Futbolchilarni to'p bilan harakatlanish texnikasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	8.4MB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

122 Продаж

Futbolchilarni to'p bilan harakatlanish texnikasi

Купить

Futbolchilarni to'p bilan harakatlanish texnikasi
Reja:
Kirish
I Bob. Futbol o’yinida o’yin texnikasini qo’llashning zaruriyati va
ahamiyati
1.1. Futbol o’yinida jamoa bo’lib h arakatlanish texnikasi
1.2. Yugurish paytida to'pga egalik qilish texnikasi. To'pni boshqarish
2 bob. Futbol o’yinida to’p bilan harakatlanish texnikasi
2.1. F utbolchilarni to’pga zarba berish texnikasi
2.2. Maydon o'yinchisi va darvozabonni to’p bilan harakatlanish texnikasi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

Kirish
O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-2000 yillarda qabul
qilingan O`zbekiston Respublikasini «Jismoniy tarbiya va sport to`g’risida
qonunni bilisq haqida», O`zbekistonda Futbolni rivojlantirisqni tasqkiliy asoslari
va printsiplarni tubdan takomillasqtirisq cqora tadbirlari to`g’risida «O`zbekiston
Vazirlar Maxkamasi qarori 1996 yil 17 yanvarda qabul qilindi. Futbolga doir
maxsus adabiyotlardan futbolcqilar o`yin paytidagi musobaqalari haqida
ko`pincqa turli materiallar yig’ildi. Bu esa mazkur materiallardan futbolcqilarni
o`yin paytidagi taktik xarakatlari samaradorligini osqirisq ucqun to`la foydalanisq
imkonini bera olmaydi.
Futbolga doir adabiyotlarni taxlil kilisq bilan futbolcqilarni taktik xarakatlari
osqirisq masalasini muxim ekanligini bilisq mumkin.
Xozirgi kundagi mavjud sub`ektiv baxo berisq va tasavvurlar yuli bilan
sqaxsiy,gurux va jamoa xarakatlarni kullasq metodi endi bizni koniktira olmaydi.
Mavjud materiallardan ob`ektiv baxolasq yulidagi ilmiy jixatdan asoslangan
metodlar zarur. Ular murabbiylarni axborotlar bilan xar tomonlama ta`minlasq
kerak.
Bu ma`lumotlarni tajribali murabbiylarning uzok pedagogik kuzatisqlari
bilan solisqtirisq va ularni kullasq futbolcqilarni taktik jixatdan tayyorlasq
masalasida anik bir fikrga kelisqga yordam beradi.
Qarama-qarsqi fikrlar kurasq-dealiktika konuni bulib u futbolda xam yakkol
namoyon buladi. Biz uni strategiya va taktikaning uzgarisqi xamda uyinni
tasqkil etisq printsiplarida muntazam ravisqda kuzatib boramiz. Futbolda taktikasi
squni kursatadiki, u xar kanday uyinni sistemasiz uyincqilarning uziga xos
xususiyatlariga tugri kelisqi, xam ximoyada, xam yakunida eng kup
samaradorlikka erisqisq imkonini beradi. Futbolda kurasq uyining ximoya va
xujum sxemalaridagi uzluksiz rakobatida namoyon buladi. Uyincqilarni
maydonda planli ravisqda joylasqtirisqdan iborat. e. Toladonning fikricqa (1877)
futbol dastlab Angliyada ximoya va xujum meniyalari nazarda tutilgan bulsada
xali taktika isqlab cqikarilmagan edi. Angliyada futbolcqilar sistemasida uynagan
2

