Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	234.3KB
Покупки	4
Дата загрузки	03 Март 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Dunyo miqyosida amal qiluvchi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyati va ularning O’zbekiston bilan iqtisodiyot aloqalari

Reja:
I. Kirish
II. Asosiy qism
1. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati.
2. Dunyo hamjamiyatida xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning o’rni.
3. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning O’zbekiston bilan aloqalari.
4. O’zbekistonni global iqtisodiy rivojlanishida xalqaro iqtisodiy
tashkilotlarning ta’siri.
III. Xulosa
Fooydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
2

KIRISH
XXI аsr jаhоn iqtisоdiyoti o’z tаrаqqiyotining yangi bоsqichigа o’tishi
bilаn tаvsiflаnаdi, bu yangi bоsqich оldingi rivоjlаnish bоsqichlаridаn tubdаn
fаrq qilаdi. Jаhоn mаmlаkаtlаrining o’zаrо bоg’liqligi, ulаrning rivоjlаnish
dаrаjаsi, mаdаniyati, tаriхiy аn’аnаlаridаgi bаrchа fаrqlаrgа qаrаmаy, Shundаy
bоsqichgа o’tdiki, bu bоsqich hоzirgi kundа glоbаllаshuv bоsqichi dеb
аtаlmоqdа.
Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida ikki tendensiya amal qilmoqda. Bir
tomondan, mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy aloqlarning rivojlanishi, xalqaro
savdoning erkinlashuvi, kommunikatsiya va axborot zamonaviy tizimi, texnik
jihatdan jahon andozalari va me’yorlarining yaratilishi natijasida jahon
xo’jaligining yaxlitligi, uning globallashuvi kuchaymoqda. Ayniqsa, bu jarayon
transmilliy korporatsiyalarining faoliyatlari orqali aniq namoyon bo’lmoqda.
Boshqa tomondan, mintaqaviy darajada mamlakatlarning iqtisodiy jihatdan
yaqinlashuvi va o’zaro aloqadorligi ro’y berib, jahon xo’jaligining nisbatan
mustaqil markazlarini tashkil etish yo’nalishida rivojlanayotgan yirik
mintaqaviy integratsion tuzilmalar shakllanmoqda.
Davlatlar orasida integratsiyalashuv jarayonlari kuchayib borishi bilan
mintaqaviy integratsion tashkilotlar ham rivojlana boshladi. Xususan, Yevropa
Ittifoqi bunday tashkilotlarning eng birinchilaridan hisoblanadi. Mintaqaviy
integratsion tashkilotlar turli jihatlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Birinchi
navbatda, integratsiya jarayonlarining turli bosqichlari mavjud bo’lib, hozirgi
kunda integratsion tashkilotlar o’rtasidagi farqni keltirib chiqaruvchi asosiy
omil ham aynan tashkilotning qaysi bosqichda ekanligi hisoblanadi. Masalan,
Yevro hudud hamda Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi bir-biridan farq qiladi. Yevro
hudud — valyuta ittifoqi bo’lsa, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) —
bojxona hududi hisoblanadi (ayrim manbalarda YeOII umumiy bozorga o’tish
bosqichida, deb ham e’tirof etiladi).
3

chiqarish va savdoni kengaytirish, to’liq ish bilan ta’minlash orqali dunyo
aholisining yashash standartlarini yaxshilashdir.
Dunyo iqtisodiyotida JST quyidagi funksiyalarni bajaradi:
- savdo siyosati uchun dasturlash ishlab chiqish;
- turli mamlakatlarning savdo siyosatlarini ko’rib chiqish;
- rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar uchun texnik hamkorlikni
ta’minlash;
- turli mamlakatlar uchun savdoga oid muamolarni yechishga qaratilgan
forumlar tashkil qilish;
- xalqaro savdo uchun to’siqlarni kamaytirish;
- global iqtisodiy siyosat yuritish uchun xalqaro institutlar, misol
tariqasida, XVF va Jahon Banki bilan hamkorlik qilish;
- shaffof savdo siyosatini ta’minlash;
- iqtisodiy tadqiqotlar va tahlillar olib borish.
Tashkilot dunyo iqtisodiyotining barqarorligiga va rivojlanishiga ta’sir
qiluvchi fundamental muammolarni yechish uchun milliy iqtisodiyotlarni tahlil
qiladi, rivojlanayotgan mamlakatlarning xalqaro savdodagi integratsiyasini
qo’llab-quvvatlaydi va global bozorlardagi rivojlanishlarni prognozini amalga
oshiradi.
Xalqaro Valyuta Jamg’armasi moliyaviy barqarorlikni ta’minlash,
xalqaro valyuta munosabatlarini rivojlantirish, xalqaro savdoni qo’llab-
quvvatlash va butun dunyoda kambag’allikni kamaytirib, barqaror iqtisodiy
rivojlanishga erishish yo’lida ish olib boradi. XVF ning maqsadi va faoliyati
quyidagilar hisoblanadi:
- ishsizlikni kamaytirish va insonlar real daromadlarini oshirishga
yordam ko’rsatish;
- mamlakatlarning iqtisodiy o’sishiga halaqit qiluvchi xalqaro valyuta
bilan bog’liq muammolarni yechish;
- xalqaro valyuta almashuv kursidagi barqarorlikni ta’minlash;
- iqtisodiy integratsiyani kuchaytirish;
17

Statistik ma’lumotlar va tahlillarni yig’ish, a’zo davlatlar iqtisodiyotini
kuzatish va muayyan siyosatlarga bo’lgan talab kabi boshqa tadbirlar orqali
XVJ o’z a’zo mamlakatlari iqtisodiga ta’sir o’tkazadi. XVF mablag’lari ikkita
asosiy manbadan keladi: kvotalar va kreditlar. A’zo davlatlarning kiritgan
mablag’lari bo’lgan kvotalar XVF mablag’larining ko’p qismini tashkil qiladi.
A’zolar kvotasi hajmi uning dunyodagi iqtisodiy va moliyaviy ahamiyatiga
bog’liq. Kattaroq iqtisodiy ahamiyatga ega bo’lgan davlatlar kattaroq kvotaga
ega. Kvotalar XVF resurslarini maxsus qarz olish huquqi shaklida ko’paytirish
vositasi sifatida vaqti-vaqti bilan oshirib boriladi.
Hozirgi boshqaruvchi direktor va XVJ raisi 2019-yil 1-oktabrdan buyon
bu lavozimni egallab kelayotgan bolgariyalik iqtisodchi Kristalina
Georgievadir.
Jahon banki xalqaro moliya instituti bo’lib, past va o’rta daromadli
mamlakatlariga kapital loyihalarni amalga oshirish uchun kreditlar va grantlar
beradi. Jahon banki Jahon banki guruhiga tegishli besh xalqaro tashkilotdan
ikkitasi bo’lgan Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) va Xalqaro
taraqqiyot assotsiatsiyasi ning (XTA) umumiy nomidir. U 1944-yil Bretton-
Vuds konferensiyasida Xalqaro Valyuta Jamg’armasi bilan birgalikda tashkil
etilgan. Uning birinchi krediti 1947-yilda Fransiyaga berildi. Oxirgi 30 yil
davomida u o’zining kredit portfeliga NNT va ekologik guruhlarni kiritdi.
Uning kredit strategiyasiga barqaror rivojlanish maqsadlari, shuningdek,
ekologik va ijtimoiy kafolatlar ta sir ko’rsatadi.ʼ
2022-yildan boshlab Jahon bankini prezident va 25 nafar ijrochi
direktorlar, shuningdek, 29 ta turli vitse-prezidentlar boshqaradi. XTTB va
XTA tashkilotlariga mos ravishda 189 va 174 ta davlatlar a’zo. AQSh,
Yaponiya, Xitoy, Germaniya va Buyuk Britaniya eng ko’p ovoz berish
huquqiga ega. Bank rivojlanayotgan mamlakatlarga qashshoqlikni
kamaytirishga yordam berish maqsadida kreditlar ajratadi. Bank bir qancha
global hamkorlik va tashabbuslar bilan shug’ullanadi va iqlim o’zgarishiga
6

O’ZBEKISTONNI GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISHIDA
XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING TA’SIRI
O’zbekistonning global iqtisodiy rivojlanishida xalqaro iqtisodiy
tashkilotlarning o’rni albatta muhim. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar a’zolari va
miqyosi dunyo bo’ylab yoyilgan bo’lib, agar qaysidir mamlakat bilan
O’zbekiston iqtisodiy munosabatlarga kirishmoqchi bo’lsa, albatta u a’zo
bo’lgan xalqaro tashkilotlar bilan ham aloqaga kirishishga majbur yoki eng
kamida aloqalarini o’sha tashkilot belgilab qo’ygan normativ-me’yorlarga ko’ra
amalga oshiradi. Qolaversa, xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning tashkil
qilinishining asosiy sababi va maqsadi mamlakatlar o’rtasida vujudga keladigan
iqtisodiy munosabatlarni yengillashtirish va mavjud nizo va to’siqlarni bartaraf
qilish hisoblanadi. Quyida O’zbekistonning global iqtisodiy rivojlanishida
xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning har birini ta’sirini ko’rib chiqamiz.
Proteksionizm qimmatga tushadi 4
. Biz hammamiz iste’molchilarmiz va
biz oziq-ovqat va kiyimlarga, bizga kerakli bo’lgan narsalarga to’laydigan
narxiga savdo siyosati ta’sir ko’rsatadi. Proteksionizm esa narxlarni oshiradi.
JST ning global tizimi savdo to’siqlarini muzokaralar asosida kamaytiradi va
kamsitilmaslik siyosati orqali boshqaradi. Ishlab chiqarishda foydalaniladigan
mahsulotlarning arzonroq import qilinishi sababli ishlab chiqarish xarajatlarini
kamaytiradi, pirovard mahsulot va xizmatlarning narxini kamaytiradi, taklifning
ko’pligi va xilma-xillagi va natija, yashash xarajatlarining kamayishiga olib
keladi.
JST iqtisodiy o’sishni va bandlikni harakatga keltiradi oladi 5
. Ochiq
iqtisodiyot yopiq iqtisodiyotdagidan ko’ra tezroq o’sadi va barqaror hisoblanadi
va iqtisodiy o’sish ishchi o’rinlari yaratilishida muhim factor hisoblanadi.
Daromadli kompaniyalar zararga ishlayotgan kompaniylarga nisbatan ko’proq
ishchilarni ishga qabul qiladi. Savdo ham yuqori unumdorlik va samaradorlikni
olib kelishi mumkin. Buning sababi kompaniyalar ko’plab yuqori sifatli, arzon
4
JST ning “WTO can do…10 things” nomli maqolasidan.
5
JST ning “WTO can do…10 things” nomli maqolasidan.
31

