• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 57.5KB
Покупки 1
Дата загрузки 25 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Foyda va uni to’g’ri taqsimlanganligining auditi

Agar buxgalteriya hisobida tayyor mahsulot qoldiqlarining ishlab chiqarish tannarxi noto’g’ri hisoblanganligi aniqlansa foyda ko’rsatkichlariga tuzatish kiritish talab qilinadi. Gumonli qarzlar deb - vaqtida to’lanmagan va kafolatlanmagan debitorlik qarzlariga aytiladi. Gumonli qarzlar bo’yicha zahiralar hisobot yilining oxirida o’tkaziladigan korxonaning debitorlik qarzlari yo’qlamasi natijalari bo’yicha tashkil qilinadi. Zahira miqdorini qarzdorning moliyaviy axvoliga qarab har bir gumonli qarz bo’yicha alohida aniqlanadi. Tashkil qilinadigan zahiralar summasiga buxgalteriya provodkasi tuziladi. Haqiqiy foydani tekshirishning asosiy masalasi quyidagilarni aniqlashdir: asosiy mahsulot sotishdan tushum (yalpi daromad) larni hisobotda aks ettirilishi, sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish xarajatlarini boshqa sotishdan olingan xarajatlarni va sotishdan tashqari foydani hisobotda aks ettirish. Asosiy mahsulot sotishdan olingan yalpi daromadni tekshirishda quyidagi birlamchi hujjatlardan foydalaniladi: -hisobot va hisob registrlari, moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot (2shakl), N:1 jurnal-order, N:2, II, II-s, II-sn, ombordan tayyor mahsulotni chiqarishdagi birlamchi hujjatlar, kassa kirim orderlari, to’lov talabnoma va topshiriknomasi, mahsulotni ombordan olib chiqish ruhsatnomasi. Ko’rsatib o’tilgan hujjatlar asosida auditor 2-hisobot shaklida ko’rsatilgan ma’lumotlarni bosh kitobdagi schyot ma’lumotlari bilan solishtiradi. CHetlanishlarning umumiy summasi qo’shilgan qiymat solig’i summasini tashkil etishi kerak. Ushbu summalar mos kelmagan taqdirda auditor buning sababini aniqlashi zarur. Bosh kitob bo’yicha ma’lumotlarni N: II-sn ma’lumotlari bilan yoki tayyor mahsulot realizatsiyasi summasini aks ettiradigan hisob registrlari summasi bilan solishtirib ko’radi. Hisobot yuritishning jurnal-order shaklida yig’ma ko’rsatkichlari 2-jurnalorder bilan 16-qaydnoma "Tayyor mahsulot hisobi" qaydnomasi va N: 17 " Mahsulot realizatsiyasi hisobi" qaydnomasidagi yig’ma ko’rsatkichlarga mos kelishi kerak. 9 Korxonalar moliyaviy xo’jalik faoliyati va audit o’tkazishning amaliy jihatlari Ma’lumki, O’zbekistonda aktsiyadorlik jamiyatlari ochik turlik aktsiyadorlik jamiyati yoki yopik turdagi aktsiyadorlik jamiyati sifatida tashkil etilishi mumkin. Ochik turdagi aktsiyadorlik jamiyati aktsiyadorlari uzlariga tegishli aktsiyadordan boshqa aktsiyadorlar roziligisiz erkin foydalanishlari mumkin. Odatda ochik turdagi aktsiyadorlik jamiyatining aktsiyalariga ochik obuna o’tkaziladi va erkin sotiladi. Yopik turdagi aktsiyadorlik jamiyatida aktsiyalar fakatgina uning ta’sischilari yoki jamiyatning ta’sis hujjatlari yoki ustavida oldindan belgilab kuyilgan shaxslar orasida tarkatiladi. Bunday jamiyat uzi chiqarayotgan aktsiyalarga ochik yubuna o’tkazishga yoki boshqa yul bilan cheklanmagan shaxslar doirasiga sotish uchun taklif qilishga xakli emas. O’zbekiston Respublikasida yopik turdagi jamiyat aktsiyadorlari soni ellik kishidan ortib ketmasligi kerak. Mazkur korxonalarning Ustav kapitali 2010 yil 1 yanvargacha 400 ming AQSH dollari ekvivalentida bo’lishi talab qilinadi. Agar shu davr mobaynida Ustav sarmoya shakllantirilmagan korxonalar xo’jalik yuritishning boshqa shakliga o’zgartirilishi lozim. Aktsiyadorlik jamiyatlarini auditdan o’tkazish talablari va muddatlari yuqorida ko’rib chiqilgan. SHunday bo’lsada, ta’kidlash mumkinki, aktsiyadorlik jamiyatlarini auditorlik tekshiruvidan o’tkazishda amaldagi qonun hujjatlariga amal qilinishi lozim. Audit mamlakatimizdagi xo’jalik faoliyatini nazorat va iqtisodiy tahlil qilishning nisbatan yangi yo’nalishidir. Agar G’arb mamlakatlarida audit 150 yildan buyon ma’lum bo’lsa, O’zbekistonda esa, mustaqil faoliyat sohasi sifatida xo’jalik yuritishda davlat monopoliyasidan voz kechish va bozor iqtisodiga o’tish natijasida shakllana boshladi. SHuning uchun auditorlik faoliyati rivojlangan mamlakatlar tajribasini o’rganish zarurdir. Ta’kidlash joizki, oldin ham mamlakatimizdagi korxonalar, tashkilotlar va muassasalarda xo’jalik faoliyatini nazorat va taftish qilish amalga oshirilgan. Ammo, nazorat va taftish bilan audit 12 yilda tashkil etilgan va u "SoLLegio Dei Rekonati"deb atalgan. Bu tashkilot obro’sining balandligi va unga a’zo bo’lishning juda qiyinligi bilan ajralib turgan. Auditning huquqiy asoslari SHotlandiyaga, aniqroq qilib aytilsa uning poytaxti Edinburgga borib taqaladi. 1853 yilda u yerda rasman Edinburg auditorlar instituti tashkil qilingan. Sanoatning rivojlanishi natijasida ishlab chiqarish hajm va turlarining ko’payishi, korxonalardagi hisob-kitob qaydlari ko’lamining ortishi va ularning to’g’riligiga ishonch hosil qilish nuqtai nazaridan tasdiqlash zaruriyatining yuzaga kelganligi audit to’g’risidagi qonunning tug’ilishiga sabab bo’ldi. 1844 yilda Buyuk Britaniyada kompaniyalar to’g’risida qabul qilingan qonunlar majmuida birinchi bor firmalarning nizomlarida ularning hisob-kitoblari va hisob varaqlarini tekshirib boruvchi auditor lavozimini joriy qilinishi ko’zda tutilgan. 