Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	780.3KB
Покупки	1
Дата загрузки	10 Октябрь 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Eksportga bojxona bojlari. Eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlari

Yevropa Ittifoqi import kompensasiya bojlarini ichki ishlab chiqaruvchilarni
himoya qilish va ichki bozorni barqarorlashtirish maqsadida qo'llaydi. Bu bojlar
ichki bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni
qo'llab-quvvatlashga qaratilgan. Misol uchun, ba'zi qishloq xo'jaligi mahsulotlari
uchun import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni himoya qilish va
narxlarni barqarorlashtirishga yordam beradi.
Yevropa Ittifoqining bojxona siyosati a'zo mamlakatlar o'rtasida savdo
munosabatlarini yaxshilashga qaratilgan. Ittifoq ichida bojxona bojlarining
qo'llanilishi minimal darajada amalga oshiriladi va a'zo mamlakatlar o'rtasida erkin
savdo amalga oshiriladi. Eksport subsidiyalari qishloq xo'jaligi sektorini
rivojlantirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan. Import
kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni himoya qilish va narxlarni
barqarorlashtirishga xizmat qiladi.
AQSh bojxona siyosati ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va milliy
iqtisodiy manfaatlarni ta'minlashga qaratilgan. AQSh turli mahsulotlar uchun
bojxona bojlarini qo'llaydi va bu bojlar milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish
va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash xizmat qiladi.
AQShning Eksport Subsidiyalari
AQSh yuqori texnologiyalar va innovatsiyalar sohasida eksport
subsidiyalarini keng qo'llaydi. Bu subsidiyalar milliy korxonalarni xalqaro
bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish va yangi bozorlarni ochishga qaratilgan.
Misol uchun, AQSh qishloq xo'jaligi mahsulotlari va yuqori texnologiyalar
eksportini rag'batlantirish uchun turli moliyaviy yordamlar va soliq imtiyozlari
beradi. 5
AQShning Import Kompensasiya Bojlari
AQSh import kompensasiya bojlarini ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya
qilish va ichki bozorni barqarorlashtirish maqsadida keng qo'llaydi. Bu bojlar ichki
5
Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. “Mikroiqtisodiyot” o‘quv qo llanma.ʻ ʻ
T: “O‘FMJN”, 2018
4

savdo munosabatlariga mos ravishda o'zgarishi zarur. Bu ichki va xalqaro savdo
muvozanatini ta'minlashga yordam beradi
• Subsidiyalar va boshqa iqtisodiy vositalar bilan muvozanatlash:
Eksportga bojxona bojlarini subsidiyalar va boshqa iqtisodiy vositalar bilan
muvozanatlash orqali ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va
raqobatbardoshlikni oshirish mumkin. Bu iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashga
yordam beradi.
O'zbekistonda eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi davlat iqtisodiy
siyosatining muhim qismini tashkil etadi. Mamlakatda ba'zi strategik xom ashyo va
qishloq xo'jaligi mahsulotlariga eksport bojxona bojlarining qo'llanilishi ichki
bozorni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash
maqsadida amalga oshiriladi.
Masalan, paxta va oltin kabi strategik mahsulotlarga bojxona bojlarining
qo'llanilishi davlat daromadlarini oshirish va iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashga
qaratilgan. Ushbu bojlar milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga xizmat qiladi va
milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlaydi.
3.1.2. Eksportga Subsidiyalarning Qo'llanilishi
O'zbekistonda eksportga subsidiyalarning qo'llanilishi ham muhim
ahamiyatga ega. Davlat qishloq xo'jaligi va sanoat mahsulotlarini eksport qilishni
rag'batlantirish uchun turli moliyaviy yordamlar va soliq imtiyozlari beradi. Bu
subsidiyalar eksport hajmini oshirish va yangi bozorlarni ochish uchun ishlatiladi.
Misol uchun, qishloq xo'jaligi mahsulotlari, ayniqsa paxta va meva-sabzavot
mahsulotlarini eksport qilishni rag'batlantirish uchun turli subsidiyalar beriladi. Bu
subsidiyalar qishloq xo'jaligi sektorining rivojlanishiga va milliy mahsulotlarning
raqobatbardoshligini ta'minlashga yordam beradi.
3.1.3. Import Kompensasiya Bojlarining Qo'llanilishi
O'zbekistonda import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki ishlab
chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilish va ichki bozorni
barqarorlashtirish maqsadida amalga oshiriladi. Davlat ba'zi mahsulotlar uchun
4

bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-
quvvatlashga qaratilgan. Misol uchun, po'lat va alyuminiy kabi mahsulotlar uchun
import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya
qilishga yordam beradi.
AQSh bojxona siyosati ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va milliy
iqtisodiy manfaatlarni ta'minlashga qaratilgan. Eksport subsidiyalari yuqori
texnologiyalar va innovatsiyalar sohasida milliy korxonalarni xalqaro bozorlarda
raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. Import kompensasiya bojlarining
qo'llanilishi ichki bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish va milliy ishlab
chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan eksportga bojxona bojlarining,
eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy
iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-
quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Samarali qo'llanilgan iqtisodiy vositalar
iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiyotning barqarorligini
ta'minlaydi.
Kelajak Tavsiyalari
1. Siyosatning Moslashuvchanligi: Davlat siyosati moslashuvchan bo'lishi
kerak, ya'ni iqtisodiy sharoitlar va xalqaro savdo munosabatlariga mos ravishda
o'zgarishi zarur. Bu ichki va xalqaro savdo muvozanatini ta'minlashga yordam
beradi. Mamlakatlar o'z siyosatlarini muntazam ravishda qayta ko'rib chiqishlari va
kerak bo'lsa, tegishli o'zgartirishlarni kiritishlari zarur.
2. Ichki Bozor Narxlarini Nazorat qilish: Ichki bozor narxlarini nazorat
qilish va bojlarning ichki bozor narxlariga ta'sirini kamaytirish muhimdir. Bu ichki
bozorni barqarorlashtirish va iste'molchilarni himoya qilishga yordam beradi. Narx
barqarorligini ta'minlash uchun bozor mexanizmlarini mustahkamlash va davlat
nazoratini kuchaytirish zarur.
3. Davlat Nazoratini Kuchaytirish: Subsidiyalarning va bojxona bojlarining
samarali qo'llanilishini ta'minlash uchun davlat nazoratini kuchaytirish muhimdir.
4