daromadlarni oshirishga yordam berish va iqlim salomatligiga sarmoya
kiritishdan iborat.
XMK o’z a zo mamlakatlariga tegishli bo’lib, uni boshqaradi, lekinʼ
o’zining oddiy biznes operatsiyalarini amalga oshiradigan o’zining ijro etuvchi
rahbariyati va xodimlariga ega. Bu aktsiyadorlari to’langan kapitalni
ta’minlaydigan a’zo hukumatlar bo’lgan va uning masalalari bo’yicha ovoz
berish huquqiga ega bo’lgan korporatsiya. Dastlab u Jahon banki guruhi bilan
ko’proq moliyaviy integratsiyalashgan edi, lekin keyinchalik XMK alohida
tashkil etildi va oxir-oqibat moliyaviy mustaqil tashkilot sifatida faoliyat
yuritish va mustaqil investitsiya qarorlarini qabul qilish vakolatiga ega bo’ldi.
U bir qator qarz va aksiyalarni moliyalashtirish xizmatlarini taklif qiladi
va kompaniyalarga boshqaruv qobiliyatida ishtirok etishdan bosh tortgan holda
turli xavf-xatarlarga duch kelmasliklariga yordam beradi. Korporatsiya,
shuningdek, kompaniyalarga qarorlar qabul qilish, ularning atrof-muhit va
jamiyatga ta’sirini baholash va maslahatlar beradi. U hukumatlarga
infratuzilmani qurish va xususiy sektor rivojlanishini yanada qo’llab-quvvatlash
uchun hamkorlikni yo’lga qo’yish bo’yicha maslahat beradi.
Korporatsiya har yili mustaqil baholovchi tomonidan baholanadi. 2011-
yilda uning baholash hisoboti uning investitsiyalari yaxshi natijalarga
erishganini va qashshoqlikni kamaytirganini tan oldi, lekin korporatsiyaga
uning samaradorligini yaxshiroq tushunish va qashshoqlikni kamaytirishga
yanada strategik yondashish uchun qashshoqlik va kutilayotgan natijalarni
aniqroq belgilashni tavsiya qildi. Korporatsiyaning 2011-yilda jami sarmoyalari
18,66 milliard dollarni tashkil etdi. 2011-yilda u 642 ta loyiha uchun maslahat
xizmatlari uchun 820 million dollar ajratdi va 24,5 milliard dollarlik likvid
aktivlarga ega. XMK yaxshi moliyaviy mablag’ga ega va 2018-yilda ikkita
mustaqil kredit reyting agentligidan eng yuqori reytinglarni oldi.
Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD: Organization
for Economic Co-operation and Development) 1961-yilda iqtisodiy taraqqiyot
va jahon savdosini rag’batlantirish maqsadida tashkil etilgan 38 a zo davlatdan
ʼ
8

Xalqaro moliya institutlari.
Bugungi kunga qadar Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining
xorijiy sheriklar bilan xalqaro hamkorligini tartibga soluvchi 28 ta hamkorlik
shartnomalari va o’zaro anglashuv memorandumlari imzolandi.
Hozirda O’zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari
vazirligi Rossiya Federasiyasi, Janubiy Koreya, Yaponiya, Turkiya, Birlashgan
Arab Amirliklari, AQSH, Ozarbayjon, Qozog’iston, Tojikiston kabi
davlatlarining mehnat vazirliklari bilan yaqin hamkorlik aloqalarini o’rnatdi.
BMT agentliklari va xalqaro institutlar bilan yaqin hamkorlik ishlari
amalga oshirilmoqda.
Xususan, Vazirlik Xalqaro mehnat tashkilotining asosiy milliy
sheriklaridan biri hisoblanadi. Shunga binoan O’zbekiston Respublikasi unga
1992 yildan buyon a’zo bo’lib kelmoqda. Qabul qilingan paytdan boshlab
hozirgi kunga qadar O’zbekiston XMTning 15 ta konvensiyasini ratifikasiya
qildi. Shuningdek, vazirlik Xalqaro Migrasiya Tashkilotining strategik
sheriklaridan biridir.
2020-yil 27-noyabr kuni Jenevada BMTning migrasiya masalalari
agentligi XMT Kengashining 109-sessiyasida O’zbekistonning XMTga a’zo
bo’lish to’g’risidagi arizasi qo’llab-quvvatlangan. Shunday qilib, O’zbekiston
Xalqaro Migrasiya Tashkilotining (XMT) 173-a’zosi bo’ldi.
30

Shuningdek, MDH davlatlari orasida O’zbekiston Rossiya, Belarus,
Qozog’istondan keyin 4-o’rinni egallagan.
3-jadval. “Raqobatdardosh sanoat unumdorligi-2022” Mustaqil
Davlatlar Hamdo’stiligi mamlakatlari ko’rsatkichlari. 3
Dunyo reytingining eng yuqori 5 ta pog’onasida Germaniya (0,416),
Xitoy (0,369), Irlandiya (0,347), Yaponiya (0,325) va Koreya Respublikasi
(0,324) o’rin egallagan.
Mehnat munosabatlari sohasidagi xalqaro hamkorlik Vazirlik hamda
uning barcha tarkibiy bo’linmalari va xorijiy sheriklari bilan o’zaro
aloqalarining keng doirasiga ega. Shuningdek, u O’zbekiston Respublikasi
xalqaro munosabatlarining umumiy tizimida muhim o’rin egallaydi. Xususan,
sheriklik aloqalarini o’rnatish, rivojlantirish va kengaytirish bo’yicha Vazirlik
quyidagilar bilan maqsadli ishlarni amalga oshirmoqda:
Bandlik, mehnat munosabatlari, migrasiya va ijtimoiy himoya siyosatini
amalga oshirishga mas’ul bo’lgan xorijiy idoralar;
Xalqaro tashkilotlar;
3
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi ma’lumotlari
29

XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLAR VA ULARNING
FAOLIYATI
Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) o’zining 190 a’zo davlatlarining
barchasi uchun barqaror o’sish va farovonlikka erishish uchun ishlaydi. U buni
ishlab chiqarish, ish o’rinlari yaratish va iqtisodiy farovonlikni oshirish uchun
muhim bo’lgan moliyaviy barqarorlik va pul-kredit hamkorlikni
rag’batlantiradigan iqtisodiy siyosatni qo’llab-quvvatlash orqali amalga
oshiradi. XVF o’z a zolari tomonidan boshqariladi va unga hisobot beradi.ʼ
XVJning uchta muhim maqsadi bor:
- xalqaro valyuta hamkorligini rivojlantirish;
- savdo-iqtisodiy o’sishning kengayishini rag’batlantirish;
- farovonlikka zarar yetkazadigan siyosatni to’xtatish.
Ushbu maqsadlarni bajarish uchun XVFga a’zo davlatlar bir-biri bilan va
boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlaydi.
Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) Birlashgan Millatlar Tashkilotining
yirik moliyaviy agentligi hisoblanib, shtab-kvartirasi Vashingtonda joylashgan,
190 mamlakatdan iborat xalqaro moliya instituti. Uning maqsadi “global
valyuta hamkorligini rivojlantirish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, xalqaro
savdoni osonlashtirish, yuqori bandlik va barqaror iqtisodiy o’sishni
rag’batlantirish va butun dunyo bo’ylab qashshoqlikni kamaytirishga
qaratilgan”. 1944-yilda tashkil etilgan, 1945-yil 27-dekabrda Bretton-Vuds
konferensiyasida asosan Garri Dekster Uayt va Jon Meynard Keyns g’oyalari
asosida boshlangan, u 1945-yilda 29 a zo davlat va xalqaro valyuta tizimini
ʼ
qayta qurish maqsadi bilan rasmiy ravishda vujudga kelgan. Hozirgi vaqtda u
to’lov balansidagi qiyinchiliklar va xalqaro moliyaviy inqirozlarni boshqarishda
markaziy rol o’ynaydi. Mamlakatlar to’lov balansida muammolarga duch
kelgan davlatlar pul qarz olishlari mumkin bo’lgan kvota tizimi orqali pul
mablag’larini qo’shadilar. 2016-yil holatiga ko’ra, fond 477 milliard XDR
(Special Drawing Rights) (taxminan 667 milliard AQSh dollari) ga ega edi.
5

Global iqtisodiy tashkilotlar dunyo bo’ylab savdoni, investitsiyalarni,
xalqaro valyuta oqimini nazorat qilish, tartibga solish bilan shug’ullanadi.
Bundan tashqari, ular mamlakatlarning rivojlanishiga yordam ko’rsatish
maqsadida dasturlar, strategiyalar, yo’l xaritalari ishlab chiqadilar va rivojlanish
loyihalarini moliyalashtiradi.
Shunga ko’ra, ushbu kurs ishida xalqaro iqtisodiy tashkilotlar, ularning
jahon iqtisodiyotidagi o’rni, ularning dunyo iqtisodiyotiga ta’siri,
O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan aloqalari, O’zbekistonni
globallashuvida ularning ta’siri haqida yoritilgan.
4

