• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 2.6MB
Покупки 20
Дата загрузки 15 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Литература

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik

Skandar ilki beda’vo bu qo’llardir, bu qo’llardir, - baytida Navoiydan ta’sirlanib, navoiyona satrlar bitsa, Diyorim bir sahiy soqiy, Orol unga mayi boqiy, Sir-u mavjli Amudaryo bu qo’llardir, bu qo’llardir, - deya Hofizning mashhur “Bideh soqiy mayi boqiy, ki dar jannatnaxohi yoft” satriga jo’r bayt muallifining, bizningcha Navoiy va Lutfiylar ikki yig’lagan ko’zga o’xshatgan Turkiston daryosini yangi zamonda yurtni obod qilishga kirishgan ikki buyuk qo’lga qiyoslagan. Fasohat hammasin tutgan, g’arib o’z sohibin etgan. Alisherdek buyuk siymo bu qo’llardir, bu qo’llardir, baytini o’qirkan, Navoiyni suygan, unga shaydoligi va sadoqatini uning ijodiy va insoniy fazilatlarini asarlarida, hayotida davom ettirishiga intilishi bilan ko’rsata olgan Erkin Vohidov ham Navoiyning barhayot, navoiyona qalam tutgan qo’llaridan biridir, degan fikr kechadi ko’ngildan. Yigirmanchi yillarda Vadud Mahdum yozganidek, sharq turklarining eng buyuk shoiri Navoiy, g’arb turklarining eng ulug’ shoiri Fuzuliydir. Bu ikki ustoz ijodini, ikki qardosh mintaqa shoirlari asarlarini puxta o’rgangan Erkin Vohidovning ikkala ustoz g’azaliga muxammas o’qir ekanmiz, uchshoirning bir maydonda musobaqa qilayotganiga guvoh bo’lasiz. “Etmasdim” radifli mashhur g’azaliga muxammas bog’larkan, shoir Fuzuliy ruhi bilan o’z ruhini birlashtirishga intiladi, Fuzuliy baytiga ma’nodosh, ohangdosh so’zlardan fuziliyona satrlar yarata oladiki, xuddi u bir shoir tomonidan yozilgandek, erkinona shavq-u shiddat kamtarlikdagi fuzuliy injaliklari bilan birlashgandek taassurot qoldiradi. O’lmasam zor anga, tarki ohu zor etmasmidim, Ishq koridan kechib bir o’zga kor etmasdim, Gar junun yor o’lmasa, holimdan or etmasmidim, Aql yor o’lsaydi, tarki ishqi yor etmasmidim, Ixtiyor o’lsaydi rohat, ixtiyor etmasmidim. 20 san’atning qadri bir qadar past bo`ladi. Tirikchilik ketidan quvib ketib, ma`naviyatdan uzilib qolmasak edi. Bu marakkab muammo. Goho vatan nomukammal bo`lib qolmasaydi, degan tashvishli hayollar orom bermaydi.” Darhaqiqat, Vatanimiz oxirgi o`ttiz yilda qanchadan qancha yutuqlarga erishdi, iqtisodiy hamda ijtimoiy islohotlar o`z samarasini bermoqda. Sportchilarimiz, bilimli yoshlarimiz jahon miqyosida vatanimiz bayrog`ini yuksaklarga olib chiqishmoqda. Shuni ham aytib o`tish lozimki, ma’naviyat tushunchasi insonlar orasida mavqeyi jihatidan bir muncha orqada tasavvur etiladigan tushunchaga aylanganligi hech birimizga sir emas. Bozor munosabatlari jamiyatida odamlar tirikchilik tashvishlari bilan tarbiyalangan avlod ongida Vatan tushunchasi ham nomukammal tushunchaga aylanayotganligi ham bugungi jamiyatimizga yod tushunchalar qatorida emas. 1.2. Erkin Vohidovning badiiy mahorati Erkin Vohidov ijodini kuzatar ekanmiz, undagi falsafiy teranlik, yorqin poetik obraz va badiiy san atlar, milliy tafakkur va xalqona donishmandlik kabi qirralarniʼ ko ramiz. Bularning hammasini shoirning yuksak saviyadagi poetik tasvir ʼ vositalarini qo llash mahorati orqaligina ro yobga chiqqanligini anglash qiyin ʼ ʼ emas. Shoir she riyatidagi poetik tasvir vositalari, xususan, she riy nutq ʼ ʼ qurilishidagi so z tanlash va ularning badiiy matnda mohirona ishlatilishi nafaqat ʼ adabiyotshunoslarni, balki keng kitobxonlar ommasini ham bahs-munozaraga chorlaydi. Erkin Vohidov ijodi ko pdan beri ilmiy jamoatchilik, adabiy ʼ tanqidchilik e tiborini o ziga tortib keladi. Shoir lirikasi va ayrim asarlari haqida ʼ ʼ Ozod Sharafiddinov, Umarali Normatov, Ibrohim G afurov hamda Usmonjon ʼ Qosimov singari yetuk tanqidchi-adabiyotshunoslarning ilmiy tadqiqotlari, yana bir qancha olimlarimiz tomonidan yaratilgan maqolalar mavjud. Аmmo hozirgi kunga qadar Erkin Vohidov badiiy publitsistikasi, adibning badiiy ijod, so z qadri ʼ 12 Erkin Vohidov she`rlarining ko‘pi 40-50 yillarda yozilgan, biroq uni o‘qisangiz kecha yoki bugun yozilgandek taassurot qoldiradi. Ular kuchli shoir runi bilan sug‘orilgan. Bu she`rlardagi umrboqiylikning siri ikki narsada ko‘rinadi: 1. E.Vohidov hech vaqt oson va yuzaki yo‘lni tanlamadi, tavsif qilish yoki bayonchilik yo‘lidan yurmadi, uning har bir ijodi asosida tinimsiz izlanuvchan, shiddatli, xolis tafakkur yotadi. 2. Har bir she`rida olim nazari bilan badiiy ijodkor yuragi tutashadi, balqib turadi. Ularda ijodkorning sinchkov tafakkurigina emas, san`atkorning qiynoq qalbini ham his qilamiz. Uning ijodida ehtiros kuchli, yuksak didli kuzatuvchining o‘tkir nigohi bor, qaysi mavzuda yozmasin, unga muhabbat va hurmat bilan yondashadi. E.Vohidov ijodini jo‘shib, to‘lib turgan teran dengizga qiyos qiladilar, bu dengiz doimo to‘lqinlanib, mavjlanib turadi. Ular ichida tanqidiy tafakkur to‘lqinlarining o‘ziga xos o‘rni bor. E.Vohidov asarlari tili sfligi, chuqur xalqchilligi, ifodaviyligi va yorqinligi bilan ajralib turadi. E.Vohidov adabiyothaqida hukmron mafkura qoliplaridan kelib chiqib emas, san`at qonuniyatlariasosida mulohaza yuritishga chaqiradi. E.Vohidov Mahmud Qoshg‘ariydan tortib, Yusuf Xos Xojib, Yugnakiy, Nosiriddin Rabg‘uziy, Sakkokiy, Lutfiy, Nodira, Uvaysiy ijodlarini o‘qib o‘rganadi. Erkin Vohidovning asarlarida adabiyotning an`anaviy va novatorlik, til va uslub, xalqchillik va badiiy mahorat kabi muammolari bo‘yicha qimmatli fikrlar bayon etilgan. Uning, ayniqsa, xalq ijodini o‘rganishdagi xizmatlari beqiyosdir. Bu borada, u hech mubolag‘asiz etuktarjimonlar qatorida turadi. Shoir ijodini tarjimonlik faoliyatisiz tasavvur etish qiyin. Erkin Vohidovning adabiyotshunoslik va badiiy tarjima sohasidagi xizmatlari ham buyukdir. U ko‘plab mashhur jahon shoirlarining asarlarini o‘zbek tiliga mahorat bilan o‘girgan. Xususan, E.Vohidov tarjimasidagi rus shoiri Sergey Yesenin she`rlari, nemis shoiri Gyotening "Faust" asari o‘zbek adabiyotida muhim ahamiyat kasb etdi. O‘zbek tiliga bag‘ishlangan tarjimalari tarjimashunoslikning oltin fondini tashkil qiladi. Shoir o‘tmish voqeligini aks ettirish, uning Vatanga va xalqqa bo‘lgan cheksiz muhabbatini tasvirlash asosida 30 Xulosa Xulosa qilib aytganda, shoir adabiyotimiz xazinasiga ulkan va bebaho hissa qo‘shgan. Uning asarlari XX asr o‘zbek adabiyotining dunyo miqyosidagi shuhratini ta‘minlashda muhim rol o‘ynamoqda. Bugungi tanqidchilik Erkin Vohidov faoliyatidan ko‘p narsani o‘rganishi mumkin. Ijodkorning she`riyati va tarjimalarida XX asr adabiy tanqida shakllanishidagi o‘ziga xoslik, mahorat va uslub masalalaridagi katta e`tibor bilan qaragan. Chunonchi, mustaqillik davri yoshlari ham shoirning "Ruhlar isyoni", "Nido" ,"Oltin devor" kabi asarlari sevib o‘qimoqda. Xullas, san`atimiz, fanimiz, madaniyatimiz taraqqiyotida, adabiy til takomilida, xalq tilining xarakterli vositalarini yozma nutqqa kiritishda Erkin Vohidovning qo‘shgan hissasi benihoyadir. E.Vohidovning so‘zi – xalqning so‘zi , xalq orzu-umidining, xalq ko‘nglidagi gapning ifodasi bo‘lib jaranglab kelmoqda Iste`dodli shoir Erkin Vohidov "So‘z latofati" asarida shunday yozadi: ―Mening birinchi taassurotim shundan iboratki, bugungi adabiyotimiz ko‘rki va salmog‘i – xalqimizning tarix sahnasida tutib turgan ijtimoiy-siyosiy mavqeiga yarasha. Balki, yangi iste`dodlar buyuk badiiy saviyalarini kelajakda namoyish etadilar. Hozircha, men adabiyotimizdagi yuksak ijtimoiy-siyosiy ravnaqni e`tirofetaman. Bu esa katta bir xalq adabiyoti uchun hazilakam yutuq emas. Ayrim yoshlar, G‘ofur G‘ulom ko‘nglini keng qilib yozmagan, degan ma`noda gaplar qilishadi. Holbuki, u juda murakkab davrda yashadi. She`r uning qo‘lida bir sehrli tayoqcha edi. Shu tayoqcha bilan u nog‘ora chalishi ham mumkin edi, jahonni ug‘otishi ham mumkin edi. Lekin davr shuni taqozo etadiki, u faqat jahonni uyg‘otdi. She`r – davr farzandi degani shu. She`riyatning ham umumiy prinsiplari o‘zgarmasdir .