edilar. Uyincqilar bunday sistemada joylasqganda xujumcqilar tuplanib kolisqar,
tupni egallagan uyincqi aldab uynasq yordamida oldingsqa yorib utisqga xarakat
kiladi. Tupni bosq bilan urisq va uzokdan turib tepisq kullanilmasdi. Tup
osqirisqni futbolda SQatlandiya kiritdi. Bunday yangilik uyinni tarakkiy etisqiga
olib keldi.
Olimlardan Isaev A. Lukasqin YU. Akramov O, Sodikov O lar katta
futboldagi uyin texnikasida ilmiy tadkikot isqlari olib borisqgani takidlangan
keyingi 10 yil icqida adabiyot va uslubiy kullanmalar yaratilgan bulisqiga
karamasdan maktab ukuvcqilarini ucqun futbol sport turlaridan ma`lumotlar
kamrok yoritilmokda. Qo ‘yilgan maqsadga erishmoq uchun o‘yinda xilma-xil
tarzda uyg‘unlashtirib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami futbol texnikasini
tashkil etadi.
Texnik usullar – bu futbol o‘yinini vujudga keltirish vositasi demak. Yuksak
sport natijalariga erishish ko‘p ji h atdan futbolchining ana shu xilma-xil vositalarni
q anchalik to‘li q bilishiga, ra q ib jamoa o‘yinchilari qa rshilik ko‘rsatayotgan,
ko‘pincha esa charcho q orta borayotgan sharoitda o‘yin faoliyatidagi turli
h olatlarda ularni q anchalik mo h irlik bilan, samarali q o‘llay bilishga bo g‘ li q . Futbol
texnikasini yaxshi bil i sh futbolchining h ar tomonlama tayyorgarlik ko‘rishi va
mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas q ismidir.
O‘yin tara qq iyotining yuz yildan orti q tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yo‘nalishlari
q uyidagilardan iborat: boshning chakka q ismi va or q asi bilan zarba berish, to‘pni
boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usul va usullarni q o‘llash ancha kamayib
ketdi; oyo q yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni q o‘l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi,
aldash h arakatlari (fintlar) ko‘paydi.
3

I Bob. Futbol o’yin texnikasi tasnifi
1. 1 . Futbol o ’yinda jamoa bo’lib harakatlanish texnikasi
Harakatlanish texnikasi quyidagi usullar guruhini o‘z ichiga oladi: yugurish,
sakrash, to‘xtash, burilish. Hara-katlanish texnikasining tasnifi 2-rasmda
ko‘rsatilgan.
O‘yin vaqtida harakatlanish texnikasi usullaridan xilma-xil tarzda qo‘shib
foydalaniladi. Masalan, futbol-chining harakatlanish tezligi nihoyatda xilma-xil:
sekin yurishdan boshlab, startdagi tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko‘tarish
mumkin, yugurish maromi va yo‘nalishi qo‘qqisdan o‘zgarib turadi. Yugurishni n g
xilma-xil usul-larini sakrash, to‘xtash, burilish bilan birga q o‘shib olib eying
futbolchining h arakatlanishiga xos xususiyat hi sob-lanadi.
H arakatlanish texnikasining usullari maydon o‘yinchilari va darvozabonning
to‘pni bosh q arish san’ati bilan chambarchas bo g‘ li q . H arakatlanish texnikasi usul-
larini keragicha h amda kompleks tarzda q o‘llash ko‘p taktik vazifalarni (to‘p olish
uchun ochilish va ra q ibni chal g‘ itish, pozitsiya tanlash, o‘yinchini to‘sib olish va
h .k.) samarali h al q ilish imkonini beradi.
Yugurish . Futboldagi asosiy h arakatlanish vositasi yugurishdir. To‘pni
bosh q armayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda turlicha joylashib
oladilar. Bundan tash q ari, yugurish tarkibiy q ism sifatida to‘pni bosh q a-rish
texnikasiga h am kiradi.
Futbolda yugurishning q uyidagi usullari q o‘llani-ladi: oddiy yugurish,
tisarilib yugurish, chalishtirma q adam tashlab yugurish, juftlama q adam tashlab
yugurish.
Oddiy yugurishdan asosan to‘ g‘ riga borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga
chi q ish ra q ibni q uvish va h okazolarda foydalanadi. H arakat sistemasi h am (bir
oyo qq a tayanish va h avoda uchish fazalariga bo‘linishi) tuz i lishi h am yengil
atletika yugurishidan far q q ilmagani uchun uni oddiy yugurish deyiladi. Q adam
u zunligi, chastotasi va ritmida far q bor, xolos.
4