kamaytirish va xalqaro savdoni adolatli va ochiq amalga oshirishdir. Tashkilot
bojxona bojlarining qo'llanilishi, subsidiyalar va import kompensasiya bojlarini
tartibga soluvchi qoidalarni belgilaydi.
2.2.4. WTOning Bojxona Bojlari Bo'yicha Talablari
WTO bojxona bojlarining qo'llanilishida adolatli savdo tamoyillariga rioya
qilishni talab qiladi. Tashkilot a'zo mamlakatlardan bojxona bojlarining miqdorini
kamaytirishni va savdo to'siqlarini olib tashlashni talab qiladi. WTO qoidalariga
ko'ra, bojxona bojlarining noto'g'ri qo'llanilishi savdo ziddiyatlariga olib kelishi va
xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi mumkin.
2.2.5. WTOning Subsidiyalar Bo'yicha Talablari
WTO subsidiyalarni uch toifaga ajratadi: yashil, sariq va qizil toifalar.
Yashil toifadagi subsidiyalar iqtisodiyotni rivojlantirish va ijtimoiy manfaatlarni
qo'llab-quvvatlash uchun qo'llaniladi va xalqaro savdo qoidalariga mos keladi.
Sariq toifadagi subsidiyalar iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun qo'llaniladi, lekin
ularning xalqaro savdo qoidalariga muvofiqligi baholanadi. Qizil toifadagi
subsidiyalar esa adolatli savdoga zarar yetkazishi mumkin va ularning qo'llanilishi
cheklangan.
2.2.6. WTOning Import Kompensasiya Bojlari Bo'yicha Talablari
WTO import kompensasiya bojlarining qo'llanilishida adolatli savdo
tamoyillariga rioya qilishni talab qiladi. Tashkilot bu bojlarning noto'g'ri
qo'llanilishini cheklash va xalqaro savdo qoidalariga moslashtirishni talab qiladi.
Import kompensasiya bojlarining noto'g'ri qo'llanilishi xalqaro savdo
munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo ziddiyatlariga olib kelishi mumkin.
Jahon Savdo Tashkiloti bojxona bojlarining, eksport subsidiyalarining va
import kompensasiya bojlarining qo'llanilishini tartibga soluvchi asosiy tashkilot
hisoblanadi. Tashkilot xalqaro savdo qoidalariga rioya qilishni talab qiladi va
savdo to'siqlarini kamaytirishga qaratilgan. WTO qoidalariga rioya qilish orqali
mamlakatlar xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilashi va savdo ziddiyatlarini
oldini olishi mumkin.
4

siyosatni shakllantirishda qimmatli darslar beradi. Milliy iqtisodiy siyosatni
xalqaro qoidalarga moslashtirish, moslashuvchanlikni ta'minlash va davlat
nazoratini kuchaytirish orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash
mumkin.
Eksportga bojxona bojlarınıng, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining samarali qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni
himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhimdir. Bu
iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur. Yuqoridagi
tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini
oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin.
Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'siri katta ahamiyatga ega. Bu
iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun muhimdir. Samarali
qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiy
manfaatlarni himoya qiladi.
Yuqoridagi tahlillar va xalqaro tajribalar shuni ko'rsatadiki, eksportga
bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya
bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab
chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Samarali
qo'llanilgan iqtisodiy vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy
iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlaydi.
Kelajakda milliy siyosatni shakllantirishda xalqaro qoidalarga rioya qilish,
siyosatning moslashuvchanligini ta'minlash va davlat nazoratini kuchaytirish orqali
milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash mumkin. Moliya resurslarini
samarali taqsimlash, raqobatbardoshlikni oshirish, ta'lim va kadrlar tayyorlashga
investitsiya qilish orqali milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish
4

zarur. Bu xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilash va savdo ziddiyatlarini oldini
olishga yordam beradi.
2. Siyosatning moslashuvchanligi: Davlat siyosati moslashuvchan bo'lishi
kerak, ya'ni iqtisodiy sharoitlar va xalqaro savdo munosabatlariga mos ravishda
o'zgarishi zarur. Bu ichki va xalqaro savdo muvozanatini ta'minlashga yordam
beradi.
3. Ichki bozor narxlarini nazorat qilish: Ichki bozor narxlarini nazorat qilish
va bojlarning ichki bozor narxlariga ta'sirini kamaytirish muhimdir. Bu ichki
bozorni barqarorlashtirish va iste'molchilarni himoya qilishga yordam beradi.
Subsidiyalarning va bojxona bojlarining samarali qo'llanilishini ta'minlash
uchun davlat nazoratini kuchaytirish muhimdir. Bu iqtisodiy vositalarning noto'g'ri
qo'llanilishini oldini olishga yordam beradi.
5. Moliya resurslarini samarali taqsimlash: Moliya resurslarini samarali
taqsimlash va iqtisodiy vositalarni aniq maqsadlar uchun ajratish zarur. Bu davlat
byudjetining barqarorligini ta'minlashga yordam beradi.
Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'siri kata ahamiyatga ega. Bu
iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun muhimdir. Samarali
qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiy
manfaatlarni himoya qiladi.
Tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning
samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish
mumkin.
4. Eksportga Bojxona Bojlari, Eksportga Subsidiyalar va Import
Kompensasiya Bojlarining Xalqaro Tajribasi
2.2.3. Jahon Savdo Tashkiloti (WTO) va Bojxona Bojlari
Jahon Savdo Tashkiloti (WTO) xalqaro savdo tizimini tartibga soluvchi
asosiy tashkilot hisoblanadi. WTOning asosiy maqsadi savdo to'siqlarini
4

