Информация о документе

Цена 29000UZS
Размер 312.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 01 Ноябрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Benjamin Franklin

Дата регистрации 29 Октябрь 2024

4 Продаж

Fransiyada Lyudovik XIV hukmronlik davri

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI TARIX YO‘NALISHI JAHON TARIXI FANIDAN KURS ISH MAVZU: Fransiyada Lyudovik XIV hukumronlik davri BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ Toshkent 2024 1 Mudarija Kirish…………………………………………………………………….2-3 I – BOB. Fransiyada Lyudovik XIV hukumronlik davri. 1.1 Lyudovik XIV ning taxtga chiqishdagi siyosiy vaziyat……………..4-11 1.2 Fransiya imperatori Lyudovik XIV hukumronlik faoliyati………….12-18 II – BOB. Fransiyada Lyudovik XIV davrida ijtimoiy – siyosiy vaziyatlar. 2.1 Fransiya imperiyasida Lyudovik XIV hukumronlik davrida ichki siyosatning yuritilishi………………………………………………………………….19-26 2.2 Lyudovik XIV ning olib borgan tashqi siyosati………………………27-33 Xulosa…………………………………………………………………….34-35 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….36 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi Tarix tafakkur mahsuli. O’tmishda yuz bergan har bir hodisa ma’lum ma’naviy ruhiy, ijtimoiy - siyosat tasirida yuz bergan. Insoniyat tarixida feodal jamiyatda shaxsiy erkinlik vakolati cheksiz darajali jamiyat bo’lmagan. O’rta asrlarda feodal huquqlarining umumiy talablariga bo’ysungan vassal o’z xo’jaynidan boshqa hech kimni tan olmas edi. Yurtboshimiz takitlaganidek: “Xalqlarning ozodlik, mustaqillik, baxt – soadatga azaliy intilishi o’z, hayotidagi chuqur o’zgarishlarni harakatga keltiruvchi kuchdir”. Ma‘lumki, Fransiyada Lyudovik XIV tarixi davrida fransuz xalqining ijtimoiy tuzumi, iqtisodiy hayoti hamda siyosiy boshqaruv holati qanchalik qiyinchilik bilan kechganligini tadqiqotimizni yozishdagi asosiy manbalar ma‘lumot beradi. Shu o‘rinda mavzuni tanlashimiz va uni o‘rganishdagi dolzarb jihatlaridan yana biri bu Fransiya davlati bilan ko‘p asrlardan buyon savdo-sotiq va diplomatik aloqalarning mavjudligidadir. Ayniqsa, Amir Temur va temuriylar davridagi munosabatlar o‘ziga xosdir. Bugungi kunda esa, O‘zbekiston va Fransiya munosabatlari harqachongidan ham yaxshi olib borilmoqda. Prezidentimiz so‘zlari bilan aytganda, “Bugun biz tez suratlar bilan o‘zgarib borayotgan, insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan o‘ta shiddatli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, sharxlovchi va jurnalistlar, bu davrni turlicha ta‘riflab, har xil nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni yuksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, yana kimdir yalpi axboratlashuv davri sifatida izohlaydi” 1 . Demak, bugungi kun tariximiz oldida jahon tarixini o‘rganish va bu sohada yangi ilmiy tadqiqotlar olib borish muhim ekanligi ko‘rsatadi. Ma’lumki, o’tmishni o’rganmay kelajakni yaratib bo’lmaydi. Zero bugunning qadr qiymati, mohiyati va salmog’i kechagi kun tarozisi orqaligina to’liq idrok etiladi. Darhaqiqat, tarixdan kelajakka xizmat qiladigan amaliy 1 Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining ko‘shma majlisidagi nutq. -T.: O‘zbekiston, 2016. 13-b 3 xulosalar chiqarilmaguncha hech qanday jamiyat ilgarilab rivojlanmaydi. Jahon xalqlarining tarixiy tajribalaridan foydalanish, ya’ni tarixda bo’lib o’tgan voqealardan, hodisalardan, turli shaxslar hayotidan, iqtisodiy taraqqiyotidan, yangi farovon jamiyat qurish yo’lida insonlarni fozil, komil kishilar qilib tarbiyalashda foydalanish va hozirgi davrga xizmat qildirish eng dolzarb vazifalardandir. Mavzuning maqsad va vazifasi Fransiyada Lyudovik XIV hukumronligi davrini o’rganish asosiy maqsad qilib olindi, vazifalari esa quyidagicha - Fransiyada Lyudovik XIV hukumronlik davri o’rganish; - Lyudovik XIV ning taxtga chiqishdagi siyosiy vaziyatni tahlil qilish; - Fransiya imperatori Lyudovik XIV hukumronlik faoliyatini yoritib berish; - Fransiya imperiyasida Lyudovik XIV hukumronlik davrida ichki siyosatning yuritilishini o’rganish; - Lyudovik XIV ning olib borgan tashqi siyosati. Mavzuning o’rganilganlik darajasi Bugungi kunda Fransiya tarixi yurtimizda mukammal darajada o’rganilmagan bo’lsada, jahon tarixchi olimlari tomonidan Fransiya tarixi, hukumdorlarining ilmiy tadqiqotlarda o’rganilayotganiga guvoh bo’lib kelmoqdamiz. Fransiya tarixini o’rganishda biz jahon tarixchi olimlaridan P. V. Annenkov 1 , A. I. Gertsen 2 , A.R. Korsunskiy 3 , Littlvud Yen 4 , A. Z. Manfred 5 , Sh. Ergashov 6 , R. Farmonov, O. Sodiqov 7 , U, Jo'rayevlarning 8 olib borgan tadqiqotlari, ilmiy maqolalari, monografik va darslik kitoblaridan o’rganilib ushbu kurs ishini tadqiq qildik. Kurs isining tarkibiy tuzilishi Kirish, ikkita bob, to’rtta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. I – BOB. Fransiyada Lyudovik XIV hukumronlik davri. 1 Анненков.П.В. Парижские писма. М., 1983. 2 Герцен.А.И.Писма из Франции и Италии. М., 1950. 3 Корсунский А.Р. Образование раннефеодального государства в Западной Европе. – М., 2008. 4 Литтлвуд Йен. История Франции. – М., 2008. 5 Манфред А.З .История Франции. – M, 1972. 6 Ergashov. Sh. Jahon tarixi. (Yangi davr 1-qism). T. “O’zbekiston”. 2013. 7 Farmonov R. Sodiqov О . Jahon tarixi, Т ., "O'qituvchi"., 2001. 8 Jo'rayev U, Farmonov R. Ergashev Sh. Jahon tarixi. T. "Cho’lpon". 2006. 4 1.1 Lyudovik XIV ning taxtga chiqishdagi siyosiy vaziyat XV-XVII asrlarda Fransiyada mavjud bo'lgan siyosiy hokimiyatning mazmuni qo'yidagi iborada o'z ifodasini topgan edi: «Xudoning irodasi shuki, har qanday qaram bo'lib tug'ilga o'ylab o'tirmasdan bo'ysunmog'i lozim». Fransiyada mutloq monarxiya qaror topishi bilan General shtatlar o'zini avvalgi ahamiyatini yo'qotdi. Qirollarning o'ziga qolsa, vakillik organlarini butunlay yo'q qilardilar. Biroq buning iloji yo'qligi uchun ularning mamlakat siyosiy hayotiga ta'sirini kamaytirishga urinar edilar. Bunga erishganlar ham. Angliya parlamentidan farqli o'laroq, Fransiyada General shtatlar doimiy faoliyat ko'rsatuvchi davlat organiga aylana olmadi. Keyinchalik u juda kamdan- kam holatlarda, faqat kuchli zarurat tug'ilgandagina chaqiriladigan bo'ldi. 1614 yildan boshlab butun XV asr davomida esa biror marta ham chaqirilmadi 1 . Bu hodisa Fransiyada qirol hokimiyati Angliya qiroli hokimiyatidan ham kuchliroq boiganligini isbotlaydi. Qirol ayni paytda hukumat boshlig'i ham edi. Uning huzurida hukumat kengashi tashkil etilgan. Kengash a'zolari qirol tomonidan tayinlangan. Ichki va tashqi siyosatga doir barcha masalalarni shaxsan o'zi hal etgan. Shu tariqa butun mamlakatda qirolning shaxsiy hukmronligi o'rnatilgan. Shunday bo'lsa-da, parlament butunlay tugatilmagan. Fransiya hududida jami 17 ta viloyat parlamenti mavjud edi. Mamlakat fuqarolariga viloyatlardagi sudlar ustidan shikoyat qilish huquqi berilgan. Ayniqsa, Parij parlamenti kata ta'sirga ega bo'lgan. Uning vakolati mamlakat hududining 1/3 qismga tarqalgan. Parij parlamenti taxt vorisi yosh bo'lsa, regent tayyorlash huquqiga ham ega bo'lgan. Qirol saroyi hayotining asosiy mazmunini qirol shaxsini ilohiy deb hisoblovchi axloq tashkil etgan. Lyudovik XIV bekorga «davlat - bu men» demagan edi 2 , qirol qarorgohidagi bog'larga o'rnatilgan haykallar ham uning buyukligini eslatib turishi lozim bo'lgan. Hatto Yupiter haykali Lyudovik XIV ning yuziga o'xshatib ishlangan. Fransiya qirolligida har ikki cherkov ham faoliyat ko'rsata boshlaydi. 1 Jo'rayev U., Farmonov R., Ergashev Sh. Jahon tarixi, T., 2006, B-26 2 Semyonov V. O'rta asrlar tarixi. T. 1973, B-53. 5 XV asr boshlarida Lyuter ma'lumotiga mos g'oya tarqaldi. Mamlakatda «Injil»ning fransuzcha tarjimalari paydo bo'ldi 1 . Ibodatxonalarda duolar ona tilida o'qila boshlanadi. Shu tariqa vaqtlar o'tishi bilan Fransiya ichki dushman lagerga - katoliklar va protestantlar lageriga bo'linib qoldi. Fransiyada protestantlar, gugenotlar deb atalgan. Mamlakat shimoli va qirol xonadoni katoliklar tomonida, Janubiy Fransiya esa gugenotlarniki bo'lib qoldi. Gugenotlar hammani o'z dinlariga tortishga intildilar. Ular maxfiy bosmaxonalar tashkil etib, varaqalar chop etdilar va uni butun mamlakat bo'ylab tarqata boshladilar. Reformatsiya Fransiyada shu tariqa kirib keldi. Lyudovik-Dieudonnet ismini tug'ilganda olgan Lyudovik XIV de Burbon "Xudo tomonidan berilgan", shuningdek, "Quyosh qiroli" sifatida ham tanilgan, shuningdek, Lyudovik XIV Buyuk, (1638 yil 5 sentyabr, Sen-Jermen-en-Laye - 1715 yil 1 sentyabr , Versal) - 1643-yil 14-maydan Fransiya va Navarra qiroli .U 72 yil hukmronlik qildi - bu tarixdagi boshqa Evropa monarxlaridan uzoqroq. Yoshligida Frond urushlaridan omon qolgan Lyudovik bu tamoyilning sodiq tarafdoriga aylandi. mutlaq monarxiya va shohlarning ilohiy huquqi (uni ko'pincha "Davlat - men" iborasi bilan hisoblashadi), u o'z hokimiyatini mustahkamlashni asosiy siyosiy lavozimlarga davlat arboblarini muvaffaqiyatli tanlash bilan birlashtirdi. Lyudovik hukmronligi – Fransiya birligi, uning harbiy qudrati, siyosiy salmog‘i va intellektual nufuzi sezilarli darajada mustahkamlangan, madaniyat gullagan davr tarixga “buyuk asr” sifatida kirdi. Shu bilan birga, Lyudovik tomonidan olib borilgan va yuqori soliqlar talab qiladigan doimiy urushlar mamlakatni