1885 yilda Londonda "Auditorlar va buxgalterlar jamiyati" yuzaga keldi. Bu jamiyatlar mamlakat miqyosida buxgalteriya tamoyillarini belgilash va firmalarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish bilan shug’ullangan. Amaldagi qonunchilikka ko’ra Buyuk Britaniyadagi barcha korxonalar va tashkilotlar yuqorida tilga olingan jamiyat a’zolari tomonidan auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi shart qilib qo’yilgan. Bu jamiyat a’zolari mijozlarga auditorlik tekshiruvlaridan tashqari soliqlar va korxonaning istiqbol yo’nalishlarini belgilash borasida ham maslaxatlar berishgan. Auditorlik Buyuk Britaniyada kasb sifatida obro’ topa boshlagandan so’ng, 1880 yillarda bu o’lkadan AQSH va Kanadaga ko’chib ketgan buxgalterlar Kvebek shahrida qirol hukumatining ruhsati bilan "Kvebek diplomli buxgalterlar instituti" va 1886 yilda N ь yu-Yorkda "Amerika davlat buxgalterlar jamiyatini" barpo qilishgan. Auditorlik tekshiruvlarining ahamiyatini tushungan mamlakatlar birin-ketin uni o’z iqtisodiy hayotlariga joriy qila boshladilar. SHunga ko’ra auditorlik to’g’risidagi qonun Gollandiyada 1893 yilda, Germaniya va AQSHda 1896 yilda va Hindistonda 1909 yilda qabul kilindi. Rossiyada "audit" so’zi Petr-I hukmronlik qilgan davrlarda paydo bo’lgan. U davrda "auditor" so’zi harbiy tergovchi ma’nosini anglatgan. Birinchi marta bu 5 Buxgalterlarning xalqaro federatsiyasi shu kungacha auditorlik faoliyatida foydalanish uchun 29 ta asosiy va yana 4 ta yo’ldosh andozalar ishlab chikdi va e’lon qildi. "Kuchli oltilik" deb tan olingan xalqaro auditorlik firmalari o’z faoliyatlarida IFAC ishlab chiqqan andozalardan foydalanishi va ularga ishora qilishi bu tashkilotning obro’sining yuqoriligidan dalolat beradi. Bugungi kunda O’zbekistonda ham auditning xalqaro andozalariga asosan muvofiq keluvchi bir qator milliy andozalar Moliya vazirligi tomonidan ma’qullangan va qabul qilingan. 7 1. Auditning mazmuni va rivojlanish bosqichlari Zamonaviy audit va auditorlik faoliyatini O’zbekiston Respublikasida rivojlanishi faqatgina mustaqillikka erishilgandan so’ng o’z aksini topdi. Ma’lumki, audit lotinchadan tarjima qilinganda ―eshitaman degan ma’noni anglatadi. Ilmiy‖ adabiyotlarda auditga bir qancha turli yo’nalishlarda ta’riflar berilgan. Auditorlik faoliyatining ta’rifi o’zining tarixiy taraqqiyot yo’lida turli manbalarda turlicha bayon qilingan. Masalan, professor M.M. To’laxo’jaevaning «O’zbekiston Respublikasida Moliyaviy nazorat tizimi» nomli kitobida auditga quyidagicha ta’rif berilgan: «Audit - bu mustaqil malakali mutaxassislar tomonidan korxonaning moliyaviy hisobotini yoki u bilan bog’liq moliyaviy axborotni ushbu hisobot yoki axborotning qonun va boshqa normativ hujjatlarga muvofiqlik darajasi to’g’risida xulosa chiqarish maqsadida tadqiq etilishidir». Auditorlik faoliyati va auditorlik kasbining ta’rifi O’zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi Qonunida quyidagicha keltirilgan: ―Auditorlik faoliyati deganda auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish va shu bilan bog’liq professional xizmatlar ko’rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati tushuniladi . ‖ Audit tushunchasi nazorat va taftish tushunchalariga qaraganda kengroq, chunki u nafaqat moliyaviy ko’rsatkichlar to’g’riligini tekshirishni, balki xarajatlarni maqbullashtirish va qonuniy asosda foydani ko’paytirish maqsadida xo’jalik faoliyatini yaxshilash bo’yicha takliflar ishlab chiqishni o’z ichiga oladi. Auditni biznesni xolis auditorlik firmalar tomonidan o’ziga xos ekspertiza qilish, deb ta’riflash maqsadga muvofiq. Dastlab, auditorlik Yevropada mehnat faoliyati turi sifatida Angliyada yuzaga keldi. Auditor termini u yerda ilk bor 1299 yildan boshlab ishlatila boshlangan. U davrda inglizlarning katta yer egalari ularning nomidan ish yuritayotgan kishilarning faoliyati to’g’riligiga ishonch hosil qilish maqsadida ikkinchi bir betaraf kishiga murojaat qilishgan. Audit to’g’risidagi keyingi eslatmalar 1324 yilga ta’luqli. Auditorlik tashkiloti birinchi bor Venetsiyada 1581 4 absolyut va nisbiy miqdori. Xatoning absolyut miqdori - bu auditorning sub’ektiv fikri bo’lib, ma’lum summadagi xato summaning ahamiyatliligiga ko’ra boshqa vaziyatlarga bog’liq bo’lmagan holda jiddiy deb tan olinishi mumkin. Nisbiy miqdor esa qabul qilingan te-gishli miqdoriy mezonga nisbatan foiz hisobida aniqlanadi. 5. Auditorlik malaka sertifikatiga da’vogarlarning kasbiy va bilim darajasini yanada oshirish maqsadida ularning yetakchi oliy o’quv yurtlarida hamda respublika qimmatli qog’ozlar bozori muvofiqlashtirish kengashi qoshidagi o’quv markazida malaka oshirishlarini tashkil etish lozim. CHunki qariyb barcha korxonalarda qisqa va uzoq muddatli investitsiyalar, ularni hisobga olish va auditi bilan bog’liq muammolarni hal etishda auditorlarning malaka darajasi yetarli emas. 6. Balansninng aktivlari tahlili asosida xulosa qilish mumkinki, 1 bo’lim bo’yicha 4.1 foizga o’zgarganini maqbul holat deb baholansa, 2 bo’limning qariyb 37 foizga o’zgarishini debitorlik qarzini ko’payishi tufayli salbiy jihat, deb hisoblash mumkin. Ushbu bo’limni tekshirishda taqdim etilgan hisobotning ayrim miqdoriy ko’rsatkichlarida xatoliklar mavjudligi aniqlandi. Xususan, balans aktivining 2 bo’limi jamini aniqlash balansda 3303493 ming so’m aks etgani holda tekshirishda uning miqdori 3383255 ming so’m sifatida baholandi. Bu yerda xatolik -79762 so’m yoki 2.3 foizni tashkil etgan. 