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I. Normativ qonun va xujjatlar
1. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar
strategiyasi to’g risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7ʻ
fevraldagi PF-4947-sonli Qarori. www . lex . uz .
2. O ' zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Xalqaro savdo siyosatini
yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to ’ g ’ risida ” gi Qonuni , 13.09.2017
yildagi PQ -3272- son . www.lex.uz .
3. O zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2022 yil 19
ʼ
noyabrdagi 27/5-sonli qarori. www.lex.uz
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 7 yanvardagi PQ-1464-
sonli Qarori. www.lex.uz.
II. Kitoblar, darsliklar va o'quv qo'llanmalar
5. Anikin A.V. Yunost nauki. M., Politizdat, О ’zbekiston iqtisodiyotni
liberallashtirish yillarida. 1-5-qismlar. Т .: TDIU, 2005 .
6. Abramov A. H Xalqaro savdo va Pul, kredit va pul muomalasi. O’quv
qo’llanma/T.: Extremum-press, 2018. -M.: Bustard. 2023 yil
7. Kireev A. Xalqaro iqtisodiyot. Birinchi qism. M.: Xalqaro munosabatlar
2016.
8. Saidov D. V. Xalqaro savdo nazariyalari. -M.: Toshkent.-2020.415-bet
9. A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N.O`rmonov. Iqtisodiy ta`limotlar tarixi.
«Darslik». Toshk е nt. «Moliya»- 2002 y.
10. Abdullayeva Sh. Z V.A. Iqtisodiyot Nazaryasi- SPb .: PETER.-2021
11. Andreff W. The new multinational corporations from transition countries
// Economic systems. 2002.
12. Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH.
ʻ
“Mikroiqtisodiyot” o’quv qo llanma. T: “O’FMJN”, 2018
ʻ
4

13. Dornbusch R., Fischer S., Samuelson P.A. Comparative Advantage,
Trade, and Payments in a Ricardian Model with a Continuum of Goods //
American Economic Review. 1977.
14. Eaton J., Kortum S. Technology, Geography, and Trade //
Econometrica. September 2023.
16. G’aniyev.X.A Bizga meros tijorat. (ANavoiy asarlarida tijorat
masalalarining yoritilishi). / / «Iqtisod va hisobot», 2008, 9-son.
17. Islomov A., Egamov E. T. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi. TMI, 2005.
18. Karimov I.A O`zb е kiston buyuk k е lajak sari.T., O`zb е kiston,1998.
19. Hamroyev O.H. Iqtisodiy muvozanat va uni ta’minlash mexanizmlari. Т .:
TDIU, 2004 .
III. Maqolalar va Internet manbalari
20. https://iqtisod.uz/
21. https://kun.uz/news/2023/09/27
22. https://www.spot.uz/oz/
23. www.stat.uz
24. www.ceep.uz
25. http://ekonomic.doso.rn
4

mumkin.(2.3.2-rasm.)
2.3.2-rasm.Yevropa Ittifoqi import ta riflarʼ 7
Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali milliy iqtisodiyotning
barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish
mumkin. Bu esa o'z navbatida, milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va
milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga,
xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilash va savdo ziddiyatlarini oldini olish
uchun xalqaro qoidalarga rioya qilish muhimdir.
Innovatsion texnologiyalar zamonaviy jamiyat rivojlanishida juda muhim rol
o’ynaydi. Ularning ahamiyatini bir necha asosiy yo’nalishlarda ko’rish mumkin:
1. Iqtisodiy o’sish: Innovatsion texnologiyalar yangi bozorlar va ish o’rinlari
yaratib, iqtisodiy rivojlanishga katta hissa qo’shadi. Masalan, axborot
texnologiyalari va sun’iy intellekt sohasidagi yangiliklar yangi biznes modellari va
xizmatlarni vujudga keltiradi.
7
www.ceep.uz
4

Xulosa Eksportga subsidiyalarning qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni
himoya qilish va eksport hajmini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Bu
subsidiyalar eksportchilarni qo'llab-quvvatlash va ularning xalqaro bozorlardagi
raqobatbardoshligini oshirish uchun ishlatiladi. Ammo, subsidiyalarning xalqaro
savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va moliyaviy yuklarni oshirishi kabi
kamchiliklari ham mavjud. Ularni qo'llashda xalqaro qoidalarga moslik va adolatli
savdo tamoyillariga rioya qilish zarur.
1.3. Import Kompensasiya Bojlarining Nazariyasi
1.3.1. Import Kompensasiya Bojlarining Mohiyati
Import kompensasiya bojlarining iqtisodiy mohiyati milliy ishlab
chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilish va ichki bozorni
barqarorlashtirishda yotadi. Bu bojlar davlat tomonidan nazorat qilinadi va o'zining
asosiy maqsadlari bilan farqlanadi. Import kompensasiya bojlarining mohiyati
iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-
quvvatlash va bozor narxlarini barqarorlashtirishdan iboratdir. Bu bojlar ichki
bozorda raqobatbardoshlikni oshirish va milliy mahsulotlarning
raqobatbardoshligini ta'minlashga yordam beradi.
1.3.2. Import Kompensasiya Bojlarining Turlari
Import kompensasiya bojlarining turli turlari mavjud bo'lib, ular o'zining
maqsadlari va qo'llanilishiga ko'ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan turlari
quyidagilar:
General Import Duties: Bu bojlar barcha import qilinadigan mahsulotlarga
nisbatan qo'llaniladi va ichki bozorni himoya qilish uchun ishlatiladi.
• Specific Import Duties: Ushbu bojlar faqat muayyan mahsulotlar yoki
mahsulot guruhlari uchun qo'llaniladi. Masalan, strategik ahamiyatga ega bo'lgan
xom ashyolar yoki oziq-ovqat mahsulotlari.
• Anti-Dumping Duties: Bu bojlar xorijiy mahsulotlarning ichki bozorda
damping narxlarda sotilishiga qarshi qo'llaniladi. Bu mahsulotlar ichki bozorni
buzishi mumkin bo'lgan holatlarda qo'llaniladi.
4