5,1-5,5 q adam bo‘ladi. Bu esa h avoda uchish fazasi q is q aro q bo‘lgani sababli tez
to‘xtashga yoki tez burilib olishga yordam beradi.
Tisarilib yugurishdan asosan to‘pni olib q o‘yishda va to‘pni olishda
q atnashayotgan h imoyadagi o‘yinchilar foyda-lanadilar. Yugurishning bu turi h am
siklik ( q o‘shalo q q adamli) bo‘ladi. Q is q a- q is q a, lekin tez-tez q adam tashlash,
h avoda uchish fazasining q ariyb yo‘ q ligi o‘nga xos xusu-siyatdir. Buning sababi
siltanish oyo g‘ i or q aga uzatilganda sonning yozilishi cheklanganligidadir.
O‘yin sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab q ilib
kol adi. Bunda tezlik q adam chastotasini oshirish h isobiga orttirilib, bu ko‘pro q
oyo q ning or q aga faol h arakat q ilishiga bo g‘ li q .
Tisarilib yugurayotganda, o‘yinchi ba’zan muvozanatni yo‘ q otib yi q ilib
tushadi. Tayanch oyo q eyingl turgan paytda gavdaning o g‘ irlik markazi o‘ q i
tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchi h olatining tur g‘ un bo‘lishi shartlaridan
biridir.
Chalishtirma q adam tashlab yugurishdan h arakat yo‘na-lishini o‘zgartirish
uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga siltanib yugurish paytida, burilib
olgandan keyin foydalaniladi. U h arakatlanishning spetsifik vositasi bo‘lib, asosan
bosh q a yugurish turlari bilan birga q o‘shib q o‘llaniladi.

3-rasm. Chalishtirma qadam 4-rasm. Chalishtirma qadam
bilan yugurish bilan yugurish
Chalishtirma q adam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish
q adamlari bilan ifodalanadi (3-rasm). Q adam tashlash siklining birida ( q o‘shalo q
q adam) silta-nuvchi oyo q tayanch oyo q ning oldiga chalishtirib o‘tkaziladi.
Yugurish paytida h avoda uchish fazasi juda q is q a.
5

Juftlama q adam tashlab yugurishdan taktik ji h atdan zarur h olatga o‘tishda
(masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) foydalaniladi. U dastlab h arakatlanish
fazasi sifatida qo‘llaniladi. Keyinro q o‘yindagi vaziyatga q arab, harakatlanish
texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi.
Juftlama q adam tashlab yugurish oyo q larni sal bukib bajariladi (4-rasm).
Birinchi q adamni h arakat yo‘nalishiga ya q in oyoqdan boshlab, yon tomonga
tashlanadi. Ikkinchi q adamda oyo q lar juftlanadi. Depsinish va siltanish
h arakatlarida zo‘r berish yu q ori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiriladi.
Sakrashlar . To‘xtash va burilish usullarining ba’zilarini ijro etishda
sakrashdan foydalaniladi. Sakrash zarba berishning ayrim usullari, to‘pni oyo q da,
ko‘krakda, kalla bilan to‘xtatib q ol ish eyin’zi fintlar texnikasining q ismiga kiradi.
O‘yindan oldin, yon tomon-larga, yu q origa h amda shularga ya q in yo‘nalishlarda
sakra-ladi. O‘
To‘xtashlar . H arakatlanish texnikasida to‘xtashga h arakat yo‘ n alishini
o‘zgartirishning samarali vositasi deb q araladi. To‘satdan to‘xtab q ol ganda,
ra q iblarning q aerda, q anday joylashishiga q arab turib to‘p bilan h am, to‘psiz h am
o‘sha ketayotgan tomonning o‘ziga yoki q arshi tomonga otilib ketiladi, o‘ngga
yoki chapga q ochib kol inadi.
To‘xtashda ikki xil usul q o‘llaniladi: sakrab to‘xtash va tashlanib to‘xtash.
Sakrab to‘xtash uchun yu q origa q is q aro q sakrab, siltangan oyo q da yerga
tushildi – bunda tur g‘ unlik bo‘lsin uchun shu oyo q sal egiladi (5-rasm). Ammo
ko‘pincha yerga ikki oyo q lab tushiladi.
Tashlanib to‘xtash so‘nggi yugurish q adami h isobiga bajariladi. Bunda
siltangan oyo q ni oldinga uzatib, tovonga tayaniladi-da, keyin oyo q ni rostmana
yerga q o‘yiladi. Tashlanib to‘xtash oyo q larni anchagina bukib, ikki oyo qq a tayanib
q ol ish bilan ifodalanadi (6-rasm).
Barcha xil to‘xtashlardan keyin, odatda, turli yo‘na-lishlarda harakat davom
ettiriladi. Shuning uchun to‘xtash-dagi so‘nggi h olat eying h arakatning start h olati
bo‘lishi kerak.
6