O’zbekiston tomoni pandemiya sharoitida Jahon banki COVID-19
tarqalishiga qarshi kurashish, tadbirkorlik faoliyatiga ko’maklashish va muhim
ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni targ’ib qilishda o’z vaqtida va samarali qo’llab-
quvvatlaganini ta’kidladi. Shu nuqtai nazardan, aynan ushbu yo’nalishlardagi
izchil ishlar natijasida pandemiyaning dunyo iqtisodiyotiga salbiy ta’siriga
qaramay, O’zbekiston 2020-yilda iqtisodiy o’sishga erishgan kam sonli
davlatlardan biriga aylangani e’tirof etildi.
Shuningdek, uchrashuv davomida kelgusi besh yilga mo’ljallangan
O’zbekiston va Jahon banki o’rtasidagi hamkorlikning yangi dasturini
shakllantirish bo’yicha ishlab chiqilayotgan loyihalarni va rejalashtirilgan
tadbirlarni tayyorlash masalalari ham ko’rib chiqildi.
“Mozori Sharif – Kobul – Peshavor” temir yo’l loyihasi hayotga tatbiq
etilishining amaliy jihatlarini muhokama qilishga bag’ishlangan Afg’oniston,
Pokiston va O’zbekiston Hukumatlari delegatsiyalari ishtirokida bo’lib
o’tadigan yuqori darajadagi uch tomonlama muzokaralarga alohida e’tibor
qaratildi. L.Burunchuk, ushbu loyihaning Markaziy Osiyo mamlakatlarining
dinamik iqtisodiy o’sishini ta’minlash, mintaqaviy aloqalarni mustahkamlash
va tranzit salohiyatini tubdan yuksaltirish nuqtai nazaridan strategik
ahamiyatini ta’kidlab, Jahon banki rahbariyati uning muhimligini to’liq
anglayotgani va O’zbekiston Hukumatining uni ilgari surish bo’yicha qat’iy
sa’y-harakatlarini olqishlayotganini aytdi.
Uchrashuv yakunlari bo’yicha tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish,
infratuzilma va ijtimoiy sohani zamonaviylashtirishga alohida urg’u berilib,
O’zbekistonni barqaror rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlaridan kelib chiqib,
sheriklikni mustahkamlash to’g’risida kelishuvga erishildi.
O’zbekiston Respublikasi 1992 yilning 21 sentabrida Xalqaro valyuta
jamg’armasining a’zoligiga qabul qilindi. 1993 yilning sentabr oyidan boshlab
XVJning O’zbekitondagi vakolatxonasi ish yuritadi va u XVJning
Vashingtondagi (AQSh) bosh qarorgohi (shtab-kvartirasi) bilan
23

– ularning qo’llanilishini nazorat qilishning yagona tizimi bilan
ta’minlangan xalqaro mehnat standartlarini yaratish
– Xalqaro texnik hamkorlikning keng qamrovli dasturini ishlab chiqish
va amalga oshirish, tarkibiy qismlar bilan faol hamkorlik, mamlakatlarga ushbu
siyosatni samarali tarzda amalga oshirishga yordam berish
- yuqoridagi barcha sa’y-harakatlarni rivojlantirishga yordam berish
uchun o’qitish, ta’lim va tadqiqot faoliyatlar majmuidir.
19

DUNYO HAMJAMIYATIDA XALQARO IQTISODIY
TASHKILOTLARNING O’RNI
Mamlakatlar rivojlanib borgani sari, boshqa davlatlar bilan iqtisodiy
munosabatlarga kirishgani sari xalqaro iqtisodiy raqobatbardoshlik mavzusi
vujudga kela boshladi va so’nggi yillarda nafaqat iqtisodiy adabiyotlarda
balkim amaliyotga ham e’tibor markaziga aylana boshladi. Iqtisodiy
globallashuv davrida ochiq iqtisodiyotga ega mamlakatlar raqobatbardoshlilik
darajasidan xavotirga tushishdi. Bundan tashqari, xalqaro tashkilotlar va
forumlar, xususan, Jahon Savdo Tashkiloti, BMT ning Sanoatni Rivojlantirish
Tashkiloti, Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot tashkiloti, Xalqaro Valyuta
Jamg’armasi va Jahon Iqtisodiy Forumi millatlarning, sanoatlarning va moliya
bozorlarining xalqaro maydondagi raqobatbardoshligiga qiziqa boshladi.
Yevropa Komissiyasi har yili iqtisodiy reformalarning samaradorlikka ta’siri va
Yevropa Ittifoqining global raqobatbardoshlik faoliyatidagi o’zgarishlarni,
rivojlanishlarni tahlilini o’zida jamlagan Yevropaning Raqobatbardoshlik
Hisobotini chop etadi. Xalqaro Valyuta Fondi doimiy a’zo mamlakatlarning
raqobatbardoshlikning rivojlanish jarayonlarini tahlil qilib boradi. Jahon Banki
va Jahon Iqtisodiy Forumi mamlakatlarning xalqaro reyting natijalarini joriy
qilgan. Bu natijalar mamlakatlarning raqobatbardoshligini ifodalaydi va
mikroiqtisodiy darajani baholaydi.
Jahon Iqtisodiy Forumi 30 yildan oshiq Global Raqobatbardoshlik
natijalarini o’rgandi va milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshlikning
raqobatbardoshligini oshiruvchi ko’plab omillarni aniqladi. Ushbu hisobotning
maqsadi mamlakatlarga g’oyalar berish va manfaatdor jamoalar o’rtasida
raqobatbardoshlikni rivojlantirishda vujudga keladigan to’siqlarni yengib
o’tishga qaratilgan strategiyalar va dasturlar ishlab chiqish edi. Hisobotlar
iqtisodiy o’sishga ta’sir qiluvchi muhim faktorlarni tushunishga, ma’lum
mamlakatlarda daromadlar darajasi boshqalariga qaraganda yuqoriligini
anglashga yordam berdi. Bundan tashqari, qonun chiqaruvchilarga va
15

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. B.E.MAMARAXIMOV “GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH”,
T.: “IQTISODIY RIVOJLANISH NASHRIYOT-MATBAA UYI”-2021
2. R.A.Yusupov, S.R.Topildiyev, B.Z.Ganiyev “GLOBAL IQTISODIY
RIVOJLANISH”, o’quv qo’llanma, 2019
3. G.G’.NAZAROVA, H.X.XALILOV, A.A.ESHTOYEV,
I.A.AHMEDOV, N.Z.HAKIMOV, U.H.MUHAMEDRAHIMOV “JAHON
IQTISODIYOTI”, T.: “ILM ZIYO”-2005
4. Irina-Elena Gentimir “THE ROLE OF THE INTERNATIONAL
ECONOMIC ORGANIZATIONS AND THE PUBLIC SECTOR IN
CREATING AND SUSTAINING INTERNATIONAL
COMPETITIVENESS”, maqola
5. Obinna Johnkennedy Chukwu “The role of the International Economic
Institutions and Economic Development Agreements (EDAs) in pursuing
Sustainable Development” maqola, 2018
INTERNET SAYTLAR
1. www.worldbank.org
2. www.imf.org
3. www.wto.org
4. www.ilo.org
5. https://finlit.uz
6. https://mineconomy.uz
7. cbu.uz
8. mehnat.uz
9. Wikipedia.org
37

qayta ko’rib chiqish va amalga oshirish uchun tashkilotdan foydalanadilar.
1994- yil Marokash kelishuviga asosan 1995-yil 1-yanvarda rasman o’z
faoliyatini boshladi va shu tariqa Tariflar va savdo bo’yicha bosh kelishuvni
joriy qildi. 1948-yilda tashkil etilgan JST dunyodagi eng yirik xalqaro iqtisodiy
tashkilot bo’lib, 164 a’zo davlat jahon savdosi va global YaIMning 98% dan
ortig’ini ifodalaydi.
JST odatda ta’riflar, kvotalar va boshqa cheklovlarni kamaytirish yoki
yo’q qilishga qaratilgan savdo bitimlari bo’yicha muzokaralar olib borish uchun
asos yaratish orqali ishtirokchi davlatlar o’rtasida tovarlar, xizmatlar va
intellektual mulk savdosini osonlashtiradi; bu kelishuvlar a’zo mamlakatlar
vakillari tomonidan imzolanadi va ularning qonun chiqaruvchi organlari
tomonidan ratifikatsiya qilinadi. JST, shuningdek, ishtirokchilarning savdo
kelishuvlariga rioya qilishlarini ta’minlash va savdo bilan bog’liq nizolarni
mustaqil hal qilishni boshqaradi. Tashkilot savdo hamkorlari o’rtasida
kamsitishlarni taqiqlaydi, lekin atrof-muhitni muhofaza qilish, milliy xavfsizlik
va boshqa muhim maqsadlar uchun istisnolar beradi.
JST shtab-kvartirasi Shveytsariyaning Jeneva shahrida joylashgan. Uning
oliy qaror qabul qiluvchi organi barcha a zo davlatlardan iborat va odatda ikkiʼ
yilda bir marta chaqiriladigan Vazirlar konferensiyasidir; barcha qarorlarda
konsensus ta’kidlanadi. Kundalik vazifalarni barcha a zolar vakillaridan iborat
ʼ
Bosh kengash bajaradi. Bosh direktor va to’rt o’rinbosar boshchiligidagi 600
dan ortiq xodimlardan iborat Kotibiyat ma’muriy, professional va texnik
xizmatlarni taqdim etadi. JSTning yillik byudjeti taxminan 220 million AQSH
dollarini tashkil etadi, bu a zolar tomonidan xalqaro savdodagi ulushiga qarab
ʼ
to’lanadi.
Jahon Iqtisodiy Forumi (WEF) xalqaro nodavlat va lobbi tashkilot
bo’lib, Shveytsariyaning Kyolni shahrida joylashgan. U 1971-yil 24-yanvarda
nemis muhandisi va iqtisodchisi Klaus Shvab tomonidan tashkil etilgan. Asosan
o’zining 1000 a’zo kompaniyalari-odatda aylanmasi besh milliard AQSh
dollaridan ortiq bo’lgan jahon korxonalari va davlat subsidiyalari tomonidan
11