import kompensasiya bojlarini qo'llaydi, bu ichki bozorni himoya qilish va milliy
ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan.
Masalan, qishloq xo'jaligi mahsulotlari va ba'zi sanoat mahsulotlari uchun
import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-
quvvatlash va ichki bozorni barqarorlashtirishga yordam beradi. Ushbu bojlar
milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga xizmat qiladi.
O'zbekistonda eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va
import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya
qilish va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga
ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun qo'llaniladi.
2.2. Eksportga Bojxona Bojlari va Eksportga Subsidiyalarning Milliy
Iqtisodiyotga Ta'siri
Eksportga bojxona bojlarining va eksportga subsidiyalarning milliy
iqtisodiyotga ta'siri muhim ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy
iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash, eksport hajmini oshirish va milliy ishlab
chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga yordam beradi. Ularning samaradorligi
milliy iqtisodiy siyosatga bog'liq bo'lib, samarali qo'llanilgan vositalar iqtisodiy
o'sishni qo'llab-quvvatlaydi.
2.2.1 Import Kompensasiya Bojlarining Milliy Iqtisodiyotga Ta'siri
Import kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'siri ham muhim
ahamiyatga ega. Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya
qilish va ichki bozorni barqarorlashtirishga yordam beradi. Samarali qo'llanilgan
bojlar ichki iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va milliy iqtisodiy manfaatlarni
himoya qilishga xizmat qiladi.
2.2.2 Tavsiyalar
1. Adolatli savdo tamoyillariga rioya qilish: Milliy iqtisodiy siyosatni
xalqaro savdo qoidalariga moslashtirish va adolatli savdo tamoyillariga rioya qilish
4

Kurs ishining vazifasi : Ushbu kurs ishining asosiy vazifasi eksportga
bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya
bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'sirini o'rganishdir. Bu mavzu bo'yicha tadqiqot
olib borish orqali quyidagi maqsadlarga erishish ko'zda tutilgan:
1. Nazariy Asoslarni O'rganish: Bojxona bojlarining, eksportga
subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining nazariy asoslarini o'rganish
va tahlil qilish. Bu vositalarning iqtisodiy maqsadlari, qo'llanilish usullari va
ularning iqtisodiy o'sishga ta'sirini aniqlash.
2. Amaliyotda Qo'llanilishini Tahlil Qilish: Bojxona bojlarining, eksportga
subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy va xalqaro amaliyotda
qanday qo'llanilayotganini o'rganish. Bu iqtisodiy vositalarning turli
mamlakatlarda qanday natijalar berganini aniqlash va olingan tajribalarni tahlil
qilish.
3. Xalqaro Tajribani O'rganish: WTO, Yevropa Ittifoqi va AQSh misolida
bojxona bojlarining, eksport subsidiyalarining va import kompensasiya bojlarining
xalqaro tajribasini o'rganish. Bu tajribalar asosida milliy siyosatni shakllantirish
bo'yicha tavsiyalar berish.
4. Muammolar va Yechaolrni Aniqlash: Bojxona bojlarining, eksportga
subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining samarali qo'llanilishi bilan
bog'liq muammolarni aniqlash va ularni hal qilish bo'yicha tavsiyalar ishlab
chiqish. Bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiy
manfaatlarni himoya qilish yo'llarini izlash.
5. Kelajak Tavsiyalarini Ishlab Chiqish: Kurs ishining natijalari asosida
bojxona bojlarining, eksport subsidiyalarining va import kompensasiya bojlarining
milliy siyosatda samarali qo'llanilishi bo'yicha kelajak tavsiyalarini ishlab chiqish.
Bu tavsiyalar orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va xalqaro
savdo munosabatlarini yaxshilashga hissa qo'shish.
Ushbu kurs ishi milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi muhim
iqtisodiy vositalarni keng qamrovli tahlil qilish va ular bo'yicha ilmiy asoslangan
4

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“MAKROIQTISODIYOT”
fanidan
Eksportga bojxona bojlari. Eksportga
subsidiyalar va import kompensasiya bojlari
mavzusidagi
KURS ISHI

«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2024 y.
Qabul qildi:
_____________________________
_____________________________ Bajardi:_______________________
___-kurs, _______- guruh talabasi
_______________________________
Ilmiy raxbar:
_______________________________

II BOB.AMALIYOT VA XALQARO TAJRIBALAR
2.1. Eksportga Bojxona Bojlarining Amaliyoti
2.1.1. Jahon Mamlakatlari Tajribasi
Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi jahon mamlakatlari tomonidan
turli darajada amalga oshiriladi. Bu bojlarning qo'llanilishi milliy iqtisodiy siyosat
va strategiyalarga bog'liq. Misol uchun, Xitoy eksportga bojxona bojlarini qo'llash
orqali davlat daromadlarini oshiradi va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-
quvvatlaydi. Shu bilan birga, Hindiston ham eksportga bojxona bojlarini qo'llashda
faol ishtirok etadi va bu orqali milliy iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaydi.
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari esa eksportga bojxona bojlarini kamroq
qo'llaydi, chunki ular erkin savdo tamoyillarini targ'ib qiladi va iqtisodiy
integratsiyani qo'llab-quvvatlaydi. AQSh esa eksportga bojxona bojlarini
qo'llashda strategik mahsulotlarga alohida e'tibor qaratadi, bu esa milliy xavfsizlik
va iqtisodiy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan.
2.1.2. Eksportga Bojxona Bojlarining Samaradorligi
Eksportga bojxona bojlarining samaradorligi ularning qanday qo'llanilishiga
va milliy iqtisodiy sharoitlarga bog'liq. Samarali qo'llanilgan bojlar milliy iqtisodiy
manfaatlarni himoya qilish, davlat daromadlarini oshirish va ichki ishlab
chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga yordam beradi. Misol uchun, Xitoy va
Hindistonning eksportga bojxona bojlarini qo'llashda samarali siyosati iqtisodiy
o'sishni qo'llab-quvvatlash va milliy ishlab chiqaruvchilarni raqobatbardoshligini
oshirishga xizmat qiladi.
Biroq, noto'g'ri qo'llanilgan bojlar iqtisodiy barqarorlikka zarar yetkazishi va
xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi mumkin. Masalan, ba'zi Afrika
mamlakatlarida eksportga bojxona bojlarining noto'g'ri qo'llanilishi iqtisodiy
o'sishni sekinlashtirgan va ichki bozor narxlarining oshishiga olib kelgan.
2.1.3. Eksportga Bojxona Bojlarining Kamchiliklarini Yengib O'tish
Davlat siyosatining moslashuvchanligi: Davlat siyosati moslashuvchan
bo'lishi kerak, ya'ni bojxona bojlarining qo'llanilishi iqtisodiy sharoitlar va xalqaro
4