7. ―Bag’dod PTZ OAJda yil yakuni bo’yicha 52.8 mln.so’m foyda ko’rgan,‖ o’tgan davrga nisbatan bu ko’rsatkich jiddiy pasaygan (50%ga). SHu bilan birga asosiy faoliyatning boshqa daromadlari haqiqatda qariyb 84%ga ortgan yoki yillik miqdoriy o’sish 389,4 mln.so’mni tashkil etgan. Ammo barcha manfaatdor tomonlar (investorlar, moliya-soliq idoralari, kredit tashkilotlari, korxona xodimlari) uchun asosiy ko’rsatkich sanalgan asosiy mahsulotni sotishdan zarar ko’rilgan, ya’ni qariyb 3.1 mlrd.so’mlik mahsulot sotilgani xolda 3.3 mlrd so’mga bevosita xarajat qilingan. Bu natijani o’ta salbiy baholash lozim va auditorlik hisobotida aloxida qayd etilishi talab qilinadi. 24 baholandi. Bu yerda xatolik -79762 so’m yoki 2.3 foizni tashkil etgan. Bu xatolik darajasi qanchalik jiddiy ekanligini me’yorlar yordamida aniqlash mumkin. SHundan kelib chiqib, auditorlik tashkilotlari eng muhim asosiy ko’rsatkichlarni, jumladan: buxgalteriya hisobi schyotlarining miqdor ko’rsatkichlari, balans moddalari yoki buxgalteriya hisoboti ko’rsatkichlaridan ma’lum bir ulushini olib, jiddiylik darajasini hisoblab chiqarishlari lozim. Jiddiylik darajasi rejalashtirish bosqichida aniqlanadi va korxonaning xususiyatlariga bog’liq. Jumladan, faoliyat tarmogi, tugallanmagan ishlab chiqarish, soliq-qa tortilgungacha foyda summasi, balansning jami summasi, shartli majburiyatlarning mavjudligi, kreditorlik qarzlar, kapital summasi, hisobotda kutilmagan moddalarning paydo bo’lishi va boshqalar. Lekin, ushbu ko’rsatkich (jiddiylik darajasi) auditor tomonidan nafaqat auditni rejalapggirish bosqichida - auditorlik amallarining mazmuni, hajmi va vaqt sarfini aniqlash paytida, balki butun auditorlik tekshiruvini o’tka-zish va auditorlik xulosasini tuzish jarayonida ham hisobga olinishi lozim. Yuqorida ta’kilanganidek, auditor audit o’tkazish chog’ida jiddiylikning ikkita ya’ni sifat va miqdor tomonini nazarda tutishi zarur. Sifat nuqtai nazaridan auditor xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan sodir etilayotgan muomalalarning O’zbekistonda amal qilayotgan me’yoriy hujjatlardan chetga chiqish hollari jiddiy yoki jiddiy emasligini aniq-lash uchun o’zining professional fikr-mulohazalaridan foydalanadi. Miqdor nuqtai nazaridan, auditor aniqlangan tafovutlar har birining yoki jamlanmasining (belgilanmagan tafovutlarning taxminiy miqtsorini ham hisobga olgan holda) miqdoriy mezon - jiddiylik darajasidan oshib ketmaganligini aniqlashi lozim. Jiddiylik darajasini aniqlashda, odatda, ikkita omil hisobga olinadi: xatoning absolyut va nisbiy miqdori. Xatoning absolyut miqdori - bu auditorning sub’ektiv fikri bo’lib, ma’lum summadagi xato summaning ahamiyatliligiga ko’ra boshqa vaziyatlarga bog’liq bo’lmagan holda jiddiy deb tan olinishi mumkin. Nisbiy miqdor esa qabul qilingan te-gishli miqdoriy mezonga nisbatan foiz hisobida aniqlanadi. 20 investitsiyalar I bo’lim jami: 3411746 3550975 57.6 51.2 139229 4.1 Joriy aktivlar 0 X Tovar moddiy zaxirasi 504236 495909 8.51 7.2 -8327 -1.7 Pul mablag’lari 10747 42868 0.18 0.6 32121 298.9 Debitorlik qarzlari 1970654 2717581 33.25 39.2 746927 37.9 boshqa debitorlik karzlar 29195 126897 0.49 1.8 97702 334.7 II bo’lim jami: 2514832 3383255 42.43 48.8 868423 34.5 Balans jami: 5926578 6934230 100 100 1007652 17.0 Passiv 0 X O’zlik mablag’larining manbai 0 X Ustav kapitali 414193 414193 7.0 6.0 0 0.0 Qo’shilgan kapital 214757 214757 3.6 3.1 0 0.0 Rezerv kapitali 1015190 1016844 17.1 14.7 1654 0.2 Taqsimlanmagan foyda 33086 85881 0.6 1.2 52795 159.6 I bo’lim jami: 1677226 1731675 28.3 25.0 54449 3.2 Majburiyatlar 0 X Maxsul. yetkazib beruvchidan karz 200113 351115 3.4 5.1 151002 75.5 Maqsadli jam.karz 354046 485723 6.0 7.0 131677 37.2 Kiska mud. bank krediti 22000 27000 0.4 0.4 5000 22.7 Byudjetga qarzdorlik 505619 506788 8.5 7.3 1169 0.2 Sugurta.bo’yicha karz 1817 1520 0.0 0.0 -297 -16.3 Mexnatga xak tulash bo’yicha karz 56953 43467 1.0 0.6 -13486 -23.7 Uzok muddatli 73039 61050 1.2 0.9 -11989 -16.4 14 majb.joriy kismi Boshqa kreditorlar 3035766 3646130 51.2 52.6 610364 20.1 II bo’lim jami: 4249353 5122793 71.7 73.9 873440 20.6 Balans jami: 5926579 6854468 100 100.0 927889 15.7 Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, korxonada korxona aktivlari tarkibida asosiy vositala 14,5 foizni tashkil etgan holda o’tgan davrga nisbatan bir yilda 307 mln.so’mga ortgan. Bu asosan o’rnatilmagan asbob-uskunalarni ishga tushirilishi, asosiy vositalar bahosini oshirilishi hamda yangi texnikalar sotib olinishi hisobiga yuz bergan. Mazkur resurslarning qayta baholash bilan bog’liq hujjat aylanmasi tekshirilganda 1.2 foizga narxlar xatolik bilan belgilanganligi aniqlangan. Jamiyatning joriy aktivlari tarkibida sezilarli o’zgarish debitorlik qarzlarini ortishida ko’zga tashlanadi. O’tgan davrda 197 mln. So’m bo’lgan debitorlik qarzi hisobot davri boshiga 271 mln.so’mni tashkil etganligi ham hujjatlar asosida tekshirildi. Mazkur qarz asosan, xo’jalik yurituvi sub’ektlar (81,2%) va aholi hissasiga (18.8 %) to’g’ri keladi. Balansning aktivlari tahlili asosida xulosa qilish mumkinki, 1 bo’lim bo’yicha 4.1 foizga o’zgarganini maqbul holat deb baholansa, 2 bo’limning qariyb 37 foizga o’zgarishini debitorlik qarzini ko’payishi tufayli salbiy jihat, deb hisoblash mumkin. Ushbu bo’limni tekshirishda taqdim etilgan hisobotning ayrim miqdoriy ko’rsatkichlarida xatoliklar mavjudligi aniqlandi. Xususan, balans aktivining 2 bo’limi jamini aniqlash balansda 3303493 ming so’m aks etgani holda tekshirishda uning miqdori 3383255 ming so’m sifatida baholandi. Bu yerda xatolik -79762 so’m yoki 2.3 foizni tashkil etgan. Aktsiyadorlik jamiyati xususiy kapitali tarkibida taqsimlanmagan foydaning o’sishini investor va kreditorlar uchun ijobiy baholash mumkin. Mazkur mablag’larni ishlab chiqarishni modernizatsiyalashga va texnik jihozlashga sarflash bilan korxona daromadlarini istiqbolda oshirishi mumkinligidan dalolat beradi. Korxonada rezerv kapitaliga ajratilgan mablag’ xaddan ziyod ko’, ya’ni ustav 15 Foyda va uni to’g’ri taqsimlanganligining auditi Mundarija Kirish ............................................................................................................................................................. 2 1. Auditning mazmuni va rivojlanish bosqichlari .......................................................................................... 4 2. Foydaning shakllanishi va ishlatilishi auditining maqsadi va vazifalari ...................................................... 8 Korxonalar moliyaviy xo’jalik faoliyati va audit o’tkazishning amaliy jihatlari ............................................. 12 3. Korxonalar auditida xatoliklarni baholash va jiddiylik darjasini aniqlash ................................................ 19 Xulosa ......................................................................................................................................................... 22 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati .............................................................................................................. 25 1 3-jadval Asosiy ko’rsatkichlar Mahsulot(ish, xizmat)larni sotishdan olingan tushum (2-shakl, 010 satr) 3071697 5% 153585 Sotilgan mahsulot(ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi (2-shakl, 020-satr) 3298032 3% 98941 Jami davr xarajatlari (2-shakl, 040-satr) 533708 3% 16011 Korxonaning xususiy kapitali (1-shakl, 460-satr) 1731675 10% 173168 Balansning umumiy summasi (1-shakl aktividagi 380- satr yoki passivdagi 700-satr) 6854468 5% 342723 Taqsimlanmagan foyda (1-shakl, 430-satr) 85881 2% 1718 Ko’rsatkichlarning bir qismi ushbu jadvalga kiritilmasligi mumkin. Moliyaviy hisobotning asosiy ko’rsatkichlari bo’yicha jiddiylik darajasini hisoblash jadvali. (namuna) Masalan, mijoz-korxona joriy yil yakuni bo’yicha foyda olmagan yoki kam foyda olgan bo’lib, bu ko’rsatkich - korxonaning balans foydasi auditor fikriga ko’ra mazkur korxonada audit o’tkazish uchun ahamiyatsiz bo’lishi mumkin. ―Bag’dod PTZ OAJda 2011 yil moliyaviy hisobotlari shuni ko’rsatmoqdaki,‖ asosiy mahsulotni sotishdan korxona foyda olmagani holda asosiy faoliyatning boshqa daromadlari yetrali darajada ko’p miqdorni tashkil etgan. Bunday holatlarni auditorlik hisobotida to’liq va batafsil ochib berilishi maqsadga muvofiq bo’ladi, deb hisoblaymiz. Xulosa Mazkur kurs ishining amaliy natijalarini quyidagi xulosa va tavsiyalarda ifoda etish mumkin. 22 Asosiy ko’rsatkich qiymati Jiddiylik darajasini summasi, m .s. Hisobot ma’lumotlarini va hisob registrlarida aks ettirilgan ko’rsatkichlarni taqqoslashdan so’ng tayyor mahsulotni yuklab jo’natish operatsiyalarini birlamchi hujjatlarda rasmiylashtirish tartibi tekshiriladi. Tekshirishda ombor nakladnoyi, transport nakladnoyi va mahsulotni olib chiqish ruhsatnomasida ko’rsatilagn muddati va bank ko’chirmasi bo’yicha to’lov muddati taqqoslanadi. Aniqlangan chetlanishlarga savdlo puli qayta hisoblanadi va soliqdan yashirilgan summasi aniqlanadi. Yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi ishlab chiqarish mahsulotlarini sotish bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalarni hisob registrlarida qaydlanishiga e’tibor beriladi. SHuningdek mahsulotga qo’yilgan baxoning to’g’riligi, tugallanmagan ishlab chiqarish mahsulotini realizatsiya qilishdan olingan yalpi daromadni schyotda tulik aks ettirilganligini tekshiriladi. Bunda mahsulot realizatsiya baxosidan kelib chikib sotishning urtacha kelishuv summasi soliq maqsadlari uchun qabul qilinadi. CHet el valyutasida olingan savdo tushumini tekshirida tegishli schyotning kreditida aks ettirilgan summaga ushbu operatsiya amalga oshirilgan davrdagi kurs bo’yicha hisobga olinganligiga e’tibor beriladi. Auditor boshqa sotishdan olingan foydani buxgalteriya hisobida to’g’ri aks ettirilganligini tekshiradi. Buning uchun: asosiy vositalar boshqa mulk sotishdan olingan foyda, aktsiya va obligatsiyalar bo’yicha dividentlar, ishlab chiqarish zahiralari va tayyor mahsulotni sotishdan olingan foyda, jarimalar, penyalar va boshqalarni tahlil kiladi. "Foyda va zararlar" schyotida aks ettiriladigan zararlarni xarakterlovchi birlamchi hujjatlar ham tekshirishdan o’tkaziladi. Ularga kuyidagilar kiradi: - boshqa korxonalar bilan hisob - kitoblar bo’yicha gumonli qarzlar summasi - tashki sabablarga kura tuxtab kolishdan kurilgan zararlar, aybdorlari topilmagan yukotish summalari - idish operatsiyalari bo’yicha zararlar - sud yigimlari - jarimalar, penyalar 10 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O’zbekiston, 1992 yil 8 dekabr. 