ma’lumotlarning tezkor ayirboshlanishini ta’minlagan holda respublikaning
Jamg’arma bilan o’zaro aloqalarini amalga oshirishda hamkorlik qiladi.
2016 yilga qadar O’zbekistonning XVJdagi kvotasi 275,6 mln SDRni
tashkil etdi. XVJ kvotalarini navbatdagi qayta ko’rib chiqish bo’yicha XVJ
Boshqaruvchilar Kengashining qarori kuchga kirganidan keyin ya’ni 2016 yil
yanvarida respublikamiz kvotasi 275,6 mln. SDRdan 551,2 mln. SDR ga
yetkazildi. Bunda, kvotalarning umumiy sonidagi mamlakatimizning ulushi
0,116 foiz miqdorida saqlanib qoldi.
O’zbekiston Respublikasi ovoz berish jarayonlarida o’z tarkibiga Janubiy
Koreya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Yangi Gvineya Papuasi, Mongoliya,
Vanuatu, Solomon orolllari, Samoa, Seyshel orollari, Palau, Mikroneziya,
Marshall orollari, Karibati va Tuvalu mamlakatlarini o’z ichiga olgan guruh
tarkibiga kiradi. Guruhga 2016 yildan boshlab Xinam ChOY rahbarlik qiladi.
XVJdagi O’zbekiston nomidan boshqaruvchi O’zbekiston Respublikasi
Bosh vazirining o’rinbosari – moliya vaziri, uning o’rinbosari esa – Markaziy
bank Raisi hisoblanadi. Markaziy bank XVJ bilan hamkorlik manzili qilib
belgilangan.
O’zbekiston Respublikasi 2003 yilning 15 oktabridan XVJ Bitimlari VIII
moddasining 2 (a), 3 va 4 bo’limlari bo’limlari bo’yicha majburiyatlarni o’z
zimmasiga oldi.
Bitimlar IV moddasiga muvofiq maslahatlar berish va texnik yordam
ko’rsatish maqsadida XVJning missiyasi muntazam ravishda O’zbekiston
Respublikasiga tashrif buyuradi. Missiyalar faoliyati iqtisodiyot, moliya sektori
va statistika sohalaridagi ishlar holatini o’rganish hamda kelgusida amalga
oshiriladigan islohotlarning yo’nalishlarini belgilashga qaratilgan.
O’zbekiston delegatsiyasi XVJ Boshqaruvchilar kengashi va Jahon
bankining yillik yig’ilishlarida muntazam ishtirok etadi.
XVJning moliyaviy ko’magi yordamida Yaponiya, AQSh va
Avstriyadagi magistratura va doktoranturalarda maxsus dasturlar bo’yicha
davlat iqtisodiy idoralari xodimlarini o’qitish ishlari amalga oshiriladi. Bundan
24

- a’zo mamlakatlarga qachonki zarur bo’lganda pul mablag’lari bilan
ta’minlash;
- a’zo mamlakatlarning moliyaviy va iqtisodiy siyosatini monitoringini
olib boradi;
- past rivojlanayotgan mamalakatlarga iqtisodiyotini samarali yuritish
uchun yordam berish.
Shuni ta’kidlash lozimki, XVJ va JST bir qancha masalalarda hamkorlik
qiladi va xalqaro savdoni rivojlantirish, mamlakatlarning iqtisodiy
rivojlanishiga ko’maklashadi.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) ijtimoiy adolat va xalqaro miqyosda
e’tirof etilgan inson va mehnat huquqlarini ta’minlashga bag’ishlangan bo’lib,
mehnat tinchligi farovonlik uchun muhim ahamiyatga ega degan ta’sis
missiyasini amalga oshiradi. Bugungi kunda XMT mehnatkashlar va
ishbilarmonlarga mustahkam tinchlik, farovonlik va taraqqiyotga hissa
qo’shadigan munosib mehnat, iqtisodiy va mehnat sharoitlarini yaratishga
ko’maklashmoqda. XMTning to’rtta strategik maqsadi bor:
– Mehnatda me’yorlar, asosiy tamoyillar va huquqlarni ilgari surish va
amalga oshirish
– Ayollar va erkaklar uchun munosib ish va daromad olish uchun keng
imkoniyatlar yaratish
– Hamma uchun ijtimoiy himoya qamrovi va samaradorligini oshirish,
– Uch tomonlama munosabatlar va ijtimoiy muloqotni kuchaytirish.
O z maqsadlarini qo llab-quvvatlash uchun XMT 90 yildan ortiq vaqtʻ ʻ
davomida har yerda odamlarning munosib mehnat, yashash va qadr-qimmatga
bo lgan ehtiyojlarini qondirish uchun olingan ish dunyosi bo yicha tajriba va
ʻ ʻ
bilimlarni taklif etadi. U o’zining uch tomonlama tarkibiy qismlariga va butun
jamiyatga turli yo’llar bilan xizmat qiladi, jumladan:
– Insonning asosiy huquqlarini rag’batlantirish, mehnat va yashash
sharoitlarini yaxshilash hamda bandlik imkoniyatlarini kengaytirish bo’yicha
xalqaro siyosat va dasturlarni shakllantirish
18

ta’sir ko’rsatgan COVID-19 pandemiyasi davrida o’rtacha indeks 0,062 tashkil
etdi yoki avvalgi qiymatdan -0,006 ga pasaydi.
Oldingi hisobotga nisbatan reytingga 2 ta davlat qo shildi (Markaziyʻ
Afrika Respublikasi va Nikaragua). Mamlakatimizda amalga oshirilgan
islohotlar natijasida, indeksning oxirgi hisobotiga ko’ra, O’zbekiston 8 ta
indikatorning 6 tasida ijobiy o’zgarishlarni qayd etgan, shu bilan birga 2 ta
indikatorda pasaygan.
1-jadval. O’zbekiston Respublikasining Raqobatbardosh sanoat
unumdorligi indeksi tarkibiy ko’rsatkichlarining 2021 va 2022-yillardagi
taqqoslama jadvali. 1
O’zbekiston Respublikasi 3 yillik sanoat mahsuloti hajmida 2018-yildagi
235,3 trln so’mdan 2020-yilda 368,7 trln so’mni tashkil etib, 1,5 barobarga
oshgan. Ishlab chiqarish tarkibida eng katta ulush (82,0%) ishlab chiqarish
korxonalariga to’g’ri keladi hamda ishlab chiqarish hajmi 305,9 trln so’mni
tashkil etadi.
2-jadval. O’zbekiston Respublikasi sanoat ishlab chiqarish 3 yillik
hajmi. 2
1
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi ma’lumotlari
2
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi ma’lumotlari
28

birga, davlat islohotlarini amalga oshirilishi natijasida moliyaviy sektorda
namoyon bo’lishi mumkin bo’lgan xavfni bartaraf qilish bo’yicha keng
doiradagi masalalar bo’yicha hamkorlik yo’nalishlari belgilandi.
2017-yilning IV choragida ikki yo’nalish bo’yicha ish boshlandi: bank
boshqaruvi va nazorati me’yoriy-huquqiy bazasini takomillashtirish hamda
tijorat banklarning stress-testdan o’tkazishning metodologiyasini ishlab chiqish.
Markaziy bank xodimlari Jahon banki mutaxassislari bilan birgalikda bir
nechta videokonferensiyalar tashkil etildi va unda asosiy mavjud muammolar
aniqlandi hamda stress-test o’tkazish bo’yicha tadbirlar muvofiqlashtirildi.
Markaziy bankning 4 normativ hujjatlarining qayta ko’rib chiqish chora-
tadbirlari grafigi ishlab chiqildi: “Tijorat banklari kapitalining monandligiga
qo’yiladigan talablar to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida”, “Tijorat
banklarida aktivlar sifatini tasniflash va aktivlar bo’yicha ehtimoliy
yo’qotishlarni qoplash uchun zaxiralar shakllantirish hamda ulardan
foydalanish tartibi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida”, “Tijorat
banklarining likvidliligini boshqarishga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi
nizomni tasdiqlash haqida”, “Tijorat banklarining O’zbeksiton Respublikasi
Markaziy bankiga topshiriladigan bank nazorati bo’yicha hisobotini to’ldirish
bo’yicha tavsiyalar”. 2018-yilning mart oyining oxirida ularni
mukammallashtirish bo’yicha ishlar tugatilishi nazarda tutilmoqda.
Moliyaviy sektor va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish masalasida 12
dan 15 dekabrgacha bo’lgan davrda Jahon bankining texnik ko’magi missiyasi
Markaziy bankda bo’ldi va Kredit tashkilotlarini prudensal nazorati va kredit
tashkilotlarini inspeksiya qilish departamenti xodimlariga konsultatsiya berdi.
Keyingi birgalikdagi faoliyat risklarni boshqarish va korporativ
boshqaruv bo’yicha nizom, shuningdek, joylarda inspeksiya qilish
metodologiyani ishlab chiqishni ko’zda tutadi.
Stress-testlash yo’nalishida ushbu jarayonda Markaziy bank
xodimlarining faol ishtirokida ularni o’qitish va malakalarini
takomillashtirishda 2-3ta yirik tijorat bankida stress-testlashni amalga oshirish
21

tashqari, Birlashgan Vena institutida (BVI) makroiqtisodiy siyosat
yo’nalishlarida muntazam ravishda qisqa muddatli trening va seminarlar
muntazam o’tkazib boriladi.
Oxirgi yillarda Markaziy bankning XVJ bilan texnik ko’maklar
doirasidagi hamkorligi asosan monetar siyosat, bank faoliyatini tartibga solish
va bank nazoratini takomillashtirish yo’nalishlarida amalga oshirilmoqda.
2017-yilda amalga oshirilgan islohotlar munosabati bilan XVJ bilan
hamkorlik sezilarli ravishda faollashdi. Xususan, O’zbekiston Respublikasi
delegatsiyasi o’tgan yilning 19-21 aprel kunlari Vashington shahrida bo’lib
XVJ va Jahon banki Boshqaruvchilar kengashining yig’ilishida ishtirok etdi.
Shuningdek, XVJning ijro direktori K. Lagard O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining nomiga maktub yo’llab, unda mamlakatimizda o’tkazilayotgan
islohotlarni qo’llab - quvvatlashini hamda texnik ko’mak va tavsiyalar berish
orqali yordam ko’rsatishga tayyorligini bildirdi. Missiya tashrif yakunlari
bo’yicha quyidagi bayonotni berdi:
“Missiya Prezident Shavkat Mirziyoev tomonidan tasdiqlangan
“O’zbekiston Respublikasini 2017-2021 yillarda yanada rivojlantirish bo’yicha
Harakatlar strategiyasi”ga asoslangan rasmiy organlarning iqtisodiyotni isloh
qilish bo’yicha kompleks rejalarini ma’qullaydi. Mazkur rejalarning o’z vaqtida
va samarali ijro etilishi iqtisodiyotning sifatli ish o’rinlari barpo etilishi va
barqaror o’sishini ta’minlash salohiyatini sezilarli darajada oshishiga sharoit
yaratadi.
Respublikada valyuta siyosatini erkinlashtirish borasidagi islohotlar
dasturi missiya tomonidan alohida e’tibor berilgan holda ma’qullandi.
Valyuta kurslarini unifikatsiya qilish va valyuta resurslarini bozor
tamoyillari asosida taqsimlash imkoniyatlarini yaratish O’zbekiston Markaziy
bankiga barqarorlikni qo’llab-quvvatlash va inflyatsiyani samarali nazorat
qilishga yo’naltirilgan pul-kredit siyosatini olib borishiga sharoit yaratadi.
Shuningdek ushbu islohotlar tashqi raqobatbardoshlik, to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish hajmlarini oshirish va ichki resurslar
25

mumkin. Biz ushbu tizimga bosqichma-bosqich o’tmoqdamiz. Bundan avval
esa buxgalteriya hisobining milliy standartlarida ish olib borilardi, buxgalteriya
standartlaridagi katta farqlar, investorlarning bizning buxgalteriya
standartlarimizni tushunmasligi, ularga katta to’siq edi. Ushbu xalqaro
standartlarga o’tishimizga 30 yil kerak bo’ldi. Xuddi shunday qarorlar qabul
qilinmas ekan biz rivojlangan mamlakatlar qatorida bo’lishimiz, aholi farovon
yashashi uchun yana shuncha yil kerak bo’lishi mumkin. Bu bilan JST ga ham
qo’shilishni yanada jadallashtirish kerak deb o’ylayman. Sababi, JST ga kirish
haqida 2022-yilda 5-marta ariza bergan. Shu vaqtgacha 5 marotaba harakat
qilib, yakunlanmagan. Agar keskin qarorlar qilinmasa bu a’zolik yana cho’zilib
ketishi turgan gap.
36

Barqaror bozor reformalarini amalga
oshirish 200 000 000
Pop-Angren temir yo’li 195 000 000
Qishloq xo’jaligini modernizatsiya
qilish loyihasi 181 000 000
Ikkinchi qishloq xo’jaligi
korxonalarini rivojlantirish 180 000 000
Yuqoridagi jadvaldan ma’lumki, xalqaro iqtisodiy tashkilotdan qariyb
milliard dollar mablag’ 2022-yilning o’zida 32 ta loyihani moliyalashtirishga
yo’naltirilgan. Agar ko’rsatilgan, mablag’lar to’g’ri yo’naltiriladigan bo’lsa,
ushbu mablag’lar albatta o’z natijasini, ya’ni O’zbekistonning rivojlanishiga o’z
ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi.
XMT faoliyati zamirida ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotga
ko’maklashishda hukumatlar, ish beruvchilar va ishchilar tashkilotlari
o’rtasidagi hamkorlikning muhimligi yotadi.
XMT mehnat standartlarini belgilash, siyosatni ishlab chiqish va
dasturlarni ishlab chiqish uchun hukumatlar, ish beruvchilar va ishchilarni
birlashtirib, ishchi ayollar va erkaklar ehtiyojlarini qondirishni ta’minlashga
qaratilgan. Ishchilar va ish beruvchilar birgalikda muhokamalarda hukumatlar
bilan teng ovozga ega bo’lgan XMT tuzilishining o’zi ijtimoiy muloqotni
amalda ko’rsatadi. Bu ijtimoiy sheriklarning fikrlari XMT mehnat standartlari,
siyosati va dasturlarida yaqindan aks etishini ta’minlaydi. XMT o’z tarkibiy
qismlari - ish beruvchilar doirasida ushbu tripartizmni rag’batlantiradi, ishchilar
va a’zo davlatlar, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa ko’plab masalalar bo’yicha
milliy siyosatni shakllantirish va zarur hollarda amalga oshirishda kasaba
uyushmalari va ish beruvchilar o’rtasida ijtimoiy muloqotni rivojlantirish
orqali.
34

XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING O’ZBEKISTON
BILAN ALOQALARI
O’zbekiston Respublikasi 1992 yil sentabr oyidan boshlab Jahon
bankining teng huquqli a’zosi hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasining Jahon banki bilan o’zaro hamkorligi 1992-
yil 2-iyulda qabul qilingan “Xalqaro valyuta fondi, Xalqaro tiklanish va
taraqqiyot banki, Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi, Xalqaro moliya
korporatsiyasi, Investitsiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama
agentlikda O’zbekiston Respublikasining a’zoligi to’g’risida”gi qonuniga
muvofiq amalga oshiriladi.
O’zbekiston Jahon bankiga a’zo mamlakatlar Ozarbayjon, Qozog’iston,
Qirg’izston, Polsha, Serbiya, Shveytsariya, Tojikiston va Turkmaniston bilan
birgalikda shveytsariya-guruhi tarkibiga kiradi. 1992-yil sentyabr oyida
Toshkent shahrida Jahon bankning vakolatxonasi o’z faoliyatini boshlagan.
Jahon banki bilan O’zbekistonda amalga oshirilayotgan dasturlar va
loyihalar yo’nalishi, asosan energetika tizimini rekonstruksiya va
modernizatsiya qilish, irrigatsiya-drenaj tarmoqlarini qayta qurish va
rekonstruksiya qilish, kommunal xo’jaligi infratuzilmalarini takomillashtirish,
tibbiyot sohasini rivojlantirish hamda tibbiyot muassassalarini jihozlashga
qaratilganligi bilan izohlanadi.
Hozirda Jahon bankining O’zbekiston Respublikasi tomonidan ofisi
bo’lib Investitsiyalar bo’yicha Davlat qo’mitasi hisoblanadi. O’zbekistonda
2017 yilda amalga oshirilgan keng ko’lamli islohotlarni munosabati bilan
Markaziy bankning Jahon banki guruhi bilan hamkorligi sezilarli darajada
faollashdi.
2017 yilning sentabr oyida global amaliyoti menedjeri Alfonso Garsiya
Mora rahbarligidagi Jahon banki delegatsiyasining tashrifi natijasida kelishuv
yakuni, shuningdek, 2017 yilning oktabr oyidagi XVF va Jahon banki yillik
majlisida O’zbekiston delegatsiyasining yakuni bo’yicha Markaziy bankning
Jahon banki guruhi bilan hamkorligi bank sektorini takomillashtirish, shu bilan
20

XULOSA
Yuqorida xalqaro iqtisodiy tashkilotlar ularning roli, vazifalari,
funksiyalari, tarkibi, a’zolari haqida hamda ularning O’zbekiston Respublikasi
bilan iqtisodiy aloqalari, uning iqtisodiy rivojlanishidagi ahamiyati va ta’siri
haqida to’xtalib o’tildi. Xulosa o’rnida esa O’zbekistonning hozirgi iqtisodiy
siyosatini hamda uning iqtisodiyotining rivojlanishini sekinlashtirayotgan bir
qancha omillar haqida to’xtalmoqchiman.
Dastlab, proteksionizm siyosatiga to’xtalsam. Dunyoda mutlaq ochiq
iqtisodiyot ham va mutlaq yopiq iqtisodiyot ham mavjud emas. Har bir
mamlakat o’z ishlab chiqaruvchilarini himoya qilish, resurslarini saqlab qolish,
aholisiga qulayliklar yaratish maqsadida ma’lum darajada proteksionizm
siyosatini qo’llaydi. Bu siyosat dunyoning eng rivojlangan mamlakati AQSH ni
ham chetlab o’tmagan. Biroq har bir siyosat avvalo xalqning manfaatlarini
ko’zlashi lozim. Hozirda O’zbekistonda ham ma’lum sohalarga nisbatan
proteksionizm siyosati yuritiladi. Buni maishiy texnika, elektrotexnika va
avtomobil ishlab chiqarish sanoatida yaqqol ko’rishimiz mumkin. Yuqorida
ko’rib o’tganimizdek, proteksionizm narxlarni qimmatlashtiradi. Bundan esa
aholi qatlami aziyat chekadi. Ayniqsa, mamlakat aholisining qatlami o’rtasidagi
farq juda yuqori bo’lsa. So’nggi yillarda, O’zbekistonda aholining yuqori
qatlami bilan quyi qatlami orasidagi farq juda ortdi, o’rta qatlami esa kamayib
bordi. Proteksionizmning ta’siri esa aholining quyi va o’rta qatlamiga seziladi
va turmush darajasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. O’zbekiston hozirda JST ga a’zo
emas, biroq qo’shilish uchun faol harakatlarni amalga oshirmoqda. Agar
O’zbekiston ushbu tashkilotga a’zo bo’lsa, uning shartlarini qabul qilishi va
ochiq iqtisodiy siyosat olib borishiga to’g’ri keladi, bu esa pirovardida
monopoliya va proteksionizmning cheklanishiga olib keladi.
Bundan tashqari mamlakatimizda keskin qonun hujjatlari hamda qaror
qabul qilish qiyin. Mamlakatning rivojlanishida muhim omillardan biri
hisoblangan investitsiyalar kirishiga ham to’sqinlik qiladi. Oddiy misol qilib
korxonalarda buxgalteriya hisobining xalqaro standartlarini yuritishini keltirish
35

byudjetini hal qiluvchi boshqaruv organi; va Xalqaro mehnat byurosi:
tashkilotni boshqaradigan va faoliyatni amalga oshiruvchi doimiy kotibiyat.
1969-yilda Xalqaro mehnat tashkiloti xalqlar o’rtasidagi birodarlik va
tinchlikni mustahkamlash, mehnatkashlar uchun munosib mehnat va adolatni
ta’minlash hamda boshqa rivojlanayotgan davlatlarga texnik yordam ko’rsatish
uchun Nobel tinchlik mukofotini oldi. 2019-yilda tashkilot Ish kelajagi
bo’yicha Global komissiyani chaqirdi, uning hisobotida hukumatlarga 21-asr
mehnat muhiti muammolarini hal qilish bo’yicha o’nta tavsiyalar berildi;
bularga umumiy mehnat kafolati, tug’ilishdan to qarishgacha ijtimoiy himoya
va umrbod ta’lim olish huquqi kiradi. Xalqaro rivojlanishga e’tibor qaratgan
holda, u Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga yordam berishga
qaratilgan BMT tashkilotlari koalitsiyasi bo’lgan Birlashgan Millatlar
Tashkilotining Taraqqiyot guruhining a’zosidir.
14

xomashyoga ega ekanligidir. Bundan tashqari, kompaniyalar texnologiya va
nou xaulardan foydalanishlari ham mumkin bo’ladi. Bunday imkoniyatlar yopiq
iqtisodiyotda imkonsizdir. Texnologiya va sifatli xomashyolardan foydalanish
imkoniyati komapaniyalarda innovatsiya va kreativlikni kuchaytiradi. Yuqorida
JST ning mamalakatlar iqtisodiyotiga ko’rsatadigan ta’sirining asosiylari
keltirildi, bundan tashqari JST mamlakatlarda atrof-muhitning muhofazasiga va
sog’likni saqlash tizimini yaxshilashga, yaxshi boshqaruvni rag’batlantirish,
tinchlik va barqaror rivojlanishga hissa qo’shishga ham ko’maklashadi.
XVF iqtisodiy va moliyaviy muammolardagi bilimlarni rivojlantiruvchi
global markaz hisoblanadi. Oxirgi yetmish yillikda u qanday siyosatlar
ishlayotgani, nima uchun ular o’sishga olib kelishi va ularni amalga
oshirishning eng yaxshi yo’llari bo’yicha dunyoda yetakchi tajriba va tajribalar
omborini ishlab chiqdi.
- hukumatlarga daromadlarni qanday oshirish va xarajatlarni samarali
boshqarish, jumladan soliq va bojxona siyosati, byudjetni shakllantirish, ichki
va tashqi qarz hamda ijtimoiy xavfsizlik tarmoqlari bo’yicha maslahat beradi.
Bu hukumatlarga maktablar, yo’llar va shifoxonalar kabi yaxshi davlat
xizmatlarini taqdim etish imkonini beradi. XVF ning fiscal boshqaruv bo’yicha
mutaxassislik sohalariga quyidagilar kiradi: soliq siyosati, soliq va bojxona
ma’muriyati, xarajatlar siyosati, budjetni shakllantirish, davlat moliyasini
boshqarish, fiscal siyosat va institutsional asoslar.
- Valyuta kursi, inflyatsiya va qarz siyosati kabi moliyaviy tizimlarini
modernizatsiya qilish va bank nazoratini amalga oshirish uchun markaziy
banklar bilan hamkorlik qiladi. Bu mamlakatning moliyaviy barqarorligini
yaxshilaydi, ichki o’sishni va xalqaro savdoni kuchaytiradi. XVF ning pul-
kredit siyosati sohasidagi tajriba sohalariga quyidagilar kiradi: pul va valyuta
siyosati, markaziy bank operatsiyalari, markaziy bank boshqaruvi va
buxgalteriya hisobi, moliyaviy nazorat va tartibga solish, tizimli xavf tahlili,
moliyaviy inqirozni boshqarish.
32

qarshi kurashishda rol o’ynaydi. U ochiq ma’lumotlar tashabbusi doirasida
ishlaydi va ochiq bilimlar omboriga ega.
Jahon banki prezidenti an’anaviy ravishda amerikalik hisoblanadi. Jahon
banki va XVJ ikkalasi ham Vashingtonda joylashgan va bir-biri bilan yaqindan
hamkorlik qiladi. Bretton-Vuds konferensiyasida ko’plab mamlakatlar vakillik
qilgan bo’lsa-da, AQSh va Buyuk Britaniya eng kuchli ishtirokchilar edi va
muzokaralarda ustunlik qildi.
Jahon bankining tashkil etilishidan maqsad tijorat yo’li bilan kredit
ololmaydigan kam daromadli mamlakatlarga vaqtinchalik kreditlar berish edi.
Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK) kam rivojlangan mamlakatlarda
xususiy sektor rivojlanishini rag’batlantirish uchun investitsiya, maslahat va
aktivlarni boshqarish xizmatlarini taklif qiluvchi xalqaro moliya institutidir.
XMK Jahon banki guruhining a’zosi bo’lib, shtab-kvartirasi Vashingtonda,
AQShda joylashgan.
U 1956-yilda Jahon banki guruhining xususiy sektor bo’limi sifatida
kambag’allikni kamaytirish va rivojlanishni rag’batlantirish uchun notijorat va
tijorat loyihalariga sarmoya kiritish orqali iqtisodiy rivojlanishni rivojlantirish
uchun tashkil etilgan. XMKning e lon qilingan maqsadlari:ʼ
- xususiy tadbirkorlik uchun moliyaviy resurslarni safarbar qilish;
- qulay va raqobatbardosh bozorlarni rag’batlantirish;
- biznes va boshqa xususiy sektor subyektlarini qo’llab-quvvatlash orqali
odamlarga qashshoqlikdan qutulish va yaxshi turmush darajasiga erishish
imkoniyatlarini yaratish;
- qashshoqlikdan aziyat chekkan yoki boshqa himoyaga muhtoj
bo’lganlarga ish o’rinlari yaratish va zarur xizmatlar ko’rsatish.
2009-yildan beri XMK o’z loyihalarini mo’ljallanishi kutilayotgan
rivojlanish maqsadlari to’plamiga e tibor qaratdi. Uning maqsadlari barqaror
ʼ
qishloq xo’jaligi imkoniyatlarini oshirish, sog’liqni saqlash va ta’limni
yaxshilash, mikromoliya va biznes mijozlari uchun moliyalashtirish
imkoniyatlarini oshirish, infratuzilmani rivojlantirish, kichik biznesga
7

sanoat rivojlanishida yordam beradi. Bosh qarorgohi Avstriyaning Vena
shahridagi BMT bo’limida joylashgan bo’lib, 60 dan ortiq mamlakatlarda
doimiy vakolatxonasi mavjud. 2019-yil aprel holatiga ko’ra, UNIDO 170 ta
a zo davlatni o’z ichiga oladi, ular birgalikda har ikki yilda bir martaʼ
o’tkaziladigan Bosh konferensiya orqali tashkilot siyosati, dasturlari va
tamoyillarini belgilaydilar.
UNIDO 1966-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi
tomonidan dekolonizatsiyadan rekord darajada chiqqan va sanoat bazasi kam
yoki umuman bo’lmagan rivojlanayotgan mamlakatlarni sanoatlashtirishni
rag’batlantirish va tezlashtirish maqsadida tashkil etilgan. 1979-yilda BMTning
15 ta ixtisoslashgan agentliklaridan biriga aylandi, uning yangi konstitutsiyasi
1985-yilda kuchga kirdi. Tashkilot tashkil topganidan beri bir necha marta
qayta tuzildi va isloh qilindi; 2013-yilgi Lima deklaratsiyasi o’z missiyasini
atrof-muhitni muhofaza qilish bilan birga ko’proq odamlarga foyda keltirish
sifatida belgilangan “inklyuziv va barqaror sanoat rivojlanishi” (ISID) ni
rag’batlantirishni o’z ichiga olgan holda kengaytirdi.
2018-yildan 2021-yilgacha UNIDO ning strategik ustuvor yo’nalishlari
umumiy farovonlikni yaratishni o’z ichiga oladi; iqtisodiy raqobatbardoshlikni
oshirish; atrof-muhitni muhofaza qilish; bilim va institutlarni mustahkamlash.
Ushbu maqsadlarning har biriga texnik hamkorlik, siyosat bo’yicha
maslahatlar, tahlil va tadqiqotlar, yagona standartlar va sifat nazoratini ishlab
chiqish hamda bilimlarni almashish, tarmoq va sanoat kooperatsiyasi bo’yicha
sheriklik orqali erishish kerak.
UNIDO 670 ga yaqin xodimni ish bilan ta’minlaydi va har yili dunyo
bo’ylab loyiha topshiriqlarida ishlaydigan 2800 ga yaqin xalqaro va milliy
ekspertlar (taxminan yarmi rivojlanayotgan mamlakatlardan) xizmatlaridan
foydalanadi.
Jahon Savdo Tashkiloti (JST) xalqaro savdoni tartibga soluvchi va
osonlashtiradigan mamlakatlararo tashkilotdir. BMT tizimidagi samarali
hamkorlik bilan davlatlar xalqaro savdoni tartibga soluvchi qoidalarni o’rnatish,
10

misolida uning metodologiyasini ishlab chiqish borasida Jahon banki
ekspertlarining texnik ko’magini olish ko’zda tutilmoqda.
Bundan tashqari, Jahon bankining 2017 yilning sentabr oyidagi missiya
yakuni ma’lumotnomasida ko’rsatib o’tilgan taklif asosida, o’rta muddatli (3-5
yil) istiqbolda quyidagi yo’nalishlar bo’yicha hamkorlik masalalari ishlab
chiqilmoqda:
- banklarni sog’lomlashtirish bo’yicha maslahat (ayrim banklarni
moliyaviy holatini tahlil qilish asosida risklarni aniqlash, oqibatlarini
yengillashtirish va korrektirovka qilish chora-tadbirlari bo’yicha tavsiyalar
berish, potensial restruktizatsiya yoki sog’lomlashtirishni hisobga olgan holda).
- tijorat banklaridagi tanklik vaziyatlarni boshqarish metodologiyasini
ishlab chiqish
- bank tizimida Bazel III joriy etish ta’sirini miqdoriy tadqiqot o’tkazish
hamda ushbu o’tish jarayonini ishlab chiqish.
- omonatlarni sug’urta qilishni tizimi modernizatsiyalash
- moliviy sektorni baholash Dasturlari doirasida baholashni amalga
oshirish.
2021-yilning 1-fevral kuni O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining
o’rinbosari - investitsiyalar va tashqi savdo vaziri S.Umurzakov Jahon
bankining Markaziy Osiyo bo’yicha mintaqaviy direktori L.Burunchuk
boshchiligidagi Jahon banki delegatsiyasi bilan ikki tomonlama hamkorlikning
hozirgi holati va istiqbollarini muhokama qilish uchun uchrashuv o’tkazdi.
Uchrashuv chog’ida o’zaro hamkorlikning joriy holati, loyihalarning
amalga oshirilishi, shuningdek, Jahon bankining O’zbekistondagi faoliyatini
kengaytirishning istiqbolli yo’nalishlari muhokama qilindi. Xususan, 2020-yil
birinchi yarim yilligi yakunlari bo’yicha Bank kredit mablag’larining 1 mlrd
dollardan ziyod qismi o’zlashtirilganligi ta’kidlandi. Bu, Jahon banki
vakillarining so’zlariga ko’ra, mintaqada eng yaxshi ko’rsatkichlardan biri
hisoblanadi.
22

moliyalashtiriladigan jamg’arma o’z missiyasini “biznes, siyosiy, biznes va
boshqalarni jalb qilish orqali dunyo holatini yaxshilash” deb biladi.
WEF asosan yanvar oyi oxirida Shveytsariyaning sharqiy Alp tog’lari
mintaqasidagi tog’ kurorti Davosda o’tkaziladigan yillik yig’ilishi bilan
mashhur. Yig’ilish 3000 ga yaqin pul to’lovchi a’zolarni va tanlangan
ishtirokchilarni, jumladan sarmoyadorlar, biznes rahbarlari, siyosiy yetakchilar,
iqtisodchilar, taniqli shaxslar va jurnalistlarni 500 sessiya davomida global
muammolarni muhokama qilish uchun besh kungacha birlashtiradi. Davos
yonida tashkilot Afrika, Sharqiy Osiyo, Lotin Amerikasi va Hindistonda
mintaqaviy konferentsiyalarni chaqiradi va Xitoy va Birlashgan Arab
Amirliklarida har yili ikkita qo’shimcha yig’ilish o’tkazadi. Bundan tashqari, u
bir qator hisobotlarni tayyorlaydi, o’z a’zolarini sohaga oid tashabbuslarga jalb
qiladi va tanlangan manfaatdor tomonlar guruhlari rahbarlariga loyihalar va
tashabbuslar ustida hamkorlik qilish uchun platformani taqdim etadi.
Forum globallashgan dunyoni eng yaxshi transmilliy korporatsiyalar,
hukumatlar va fuqarolik jamiyati tashkilotlarining o’z-o’zidan tanlangan
koalitsiyasi tomonidan boshqarilishini taklif qiladi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi
(UNESC) Birlashgan Millatlar Tashkilotining oltita asosiy organlaridan biri
bo’lib, tashkilotning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarini muvofiqlashtirish uchun
mas’uldir, xususan: o’n beshta ixtisoslashgan muassasalar, sakkizta funksional
komissiyalar va uning yurisdiksiyasidagi beshta hududiy komissiyalardan
iborat.
UNESC xalqaro iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni muhokama qilish
hamda a zo davlatlar va Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimiga qaratilganʼ
siyosiy tavsiyalarni ishlab chiqish uchun markaziy forum bo’lib xizmat qiladi.
U 54 a zodan iborat. Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo 54 davlatning
ʼ
aylanma a’zoligiga qo’shimcha ravishda, 1600 dan ortiq nodavlat tashkilotlar
Birlashgan Millatlar Tashkiloti ishida ishtirok etish uchun Kengashda
maslahatchi maqomga ega.
12

tadbirkorlarga iqtisodiy dasturlarni samarali amalga oshirish va institutsional
reformalarni rivojlantirishda qo’l keldi.
Xalqaro Boshqaruvni Rivojlantirish institutining Raqobatbardoshlik
Markazi tomonidan ko’plab kitoblar va maqolalar chop etildi. Ushbu kitoblar
1989 yildan boshlab chop etiladi va ma’lumotlar manbai hisoblanib,
mamlakatning raqobatbardoshlik darajasini aniqlashga, ushbu
raqobatbardoshlikning asosida yotuvchi sabablarni anglashda va
raqobatbardoshlikni rivojlantirishning yangi yo’llarini topishga xizmat qiladi.
Qolaversa, ushbu kitoblar mamlakatlarni mintaqaviy va global miqyosda
taqqoslashga va natijada, mamlakatlarga, mintaqalarga investitsiya qilish
imkonini ham beradi.
Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkilotining maqsadi dunyo
bo’ylab insonlarning ijtimoiy hamda iqtisodiy farovonligini oshirishga
qaratilgan dasturlar ishlab chiqish hisoblanadi. IHTT mamlakatlar uchun tajriba
almashishlari hamda umumiy bo’lgan muammolarga yechim topishga
qaratilgan forumlar tashkillashtiradi. Bundan tashqari, tashkilot mamlakatlar
bilan iqtisodiy, ijtimoiy va atrof-muhitdagi o’zgarishlarga nima sabab bo’lgani
aniqlashda, global savdo va investitsiya oqimini hamda samaradorlikni
baholashda, kelajakdagi o’zgarishlarni prognoz qilish ma’lumotlarni tahlil
qilishda hamda qishloq xo’jaligi va soliq tizimidan, kimyoviy moddalarning
xavfsizligigacha bo’lgan tarmoqlar uchun xalqaro standartlar ishlab chiqishda
hamkorlik qiladi.
Jahon Savdo Tashkilot mamlakatlar o’rtasida amalga oshadigan savdo
munosabatlarini muvofiqlashtiruvchi yagona xalqaro tashkilot hisoblanadi. JST
ning maqsadi tovar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilarga, eksport va import
qiluvchilarning faoliyat ko’rsatishlariga yordam berish hisoblanadi. JST
shunday tashkilotki, u savdo erkinligini rag’batlantiradi, mamlakatlarga savdo
bitimlarini imzolashishda kelishishga va savdoni tartibga solishda vujudga
keladigan nizolarga yechim topishda ko’maklashadi. Qolaversa, JST ning
maqsadlaridan yana biri, dunyo resurslaridan optimal foydalanish, ishlab
16

taqsimotini takomillashtirish orqali ish o’rinlari yaratish va iqtisodiy o’sish
suratlarini tezlashtirishga yordam beradi.
O’zbekistonning sezilarli valyuta rezervlari ushbu islohotlarni dadil
amalga oshirish imkonini beradi”.
XVJ ning Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo mamlakatlari departamenti
direktori D.Azur 14-16 sentabr kunlari tashrif bilan Toshkent shahrida bo’ldi.
Ushbu missiya tomonidan e’lon qilingan bayonotda quyidagilar qayd etildi:
“O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish jarayonida qator
masalalarni hal etishga duch kelinishi mumkin va ushbu islohotlar mamlakatga
yanada samarali va yakunda tez rivojlanuvchi iqtisodiy tizimga o’tish imkonini
beradi. Shuningdek, men mamlakat hukumatining hududiy hamkorlikni
rivojlantirish va hududiy savdoni kengaytirishga qaratilgan tadbirlarini
mamnunlik bilan ma’qullayman”.
Yuqori darajadagi O’zbekiston delegatsiyasining AQShga tashrifi
davomida Nyu-York shahrida 19 sentabrda O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Sh. Mirziyoevning XVJ direktori - taqsimlovchisi K. Lagard bilan
uchrashuvi bo’lib o’tdi va unda Jamg’arma rahbari O’zbekistondagi iqtisodiy
islohotlar jarayonlariga yuqori baho berdi va ularni qo’llab-quvvatlashini
bildirdi:
“O’zbekistonning islohotlarni amalga oshirish borasidagi harakatlari oson
bo’lmaydi va uzoq davom etadi. Jamg’armaning mamlakat iqtisodiyotini o’sish
suratlari va aholining turmush darajasini yuksaltirish borasida yuqori
darajalarga chiqarishda O’zbekistonning sherigi bo’lishi aniq maqsadi
ekanligini yana bir bor tasdiqlayman”.
Toshkent, 2020 yil 22 dekabr – O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy
taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vaziri Jamshid Qo’chqorov va
Birlashgan Millatlar Tashkilotining sanoatni rivojlantirish tashkiloti (YuNIDO)
Bosh Direktori Li Yong to’rt yillik (2020-2024 yy.) dastlabki muddatga
hamkorlik Qo’shma Deklaratsiyasini imzoladilar.
26