I BOB. NAZARIY ASOSLAR
1.1. Eksportga Bojxona Bojlari Nazariyasi
1.1.1. Eksportga Bojxona Bojlarining Mohiyati
Eksportga bojxona bojlarining iqtisodiy mohiyati ichki bozorda ishlab
chiqariladigan mahsulotlarning xalqaro bozorlarga chiqarilishida davlat tomonidan
qo'llaniladigan soliqlar va yig'imlar tizimida yotadi. Bu bojlar davlat tomonidan
nazorat qilinadi va o'zining asosiy maqsadlari bilan farqlanadi. Eksportga bojxona
bojlarining mohiyati iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, milliy ishlab
chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va davlat daromadlarini oshirishdan iboratdir.
Bu bojlar ichki bozorda raqobatbardoshlikni oshirish va milliy ishlab
chiqaruvchilarning xalqaro bozorlarda mustahkam o'rnashuvini ta'minlashga
yordam beradi. 1
1.1.2. Eksportga Bojxona Bojlarining Turlari
Eksportga bojxona bojlarining turli turlari mavjud bo'lib, ular o'zining
maqsadlari va qo'llanilishiga ko'ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan turlari
quyidagilar:
• Umumiy Eksport Bojlari: Bu bojlar barcha eksport qilinadigan
mahsulotlarga nisbatan qo'llaniladi va davlat daromadlarini oshirish uchun
ishlatiladi.
• Maxsus Eksport Bojlari: Ushbu bojlar faqat muayyan mahsulotlar yoki
mahsulot guruhlari uchun qo'llaniladi. Masalan, strategik ahamiyatga ega bo'lgan
xom ashyolar yoki oziq-ovqat mahsulotlari.
• Ajratilgan Eksport Bojlari: Bu bojlar davlatning muayyan sohalarini
qo'llab-quvvatlash uchun maxsus ajratiladi va ma'lum bir muddat davomida amal
qiladi.
1.1.3. Eksportga Bojxona Bojlarining Afzalliklari va Kamchiliklari
1
Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. “Mikroiqtisodiyot” o‘quv qo llanma.ʻ ʻ
T: “O‘FMJN”, 2018
4

xulosalar chiqarishga qaratilgan. Bu orqali davlat siyosatining samaradorligini
oshirish va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish maqsadlari amalga
oshiriladi.
Kurs ishining pridmeti : Ushbu kurs ishining predmeti eksportga bojxona
bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy
iqtisodiyotga ta'sirini tahlil qilishdir. Bu tahlil quyidagi asosiy yo'nalishlarni o'z
ichiga oladi:
1. Bojxona Bojlari: Eksport va import uchun bojxona bojlarining
belgilanishi, ularning maqsadlari va iqtisodiy o'sishga ta'siri.
2. Eksportga Subsidiyalar: Davlat tomonidan eksportni rag'batlantirish
maqsadida ko'rsatiladigan moliyaviy yordam va subsidiyalarning iqtisodiyotga
ta'siri.
3. Import Kompensasiya Bojlari: Ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya
qilish maqsadida importga qo'yiladigan kompensasiya bojlarining qo'llanilishi va
ularning iqtisodiy samaradorligi.
Kurs ishi ushbu iqtisodiy vositalarning nazariy asoslarini, amaliy
qo'llanilishini va xalqaro tajribalarni o'rganishga qaratilgan bo'lib, milliy siyosatni
shakllantirishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan tavsiyalar ishlab chiqishni maqsad
qiladi.
Kurs ishi tuzulishi: Mazkur ish “Kirish”, Asosiy qism, “Xulosa” hamda
foydalaniladigan adabiyotlar r o’ y x atidan iborat. Jami 35 betni tashkil etadi.
4

MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
I BOB. NAZARIY ASOSLAR ............................................................................................................................. 5
1.1. Eksportga Bojxona Bojlari Nazariyasi .................................................................................................... 5
1.2. Eksportga Subsidiyalar Nazariyasi ......................................................................................................... 7
1.3. Import Kompensasiya Bojlarining Nazariyasi ........................................................................................ 9
II BOB.AMALIYOT VA XALQARO TAJRIBALAR ............................................................................................. 12
2.1. Eksportga Bojxona Bojlarining Amaliyoti ............................................................................................ 12
2.2. Eksportga Bojxona Bojlari va Eksportga Subsidiyalarning Milliy Iqtisodiyotga Ta'siri ......................... 14
2.3. Yevropa Ittifoqining Bojxona Bojlari va Subsidiyalari .......................................................................... 17
XULOSA ...................................................................................................................................................... 25
Eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalarni ta'minlashda va import kompensatsiya bojlari global
iqtisodiy munosabatlarda muhim ahamiyatga ega bo'lgan moliyaviy vositalar hisoblanadi. Bu qoidalar
eksport va import mahsulotlarining dunyodagi narxlari va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari
ustida o'zgarishlarni ta'sir qilishi mumkin. ................................................................................................. 25
1. Eksportga Bojxona Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, davlatlar o'z mamlakatlarida ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi. Bu jarayon eksport
mahsulotlarining narxlari va moliyaviy munosabatlari ustida samaradorlikni oshirish, shuningdek, o'zaro
xalqaro savdo munosabatlarida raqobatbardoshlikni oshirish uchun amalga oshiriladi. .......................... 25
2. Eksportga Subsidiyalar: Subsidiyalar davlatlar tomonidan eksport qilishni rag'batlantirish maqsadida
beriladigan moliyaviy yordamdir. Ular eksport mahsulotlarini xalqaro bozorda raqobatbardoshligini
oshirish, iste'molchilar uchun narxlarni pastilash va eksportning umumiy darajadagi rivojlanishini
rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. ....................................................................................................... 25
3. Import Kompensatsiya Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, import qilingan mahsulotlar uchun
to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi yoki import narxidan miqdoriy to'lovlarni hisobga oladi. Bu jarayon
importning moliyaviy ta'sirini kamaytirish, davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlarini barqaror qilish,
shuningdek, importga qarshi chiqarishni rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. ...................................... 25
Ular global iqtisodiy munosabatlarda tajribalanganlik va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida
ta'sir qilish uchun muhim vositalar hisoblanadi. Bu bojlardan foydalanish mamlakatlar uchun xalqaro
bozorda raqobatbardoshlikni yuqori darajada ta'minlashda va o'z eksport va importini iqtisodiy ravishda
boshqarishda yordam beradi. .................................................................................................................... 25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................................ 27
4