Burilishlar . Burilish yordamida futbolchilar tezlik-ni minimal kamaytirib,
yugurish yo‘nalishini o‘zgarti-radilar. Odatda, turgan joyda burilgandan keyin start
h arakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni
olib yurish va fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga h am kiradi.

5-rasm. Sakrab to‘xtash 6-rasm. Oldinga tashlanib to‘xtash
Burilishning quyidagi usullaridan foydalani-ladi: hatlab o‘tib burilish, sakrab
burilish, tayanch oyoqda burilish. O‘yin sharoitiga q arab yon tomonlarga va or q aga
burilish mumkin. Burilish turgan joyda h am, harakat paytida h am ijro etilaveradi.
H atlab o‘tib burilganda, q is q a- q is q a 2-3 q adam tashlash h isobiga kerakli
yo‘nalishga q arab olinadi.
1.2. Yugurish paytida to'pga egalik qilish texnikasi.To'pni boshqarish
Dribling mashqlari
Futbolga egalik qilish bo'yicha mashg'ulotlar haqida gap ketganda,
ko'nikmalarni oshirishning eng yaxshi usuli bu chiplardan (konuslardan)
foydalanishdir. Chiplar bilan ko'plab mashqlar mavjud, siz sportchining
tayyorgarlik darajasi va yoshidan boshlashingiz kerak.
Ommabop mashq - dribling qilish uchun chiplarni bitta to'g'ri chiziqqa
qo'yish, ularni aylanib o'tish. Bir oyog'idan foydalanib, to'pni bir oyog'ining
o'rtasidan o'tayotganda oyoqning ichki qismi bilan yordam berib, to'pni oyoqning
tashqi tomoni bilan keyingi bo'shliqdan o'tkazing. O'rnatilgan chiplar bilan
amaliyotni takrorlang. Bundan tashqari, siz haqiqiy o'yin tezligiga o'xshash tezroq
tezlikda chiplarni urish orqali vazifani murakkablashtirishingiz mumkin.
7

To'pni boshqarishni iloji boricha mashq qilish uchun chiplar bilan turli xil
mashqlardan foydalaning. Xususan, sportchining o'zi bajarishi mumkin bo'lgan 10
ta to'pga egalik qilish mashqlari bilan yuqoridagi videoni tomosha qilishni tavsiya
etamiz.
Futbolda dribling (dribling) va futbolchilar tezligini oshirish uchun konusli
mashqlar kabi mavzular bo'yicha batafsil ko'rsatmalar bilan alohida maqolalar
tayyorladik. Agar siz dribling va dribling mahoratingizni oshirishingiz kerak
bo'lsa, ularni o'rganing.
Yugurish paytida to'pga egalik qilish texnikasi
Ko'pgina o'yinchilar to'pni tezroq dribling qilishni va shu bilan birga uni
ishonchli boshqarishni xohlashadi. Biroq, ko'pchilik bunday to'pga egalik qilishni
aniq o'rgatmaydi. Tezlik faqat sportchining vazni va uning tabiiy qobiliyatiga
bog'liq degan mashhur afsona mavjud. Bu muhim rol o'ynasa-da, to'pni boshqarish
va boshqarish tezligini muntazam mashg'ulotlar orqali oshirish mumkin.
Shunga qaramay, to'pni boshqarish va tezlikni oshirish uchun eng samarali
mashqlar chiplar, konuslar, pozitsiyalar bilan mashqlardir.
Bunday mashqlardan birini ko'rib chiqing (quyidagi video). Birinchidan,
mashq qilish uchun uchta chip tayyorlang, ular orasida siz zigzag bilan yugurasiz,
so'ngra yana uchta, birinchisidan o'n metr masofada. Avval mashqni to'psiz
bajaring, so'ngra to'p bilan takrorlang.
To'p oyog'ingizda bo'lsa, uning oyoq barmog'iga yaqinroq ekanligini
tekshiring (oyoqning ichida yoki tashqarisida). Raflar yoki chiplar o'rtasida
harakatlanayotganda, to'pni aniq markazda ushlab turganingizga ishonch hosil
qiling, tanangiz kerak bo'lgandan kattaroq amplituda harakat qilmaydi va siz
tormozlashda ortiqcha kuch sarflamaysiz. Ichki oyog'ingizni chiplar yoki
tirgaklarga yaqinroq tormozlashda siz tezroq harakat qilishingizni va dribling
yanada samarali bo'lishini tushunasiz.