iborat hukumatlararo tashkilotdir. Bu tashkilot a zo davlatlar o’zlariniʼ
demokratiya va bozor iqtisodiyotiga sodiq, siyosat tajribalarini solishtirish,
umumiy muammolarga javob izlash, ilg’or tajribalarni aniqlash hamda
a zolarining ichki va xalqaro siyosatini muvofiqlashtirish uchun platformani
ʼ
taqdim etadi.
IHTT a’zolarining aksariyati inson taraqqiyoti indeksi (HDI) juda yuqori
bo’lgan yuqori daromadli iqtisodiyotga ega va rivojlangan davlatlar sifatida
qaraladi. Ularning umumiy aholisi 2017 yil holatiga ko’ra 1,38 mlrd, IHTT ga
a zo mamlakatlar xarid qobiliyati pariteti bo’yicha umumiy global nominal
ʼ
YaIM ning 62,2 foizini (49,6 trillion AQSh dollari) va global YaIMning 42,8
foizini (54,2 trillion dollar) tashkil etdi. IHTT Birlashgan Millatlar
Tashkilotining rasmiy kuzatuvchisi hisoblanadi.
1948-yil aprel oyida Yevropa Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (OEEC:
Organization for European Economic Co-operation) Marshall rejasini amalga
oshirishga yordam berish uchun tashkil etilgan bo’lib, u Sovet Ittifoqi va uning
sun’iy yo’ldosh davlatlari tomonidan rad etilgan. Bunga Qo’shma Shtatlarning
moliyaviy yordamini ajratish va Ikkinchi jahon urushidan keyin Yevropani
qayta qurish uchun iqtisodiy dasturlarni amalga oshirish orqali erishildi. YIHT
ga faqat G’arbiy Yevropa davlatlari a zo bo’lgan. 1960-yil 14-dekabrda YIHT
ʼ
1961-yil sentabr oyi oxirida kuchga kiruvchi Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot
tashkilotiga aylantirildi va a zolik Yevropadan tashqari davlatlar, AQSh va
ʼ
Kanadaga kengaytirildi.
IHTT shtab-kvartirasi Fransiyaning Parij shahridagi Château de la Muette
binosida joylashgan. IHTT a zo mamlakatlarning turli stavkalardagi badallari
ʼ
hisobiga moliyalashtiriladi va 2019-yilda jami 386 million yevro byudjetga ega
bo’lgan va nashrlar, shuningdek, yillik baholashlar orqali asosan iqtisodiy
ma lumotlarning yuqori ta sirli nashriyotchisi sifatida tan olingan.
ʼ ʼ
BMT ning Sanoatni Rivojlantirish Tashkiloti (UNIDO: United
Nations Industrial Development Organization) Birlashgan Millatlar
Tashkilotining ixtisoslashgan agentligi bo’lib, mamlakatlarga iqtisodiy va
9

UNESC har yili iyul oyida to’rt haftalik bir sessiya o’tkazadi va 1998-
yildan beri Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ) asosiy
qo’mitalariga rahbarlik qiluvchi moliya vazirlari bilan aprel oyida yillik
yig’ilish o’tkazadi. Bundan tashqari, har iyul oyida Kengash homiyligida 2030-
yilgacha barqaror rivojlanish kun tartibini amalga oshirish jarayonini ko’rib
chiqadigan Oliy darajadagi siyosiy forum (HLPF) chaqiriladi.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) Birlashgan Millatlar Tashkiloti
agentligi bo’lib, uning vakolati xalqaro mehnat standartlarini belgilash orqali
ijtimoiy va iqtisodiy adolatni rivojlantirishdan iborat. 1919-yil oktabrda
Millatlar Ligasi qoshida tashkil etilgan bo’lib, u BMTning birinchi va eng
qadimgi ixtisoslashgan agentligi hisoblanadi. XMTga 187 a’zo davlat kiradi:
BMTga a’zo 193 davlatdan 186 tasi. Bosh qarorgohi Shveytsariyaning Jeneva
shahrida joylashgan, butun dunyo bo’ylab 40 ga yaqin ofislariga ega va 107
mamlakatda 3381 nafarga yaqin xodim ishlaydi, ulardan 1698 nafari texnik
hamkorlik dasturlari va loyihalarida ishlaydi.
XMT standartlari erkinlik, tenglik, xavfsizlik va qadr-qimmat sharoitida
butun dunyo bo’ylab qulay, samarali va barqaror mehnatni ta’minlashga
qaratilgan. Ular 189 ta konventsiya va shartnomalarda bayon etilgan bo’lib,
ulardan sakkiztasi 1998-yildagi Mehnat sohasidagi asosiy tamoyillar va
huquqlar to’g’risidagi deklaratsiyaga muvofiq asosiy deb tasniflangan; ular
birgalikda birlashish erkinligini va jamoaviy muzokaralar o’tkazish huquqini
samarali tan olishni, majburiy mehnatni yo’q qilishni, bolalar mehnatini bekor
qilishni va bandlikka nisbatan kamsitishni yo’q qilishni himoya qiladi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimida tashkilot noyob uch tomonlama
tuzilmaga ega: barcha standartlar, siyosat va dasturlar hukumatlar, ish
beruvchilar va ishchilar vakillarining muhokamasi va ma’qullanishini talab
qiladi. Ushbu asos XMTning uchta asosiy organida saqlanadi: Xalqaro mehnat
standartlarini shakllantirish uchun har yili yig’iladigan Xalqaro mehnat
konferentsiyasi; Ijroiya kengashi vazifasini bajaradigan va agentlik siyosati va
13

Qo’shma Deklaratsiya O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va
kambag’allikni qisqartirish vazirligi va YuNIDOni turli sohalarda, jumladan
yashil sanoat, aylanma iqtisodiyot, qayta tiklanadigan energiya manbalari va
energiya samaradorligi, agrosanoat klasterlari, yengil sanoatni modernizatsiya
qilish va boshqa o’zaro kelishilgan harakat yo’nalishlari bo’yicha hamkorlikni
rivojlantirishga chorlaydi, bu esa o’z navbatida inklyuziv va barqaror sanoat
rivojlanishiga hamda 2030 yilgacha barqaror rivojlanish kun tartibini amalga
oshirishga hissa qo’shadi.
Qo’shma deklaratsiya “2030-yilgacha O zbekiston Respublikasi Sanoatniʻ
rivojlantirish strategiyasi”ni amalga oshirishga xizmat qiladi.
Shuningdek, Qo’shma Deklaratsiyani amalda tadbiq etish bo’yicha aniq
chora-tadbirlarni o’z ichiga oluvchi “Yo’l Xaritasi” mavjud.
COVID-19 pandemiyasi va safar cheklovlari tufayli Qo’shma
Deklaratsiya tomonlar o rtasida yozishmalar orqali almashildi.
ʻ
O’zbekiston-YuNIDO hamkorligi 27 yildan ortiq davom etmoqda va
bugungi kunda milliy investitsiyalarni targ’ib qilish, barqaror ish bilan
ta’minlash va tadbirkorlikni rivojlantirish, eksportga yo’naltirilgan savdo,
ekologik toza mahsulot ishlab chiqarish, biznes-inkubatorlar va korxonalarni
rivojlantirish bo’yicha texnik ko’mak va tavsiyalarga bag’ishlangan 15 ta
loyihani o’z ichiga oladi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Sanoatni rivojlantirish tashkiloti
(UNIDO, Avstriya) tomonidan “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi –
2022” navbatdagi hisoboti e’lon qilindi.
Hisobotda O’zbekiston 154 ta mamlakatlar orasida 0,017 ball bilan 89-
o’rinni egallagan va so’nggi hisobotga ko’ra reytingda 5 pog’onaga ko’tarilib,
bu indeks metodologiyasiga muvofiq, sanoat rivojlanishining o’rta kvintiliga
ega mamlakatlar toifasiga o’tish imkoniyatini yaratadi.
“Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi – 2022” hisobotida 2020-
yilgi statistik ma’lumotlardan foydalanilgan bo’lib, jahon sanoati rivojiga salbiy
27

- Mamlakatlarga qonunchilik va boshqaruv tizimini xalqaro standartlarga
moslashtirishga yordam beradi, shunda ular yaxshi moliyaviy islohotlarni ishlab
chiqishlari, korrupsiyaga qarshi kurashishlari va jinoiy daromadlarni
legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashishlari mumkin.
- Mamlakatlarga makroiqtisodiy va moliyaviy statistika ma’lumotlarini
to’plash, boshqarish va hisobot berishda yordam beradi. Bu ularning iqtisodini,
jumladan, iqtisodiy zaifliklar va xatarlarni aniqroq tushunish imkonini beradi va
ko’proq ma’lumotga ega siyosatni shakllantirishga yordam beradi. Shuningdek,
u shaffoflikka olib keladi va hukumat siyosatiga ishonchni kuchaytiradi, bu yo’l
bilan makroiqtisodiy barqarorlikni baholash uchun bunday statistikadan
foydalanadigan xalqaro investorlarni jalb qiladi.
- Hukumat xodimlarini iqtisodiy o’zgarishlarni tahlil qilish qobiliyatini
oshirish uchun o’qitish; diagnostika, prognozlash va modellashtirish vositalarini
ishlab chiqish; hamda oqilona makroiqtisodiy va moliyaviy siyosatni
shakllantirish va amalga oshirish vazifasi ham kiradi. Bu siyosat va dasturiy
masalalar bo’yicha mamlakatlar bilan muloqotni chuqurlashtirishga yordam
beradi va tengdosh-tengdoshga usulida o’rganish orqali siyosat tajribalarini
almashishni osonlashtiradi. Yuqoridagi vazilar o’z samarasini ko’rsatgan,
tajribadan o’tgan, mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga, moliyaviy
nazoratni yaxshilashga yordam bergan usullar hisoblanadi.
4-jadval: Xalqaro Tiklanish va Taraqqiyot Bankining 2022-yilda
O’zbekistonda loyihalarga ajratigan mablag’i 6
Loyiha nomi Ajratilgan mablag’(AQSH
dollarida)
Bog’dorchilikni rivojlantirish dasturi 500 000 000
Barqaror bozor reformalarini amalga
oshirish 500 000 000
O’zbekiston DPO 5 350 000 000
Uzb: Shaffoflik va Inklyuziv DPO 250 000 000
Energy EFF-INDUST ENTERPRISES 200 000 000
Farg’ona vodiysida korxonalarni
rivojlantirish 200 000 000
6
Jahon Bankining ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
33

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
__________________________
_______________ fakulteti ___________________________
_______________kafedrasi
Ro ’ yxatga olindi № ________ Ro ’ yxatga olindi № ________
“__ __ __” ____ ____ __2023 y. “__ __ __” ____ ____ ___2023 y .
“FUNDAMENTAL IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH” fanidan
Kurs ishi
Dunyo miqyosida amal qiluvchi xalqaro iqtisodiy
tashkilotlar faoliyati va ularning O’zbekiston bilan
iqtisodiyot aloqalari

Dunyo miqyosida amal qiluvchi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyati va ularning O’zbekiston bilan iqtisodiyot aloqalari

Купить