1.3.3. Import Kompensasiya Bojlarining Afzalliklari va Kamchiliklari
Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi bir qator afzalliklar va
kamchiliklarga ega.
Afzalliklari:
• Ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash: Bu bojlar ichki ishlab
chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qiladi va ularning raqobatbardoshligini
oshiradi.
• Bozor narxlarini barqarorlashtirish:
Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozor narxlarini
barqarorlashtirishga yordam beradi, bu esa iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaydi.
• Davlat daromadlarini oshirish: Bu bojlar davlat daromadlarini oshirish va
milliy byudjetni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladi.
• Kamchiliklari:
• Narxlarning oshishi: Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki
bozor narxlarining oshishiga olib kelishi mumkin, bu esa iste'molchilar uchun
qo'shimcha yuklarni keltirib chiqaradi.
Xalqaro savdo munosabatlarining murakkablashishi: Bu bojlar xalqaro
savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo urushlarini keltirib chiqarishi
mumkin. 3
• Ichki bozorning izolyatsiyasi: Import bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni
xalqaro bozorlar bilan aloqalarini cheklashi va izolyatsiyaga olib kelishi mumkin.
Xulosa Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy
manfaatlarni himoya qilish va ichki bozorni rivojlantirishda muhim ahamiyatga
ega. Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va bozor narxlarini
barqarorlashtirish uchun ishlatiladi. Ammo, bojlarning xalqaro savdo
munosabatlarini murakkablashtirishi va narxlarning oshishiga olib kelishi kabi
3
Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. “Mikroiqtisodiyot” o‘quvʻ
qo llanma. T: “O‘FMJN”, 2018
ʻ
4

XULOSA
Eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalarni ta'minlashda va import
kompensatsiya bojlari global iqtisodiy munosabatlarda muhim ahamiyatga ega
bo'lgan moliyaviy vositalar hisoblanadi. Bu qoidalar eksport va import
mahsulotlarining dunyodagi narxlari va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari
ustida o'zgarishlarni ta'sir qilishi mumkin.
1. Eksportga Bojxona Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, davlatlar
o'z mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni
oz ichiga oladi. Bu jarayon eksport mahsulotlarining narxlari va moliyaviy
munosabatlari ustida samaradorlikni oshirish, shuningdek, o'zaro xalqaro savdo
munosabatlarida raqobatbardoshlikni oshirish uchun amalga oshiriladi.
2. Eksportga Subsidiyalar: Subsidiyalar davlatlar tomonidan eksport qilishni
rag'batlantirish maqsadida beriladigan moliyaviy yordamdir. Ular eksport
mahsulotlarini xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshirish, iste'molchilar uchun
narxlarni pastilash va eksportning umumiy darajadagi rivojlanishini rag'batlantirish
maqsadida ishlatiladi.
3. Import Kompensatsiya Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, import
qilingan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi yoki import
narxidan miqdoriy to'lovlarni hisobga oladi. Bu jarayon importning moliyaviy
ta'sirini kamaytirish, davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlarini barqaror qilish,
shuningdek, importga qarshi chiqarishni rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi.
Ular global iqtisodiy munosabatlarda tajribalanganlik va davlatlar o'rtasidagi
savdo munosabatlari ustida ta'sir qilish uchun muhim vositalar hisoblanadi. Bu
bojlardan foydalanish mamlakatlar uchun xalqaro bozorda raqobatbardoshlikni
yuqori darajada ta'minlashda va o'z eksport va importini iqtisodiy ravishda
boshqarishda yordam beradi.
Eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalar va import kompensatsiya
bojlari global savdo siyosati va moliyaviy munosabatlarda muhim rollarni o'z
ichiga olgan iqtisodiy vositalar hisoblanadi.
4

xalqaro qoidalarga moslashtirish, moslashuvchanlikni ta'minlash va davlat
nazoratini kuchaytirish orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash
mumkin.
Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining samarali qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni
himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhimdir. Bu
iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur. Yuqoridagi
tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini
oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin.(2.3.2-
rasm)
2.3.2-rasm.YaIM o sishiʻ 6
Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining xalqaro tajribasi milliy iqtisodiyotlar uchun muhim
saboqlar beradi. WTO qoidalari, Yevropa Ittifoqi va AQShning tajribasi milliy
6
G’aniyev.X.A Bizga meros tijorat. (ANavoiy asarlarida tijorat masalalarining yoritilishi). / / «Iqtisod va
hisobot», 2008, 9-son.
4

2.3. Yevropa Ittifoqining Bojxona Bojlari va Subsidiyalari
2.3.1. Yevropa Ittifoqining Bojxona Siyosati
Yevropa Ittifoqi (EU) bojxona siyosati savdo to'siqlarini kamaytirish va a'zo
mamlakatlar o'rtasida savdo munosabatlarini yaxshilashga qaratilgan. EU bojxona
ittifoqiga ega bo'lib, bu ittifoq ichida bojxona bojlarining qo'llanilishi minimal
darajada amalga oshiriladi. A'zo mamlakatlar o'rtasida erkin savdo amalga
oshiriladi, bu esa iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi.(2.3.1-rasm)
2.3.1.Eksport subsidiyalari 4
2.3.2. Yevropa Ittifoqining Eksport Subsidiyalari
Yevropa Ittifoqi qishloq xo'jaligi mahsulotlariga eksport subsidiyalarini keng
qo'llaydi. Bu subsidiyalar qishloq xo'jaligi sektorini rivojlantirish va a'zo
mamlakatlar o'rtasida oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan. Subsidiyalar
qishloq xo'jaligi mahsulotlarining eksportini rag'batlantiradi va Yevropa qishloq
xo'jaligi mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshiradi.
2.3.3. Yevropa Ittifoqining Import Kompensasiya Bojlari
4
http://ekonomic.doso.rn
4