2. O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi. O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisining 29.08.96 yil. 257 1-son qaroriga muvofiq, tasdiqlangan 1997 yilning 1 martidan kuchga kiritilgan. 3. O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni. 4. 1996 yil 30 avgust. 5. O’zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi Qonuni. 6. 2000 yil 26 may. 7. O’zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari 8. №00-21-sonlari. «Norma» dasturi. 9. O’zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyatining milliy standartlari.T.: 2004. 10. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 14 martdagi "Tekshirishlarni tartibga solish va nazorat qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtirishni takomillashtirish to’g’risida"gi Farmoni. Internet saitlar 1. http:// www. iia. org. uk 2. http:// www. iasc. org. uk 3. http:// www. aicpa. org./index. htm 25 so’z general Veyde tomonidan 1698 yilda harbiy qo’shinlar uchun tuzgan Nizomida tilga olingan. Auditorlar asosan harbiy qo’shinlarda faoliyat ko’rsatib, nizolar bilan bog’liq holatlarni o’rganish va ular to’g’risida xulosa berish bilan shug’ullanganlar. Auditorlik ishining rivojlanishiga 1929-1933 yillarda yuz bergan jahon iqtisodiy inqirozi sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Aktsionerlik jamiyatlari va korxonalarning ommaviy inqirozga uchrashi ularning hisobotlarini mustaqil auditorlar tomonidan tasdiqlash zaruriyatini tug’dirdi. SHundan so’ng 1934 yilda, "Moliyaviy hisobotlarni mustaqil auditorlar tomonidan tekshirish" deb nomlangan hujjat e’lon qilindi. Bu hujjatda auditorlik faoliyatini andozaga solish ishlari davom ettirilib, auditorlarga teshiruv jarayonida inventar qaydnomalarini o’rganish va hisoblashlar bo’yicha debitorlarni tasdiqlash qoidasiga rioya qilish taklif qilindi. Evropada audit andozalarini yaratish ustida ishlash XX asrning 50-yillaridan boshlandi. Bu boradagi izlanishlarni olib borish uchun 1951 yilning noyabr ь oyida Parijda "Iqtisod va moliya sohasida taftish olib boruvchi ekspertlarning Yevropa kengashi" tashkil qilindi. Bu tashkilot o’z ta’sir doirasiga kirgan 18 ta Yevropa mamlakatlarining 29 ta tashkilotida qo’llanilishi ko’zda tutilgan audit andozalarini yaratdi. 1973 yili Amerika diplomli jamoatchi buxgalterlar instituti (AISRA) ning moliyaviy hisobotlar bilan shug’ullanuvchi Kengashi tashkil topdi va u hozirgacha qo’llanilib kelinayotgan va zamon talabi bilan to’ldirilib borilayotgan "Umumiy tarzda qabul qilingan audit andozalari (GASS)" ni e’lon qildi. Iqtisodiyot, biznes va savdo sohasida xalqaro munosabatlarning kuchayishi, o’zga davlatlar iqtisodiyotiga kapital sarfini sezilarli tarzda ortishi, bir necha mamlakatlar ishtirokida tuzilgan xalqaro milliy korporatsiyalar ta’sirining kuchayishi va buning natijasida xalqaro buxgalteriya hisobining ahamiyatining ortishi, hamda xalqaro miqyosda xizmat ko’rsatuvchi auditorlik firmalarining paydo bo’lishi natijasida 1977 yili Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi (IFAC) tashkil topdi. Bu uyushmaga dastlab 49 mamlakatdan 63 ta tashkilot a’zo bo’lib kirgan bo’lsa, hozirda unda 79 davlatdan 105 tashkilot a’zo bo’lib turibdi. 6 Kirish O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga xos milliy modeli negizida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bo’yicha yetakchi marralarni egallamoqda. Natijada mamlakatda iqtisodiy barqarorlik va yuqori o’sish sur’atlariga erishilmoqda. Xususan, jahonda ro’y bergan moliyaviy- iqtisodiy inqirozning salbiy oqibatlari va ta’siriga qaramasdan o’tgan yilda makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning yuqori o’sish suratlarini saqlab qolish taminlandi. 2013 yilda yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’atlari 8 foizni, sanoatda 8,8 foizni, qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish – 6,8 %, xizmat ko’rsatish hajmi 13,5%ni, qurilish ishlari hajmi – 16,6%ni, chakana savdo oboroti – 14,8 foizni tashkil etdi. Mazkur natijalarga erishishda korxonalarning moliyaviy iqtisodiy holatini buxgalteriya hisobida to’g’ri aks ettirish, xo’jalik operatsiyalarini ishonchli yoritish va moliyaviy hisobotlarni haqqoniy, aniq va ob’ektiv tarzda tuzish ham o’z ifodasini topgan. Ushbu sohadagi tarmoq va korporatsiyalarning faoliyatini baholash va istiqbol ko’rsatkichlarini aniqlash esa auditorlik kompaniyalarining asosiy vazifalaridan biri bo’lib hisoblanadi. Agar turli mulk shaklidaga korporatsiyalar va korxonalarning moliyaviy hisobotlaridagi ma’lumotlarni to’g’riligi va haqqoniyligi yuqori saviyada baholanmas ekan, bu investorlar va kapital egalarining o’z mablag’larini xavf ostiga qo’yishi, hattoki ularni yo’qotish darajasiga olib kelishiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning "Jahon moliyaviyiqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari" kitobida ta’kidlanganidek: ―... tobora chuqurlashib borayotgan jahon moliyaviy inqirozi mamlakatimizga ta’sir ko’rsatmaydi, bizni chetlab o’tadi, degan xulosa chiqarmaslik kerak. Masalani bunday tushunish o’ta soddalik, aytish mumkinki, kechirib bo’lmas xato bo’lur edi. Barchamiz bir haqiqatni anglab yetishimiz lozim — O’zbekiston bugun xalqaro hamjamiyatning va global moliyaviy-iqtisodiy bozorning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi . SHunday ekan,‖ 2 .0 Molyaviy faoliyat bo’yicha boshqa xarajatlar 0.0 13224. 0 0.0 28069. 0 0.0 14845. 0 X 112.3 Umumxo’j alik faoliyatini foydasi 13480 0.0 0.0 72326. 0 0.0 - 62474. 0 0.0 -46.3 X Soliq to’lagunga qadar foyda 13480 0.0 0.0 72326. 0 0.0 - 62474. 0 0.0 -46.3 X Daromad solig’i 0.0 17986. 0 0.0 14940. 0 0.0 - 3046.0 X -16.9 Boshqa soliqlar va yig’imlar 0.0 9345 0 4591 0 -4754 X - 50.87 21 Hisobot davri sof foydasi 10746 9.0 0.0 52795. 0 0.0 - 54674. 0 0.0 -50.9 X Ma’lumotlar tahlili shuni ko’rsatmoqdaki, ―Bag’dod PTZ OAJda yil‖ yakuni bo’yicha 52.8 mln.so’m foyda ko’rgan, o’tgan davrga nisbatan bu ko’rsatkich jiddiy pasaygan (50%ga). SHu bilan birga asosiy faoliyatning boshqa daromadlari haqiqatda qariyb 84%ga ortgan yoki yillik miqdoriy o’sish 389,4 mln.so’mni tashkil etgan. Ammo barcha manfaatdor tomonlar (investorlar, moliya- soliq idoralari, kredit tashkilotlari, korxona xodimlari) uchun asosiy ko’rsatkich sanalgan asosiy mahsulotni sotishdan zarar ko’rilgan, ya’ni qariyb 3.1 mlrd.so’mlik 18 Sotish xarajatlari 0.0 29611. 0 0.0 37526. 0 0.0 7915.0 0.0 26.7 Maьmuriy xarajatlar 0.0 88503. 0 0.0 10275 1.0 0.0 14248. 0 0.0 16.1 Boshqa operatsion xarajatlar 0.0 31572 0.0 0.0 39343 1.0 0.0 77711. 0 0.0 24.6 Asosiy faoliyatni boshqa daromadlar i 46160 8.0 0.0 85098 6.0 0.0 38937 8.0 0.0 84.4 Asosiy faoliyatni foydasi 13541 6.0 0.0 90943. 0 0.0 - 44473. 0 0.0 -32.8 X Moliyaviy faoliyat daromadlar i 12608. 0 0.0 9452.0 0.0 - 3156.0 0.0 -25.0 X Dividentlar shaklidagi daromadlar 12608. 0 0.0 9452.0 0.0 - 3156.0 0.0 -25.0 X Moliyaviy faoliyat bo’yicha 0.0 13224. 0 0.0 28069. 0 0.0 14845. 0 X 112.3 xarajatlar Foizlar shaklidagi xarajatlar 0.0 29024 3.0 0.0 0.0 0.0 - 290243 X -100.0 17 tushunchalari bir-birlariga yaqin bo’lsa ham, ularni bitta narsa deb tushunish to’g’ri emas. Auditorlik xo’jalik faoliyatining tahlili, hujjatli to’liq taftish, balans schyotlarini tekshirish yoki sud-buxgalterlik ekspertizasi emasligiga qaramasdan, auditorlar o’z xizmat vazifalarini amalga oshirish chog’ida yuqorida sanab utilgan ishlar tartibi va hisob hamda nazorat-tahliliy amaliyotning boshqa sohalaridan foydalanadilar. Bunda buxgalteriya hisobi va ichki xo’jalik nazorati shartnoma asosida amalga oshirilib, moliya-xo’jalik muomalalarining qonunchilikka muvofiqligi tekshiriladi (ya’ni hisobot ko’rsatkichlarining haqqoniyligi nazorat qilinadi). SHuningdek, noo’rin xarajatlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida ekspert konsul ь tatsiyasi o’tkaziladi. Farg’ona shahrida joylashgan ―Bag’dod PTZ OAJ aktsiyadorlik jamiyati‖ (AJ) dastlab davlat korxonasi sifatida 1958 yilda tashkil topgan bo’lib, 1997 yilda birlamchi aktsiyalarini chiqargan. U har yili audit tashkilotlari tomonidan tekshiriladi. Audit davomida asosiy e’tibor balans va moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot tahliliga qaratiladi. Quyidagi jadvallarda ushbu korxonaning moliyaviy hisobotlarida aktiv va passivlarning to’g’ri aks ettirilganligi tekshirilgan. 1-jadval “Bag’dod PTZ” OAJ buxgalteriya balansi tahlili Aktiv Qiymati Vertikal Gorizontal (ming s.) tahlil (%) Tahlil 2010 2011 2010 2011 Miqdorda % Uzoq muddatli aktivlar Asosiy vositalar 2116010 2423077 35.7 34.9 307067 14.5 Nomoddiy aktivlar 5500 4098 0.1 0.1 -1402 -25.5 Urnatiladigan asosiy vositalar 168782 2346 2.8 0.0 -166436 -98.6 Uzok muddatli 1121454 1121454 18.9 16.2 0 0.0 13 kapitalining qariyb 3 baravari miqdorida rezerv tashkil etilgan. Auditorlik hisobotida ushbu summani izoxlash talab etiladi. Korxonaning majburiyatlari hujjatlar asosida to’g’ri aniqlangan, ammo uning tarkibida byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarga qarzdorlik sezilarli darajada oshgan (37% yoki 131 mln. so’m). Aktsiyadorlik jamiyati ma’lumotlarining haqiqiyligi va aniqligi asosan moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda yaqqol namoyon bo’ladi. CHunki, korxonalarning yillik faoliyat natijalarini aks ettiruvchi mazkur hisobot shakli yakuniy ko’rsatkich bo’lgan rentabellik va daromadlik to’g’risida axborot beradi. ―Bag’dod PTZ OAJ moliyaviy natijalari yuzasidan hisobot ma’lumotlarini‖ tekshirishning umumiy natijasi quyidagi jadvalda o’z aksini topgan (2-jadval). 2- jadval Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot taxlili Ko’rsatkic h O’tgan davrda Hisobot davrida O’zgarish, miqdoriy O’zgarish, foizda Darom ad Xaraja t Darom ad Xaraja t Darom ad Xarajat Darom ad Xaraja t Mahsulot sotishdan tushum 26888 54 0.0 30716 97 0.0 38284 3.0 0.0 14.2 0.0 Sotilgan maxsulot tannarxi 0.0 25812 12 0.0 32980 32 0.0 716820 .0 0.0 27.8 Mahsulot sotishdan yalpi foyda 10764 2.0 0.0 0.0 22633 5.0 - 10764 2 226335 .0 -100.0 0.0 Davr xarajatlari, Jami 43383 4.0 0.0 53370 8.0 0.0 99874. 0 0.0 23.0 16 Auditor jiddiylik darajasini aniqlashda joriy yilning asosiy ko’rsatkichlari kabi, joriy va o’tgan yillarning o’rtacha ko’rsatkichlaridan ham, shuningdek ma’lum bir shaklga keltirilishi mumkin bo’lgan istalgan hisob-kitob amallaridan ham foydalanishi mumkin. Mazkur muayyan tekshiruv uchun jiddiylik darajasining yagona ko’rsatkichi kabi, jiddiylik darajasini belgilaydigan har xil ko’rsatkichlar yig’indisidan ham foydalanishiga ruxsat etiladi. Jiddiylik darajasini aniqlashda qo’llaniladigan har xil ko’rsat-kichlar yig’indisidan iborat to’plamdagi ko’rsatkichlarning har biri buxgalterlik hisobi schyotlarining ma’lum bir guruhini, balans moddasini, hisobot ko’rsatkichlarini baholash uchun mo’ljallangan bo’lishi lozim. ―Bag’dod PTZ OAJda 2011 yil moliyaviy hisobotlarining eng muhim‖ ko’rsatkichlar sifatida quyidagilarni olish va ularga nisbatan qo’llaniladigan foizlarni tavsiya sifatida belgilash mumkin. Ushbu ko’rsatkichlar quyidagi jadvalga tushirilib (2-grafa), qabul qilingan jiddiylik darajasi (%) ga muvofiq (3grafa) jiddiylik darajasining mutloq miqdori (4-grafa) hisoblab chiqariladi. 21 1. Audit tushunchasi nazorat va taftish tushunchalariga qaraganda kengroq, chunki u nafaqat moliyaviy ko’rsatkichlar to’g’riligini tekshirishni, balki xarajatlarni maqbullashtirish va qonuniy asosda foydani ko’paytirish maqsadida xo’jalik faoliyatini yaxshilash bo’yicha takliflar ishlab chiqishni o’z ichiga oladi. Auditni biznesni xolis auditorlik firmalar tomonidan o’ziga xos ekspertiza qilish, deb ta’riflash maqsadga muvofiq. 2. Prezident I. A. Karimov "Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari" nomli asarida dunyoning hozirgi vaqtda bir qator yetakchi tahlil va ekspertlik markazlari global moliyaviy inqiroz holatini va uning yuz berishi mumkin bo’lgan oqibatlariga doir materiallarni o’rganish va umumlashtirish natijasida bir qator xulosalarga kelayotganligini ta’kidlab, inqirozning aniq o’chog’i va sababini ko’rsatib o’tdilar. Bunda shunday holatlar ham borki, ayrim auditorlik firmalari va reyting agentliklari kompaniyalarning umumiy moliyaviy xolatiga ortiqcha baholashlari va ularninng kimmatli qog’ozlari indeksini sun’iy oshirib yuborishlari kuzatilmoqda. Natijada, mavjud xalqaro tizimda o’ziga hos bo’sh xalqalar paydo bo’layotganligi, jahon moliya -bank tizimida, shu jumladan audit sohasida ham xalqaro miqyosda jiddiy nuqsonlar mavjudligi va ushbu tizimni tubdan isloh qilish zarurligini ko’rsatdi. 3. Milliy audit tizimining bevosita davlat tomonidan nazoratga olinishi, auditorlar va auditorlik faoliyatini markazlashgan holda va huquqiy asosda tartibga solinishi soxta auditorlik xulosalar berilishi va kompaniyalar qadr-qimmatini sun’iy ravishda oshirishni cheklaydi. G’arb mamlakatlarida auditorlik faoliyati va auditorlar hukumat organlari tomonidan nazorat bo’lmaganligi sababli o’z kasbiy etikalarini buzgan holda noto’g’ri va asossiz xulosalar berish orqali mumay daromad olishlari borgan sari kuproq kuzatilmoqda. 4. Auditor tomonidan aniqlangan tafovutlar har birining yoki jamlanmasining miqdoriy mezon - jiddiylik darajasidan oshib ketmaganligini aniqlashi lozim. Jiddiylik darajasini aniqlashda, odatda, ikkita omil hisobga olinadi: xatoning 23 2. Foydaning shakllanishi va ishlatilishi auditining maqsadi va vazifalari Moliyaviy natijalarni tekshirish - auditning asosiy maqsadi va yo’nalishlaridan biridir. Uning asosiy maqsadi hisobotda ko’rsatilgan foydaning haqiqiy ko’rinishini tekshirish va byudjetga to’lanadigan soliqlarning o’z vaqtida va to’liqligini o’rganishdan iborat. Bundan tashqari foydaning taqsimlanishi, fondlar tuzilishi, dividendlar to’lovlarining to’g’riligiga ham e’tibor beradi. Auditorlik tekshirish yakuniy moliyaviy natija (foyda yoki zarar) mahsulot, asosiy vositalar moliyaviy natijasi va korxonaning boshqa mulki va realizatsiyasidan tashqari operatsiyalardan tushgan foyda, bu operatsiyalardan xarajatlarni kamaytirish masalalarini o’z ichiga oladi. Mahsulot realizatsiyasidan kelgan foyda (zarar), mahsulot realizatsiyasidan tushgan mablag’ va ishlab chiqarish va realizatsiyadagi xarajatlar va aktsizlar farqi bilan ajratiladi. Birinchi bosqichda auditor korxona tomonidan ko’rilgan foydaning to’g’riligi, bo’nak va byudjet to’lovlari uchun mahsulot sotishdan tushumni tekshiradi. Bu tekshiruvning ma’lumot asosi bo’lib kafolat xati, tayyor mahsulot tannarxi kal ь kulyatsiyasi hisoblanadi. Tekshiruvning navbatdagi bosqichida, haqiqiy foydaning buxgalteriya schyotlaridagi yozuvlarga mos kelishi tekshiriladi. Korxonalar xaridorlarga yuklab jo’natilgan mahsulotga hisobot jurnalini taqdim etishga qadar buxgalteriya hisoblarida "Xaridorlar bilan hisob-kitoblar" schyotining debeti "Mahsulot realizatsiyasi" schyotining krediti bo’yicha yozuvlarni amalga oshirib borishi kerak. Bir vaqtning o’zida jo’natilgan mahsulot tannarxi "Asosiy ishlab chiqarish" schyotining kreditidan hisobdan chiqariladi. Bunda balans va bosh kitobda aks ettirilgan schyotlardagi realizatsiya qilinmagan mahsulot qoldig’ining haqiqiy tannarxi ko’rsatkichlari asoslanganligini tekshirish muhimdir. 