‖ Qayd qilingan fikrlarda adabiyot va uning murakkab qirralari, ijodkor shaxsi, uning fitratidagi tuyg‘ular ifodasi haqidagi qarashlar o‘z aksini topgan. Iste`dod sohiblari o‘z xalqini, millatini, dunyoga tanitadi va uni tarannum etadi. Shuning uchun she`r davr farzadi degan tushunchani ilgari suradi. Charxlangan qalamlarni hanuzgacha qo‘ldan-qo‘lga qo‘ymagan oqsoqol adiblarimiz adabiyotimizning hali 32 ―Fursating yetmaydi doim, hech qachon yetgan emas, Mehnating bitmaydi doim, hech qachon bitgan emas .‖ Bu misralarda davrning tezkor va shiddatli qarqin (sur‘at)i, undan orqada qolmaslik ilinjida halloslab borayotgan chog‘dosh tabiati namoyon bo‘ladi. Keyingi baytda davr ruhi yanada bo‘rttirib ko‘rsatiladi: Chun zamondek bepoyondir ko‘ksing ichra orzu, Fursatu orzuni quvlab hech kishi yetgan emas. Zamonning cheksizligi azaldan ma`lum, ammo davr kishisining orzusi ham chegara bilmasligi ifodasi – shoirning kashfiyoti. Shoir tinimsiz o‘zgarib turadigan insonning hech o‘zgarmas intilishi – kamolot haqida to‘xtalar ekan, uning ham hech qachon erishib bo‘lmas orzu ekanini ishonarli aks ettiradi: ―Intilar borliqni inson barkamol etmoq uchun, Ne ajab, insonni borliq barkamol etgan emas. O‘zi komil bo‘lmagani holda borliqni mukammallashtirishni da‘vo qiladigan inson tabiatidagi chigallik shu yo‘sin tasvirlanadi. Shoirning tasvir mahorati yuqoridagi misralar so‘ngida kelgan «etmoq uchun» va «etgan emas» singari fe‘lli birikmalarga zidlash ma`nosini yuklay bilganida ham ko‘rinadi. E.Vohidov «Inson» g‘azalida insonning baland martabaga egaligi, olam yaralishidan maqsad aynan odam ekanligini aks ettirar ekan, odam o‘zining yuksak martabasiga loyiq ma`naviyat egasi bo‘lishi lozimligini orzu qiladi. Chunki: Bu yorug‘ dunyo nadur? Koshonadur, vayronadur, Dadil aytish mumkinki, Erkin Vohidovning nafaqat har bir she`ri, balki undagi har bir satri ham ―to‘lqin urgan sirlar to‘la ummondir. Chunki chin manodagi ―shoir o‘z xalqining yurak parchasi hisoblanadi. Bunday yurakda, shubhasiz, isyon tug‘iladi. Isyonga dosh bermoq esa osonmas, binobarin, isyon bedor qalb inqilobidir. Bunday qalb xalq dardi bilangina nafas oladi. Shu boisdan shoir ―meni xalqning tili va dili, jigarbandi, farzandi sifatida namoyon bo‘ladi. U yaxshimi, yomonmi, 30 millionlik xalqini o‘z qalbiga jo qilgan, uning tashvishi va quvonchi bilan nafas olayotgan tirik jondir. Ana shu xalqining dardi, so‘zini ifoda 25 ahvolimdan, rasvo bo’lganimdan bilib olaver; ularda to’g’rilig-u sadoqat bo’lsaydi, men ham to’g’ri-yu taqvoli bo’lmasmidim, deydi oshiq Fuzuliy. Kitoblarda erkinlig va dorilomonlikdan safsata sotilgan sobiq sho’roning aldoq davrida yashagan Erkin Vohidov o’z dardini Fuzuliyga dardkashlik tarzida, unga muxammas bog’lash vositasida ustalik bilan ifodalay olgan. II.Bob.Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik 2.1.Erkin Vohidov ijodida tabiat va ona zamin Erkin Vohidov gulzorda sayrayotgan bulbulni shoirga qiyoslaydi. Boz ustiga bulbulning oshiqligi ham bor. Bu oshiqlik diyorga, go’zallika muhabbat bilan uyg’unlashadi. Natijada gullar ham ilhom parisi, ham hasratini yozadigan daftarga aylanadi: Gullar menga oshiq bulbulning She’r daftari bo’lib ko’rindi. Erta bahor o’rik guli saylida bo’lganmisiz? Shoxi ko’rinmagan o’rikning gulga burkanganidan lazzat olganmisiz? Bu mo’jizani nimaga o’xshatish mumkin? Faqat shoir qodir bunday qiyosning ta’rifiga: Quyoshning etagiga oq bulut bog’lab, O’rik shoxlarida qovurdi bodroq. Erkin Vohidov ijodida Quyosh insonning homiysi, har qadamda insonga xizmat qiladi. Yana bu xizmatim insonga yoqdimikan deb xayol suradi. Yo’qsa o’rik shoxida bodroq qovurardimi? Majnuntolning yomg’ir yuvgan sochlarini tararmidi? Iqtidorli shoir – Yaratganning millatga yuborgan sovg’asi. Shuning uchun adiblar o’zlari mansub millatga yashashni, poklikni, bir-biriga yaxshilik qilishni, Vatanni va xalqni sevishni o’rgatadi. Shoirimiz: “Men ijodiy mehnatni faol jamoat ishlari bilan qo’shib olib borishdek sharafli vazifa yukini doimo yelkamda his qilaman. Odamlarga faqat she’ring emas, o’zing ham kerakligingni sezish – bu katta baxt”, - deb bejiz yozmagan. Shoir – millat ko’zgusi. U – xalq qalbidagi 22 alamlarni olamga shior qilib e’lon qiluvchi minbar.Tabiatan g'oyat nazokatli shaxs bo‘lgan Erkin Vohidov adabiyot ixlosmandlari ko‘nglidan nafis va dolg‗ali hamda isyonkor shoir sifatida joy oldi. U shoir bo‘lib shakllanayotgan davrda insonning intim kechinmalari, his tuyg ‘ ularini kuylash maqbul sanalmas, adabiyot sovet kishilarini sotsialistik tuzumga qulluq qilish va navbatdagi mehnat g‘alabalariga chorlash bilan shug‘ullanishi kerak degan qarash hukmron edi. Adabiyot odamning murakkab ko‘ngil olamini tasvirlash o‘rniga partiya qarorlarini qofiyaga soladigan tizmalar bitishga yo‘naltirilgan edi. O ‘ sha vaqtning bir qahramon shoiri kamoli jiddiyat bilan: Aziz paxtakorlar, yildan yilga ham Oltin xirmoningiz hosilga to ‘ lsin! Har ishda rahnamo, madadkorimiz Ulug ‘ partiyaga sharaflar bo ‘l sin! deb yozgan bo‘lsa, falsafiy fikrlashga moyil boshqa bir taniqli ijodkor: - Kim berdi dilingga yorug ‘ , tarbiya?Kimga sen qoyilsan, ustozim, deya?Kim seni yashatar va yashartirar? Leninning kollektiv o ‘ g ‘ li – Partiya! tarzida to‘rtlik qoralagandi. XX asrning 60-yillari oxiriga kelib Erkin Vohidov yetakchiligidagi adabiy avlod asta-sekin inson shaxsi, uning tuyg‘ulari tasviriga e`tibor qarata boshladi. Insonning ruhiy kechinmalari, turfa sezimlari poetik tasvir obyektiga aylandi. Bu hol esa, tabiiy ravishda, davrga to‘g‘ri kelmaydi deb, chetga suribroq qo‘yilgan aruzning jonlanishiga imkon yaratdi. E.Vohidov g‘azalning xaloskori yanglig‘ paydo bo‘lib, uning jonsizlanib qolgan taniga yangicha nafas bag‘ishlaganday bo‘ldi. Shoir "Yoshlik devoni" kitobining ―Debocha»sida eski poetik shakl yangi gap aytishga yaramaydi deydigan kishilar bilan bahsga kirishadi: 23 “O zbegim” qasidasi g ayrirasmiy milliy madhiyaga aylandi.”ʻ ʻ Ehtimol, uning she’rlarida yuzaki o`rinlar bordir, ammo adib hech qachon yolg`on gap aytmagan, mustabid, mafkura, siyosat nog`orasiga o`ynab vijdonini sotmagan, murosasozlik yo`liga kirmagan. U o`tkinchi mayllarga berilmay, so`z san’atining azaliy muammosi – shaxs jumbog`i, ijtimoiy adolat tuyg`usi ifodasi bilan qiziqdi. Muallif qo`lidagi qalam go`yoki yozmaydi, balkim qalami uchidan so`zlar musiqa singari quyilib keladi uning she’rlari yakka so`zda chalingan dilrabo kuydek yangraydi, ko`p ovozli simfoniyani eslatadi, publitsistik maqolalarini o`qiganda inson ko`ngil xazinasining, tuyg`ularining xilma-xil jilolari mujassam, oddiy maishiy kechinmalardan tortib ulkan ijtimoiy mushohadalar, qabohatlar haqida qalam tebratganda ham ajib samimiyat, hazin va nurli bir kuy aks-sado berib turadi. 