vayron qildi, diniy bag'rikenglikning bekor qilinishi gugenotlarning Fransiyadan ommaviy emigratsiyasiga olib keldi 2 . U voyaga etmaganida taxtga o'tirdi va hukumat uning onasi va kardinal Mazarin qo'liga o'tdi. Ispaniya va Avstriya bilan urush tugashidan oldin ham, Ispaniya tomonidan qo'llab-quvvatlangan va parlament bilan ittifoqda bo'lgan eng yuqori aristokratiya tartibsizliklarni boshladi. umumiy ism Fronda faqat shahzoda de 1 Semyonov V. O'rta asrlar tarixi. T. 1973, B-54 6 Kondening bo'ysunishi va Pireney tinchligining imzolanishi bilan yakunlandi (1659 yil 7 noyabr).1660 yilda Lyudovik ispaniyalik Infanta, avstriyalik Mariya Tereza bilan turmush qurdi. Bu vaqtda yosh podshoh to'g'ri tarbiya va ta'limsiz ulg'ayganligi sababli, bundan ham katta umidlarni uyg'otmadi. Biroq, kardinal Mazarin vafot etishi bilanoq (1661), Lyudovik mustaqil hukumatga kirishdi. U iqtidorli va qobiliyatli xodimlarni tanlash uchun sovg'aga ega edi (masalan, Kolbert, Voban, Letellier, Lion, Luvois). Lyudovik qirollik huquqlari haqidagi ta'limotni yarim diniy dogmaga ko'tardi. Yorqin Kolbertning mehnati tufayli davlat birligini mustahkamlash, ishchilar sinflari farovonligini oshirish, savdo va sanoatni rag'batlantirish uchun ko'p ishlar qilindi. Shu bilan birga, Luvois armiyani tartibga solib, uning tashkilotini birlashtirdi va jangovar kuchini oshirdi.Ispaniya qiroli Filipp IV vafotidan so'ng, u frantsuzlarning Ispaniya Gollandiyasining bir qismiga da'volarini e'lon qildi va uni devolyutsiya urushida saqlab qoldi. 1668-yil 2-mayda tuzilgan Axen shartnomasi Fransiyaning Flandriya va bir qator chegara hududlarini uning qo liga berdi. O'sha paytdanʻ boshlab Birlashgan viloyatlar Lyudovik timsolida ehtirosli dushmanga ega edi. Tashqi siyosat, davlat qarashlari, savdo manfaatlari, dindagi qarama-qarshiliklar har ikki davlatni doimiy to'qnashuvlarga olib keldi. Lyudovik 1668-71 yillarda respublikani yakkalab qolishga mohirlik bilan erishdi.Poraxo'rlik orqali u Angliya va Shvetsiyani Uchlik ittifoqidan chalg'itishga, Kyoln va Myunsterni Fransiya tomoniga o'tkazishga muvaffaq bo'ldi. O'z qo'shinini 120 000 kishiga yetkazgan Lyudovik 1670 yilda shtatlarning ittifoqchisi, Lotaringiya gertsogi Charlz IV ning mulkini egallab oldi va 1672 yilda Reyn daryosidan o'tib, olti hafta ichida viloyatlarning yarmini bosib oldi va g'alaba bilan Parijga qaytib keldi. To'g'onlarning ochilishi, Orange Uilyam III ning hokimiyatga ko'tarilishi, Evropa kuchlarining aralashuvi frantsuz qurollarining muvaffaqiyatini to'xtatdi. 3 Bosh shtatlar Ispaniya va Brandenburg va Avstriya bilan ittifoq tuzdilar; Fransiya 7 armiyasi Trier arxiyepiskopligiga hujum qilib, Fransiya bilan yarim qo'shilgan Elzasning 10 ta imperator shaharlarini egallab olgandan keyin imperiya ham ularga qo'shildi.1674-yilda Lyudovik o z dushmanlariga 3 ta yirik qo shin bilan qarshilikʻ ʻ ko rsatdi: ulardan biri bilan shaxsan o zi Fransh-Komteni egalladi; ikkinchisi ʻ ʻ Konde qo'mondonligi ostida Niderlandiyada jang qildi va Senefda g'alaba qozondi; uchinchisi, Turen boshchiligida, Pfalzni vayron qildi va Elzasda imperator va buyuk elektorning qo'shinlari bilan muvaffaqiyatli kurashdi. Turenning o'limi va Kondening chetlatilishi tufayli qisqa vaqtdan so'ng, Lyudovik 1676 yil boshida Niderlandiyada yangi kuch bilan paydo bo'ldi va bir qator shaharlarni zabt etdi, Lyuksemburg esa Breisgauni vayron qildi. Saar, Mozel va Reyn o'rtasidagi butun mamlakat qirolning buyrug'i bilan cho'lga aylantirildi. O'rta er dengizida Duquesne Reuterni mag'lub etdi; Brandenburg qo'shinlari shvedlarning hujumi bilan chalg'idilar. Faqatgina Angliyaning dushmanlik harakatlari natijasida Lyudovik 1678 yilda Niemwegen shartnomasini tuzdi, bu unga Niderlandiyadan va butun Franche-Komte Ispaniyadan katta foyda keltirdi. U Filippsburgni imperatorga berdi, lekin Frayburgni qabul qildi va Elzasdagi barcha zabtlarni saqlab qoldi. Bu dunyo Lyudovik kuchining cho'qqisini belgilaydi. Uning armiyasi eng ko'p sonli, eng yaxshi tashkil etilgan va boshqariladigan armiya edi. Uning diplomatiyasi barcha Yevropa sudlarida hukmronlik qildi.Fransuz xalqi san’at va fan, sanoat va savdo sohalarida erishgan yutuqlari bilan misli ko‘rilmagan yuksaklikka erishdi. Versal sudi (Lyudovik qirollik qarorgohini Versalga topshirdi) deyarli barcha zamonaviy hukmdorlarning hasadi va hayratiga sabab bo'ldi, ular hatto zaif tomonlarida ham buyuk qirolga taqlid qilishga harakat qilishdi. Sudda butun sud hayotini tartibga soluvchi qat'iy odob-axloq qoidalari joriy etildi. Versal barcha yuqori jamiyat hayotining markaziga aylandi, unda Lyudovikning o'zi va uning ko'plab sevimlilari (Lavaliere, Montespan, Fontange) ta'mi hukmronlik qildi.Barcha oliy zodagonlar saroy mavqelarini orzu qilar edilar, chunki zodagon uchun suddan uzoqda yashash janjal yoki qirol sharmandaligi belgisi edi. "Mutlaqo e'tirozsiz", Sent-Simonning so'zlariga ko'ra, "Lyudovik 8 Fransiyadagi boshqa barcha kuchlar yoki hokimiyatlarni yo'q qildi va yo'q qildi, undan kelib chiqqanlardan tashqari: qonunga, o'ngga murojaat qilish jinoyat deb hisoblangan" 1 . Qutqaruvchilar va fitnachilar tomonidan iqtidorli odamlar tobora ko'proq chetga surilgan Quyosh qiroliga sig'inish muqarrar ravishda butun monarxiya binosining asta-sekin tanazzuliga olib kelishi kerak edi. Podshoh o'z xohish- istaklarini kamroq ushlab turdi. Metz, Breysax va Bezankonda frantsuz tojining ma'lum hududlarga huquqlarini izlash uchun birlashish palatalarini (chambres de reunions) tuzdi (1681 yil 30 sentyabr). Imperator shahri Strasburg tinchlik davrida to'satdan frantsuz qo'shinlari tomonidan bosib olindi. Lyudovik Gollandiya chegaralariga nisbatan xuddi shunday qildi. 1681 yilda uning floti Tripolini, 1684 yilda - Jazoir va Genuyani bombardimon qildi. Nihoyat, Gollandiya, Ispaniya va imperator o'rtasida ittifoq tuzilib, 1684 yilda Lyudovik Regensburgda 20 yillik sulh tuzishga va keyingi "birlashmalardan" voz kechishga majbur bo'ldi. Shtat ichida yangi fiskal tizim faqat dehqonlar va mayda burjuaziya yelkasiga og'ir bo'lgan o'sib borayotgan harbiy ehtiyojlar uchun soliqlar va soliqlarni oshirishni nazarda tutgan. Ayniqsa, butun mamlakat bo'ylab tartibsizliklarga sabab bo'lgan tuz - gabelni qo'llash mashhur bo'lmagan. 1675 yilda Gollandiya urushi paytida marka qog'ozi solig'ini joriy etish to'g'risidagi qaror mamlakatning orqa qismida, Fransiyaning g'arbiy qismida, birinchi navbatda, Britaniyada, qisman Bordo va Renn mintaqaviy parlamentlari tomonidan qo'llab- quvvatlangan kuchli qog'oz qog'oz qo'zg'oloniga sabab bo'ldi. Brittani g arbidaʻ qo zg olon antifeodal dehqon qo zg olonlariga aylanib, yil oxiriga qadar bostirildi. ʻ ʻ ʻ ʻ Shu bilan birga, Lyudovik Fransiyaning "birinchi zodagoni" sifatida yo'qolganlarning moddiy manfaatlarini ayamadi. siyosiy ahamiyati zodagon va sodiq o'g'il kabi katolik cherkovi, ruhoniylardan hech narsa talab qilmagan. U 1682 yildagi milliy kengashda papaga qarshi o z ʻ foydasiga qaror qabul qilib, ruhoniylarning papaga siyosiy qaramligini yo q ʻ 1 Домнич. M.Я. «Великая французкая буржуазная революция и католическая церков», Aкадемия наук, М., 1960. с.3-4. 9 qilishga harakat qildi (qarang Gallikanizm); ammo e'tiqod masalalarida uning e'tirofchilari (yezuitlar) uni eng qizg'in katolik reaktsiyasining itoatkor quroliga aylantirdilar, bu cherkov o'rtasidagi barcha individualistik harakatlarning shafqatsiz ta'qib qilinishida namoyon bo'ldi (qarang Yansenizm). Gugenotlarga qarshi bir qator qattiq choralar ko'rildi; protestant zodagonlari o zlarining ijtimoiy ustunliklarini yo qotmaslikʻ ʻ uchun katoliklikni qabul qilishga majbur bo ldilar va boshqa tabaqalar orasidan ʻ protestantlarga qarshi cheklovchi farmonlar chiqarilib, 1683-yildagi ajdaholar va 1685-yilda Nant farmonining bekor qilinishi bilan yakunlandi. Bu chora-tadbirlar, emigratsiya uchun qattiq jazolarga qaramay, 200 000 dan ortiq mehnatkash va tadbirkor protestantlarni Angliya, Gollandiya va Germaniyaga ko'chib o'tishga majbur qildi. Hatto Cevennesda ham qo'zg'olon ko'tarildi. Qirolning o'sib borayotgan taqvodorligini qirolicha vafotidan keyin (1683) yashirin nikoh orqali u bilan birlashtirgan Madam de Maintenon qo'llab-quvvatladi. 1688 yilda paydo bo'ldi yangi urush Buning sababi, boshqa narsalar qatorida, Lyudovik tomonidan uning kelini, Orleanlik Elizabet-Sharlotta nomidan taqdim etilgan, saylovchi Karl- Lyudvig bilan bog'liq bo'lgan, biroz oldin vafot etgan Palatinate da'volari edi. bu. Koln saylovchisi Karl-Egon Furstemberg bilan ittifoq tuzib, Lyudovik o'z qo'shinlariga Bonnni egallab, Pfalz, Baden, Vyurtemberg va Trierga hujum qilishni buyurdi.1689 yil boshida frantsuz qo'shinlari butun Quyi Pfalzni eng dahshatli tarzda vayron qilishdi. Fransiyaga qarshi Angliya (yaqinda Styuartlarni ag'dargan), Niderlandiya, Ispaniya, Avstriya va Germaniya protestant davlatlaridan ittifoq tuzildi.Lyuksemburg 1690-yil 1- iyulda Fleurusda ittifoqchilarni mag lub etdi; Katina Savoyni zabt etdi, Turvil Diep ʻ tepaligida Britaniya-Gollandiya flotini mag'lub etdi, shuning uchun frantsuzlar qisqa vaqt dengizda ham ustunlikka ega edi. 1692 yilda frantsuzlar Namurni qamal qildilar, Steenkerken jangida Lyuksemburg ustunlikka erishdi; ammo 28 mayda frantsuz floti Keyp-La-Xogda mag'lubiyatga uchradi. 1693-95 yillarda ustunlik ittifoqchilar tomoniga egilib keta boshladi; Lyuksemburg 1695 yilda vafot etgan; o'sha yili juda katta harbiy soliq kerak bo'ldi va tinchlik Lyudovik uchun zaruratga 10 aylandi. Bu 1697 yilda Risvikda bo'lib o'tdi va birinchi marta Lyudovik o'zini status-kvo bilan cheklashga majbur bo'ldi. Bir necha yil o'tgach, ispaniyalik Karl II ning o'limi Lyudovikni Evropa koalitsiyasi bilan urushga olib kelganida, Fransiya butunlay charchagan edi. Lyudovik o'zining nabirasi Filipp Anju uchun butun Ispaniya monarxiyasini qaytarib olishni xohlagan Ispaniya merosxo'rligi urushi Lyudovik qudratiga davolab bo'lmaydigan jarohatlar etkazdi. Kurashga shaxsan rahbarlik qilgan keksa podshoh eng og'ir sharoitlarda o'zini hayratlanarli hurmat va qat'iyat bilan ushlab turdi. 1713 va 1714 yillarda Utrext va Rastattda tuzilgan tinchlikka ko'ra, u Ispaniyani nabirasi uchun saqlab qoldi, ammo uning italyan va golland mulklari yo'qoldi va Angliya Franko-Ispan flotlarini yo'q qilib, bir qator mustamlakalarni bosib olib, uning dengiz hukmronligi uchun asos bo’ldi 1 . Fransiya monarxiyasi inqilobgacha Xochshtadt va Turin, Ramilla va Malplakdagi mag'lubiyatlardan keyin tiklanishi shart emas edi. U qarzlar (2 milliardgacha) va soliqlar og'irligi ostida qoldi, bu esa mahalliy noroziliklarni keltirib chiqardi.Shunday qilib, Lyudovik butun tizimining natijasi iqtisodiy vayronagarchilik, Fransiyaning qashshoqligi edi. Yana bir natija, ayniqsa, "buyuk" Lyudovik vorisi davrida rivojlangan muxolifat adabiyotining o'sishi edi.Keksa qirolning umrining oxiridagi oilaviy hayoti qayg'uli manzarani taqdim etdi. 1711 yil 13 aprelda uning o'g'li Dofin Lyudovik (1661 yilda tug'ilgan) vafot etdi; 1712 yil fevralda unga Dofinning to'ng'ich o'g'li Burgundiya gertsogi va o'sha yilning 8 martida ikkinchisining to'ng'ich o'g'li, go'dak Brittani gertsogi ergashdi. 1714-yil 4-martda Burgundiya gertsogining ukasi, Berri gertsogi otdan yiqilib o'ldi, shuning uchun ispaniyalik Filipp V dan tashqari, faqat bitta merosxo'r - to'rtta merosxo'r bor edi. qirolning nevarasi, Burgundiya gersogining ikkinchi o'g'li (keyinchalik Lyudovik XV). Bundan oldinroq, Lyudovik o'zining ikki o'g'lini Madam de Montespandan, Meyn gertsogi va Tuluza grafligidan qonuniylashtirgan va ularga Burbon ismini bergan. Endi esa, o‘z vasiyatiga ko‘ra, ularni vazirlar kengashiga a’zo etib tayinladi va ularning taxtga voris bo‘lish huquqini e’lon qildi. Lyudovikning o'zi 1 Манфред А.З.История Франции. – M, 1972. C .69. 11 umrining oxirigacha faol bo'lib, sud odob-axloq qoidalarini va allaqachon pasayishni boshlagan "buyuk yoshi" ning butun ko'rinishini qat'iy saqlab qoldi. 1.2 Fransiya imperatori Lyudovik XIV hukumronlik faoliyati. Lyudovik XIV 12 yoshidan boshlab "Royal saroyi teatri baletlari"da raqsga tushdi. Ushbu tadbirlar o'sha davrning ruhida edi, chunki ular karnaval paytida o'tkazildi. Barokko karnaval shunchaki bayram emas, bu ostin-ustun dunyo. Bir 12 necha soat davomida qirol hazil-mutoyiba, rassom, buffonga aylandi (xuddi hazil qirol rolida paydo bo'lishi mumkin edi). Ushbu baletlarda yosh Lyudovik chiqayotgan quyosh (1653) va Apollon - quyosh xudosi (1654) rollarini o'ynash imkoniyatiga ega bo'ldi. Keyinchalik sud baletlari sahnalashtirildi. Ushbu baletlardagi rollarni qirolning o'zi yoki uning do'sti de Saint-Aignan tarqatgan. Ushbu sud baletlarida Lyudovik Quyosh yoki Apollon qismlarini ham raqsga tushiradi. Taxallusning paydo bo'lishi uchun barokko davrining yana bir madaniy hodisasi - karusel deb ataladigan narsa ham muhimdir. Bu tantanali karnaval kavalkadasi, sport festivali va maskarad o'rtasidagi narsa. O'sha kunlarda Karusel oddiygina "ot baleti" deb nomlangan. 1662 yilgi karuselda Lyudovik XIV Rim imperatori rolida quyosh shaklidagi ulkan qalqon bilan xalq oldida paydo bo'ldi. Bu quyosh qirolni va u bilan birga butun Fransiyani himoya qilishini anglatadi. Qon shahzodalari Quyoshga bo'ysunadigan turli elementlar, sayyoralar va boshqa mavjudot va hodisalarni tasvirlashga "majbur qilingan". Biz balet tarixchisi F. Bossandan o‘qiymiz: “1662 yilgi Buyuk karuselda Quyosh podshosi qandaydir tarzda tug‘ilgan. Unga siyosat yoki armiyalarning g‘alabalari emas, balki otliq balet nomini berdi” 1 . Lyudovik XIV Aleksandr Dyumaning "Mushketyorlar" trilogiyasida paydo bo'ladi. Vicomte de Bragelonne trilogiyasining so'nggi kitobida firibgar (go'yo qirolning egizak ukasi) Lyudovik o'rnini bosmoqchi bo'lgan fitnada ishtirok etadi. 8 1929 yilda Vicomte de Bragelon asosida "Temir niqob" filmi chiqdi, unda Uilyam Blekvell Lyudovik va uning egizak ukasi rolini o'ynadi. Lyudovik Xeyvard 1939- yilda suratga olingan “Temir niqobli odam” filmida egizaklar rolini o‘ynagan. Richard Chemberlen ularni 1977-yilda filmga moslashtirilgan filmda, Leonardo Di Kaprio esa 1999-yilda ushbu filmning remeykida o‘ynagan.Jan-Fransua Poron 1962-yilda Fransiyaning “Temir niqob” filmida rol o‘ynagan. Lyudovik XIV Vatel filmida ham paydo bo'ladi. Filmda Konde shahzodasi uni o'zining Chantilli qasriga taklif qiladi va Niderlandiya bilan urushda bosh qo'mondon lavozimini egallash 1 Литтлвуд Йен. История Франции. – М., 2008. C.117. 13 uchun uni hayratda qoldirishga harakat qiladi. Qirollik odamining o'yin-kulgi uchun javobgar bo'lib Jerar Depardye ajoyib tarzda o'ynagan butler Vatel hisoblanadi. Vonda Maklintrning “Oy va Quyosh” romanida hovli tasvirlangan Lyudovik XIV ichida. XVII asr oxiri. Qirolning o'zi Nil Stivenson trilogiyasining barokko siklida namoyon bo'ladi. Lyudovik XIV - Jerar Korbierning "Qirol raqslari" romanidagi bosh qahramonlardan biri.Lyudovik XIV "Anjelika va qirol" filmida go'zal vasvasachi sifatida namoyon bo'ladi, u erda uni Jak Toja (fr. Jak Toja) o'ynagan, "Anjelika - farishtalarning markizasi" va "Muhtasham Anjelika" filmlarida ham namoyon bo'ladi.Yosh Lyudovik Rojer Planchonning "Qirol Lyudovik bola" filmidagi markaziy qahramon bo'lib, unda 12 yoshli qirol Fronda bilan hokimiyat uchun kurashadi, sevgi ilmini o'rganadi va mashhur le roi soleil obrazini yaratishga kirishadi. Zamonaviyda birinchi marta Rus kinosi qirol Lyudovik XIV obrazini Moskva Yangi rassomi ijro etgan drama teatri Dmitriy Shilyaev, Oleg Ryaskovning "Suverenlarning xizmatkori" filmida. Lyudovik XIV - 1996 yilda Nina Kompanezning "L` Allee du roi" "Qirolning yo'li" serialidagi bosh qahramonlardan biri. Fransua Chandernagorning "Qirollik avenyusi: Fransua d'Obin, Fransiya qirolining rafiqasi Markiz de Meyntenon xotiralari" romani asosida yaratilgan tarixiy drama. Fransua d'Obigne rolini Dominik Blan, Lyudovik XIV rolini Dide Sandre ijro etadi. Lyudovik XIV butun frantsuz monarxlari galaktikasining eng mashhuri va eng yorqini ekanligi haqidagi bayonot bilan hech kim bahslasha olmaydi. Uning ota-bobolari va avlodlari orasida buyukligi, dabdabaga ishtiyoqi, muhabbati va jangariligi jihatidan undan o‘zib ketgan podshohlar bo‘lgan. Biroq, Lyudovik bu xususiyatlarning barchasini o'zida mujassam etgan, natijada u xalq xotirasida "Quyosh qiroli" sifatida saqlanib qolgan. Mutlaq monarxiya timsoliga aylangan suveren.Versalni qurgan suveren, frantsuz saroyini Evropadagi qirollik sudlarining eng ulug'voriga aylantirgan. O'z sevimlilarini shunchalik sevishni bilgan suveren sevgi ishlari bugungi kungacha yozuvchilarning tasavvurini hayajonga soladi. Shuningdek, uning saroyida sodir bo'lgan intrigalar. Aytishimiz mumkinki, Lyudovik XIV eng 14 mashhur sevgi va sarguzasht romanlari mualliflarining boquvchisi va ichuvchisi bo'ldi: Aleksandr Dyuma, Anne va Serj Golon, Juliette Benzoni - bular Rossiyada o'z ijodini yaratgan yozuvchilarning eng baland ovozda va eng mashhur ismlari. ustida ishlaydi oldingi shon-sharaf va Fransiyaning "Quyosh qiroli" davridagi buyukligi. Va, albatta, rus o'quvchisi, ayniqsa, bolalik va o'smirlik davrida o'qigan kitoblarida nima haqiqat va nima fantastika ekanligi bilan qiziqadi. Bu kitobda biz asosiy “tarix va adabiyot masalalari” bilan shug‘ullanishga harakat qilamiz. Lyudovik XIV ning tarjimai holini o‘z zimmasiga olgan boshqa mualliflardan farqli o‘laroq, biz siyosatga unchalik ahamiyat bermaymiz: hukmdorning tarjimai holi haqida gapirganda iloji boricha kamroq. Bizni qirolning shaxsiy hayoti qiziqtiradi. Va nafaqat uning sevimlilar bilan munosabatlari, balki bu mavzu bo'yicha ko'plab kitoblar ham bor edi 1 . Ushbu kitobning asosiy mavzusi Lyudovik XIV va uning oilasi. Uning onasi, Avstriya qirolichasi Anna va qirolning otasini almashtirgan kardinal Mazarin bilan munosabatlar. Uning akasi Filipp Orleanlik bilan munosabatlari, u juda g'ayrioddiy shaxs bo'lgan va yozuvchilar ko'pincha o'sha davrning asosiy saroy yovuz odami rolini o'ynashni tanlaydilar ... Uning rafiqasi, kelinlari, bolalari va nabiralari bilan munosabatlari . 10 Albatta, biz sevgi hikoyalarini butunlay inkor eta olmaymiz, chunki do'stlar singari, bekalar ham insonning shaxsiy hayotining ajralmas qismidir va agar inson "Quyosh qiroli" kabi mehribon bo'lsa va qanday qilib ishtiyoq bilan sevishni bilsa. , umidsiz, aqldan ozgan holda, - keyin sevimlilar ba'zan oilani va uning atrofidagi butun dunyoni butunlay soya qiladi. Uzoq vaqt emas, haqiqatan ham. Ammo Lyudovik XIV hayotining aynan shu qismi mualliflar uchun eng qiziqarli bo'lishi kifoya. san'at asarlari. Shunday qilib, biz qirolning kardinalning jiyanlari Mariya va Olimpiya Manchini, Angliya malikasi Anrietta va "chiroyli cho'loq" Lyudovikza de La Valyer bilan munosabatlari tarixida nima haqiqat va nima uydirma ekanligini aniqlaymiz. "O'yinchi" gertsoginya de Montespan va yosh go'zallik Anjelika de 1 Xashimova M.M. O’rta asrlarda Fransiya. Toshkent. 2014. B .87. 15 Fontanj va nihoyat bilan asosiy ayol hayotida: Do'st sifatida qirol bilan munosabatlarni boshlagan Fransua de Maintenon, sevgilisi sifatida davom etdi va yashirin xotin sifatida yakunlandi.Xullas, aziz o‘quvchi, siz ham biz bilan birga podshohning bolalar bog‘chasiga, uning kabinetiga, turmush o‘rtog‘i yotoqxonasiga, u ishq lazzatlari bilan mashg‘ul bo‘lgan hovlilariga, qarindoshlarining xonalariga va nihoyat, o‘lim to‘shagiga tashrif buyurasiz. Siz Lyudovik XIVning shaxsiy hayotiga ta'sir qilgan barcha odamlar va voqealar bilan tanishishingiz kerak. Va nima uchun ekanligini tushunish uchun, bu shoh o'z zamondoshlari uchun "quyosh" bo'ldi. Xudoning inoyati mo''jizasiLyudovik XIVning tug'ilishi haqiqiy mo''jiza edi. Yigirma ikki yil davomida oilaviy hayot fransuz qiroli va malikasining farzandlari yo'q edi. Vaqt muqarrar ravishda o'tdi, bu yaqin kelajakdagi fojiali qo'zg'olonlarni bashorat qildi. Agar Lyudovik XIII farzandsiz vafot etsa va taxtga uning ukasi, ayniqsa aqlli, bema'ni intrigan Orleanlik Gaston o'tirsa nima bo'ladi? Fransiya Ispaniya oldida tiz cho'kadimi? Yana fuqarolar urushi bo'ladimi? Dono siyosat va ulkan sa'y-harakatlar evaziga erishilgan barcha narsa barbod bo'ladimi? Fransiya hali sulolalar almashinuvidan o'ziga kelmagan, u o'zgarishlardan charchagan va hech bo'lmaganda qandaydir barqarorlik mevalaridan bahramand bo'lishni boshlagan edi. Shuning uchun Fransiya qirolga o'g'il va merosxo'r yuborish uchun astoydil ibodat qildi. Bunga umid kam edi, faqat mo''jizani kutish qoldi. Va ular haqiqatan ham mo''jizani kutishgan, bunga ishonishgan. Muhtaram ona Janna de Matelle Dofinning tug'ilishini aniq bashorat qilgan. Zohid-Avgustiniyalik Fyakre haqiqatni yanada aniqroq ko'rdi: unga nafaqat qirolning, balki uning ukasining ham tug'ilishi haqidagi bashorat oshkor bo'ldi. Va yosh yuksak Karmelit Marguerite Arigoga Isoning o'zi chaqaloq qiyofasida paydo bo'ldi va malika tez orada o'g'il tug'ishini e'lon qildi. Ikki yil o'tgach, 1637 yil dekabr oyining o'rtalarida chaqaloq Iso yana qizga zohir bo'lib, uni malika allaqachon homilador bo'lganligi haqidagi xabar bilan quvontirdi. Qizig'i shundaki, Margarita Arigo bu xabarni bo'lajak onasidan oldin ham bilgan. Fransuzlar mo''jiza uchun osmonga ibodat qilishdi. Ammo, eng muhimi, shohning o'zi, endi yosh emas, sog'lig'i 16 yomon va uzoq vaqt ketmasligini oldindan bilib, u uchun ibodat qildi. 1638-yil 10- fevralda, u xotini yana muammoga duch kelganini bilganidan ko'p o'tmay, Lyudovik XIII Fransiyani "Muborak va eng sof bokira" Bibi Maryam himoyasiga o'tkazish to'g'risidagi hujjatni imzoladi va undan jo'natishini so'radi. inoyat. Va kim biladi deysiz, ehtimol Fransiyaning uzoq kutilgan O'g'lini malikaning qornida saqlab qolgan Bibi Maryamning inoyati edi, chunki qirolning o'zi keyinchalik Venetsiya elchisiga chodirni beshikka ko'tarib aytadi. yangi tug'ilgan chaqaloq: "Bu Rabbiyning rahm-shafqatining mo''jizasidir, chunki bu mening xotinimning to'rtta baxtsiz tushishidan keyin tug'ilgan shunday go'zal bolani chaqirishning yagona yo'li". Qirolichaning homiladorligi yaxshi o'tmagan, bu uning yoshi va oldingi muvaffaqiyatsizliklarini hisobga olgan holda kutilgan edi. Dastlabki oylarda Anna bosh aylanishi va ko'ngil aynishidan azob chekdi va hayot shifokorlari unga harakat qilishni, hatto yotoqdan turishni taqiqladilar. Homiladorlikning boshidan to tug'ilgunga qadar malika Sen- Jermen saroyini tark etmadi. Uni to'shakdan stulga ko'chirishdi, xonadan xonaga olib ketishdi va keyin yana karavotga qaytib ketishdi. Malika chin dildan ovqatlanishni yaxshi ko'rardi va tug'ilish paytida u juda baquvvat edi. Saroy a'zolari uni oddiygina deb ta'kidladilar katta qorin, va u xavfsiz tug'a oladimi, deb jiddiy qo'rqib ketdi. Avstriyalik Anna endi yosh emas edi, u deyarli o'ttiz yetti yoshda edi - o'sha kunlarda bu yosh birinchi bola tug'ilishi uchun ancha rivojlangan deb hisoblangan. Yosh va kuchli ayollar ko'pincha tug'ruq paytida vafot etishdi va chaqaloqlar o'limi halokatli darajada yuqori edi. Shunday qilib, tashvishlanadigan narsa bor edi. Shunga qaramay, malika bolani xavfsiz ko'tarib chiqdi va avgust oyining oxiridan boshlab Fransiya o'zining bo'lajak suverenining tug'ilishini kutish bilan yashadi. Janobi Hazrati og'ir yukdan xavfsiz xalos bo'lishi uchun duolar ketma-ket kelardi. Saroyda ham hayajonli tayyorgarlik ko'rildi. Odob qoidalariga ko'ra, eng olijanob shaxslar bir vaqtning o'zida bo'lishi kerak bo'lgan yaqinlashib kelayotgan tug'ilish haqida oldindan xabardor qilinishi kerak edi. muhim voqea, - Burbon xonadonidan knyazlar va malikalar. Avvalo, bu qirolning ukasi Orleanlik Gaston, 17 malika de Konde va kontesa de Soissons. Maxsus tartib sifatida qirol Vendom gertsoginyasining tug'ilishda hozir bo'lishiga ruxsat berdi. Ulardan tashqari, qirolichaning yonida akusherlik xizmatida mutlaqo foydasiz bo'lgan ma'lum miqdordagi odamlar bo'lishi kerak edi: bo'lajak merosxo'r madam de Lansak, shtat xonimlari de Senesi va de Flotte, ikkita kamerlen va zudlik bilan o'z vazifalarini bajarishga tayyor bo'lgan hamshira Lajirudière. Qirolicha joylashgan xonaga ulashgan xonada maxsus qurbongoh tashkil etilgan bo'lib, uning oldida Liej, Meos va Bov episkoplari malika tug'ilgunga qadar ibodat qilishlari kerak edi. Qirolichaning katta kabinetida, shuningdek, u zotlari tug'ilishi kerak bo'lgan xonaga tutashganida, malika Hymenet, Tremuille va de Bulyon gersoglari, xonim Ville-aux-Klerks, de Mortsmar, de Lyankur, Vendom gersoglari, Chevreuse va Montbazon, Mme. yes de Liancourt, de Vil-au-Clerck, de Brion, de Chavigny, Burg arxiyepiskoplari, Chalons, Mans va boshqa oliy sud chiplari. Fransuz monarxi Lyudovik XIV hukmronligi Buyuk yoki Oltin asr deb ataladi. Quyosh qirolining tarjimai holi yarim afsonadir. Absolyutizm va qirollarning ilohiy kelib chiqishining ashaddiy tarafdori bo'lib, u ibora muallifi sifatida tarixga kirdi."Davlat menman!"Monarxning taxtda eng uzoq turishi bo‘yicha rekord – 72 yil – Yevropa qirollari tomonidan buzilmagan: faqat bir nechta Rim imperatorlari hokimiyatni uzoqroq ushlab turishgan. Bolalik va yoshlik 1638 yil sentyabr oyining birinchi kunlarida Burbonlar oilasining merosxo'ri Daupinning paydo bo'lishi xalqni xursandchilik bilan kutib oldi 1 . Qirollik ota- onalari - va - bu voqeani 22 yil davomida kutishgan, shu vaqtgacha nikoh farzandsiz bo'lib qoldi. Bolaning tug'ilishi, o'g'il boladan tashqari, frantsuzlar tomonidan Dauphin Lyudovik-Dieudonnet (Xudo tomonidan berilgan) deb nomlangan yuqoridan rahm-shafqat sifatida qabul qilindi. Ommabop shodlik va ota-onalarning baxti Lyudovikning bolaligini baxtli qilmadi. 5 yildan so'ng otasi vafot etdi, onasi va o'g'li Palais 1 Далин В.М. Историки Франции Х V -Х VII веков. М., 1981. C .164. 18 Royalga, ilgari Richelieu saroyiga ko'chib o'tdi. Taxt vorisi astsetik muhitda o'sgan: hukmdorning sevimlisi kardinal Mazarin hokimiyatni, shu jumladan g'aznani boshqarishni o'z qo'liga oldi. Ziqna ruhoniy kichkina qirolga yoqmadi: u bolaning o'yin-kulgisi va o'qishi uchun pul ajratmadi, Lyudovik-Dyeudonnening garderobida yamoqli ikkita ko'ylak bor edi, bola oqayotgan choyshablarda uxlardi.Mazarin iqtisodiyotni fuqarolar urushi - Fronde bilan izohladi. 1649 yil boshida qo'zg'olonchilardan qochib, qirol oilasi Parijni tark etib, poytaxtdan 19 kilometr uzoqlikda joylashgan qishloq qarorgohiga joylashdi. Keyinchalik boshdan kechirgan qo'rquv va mahrumlik Lyudovik XIVning mutlaq hokimiyatga va eshitilmagan isrofgarchilikka bo'lgan muhabbatiga aylandi. 3 yildan keyin tartibsizliklar bostirildi, tartibsizliklar susaydi, Bryusselga qochgan kardinal hokimiyatga qaytdi. U o'limigacha hukumat jilovini qo'yib yubormadi, garchi Lyudovik 1643 yildan beri taxtning to'la huquqli vorisi hisoblansa ham: besh yoshli o'g'li bilan regent bo'lgan ona hokimiyatni ixtiyoriy ravishda Mazaringa topshirdi. II – BOB. Fransiyada Lyudovik XIV davrida ijtimoiy – siyosiy vaziyatlar. 19 2.1 Fransiya imperiyasida Lyudovik XIV hukumronlik davrida ichki siyosatning yuritilishi 1659-yil oxirida Fransiya va Ispaniya o'rtasidagi urush tugadi. Imzolangan Pireney shartnomasi tinchlikka olib keldi, bu Lyudovik XIV va Ispaniya malikasining nikohini muhrladi. 2 yildan so'ng kardinal vafot etdi va Lyudovik XIV hukumat jilovini o'z qo'liga oldi. 23 yoshli monarx birinchi vazir lavozimini bekor qildi, Davlat kengashini chaqirdi va e'lon qildi: “Janoblar, siz davlat sizman deb o ylaysizmi? Davlat menman. Lyudovik XIV bundan buyon hokimiyatniʻ bo'lishish niyatida emasligini aniq ko'rsatdi. Hatto ona ham yaqinda Lyudovik qo'rqib ketdi, joy ko'rsatildi. Hukmronlikning boshlanishi Ilgari shamolli va shov-shuvli va shov- shuvga moyil bo'lgan Daupin saroy zodagonlari va amaldorlarini o'zgarishi bilan hayratda qoldirdi. Ludovik ta'limdagi bo'shliqlarni to'ldirdi - u ilgari o'qish va yozishni zo'rg'a bilgan. Tabiiyki, aqli raso yosh imperator darrov muammoning mohiyatiga chuqur kirib, uni hal qildi. Lyudovik o'zini aniq va aniq ifoda etdi, butun vaqtini davlat ishlariga bag'ishladi, ammo monarxning takabburligi va mag'rurligi beqiyos bo'lib chiqdi 1 . Barcha qirollik qarorgohlari Lyudovik uchun juda oddiy bo'lib tuyuldi, shuning uchun 1662 yilda Quyosh qiroli Parijdan 17 kilometr g'arbda joylashgan Versal shahridagi ov uyini misli ko'rilmagan ko'lamli va hashamatli saroy ansambliga aylantirdi. 50 yil davomida davlatning yillik harajatlarining 12-14 foizi uni rivojlantirishga sarflangan. Hukmronligining dastlabki yigirma yilida monarx Luvrda, keyin esa Tyuilerda yashagan. Versal qal'asi 1682 yilda Lyudovik XIVning doimiy qarorgohiga aylandi. Evropadagi eng yirik ansamblga ko'chib o'tgach, Lyudovik qisqa sayohatlar uchun poytaxtga tashrif buyurdi.Qirollik kvartiralarining ulug'vorligi Lyudoviksni hatto eng kichik narsalarga nisbatan ham qo'llaniladigan og'ir odob-axloq qoidalarini o'rnatishga undadi. Chanqagan Lyudovik uchun bir stakan suv yoki sharob ichish uchun beshta xizmatkor kerak 1 Юровская. Е.Е. Сборник документов по истории нового времени стран Европы и Америки (1640-1870) M., Высшая школа 1990. С. 4. 20 edi. Jim ovqat paytida stolda faqat monarx o'tirdi, hatto zodagonlarga stul taklif qilinmadi. Kechki ovqatdan keyin Lyudovik vazirlar va amaldorlar bilan uchrashdi va agar u kasal bo'lsa, Kengash to'liq tarkibda qirol yotoqxonasiga taklif qilindi. Kechqurun Versal o'yin-kulgi uchun ochildi. Mehmonlar raqsga tushishdi, mazali taomlar bilan muomala qilishdi, Lyudovik odatlanib qolgan kartalar o'ynashdi. Saroy salonlari jihozlanishiga qarab nomlandi. Ko'zni qamashtiruvchi oyna galereyasining uzunligi 72 metr, eni 10 metr bo'lib, rang-barang marmar, poldan shiftgacha oynalar xonaning ichki qismini bezatgan, zarhal qandil va jirandolarda minglab shamlar yondirilgan, ayollar va ayollar bezaklarida kumush mebellar va toshlar yasagan. janoblar olov bilan yonadi.Podshoh saroyida yozuvchilar va rassomlar iltifotga ega edilar. Versalda Jan Rasin va Per Kornelning komediyalari va pyesalari sahnalashtirilgan. Shrove seshanba kuni saroyda maskaradlar bo'lib o'tdi va yozda hovli va xizmatkorlar Versal bog'lariga biriktirilgan Trianon qishlog'iga borishdi. Yarim tunda Lyudovik itlarni ovqatlantirgandan so'ng, yotoqxonaga bordi va u erda uxlab qoldi uzoq marosim va o'nlab marosimlar. Ichki siyosat Lyudovik XIV qobiliyatli vazirlar va amaldorlarni qanday tanlashni bilardi. Moliya vaziri Jan-Batist Kolbert uchinchi mulkning farovonligini kuchaytirdi. Uning davrida savdo va sanoat rivojlandi, flot kuchaydi. Markiz de Luvua qo'shinlarni isloh qildi, marshal va harbiy muhandis Markiz de Voban YuNESKO merosiga aylangan qal'alar qurdi. Harbiy ishlar bo'yicha davlat kotibi Kont de Tonner ajoyib siyosatchi va diplomat bo'lib chiqdi.14-Ludovik davridagi hukumat 7 kengash tomonidan amalga oshirildi. Viloyatlar boshliqlari Lyudovik tomonidan tayinlangan. Ular hukmronliklarni urush bo'lganda sergak tutdilar, adolatli adolatni targ'ib qildilar va xalqni monarxga bo'ysundirdilar.Shaharlarni korporatsiyalar yoki burgomasterlardan tashkil topgan kengashlar boshqargan. Moliyaviy tizimning og‘irligi mayda burjua va dehqonlar yelkasiga tushdi, bu esa bir necha bor qo‘zg‘olon va g‘alayonlarga sabab bo‘ldi. Bo'ronli tartibsizliklar shtamplangan qog'ozga soliqning joriy etilishi tufayli yuzaga keldi, buning natijasida Brittani va shtat g'arbida 21 qo'zg'olon ko'tarildi. Lyudovik XIV davrida Tijorat kodeksi (ordinans) qabul qilindi. Migratsiyaning oldini olish uchun monarx farmon chiqardi, unga ko'ra mamlakatni tark etgan frantsuzlarning mulki tortib olindi va chet elliklar xizmatiga kema quruvchi sifatida kirgan fuqarolar o'z uylarida o'lim jazosini kutdilar 1 . Quyosh qirolligi ostidagi davlat idoralari sotilgan va meros bo'lib qolgan. Parijda Lyudovik hukmronligining so'nggi besh yilida 77 million livrga 2,5 ming pozitsiya sotilgan. Amaldorlar xazina hisobidan maosh olmadilar - ular soliq hisobiga kun kechirardilar. Masalan, brokerlar sotilgan yoki sotib olingan har bir barrel vino uchun haq olishgan. Monarxning e'tirofchilari bo'lgan iyezuitlar Lyudoviksni katolik reaktsiyasining quroliga aylantirdilar. Ma'badlar raqiblardan - Gugenotlardan tortib olindi, ularga bolalarni suvga cho'mdirish va turmush qurish taqiqlangan. Katoliklar va protestantlar o'rtasidagi nikoh taqiqlangan. Diniy ta'qiblar 200 ming protestantni qo'shni Angliya va Germaniyaga ko'chib o'tishga majbur qildi. Tashqi siyosat Lyudovik davrida Fransiya ko'p va muvaffaqiyatli kurashdi. 1667— 68 yillarda Lyudovik qo shini Flandriyani egalladi. 4 yildan so'ng qo'shniʻ Gollandiya bilan urush boshlandi, Ispaniya va Daniya yordamga shoshildi. Tez orada nemislar ularga qo'shilishdi. Ammo koalitsiya mag'lub bo'ldi va Elzas, Lotaringiya va Belgiya yerlari Fransiyaga ketdi 2 . 1688 yildan boshlab Lyudovikning harbiy g'alabalari seriyasi yanada kamtarona bo'ldi. Germaniya knyazliklari qo shilgan Avstriya, Shvetsiya, ʻ Gollandiya va Ispaniya Augsburg ligasida birlashdilar va Fransiyaga qarshi chiqdilar. 1692 yilda Cherbourg portida Liga kuchlari frantsuz flotini mag'lub etdi. Quruqlikda Lyudovik g'alaba qozondi, ammo urush ko'proq va ko'proq mablag' talab qildi. Dehqonlar soliqlarning ko'payishiga qarshi isyon ko'tarishdi, Versaldan kumush mebel eritib yuborildi. Monarx tinchlik so'radi va yon berdi: u Savoy, Lyuksemburg va Kataloniyani qaytardi. Lotaringiya mustaqillikka erishdi. Eng zaiflashuvchisi 1701 yilda Lyudovik tomonidan Ispaniya vorisligi uchun 1 Заборов М.А. Крестоносцы на Востоке. М., 1980. C .77. 2 Ergashov . Sh. Jahon tarixi. (Yangi davr 1-qism). T . “ O ’ zbekiston ”. 2013. B .182. 22 urush edi. Angliya, Avstriya va Gollandiya yana frantsuzlarga qarshi birlashdilar. 1707 yilda ittifoqchilar Alp tog'larini kesib o'tib, 40 000 kishilik qo'shin bilan Lyudovik mulkiga bostirib kirishdi. Urush uchun mablag' topish uchun saroydan oltin idishlar qayta eritishga yuborildi, mamlakatda ocharchilik boshlandi. Ammo ittifoqchilar kuchlari quriydi va 1713 yilda frantsuzlar inglizlar bilan, bir yildan so'ng Rishtadtda avstriyaliklar bilan Utrext shartnomasini imzoladilar. Shahsiy hayot Lyudovik XIV - sevgi uchun turmush qurishga harakat qilgan qirol. Ammo siz qo'shiqdan so'zlarni chiqarib bo'lmaydi - bu shohlarning kuchidan tashqarida. 20 yoshli Lyudovik kardinal Mazarinning 18 yoshli jiyani Mariya Manchini ismli o'qimishli qizni sevib qoldi. Ammo siyosiy maqsadga muvofiqlik Fransiyadan ispanlar bilan sulh tuzishni talab qildi, bu Lyudovik va Infanta Mariya Tereza o'rtasidagi nikoh rishtalarini muhrlashi mumkin edi.Lyudovik behuda qirolicha onasi va kardinaldan Meri bilan turmush qurishga ruxsat berishlarini iltimos qildi - u sevilmagan ispaniyalikga uylanishga majbur bo'ldi. Mariya italiyalik shahzodaga turmushga chiqdi va Lyudovik va Mariya Terezaning to'yi Parijda bo'lib o'tdi. Ammo hech kim uni monarxning xotiniga sodiq bo'lishga majburlay olmadi - u bilan aloqada bo'lgan Lyudovik XIV ayollarining ro'yxati juda ta'sirli.Nikohdan ko'p o'tmay, mo''tadil qirol akasi Orlean gertsogi Genriettaning xotiniga e'tibor berdi. Shubhani o'zidan chalg'itish uchun turmush qurgan ayol Lyudoviksni 17 yoshli xizmatkor ayol bilan tanishtirdi. Sariq sochli Lyudovikza de la Valyer oqsoqlanib qoldi, lekin u shirinso‘z edi va xonimlar Lyudovikni yoqtirardi. Lyudovikza bilan olti yillik ishqiy munosabatlar to'rtta nasl tug'ilishi bilan yakunlandi, ulardan bir o'g'il va bir qiz voyaga etgunga qadar omon qolishdi. 1667 yilda qirol Lyudovikzadan uzoqlashdi va unga gersoginya unvonini berdi. Yangi sevimli - Markiz de Montespan - la Valyening teskarisi bo'lib chiqdi: jonli va amaliy fikrga ega qizg'in qoramag'iz 16 yil davomida Lyudovik XIV bilan birga edi. U mehribon Lyudovikning intrigalariga barmoqlari orqali qaradi. Markizaning ikki raqibi Lyudovik bir bola tug'di, lekin Montespan ayol ayol unga sakkiz farzand tug'gan (to'rttasi tirik qolgan) qaytib kelishini bilar edi.Montespan o'z 23 raqibini, bolalarining hokimi - shoir Skarronning bevasi, Markiz de Maintenonni sog'indi. Ma'lumotli ayol o'tkir aqlli Lyudovik bilan qiziqdi. U u bilan soatlab suhbatlashdi va bir kuni Marquise Mayntenonsiz qayg'uli ekanligini payqadi. Xotini Mariya Tereza vafotidan so'ng, Lyudovik XIV Maintenonga uylandi va o'zgardi: monarx dindor bo'ldi, avvalgi shamoldan asar ham qolmadi. O'lim 1711 yil bahorida monarxning o'g'li Dofin Lyudovik chechakdan vafot etdi. Uning o g li, Quyosh qirolining nabirasi Burgundiya gertsogi taxt vorisi deb e lonʻ ʻ ʼ qilingan, biroq u ham bir yildan so ng isitmadan vafot etgan. ʻ Qolgan bola - Lyudovik XIV ning nevarasi - daupin unvonini meros qilib oldi, ammo qizil olov bilan kasal bo'lib vafot etdi. Ilgari Lyudovik de Montespan uni nikohsiz tug'gan ikki o'g'liga Burbon familiyasini bergan. Vasiyatnomada ular regentlar sifatida qayd etilgan va taxtni meros qilib olishlari mumkin edi.Bolalar, nabiralar va chevaralarning bir qator o'limi Lyudovik sog'lig'iga putur etkazdi. Monarx g'amgin va g'amgin bo'lib qoldi, davlat ishlariga qiziqishni yo'qotdi, kun bo'yi to'shakda yotishi mumkin edi. Ov paytida otdan yiqilish 77 yoshli qirol uchun halokatli bo'ldi: Lyudovik oyog'ini jarohatladi, gangrena boshlandi. Shifokorlar taklif qilgan operatsiya - amputatsiya - u rad etdi. Monarx oxirgi buyruqni avgust oyining oxirida bergan va 1 sentyabrda vafot etgan. 8 kun davomida ular Versalda marhum Lyudovik bilan xayrlashdilar, to'qqizinchi kuni qoldiqlar Sen-Deni abbey bazilikasiga olib borildi va katolik an'analariga ko'ra dafn qilindi. Lyudovik XIV hukmronligi tugadi. Quyosh shohi 72 yilu 110 kun hukmronlik qildi.Lyudovik XIV de Burbon, "Quyosh qiroli" sifatida ham tanilgan, shuningdek, Buyuk Lyudovik (1638 yil 5 sentyabrda tug'ilgan, 1715 yil 1 sentyabrda vafot etgan) - 1643 yil 14 mayda Fransiya va Navarra qiroli.Har bir evropalik monarx o'zi haqida: "Davlat menman" deb ayta olmadi. Biroq, bu so'zlar haqli ravishda Fransiyada absolyutizmning eng yuqori gullash davri bo'lgan Lyudovik XIVga tegishli. Bolalik va erta yillar Sudining hashamati Evropaning barcha avgust sudlariga soya solgan Quyosh qiroli, Lyudovik XIII va Avstriyaning Anna o'g'li. Bola 5 yoshda edi, otasi vafotidan keyin u Fransiya va Navarra taxtini meros qilib oldi. Ammo 24 o'sha paytda do'st malikasi erining irodasiga zid ravishda mamlakatning yagona hukmdoriga aylandi, bu esa regentlar kengashini tuzishni nazarda tutadi. Ammo haqiqatda hokimiyat uning sevimli, juda mashhur bo'lmagan, hatto jamiyatning barcha qatlamlari tomonidan nafratlangan, ikkiyuzlamachi va xiyonatkor, to'yib- to'yib bo'lmaydigan pul ovlash bilan ajralib turadigan kardinal Mazarinning qo'lida to'plangan edi. Aynan u yosh suverenning tarbiyachisi bo'ldi.Kardinal unga davlat ishlarini yuritish usullarini, diplomatik muzokaralar olib borishni, siyosiy psixologiyani o‘rgatgan. U talaba qalbida sirlilik, shon-shuhratga bo‘lgan ishtiyoq, o‘zining benuqsonligiga ishonch hissini uyg‘ota oldi. Yigit qasoskor bo'lib qoldi. U hech qachon unutmadi va kechirmadi. Lyudovik XIV ziddiyatli xarakterga ega edi. U o'z rejalarini amalga oshirishda mehnatsevarlik, qat'iyatlilik va qat'iyatni qat'iy o'jarlik bilan uyg'unlashtirdi. Bilimli va iqtidorli insonlarni qadrlab, shu bilan birga o‘z muhitiga hech narsada o‘zidan o‘zib keta olmaydiganlarni tanlab oldi. Podshohga favqulodda manmanlik va hokimiyatga ishtiyoq, xudbinlik va sovuqqonlik, yuraksizlik va ikkiyuzlamachilik xos edi.Qirolga berilgan xususiyatlar turli odamlar, qarama-qarshidir. Uning zamondoshi gertsog Sent-Simon shunday deb ta'kidlagan: "Maqtov, aytaylik - xushomadgo'ylik, unga shu qadar yoqdiki, u eng qo'polni bajonidil qabul qildi, eng pastini esa yanada kuchliroq tatib ko'rdi. Faqat shu yo'l bilan unga yaqinlashish mumkin edi ... Ayyorlik, pastkashlik, xizmatkorlik, xo'rlangan gavda, gurkirash ... - faqat shu tarzda uni mamnun qilish mumkin ed 1 i. Inson bu yo'ldan biroz og'ishi bilanoq, ortga qaytishning iloji yo'q edi. Volter uni “yaxshi ota, mohir hukmdor, jamoat oldida hamisha odobli, mehnatsevar, ishlarida benuqson, fikrlashi oson, so‘zlashda oson, xushmuomalalikni qadr-qimmat bilan uyg‘unlashtirgan” deb hisoblagan. Va u Lyudovik XIV "buyuk qirol" ekanligini aytdi: aynan u Fransiyani Evropaning birinchi davlatlari darajasiga ko'targan ... O'sha paytdagi qaysi frantsuz qiroli Lyudovik bilan har jihatdan solishtirish mumkin?Qanday bo'lmasin, ushbu 1 Документы истории великой французкой революции. В т.1, под.ред.. А . В . Адо . M., 1990. C. 442. 25 xususiyatlarning har biri Lyudovikga mos keladi. U kardinal Mazarinning munosib shogirdi edi.Suveren yaxshi qurilgan, hatto oqlangan, shifokorlarning barcha "say- harakatlariga" qaramay, havas qiladigan sog'lig'iga ega edi. Uni butun umri davomida ta'qib qilgan yagona kasallik - to'yib bo'lmaydigan ochlik edi. U kechayu kunduz ovqat yeydi, ovqatni katta-katta yutib yubordi.Jismoniy jihatdan, monarx qariganda ham etarlicha kuchli bo'lib qoldi: u minib, to'rtta ot bilan arava haydadi va ovda aniq o'q uzdi. Hokimiyatga ko'tarilish Bolaligidan, 1648 yildan boshlab, qirol Fronde (zodagonlar) ning shaxsan Mazaringa qarshi va absolyutizmning kuchayishiga qarshi qaratilgan chiqishlari bilan duch kelgan. Bu namoyishlar fuqarolar urushiga olib keldi. Ammo 1661 yilda Lyudovik rasman kattalar deb e'lon qilindi. Parlamentdagi qisqa nutqida u shunday dedi: "Janoblar, men o'z parlamentimga davlatim qonunlariga ko'ra, hukumatni o'z qo'limga olaman, deb e'lon qilish uchun keldim Endi kardinalga qarshi har qanday chiqishlar vatanga xiyonat yoki Janobi Oliylariga qarshi jinoyat sifatida ko'rib chiqilishi mumkin edi, chunki Mazarinda faqat hokimiyat ko'rinishi qolgan edi: endi faqat Lyudovik XIV qonunlarni imzoladi, qarorlar qabul qildi, vazirlarni tayinladi. Ayni paytda u Bosh vazirning mintaqadagi faoliyatini mamnuniyat bilan qabul qildi tashqi siyosat, diplomatiya va harbiy ishlar, ichki siyosat, moliya, boshqaruvdagi vaziyatdan noroziligini bildirdi. Kardinal Mazarin 1661-yilda kardinal vafotidan so‘ng qirol davlat kengashi majlisida shunday dedi: “Men sizlarni vazirlarim va davlat kotiblarim bilan sizlarga aytish uchun yig‘dim... o‘zimni boshqarish vaqti keldi. Men sendan so‘rasam, maslahating bilan yordam berasan”. Kengash tarqatib yuborilgach, u "ularning fikrini bilish kerak bo'lganda ularni chaqirishini" qo'shimcha qildi. Biroq, Davlat kengashi boshqa hech qachon yig'ilmagan. Lyudovik XIV o zi tomonidan to liq boshqariladigan, uch kishidan iboratʻ ʻ hukumat tuzdi: kansler, moliya bo yicha bosh nazoratchi va davlat kotibi. tashqi ʻ ishlar. Endi hatto onasi ham uning qaroriga ta'sir qila olmadi. Fransiyada 20-asrda ma'muriy deb ataladigan tizim shakllana boshladi. Monarx jamoat manfaati manfaatlaridan kelib chiqib, o'ziga belgilab qo'yilgan vakolat doirasidan tashqariga 26 chiqish huquqini oldi: parlamentning vakolatlari cheklangan edi: u davlat ishlarining borishiga ta'sir qilish, hatto o'z-o'zini boshqarish imkoniyatidan mahrum edi. qirollik qarorlari va qonun hujjatlariga kichik o'zgartirishlar.Fuqarolarning itoatsizligi va erkin fikrlashi qattiq jazolandi: o'lim jazosi, umrbod qamoq, og'ir mehnat, galler. Shu bilan birga, demokratiyaning ma'lum bir ko'rinishi saqlanib qoldi. Vaqti-vaqti bilan ochiq tergovlar bo'lib o'tdi. Bu moliya vaziri Fuketning suiiste'mollari va zaharlanish ishi bo'lib, unda bir qator saroy a'zolari va hatto unvonli shaxslar javobgarlikka tortilgan. Tanishtirdi daromad solig'i, zodagonlar uchun majburiydir. Manufakturalar va savdo-sotiqni rivojlantirish uchun millionlab so'm mablag'lar kiritildi, bu Fransiyaning iqtisodiy ahvolini yaxshilashga katta hissa qo'shdi va flotni tiklashga va Evropada eng yirik armiyani yaratishga yordam berdi. 27 2.2 Lyudovik XIV ning olib borgan tashqi siyosati. Qirolning tashqi siyosati Mazarin va uning salafi siyosatining davomi edi: “Kimning hokimiyati bo'lsa, davlat ishlarida ham huquq bor”, deb ta'kidlagan Rishelye o'z vasiyatnomasida, “kim kuchsiz bo'lsa, o'zini zo'rg'a olib tashlaydi. ko'pchilikning nazarida noto'g'rilar orasidan ". Sulolaning shon-shuhratiga va qudratiga xizmat qilishi kerak bo'lgan muhim harbiy kuchlar yaratildi, chunki o'sha paytdagi markaziy muammo mamlakatda Evropadagi hukmronlikka qarshi va Burbon gegemonligini o'rnatish uchun kurash edi. Bu Lyudovik ispan merosiga, Ispaniya taxtiga bo'lgan da'volari bilan boshlandi, ispan go'daklari frantsuz qiroliga uylanganda undan voz kechdi. Fransiya butun Ispaniya Gollandiyasiga, bir qator Germaniya erlariga da'vogarlik qildi. Fransuzlarga qarshi koalitsiya tuzgan Angliya bilan qarama-qarshilik kuchaydi 1 . Lyudovik XIV Evropada gegemonlikni o'rnatolmagan bo'lsa-da, u davlatni meros qilib olganidan ko'ra yaxshiroq himoyalangan holda qoldirdi: Burbonlar Ispaniyaga va mustamlakalarga egalik qildilar, mustahkamlandilar. sharqiy chegara. Uning qo'shinlari Muqaddas Rim imperiyasi, Niderlandiya, Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Amerika hududida jang qildilar. Ichki siyosat uzluksiz urushlar xazinani vayron qildi, tahdid qildi moliyaviy inqiroz, ketma-ket bir necha yil hosil yetishmovchiligi bo'ldi. Bularning barchasi shahar va qishloqlarda tartibsizliklarga, oziq-ovqat tartibsizliklariga olib keldi. Hukumat shafqatsiz repressiyaga o'tdi. Qator shaharlarda butun boshli ko‘chalar va hatto tumanlar buzib tashlandi.Gugenotlarga qarshi terror kuchaydi: ular protestant pastorlarini quvib chiqarishni, protestant cherkovlarini yo'q qilishni boshladilar, gugenotlarning mamlakatdan chiqib ketishini taqiqladilar, katoliklarning suvga cho'mishi va nikohi majburiy bo'ldi. Bularning barchasi ko'plab frantsuz protestantlarining o'z e'tiqodlaridan voz kechishlariga olib keldi, ammo qirolning 1 Ergashov. Sh. Jahon tarixi. (Yangi davr 1-qism). T . “ O ’ zbekiston ”. 2013. B .189. 28 katolik dinini tiklash maqsadiga erishilmadi. Protestantizm er ostiga o'tdi va 18- asrning boshlarida bir qator joylarda fuqarolar urushi miqyosida Gugenot qo'zg'oloni bo'ldi. Faqat 1760 yilda muntazam qo'shinlar uni bostirishga muvaffaq bo'ldi. Lyudovik XIV qirollik sudi Davlat moliyasiga og'ir yuk nafaqat doimiy urushlar, balki 20 mingga yaqin kishilik qirollik saroyini saqlash edi. Sudda uzoq vaqt davomida avlodlar xotirasida saqlanib qolgan bayram tomoshalari, teatrlashtirilgan va musiqali tomoshalar doimiy ravishda uyushtirildi.Ammo monarx nafaqat o'yin-kulgi bilan, balki o'z fuqarolarining ishlari bilan ham shug'ullangan: dushanba kunlari qirol soqchilarining binolarida, katta stolda arizachilar o'z xatlarini katlar, keyin kotiblar tomonidan saralanadi va ularga uzatiladi. shohga tegishli hisobot. U har bir holatda shaxsan qaror qabul qildi. Lyudovik o'zining barcha ishlarida shunday qildi. "Fransiya monarxiyadir, - deb yozgan edi u, - qirol unda butun xalqni ifodalaydi va qirol oldida hamma faqat shaxsiy shaxsdir. Binobarin, butun hokimiyat, butun hokimiyat podshoh qo‘lida jamlangan bo‘lib, saltanatda u o‘rnatgan hokimiyatdan boshqa hokimiyat bo‘lishi mumkin emas.Shu bilan birga, Lyudovik XIV saroyi turli illatlar va buzuqliklari bilan ajralib turardi. Saroy a'yonlari odatlanib qolishgan qimor shu darajadaki, ular mol-mulkdan, boylikdan va hatto hayotdan ham mahrum bo'lishdi. Mastlik, gomoseksualizm va lezbiyanizm avj oldi. Dam olish kunlari tez-tez va halokatli edi. Shunday qilib, faqat qo'shinlar qo'mondoni marshal Buffle 72 oshpaz va 340 xizmatkorni o'z ichiga olgan. Go'sht, o'yin, baliq, hatto ichimlik suvi uni mamlakatning turli burchaklaridan, hatto chet eldan olib kelishgan. Mariya Tereza (Ludovik XIVning rafiqasi) Bu fonda Lyudovik o'zining kamtarligini ta'kidlashni afzal ko'rdi. U mato yoki atlas kamzuli kiygan, asosan jigarrang. Javohirlar faqat poyabzal tokalari, jartiyerlar va shlyapalarni bezatadi. Tantanali marosimlarda monarx kaftan ostida 10 million livrgacha bo'lgan qimmatbaho toshlar bilan uzun ko'k kamar kiygan. Uzoq vaqt davomida qirolning doimiy qarorgohi yo'q edi. U Parijdagi Luvr va Tyuilrida, keyin poytaxtdan 165 km uzoqlikdagi Shambor saroyida, keyin Sen- 29 Jermen saroyida, keyin Vinsenda, keyin Fontenbleoda yashab ijod qilgan. Shu munosabat bilan Lyudovik XIV va uning saroyi ko'p kilometrlik aravalarda mebel, gilam, choyshab, idish-tovoqlarni ko'tarib, tez-tez sayohat qilishdi. 19 Faqat 1682 yilda ular hali qurilishi tugallanmagan Versal saroyiga ko'chib o'tdilar, u oxir-oqibat frantsuz va jahon madaniyatining mo''jizalaridan biriga aylandi va 60 million livrga tushdi. Uning qurilishi bilan 1662 yilda quyoshni o'ziga timsol sifatida tanlagan podshoh o'zining buyukligini ifodalamoqchi edi. Saroyda kaminli 1252 xona va ularsiz 600 ta xona mavjud edi. Qirollik yotoqxonasining yonida 17 ta deraza va 400 ta oynadan iborat paneli bo'lgan uzunligi 75 metr va kengligi 10 metr bo'lgan Buyuk Galereya yoki nometall galereyasi joylashgan edi. U erda tantanali kunlarda 3000 sham yondi. Faqat 90-yillarda. Versaldan hayot Parijga ko'chib o'ta boshladi, iqtisodiy va moliyaviy qiyinchiliklar va ozgina bo'lsa-da, Madam de Maintenon ta'sirida. Kingning shaxsiy hayoti Qirol saroyining axloqi qulayligiga qaramay, podshoh, taqvodor odam, ko'p o'tkinchi munosabatlarga ega bo'lsa ham, yillar davomida davom etgan uzoq muddatli munosabatlarga ega bo'lsa-da, buzuqlikni rag'batlantirmadi. U har kecha xotini Mariya Terezaga tashrif buyurdi; favoritlardan hech biri uning siyosiy qarorlariga ta'sir qila olmadi. Monarxning sevgi ishlarining aniq soni sir bilan qoplangan. U 1658 yilda Mazarinning jiyani Mariya Manchini bilan birinchi chuqur munosabatlarga ega edi, u hatto unga uylanmoqchi ham edi. Ammo kardinal va uning onasining bosimi ostida, 1660 yilda siyosiy sabablarga ko'ra, u Habsburg xonadonidan ispan malika, uning amakivachchasi Mariya Tereza, juda sodda va oddiy qiz, erining sevgi munosabatlari bilan tezda yarashdi. Ushbu nikohdan bir nechta bolalar tug'ildi, ammo faqat bittasi omon qoldi, merosxo'r faqat qirollik kengashi majlislarida qatnashish huquqini oldi. Lekin rasmiy sevimlilar 60-yillarda shoh. gersoginya de Lavalyer bor edi, u unga 4 farzand tug'di, ulardan ikkitasi tirik qoldi, va Markiz de Montespan qirolga 8 ta farzand tug'di, shundan 4 tasi tirik qoldi. Qirol barcha bolalarini qonuniylashtirdi, ular uchun hech narsani ayamadi, ayniqsa davlat xazinasidan oldi. Xullas, turmushga chiqayotgan nikohsiz qiziga bir million 30 livr naqd pul, 300 000 livrlik taqinchoqlar, yillik nafaqa 100 000 livr; u har oy o'g'lining o'yin-kulgi uchun to'lagan - 50 ming livr, minglab karta yo'qotishlari, ham o'zi, ham xotini va bekasi. 80-yillarning boshidan. sudda yangi sevimli odam paydo bo'ldi - bir vaqtning o'zida monarxning noqonuniy farzandlarini tarbiyalagan aqlli va taqvodor ayol Markiz de Maintenon. Uning Versalda qirollik palatalari yonida kvartiralari bor edi. 1683 yilda Mariya Tereza vafotidan keyin. yashirin nikoh Lyudovik XIV va eridan 3 yosh katta bo'lgan Madam Maintenon 1 . Lyudovik XIVning o'limi Vaqt o'tdi, podshoh qarib qoldi, unga yaqin odamlar vafot etdi. 1711-1712 yillarda birin-ketin o‘g‘il, nevara, chevara olamdan o‘tdi. Bu sulolaning o'zini xavf ostiga qo'ydi. Va keyin suveren "Salik qonuni" ni - taxtning vorislik qonunini buzishga kirishdi. 1714 yil buyrug'iga ko'ra, uning Markiz de Montespan bilan aloqasidan tug'ilgan bolalariga taxtga o'tirishga ruxsat berildi. 1715 yil avgustda qirol kasal bo'lib qoldi, uning ahvoli yomonlashdi, gangrena boshlandi. 1 sentyabr kuni Lyudovik XIV vafot etdi.Garchi u xafa bo'lgan moliyaviy ahvol bilan mamlakatni tark etgan bo'lsa-da va hech qachon boshqalar ustidan gegemonlikka erisha olmagan Yevropa davlatlari Shunga qaramay, Fransiyaga Evropada muhim siyosiy rol o'ynash imkoniyati berildi. Beparvo jamoatchilik frantsuz qiroli Lyudovik XIVning sevgisi ko'pligi haqidagi ertaklarga bajonidil ishonadi. O'sha davr axloqi fonida "Quyosh shohi"ning sevgi g'alabalari soni shunchaki so'nadi. Ayollar haqida o'rgangan qo'rqoq yigit libertar bo'lib qolmadi. Lyudovik o'zidan qolgan xonimlarga nisbatan saxiylik bilan ajralib turardi, ular ko'p ne'matlardan bahramand bo'lishda davom etdilar va ularning avlodlari unvonlar va mulklar oldilar. Sevimlilar orasida Madam de Montespan ajralib turadi, uning farzandlari qiroldan Burbonlarga aylandi.Lyudovik XIV ning Mariya Tereza bilan nikohi siyosiy nikoh edi va frantsuz qiroli uning xotinini sog'indi. Ispaniya qirolining qizi go'zal ayol edi, lekin uning jozibasi mutlaqo yo'q edi (u Fransiyalik Elizabethning qizi bo'lishiga qaramay, unda frantsuz jozibasi zarrasi ham yo'q edi) va xushchaqchaqlik yo'q edi. Avvaliga Lyudovik angliyalik Genriettaga, akasining rafiqasiga qaradi, u eridan 1 История французской литературы. Гл. ред. В.М.Жирмунский. Т. 1-4. – М. -Л., 1946. C.59. 31 nafratlangan, bir jinsli muhabbat muxlisi. Jang maydonida jasorat va qo'mondonlik fazilatlarini ko'rsatgan Gertsog Filipp d'Orlean sud ballaridan birida o'zgardi. ayollar libosi va o'zining kelishgan kavaleri bilan raqsga tushdi. Pastki labi osilgan 16 yoshli, uzun bo'yli, yoqimsiz qizning ikkita afzalligi bor edi - yoqimli opal rangi va muloyim. Zamonaviy frantsuz yozuvchisi Erik Deshodt o'zining Lyudovik XIV haqidagi tarjimai holida guvohlik beradi: "Lyudovik va Genriet o'rtasidagi munosabatlar e'tibordan chetda qolmaydi. Janob (sarlavha) janob Fransiya qirolining ukasiga berildi, undan keyingi kattalik - ed. ) onasiga shikoyat qiladi. Avstriyalik Anna Genriettani qoraladi. Genrietta o'zidan shubhalanishni oldini olish uchun Lyudovikga o'zini kutayotgan xonimlaridan biriga qiziqayotgandek ko'rsatishni taklif qiladi. Ular buning uchun Lyudovikza de la Baum le Blanni (Fransuaza Lyudovikza de La Baum le Blan), La Vallier (La Vallière), o'n yetti yoshli Turenda tug'ilgan, yoqimli sarg'ish (o'sha kunlarda, keyinroq) tanlaydilar. Gollivud, erkaklar sarg'ishlarni afzal ko'radilar), - ovozi hatto ho'kizga ham tegishi mumkin va nigohi yo'lbarsni yumshata oladi." 20 Madam uchun - unvon Xonim Fransiya qirolining ukasining xotiniga berildi, undan keyingi kattalik va "janob" unvoniga ega edi - natija achinarli edi. Qaramay turib ayta olmaysiz, lekin Lyudovik Genriettaning shubhali jozibalarini sarg'ish go'zallikka almashtirdi. 1661 yilda Buyuk Dofinni (qirolning to'ng'ich o'g'li) tug'gan Mariya Terezadan Lyudovik o'z ishqiy munosabatlarini yashirgan. eng katta sir. "Barcha ko'rinish va afsonalardan farqli o'laroq, 1661 yildan 1683 yilgacha Lyudovik XIV o'zining ishqiy munosabatlarini doimo katta sir saqlashga harakat qiladi, - deb yozadi frantsuz tarixchisi Fransua Blyuche. "U buni birinchi navbatda malikani ayamaslik uchun qiladi". Avstriyaning qizg'in katolik Annaning muhiti umidsizlikka tushib qoldi. "Qirol-quyosh" dan Lavalier to'rtta bola tug'adi, lekin faqat ikkitasi omon qoladi. Lyudovik ularni tanidi.Uning bekasi bilan xayrlashuv sovg'asi Vojour gersogligi bo'ladi, keyin u Parijdagi Karmelit monastiriga nafaqaga chiqadi, lekin u bir muncha vaqt yangi sevimli Fransua Athenais de 32 Rochechouart de Mortemart yoki Markiz de Montespan (markiz) ning zo'ravonliklariga chidadi. de Montespan). Tarixchilar uchun Lyudovikning sevgi munosabatlarining aniq ro'yxati va xronologiyasini tuzish qiyin, ayniqsa, ta'kidlanganidek, u tez-tez o'zining avvalgi ehtiroslariga qaytgan.O'shanda ham zukko vatandoshlar Lavalier monarxni xo'jayindek, Maintenonni guberniya kabi, Montespanni esa bekasi kabi sevishini ta'kidladilar. Markiz de Montespan tufayli 1668 yil 18 iyulda "Versalda katta qirollik ziyofati" bo'lib o'tdi, Vanna kvartiralari, chinni Trianon qurilgan, Versal bosketlari va ajoyib qal'a ("Armida saroyi") qurilgan.) Klagni shahrida qurilgan. Zamondoshlari ham, hozirgi tarixchilar ham qirolning madam de Montespanga bo'lgan mehrini (bu erda ruhiy yaqinlik shahvoniylikdan kam rol o'ynamagan) sevgi munosabatlari tugaganidan keyin ham davom etganini aytishadi. 23 yoshida Mademoiselle de Tonnay-Charente Pardaillan oilasidagi Markiz de Montespanga turmushga chiqdi. Er doimiy ravishda qarzlari uchun hibsga olinishidan qo'rqardi, bu Atenaisni juda g'azablantirdi. U Lyudovikza de La Valyer bilan bo'lgan kubok paytidagidan ko'ra kamroq qo'rqoq va uyatchan bo'lib qolgan qirolning chaqirig'iga javob berdi. Markiz xotinini viloyatlarga olib ketishi mumkin edi, lekin negadir yo'q edi. Markizaning xiyonati haqida bilib, Gaskonning qoni qulog'ida uyg'ondi va bir kuni u monarxga yozuvni o'qib chiqdi va xotini uchun xotira marosimini o'tkazishni buyurdi. Lyudovik mayda zolim emas edi va gaskon undan to'yib ketgan bo'lsa-da, u nafaqat uni qamoqqa tashlamadi, balki Markiz va Markiz de Montespanning qonuniy o'g'lini har tomonlama targ'ib qildi. Avval uni general-leytenant, so'ngra qurilish ishlari bo'yicha bosh direktor etib tayinladi va nihoyat, unga gertsog va tengdosh unvonlari berildi. Madam de Montespan unvoniga sazovor bo'ldi maîtresse royale en titre - "qirolning rasmiy bekasi Lyudovikga sakkiz farzand tug'di. Ulardan to'rttasi voyaga yetdi va qonuniylashtirildi va Burbonlar bo'ldi. Ulardan uchtasi qirollik qonidan bo'lgan shaxslarga turmushga chiqdi. Ettinchi badbaxt Tuluza grafi tug'ilgandan keyin, Lyudovik Montespan bilan yaqinlikdan qochadi.Ufqda ham emas, balki deyarli qirollik xonalarida Overndan kelgan qiz Fontanj Mari Anjelik de Skorrail de Russil 33 paydo bo'ladi. Qarigan qirol 18 yoshli go'zalni sevib qoladi, zamondoshlarining fikricha, "uzoq vaqtdan beri Versalda ko'rilmagan". Ularning his-tuyg'ulari o'zaro. Montespan bilan Fontanj qizi sobiq va unutilgan Lyudovik sevimlilariga nisbatan takabburlik bilan bog'liq. Ehtimol, unga de Montespanning o‘tkirligi va o‘tkir tili yetishmasdi. Madam de Montespan o'jarlik bilan o'z o'rnini buyuk hayot uchun berishni istamadi va qirol, tabiatan, bolalarining onasi bilan ochiqchasiga ajralishga moyil emas edi. Lyudovik unga o'zining hashamatli kvartiralarida yashashni davom ettirishga ruxsat berdi va hatto vaqti-vaqti bilan sobiq xo'jayini ziyorat qilib, to'la sevimli bilan jinsiy aloqa qilishni qat'iyan rad etdi."Mariya Anjelika ohangni o'rnatadi, - deb yozadi Erik Deschodt. "Agar Fontenbleodagi ov paytida u tushgan soch tolasini lenta bilan bog'lab qo'ysa, ertasi kuni butun sud va butun Parij buni qiladi. "A la Fontange" soch turmagi hali ham lug'atlarda tilga olinadi "Ammo uni ixtiro qilganning baxti unchalik uzoq emas edi. Oradan bir yil o'tgach, Lyudovik allaqachon zerikib qolgan. Go'zallik o'rnini bosadi. Ko'rinishidan, unga o'xshaydi. ahmoq edi, lekin bu sharmandalikning yagona sababi emas edi." Gersoginya de Fontanjga qirol tomonidan 20 000 livr nafaqa berildi. Erta tug'ilgan o'g'lidan ayrilganidan bir yil o'tgach, u to'satdan vafot etdi. Sub'ektlar o'zlarining monarxlarini uning sevgi munosabatlari uchun kechirdilar, buni tarixchilar janoblari haqida aytib bo'lmaydi. Tarixshunoslar Markiz de Montespanning "hukmronligi" va uning "iste'fosi" ni "Zaharlanish ishi" (L "affaire des Poisons") kabi nomaqbul holatlar bilan bog'lashdi. zaharlanish haqida, uning nomidan ma'lum bo'lganidek, u hozirgi kungacha paydo bo'ladi ", deb tushuntiradi tarixchi Fransua Blyuche. 1679 yil mart oyida politsiya Monvoisinning onasi Ketrin Deshayesni hibsga oldi, uni shunchaki Voisin (la Voisin) deb atashgan, jodugarlikda gumon qilingan. Besh kundan so'ng, Adam Kere yoki Kobre, aka Dubuisson, aka "abbe Lesage" (abbe Lesage) hibsga olindi. Ularni so'roq qilish jodugarlar va sehrgarlar adolat qo'liga tushib qolgan degan fikrni oshkor qildi yoki olib keldi. 34 Xulosa Xulosa qilib aytganda Fransiyada quyosh qirol hokimiyati va shaxsan qirolning ramzi va Lyudovik XIVgacha bo'lgan. Luminary monarxning she'riyatida, tantanali odatlarida va sud baletlarida personifikatsiyaga aylandi. Quyosh timsollari haqida birinchi eslatmalar Genri III hukmronligi davrida boshlangan, Lyudovik XIVning bobosi va otasi undan foydalangan, ammo faqat u bilan birga quyosh simvolizmi haqiqatan ham keng tarqalgan. O'n ikki yoshida (1651) Lyudovik XIV karnaval paytida har yili namoyish etiladigan "baletlar de kur" - sud baletlarida debyut qildi.Barok davridagi karnaval nafaqat dam olish va ko'ngil ochish, balki "teskari dunyoda" o'ynash imkoniyatidir. Masalan, qirol bir necha soat davomida masxaraboz, rassom yoki buffonga aylandi, shu bilan birga hazilkash shoh qiyofasida ko'rinishga qodir edi. Balet tomoshalaridan birida (Jan-Baptist Lulli tomonidan "Tunning baleti") yosh Lyudovik birinchi bo'lib o'z sub'ektlari oldida "Ko'tarilayotgan Quyosh" ko'rinishida (1653), keyin esa Apollon - Quyosh Xudosi ( 1654).Lyudovik XIV o'z-o'zidan hukmronlik qila boshlaganda (1661), sud baleti janri davlat manfaatlari xizmatiga qo'yilib, qirolga nafaqat o'zining vakillik obrazini yaratishda, balki sud jamiyatini boshqarishda ham yordam berdi (shuningdek boshqa san'at turlari). ). Ushbu spektakllarda rollarni faqat qirol va uning do'sti, Sen-Aignan Comte tayinlagan. Qon knyazlari va saroy xizmatchilari o'zlarining suvereniteti yonida raqsga tushishganida, Quyoshga bo'ysunadigan turli xil elementlar, sayyoralar va boshqa mavjudotlar va hodisalar tasvirlangan. Lyudovik o'zi Quyosh, Apollon va boshqa xudolar va Antik davr qahramonlari ko'rinishida bo'ysunuvchilarining oldida ko'rinishda davom etmoqda. Qirol faqat 1670 yilda sahnani tark etdi.Ammo Quyosh qiroli taxallusining paydo bo'lishidan 35 oldin Barok davridagi yana bir muhim madaniy voqea - 1662 yildagi "Tileries karusel" i paydo bo'ldi. Bu bayramona karnaval kavalkadasi, bu sport bayrami (o'rta asrlarda bu musobaqalar bo'lgan) va maskarad o'rtasidagi xoch. 17-asrda karusel "ot sporti baleti" deb nomlangan, chunki bu aksiya musiqa, boy kostyumlar va izchil ssenariy bilan ijroga o'xshardi. 1662 yilgi karuselda qirol juftligining to'ng'ichining tug'ilishi sharafiga berilgan Lyudovik XIV tomoshabinlar oldida Rim imperatorining kostyumidagi otda raqsga tushdi. Podshohning qo'lida Quyosh tasviri tushirilgan oltin qalqon bor edi. Bu ushbu nuroniy shohni va u bilan butun Fransiyani himoya qilishini ramziy qildi.Fransuz barokko tarixchisi F. Bossanning so'zlariga ko'ra, "1662 yilgi Buyuk karuselda, qaysidir ma'noda, Quyosh Shohi tug'ilgan. Uning ismini siyosatchi emas va qo'shinlarining g'alabalari emas, balki ot sporti baleti bergan". 36 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining ko‘shma majlisidagi nutq. -T.: O‘zbekiston, 2016. 2. Trachevskiy A. "Lyudovik XIV davridagi xalqaro siyosat" Filipppson, "Das Zeitalter Lyudwigs XIV", 1879. 3. Анненков.П.В. Парижские писма. М., 1983. 4. Герцен.А.И.Писма из Франции и Италии. М., 1950. 5. Корсунский А.Р. Образование раннефеодального государства в Западной Европе. – М., 2008. 6. Литтлвуд Йен. История Франции. – М., 2008. 7. Манфред А.З . История Франции. – M, 1972. 8. Ergashov. Sh. Jahon tarixi. (Yangi davr 1-qism). T. “O’zbekiston”. 2013. 9. Farmonov R. Sodiqov О . Jahon tarixi, Т ., "O'qituvchi"., 2001. 10. Jo'rayev U, Farmonov R. Ergashev Sh. Jahon tarixi. T. "Cho’lpon". 2006. 11. . История французской литературы. Гл. ред. В.М.Жирмунский. Т. 1-4. – М. -Л., 1946. 12. Далин В.М. Историки Франции Х V - XVII веков. М., 1981 . 13. Документы истории великой французкой революции. В т.1, под.ред.. А.В.Адо. M., 1990. 14. Гениффе.П. “Террор: случайност или неизбетны резултат революции? Из уроков французкой револютсии XVIII в.” Новая и новейшая история. 2003. № 3. 37 15. Манфред А.З. Великая французкая буржуазная революция. М., Госполитиздат. 1956. 16. Олар А. Церков и государство в эпоху Великой французкой революции. Госполиздат Украины. 1925. 17. Сборник документов по истории нового времени. Буржуазные революции XVII-XVIII вв. подред: В.Г.Сироткина. М., Высшая школа. 1990. 18. Французкая революция в документах: 1789-1794. Сост. Я.М.Захер. Л., 1926. 19. Хрестоматия по новой истории/подред. В.Ф.Семенова и К.А. Антоновой. Ч.1: 1640-1815. М., 1963. 20. Воронцов-Вельяминов Б.А. Лаплас. М., Наука. 1985. 21. Домнич М.Я. «Великая французкая буржуазная революция и католическая церковь», Академия наук, М., 1960. 22. Конституции и законодателные акты буржуазных государств XVII-XIX вв. подред. П.Н.Галанзы.М.1957. 38

Mudarija

Kirish…………………………………………………………………….2-3

I – BOB. Fransiyada Lyudovik XIV hukumronlik davri.

1.1 Lyudovik XIV ning taxtga chiqishdagi siyosiy vaziyat……………..4-11

1.2 Fransiya imperatori Lyudovik XIV hukumronlik faoliyati………….12-18

II – BOB. Fransiyada Lyudovik XIV davrida ijtimoiy – siyosiy vaziyatlar.

2.1 Fransiya imperiyasida Lyudovik XIV hukumronlik davrida ichki siyosatning yuritilishi………………………………………………………………….19-26

2.2 Lyudovik XIV ning olib borgan tashqi siyosati………………………27-33

Xulosa…………………………………………………………………….34-35

Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….36

Купить