8 mahsulot sotilgani xolda 3.3 mlrd so’mga bevosita xarajat qilingan. Bu natijani o’ta salbiy baholash lozim va auditorlik hisobotida aloxida qayd etilishi talab qilinadi. 3. Korxonalar auditida xatoliklarni baholash va jiddiylik darjasini aniqlash Auditorlik tekshiruvini o’tkazish ob’ekti hisoblangan ―Bag’dod PTZ OAJda ‖ 2011 yil moliyaviy hisobotlarini tekshirishda aniqlangan xatoliklarning kompaniya holatini hisobotlarda aks etish darajasiga ta’siri investorlar uchun muhim ahamiyatga ega. SHuning uchun mazkur xatoliklarni va kamchiliklarni jiddiylik darajasi aniqlanadi. Audtiorlik faoliyatining milliy standartlariga muvofiq jiddiylik darajasi deganda moliyaviy hisobot-dagi xatoning, ushbu hisobotdan foydalanuvchi unga asosan to’g’ri xulosa va qaror qabul qilishiga monelik qiladagan chegarasi tushuniladi. Bunga ko’ra auditorlik tashkilotlari jiddiylik darajasini aniqlash tartibini o’rnatadigan o’zlarining ichki ishchi standartlarini ishlab chiqishlari kerak. Ishchi standart yordamida esa asosiy ko’rsatkichlar tizimi shakllantiriladi va jiddiylik darajasi aniqlanadi. Bizning fikrimizcha, milliy standartlarda xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy hisobotining ishonchliligini tavsiflaydigan eng muhim ko’rsatkichlarni va ularga nisbatan qo’llaniladigan foiz (%) ko’rsatkichlarini keltirish zarur. Jiddiylik darajasining absolyut miqdorini topishda auditor audit qili-nadigan xo’jalik yurituvchi sub’ekt hisobotining ishonchliligini tavsiflaydigan eng muhim ko’rsatkichlarni asos qilib olishi zarur. Bunday ko’rsatkichlar keyinchalik shartli ravishda moliyaviy hisobotning asosiy ko’rsatkichlari deb ataladi. Ular aniqlan- ganidan so’ng tegishli tarzda hujjatlashtiriladi va tekshiruvda doimiy asos sifatida qo’llaniladi. Balans aktivlari qismida 2 bo’limi jamini aniqlash balansda 3303493 ming so’m aks etgani holda tekshirishda uning miqdori 3383255 ming so’m sifatida 19 mamlakatimizda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishni boshlagan auditorlik firmalari zimmasiga ham ma’lum ma’suliyatlar yuklanadi. SHundan kelib chiqib, korxonalarda foydani shakllantirish va taqsimlanishi jarayonlarini moliyaviy hisobotlarda aniq va to’g’ri baholash, xo’jalik operatsiyalarini haqqoniy hisobga olinishi va tahlil qilinishi bilan bog’liq masalalarni auditining nazariy-uslubiy jihatlarini ishlab chiqish, hisobga olish mexanizmini takomillashtirish mazkur kurs ishining maqsadi hisoblanadi. Mazkur maqsaddan kelib chiqqan holda ishning asosiy vazifalari sifatida quyidagilar belgilandi: • auditning nazariy-uslubiy asoslarini tadqiq etish va uning huquqiy jihatlarini o’rganish; • moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitida auditorlik faoliyatining o’ziga xos jihatlari va muammolarini tadqiq etish; • korxonalarda foydaning shakllanishi va taqsimlanishi auditining o’ziga xos jihatlarini aniqlash; • tadqiqot ob’ektida foydaning shakllanishi va taqsimlanishi auditini tashkil etish masalalarini tahlil qilish; • korxonaning moliyaviy holati va barqarorligini hisobotlarda to’g’ri aks ettirilganligi auditini o’tkazish; • auditni o’tkazishda xatar va uni bataraf etishning uslubiy jihatlarini ko’rib chiqish. 3 - joriy va utgan yil qarzlarini undirish umidi bulmagan qarzlar- o’g’irliklar va boshqalar. Foydadan foydalanish jarayonida korxonaning byudjet, bank xodimlari bilan moliyaviy munosabatlari aks ettiriladi. Auditning asosiy maqsadi va vazifasi kuyidagilardir: Foyda hisobidan turli xarajatlarni moliyalashning joriy tartibiga rioya qilishni nazorati, foydadan foydalanishni reja topshiriklariga zid kelishini aniqlash. Boshlangich ma’lumot bo’lib, kuyidagilar xizmat kiladi: moliyaviy reja, "foydadan foydalanish" schyoti, 8 -, 15 - jurnal orderlar shuningdek bosh kitob, balans va boshqa hisobotlar. Tekshirishlarni olib borishda birinchi navbatda kuyidagilarga e’tibor beriladi: soliqlar bo’yicha byudjet oldidagi majburiyatlarni bajarishi. Baxo intizomini buzganligi uchun iqtisodiy sanktsiyalarni byudjetga tortish. Foyda hisobidan amalga oshiriladigan maqsadli xarajatlar sinchiklab tekshiriladi. Ularga kuyidagilar kiradi: kreditni to’lashga mo’ljallangan xarajatlar, asbob - uskunalarni modernizatsiya xarajati, qimmatli qog’ozlarni chiqarish va tarqatish xarajati, investitsion fondlarga to’lanuvchi badallar, yordamchi qishloq xo’jaligini tashkil etish va rivojlantirish xarajatlari, kasaba uyushmalariga mablag’ ajratish va boshqa xarajatlar. Balans foydasining baxolanishi ko’rsatkichlarini o’tgan davr hisobotlariga solishtirish yo’li bilan o’tkaziladi. 11

Foyda va uni to’g’ri taqsimlanganligining auditi

Купить