Eksportga subsidiyalarning qo'llanilishi bir qator afzalliklar va
kamchiliklarga ega.
• Afzalliklari:
• Eksport hajmini oshirish: Eksport subsidiyalari eksport hajmini oshirishga
yordam beradi, bu esa milliy iqtisodiyotning xalqaro bozorlardagi ulushini
oshiradi.
• Raqobatbardoshlikni oshirish: Subsidiyalar eksportchilar uchun
raqobatbardosh sharoitlarni yaratadi, bu esa xalqaro bozorlarda milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshiradi.
• Yangi bozorlarni ochish: Eksport subsidiyalari yangi bozorlarni ochish va
milliy mahsulotlarni xalqaro bozorlarda targ'ib qilishga yordam beradi.
• Kamchiliklari:
• Narxlarning buzilishi: Eksport subsidiyalari xalqaro bozorlarda narxlarning
buzilishiga olib kelishi mumkin, bu esa adolatsizliklarni keltirib chiqaradi.
Moliyaviy yuklar: Subsidiyalar davlat byudjetiga qo'shimcha moliyaviy
yuklarni keltirib chiqarishi mumkin, bu esa davlat byudjeti uchun zararli bo'lishi
mumkin.
• Xalqaro munosabatlarning murakkablashishi: Eksport subsidiyalari xalqaro
savdo munosabatlarini murakkablashtirishi
1.2.3. Eksportga Subsidiyalarning Afzalliklari va Kamchiliklari (davomi)
• Kamchiliklari (davomi):
• Xalqaro munosabatlarning murakkablashishi: Eksport subsidiyalari xalqaro
savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo urushlarini keltirib chiqarishi
mumkin. Bu subsidiyalar boshqa davlatlar tomonidan adolatsiz deb hisoblanishi
mumkin, bu esa savdo ziddiyatlariga olib keladi.
• Bozor mexanizmlarining buzilishi: Subsidiyalarning qo'llanilishi bozor
mexanizmlarining tabiiy ishlashini buzishi mumkin, bu esa bozor tamoyillariga zid
keladi. Bozor kuchlari o'rniga davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan
eksportchilar ustunlikka ega bo'lishi mumkin.
4

raqobatbardoshligini ta'minlash uchun muhimdir. Ammo, eksport bojlarining
xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va narxlarning oshishiga olib
kelishi kabi kamchiliklari ham mavjud. Ularni qo'llashda milliy va xalqaro
shartlarga moslik va samaradorlikni oshirish zarur.
1.2. Eksportga Subsidiyalar Nazariyasi
1.2.1. Eksportga Subsidiyalarning Mohiyati
Eksportga subsidiyalar davlat tomonidan eksportchilarni qo'llab-quvvatlash
va ularning xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish uchun beriladigan
moliyaviy yordamdir. Bu subsidiyalar davlat tomonidan nazorat qilinadi va
o'zining asosiy maqsadlari bilan farqlanadi. Eksportga subsidiyalarning mohiyati
iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-
quvvatlash va eksport hajmini oshirishdan iboratdir. Bu subsidiyalar ichki bozorda
raqobatbardoshlikni oshirish va milliy mahsulotlarning xalqaro bozorlarda
mustahkam o'rnashuvini ta'minlashga yordam beradi.
1.2.2. Eksportga Subsidiyalarning Turlari
Eksportga subsidiyalarning turli turlari mavjud bo'lib, ular o'zining
maqsadlari va qo'llanilishiga ko'ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan turlari
quyidagilar:
Pul Subsidiyalari: Bu subsidiyalar davlat tomonidan eksportchilarga
to'lanadigan to'g'ridan-to'g'ri moliyaviy yordamdir. Bu yordam eksport hajmini
oshirish va eksportchilarning xarajatlarini kamaytirishga qaratilgan.
• Soliq Imtiyozlari: Eksportchilarga beriladigan soliq imtiyozlari, masalan,
soliq to'lovlarining kamaytirilishi yoki soliq stavkalarining pasaytirilishi. Bu
imtiyozlar eksportchilarning moliyaviy yukini kamaytirishga yordam beradi.
• Kredit Imtiyozlari: Davlat tomonidan eksportchilarga beriladigan kredit
imtiyozlari, masalan, past foiz stavkalari yoki uzoq muddatli kreditlar. Bu
imtiyozlar eksportchilarning moliyaviy imkoniyatlarini oshirishga yordam beradi.
1.2.3. Eksportga Subsidiyalarning Afzalliklari va Kamchiliklari
4

Bu iqtisodiy vositalarning noto'g'ri qo'llanilishini oldini olishga yordam beradi.
Davlat nazorati orqali adolatli va samarali siyosat amalga oshirilishi ta'minlanadi.
4. Moliya Resurslarini Samarali Taqsimlash: Moliya resurslarini samarali
taqsimlash va iqtisodiy vositalarni aniq maqsadlar uchun ajratish zarur. Bu davlat
byudjetining barqarorligini ta'minlashga yordam beradi. Resurslarni samarali
taqsimlash orqali iqtisodiy rivojlanish va milliy manfaatlar ta'minlanadi.
5. Raqobatbardoshlikni Oshirish: Milliy korxonalarning xalqaro bozorlarda
raqobatbardoshligini oshirish uchun innovatsiyalar va yuqori texnologiyalarga
investitsiya qilish zarur. Bu milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish
va eksport hajmini ko'paytirishga yordam beradi. Innovatsion rivojlanish va
texnologik taraqqiyot iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi.
6. Ta'lim va Kadrlar Tayyorlash: Milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi
uchun ta'lim va kadrlar tayyorlashga investitsiya qilish zarur. Malakali kadrlar
iqtisodiy rivojlanishning asosiy omili hisoblanadi. Ta'lim sifati va kadrlar
tayyorlash tizimini yaxshilash orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligi
ta'minlanadi.
Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish
va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Bu
iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy
mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun muhimdir. Samarali
qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiy
manfaatlarni himoya qiladi. Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu
iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiyotning
rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin.
Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import
kompensasiya bojlarining xalqaro tajribasi milliy iqtisodiyotlar uchun muhim
saboqlar beradi. WTO qoidalari, Yevropa Ittifoqi va AQShning tajribasi milliy
siyosatni shakllantirishda qimmatli darslar beradi. Milliy iqtisodiy siyosatni
4

kamchiliklari ham mavjud. Ularni qo'llashda milliy va xalqaro shartlarga moslik va
samaradorlikni oshirish zarur.
4

$Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi bir qator afzalliklar va kamchiliklarga ega. • Afzalliklari: • Ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash: Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va ularning raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. • Savdo balansini yaxshilash: Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi savdo balansini yaxshilash va milliy iqtisodiyotda muvozanatni ta'minlashga yordam beradi. \• Xalqaro savdo munosabatlarining murakkablashishi: Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo urushlarini keltirib chiqarishi mumkin. • Raqobatbardoshlikning kamayishi: Bu bojlar ichki bozorni himoya qilish bilan birga, xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikning kamayishiga olib kelishi mumkin.(1.1.1-rasm.) 1.1.1-rasm.Eksport ta riflariʼ 2 Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va ichki bozorni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu bojlar davlat daromadlarini oshirish va milliy ishlab chiqaruvchilarni 2 Abdullayeva Sh.Z V.A. Iqtisodiyot Nazaryasi.- SPb .: PETER.-2021 4$

1. Eksportga Bojxona Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish orqali, davlatlar
o'z mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliq
yoki importga qarshi chiqarishdan to'liq yoki qisman ozod qilinadi. Bu jarayon
davlatlar uchun eksportni rag'batlantirish, ishlab chiqarish va savdo darajasini
oshirish, shuningdek, xalqaro bozorda o'zaro raqobatbardoshlikni yuqori darajada
ta'minlash uchun muhim vosita hisoblanadi.
2. Eksportga Subsidiyalar: Subsidiyalar davlatlar tomonidan beriladigan
moliyaviy yordamdir, bu yordam eksport mahsulotlarini xalqaro bozorda
raqobatbardoshligini oshirish, iste'molchilar uchun narxlarni pastilash va
eksportning umumiy darajadagi rivojlanishini rag'batlantirish maqsadida
ishlatiladi. Subsidiyalar mamlakatlarga eksportni kengaytirish, iqtisodiy tashqi
mablag'larni jalb qilish, ishlab chiqarishni oshirish va savdo munosabatlari ustida
raqobatni oshirish imkoniyatini beradi.
3. Import Kompensatsiya Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish orqali, import
qilingan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliq yoki import narxidan miqdoriy
to'lovlarni hisobga oladi. Bu jarayon importning moliyaviy ta'sirini kamaytirish,
davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida barqarorlikni oshirish, shuningdek,
davlat ishlab chiqarish sektori va moliyaviy sohalarda qo'llanadi.
Ular davlatlar uchun savdo politikasi va moliyaviy munosabatlarni
boshqarishda muhim rollarni o'z ichiga olgan iqtisodiy vositalar hisoblanadi. Bu
bojlardan foydalanish orqali, davlatlar eksport va importni rivojlanishiga o'z
hissasini qo'shish, ishlab chiqarishning rivojlanishini oshirish va xalqaro savdo
munosabatlari ustida raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun harakat qilishadi.
4

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi : Bugungi kunda global savdo muhitida davlatlar o'z
iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va ichki sanoatni rivojlantirish uchun turli xil
iqtisodiy vositalardan foydalanadi. Shulardan biri eksportga bojxona bojlarining
qo'llanilishi, eksportga subsidiyalar berish va import kompensasiya bojlarining
joriy qilinishidir. Ushbu vositalar xalqaro savdo qoidalariga muvofiq ravishda,
iqtisodiy raqobatbardoshlikni oshirish va milliy iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash
uchun ishlatiladi. Bu kurs ishida eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalar
va import kompensasiya bojlarining nazariyasi, amaliyoti va xalqaro tajribalarini
keng qamrovli tahlil qilamiz. Shu bilan birga, bu vositalarning milliy siyosatdagi
o'rni va ularni yaxshilash yo'llari ham ko'rib chiqiladi.
Kurs ishining maqsadi : Kurs ishi, yoki kurs loyihasi, o'quv jarayonining
muhim qismi bo'lib, uning maqsadi quyidagilardan iborat:
1. O'quv materiallarini mustahkamlash: Talabalar nazariy bilimlarini
amalda qo'llash imkoniyatiga ega bo'lishadi.
2. Mustaqil izlanish ko'nikmalarini rivojlantirish: Talabalar ilmiy tadqiqot
olib borish, manbalar bilan ishlash va ma'lumotlarni tahlil qilishni o'rganadilar.
3. Yozma va og'zaki nutq ko'nikmalarini rivojlantirish: Kurs ishi yozish va
uni himoya qilish jarayonida talabalar o'z fikrlarini aniq va mantiqiy ifodalashni
o'rganadilar.
4. Muammolarni hal qilish qobiliyatini oshirish: Talabalar muammolarni
aniqlash, tahlil qilish va ularni hal etish yo'llarini topish ko'nikmalarini
rivojlantiradilar.
5. Professional tayyorgarlik: Kurs ishi orqali talabalar o'z kasbiy
yo'nalishlari bo'yicha ko'proq tajriba orttiradilar va kelajakdagi ish faoliyatiga
tayyorlanadilar.
Bu maqsadlar kurs ishining talabalarning ta'lim va rivojlanish jarayonidagi
ahamiyatini ko'rsatadi.
4

Eksportga bojxona bojlari. Eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlari

Купить

Информация о документе

Продавец

Eksportga bojxona bojlari. Eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlari