Futbol o’yinida to’pni qabul qilish va uzatish texnikasini o’rgatish tartibi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	1.2MB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

127 Продаж

Futbol o’yinida to’pni qabul qilish va uzatish texnikasini o’rgatish tartibi

Купить

FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA UZATISHʻ ʻ
TEXNIKASINI O RGATISH TARTIBI
ʻ
Reja:
KIRISH.
I BOB. FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA
ʻ ʻ
UZATISH TEXNIKASI
1. 1. Futbol o‘yini texnikasining tavsifi
1. 2. To‘pni to‘xtatish, olib yurish va oshirish texnikasi
II BOB. FUTBOL O’YINIDA TO’PGA BOSH BILAN ZARBA
BERISH TEXNIKASI VA USULLARI
2.1. Futbolchining to‘pga zarba berish texnikasi
2.2. To’pga bosh bilan zarba berish texnikasi
2.2. Futbolda bosh bilan zarba berish turlari
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1

KIRISH
Futboldagi uyg‘unlashtirilib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami o‘yini
texnikasini tashkil etadi. Texnik usullar bu futbol o‘yinini vujudga keltirish
vositasi demakdir. Yuksak sport natijalariga erishish ko‘p jihatdan futbolchining
ana shu turli-xil vositalarni qanchalik to‘liq bilishiga, raqib o‘yinchilari qarshilik
ko‘rsata-yotganda, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin
faoliyatidagi ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llay bilishga bog‘liq.
Futbol o‘yini tarixida uning texnikasi rivojlana borib, boshning chakka va
orqasi qismi bilan zarba berish, to‘pni boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul
usullarni qo‘llash kamaydi, to‘pga oyoq yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va
ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni qo‘l bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan
foydalanish koeffitsienti oshdi, aldash harakatlari (fintlar) taraqqiy etidi. Bugungi
futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini oshirish uchun
kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan, biomexanika nuqtai
nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Texnikani qo‘llashga
qo‘yiladigan bugungi talab tezlik - ishonchlilik, soddalik - samaradorlikdan
iboratdir.
O‘rganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul turlarini tuzukroq
tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil qilishga, olingan bilimlarni tako-millashtirish
vazifalarini muvafaqqiyatli hal qilishga yordam beradi.
Futbol texnikasining ifodalanishi maydon o‘yinchisi va darvozabon uchun
umumiy kichik bo‘lim bo‘lgan harakatlanish texnikasidan boshlanadi.
Mavzuning dolzarbligi: Malakali futbolchilarning jamoadagi xujum harakatlarini
tadqiq qilish va mana shu muammoning bugungi kundagi xolati, yurtimiz
futbolining rivojlanishi borasida qilinayotgan ishlar va hakozalar.
Tadqiqotimizning asosiy yo‘nalishlari yuqorida bugungi kunda futbolning
rivojida yanada rivojlanishiga har bir jamoaning chiroyli o‘yinlar ko‘rsatishi
uchun futbolchilarning ampulasiga qarab o‘yin texnikalarini rivojlantirishning
xususiyatlari mavzuni dolzarbligi va ishning eng muhim muommolaridan biri
ekanligidan dalolatdir.
2

I BOB. FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA UZATISHʻ ʻ
TEXNIKASI
1. 1. Futbol o‘yini texnikasining tavsifi
Futbolchi tomonidan bajariladigan texnik usullar futbol o‘yinini vujudga
keltirish vositasi xisoblanadi. Yukori natijalariga erishish ko‘p jihatdan
futbolchining uyin texnikasini kullay bilishiga, raqib jamoa qarshilik
ko‘rsatayotganda, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin
faoliyatidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llay
bilishga bog‘liq. Uyin texnikasini yaxshi bilish sportchining har tomonlama
tayyorgarlik ko‘rishi va bir maromda kamol topishi jarayonining ajralmas
qismidir.
Turli-xil tarzda uyg‘unlashtirilib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami futbol o‘yini texnikasini
tashkil etadi.
Futbol uyini texnikasida boshning chakka qismi, orqasi bilan zarba berish,
to‘pni boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usullarni qo‘llash bugungi futbolda
yuk bulib ketdi; oyoq yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish,
darvozabonning tupni qo‘l bilan tashlash texnikasi kabilardan foydalanish
koeffitsienti oshdi, aldash harakatlari ya’ni fintlar taraqqiy etti uzining yukori
nuktasiga yetdi.
Zamonaviy futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Yukori darajadagi tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik, xujumkorlik va
aniklik – futbol texnikasini qo‘llashga qo‘yiladigan kat’iy talablar xisoblanadi.
Futbol o‘yini texnikasining tasnifini texnik usullarni umumiy o‘ziga xos
belgilariga qarab guruhlarga bo‘lish mumkin (1-rasm).
3

Futbol texnikasi ikkita yirik bo‘limga : maydon o‘yinchisi texnikasi va
darvozabon o‘yin texnikasiga bo‘li na di. Har qaysi bo‘lim o‘z navbatida
harakatlanish texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasi bo‘limchalariga
taqsimlanadi. Kichik bo‘limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik
usullardan: harakatlanish texnikasi usullaridan iborat. Ulardan maydon o‘yinchilari
va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim usullar o‘zining muayyan turlariga ega.
Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi umumiy bo‘lib, detallardagina farq
bo‘ladi. H ar xil usul va turlarni ijro etish shartlari futbol texnikasini yanada jozibali
kila di .
Futbolchilarni maydondagi harakatlanish texnikasi .
Futbolchilarning harakatlanish texnikasi yugurish , sakrash , to‘xtash , burilish
kabi usullar guruhini o‘z ichiga oladi (2-rasm). O‘yinda harakat-lanish texnikasi
usullaridan turli-xil tarzda qo‘shib foydalaniladi. Masalan, futbolchining
harakatlanish tezligi nihoyatda xilma-xil: sekin yurishdan boshlab, startdagi
tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko‘tarish mumkin, yugurish maromi va
yo‘nalishi qo‘qqisdan o‘zgarib turadi. Yugurish-ning xilma-xil usullarini sakrash,
to‘xtash, burilish bilan birga qo‘shib olib borish futbolchining harakatlanishiga xos
xususiyat hisoblanadi. Harakatlanish texnikasining usullari maydon o‘yinchilari va
darvoza-bonning to‘pni boshqarish san’ati bilan chambarchas bog‘liq.
Harakatlanish texnikasi usullarini keragicha hamda kompleks tarzda qo‘llash ko‘p
taktik vazifalarni to‘p olish uchun ochilish va raqibni chalg‘itish, pozitsiya tanlash,
o‘yinchini to‘sib olish va h.k. larda samarali hal qilish imkonini beradi.
Futboldagi asosiy h arakatlanish vositasi bu yugurish hisobdanadi . To‘pni
bosh q armayotgan futbolchilar yugurish yordamida futbol maydonda tur - licha
joylashib oladilar. Bundan tash q ari, yugurish tarkibiy q ism sifatida to‘pni
bosh q arish texnikasiga h am kiradi. Futbol o‘yinida yugurishning oddiy yugurish,
tisarilib yugurish, chalishtirma qadam tashlab yugurish, juftlama qadam tashlab
yugurish kabi usullari q o‘llani ladi.
Oddiy yugurishlardan asosan to‘g‘riga borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga
chiqish, raqibni quvish va hokazolarda foydalanadi. Harakat tizimi, tuzilishi ham
5

yengil atletikadagi yugurishidan farq qilmagaligi uchun uni oddiy yugurish
deyiladi. Ular o‘rtasida q adam larining u zunligi, chastotasi va ritmida gina far q bor,
xolos. Yugurishda q adam u zunligi sprinterlarda (qisqa masofaga yuguruvchilar) 2 -
2,2 m ga teng bo‘lsa, katta yoshli futbol-chilarda o‘rtacha 1,3-1,5 m ga teng buladi.
Q adamlar chastotasi sprinterlarda sekundiga 4 - 4,5 q adamga teng bo‘lsa,
futbolchilarda chastota sal orti q ro q sekundiga 5,1 - 5,5 q adam bo‘ladi. Bu esa
h avoda uchish fazasi q is q aro q bo‘lgani sababli tez to‘xtashga yoki tez burilib
olishga yordam beradi.
Tisarilib yugurishdan asosan to‘pni olib q o‘yishda va to‘pni olishda
q atnashayotgan h imoyadagi o‘yinchilar foydalanadilar. Yugurishning bu turi h am
siklik ( q o‘shalo q q adamli) bo‘ladi. Q is q a - q is q a, lekin tez-tez q adam tashlash,
h avoda uchish fazasining q ariyb yo‘ q ligi o‘nga xos xususiyatdir. Buni sababi
siltanish oyo g‘ i or q aga uzatilganda sonni yozilishi cheklangan-ligidadir. O‘yin
sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab q ilib kol adi. Bunda
tezlik q adam chastotasini oshirish h isobiga orttirilib, bu ko‘pro q oyo q ning or q aga
faol h arakat q ilishiga bo g‘ li q .
Tisarilib yugurayotganda, o‘yinchi ba’zan muvozanatni yo‘ q otib yi q ilib
tushadi. Tayanch oyo q vertikal turgan paytda gavdaning o g‘ irlik markazi o‘ q i
tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchi h olatining tur g‘ un bo‘lishi shartlaridan
biridir.
6

Chalishtirma q adam tashlab yugurishdan f utbol o‘yinida h arakat yo‘nalishini
o‘zgartirish uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga siltanib yugu - rish paytida,
burilib olgandan keyin foydalaniladi. U h arakatlanishning spesifik vositasi bo‘lib,
asosan bosh q a yugurish turlari bilan birga q o‘shib q o‘llaniladi.
Chalishtirma qadam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish
qadamlari bilan ifodalanadi. Qadam tashlash siklining birida (qo‘shaloq qadam)
7

siltanuvchi oyoq tayanch oyoqning oldiga chalishtirib o‘tkaziladi. Yugurish
paytida havoda uchish fazasi juda qisqa bo‘ladi.
Juftlama qadam tashlab yugurishdan futbol o‘yinida taktik jihatdan zarur
holatga o‘tishda (masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) foydala-niladi. U dastlab
harakatlanish fazasi sifatida qo‘llaniladi. Keyinroq o‘yindagi vaziyatga qarab,
harakatlanish texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi. O‘yinchilar juftlama
qadamlar tashlab yugurganda mashqni oyoqlarini sal bukib bajaradilar. Birinchi
qadamni harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqdan boshlab, yon tomonga tashlanadi.
Ikkinchi qadamda oyoqlar juftlanadi. Depsinish va siltanish harakatlarida zo‘r
berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiriladi.
Futbolda o‘yinchilar to‘xtash va burilish usullarining ba’zilarini ijro etishda
sakrashlardan foydalaniladi.
Bir oyoqda depsinib sakrash oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga bajari-ladi.
Bunday sakrashda faol depsinib, ikkinchi oyoqni silkitib, gavda og‘irlik
markazining o‘qi sakrash tomonga o‘tkaziladi. Sakrashning traektoriyasi va kuchi
o‘yindagi vaziyatga bog‘liq. Bir oyoqda yoki ikki oyoqda yerga tushiladi. Qisqa
masofali, qattiq amortizatsiya keyingi harakatlarga tezroq va samaraliroq o‘tish
imkonini beradi. Og‘irlik markazi o‘qining proeksiyasi tayanch yuzasining
chegarasida yoki undan tashqarida bo‘lishi ham shunga yordam beradi. Sakrab
to‘pga kalla urayotganda, ko‘pincha maksimal baland ko‘tarilish kerak bo‘ladi.
Bunda yugurib kelib depsinadigan oyoqni taqqa to‘xtaydigan qilib (tayanchga
nisbatan burchak hosil qilib) qo‘yish yordam beradi. Sal cho‘nqaygandan keyin
yuqoriga yoki yuqorilab - oldinga tomon faol depsinish kerak bo‘ladi, bunda
qo‘llarni ko‘krak baravar silkitib ko‘tarish depsinishning samarasini oshiradi.
Ikki oyoqda depsinib sakrash usulidan oldinga, oldinlab yon tomonga va
oraliq yo‘nalishalarda foydalaniladi.
Turgan joydan sakraganda o‘yinchi depsinish oldidan tezda salgina
cho‘n q ayadi. Oyo q larni faol to‘ g‘ rilash bilan birga gavda o g‘ irlik markazining o‘q
sakrash tomoniga o‘tkaziladi va q o‘llar silkitiladi. Yugurib kelib sakra-yotganda
so‘nggi q adamda bir oyo q ni ta qq a to‘xtaydigan q ilib q o‘yiladi. Cho‘n q ayish
8

paytida ikkinchi oyo q birinchisi bilan tezgina juftlanadi. Depsinishda h avoda
uchish va yerga tushish fazalari turgan joydan sakragandagi kabi bo‘ladi.
To‘xtash larga xarakatlanish texnikasida h arakat yo‘ n alishini o‘zgarti -ri shning
samarali vositasi deb q araladi. To‘satdan to‘xtab q ol ganda, ra q ib - larning q aerda,
q anday joylashishiga q arab turib to‘p bilan h am, to‘psiz h am o‘sha ketayotgan
tomonning o‘ziga yoki q arshi tomonga otilib ketiladi, o‘ngga yoki chapga q ochib
kol inadi. To‘xtash ning ikki xil usul i, sakrab to‘xtash lar va tashlanib to‘xtash lar
mavjud .
Sakrab to‘xtash uchun yu q origa q is q aro q sakrab, siltangan oyo q da yerga
tushildi – bunda tur g‘ unlik bo‘lsin uchun shu oyo q sal egiladi . Ammo ko‘pincha
yerga ikki oyo q lab tushiladi.
Tashlanib to‘xtash so‘nggi yugurish q adami h isobiga bajariladi. Bunda
siltangan oyo q ni oldinga uzatib, tovonga tayaniladida, keyin oyo q ni rostmana
yerga q o‘yiladi. Tashlanib to‘xtash oyoqlarni anchagina bukib, ikki oyoqqa tayanib
qolish bilan ifodalanadi. Barcha xil to‘xtashlardan keyin, odatda, turli
yo‘nalishlarda harakat davom ettiriladi. Shuning uchun to‘xtashdagi so‘nggi holat
keyingi harakatning start holati bo‘lishi kerak.
Burilish lar yordamida futbolchilar tezlikni minimal kamaytirib, yugurish
yo‘nalishini o‘zgartiradilar. Odatda, turgan joyda burilgandan keyin start
h arakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni
olib yurish, fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga h am kiradi.
Burilishning quyidagi usullaridan foydalaniladi: hatlab o‘tib burilish, sakrab
burilish, tayanch oyoqda burilish . O‘yin sharoitiga qarab yon tomonlarga va orqaga
burilish mumkin. Burilish turgan joyda ham, harakat paytida ham ijro etilaveradi.
Hatlab o‘tib burilganda, qisqa - qisqa 2 - 3 qadam tashlash hisobiga kerakli
yo‘nalishga qarab olinadi. Harakat yo‘nalishini to‘satdan va tez o‘zgarti-rishda
s akrab burilish samaraliroqdir. Bu ish burilish tomonga faol depsinib bajariladi.
Silkinadigan oyoqning kafti ham shu tomonga aylantiriladi. Sakrash unchalik
baland bo‘lmasa ham, to‘la - to‘kis bajariladi. Tayanch oyoqda burilishning ikki
turi bor. Birinchisini bajarishda burilish yo‘nalishidan uzoqdagi oyoqqa tayaniladi.
9

Bunda futbolchi gavda og‘irlik markazi o‘qining proeksiyasini tayanch sath
chegarasidan chiqarib, tayanch oyoq uchida burilish tomonga aylanadi.
Ikkinchisida harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqqa tayaniladi, gavda og‘irlik
markazining o‘qi burilish tomonga ko‘chadi. O‘tkaziladigan oyoqni ham shu
yo‘nalishda tayanch oyoqning old tomoniga chalishtirib qo‘yiladi. Burilish sal
bukilgan tayanch oyoq uchida bajariladi.
1. 2. To‘pni to‘xtatish, olib yurish va oshirish texnikasi.
To‘pni to‘xtatish futbol uyinida to‘pni qabul qilish va uni egallash vositasi
bo‘lib xizmat qiladi. To‘pni to‘xtatishdan maqsad keyingi kerakli harakatlarni
amalga oshirish uchun dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini
so‘ndirishdan iborat. To‘pni to‘xtatish atamasini ba’zida «to‘pni moslash», «to‘pni
qabul qilish» deb yuritiladigan ma’noda tushunish kerak bo‘ladi. Shu sabab to‘pni
to‘xtatish usullarini ko‘rib chiqayotganda, futbolchi to‘pni butunlay to‘xtatib
olmay, balki uni keyingi harakatlarni bajarish uchun moslab olishi nazarda tutiladi
(3 – rasm).
To‘pni oyoq bilan to‘xtatish – futbolda eng ko‘p qo‘llaniladigan texnik usul
hisoblanadi. Futbolchilar uni turli usullarda bajariladi. Harakat-ning asosiy fazalari
hamma usullar uchun umumiydir. Tayyorlov fazasi – dastlabki holatda turib olish.
Bu faza bir oyoqqa tayangan holat bilan ifodalanadi. Turg‘unlik bo‘lsin uchun
gavda og‘irligi sal bukilgan tayanch oyoqqa tashlanadi. To‘xtatuvchi oyoq to‘p
tomon uzatilib, uning yuzasi to‘pga qaratiladi. Ishchi faza bir oz bo‘shashtirilgan
to‘xtatuvchi oyoq bilan so‘ndiruvchi harakat qilishdan iborat. Amortizatsiyalovchi
yo‘lning uzun-qisqaligi to‘p harakatining tezligiga bog‘liq. Agar tezlik katta
bo‘lmasa, to‘p bo‘shashtirilgan oyoq bilan so‘ndiruv harakatisiz to‘xtatiladi.
To‘xtatuvchi yuza to‘p bilan to‘qnashgan paytdan orqaga harakat bir oz sekinlatib
boriladida, to‘pning tezligi so‘ndiriladi. Yakunlovchi faza – keyingi harakatlar
uchun kerakli dastlabki holatga o‘tish. Og‘irlik markazining o‘qi to‘xtatuvchi oyoq
bilan to‘p tomonga o‘tkaziladi. To‘xtatgandan keyin ko‘proq zarba berish yoki to‘p
bilan birga harakatlanish bajariladi. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan to‘p
10

to‘xtatish yumalab va uchib kelayotgan to‘plarni qabul qilishda qo‘llaniladi.
To‘xtatuvchi yuza bilan amortizatsiyalash yo‘li anchagina katta bo‘lgani sababli bu
to‘xtatish usuli-ning ishonchlilik darajasi yuqori bo‘ladi.
3-rasm. To‘pni to‘xtatish usullari tasnifi.
Dumalab kelayotgan to‘pni to‘xtatish uchun dastlab futbolchi to‘p tomonga
qarab turadi. Gavdaning og‘irligi sal bukilgan tayanch oyoqda bo‘ladi.
To‘xtatuvchi oyoq olg‘a tomon uzatiladi va oyoq kafti tashqariga 900 gradus
11

buriladi, oyoq uchi esa sal ko‘tarilgan bo‘ladi. To‘p bilan oyoq kafti to‘qnashgan
paytda to‘xtatuvchi oyoq tayanch oyoq darajasiga qadar orqaga olinadi.
To‘xtatuvchi yuza oyoq kafti ichki yuzasining o‘rtasiga to‘g‘ri keladi.
Pastlab, ya’ni tizza baravar uchib kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi
harakatlar dumalab kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi haraklardan unchalik farq
qilmaydi. Biroq, past uchib kelayotgan to‘pni to‘xtatadigan oyoq tayyorlov
fazasida bukilib, to‘p balandligicha ko‘tariladi. Balandlab uchib kelayotgan to‘plar
xamisha futbolchilar tomonidan sakrab to‘xtatiladi. Bunda ular bir yoki ikki
oyoqda depsinib, yuqoriga sakraydilar. To‘xtatuvchi oyoqlarining tos-son va tizza
bo‘g‘imlari qattiq bukiladi. Oyoq kaftlari esa tashqari tomonga buriladi. To‘p
to‘xtatilgandan keyin bir oyoqda yerga tushiladi.
Tagcharm bilan to‘p to‘xtatish dumalab kelayotgan va pastga tushayotgan
to‘plarni to‘xtatishda qo‘llaniladi. Dumalab kelayotgan to‘pni to‘xtatishdagi
dastlabki holat to‘p tomonga qarab turish, gavdaning og‘irligi tayanch oyoqda.
To‘p yaqinlashib kolganda, to‘xtatuvchi oyoq tizzadan sal bukilib, to‘p tomonga
uzatiladi. To‘p bilan tagcharm to‘qnashgan paytda ozroqqina orqaga so‘ndiruv-chi
harakat qilinadi. Pastga tushib kelayotgan to‘pni tagcharm bilan bilan to‘xtatish
uchun uning yerga tushadigan joyini aniq mo‘ljal qila bilish kerak. To‘xtatuvchi
oyoq tizzadan bukilib, to‘p tushadigan joy tepasiga kelti-riladi, oyoqning uchi sal
ko‘tarilgan, ammo oyoqning o‘zi bir oz bo‘shashtiril-gan bo‘lishi kerak. To‘pni u
yerga tekan paytda to‘xtatish mumkin. Bunda oyoq kafti to‘pni yerga qisib koladi.
Oyoq yuzi bilan to‘p to‘xtatish keyingi yillarda keng tarqalgan bo‘lib, harakat
tizimi aniq idora qilishni talab etadi. To‘xtatuvchi yuza, ya’ni oyoq yuzi ancha
qattiq va o‘lchami kichik bo‘lgan sabab, harakat tuzilmasida salgina adashish yoki
to‘p traektoriyasi va tezligini noaniq mo‘ljallash to‘xtatishda jiddiy xatoga olib
keladi. Oyoq yuzasi bilan ko‘pincha o‘yinchining oldiga kelib tushayotgan to‘p
to‘xtatiladi. Pastlab kelayotgan, ya’ni traektoriyasi past to‘pni to‘xtatishda tos-son
va tizza bo‘g‘imlarida taxminan 900 garadus bukilgan to‘xtatuvchi oyoq oldinga
uzatiladi. Uning uchi ham bukilgan. To‘p bilan oyoq yuzi to‘qnashgan paytda
orqaga amortizatsiyalovchi harakat qilinadi. To‘xtatuvchi sath oyoq yuzining o‘rta
12

qismiga to‘g‘ri keladi.
Baland tarektoriyali tushib kelayotgan to‘pni to‘xtatishda to‘xtatuvchi
oyoqning kafti yerga parallel turadi. To‘p oyoq yuzining pastki qismiga tushiriladi.
Pastlatib orqaga tomon so‘ndiruvchi harakat qilinadi.
Son bilan to‘pni to‘xtatish hozirgi futbolda ko‘p qo‘llaniladi. Sababi shundaki,
tushib kelishdagi traektoriyasi har xil to‘plarni son bilan to‘xta-tish mumkin.
Bundan tashqari, to‘xtatuvchi sath bilan amortizatsiyalash yo‘li anchagina katta
bo‘lgani uchun bu juda ishonchli usul hisoblanadi. Tayyorlov fazasida son oldinga
chiqariladi. Tushib kelayotgan to‘pga nisbatan son to‘g‘ri burchak hosil qilib
turishi kerak bo‘lgani uchun, uning bukilish burchagi uchib kelayotgan to‘pning
traektoriyasiga bog‘liq. To‘p sonning o‘rta qismiga tegadi. Pastlatib orqaga tomon
so‘ndiruvchi harakat qilinadi.
O‘tkazib yuborib to‘p to‘xtatish. Hozirgi futbolda to‘pni o‘tkazib yubormay
to‘xtatish tobora kam qo‘llanilmoqda, chunki unda o‘yin sur’ati sekinlashadida,
o‘yin vaziyatidan yaxshiroq foydalanish uchun qo‘shimcha harakatlar qilish kerak
bo‘ladi. O‘yindagi ba’zi holatlar o‘yinchidan to‘pni o‘tkazib yubormay to‘xtatishni
talab qiladigan vaziyatlar ham, so‘zsiz, uchrab turadi. Biroq zamonaviy futbol
to‘pni hali to‘xtatmasdan oldin futbolchi keyin qanday harakat qilishi haqida bir
qarorga kelib olishi bilan harakterlanadi. Ayni shu o‘tkazib yuborib to‘xtatish
dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini so‘ndiribgina kolmay, balki
uning yo‘nalishi-ni kerakli tomonga o‘zgartirish, keyingi harakatlarga qulayroq
tayyorlanib olish imkonini beradi.
Xarakat xususiyatlarini oyoq kaftining ichki tomoni bilan orqaga to‘p
o‘tkazish misolida ko‘rib chiqamiz. To‘xtatuvchi oyoq dumalab yoki uchib
kelayotgan to‘pni tayanch oyoqdan oldinda kutib oladi. Bunda orqaga maksimal
so‘ndiruvchi harakat qilinadi. Gavda tayanch oyoq uchida 1800 gradus orqaga
buriladi. Tezligi anchagina kamaygan to‘p harakatda davom etadi. Gavda oldinga
engashib, og‘irlik markazining o‘qi o‘yinchining nazaridan chetda kolmagan
to‘pning harakati tomonga o‘tadi.
To‘pni yon tomonga o‘tkazib olishda orqaga – o‘ngroq tomonga so‘ndiruvchi
13

harakat qilinadi. Futbolchi taxminan 900 buriladi. Bunda to‘pning tezligi
so‘nibgina qolmay, balki uning yo‘nalishi ham o‘zgaradi. Boshqa usullar bilan to‘p
o‘tkazib olishdagi harakatlar birmuncha o‘xshashdir.
Ko‘krak bilan to‘p to‘xtatish . To‘pni to‘xtatish amortizatsiya va so‘ndi-ruvchi
harakatga asoslangan bo‘lib, xarakat strukturasi uch fazali ekani ko‘k-rak bilan
to‘p to‘xtatishga xos xususiyatdir. Tayyorlov fazasida to‘pni to‘xtatish uchun qulay
holatda mana bunday turib olinadi: futbolchi to‘p tomonga qarab oladi; oyoqlar
kerilgan yoki kichikroq qadam (50-70 sm ) kengligida ochilgan holatda; ko‘krak sal
oldinga olingan, qo‘llar tirsagi sal bukilib, past tushirilgan. Ishchi faza
so‘ndiruvchi harakat bilan ifodalanadi. To‘p yaqinlashib kelganda gavda orqaga
tortilib, yelka bilan ikki qo‘l oldinga chiqariladi. Yakunlovchi fazada og‘irlik
markazi o‘qi to‘p bilan harakat qilish mo‘ljallangan tomonga o‘tkaziladi. Ko‘krak
balandligi-da uchib kelayotgan hamda turli traektoriyada pastga tushib kelayotgan
to‘plar-nigina ko‘krak biln to‘xtatsa bo‘ladi. Turli traektoriyada uchib kelayotgan
to‘plarni to‘xtatishdagi harakat mexanizmi asosan bir xil bo‘lib, ayrim
detallardagina farq bor. Ko‘krak balandligida kelayotgan to‘pni to‘xtatishda
o‘yinchi ko‘pincha oyoqlarini kichikroq qadam kengligida ochib, tik turadi, gavda
og‘irligi oldinda turgan oyoqqa tushadi. So‘ndiruvi harakat qilganda, gavda
og‘irligi orqadagi oyoqqa o‘tadi. Pastga tushayotgan to‘pni to‘xtatishda gavda
orqaga tortiladi. Og‘ish burchagi to‘pning uchish traektoriyasiga bog‘liq
Ko‘krak bilan to‘p to‘xtatishdagi amortizatsiya yo‘li qisqa bo‘lgani sababli,
to‘pning tezligi va traektoriyasini juda aniq mo‘ljallay bilish hamda so‘ndiruvchi
harakatni o‘z vaqtida bajarish lozim. Orqaga to‘p o‘tkazishning ikki xil
xususiyatini ko‘rib chiqamiz. Ko‘krakning o‘rta qismi bilan to‘p o‘tkazish uchun
orqaga engashish va ozgina so‘ndiruvi harakat qilish kerak. Shunda to‘p
ko‘krakning o‘rta qismiga tegib, boshdan oshib ketadi. O‘yinchi 1800 burilib,
to‘pni egallab oladi. Samaraliroq usul ko‘krakning o‘ng (chap) qismi bilan to‘p
o‘tkazish. Bunda gavdaning o‘rniga qarab o‘ng yoki chap tomonga burish hisobiga
so‘ndiruvchi harakat qilinadi. To‘xtatuvchi qism bo‘shashtirib turilgan ko‘krak
mushak-lariga to‘g‘ri keladi. Tezligi anchagina kamayib qolgan to‘pni o‘yinchi
14

1800 gradus burilib, diqqat qilib kuzatadi. Yon tomonlarga (o‘ngga yoki chapga)
o‘tkazish ham shu tarzda bajariladi. Kamroq so‘ndiruvchi harakat qilish (400-600
burilish) to‘pni to‘xtatish-gina emas,balki uning traektoriyasini o‘zgartirish
imkoniyatini ham beradi. Baland uchib kelayotgan to‘pni sakrab ko‘krak bilan
to‘xtatiladi. To‘p yaqinlashib qolganda, bir oyoqda yoki ikki oyoqda depsinib
yuqoriga sakraladi. So‘ndiruvchi harakatni sakrashning eng yuqori nuqtasiga
yetgandan boshlab, qaytib tushayotganda tugallash kerak.
To‘pni ko‘krak bilan to‘xtatish o‘yinda tez-tez qo‘llaniladigan, samarali
texnik usul bo‘lsa ham koordinatsiya jihatidan murakkab harakatlar qatoriga kiradi
va nihoyatda jiddiy mashq qilishni talab etadi.
To‘pni kalla bilan to‘xtatish. Bu texnik usul o‘yinda kam qo‘llaniladi, chunki
uning ijrosi qiyin, kolaversa ishonchliligi boshqa usul va usullarga qaraganda juda
kam. To‘xtatuvchi qism ko‘proq peshonaga to‘g‘ri keladi. Peshona suyaklari qattiq
bo‘lgani uchun so‘ndiruvchi harakat hisobigagina amortizatsiya qilinadi. Bu esa
ishonchlilikni kamaytiradi. Biroq, qiyin bo‘lishiga qaramay, to‘pni kalla bilan
to‘xtatishni o‘zlashtirib olish nihoyatda zarur. Bo‘y baravar uchib kelayotgan va
turlicha traektoriyada tushib kelayotgan to‘plarni peshona bilan to‘xtatsa bo‘ladi.
To‘p bo‘y baravar uchib kelayotgan bo‘lsa, o‘yinchi kichikroq qadam tashlab to‘p
tomonga qarab oladi. Gavda og‘irligi oldindagi oyoqda. Gavda bilan kalla
taxminan tayanch oyoq darajasiga qadar oldinga chiqarilgan bo‘ladi. To‘p
yaqinlashayotganda, gavda bilan kalla orqaga tortiladi. Gavdaning og‘irligi
orqadagi oyoqqa o‘tkaziladi. Tushib kelayotgan to‘pni to‘xtatish uchun dastlabki
holatda oyoqlar orasini yelka kengligida kerib yoki kichikroq qadam tashlab, oyoq
uchida to‘g‘riga qarab turiladi. Kalla orqaga tashlanib, peshona to‘p tomonga
qaratiladi. Oyoqlarni bukish va kallani ichga tortish hisobiga so‘ndiruvchi harakat
qilinadi.
O‘yin jarayonida shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda balan-dlab
kelayotgan to‘plarni sakrab kalla bilan to‘xtatish kerak bo‘ladi. Bu holda yuqoriga
sakrash tayyorlov fazasi bo‘lib, uni bir yoki ikki oyoqda depsinib bajariladi.
Sakrashni shunday mo‘ljallash kerakki, bunda kalla bilan to‘pning to‘qnashishi
15

sakrashning eng yuqori nuqtasiga to‘g‘ri kelsin. To‘p kallaga (peshonaga)
tegadigan paytda kallani ichga tortish hisobiga so‘ndiruvchi harakat qilinadi.
Keyingi amortizatsiya o‘yinchi pastga qaytayotgan va yerga tushayotgan vaqtda
bo‘ladi.
Peshona bilan yana asosan yon tomonlarga to‘p o‘tkazish ham mumkin. Lekin
buni ijro etish nihoyatda qiyin. O‘ngga yoki chapga to‘p o‘tkazishda so‘ndiruvchi
harakat qilinibgina qolmay, balki gavda to‘p o‘tkaziladigan tomonga buriladi ham.
O‘yin jarayonida raqibdan to‘pni olib qo‘yish.
Asosan, raqib to‘pni olib ketayotganda yoki qabul qilib olayotganda, undan
to‘pni olib qo‘yishga harakat qilinadi. To‘pni olib qo‘yishning samarali chiqishi
futbolchining vaziyatni baholash qobiliyatiga, ya’ni raqibgacha va to‘pgacha
bo‘lgan masofani, ularning harakatlanishi tezligini, o‘yinchilar qanday turganligini
va h.k. ni aniq mo‘ljallay bilish qobiliyatiga bog‘liq. Raqibga yaqinlasha borayotib
yoki ungacha bo‘lgan oraliq masofani saqlab turib, raqib to‘pni sal o‘zidan
uzoqlashtirganda unga xujum qilish kerak. Shu paytda hujum qilayotgan o‘yinchi
otilib boradi, to‘pni tepib, to‘xtatib yoki raqibni oyoq bilan turtib, to‘pni tortib
oladi.
To‘p olib qo‘yish ikki xil bo‘ladi: to‘la olib qo‘yish va chala olib qo‘yish.
To‘la olib quyishda olib qo‘yuvchini o‘zi yoki uni sherigi to‘pni egallab oladi.
Chala olib qo‘yishda esa to‘p ma’lum masofaga tepib yoki yon chiziqdan chiqarib
yuboriladi. Bunda to‘pni raqib egallab olsa ham uning hujum qilish harakatiga
halaqit beriladi va himoyani oqilona qayta qurish uchun vaqtdan yutiladi. Raqib
hujum sur’ati va jabhasini o‘zgartirishga majbur bo‘ladi.
Murakkab o‘yin vaziyatlarida to‘pni olib qo‘yish maqsadida tashlanib olib
qo‘yish, sirpanib olib qo‘yish degan maxsus usullar qo‘llaniladi. To‘pni olib
qo‘yishning tasnifi 5-rasmda berilgan.
To‘pni tashlanib olib qo‘yish raqibdan o‘zib, 1,5-2 m masofadagi to‘pni olib
qo‘yish imkonini beradi. Raqib o‘ng chap tomondan o‘tib ketmoqchi bo‘lga- nida
shu usul qo‘llaniladi. To‘p tomonga tez harakat qilib o‘nga tashlanadi. Tashlanish
16

kengligi to‘pgacha bo‘lgan masofa qanchaligiga bog‘liq. Yetish qiyin bo‘lgan
to‘plarni yarim shpagat yoki shpagat qilib olib qo‘yiladi. Tashlanib to‘pni olib
qo‘yishda to‘pni tepish yoki to‘xtatishdan foydalaniladi. Birinchisida raqib
oyog‘idagi to‘p ko‘proq oyoq uchi bilan tepib yuboriladi. To‘xtatishga harakat
qilganda esa oyoq kafti bilan to‘p yo‘li to‘siladi va uning harakat yo‘nalishida olib
ketilishiga imkon berilmaydi.
5-rasm. To‘pni olib qo‘yish usullari tasnifi.
Sirpanib to‘pni olib qo‘yish o‘yinchiga 2 m dan ham uzoqroqda bo‘lgan to‘pni
egallab olish imkonini beradi. Bunda to‘p ko‘proq orqadan yoki yon tomondan
kelib olib qo‘yiladi. Hujum qiluvchi o‘yinchi raqibga yaqinlashib qolganda yiqila
turib oyoqlarini oldinga uzatib yuboradi. O‘yinchi o‘t ustida sirpanib borib, to‘p
yo‘lini to‘sib qo‘yadi yoki uni tepib yuboradi.
17

To‘pni yon chiziqdan o‘yinga kiritish
To‘pni tashlash – maydon o‘yinchilari qo‘lda bajaradigan yagona usul. To‘p
tashlash harakat tuzilmasi ko‘p jihatdan futbol qoidalari talabiga qarab belgilanadi.
To‘pni uzoqroq masofaga yetkazib tashlash uchun maxsus ko‘nikma hosil bo‘lishi
qorin, yelka kamari hamda qo‘ldagi mushak guruhlariga muayyan darajada kuch
berilishi kerak. To‘pni tashlashda keng yozilgan barmoqlar uni yon tomonidan
qamrab turadigan qilib, bosh barmoqlarni qariyb bir-biriga tekkizgan holatda
ushlash kerak (6 - 7 - rasm).

6 - rasm. To‘pni tashlab berishda qo‘l 7-rasm. To‘pni yon chiziq
ortidan panjalari holati. tashlab berish
Qo‘lni yuqoridan orqaga tortish tayyorlov bosqichi bulib, dastlabki holat –
oyoqlarni kerib yoki qadam tashlagan holatda turish. To‘pni tutgan qo‘ llar
tirsakdan sal bukiladi va yuqori ko‘tarilib, boshdan orqaga o‘tkaziladi. Gavda
orqaga egiladi, oyoqlar tizzasi bukilib, gavdani o g‘ irligi orqadagi oyoq q a tushadi.
Ishchi bosqich – oyoqlar, gavda, qo‘llarni keskin rostlashdan boshlangan to‘pni
tashlash harakati ulo q tirish tomonga barmo q lar yordamida kuch berish bilan
tugallanadi. Yakunlash bosqichini bajarish tashlash vaqtida futbolchining ikkala
oyog‘i yerga tegib turishi lozimligi to‘ g‘ risidagi qoida talablariga muvofi q bo‘lishi
kerak.
18

II BOB. FUTBOL O’YINIDA TO’PGA BOSH BILAN ZARBA BERISH
TEXNIKASI VA USULLARI
2.1. Futbolchining to‘pga zarba berish texnikasi
Maydon o‘yinchisi texnikasi ikkita kichik bo‘limdan, ya’ni harakat-lanish
texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasidan iboratdir. Maydon o‘yinchisi
harakatlanish texnikasini yuqorida tahlil qilingan barcha usul va turlarining
barchasidan foydalanadi. To‘pni boshqarish texnikasiga qo‘yidagi usullar guruhi
kiradi: zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni olib yurish, aldash harakatlari
(fintlar), to‘pni olib qo‘yish. Bundan tashqari, qo‘lda bajariladigan spesifik usul –
yon chiziqning narigi yog‘idan to‘pni tashlab berish ham to‘pni boshqarish
texnikasiga kiradi. O‘yin vaqtida qaysi usul qancha miqdorda ijro etilishi
futbolchilarning o‘yindagi funksiyalariga bog‘liq. Usullarni ijro etish sifati esa
maydon o‘yinchisining hammasida yuksak darajada bo‘lishi kerak.
To‘pga zarba berish texnikasi
To‘pga zarba berish futbol o‘ynashning asosiy vositasi h isoblanadi. To‘pga
oyo q bilan va kalla bilan turli usullarda zarba beriladi. Zarba berishni barcha
usullari muayyan ma q sadga q aratilgan bo‘lib, to‘pni kerakli traektoriya bo‘ylab
h arakatlanishi va optimal tezligi bilan xarakterlanadi. To‘pning uchish tezligi zarba
beruvchi bo‘ g‘ in bilan to‘pning o‘zaro to‘ q nashgan paytdagi boshlan g‘ ich
tezligiga, shuningdek, ular massasining bir-biriga nisbatiga bo g‘ li q . O‘zaro ta’sir
etuvchi bo‘ g‘ inlarning massasi nisbatan mu h im bo‘lgani sababli to‘pning uchish
tezligini oshirish uchun zarba beruvchi bo‘ g‘ in tezligini oshirishi kerak bo‘ladi.
To‘pga oyo q bilan zarba berish .
Futbolchilarni to‘pga oyoq bilan zarba berishi oyoq kaftini ichki tomoni bilan,
oyoq yuzining ichki, o‘rta va tashqi qismlari bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan
bajariladi. Zarbalar harakatsiz to‘rgan to‘pga, shuningdek turli yo‘nalishlarda
dumalab va uchib kelayotgan to‘pga turgan joydan, harakat vaqtida, sakrab turib,
burilib, yiqila turib beriladi. Oyoq bilan to‘p tepish yo‘llari xilma-xil bo‘lishiga
qaramay, ular texnikasini tizimli tuzilishi jihatidan tahlil qilish ko‘p usullar uchun
umumiy bo‘lgan asosiy harakat fazalarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi (8 -
19

rasm).
8 - rasm. To‘pga zarba berish usullari tasnifi .
Dastlabki faza – yugurib kelish. Yugurib kelishning uzun-qisqaligi, uning tezligi
futbolchining individual xususiyatlari va taktik vazifa-lariga qarab belgilanadi.
Biroq har gal yugurib kelayotganda, to‘pni oldin-dan o‘ylab qo‘yilgan oyoq bilan
tepadigan qilib mo‘ljal olish kerak. Bunga eng so‘nggidan bitta oldingi qadamni
qisqartirib yoki uzaytirib erishsa bo‘ladi. Yugurish qadamlarining o‘rtacha uzunligi
katta yoshli futbolchilarda 130-150 sm ga teng bo‘ladi. Yugurib kelish zarba
beruvchi bo‘g‘inlar tezligini oldindan oshirib olishga yordam beradi.
To‘p traektoriyasi hususiyatlari
Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepish asosan qisqa, o‘rta masofaga to‘p
uzatishda va mo‘ljalga yaqin masofadan tepilayotganda qo‘llaniladi. Shunday
zarba berish texnikasining ba’zi xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Yugurish
20

boshlanadigan joy, to‘p va mo‘ljal taxminan bir chiziqda bo‘ladi. Zarba beruvchi
oyoqni orqaga tortish so‘nggi yugurish qadamidagi ortki depsinish hisobiga
bajariladi. Tepish harakati sonni oldinga bukish bilan bir vaqtda zarba beruvchi
oyoqni tashqari tomon burishdan boshlanadi. Zarba berish paytida
taranglashtirilgan oyoqning uchi tashqari tomon burilgan, uning kafti esa to‘pning
uchish yo‘nalishiga nisbatan qat’iy to‘g‘ri bkrchak ostida joylashgan bo‘lishi
kerak. Oyoq uchi sal ko‘tarilgan bo‘lib, zarba berish oyoq kafti ichki sathining
o‘rtasi bilan amalga oshiriladi. Oyoqning zarba berish vaqtidagi holati surib borish
vaqtida ham saqlanib qoladi.
Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepilganda, to‘pga oyoqning kattaroq sathi
tekkani uchun bunday tepish anchagina aniq bo‘ladi. Biroq zarba beruvchi
oyoqning orqaga tortilishi maksimal darajaga yetmagani sababli, bu usulda
berilgan zarbaning kuchi boshqa usullardagiga nisbatan kamroq bo‘la-di. Bu esa
tos son bo‘g‘imining chekka holatdagi baquvvat paylari yozilayotgan-da son
suyagi boshini bo‘g‘im chuqurchasiga siqib, sonning zarba berish hara-kati uchun
zarur bo‘lgan supinatsiyasini yo‘q qilib qo‘yishi bilan bog‘liq.
Oyoq yuzining ichki qismi bilan tepish «o‘rtacha» va «uzun» uzatishlarda, darvoza bo‘ylab
«o‘qdek» uzatib berishlar va hamma masofalardan nishonga tepish paytlarida qo‘llaniladi.
Mazkur tepishni bajarishda to‘p va nishonga nisbatan 450 hosil qilib yugurib
kelinadi. Yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan xususiy chetlanishlar 300 dan 600 gacha
bo‘lishi mumkin. Bunda zarba beruvchi oyo g‘ ining or q aga tortilishi maksimal
darajaga ya q in bo‘ladi. Tizzasi sal bukilgan tayanch oyoq kaftining tashqi qismi
yerga qo‘yiladi. Gavda tayanch oyoq tomonga sal engashadi. Tepish harakati sonni
bukishdan boshlanib, boldirni keskin yozib yuborish bilan tugaydi. Oyoq uchi
pastga cho‘zilgan. Oyoq tarang bo‘ladi. Zarba paytida to‘p bilan tizza bo‘g‘imini
birlashitirib turuvchi shartli o‘q frontal tekislikda og‘ibroq turadi. Ana shu shart,
shuningdek, zarbani to‘pning o‘rta qismiga berish nati-jasida to‘p past traektoriya
bo‘ylab uchadi.
Oyoq yuzining tashqi qismi bilan tepish burama zarba berish paytida eng ko‘p
qo‘llaniladi. Oyoq yuzining o‘rta va tashqi qismlari bilan tepishdagi harakatlar
21

strukturasi o‘xshash bo‘lib, farqi shuki, bunda tepish harakati vaqtida boldir bilan
oyoq kafti ichkari tomon buriladi.
Tovon bilan tepish o‘yinda kamro q q o‘llaniladi. Buning sababi bajarishning
murakkabligida, zarba kuchi va ani q ligi juda kamligidadir. Bunday tepishning
afzalligi esa uning ra q ib uchun k u tilmaganligida.
Tayyorlov fazasi tayanch oyo q ni to‘p yoniga q o‘yishdan boshlanadi. Oyo q ni
tortish uchun uni to‘p ustidan oldinga uzat iladi. Ishchi faza – tepish oyoqni or q aga
keskin h arkatlantirish bilan bajariladi. Zarba berish paytida oyo q taranglashgan
bo‘lib, oyo q kafti yerga parallel turadi.
Tovon bilan chalishtirma zarba berish shunday tepish variantlaridan biri
h isoblanadi. O‘ng oyo q bilan shunday zarba beriladigan bo‘lsa, tayanch oyo q
to‘pning o‘ng yoniga q o‘yiladi. Zarba beruvchi oyo q oldinga o‘tkazib tortiladi-da,
tayanch oyo qq a nisbatan chalishtirib, keskin or q aga h arakatlan - tirib zarba beriladi.
Ozro qq ina surib borilgandan keyin oyo q h arakati tormozlanadi.
H arakatsiz to‘pni tepish . Boshlan g‘ ich, jarima va erkin to‘p tepish,
burchakdan to‘p tepish, shuningdek, darvozadan to‘p tepishda o‘yinchi h arakatsiz
yotgan to‘pni tepadi. Zarba berishning barcha usullaridagi ijro texnikasining
yu q orida zikr etilgan struktura xususiyatlari h arakatsiz yotgan to‘pni tepishga h am
to‘li g‘ icha taallu q li bo‘lib, fa q at taktik vazifalar q andayligiga q arab tayyorlov
fazasida yugurib kelishnig uzo q - q is q aligi va tezligi h ar xil bo‘ladi.
Dumalab kelayotgan to‘pni tepish. Dumalab kelayotgan to‘pni tepishda h am
zarba berishning barcha asosiy usullari va turlari q o‘llaniladi.
Bunday zarba berishdagi texnik h arakatlar yerda h arakatsiz yotgan to‘pni
tepishdagi h arakatlardan far q q ilmaydi. Asosiy vazifa o‘z h arakati tezli - gini to‘p
h ara k atining yo‘nalishi va tezligi bilan muvofi q lashtirib olishdan iborat. To‘pning
q uyidagi asosiy h arakat yo‘nalishlari bor: o‘yin - chidan nari ketish, o‘yinchi
ro‘parasidan, yon (o‘ng va chap) tomondan, shuningdek shu yo‘nalishlar
orali g‘ idan kelish. Tayanch oyo q ni yerga q o‘yish, ya’ni kichik fazani q anday
bajarishning xususiyatlari ana shu yo‘nalishlarga q arab belgilanadi. O‘yinchidan
nariga dumalab ketayotgan to‘pni tepishda tayanch oyo q to‘pdan nariro q
22

o‘tkazilib, uning yon tomoniga q o‘yiladi. Ro‘paradan dumalab kelayotgan to‘pni
tepishda tayanch oyo q to‘pga yetib bormaydi. Agar to‘p yon (o‘ng yoki chap)
tomondan dumalab kelayotgan bo‘lsa, uni to‘pga yaqinro q oyo q bilan tepgan
ma’ q ul. H amma h ollarda h am tayanch oyoqni to‘pdan q ancha orali q da q o‘yish
to‘pning harakat tezligiga bo g‘ li q bo‘lib, buni zarba berish h arakati vaqtida to‘p
tayanch oyo q bilan tenglashib q ol adigan q ilib mo‘ljallash kerak. Ana shu h olat
zarba berish uchun eng qu lay h isoblanadi.
Boshdan oshirib tepish kutilmaganda nishonga tepib qolish yoki boshdan
oshirib orqaga to‘p uzatib berish zarur bo‘lib kolaganda, uchib kelayotgan va
sakrab chiqqan to‘pga zarba berishda oyoq yuzini o‘rta qismi bilan bajariladi.
Oyoqni tortish to‘p tomonga yugurishda qo‘yilgan so‘nggi qadamdagi depsinish
hisobiga bajariladi. Tayanch oyoq tovonidan boshlab oldinga qo‘yiladi. Gavda
olg‘a harakati tormozlanib, endi bu harakat orqa tomon o‘tadi. Zarba berish
harakati oldinga, yuqoriga va orqaga tarzda bajariladi. Bu vaqtda tayanch oyoqda
tovondan oyoq uchiga o‘tildi. Ozroqqina surib borilgandan keyin zarba beruvi
oyoq pastga tushib, gavda to‘g‘rilanadi. Oyoq bilan to‘p qancha pastroqda
uchrashsa, to‘pning uchish traektoriyasi shuncha baland bo‘ladi. To‘pni pastroq
traektoriya bo‘ylab yo‘naltirish uchun to‘p tayanch joy tepasida, o‘yinchi boshi
bilan baravar balandlikda bo‘lganida tepish kerak. Yiqila turib boshdan oshirib
tepish ham shunga yordam beradi. Gavda orqaga og‘ganda, o‘yinchi ikki qo‘li
bilan yerga tushib, chalqancha yotib qoladi. Orqaga zarba berish harakati
yiqilayotganda ko‘rimliroq bajariladi. Yanada kuchliroq tepish uchun «qaychi»
qilib sakrab, tepishdan foydalaniladi. Bunda bir oyoqda depsinib, to‘p tomon
sakraladi. Depsinuvchi oyoq yuqoriga harakatlandi. Gavda orqaga og‘a boshlaydi.
Keyin depsinish oyog‘i zarba beruvchi bo‘lib, yuqoriga keskin ko‘tariladi.
Depsinuvchi oyoq esa pastga tushadi. Gavda gorizontal holatda ekanida to‘p
orqaga tepiladi. Oldin ikki qo‘l, keyin ko‘rak yerga tegadi.
23

2.2. To’pga kalla bilan zarba berish
To‘pga kalla qo‘yish o‘yin jarayonida yakunlovchi zarba berishda ham,
sheriklariga to‘p oshirishda ham qo‘llaniladi. Peshona bilan zarba berish variantlari
bu usuldagi eng ko‘p foydalaniladigan usullardir. Ammo o‘yin vaziyatlari
shunchalik ko‘p, to‘p yo‘nalishi, taektoriyasi va tezligi shu q adar xilma-xilki, o‘yin
jarayonida kalla bilan zarba berishning asosiy usuli variantlarini ishlatish
imkoniyati bo‘lmaydigan paytlar h am uchrab turadi. Bunday paytlarda chakka
bilan, ensa bilan, boshning tepa q ismi bilan zarba berish usullari ancha samara
beradi. Biro q bunday zarbalar kamdan-kam q o‘llaniladi, shuning uchun ularni
maxsus q arab chi q maymiz.
Tayyorlov fazasi Gavda bilan kalla or q aga tortiladi. Bunda gavdani
rostlaydigan antagonist-mushaklar cho‘ziladi. To‘p o‘yinchi nazaridan pastda
q ol masligi, boshni esa or q aga juda tashlab yubormaslik kerak.
Ishchi faza – zarba beruvchi h arakat va surib borish. Zarba beruvchi harakatni
bajarish gavdani keskin rostlashdan boshlanadi. Bevosita zarba berish gavda bilan
kalla frontal tekislikda o‘tayotgan paytda bo‘lgani ma’ q ul. Ana shu h olatda kalla
h arakati eng katta tezlikka erishgan bo‘lib, bu kuchli kalla urish imkonini beradi.
Yakunlovchi faza – keyingi h arakatlar uchun dastlabki h olatga o‘xshaydi.
Surib borish tugagandan keyin gavda h arakati tormozlandi. Oldinga tomon juda
engashib ketish yaramaydi, chunki kalla urgandan keyin bosh q a h arakat va
h olatlarga tayyor turish kerak bo‘ladi.
Peshona bilan zarb berishda kallani old-or q a tekislikda anchagina or q aga
tortish katta kuch bilan kalla urish imkonini beradi. Shunda uchib kelayotgan
to‘pni, mo‘ljal q ilinadigan nishonni ko‘rib turish mumkin, bu esa muayyan
darajada zarba ani q chi q ishiga sabab bo‘ladi. O‘yindagi vaziyatga q arab peshona
bilan zarba berishning ikki xil varianti q o‘llaniladi: sakramay zarba berish va
sakrab zarba berish.
24

Sakrab peshona bilan zarba berish bir oyo q yoki ikki oyo q da depsinib,
yu q origa q arab bajariladi ( 1 -rasm). Sakrash zarbaning tayyorlov fazasi bo’ladi.
Tirsagi sal . bukiladi va q o’llar ko’krakkacha shiddat bilan ko’tariladi, bu esa
pirovardida s akrash bilandligini oshirishga yordam beradi. Depsingan zahoti kalla
orqaga tortiladi – gavda orqaga engashtiriladi. Zarba berish harakati sakrash eng
yuqori nuqtaga etganda yoki sal oldinroq boshlanadi.

1-rasm. Peshonaning 2-rasm. Sakrab turib peshonaning
o’rtasi bilan zarba o’rtasi bilan zarba berish
berish
To’pning uchib kelayotgan tarektoriyasi bilan sakrashni aniq mo’ljal qilish
kerak. To’pga zarba berishni sakrashning eng yuqori nuqtasida va gavda bilan
kalla frontal tekislikdan o’tayotgan paytda bajarish lozim.
Erga oyo q uchida tushiladi, amortizatsiya bo’lsin uchun oyo q lar sal bukiladi.
Burilib peshona bilan zarba berish to’pning uchish traektoriyasini o’zgartirish
kerak bo’lganda q o’llaniladi (3-rasm).
Bu usul bilan sakramay zarba berganda or q aga engashiladi va ayni va q tda
gavda zarba mo’ljal q ilingan tomonga (ko’pincha 90 0
gacha) buriladi. 30-50 sm
orali q da bir-biriga parallel turgan oyoqlar h am gavda bilan birga buriladi. Oyo q lar
uchida burilish q ulayro q . Shunda sakramay peshona bilan zarba bergandagi singari
25

h olat yuzaga keladi. Shuning uchun bu zarbaning fazalari h am, ularga bo’lgan
talablar h am yu q orida ko’rg a n usulimizda q anday bo’lsa shunday.
3-rasm. Burilib peshonaning o’rtasi Bilan zarba berish
Sakrab turib burilib zarba berishda depsingan za h oti b u tun gavda zarba
beriladigan tomonga burilib, ayni va q tda gavdaning yu q ori q ismi or q aga
engashadi. Shundan keyingi h arakatlar sakr a b peshona bilan zarba bergandagi
singari bo’ladi.
Chakka bilan zarba berish to’p o’yinchining yon tomo-nidan uchib kelayotgan
bo’lib, burilib peshona bilan zarba b erishning iloji bo’lmaganda ishlatiladi.
Bu usul bilan sakramay zarba berishda dastlabki h olat oyo q larni kerib (30-50
sm ) tik turishdir. Agar to’p chap tomondan kelyotgan bo’lsa, zarba berishga
cho g’ lanish uchun gavda o’ng tom o nga engashtiriladi. Bunda o’ng oyo q ning to’pi q
va tizza bo’ g’ imlari bukiladi. Gavda o g’ irligi shu oyo qq a o’tkaziladi. Bosh to’p
tomonga buriladi. Zarba berish h arakati oyo q ni yozib va gavdani rostlashdan
boshlanadi. Gavda o g’ irligi chap oyo qqq a o’tkaziladi. Zar b a berish peshonaning
do’ng joyiga to’ g’ ri keladi.
Sakrab zarba berishning tayyorlov fazasida depsin-gandan keyin zarba
berishga cho g’ lanish uchun gavda frontal tekislikda nishonga q arshi tomonga
26

engashtiriladi. Zarba berish h arakati oldin cho’zilgan mushaklarni keski n
q is q artirish h isobiga bajariladi. Zarba sakrashning eng yu q ori nu q tasida beriladi (4-
rasm).

4 -rasm. Peshonaning chekkasi bilan zarba berish
5 -rasm. Sakrab turib peshonaning
chekkasi bilan zarba berish
Yiqila turib to’pga kalla bilan zarba berish hara-katlari kalla bilan zarba
berishdagi yuqorida tasvir-langan harakatlardan butunlay farq qiladi (6-rasm).
27

6 -rasm. Yiqila turib bosh bilan zarba berish
Zarbaning tayyorlov fazasi depsinish va uchishning kichik fazasi hisoblanadi.
Yugurib kelishning so’nggi 3-4 qadamida gavda bir qadar oldinga engasha boradi.
Depsinish to’p bilan to’qnashish kutilgan tomonga bir oyoqda bajariladi. O’yinchi
erga parellel uchib boradi. Qo’llar tirsakdan bukilgan. To’pning harakati nazarda
tutiladi. Zarba berilganda, futbolchining massasi va uchish tezligi to’pga o’tadi.
Zarba peshona bilan yoki chakka bilan beriladi. Peshona bilan zarba berishda
gavdaning uchish yo’nalishi bilan zarba berish nishoni bir chiziqda bo’ladi.
Chakka bilan zarba berishda to’p ko’pincha sirpanib ketib, uning traektoriyasi
b u tunlay o’zgarib q ol ishi mumkin.
Yakunlovchi faza erga tushish bo’lib, bunda o’yinchi sal bukilgan tarang
q o’llariga tiralib tushadi. Q o’llar amor-tizatsiya q ilib bukiladi-da, keyin
ko’krakdan q orin, oyo qq a yumalab o’tiladi.
60-100 sm balandlikda uchib kelayotgan to’pga yi q ila turib kalla bilan zarba
bersa bo’ladi. To’pga etish q iyin bo’lib, bosh q a texnik usul va usullardan
foydalanish mush ku l bo’lib kol ganida, ana shu usul ancha sa m arali bo’ladi. Bosh
zarbalari odatda peshonada yoki boshning yon qismida qo'llaniladi, ammo bunday
zarbani qo'llash qoidalari deyarli har doim bir xil. Ta'sir paytida siz ko'zingizni
yumolmaysiz, chunki biz zarbani qaerga yo'naltirayotganimizni ko'rishimiz kerak.
Yaxshi sakrash va sakrashdan keyin tananing ishlashi ham juda muhim, bu sizga
kuchli va aniq zarba berishga imkon beradi.
Odatda uzun bo'yli o'yinchilar boshlarini o'ynashadi, ammo tarix ko'plab
hujumchilarni biladi, ular baland bo'yli emas, ko'pincha boshlari bilan gol
28

urishgan, barchasi o'yinni yaxshi tushunish va pozitsiyani tanlash bilan bog'liq, bu
ko'pincha baland bo'ydan ham muhimroqdir.
Ta'sir qilish tamoyillari
Odatda nogo zarbasi to'rt bosqichdan iborat:
Dastlabki, zarbaning bu qismi yugurish uchun ajratilgan, har bir futbolchi o'zi
uchun qulay bo'lgan masofani alohida belgilaydi, ammo yugurish juda qisqa va
juda uzoq bo'lmasligi kerak, chunki qisqa vaqt ichida oyoq kuchli zarba berish
uchun kerakli tezlanishni olishga vaqt topolmaydi va uzoq yugurish bilan oyoqlar
charchaydi va butun kuchini zarba berishga qodir emas.
Tayyorgarlik, bu bosqich qo'llab-quvvatlovchi oyoq va yuqori sifatli
belanchakni o'rnatishga qaratilgan. Qo'llab-quvvatlovchi oyoqning oyog'i zarba
tomon yo'naltirilishi kerak va to'p bilan 20 sm dan oshmasligi kerak, bu zich va
aniq zarba berish uchun eng maqbul masofa.
Tebranish tanlangan zarba kuchiga muvofiq amalga oshiriladi, agar kuchli
kuch kerak bo'lsa, u holda masofa maksimal bo'lishi kerak.
Ish bosqichi-bu to'g'ridan-to'g'ri zarbaning o'zi, oyoq to'pga tegadigan payt.
Ushbu bosqichda tananing barqarorligi va holatini unutmasdan, tepayotgan oyoq
harakatining tezligi va aniqligini nazorat qilish muhimdir.
Yakuniy bosqich-bu zarbadan keyingi harakatning davomi, zarba turiga
qarab, har xil yo'llar bilan sodir bo'ladi, tana vaznini yon tomonlarga siljitish,
qo'shimcha burilish berish yoki ko'proq kuch berish uchun massani oldinga olib
chiqish mumkin. Oyoq to'pning traektoriyasini kuzatishi kerak, shuningdek,
paypoqni tortib olish kerak, shunda zarba eng texnik va yuqori sifatli bo'ladi. —
источник: https://matchrussia.ru/masterstvo/udary-v-futbole-texnika-vidy-udarov-
sposoby-naneseniya-udarov-klassifikaciya/
To’pni bosh bilan to’xtatish
Yuqoridan tushayotgan to’pni bosh bilan to’xtatish
Oyoqlarni bukish va kallani ichga tortish hisobiga so’ndiruvchi harakat
qilinadi.
29

O’yin jarayonida shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda balandlab
kelayotgan to’plarni sakrab kalla bilan to’xtatish kerak bo’ladi. Bu holda yuqoriga
sakrash tayyorlov fazasi bo’lib, uni bir yoki ikki oyoqda depsinib bajariladi.
Sakrashni shunday mo’ljallash kerakki, bunda kalla bilan to’pning to’qnashishi
sakrashning eng yuqori nuqtasiga to’g’ri kelsin. To’p kallaga (peshonaga)
tegadigan paytda kallani ichga tortish hisobiga so’ndiruvchi harakat qilinadi.
Keyingi amortizasiya o’yinchi pastga qaytayotgan va yerga tushayotgan vaqtda
bo’ladi.
Peshona bilan yana asosan yon tomonlarga to’p o’tkazish ham mumkin. Lekin
buni ijro etish nihoyatda qiyin. O’ngga yoki chapga to’p o’tkazishda so’ndiruvchi
harakat qilinibgina qolmay, balki gavda to’p o’tkaziladigan tomonga buriladi ham.
2.3. Futbolda bosh bilan zarba berish turlari
Futbol to'piga bosh urish texnikasining bosqichlari To'pni bosh bilan to'g'ri
urish uch bosqichdan iborat: Sportchi tanasini va boshini zarba berish uchun kerak
bo'lgan darajada orqaga buradi. Faqat boshingizni orqaga tashlamang. To'p har
doim urish uchun ko'rinadigan bo'lishi kerak. Ta'sirning o'zi. Sportchi tez harakat
bilan to'g'rilanadi va uchib ketayotgan to'pni uradi. Tana erga perpendikulyar
joylashganda to'pga zarba berish maksimal kuchga ega bo'ladi. Ushbu holatda bosh
maksimal tezlikka ega. Shundan so'ng, simlar keladi va bosqich tugaydi. Oldinga
egilmang. Tugatish. Biror kishi zarbadan oldin boshlang'ich pozitsiyasini oladi va
o'yinni davom ettirishga tayyor. Futbolda bosh urish turlari Ularning asosiylariga
zarba kiradi: Peshonadan joydan qilingan; Sakrash paytida peshona; Burilish bilan
peshona; Bir joydan orqaga; Yiqilganda bosh bilan. Keling, har bir turni batafsil
ko'rib chiqaylik. Peshonani joyidan urish Ushbu zarba usuli bilan o'yinchining
oyoqlari elkalarining kengligida joylashtirilgan, tizzalari biroz egilgan bo'lishi
kerak. Qo'llar elkalarining balandligida. Ularni tirsaklarga egib oling, lekin
unchalik emas. Sportchi oyoqlaridan birini oldinga olib chiqadi, tanasi, aksincha,
orqaga tortiladi. Tana vaznining katta qismi keskin ravishda old oyoqqa o'tkaziladi
va uchib ketayotgan to'pning o'rtasiga uriladi. Iyak tanaga bosiladi.
30

7-rasm. Peshonani joyidan urish
Sakrashda peshonani urish Bir yoki ikkala oyoqni itargandan keyin amalga
oshiriladi. Yugurish paytida faqat bitta oyoq bilan, joydan esa ikkita oyoq bilan
surish qulayroq. Qo'llarni biroz egilgan holda ushlab turish kerak, bu sakrash
balandligini oshirishga yordam beradi. Ko'krak balandligigacha yuqoriga qarab
harakat qilishingiz kerak. Ta'sir qilishdan oldin tana va bosh orqaga buriladi. Eng
yuqori nuqtaga yetganda, ular tanasi bilan egilib, peshonasi bilan uchayotgan
to'pga zarba berishadi. Keyin sportchi tushadi, oyoqlari biroz egilgan. To'pni
yuqoriga yuborish uchun uning pastki qismiga uriladi. Agar siz pastga zarba
berishingiz kerak bo'lsa, unda peshonani to'pning o'rtasiga yoki tepasiga belgilang.
Sportchi ajoyib sakrash qobiliyatiga ega bo'lishi va sakrashda harakatlarni
muvofiqlashtira olishi kerak. Agar bir vaqtning o'zida sakrash yugurishdan amalga
oshirilsa, zarba kuchi jiddiy ravishda oshadi.
31

8-rasmTo'pni sakrashda peshonaga urish
To'pni burilish bilan urish Tebranish uchun o'yinchi tanasini orqaga burib, shu
bilan birga belgilangan zarba nuqtasiga 90 gradusgacha burchakka burilishi kerak.
Tana bilan birgalikda oyoqlarning burilishi amalga oshiriladi. Ular bir-biridan 30-
50 sm masofada joylashgan bo'lishi kerak. Agar sakrash paytida to'pga zarba
berilsa, to'pni itargandan keyin to'g'ri yo'nalishda yuborish uchun sportchi boshini
va tanasini zarba berilgan joyga burishi kerak. Boshqa barcha harakatlar sakrashda
bosh bilan urilganlarga o'xshaydi. To'pni burish bilan urish Orqaga zarba Sportchi
oyoqlarini qattiq egib, tanasini orqaga burishi kerak, shunda u boshini yaqinlashib
kelayotgan to'p ostiga uradi. Keyin, keskin ravishda egilib, kestirib oldinga olib
chiqib, to'pga zarba bering. Yiqilishda zarba Agar to'p bosh ostidagi maydon
ustidan uchib ketsa, bu mumkin. Uch-to'rt qadam yugurgandan so'ng, ular biroz
oldinga egiladilar. Surish bir oyoq bilan to'pga qarab amalga oshiriladi. Sportchi
yuqoriga emas, balki maydon bo'ylab sakraydi. Qo'llar tirsaklarda egilgan bo'lishi
kerak. Siz ularga yiqilishingiz kerak bo'ladi. Sportchi to'pni boshi bilan emas, balki
butun tana massasi bilan uradi. Peshonaning o'rta va lateral qismlari zarba nuqtalari
bo'lib xizmat qiladi.
32

Birinchi usulda to'p zarba tanasi va maqsadi bilan bir xil chiziq bo'ylab
uchadi. Ikkinchi usulda to'pning harakati "kesilishi" mumkin. Sportchi egilgan
(yuqorida aytib o'tilganidek) qo'llarga tushishi kerak. Futbolda yiqilish qobiliyati
ko'p narsani anglatadi. Bu yosh futbolchilarga ham o'rgatilishi kerak.
9-rasm. Yiqilishda bosh bilan urish
Burchak zarbasidan keyin gol urish. Agar himoyachi tomon to'pni o'z
darvozasi chizig'idan tashqariga chiqarib yuborsa, burchak zarbasi beriladi. Bu
jarima maydonchasiga to'p tepish va tezkor gol urish uchun ajoyib imkoniyatdir.
To'pni darvozaga urish uchun burchakni chizish, sheriklar bilan o'zaro
munosabatlar va zarba berish texnikasiga e'tibor qarating.yo'naltiring.
Oyoqning ichki qismi bilan to'pning pastki qismiga zarba bering.
To'pni darvoza yonida o'tirishi kerak bo'lgan jamoangizning o'yinchilariga
bering.Sizning sheriklaringiz to'pni tezda qabul qilishlari va uni to'rga o'tkazishlari
kerak.To'pni darvozabon yoki raqib himoyachisiga etib borishi uchun xizmat
qilmang.
33

XULOSA
Futbol o‘ yini texnikasini yaxshi bilish futbolchining har tomonlama
tayyorgarlik ko‘rishi xamda mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas
qismidir. Bunda futbolchilarni maydon b o‘ ylab harakatlanish texnikasi o‘ ta
muhum o‘rin tutadi.
Futbolchilarning maydondagi harakatlanish texnikasiga ularni maydondagi
yugurishlari, sakrashlari, to‘xtashlari, burilishlari kabi bir qator usullar guruhi
kiradi. Agar shug‘ullanuvchilar q o‘ yidagi mashqlarni yaxshi o‘ zlashtirsalar:
1. Oddiy, tisarilib, chalishtirma va juftlama qadamlar tashlab yugurishlarni
takror - takror bajarganda;
2 Bir oyoqda depsinib, ikki oyoqda depsinib sakrashlarni takror - takror
bajarganda;
3. Tashlanib sakrab to‘xtashlarni takror - takror bajarganda;
4. Dipsinib, sakrab, tayanch oyoqda burilishlarni takror - takror bajar-ganda;
Futboldagi to‘pni to‘xtatish, to‘pni qabul qilish va uni egallash kabi texnik
usullarni bajara olish qobiliyatiga ega bo‘ladi lar .
Futbolda to‘pni to‘xtatish to‘pni qabul qilish va uni egallash vositasi bo‘lib
xizmat qiladi. To‘pni to‘xtatishdan maqsad keyingi kerakli harakat-larni amalga
oshirish uchun dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini so‘ndirishdan
iborat. Agar futbol bilan shug‘ullanuvchilar:
1. T o‘ pni to‘xtatishlarni tayanch oyoq bilan, oyoq kaftining ichki tomoni
bilan, oyoq yuzasining o‘rta qismi bilan, son bilan, oyoq yuzasining ichki qismi
bilan, oyoq kaftining tashqi tomoni bilan;
2 . T o‘ pni g avdaning ko‘krak qismi bilan, qorin bilan;
3. Boshning peshona qismi bilan bajarishni takomillashtirsalar fut-boldagi
keyingi kerakli harakatlarni davom ettirishni amalga oshirisha oladilar.
Futbolda to‘pga zarba berish eng muhum texnik usullar hisoblanadi. Berilgan
zarbalar evazigagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. Zarba berish
natijasida darvozaga to‘p kiritiladi. Sportchilar qo‘yidagi zarba berish usullarini
o‘zlashtirsalar darvozaga to‘p kiritishga erishadilar:
34

1. Oyoq kaftini ichki tomoni bilan, oyoq kaftining ichki qismi bilan, oyoq
yuzining o‘rta qismi bilan, oyoq yuzining tashqi qismi bilan, oyoq uchi bilan,
tovon bilan;
2. Boshning peshona qismini o‘rtasi bilan, boshning peshona qismini chekkasi
bilan.
Bu mashqlar joyida turib, harakatda, sakrab, burilib, boshdan oshi-rib, turli
traektoriya va yo‘nalishdagi dumalab yoki uchib kelayotgan to‘plarga zarba berib
bajariladi.
Futbol o‘ yinida darvozabonning harakatlari ham muhum o‘rin tutadi, shu
sabab uning harakatlari ham o‘rganilib boriladi. Darvozabonning o‘yin texnikasi
maydon o‘yinchisining o‘yin texnikasidan tubdan farq qiladi. Bu darvozabonga
qoidaga binoan jarima maydoni ichida qo‘l bilan to‘p o‘ynashga ruxsat etilgani
bilan bog‘liqdir. Agar darvozabonlar qo‘yidagi dorvozabon o‘yin texnikasini
yaxshi egallasalar k o‘ zlangan muvoffokiyatga erishadilar:
-to‘pni ilib olish,
-qaytarish,
-o‘tkazib yuborish
-tashlash.
Shunday qilib 1-9 sinflar uchun o‘quv dasturining futbol bo‘limi bo‘yicha
soatlar taqsimoti, 5-9-sinflar uchun choraklik futbol darsi mavzulari to‘liq bajarilsa
barcha o‘ q uvchilar futbol o‘yini texnikasini mukammal egallashga erishishlari
mumkin.

35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXAT I
1. Futbol. Fizkultura institutlari uchun darslik. T, “O‘qituvchi”, 1986 .
2. Futbol o‘yin texnikasi. Toshkent, 1999 yil.
3. Iseev Sh.T. Futbol jamoalarining g‘alaba qozonishida futbolchilar-ning standart
vaziyatlaridan samarali foydalanishi. «Pedagogik ta’lim». J. № 2, 2003 yil.
4.Kurbanov O.A. Futbol bo‘yicha XVII jahon Chempionati o‘yinlarida berilgan
yakuniy zarbalarining samaradorligi tahlili. Peda gogik ta’lim, J., № 5, 2003.
5. Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O‘quv qo‘llanma.
Toshkent, 2005.
6. Ayrapetyans L.R., Pulatov A.A. Yuqori malakali voleybolchilarni tayyorlashda
tanlovning o‘rni. «JT, sport vama’naviyat» to‘plami, T., 1995.
7. O‘zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarining 1-11 sinf o‘kuvchilari
uchun jismoniy tarbiya dasturi. Toshkent, 1998 yil
8. https://footbolno.ru/texnika-udarov-po-myachu-golovoj-v-futbole.html
9.https://translated.turbopages.org/proxy_u/en-ru.ru.f0c2216a-64239c7d-
b2e9cc47-74722d776562/https/www.wikihow.com/Score-A-Goal-In-Soccer
36

Futbol o’yinida to’pni qabul qilish va uzatish texnikasini o’rgatish tartibi

Купить