80-yillarga kelib Erkin Vohidov ijodida milliy adabiyotimiz istiqboli uchun muhim ahamiyatga molik yangi tamoyillar ro`y berdi. “Yani, avval So‘z kelgan, Olloxninng “bo‘l” degan nidosi kelgan va mayda zarrachalar olamidan yangi Olam yaralgan. Agar shu ilohiy So‘z kelmaganda olam kukunligicha qolgan bo‘lardi” Adib ijodida o‘ziga xos o‘ringa ega bo‘lgan bu asar ijodkorning butun bir hayotidagi so‘z bilan bo‘g‘liq bo‘lgan o‘y-hayollar, ilmiy- nazariy qarashlar, insoniy kechinmalar, qadriyat va urf-odatlar, milliy madaniy shuningdek diniy qarashlarda o‘z aksini topgan. Shuningdek inson va insoniyat hayotida so‘zning naqadar katta ahamiyatga ega ekanligi, millatlarni bir biriga bo‘g‘lovchi va shu bog‘lash orqali butun insoniyat bir-biriga naqadar kuchli bo‘g‘langanligini chuqur his etishga qaratilgan asosli qarashlari o‘z aksini topgan. Erkin Vohidov shaxsiyati va ijodi butun O‘zbek xalqi tomonidan qanchalik qadrlanishi va e’zozlanishi, asarlari xalqning barcha qatlamlari tomonidan sevib o‘qilishi hech qanday isbot talab etmaydigan haqiqat ekanligi barchamizga ayon, shuni alohida aytib o‘tish joizki adibning qanchalik serqirra ekanligini u tomonidan yaratilgan sheriy hamda nasriy asarlarida ko‘tarilgan mavzular misolida ko‘rishimiz mumkin jumladan; “So‘z latofati” kitobida “Ibtido”, “Uch daryodan suv ichgan dengiz”, “Bo‘yinbog‘ desang o‘larmiding”, “Axiy men bitdim”, 14 I.Bob.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi 1.1.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi va bugungi O‘zbek adabiyotidagi o‘rni Qisqa vaqt oralig’ida ta’lim va tarbiyaning yetakchi maqsad hamda vazifalarini amalga oshirish, yuqori samaradorlikka erishishni kafolatlovchi pedagogik texnologiyani ta’lim jarayoniga tadbiq etish vositasida o’quvchilar mustaqil fikrlash qobiliyatini, nutqini, kitob o’qish malakasini o’stirish masalasi muhim ahamiyat kasb etadi. maktab o’quvchilarining o’z nuqtai nazariga, qarashlariga ega insoniy fazilatlar sohibi sifatida shakllanishi esa ularning hatti- harakatlari, o’z burchiga munosabati, atrofdagilar bilan muloqoti orqali yaqqol namoyon bo’ladi. Shu bois, o’quvchilarning yozma va og’zaki nutqini o’stirish, muloqot madaniyatini egallab borishlarida ta’lim hamda tarbiya imkoniyatlaridan foydalanish ham dolzarb ahamiyatga ega. Mazkur Kurs ishiida savod o’rgatish davrida pedagogik texnologiyadan foydalanish orqali dars samaradorligini o’stirish omillari, samarali metod va usullarni qo’llash texnologiyasi asosidagi darslarni loyihalashtirish metodikasi yoritilganligi uning dolzarbligini belgilaydi. 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov «Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch» kitobida ta'kidlaganidek: «O'zlikni anglash, milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar o'rtasidagi ruhiy-ma'naviy bog'liqlik til orqali namoyon bo’ladi. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, onatilining betakror mo’jizasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir. Respublikamiz ijtimoiy va madaniy hayotida, xalq xo'jaligining barcha sohalarida davlat tilida aniq va pishiq ish olib borish. Fikrni og'zaki va yozma shaklda to'g'ri, ravshan, izchil ifodalay bilish, milliy-ma'naviy qadriyatlarni puxta egallash singari talablar barkamol mutaxassislar tayyorlashning muhimshartidir. So’nggi yillarda pedagogika faniga, ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan yangi pedagogik texnologiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik 1 Hoshimov O`. O`zbeklar.-T: O`qituvchi. 2006 yil 7 Qayga bormay boshda do’ppim, g’oz yurarman gerdayib, Olam uzra nomi ketgan O’zbekiston, o’zbegim. Qadim zamonlardan yigirmanchi asr boshlarigacha Turkiston qavmlari, urug’lar bir-biridan bo’rklari, qalpoqlari bilan farq qilishgan. O’zbekiston, Qozog’iston va boshqa respublikalar tuzilgandan keyin bu saqlanib qoldi; bugunda ham Farg’ona va eski Shosh-u Iloq – Toshkent vodiylari bilan Samarqand-u Buxoro tomonlarda kiyiladigan do’ppilar farqlidir. Shularga suyanib, O’zbekiston va o’zbeklarning qadim Turkiston va Turonga bog’liq tarixlarini, milliy qadriyatlarni she’rga solish “O’zbegim”day obidani yaratish 1968-yilda faqat Erkin Vohidovga nasib etdi, deyish mumkin. Shu o’rinda muallifning yetuk shoirligini, mahorat-u san’atini isbotlagan yana bir asari “Qo’llar” qasidasiga to’xtalish joiz. Tanangda kamtarin a’zo bu qo’llardir, bu qo’llardir, Mudom mehnat uchun paydo bu qo’llardir, bu qo’llardir. Hayot deb yerdan uzsang ham, najot deb ko’kka cho’zsang ham, Ikki dunyo senga oshno bu qo’llardir, bu qo’llardi G’azal baxsh etgan olamga, ajal keltirgan odamga, Bu tig’dir, bu guli ra’no, bu qo’llardir, bu qo’llardir. Bundan qirq yil oldin bu qasidani o’qigan she’rxon inson mehnati ulug’langan va odam, vatan, mehnat, hayotning bir butun ekanligini ta’kidlagan, tasvirlagan yuqoridagi shohona baytlardan ko’ngli zavqlangani ma’lum. Mustaqillikdan keyin diniy bilimi ortayotgan kitobxon o’qirkan, u dunyoda qo’llaringiz qilgan amallaringizdan xabar bergay, kabi qutlug’ so’zlarni eslashi va bu qasida muallifiga yanada mehr-u hurmati ortishi tabiiydir. “Hayot deb yerdan uzsang ham, najot deb ko’kka cho’zsang ham”. “G’azal baxsh etgan olamga, ajal keltirgan odamga” kabi qo’sh qofiyali satrlar esa shoirning san’ati, maqomi yuksakligini ko’rishimiz mumkin. 5 Jahon da’vosini etgan, jahondin lek ochiq ketgan 5 Normatov U. Ijod sehri. – T.: Sharq, 2007. 19 deb tanbeh beradi. Chindan ham Matmusa kim? U, aslida, o‘z davrida kommunistik mafkura tandirini kiyib olib, ko‘zlagan manzil-makoni, maqsadvmuddaosi noma`lum bo‘lgan o‘zimiz emasmi? Darvoqe, Erkin Vohidov latifalaridagi tandir, dutor, qalpoq, lagan, eshak singari detallar Matmusa shaxsi bilan yonma-yon turib, rivojlana borib, qahramon xarakterini turli tomonlardan yorituvchi obraz darajasiga ko‘tariladi. 2.2. Erkin Vohidov ijodiyotining badiiy-estetik xususiyatlari Erkin Vohidovning chinakam san`atkor sifatidagi bosh fazilatlaridan yana biri – o‘zining xalq dardini anglash, bu dardu tashvishlarni yengillatish uchun unga hamkoru hamdast bo‘lish an`anasiga, mustaqillikka erishilgandan keyin ham sodiq qolganligidir. Ya`ni shoir ayrimlarga o‘xshab, o‘zining bosh maqsadi – Vatani ozodlikka erishganidan keyin niyatiga yetgan fuqaro singari o‘zini chetga olmadi. Balki mustaqillikni yanada mustahkamlash, uni asrab qolish yo‘lida sobitqadamlik bilan ham ijodiy, ham amaliy faoliyatda namuna ko‘rsatdi E.Vohidovning kamalakdek tovlanuvchi, serjilo va qudratli she`riyatini, purviqor va hikmatli nashrini million-million kitobxonlar sevib o‘qimoqda. Shoirning ijodi juda o‘ziga xos va serqirra. E.Vohidov ijodi zamonaviylik vatarixiylikka, hayotiylik va badiiylikka boy bo‘lib, o‘sha davrning dolzarb ijtimoiymuammolari tasvirlangan. E.Vohidov o‘z taqdirini xalq taqdiri bilan mahkam bog‘laydi, tinmay izlanadi, hayotni sinchiklab o‘rganadi. ―Erkin Vohidov iste`dodining olmos qirralaridan biri – uning adabiyotshunoslik va tarjimonlikfaoliyatida yarqirab ko‘rinadi" deb yozadi Ozod Sharafiddinov. Erkin Vohidov o‘zbek adabiyotshunosligi va tanqidchiligi rivojiga katta hissa qo‘shgan adiblardan biridir. E. Vohidov tabiatidagi ilmiy-tanqidiy me‘rosidagi kishini lol qoldiradigan narsa, qiziqish doirasining benihoyat kengligidir. U faqat o‘zbek adabiyoti emas, qardosh xalqlar hayoti va madaniyati haqida teran she`rlar yozdi, muammolarni chuqur bilim bilan qalamga oldi, har bir masalaning tub mohiyatini yoritdi. 29 “Kenguru va belmes” kabi ilmiy nazariy qarashlari jamlangan maqolalari adibning naqadar falsafiy va ilmiy dunyo qarashga ega ekanligini ko‘rishimiz mumkin. Yozuvchi, o‘zining nafaqat eng sara asarlari bilan balki, o‘zining badiiy publististik maqolalari bilan ham kitobxonlar qalbini zabt etganligini ham alohida takidlab o‘tishimiz lozim, shuningdek adibning radio va televideniya orqali jiddiy chiqishlar shuningdek, matbuotda birin-ketin o`tkir publitsistik maqolalar e’lon qildi. O zbekiston xalq shoiri, publitsist, atoqli olim Erkin Vohidovning betakrorʻ ijodi XX asr o zbek adabiyoti taraqqiyotiga ulkan hissa bo lib qo shildi. O zbek ʻ ʻ ʻ ʻ adabiyoti va madaniyati shoir nomi bilan chambarchas bog landi. Shoir ʻ kamalakdek serjilo ijodi bilan xalqimiz qalbiga kirib bordi. O zbekiston ʻ Respublikasi Prezidentining 1999-yil 25-avgustdagi Farmoniga binoan millatimiz ma naviyatining yuksalishida o ziga xos o rin tutgan, O zbekiston mustaqilligini ʼ ʻ ʻ ʻ mustahkamlash, islohotlarni chuqurlashtirish, yurtimiz ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayoti rivojiga qo shgan salmoqli hissasi, davlatimiz va xalqimiz oldidagi ulkan ʻ xizmatlari hamda qahramonona mehnatlari uchun bir nechta yurtdoshlarimiz qatori Erkin Vohidovning ham “O zbekiston Qahramoni” unvoniga sazovor bo lgani ʻ ʻ shoir muxlislarining ko ngliga mislsiz quvonch baxsh etadi. Xalq o zi sevgan ʻ ʻ qahramonlar haqida bilishni, ularni ardoqlab, faxr bilan yodga olishni xush ko rishadi. Ularning nomlari asrlar o tsada millat farzandlari qalbida abadiy ʻ ʻ yashayveradi.Erkin Vohidov asarlarini o‘qiganingizda, ularda inson azobini ko‘rgandek bo‘lasiz. Shoir she’rlarini o‘qib, go‘yo afsonaviy olamga tushib qolgandek bo‘lasiz. Shoirning tili erkindir. U har bir so‘zni o‘z o‘rnida ishlatishni bilgan, shoir esa so‘zlarni takrorlashdan qochgan. E.Vohidov ijodining asosiy xususiyati shundan iboratki, so‘zda so‘zning ichki shakli yo‘qolguncha tilning she’riy tabiati saqlanib qoladi va aksincha, ichki shaklning ramziy xususiyatini unutib qo‘yish yoki yo‘qotib qo‘yish nasriy xususiyatga olib keladi. so'z. Shoir she'riyat va nasrga bo'linib, tillar o'rtasidagi farqni, bir tomondan - san'atni , ikkinchi tomondan - ma'naviyatni tushundi. Umuman san’atda bo‘lgani kabi she’riy tilda ham obraz asosiy rol o‘ynaydi. Demak, E.Vohidov rasmda 15 hanuzgacha kolrki bo‘lib turibdilar. Ular murakkab sharoitlarda ham o‘z gaplarini iste`dodlari darajasida amallab aytib keladilar. Buning uchun ularga qancha rahmat aytsak shuncha oz. Bu zabardast adiblarimizga qo‘rquvning kattakon, daxshatli ko‘zlari begonadir. Axir biz yosh avlod uchun bundan ortiq baxt bormi? Darhaqiqat, Erkin Vohidov buyuk so‘z sanatkorlari va ular qoldirgan adabiy meros haqida so‘z yuritar ekan, ularning badiiy poetik mahoratiga alohida to‘xtaladi. Masalan, sobiq sho‘rolar davri adabiyoti haqida so‘z yuritganda murakkab bir davrning salbiy jihatlari bilan birgalikda, o‘z davrining buyuk ijodkorlarini tarbiyalaganligini ham alohida takidlaydi. O‘zbekiston xalq shoiri, O‘zbekiston qahramoni – Erkin Vohidov tug‘ma istedod egasi. U juda siyrak uchraydigan noyob, nodir shoir. Uning so‘z san`ati xazinasiga qo‘shgan hissasi ham bebaho. Darhaqiqat,E.Vohidovning fikrlarida mustaqillik davri adabiyotining o‘ziga xos xususiyatlari tahlil qilingan. Xarakterli jihatlarini tahlil qilar ekan badiiy tarjimachilik taraqqiyotiga ham jiddiy e`tibor qaratadi.Jahon adabiyoti nodir durdonalarini tarjima qilish dolzarb muammolardan biri ekanligiga urg‘u beradi va o‘zbek adabiyotini ham yaxshi tarjimalar orqali jahon ahliga targ‘ib etish zarurligini ta`kidlaydi. Xullas, Erkin Vohidov nafaqat shoir, ijodkor sifatida, balki jahon va o‘zbek adabiyotining yuksak bilimdoni sifatida e`tirof etilishi bejiz emas. 33 Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1.Karimov I. A. “Ona yurtimiz baxtu iqboli va kelajagi yo’lida xizmat qilish eng oily saodatdir”. T., “O’zbekiston”. 2015 yil. 8-9 betlar. 2. O’zbekiston Rezpublikasining saylangan Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi gazetasi. 2016-yil 7-dekabr. 3. Karimov I. A. “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish yo`lini izchil davom ettirish-taraqqiyotimizning muhim omilidir.“Ishonch”gazetasi,2010 yil 8 dekabr 4.Karimov I. Adabiyotga e`tibor-ma`naviyatga, kelajakka e`tibor. –Toshkent, O‘zbekiston, 2009. 40 b. 5.Karimov A. Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T: Sharq. 1997 yil 6.2020 yil 20 may “Adiblar hiyoboni” ochilishidagi prezidentimiz Sh.Mirziyoyev nutqi 7.Erkin Vohidov asarlar 6-jild “Erk saodati” “Sharq” 2018 y 8. E. Vohidov "So‘z latofati" 9.Hoshimov O`. O`zbeklar.-T: O`qituvchi. 2006 yil 10..Erkin Vohidov asarlar 6-jild “Erk saodati” “Sharq” 2018 y 11. Rahimjonov N. Mustaqillik davri o‘zbek she`riyati. –T.:Tafakkur, 2011 y. 12..Vohidov E. Saylanma. – T.: Sharq, 2016 y. 13.Normatov U. Ijod sehri. – T.: Sharq, 2007. 14..Boltaboev H. So‘z sehri. –T: Sharq, 2006 y 15. Sulton I. Adabiyot nazariyasi. . –Toshkent, O‘qituvchi, 2005. - 410 b. 34 izzat-hurmat topishi, jahongir bo’lishi yoki zaif bo’lib xorlikka tushishi, baxtsizlik yukini tortishi, e’tibordan qolib, o’zgalarga tobe va qul, asir bo’lishi ularning o’z ota-onalaridan bolalikda olgan tarbiyalariga bog’liq”. Bugungi tez o’zgarayotgan dunyo insoniyat oldida, yoshlar oldida yangiyangi, buyuk imkoniyatlar ochmoqda. Shu bilan birga, ularni ilgari ko’rilmagan turli xavf-xatarlarga ham duchor qilmoqda. G’arazli kuchlar soda, g’or bolalarni o’z ota-onasiga, o’z yurtiga qarshi qayrab, ularning hayotiga, umriga zomin bo’lmoqda. Bunday keskin va taxlikali sharoitda ota-onalar, ustoz-murabbiylar, jamoatchilik, mahalla-ko’y bu masalada xushyorlik va ogohlikni yanada oshirishimiz kerak. Bolalalrimizni birovlarning qo’liga berib qo’ymasdan, ularni o’zimiz tarbiyalashimiz lozim. Bizning navqiron avlodimiz manfaatlarini ta’minlash borasidagi faoliyatimiz yaqinda qabul qilingan “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida” gi qonun asosidaqat’iy davom ettiriladi. Maktabda ona tilini chuqur o'rganish zaruriyati ona tilining jamiyatdagi bajaradigan asosiy vazifalaridan kelib chiqadi. Til jamiyat a'zolarining bir-biri bilan o'zaro aloqasi uchun xizmat qiladigan vositadir. Odamlar o'rtasidagi o'zaro munosabat til orqali amalga oshadi. Kishilar o'z his-tuyg'ulari, kechinma va holatlarini taassurot va tasavvurlarini til vositasida ifodalaydilar. 2 Bugungi kunda respublikamiz korxonalarida mehnat qilayotgan ayollar va o’smirlar mehnatini muhofaza qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Xususan, ularni og’ir va sog’liq uchun zararli ishlardan ozod qilish, qisqartirilgan ish kuni huquqi qonun bilan belgilab qo’yilishi, homiladorlik ta’tili, bola tarbiyasiga beriladigan ta’tilning uch yilgacha uzaytirilishi va boshqa imtiyozlar bunga misol bo’la oladi. Inson mehnati va bu mehnat jarayonida uning xavfsizligini ta’minlash har bir jamiyatning ustuvor yo’nalishlaridan biri bo’lmog’i lozim. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qabul qilingan “Inson huquqlari Umumjahon 2 Erkin Vohidov asarlar 6-jild “Erk saodati” “Sharq” 2018 y 10 Navoiyning “beixtiyorlikda bormu manga ixtiyor” degan hayqirig’ida buyuk bashariy fojea, Fuzuliyning “ixtiyor o’lsaydi rohat ixtiyor etmasmidim” degan nolish-u alamida azaldan Odam Ato bolalariga rizq-u nasiba etilgan Hayot, O’lim va bu ikki tushunchaga bog’liq mudhish ixtiyorsizlig-u erksizlik bor. Bu buyuk alam, karamlik, nochorlik dunyosidir. U bilan hatto “isyonkor” Mashrab ham “dardingni qarindosh-u g’amingni padar etdim” deya murosaga kelganday tuyuladi. Bu g’urbat va g’ariblik dunyosi xalq dostonlarimizda chapanisiga “nomard dunyo”, Go’ro’g’li kabi qahramonlar tilidan esa jaydari qilib “yolg’onchi” deya bir so’z bilan sifatlangan. She’rda Yuzi va undagi umrlarning faqat fojea va yo’qolish bilan bitadigan oxiriga tutashi ma’lum ixtiyorsizlik fojealari chizilmoqda. Janr talabiga mos o’laroq Erkin Vohidovning ilk satrlari Fuzuliy g’azalining ilk misrasidan kelib chiqib yaratilgan, ya’ni “Aql yor o’lsaydi, tarki ishqi yor etmasmidim” satriga “Olmasam zor anga, tarki ohu zor etmasmidim? Ishq koridan kechib bir o’zga kor etmasmidim?” degan pushaymonlik hasrati tutashdir. Oshiq yorga muhtoj bo’lmasam, azoblanib o’tirarmidim; ishq mehnatidan kechib, boshqa ish qilmasmidim; shundayin telba holimdan orlanmasmidim kabi fikrlarni tushunishimiz mumkin. Shoir “Aql yor o’lsaydi, tarki ishqi yor etmasdim” satriga tazod bilan “Gar junun yor o’lmasa, holimdan or etmasdim” misrasini bog’laydiki, bu ikki shoirning ikki yondan shovillab oqa kelgan fikr va tuyg’ularining irmog’i bir cho’qqida birlashib, endi yanada kuchliroq guvillab oqayotgandek tuyiladi. Odatda irmoqlar pastga oqadi. Biroq bu she’riy daryo tepaga, yuksaklikka yo’naladi. Erkin Vohidovning: Ul ruhi bayzoligin savdoligimdan qil qiyos, Ul dili xoroligin shaydoligidan qil qiyos, Zuhd elin taqvin mug’a oshnoligimdan qil qiyos, - kabi qo’sh qofiyali satrlari Fuzuliyning o’z davridagi ijtimoiy muhitning kufr- u kajraftorligi bois insonlarning buzilayotganini tasvirlagan “Voizin kufrin banim rasvoligimdan qil qiyos! Anda sidq o’lsaydi, ban taqvo shior etmasmidim” degan nochor holatiga, yaxlit fojeali manzara yaratadi. Ya’ni, voizning, ayrim odamlarning kofirligi-yu yolg’onchiligining natijasini mening masxarali 21 va ularni qo llashdagi muallif mahorati kabi muammolarga bag ishlanganʼ ʼ publitsistik maqolalari yetarlicha tadqiq qilingan emas. Adib tomonidan 1993-yil 22-iyunda “Xalq so‘zi” gazetasiga bergan javoblarida shunday deydi. “Ruhlar isyoni”da shunday satr bor: “Iste’dodning tabiati isyondir”. Bu dunyoda shoir bor – isyon bor. Haqiqiy shoir ko ‘rgan kuniga qanoat qilib, bir joyda to ‘xtab qola olmaydi.” Shunindek adib m ustabid tuzum sharoitida ham o`zining haq so`zi bilan el orasida e’tibor qozon gan i ni alohida ta’kidlab o‘tish lozim . Yozuvchi o`z she’riy asarlarida hamisha haq gapni aytishga intildi. Buning yorqin misolini shoirning “O zbegim” qasidasida ko‘rishimiz mumkin, o z vaqtida xalq o rtasida og izdan ʻ ʻ ʻ ʻ tushmaydigan bo lib qolgan edi. ʻ Bu qasida 1968-yilda chop etilgan bo‘lib, muallif she riyatining eng avj pallasi hisoblanadi. ʼ Sharq mumtoz she’riyatida qasidalar asosan podshohlar, amir-u xonlar sha’niga, ular tomonidan amalga oshirilgan ezgu amallarni olqishlash maqsadida bitilardi. Erkin Vohidov esa ona xalqi – o‘zbegimga qasida bag‘ishlaydi. Bu shoir ijodidagi dastlabki badiiy pulitsistik isyon deya baholasak yanglishmagan bo‘lamiz, negaki, bunday ijodiy jasorat shunisi bilan alohida ajralib turadiki, qasida yozilgan davr sobiq sho‘ro mustamlakasi barcha millatlar «sovet xalqi» degan umumiy, sun’iy nom bilan atalar, insonlarning ma’lum bir millat vakili ekani bilan faxrlanishlari millatchilik deya atalib, bunday ijod na’munasini yaratgan ijotkorlar ham siyosiy ham ijtimoiy taziq ostiga olinar edi . Ko‘rinib turibdiki adib ijodi iste’dodining dastlabki isyoni ayni “O‘zbegim” qasidasida ulkan bir portlash ko‘rinishida, so‘z qudrati, millat qudrati, ijodkorning mahoratida yaqqol ko ‘rinadi deb aytsak aslo yanglishmaymiz. 3 Bu o rinda qasidani maxsus sharhlab o tirishga hojat yo q: u haqda ko p ʻ ʻ ʻ ʻ yozildi. “Asar darsliklardan joy olgan. Millatning sha ni-g ururi toptalgan, tarix ʼ ʻ darsliklarimizda xalqimizning shonli o tmishi qora bo yoqlar bilan bulg angan, har ʻ ʻ ʻ tongda kuylanadigan davlat madhiyasi ulug og aga, partiyaga hamdu sanolar bilan ʻ ʻ boshlanadigan zamonlarda kechmishning shonli sahifalarini ulug lovchi ʻ 3 Rahimjonov N. Mustaqillik davri o‘zbek she`riyati. –T.:Tafakkur, 2011 y. 13 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,FAN VA INNOV ATSIYALAR VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI FILOLOGIYA FAKULTETI O ZBEK TILI VA ADABIYOTI YO NALISHI 3- BOSQICH 306- GURUHʻ ʻ TALABASI SOHIBOVA ZULAYXONING "PRIMQUL QODIROV MAHORATLI ROMANNAVIS'' MAVZUSIDA TAYYORLAGAN KURS ISHI B ajardi: ________________________ Qabul qildi: ________________________ Termiz-2024 1 tasvirlangan kompozitsiyani, voqea va personajlarni mazmunni ko‘rsatish usuli sifatida obrazga, obrazlar tufayli yuzaga kelgan his-tuyg‘u va fikrlarni esa mazmunning o‘ziga bog‘laydi. Erkin Vohidov so zning chinakam jozibasini o ziga xos tarzda aks ettirgan,ʻ ʻ xalqning dilidagini she rga solib, asarlari orqali millat ruhini samimiy, o lmas ʼ ʻ satrlarda muhrlagan qalb me moridir: ʼ El-ustozim, men esa tolib, So z durlarin termoqdir ishim. ʻ Odamlarning o zidan olib, ʻ Odamlarga bermoqdir ishim. Haqiqatan ham, shoirning hassos qalbi hamisha uni e zozlagan Ona xalqi ʼ bilan birga bo ldi, u xalq kechmishlarini qalban his etdi, uning dardlari bilan yondi ʻ va ularni o ziga xos uslubda ifoda etdi: ʻ Mayli, umrim abadiy emas, Mayli, yashay faqat bir nafas, Lekin meni oyga qilib teng, Shu lalardan yasab koshona. ʼ Quyosh sari uzatgan xalqning Boshi uzra bo lay parvona. ʻ Erkin Vohidov ijodida so zning turfa tovlanishlari va jozibasi namoyon ʻ bo ladi, shoir uning olmosdek rango-rang jilolari orqali xalq qalbiga kirib boradi. ʻ O zbekiston xalq shoiri A. Oripov shoir ijodini shunday e tirof etadi: “Mana, ʻ ʼ bir necha o n yillardirki, biz dilbar bir she riyatning muattar havosidan bahramand ʻ ʼ bo lib kelayotirmiz. Bu Erkin Vohidov she riyatidir. Ona tilimizning ipakdek ʻ ʼ mayin, kamalakdek rang-barang shamoyili g oyat nozik lutf, beozor qochirimlar, ʻ goh hazin, goh samimiy tabassum uyg otuvchi tashbehlar, o tkir xulosalar bular ʻ ʻ bari ulkan shoirimizning qalamiga mansub betakror fazilatlardir. Xalqimiz keyingi davrlar mobaynida bosib o tgan va o tayotgan goh ʻ ʻ mashaqqatli, goh armonli, goh tug yonli, goh iftixorli yo llarning manzara va ʻ ʻ ohanglari, sadolari Erkin Vohidov she riyatida to la mujassamdir.” ʼ ʻ 16 tushunchalar, interfaol metodlarni, intnegratsion texnologiyalarni ta’lim beruvchi tomonidan o’zlashtirilib va qo’llanib borilishi, ta’lim mazmunini tubdan o’zgartirib yubordi desak mubolag’a bo’lmaydi. O’quvchilarini fanga ijodkorlik nuqtai-nazari bilan qarashlarini tashkil qilish, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirish va albatta, yangi pedagogik texnologiya usullaridan foydalangan holda darsni tashkil etish kerak bo’ladi. Buning uchun esa u bir necha yangicha ta’lim usullarini yaxshi bilishi kerak. Shu yerda birinchchi Prezidentimiz I.A. Karimovning «Biz o’g’il-qizlarimizni o’zlarini anglashga, mustaqil, ongli fikrlashga, ularning tafakkurida bo’shliq vujudga kelishigi yo’l qo’ymasligimiz lozim» degan so’zlarini misol qilib keltirgan holda maktab o’quvchisi, kasb-hunar kollejlari, akademik litsey talabalarining nutq boyligi, uquvliligini oshirishimiz, badiiy va ilmiy adabiyotlarga qiziqishini rivojlantirishimiz, ularning dunyoviy va diniy ilmlardan qay darajada xabardorligini aniqlashimiz kerak bo’ladi. Chunki, ko’p o’qigan va uqqan yoshlarni aldash, milliy g’oyamizga yot bo’lgan g’oyalar sari yetaklash xalqimiz dushmanlari uchun uddalab bo’lmaydigan masalaga aylanadi.Farzandlarimizning nafaqat jismoniy va ma’naviy sog’lom o’sishi, balki ularning eng zamonaviy intellektual bilimlarga ega bo’lgan, uygun rivojlangan insonlar bo’lib, XXI asr talablariga to’liq javob beradigan barkamol avlod bo’lib voyaga yetishi uchun zarur barcha imkoniyatva sharoitlarni yaratishni o’zoldimmizga maqsad qilib qo’yganmiz1. Mazkur to’plamning bosh g’oyasini quyidagi so’zlarda mujassam bo’lgan eng muhim o’zak fikr tashkil etadi: «Biz o’tgan davrda amalga oshirgan ishlarimizga baho berar ekanmiz, «Kecha kim edigu bugun kim bo’ldik?» degan savol asosida ularning mohiyati va ahamiyatini o’zimizga chuqur tasavvur etamiz. Ayni vaqtda «Ertaga kim bo’lishimiz, qanday yangimarralarni egallashimiz kerak?» degan savol ustida o’ylashimiz, nafaqat o’ylashimiz, balki amaliy ishlarimiz bilan bunga javob berishimiz lozim».3 Ana shunday yondashuv asosida mamlakatimizning mustaqillik yillarida bosib o’tgan tarixiy yo’li teran tahlil qilinib, bu hayotiy savollarga chuqur va haqqoniy javoblar berilgani kitobning qimmatini yanada oshiradi. 8 vatanparvarlik, insonparvarlik, qahramonlik va yomonlikka nafratini targ‘ib qildiki, o‘sha davr talablariga to‘la mos kelar edi. Shoir asarlaridan hayotga, go‘zallikka muhabbat ,yovuzlikka, tubanlikka nafrat yaqqol sezilib turadi. Uning ilk dostoni –"Nido" da insoniyatga og‘it judoliklar, bitmas jarohatlar keltiradigan urush qoralansa, keyinroq bitilgan "Ruhlar isyoni" dostonida xalqlar, millatlar, dinlar orasidagi nizoldar insoniyatga naqadar katta falokatlar olib kelishi teran tasvirlangan. Bu esa shoir ijodida insonparvarlik hamisha bosh mavzu bo‘lib kelganini ko‘rsatadi. Shoir yaryatgan "Nido" va "Ruhlar isyoni" asarlari dostonchilik janrining nodir namunasidir. E.Vohidov G‘afur G‘ulom nomidagi adabiyot va san`at nashriyotida muharrir, bosh muharrir, direktor, "Yoshlik" jurnalida bosh muharrir lavozimlarida faoliyat yuritdi. E.Vohidov el-yurt va adabiyotimiz oldidagi xizmatlari inobatga olinib, "Buyuk xizmatlari uchun" ordeni va "O‘zbekiston qahramoni" unvoni bilan taqdirlandi. 31 deklaratsiyasi”da hayot, erkinlik, mehnat va shaxsiy daxlsizlik masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Adabiyot xalqning yuragi, elning ma’naviyatini ko’rsatadi. Bugungi murakkab zamonda odamlar pul toppish, ularni ezgu maqsadlarga ilhomlantirishda adabiyotning ta’sirchan kuchidan foydalanish kerak. Ajdodlar merosini o’rganish, buyuk madaniyatimizga munosib buyuk adabiyot uchun hamma sharoitlarni yaratamiz” 2020 yil 20 may “Adiblar xiyoboni” ochilishida aytib o’tgan edi, prezidentimiz Sh.Mirziyoyev. Xiyobonda Navoiy, Bobur, Ogohiy, Muqimiy, Furqat, Avloniy, Behbudiylar qatorida XX asr o‘zbek adabiyoti darg‘alari Qodiriy, Cho‘lpon, Oybek, Hamid Olimjon va Zulfiya, Abdulla Qahhor, Said Ahmad va Saida Zunnunova, G‘afur G‘ulom, Ozod Sharafiddinov, Abdulla Oripovlar qatorida, XX asr ikkinchi yarmi o`zbek adabiyoti rivojida o‘zining munosib o‘rniga ega Erkin Vohidovning o`rin olishi adib ijodi davlatimizda o‘z o‘rniga ega ekanligidan dalolat beradi. “Chinakam badiiy asar shoirning yurak bilan yolg‘iz qolib suhbatlashishi. Hozir jo‘n nasihat zamoni emas. “Ey birodarlar, ko‘proq kitob o‘qinglar!” degandan ko‘ra o‘sha kitobni yozish kerak. “Teatrga ko`proq tushinglar, televizorni ham tez- tez ko`rib turinglar” degandan ko‘ra ularning ma`naviy saviyasini balandroq ko`tarish lozim. Kerak bo`lsa shoirning o`ziga dars berib qo`yadilar” “Yuraklarni larzaga soladigan she’riy so`zing bo`lmasa to`g`richa gapingni to’g`richa ayt qo`y. Undan ham ham yaxshisi sukut qukut qil” deydi, 1993-yil “Vatan” gazetasiga bergan maqolasida. Bundan ko`rinadiki adibning ma’naviyat, she’riyat, bilim haqidagi qarashlari qanchalar dolzarb voqeylik ekanligi bugungi kunda jamiyatimizda insonlar hayotida bilimga bo`lgan dunyoqarash insonlarning bozor munosabatlari jamiyatida bir muncha pasayganligi ma’naviyat esa telekanallarimiz orqali berilayotgan ayrim qo`shtirnoq orasidagi seriallar hamda ko`rsatuvlar orqali nomoyon bo`lmoqda desak aslo yanglishmaymiz. Bu so`zlarning isboti sifatida adibning “Lekin ko`nglimda bir hadik bor: Amerika va Ovruponing bozor sharoitida yashayotgan ko`plab davlatlarida bo`lib, shu narsaga iqror bo`ldimki, bozor qonunyatlari hokim bo`lgan yurtda adabiyot va 11 etmoqlik ijodkor o‘zligining tub mohiyatini tashkil etadi. Shoir tomonidan mana bu misralar bejiz yozilmagan: Seni sezdim hargiz o‘zimda, Menda fikring, o‘ying, tilaging. Har nafasda yoniq ko‘ksimda Urib turar sening yuraging. Aynan ana shu xalqning yuragi urib turganligi uchun ham Erkin Vohidov she`rlarida ―bahoriy iliqligu nahoriy tiniqlik barqaror. Erkin Vohidovning har bir she`rida davrning yorqin manzarasi, xalqning o‘lmas psixologiyasi, millatning monumental qiyofasi to‘la aks etadi. Shoir she`rlarida ilgari surayotgan g‘oyani o‘quvchiga majbur qilib tushuntirmaydi, satrlar zimmasiga og‘ir yuk ortmaydi. Iloji boricha, oddiygina so‘zlar va lirik qahramonning xatti-harakati orqali yengilgina taqdim etadi. Quyidagi ―Hoji ota Marg‘iloniy so‘ziga quloq tuting-a: Yetmish yillik umrim o‘tdi xorijda, Yuzdan oshgan Hoji otang bo‘laman. Tirik yurdim Istanbulda, Porijda, Ona yurtdan ayru qandoq o‘laman? Qandoq ketay Vatanimni ko‘rmay hur, Ilxaqlikdan zo‘r dunyoda hech dard yo‘q. Mana, etdim murodimga, ming shukur, Endi, bolam, o‘ladigan nomard yo‘q! Guvoh bo‘lib turibsizki, bu she`rda ortiqcha balandparvoz so‘zlar, vatanparvar shaxsning ehtirosli tuyg‘ulari, tashbehlaru metaforalar, ovozni ko‘tarib chiranishlar yo‘q. Oddiygina insonning odmigina suhbati. Biroq suhbat shu qadar samimiy, soddaki, unda yuz yoshdan oshgan Hoji otaning butun qalbi yarq etib ko‘rinyapti. Hoji ota fikrini ifodalash uchun tanlangan so‘zlar sodda va qahramonning yoshiga munosibligi bilan e`tiborni tortadi. Misralardagi bironta so‘z o‘rnini almashtirish ham mumkin emas. Har bir so‘zda uning shu paytgacha tortgan azob-uqubatlari, Vatan sog‘inchi, shukronaligi, yurtini ozod ko‘rish 26 Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyatli ko’p jihatdan ta’lim-tarbiya tuzulishini hozirgi davr talabiga ko’tarish har tomonlama barkamol shahsni shakllantirishga bog’liq. Chunki, jamiyat taraqqiyotining asosiy uning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi bilan bir qatorda shu jamiyatda yashayotgan fuqarolrning intelektual va ma’naviy samaradorligini ham belgilab beradi. Shu nuqtai nazardan qaraganda har bir Davlatning istiqbolimizning ta’lim tuzulishini qay darajada ekanligi bilan belgilanadi. Yurtimiz mustaqillikka erishgan ilk yillardayoq mamlakatimizda ta’lim tuzulishini rivojlantirish bo’yicha keng qamrovli ishlar amalga oshirildi. Ya’ni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi sessiyasida (1997-yili 29-avgust) qabul qilingan, hamda bugungi kunda amaliyotga keng ko’lamda tadbiq etilayotgan “Ta’lim to’g’risidagi”qonun hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilinishi fikrimizning yorqin dalilidir. Ushbu muhim hujjatlar asosida ta’lim tuzilishida tub islohotlar amalga oshirilmoqda. “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning muhim pog’onasi hisoblanadigan umumiy o’rta ta’lim maktablarida yuksak islohotlarni amalga oshirish ulardabunyodkorlikni yanada avj oldirish maqsadida birinchi Prezidentimiz I. A. Karimovning 2004-2009-yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to’g’risidagi farmoni, qator hukumat qaroralarining qabul qilinishi ta’lim sohasida tub burilish yasashga asos bo’ldi. Mazkur dasturda ko’zda tutilgan masalalardan biri-ta’lim standartlari va o’quv dasturlarini takomillashtirish zamirida avvalo umumiy o’rta ta’lim maktablarida ta’lim samaradorligini oshirish, o’quvchilar bilimini har tomonlama yuksalishiga e’tibor berish mazmuni o’z aksini topgan. “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” dasturidan yoshlarimizni sog’lom va barkamol etib tarbiyalash masalasi alohida o’rin egallashi tabiiydir. Yosh avlod tarbiyasi haqida gapirganda, Abdurauf Fitrat bobomizning mana bu fikrlariga har birimiz, ayniqsa, endi hayotga kirib kelgan o’g’ilqizlarimiz amal qilishlarini men juda-juda istardim. Mana. Ulug’ ajdodimiz nima deb yozganlar: “Xalqning aniq maqsad sari harakat qilishi, davlatmand bo’lishi, baxtli bo’lib 9 Sen – Muqanna, sarbador – sen, erksevar qon, o’zbegim… Bu qasidada erksevarlik ramzi o’laroq tilga olingan Muqanna, sarbadorlar haqida keyinchalik Muhammad Alining romani, Azim Suyunning dramasi, Mirzapo’lat Toshpo’latovning qissasi, ko’plab she’rlar yaratilganida ham bu satrlarning ta’siri bor, albatta. Muallif dunyoga Beruniy, Xorazmiy, Farobiy, Ulug’bek kabi jahonshumul olimlarni, “she’riyat mulkida shoh-u sulton” Navoiyni, Bobur-u Mashrablarni tuxfa etgan xalqning achinarli ahvolini (Maariy “orif inson o’z yurtida g’arib-u g’urbatdadir, yaqinlari orasida begona va kimsasizdir” deganidek), mazlumligini quyidagicha tasvirlaydi: Ilm-u she’rda shoh-u sulton, lek taqdiriga qul, O’z elida chekdi g’urbat, zor-u nolon o’zbegim. Qasidaning o’sha mazlumlik yillaridan boshlab xalqimiz ruhiga tayanch, jonigasuyanch bo’lib xizmat qilganini alohida ta’kidlash lozim. Hayotimiz davomida yoshu keksalarimiz tilidan, qisqagina qilib: “Tarixingdir ming asrlar ichra pinhon o’zbegim!” deya yoki: Menga Pushkin bir jahon-u menga Bayron bir jahon, Lek Navoiydek bobom bor, ko’ksim osmon, o’zbegim! Deb qo’llarini havoda silkitib, faxrlanishini ko’p ko’rganmiz. Qasidaning eng mashhur satrlari, xuddi maqolaga o’xshab eng ommalashgan baytlari shular bo’lsa kerak. Erkin Vohidovning ko’plab she’rlarida shohbaytlar hamda shohsatrlar bor. Bu qasidada ham quyidagi baytda bir so’zni bir necha ma’noda qo’llanganini, jarangdorlik va teranlikni ko’ramiz: Yig’ladi furqatda Furqat ham muqimiylikda Muqim. Nolishingdan Hind-u Afg’on qildi afg’on, o’zbegim. Bu qasidada, shoirning ilk mashhur she’rlaridan biri milliy turmushidagi choy ichish, choynak va piyola detaliga bog’liq bo’lganidek, o’zbeklar qiyofasini belgilaydigan bosh kiyimga daxldor yana bir shohbayt ham bor: 18 Bugungi kunda ayrim joylarda panolarda, viveskalarda, jamoat joyidagi e’lonlarda ayrim orfografik va imlo qoidalari buzilgan holatdagi yozuvlarni uchratishimiz mumkin. Afsuski bunday kamchiliklar tez-tez ko’zga chalinib turibdi. Albatta bularning barchasiga yoshlikdanoq savodli yozish ko’nikma va malakalarini shaklllantirishga yaxshi e’tibor qaratilmasligi deb olishimiz mumkin. Shuning uchun ham o’quvchilarni ilk maktab yoshidanoq savodli yozishga o’rgatib borish bugungi kunda ham dolzarb va ahamiyatli muammolardan biri bo’lib qoladi. Kurs ishining maqsad va vazifalari. Ushbu Kurs ishini yozishda savod o’rgatishning tayyorlov davrida o’quvchilarni yozuvga o’rgatish asosiy maqsad qilib belgilandi. Ushbu maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar amalga oshirildi -Maktab o’quvchilarini yozuvga o’rgatish bo’yicha adabiyotlar va internet ma’lumotlari tahlili, -o’quvchilarni savod o’rgatishning ilk davridayoq yozishga o’rgatish masalalarini o’rganib chiqish -Darslarda zamonaviy usullarni qo’llab darslarni tashkil etish bo’yicha adabiyotlarni o’rganib chiqish -zamonaviy pedagogik texnologiyalar, innnovatsion hamda interaktiv usullar, turli didaktik o’yinlardan foydalanib o’quvchilarga savod o’rgatish yo’llarini ishlab chiqish. Kurs ishi obyekt va usullar . Kurs ishining muammosiga oid falsafiy, psixologik, pedagogik hamda metodik adabiyotlar ta’lim mazmunini yorituvchi me’yoriy hujjatlar mazmunini o’rganish va tahlil qilish; nazariymantiqiy tahlil, ilg’or pedagogik tajribalarni o’rganish, ta’lim jarayonini kuzatish, suhbat, so’rov- anketa, qiyosiy tahlil, pedagogik tajriba-sinov ishlarini tashkil etish, olingan natijalarni tahlil qilish kabi usullardanfoydalanildi. Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. maktab savod o’rgatishning tayyorlov davrida yozuv darslarini tashkil etishda ilg’or texnologiyalardan foydalanish usullari nazariy jihatdan asoslangan. 4 ornomusini toptashga qaratilgan amaldagi harakatlariga qarshi norozilikning aks sadosi tarzida dunyoga kelgan edi. Ohangdagi bunday sifat o‘zgarishlari, ayniqsa, Erkin Vohidovning "Tirik sayyoralar" kitobidan o‘rin olgan kuchli ijtimoiy xarakterdagi she`rlari, "Kanada turkumi", "Donishqishloq latifalari"da aniq ko‘zga tashlandi. Garchi shoirning "Arslon o‘rgatuvchi", "Ko‘cha chetidagi ayol", "Sharqiy qirg‘oq", "Kelajakka maktub" singari she`rlarida erk muammosi kuchli ijtimoiy ruh bilan sug‘orilgan bo‘lsa-da, ramziy timsollar orqali ifodalangan g‘oya biroz miskin kayfiyatda ifodalangan edi. 6 80-yillar oxirlarida Erkin Vohidov ijodiga azaldan yo‘ldosh bolib kelgan hajviyot ham butun bo‘y-basti bilan namoyon bo‘ldi. Ijodining dastlabki yillaridagi hazilga moyillik bora-bora tagi zil g‘oyalarni ilgari suruvchi jiddiy kulgiga asos yaratdi. E`tibor berilsa, bu tuyg‘u shoirning "Do‘stlarimni hayron qoldirar", "Tinglayman ko‘p o‘zbek so‘zlarin", "She`r haqida she`r" singari ilk hazillarida beg‘araz, samimiy kulgu tarzida ko‘ngilga yengillik bag‘ishlagan edi. 70-80-yillarga kelib bu yo‘nalish biroz jiddiylashdi, kulguda zahar moddasi quyuqlashdi, munosabat bildirilayotgan illatni inkor etish ochiq va keskin tus oldi. Bu jihatdan shoirning "Kulgu mushoiralari" dan iborat g‘azallari, "Donishqishloq latifalari" ,"Kanada turkumi"dagi asarlari xarakterlidir. Masalan, "Kulgu mushoiralari"ni mutolaa qilgan o'quvchi tanqid qilinayotgan qusurlarni qat‘iy inkor etgan holda shoirning beg‘araz kulgusidan yayrasa, "Donishqishloq latifalari"ni o‘qib, dastlab Matmusaning devonalarcha qilgan qiliqlaridan qah-qah urib kuladi. Keyin esa birdan chuqur o‘yga toladi. Chunki shoir Matmusa tushgan vaziyatning tub mohiyatini anglamay kulayotgan bizdek nodonlarga nimtabassum bilan: Ayo, do'stlar, adashgan Matmusadan kulmaylik. Matmusadek o‘zimiz Tandir kiygan bo‘lmaylik, 6 Sulton I. Adabiyot nazariyasi. . –Toshkent, O‘qituvchi, 2005. - 410 b. 28 Ushbu Kurs ishida yoritilgan nazariy va amaliy fikrlardan o’rta maktab sinf o’qituvchilari, oliy o’quv yurtlari pedagogika fakulteti talabalari o’quv jarayonini tashkil etishda foydalanishlari mumkin. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi . Ushbu Kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 6 Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik Mundarija : Kirish ............................................................................................................................................................ 3 I.Bob.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi .......................................................................................... 7 1.1.Erkin Vohidov she`riyatining o‘ziga xosligi va bugungi O‘zbek adabiyotidagi o‘rni ................................ 7 1.2.Erkin Vohidovning badiiy mahorati ...................................................................................................... 12 II.Bob.Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik ............................................................................. 22 2.1.Erkin Vohidov ijodida tabiat va ona zamin ........................................................................................... 22 2.2.Erkin Vohidov ijodiyotining badiiy-estetik xususiyatlari ....................................................................... 29 Xulosa ........................................................................................................................................................ 32 Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: ........................................................................................................... 34 2 Ey munaqqid, sen g ‘ azalni ko ‘ hna deb kamsitmagil, Sevgi ham Odam Atodin qolgan inson qonida. Shoir inson qonida azaldan mavjud bo ‘ lgan sevgi tuyg ‘ usi bugun ham yashayotgani yanglig‘ uning ifodasiga moslashgan g‘azal ham yashashga haqli ekanini mantiq jihatidan ishonarli, ifoda jihatidan go‘zal yo‘sinda ko‘rsatdi. Shoir g‘azalni shunchaki she`riy janr rutbasidan yuksaltirib, mangu tuyg‘ularning poetik ramzi hamda har qanday fikrni ifodalay olishga qodir badiiy vosita darajasiga ko‘taradi. Erkin Vohidov, umuman, aruz vazni, xususan, g‘azal janrini tiklash uchun emas, balki o‘z o‘yu tuyg‘ulari aynan g‘azalda moddiylashishga moyil bo‘lgani uchun bu janrga qo‘l uradi. G‘oyat nazokatli va zarif shoirni bezovta qilgan fikru tuyg‘ular ham uning shaxsiyati singari nazokatu zarofatli yo‘sinda ifodalanishni taqozo etardi. Shoir o‘z davri uchun shakkoklik sanalgan isyonkor fikrlarni ham g‘azalning go‘zal, mayin va jozibali libosiga o‘rab bera bildi. E.Vohidov poetik fikrining zalvori g‘oyat og‘ir bo‘lgani holda uning ifoda yo‘sini olta mayin bo‘lardi. Uning she`rlarida o‘tli chaqiriq bor edi. Lekin bu da‘vat o‘qirmanni olamni ag‘dar-to‘ntar qilishga emas, balki dunyo va undagi tartibot haqida jiddiy olyga toldiradigan yo‘sinda latif she`riy shaklda taqdim etilardi. Ehtimol, "O‘zbegim" she`ri barmoqda bitilganida mutlaqo bosib chiqarilmagan bo‘lardi. E.Vohidov g‘azallarida oshiqning dil rozlari, ma‘shuqaning ta‘rif-tavsifi mumtoz adabiyotdagi yanglig‘ har qancha mubolag‘ador, serbo‘yoq bo‘lmasin, undagi timsollar bugunning odami ekani anglashilib turadi. Ular ―zamon zaylini hisobga oladigan, o‘y-fikri, tuyg‘ulari bugungi odamlarga tushunarli bo‘lgan kishilardir. Ma`lumki, mumtoz she`riyatda vaqt tushunchasi ancha nisbiy bo‘lgan. Chunki mumtoz shoirlar o‘tkinchi, bugunning tashvishlari aks etgan mavzularga qo‘l urmaganlar. Shuning uchun ham ularning ijodida o‘z davrining belgilari ko‘zga tashlanib turmaydi. E.Vohidovning g‘azallarida esa bugunning nuqsi aks etadi. Shoirning «Fursating» g‘azali o‘zida davr belgisi, zamondoshlar tabiatini aks ettirishi jihatidan xarakterlidir. G‘azalning birinchi baytidayoq davr ruhi ko‘zga yaqqol tashlanib turadi: 24 “Yoshlik devoni”ni bezab turgan o’zining keng ko’lamli tarixiyligi, ijtimoiyligi bilan boshqa asarlaridan ajralib turuvchi asar “O’zbegim” qasidasi edi. Mumtoz she’riyatimizda ko’plab qasidalar yozilganligi ma’lum. XX asrda bu janrga qo’l urilmadi. Xuddi g’azalni bir chetga surib qo’yishga harakat qilgandek, qasida janri ham nari surib qo’yilgan edi. Erkin Vohidov mumtoz shoirlarimizning an’analarini davom ettirish va dilidagi gaplarni baralla aytib olish, millatini boshiga ko’tarish maqsadida “O’zbegim” qasidasini yozdi. Qasida avval jurnalda e’lonqilindi, so’ng kitobiga kiritildi. Erkin Vohidov shuhratini “O’zbegim” o’sha yillarda O’zbekistonga, o’zbeklar yashaydigan qo’shni Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmanistonga, keyinchalik qardosh turkiylarimizning Ozarbayjon, Turkiya kabi o’lkalarigacha yetib borgan. Hatto Amerikadagi Turkistonliklar jamiyatidagi minglab vatandoshlarimiz ham bu qasidani yod o’qishgani, bayramlarda qo’shiq qilib aytishgani ma’lum. 4 Erkin Vohidov “O’zbegim”, sen ham tenglar ichida tengsan, dunyo xalqlarorasida ko’kragingni ko’tarib yurishga deb quyidagi misrani yozdi: Tarixingdir ming asrlar ichra pinhon o’zbegim, Senga tengdosh Pomir-u oqsoch Tiyonshon o’zbegim. So’ylasin Afrosiyob-u, so’ylasin O’rxun xati, Ko’hna tarix shodasida bitta marjon, o’zbegim… Va bunday xalq yorug’ olamda “tenglar ichra teng bo’lishiga xaqli”, deya ta’kidladi. Rim qaysari va Chingiz-u Botular bosqiniga ko’ksini qalqon qilgan xalqimizni ulug’larkan, shoir ishg’ol ostidagi vatanning fojiali manzarasini shunday chizadi: Yog’di to’rt yondin asrlar boshingga tiyri kamon, Umri qurbon, mulki toroj, yurti vayron, o’zbegim. Davr zulmiga va lekin bir umr bosh egmading, 4 Vohidov E. Saylanma. – T.: Sharq, 2016 y. 17 tuyg‘usidan qoniqish hissi yaqqol sezilib turibdi. Haqiqiy she`r shunaqa bo‘ladi, undagi har bir so‘z qalbni cho‘g‘day jizillatib ta`sir qiladi. Erkin Vohidov ijodiga xos bunday fazilat uning ilk ijodiy qadamlaridan boshlab hozirgacha hamroh bo‘lib kelayotir. Hech ikkilanmasdan aytish mumkinki, istiqlol g‘oyasi, mustaqillik uchun kurash mavzusini XX asrning 60-yillarida o‘zbek she`riyatiga Erkin Vohidov olib kirdi. Sho‘ro davrida o‘sib, tarbiyalanib voyaga yetgan avlod xalq irodasi, o‘ziga xos tarixi, millatning sha‘ni, qadr-qimmati, jismoniy va ma`naviy kuch-qudrati ifodalangan, ajdodlarining shon-shavkati ulug‘langan she`rlarni ishtiyoq bilan o‘qishi, o‘qiganda ham to‘g‘ri qabul qilishi (ya`ni uqishi) biroz qiyin edi. Shu bois o‘sha paytda Erkin Vohidov tomonidan yaratilgan ―O‘zbegim qasidasi odamlar ongi-shuuriga chaqmoqdek urildi. Ayrimlarni kuydirdi, ba`zilarni karaxt qilib qo‘ydi. Lekin bu chaqmoq juda ko‘pchilikning qalbidagi zulmatni yoritib yubordi. Buning boisi ―O‘zbegim qasidasi o‘z davrida millatning ma`naviy ehtiyoji tarzida dunyoga kelgan va xalqning ayni paytdagi biroz bo‘lsa-da, yangilanayotgan xohish-istagini ifodalagan edi. Qasida 60-yillar boshlarida esa boshlagan demokratiya shabadasidek millatning biqiq ko‘nglida burqsib turgan milliy ornomus, milliy iftixor tuyg‘usi darchasini ochib yubordi. Natijada, bu she`rodamlarda o‘ziga ishonch, qat‘iyat, milliy g‘urur paydo qildi. Oradan ozgina vaqt o‘tib yaratilgan "Ruhlar isyoni " dostoni, "Inson", "Bu qo‘llardir "kabi qasidalari xalqimizning yorishgan ruhiyatini ishonchli kurash yo‘liga olib chiqdi. Shu jihatdan 80-yillar o‘rtalarida istiqlol uchun boshlangan ommaviy harakatda ana shu she`rlari va ular muallifi Erkin Vohidovning katta hissasi borligi shubhasizdir. 80-90-yillarda shoirning avvalgi she`rlariga xos lirik ohang chekinib, ovozi biroz dag‘allashganligini, fikri jiddiylashganligini, xulosalari keskinlik kasb etganligini sezish mumkin. Aslida, buni o‘z davri uchun ijobiy fazilat sifatida baholash o‘rinlidir. Negaki, mazkur xususiyatlar jamiyatda yuz berayotgan alg‘ov- dalg‘ov hodisalar, Sho‘ro hukumatining xalqni mensimaslik, uning erkini, 27 5 Kirish Mavzuning dolzarbligi . Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng barcha sohalarda islohotlar amalga oshirildi. Xusu san, ta’lim sohasi ham davlat siyosatining ustuvor ahamiyatga yo’nalishlaridan biriga aylandi. “Ta’lim to’g’risidagi Qonun” hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning mazmunmohiyati hayotga jadal tadbiq etildi. Respublikadagi uzluksiz ta’lim tizimining shakli bilan mazmuni takomillashib bordi. O’quvchini mustaqil fikrlashga, ijodkorlikka undovchi, faolligini oshirishga xizmat qiluvchi yangi pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonidan o’rin oldi. O’quv mashg’ulotlarini qiziqarli, o’qituvchi va o’quvchi hamkorligiga tayanuvchi o’zaro faol munosabatlar asosida tashkil etishda yangi pedagogik texnologiyadan foydalanish ta’limiy va tarbiyaviy zaruratga aylandi. Umumiy ta'lim tizimida ona tili asosiy va markaziy o'ringa ega. Ayniqsa, umumiy o'rta ta'limning asosi, poydevori bo'lgan maktablarda ona tili yetakchi mavqeda turadi. Yosh avlodda fikrlash va fikrni to'g'ri ifodalay olish ko'nikmasini hosil qilish va rivoj toptirish, ularga ona tilining qonun-qoidalarini singdirish, bu qonun-qoidalarni amalda qo'llay bilishni o'rgatish, ularni savodxonlik bilan to'g'ri va chiroyli yozish, to'g'ri talaffuz, ifodali nutq. O'z his- tuyg'ularini so'z vositasi bilan yuzaga chiqara olish malakalariga ega qilish, bular orqali amaliy faoliyatga tayyorlash maktablarda boshlanadi. Bola 1-sinfga kelganida taxminan 1300, 1400 atrofida so‘z boyligiga ega bo‘ladi. Maktab ta'limi, o‘qituvchilarning pedagogik mahorati bilan unga har kuni 5-6 ta yangi so‘z o‘rgatiladi va bu so‘zlar uning lug‘atidan joy olishi hamda mustahkamlanishi kuzatib boriladi.Shu bilan birga o’quvchilar ushbu so’zlarning yozilishi bilan ham tanishib boradilar. O’quvchilar ona tili qoidalari bilan birgalikda to’g’ri va chiroyli yozishga o’rganib borishlari lozim bunga erishish uchun esa doimiy ravishda o’quvchilarni savodli yozish malakalarni rivojlantirib borishimiz lozim. 3

Erkin Vohidov she`riyada badiiylik va novatorlik

Купить