8

To'pni to'xtatish va boshqarish texnikasi
To'pni to'xtatish va nazorat qilish mashqlari siz o'zingiz, sherigingiz bilan
juftlik yoki jamoaviy mashg'ulotlarda mashq qilishingizga qarab sezilarli darajada
farq qilishi mumkin.
Asosiy mashqni ko'rib chiqing, uni sherik bilan qilishingiz kerak (quyidagi
videoga qarang).
Birinchi yondashuvda siz ikkala oyog'ingizni navbatma-navbat ishlatib, bir-
biringizga to'pni erga uzatasiz.
Ikkinchi yondashuvda sherik sizga to'pni aylantiradi, uni aylantirmaydi. U uni
past balandlikdan uloqtirishi mumkin, shunda siz hali ham to'pni oyog'ingizning
ichki qismi bilan to'xtatib, erga bosib, keyin orqaga uzatishingiz mumkin.
Hamkor to'pni turli balandliklarda, masalan, tizza, qorin, ko'krak yoki hatto
bosh balandligida tashlashi mumkin. Ushbu mahoratni egallashning eng yaxshi
usuli-to'pni turli balandliklarda boshqarishga harakat qilish.
Tiz balandligida siz to'pni tanangizga tegishiga yo'l qo'ymaslik o'rniga,
zarbani yumshatganingizga ishonch hosil qilib, to'pni oyog'ingizning ichki qismi
yoki soningiz bilan boshqarishingiz mumkin.
Qorin balandligida bu mahoratni o'rganish qiyinroq, chunki siz orqaga qadam
tashlab, to'pni oyog'ingiz bilan to'xtatish uchun tushishiga ruxsat berishingiz kerak
bo'ladi, chunki to'p noqulay balandlikda.
Ko'krak balandligidagi to'pni ko'krak bilan olish kerak, qo'llaringizni ishlatib,
ko'kragingizni iloji boricha ochishingiz kerak, keyin to'pni erga tushiring yoki
yozdan pas bering.
Nihoyat, to'pni bosh bilan boshqarish. Bu qiyin bo'lishi mumkin, ammo bunga
erishish mumkin, to'pni kuzatib boring va tanangizni ochib, peshonangiz bilan
zarbani yumshating, so'ngra to'p tushishiga imkon bering.
Devorga o'tish
Bu devor va to'pdan boshqa hech narsa ishlatmasdan birinchi teginish va
egalik qilishni mashq qilish va takomillashtirishning eng yaxshi usuli. To'pni
oyoqning ichki qismi bilan devorga o'tkazish va to'p sizga qaytib kelganida
9

oyoqning ichki qismi bilan zarbani yumshatish bilan boshlash yaxshidir. To'pning
sakrashini yumshatish uchun tanangiz ochiq, sonlaringiz va elkalaringiz tayyor
ekanligiga ishonch hosil qiling, bu sizning birinchi teginishingiz qaerga ketishini
aniqlash uchun to'pning yo'nalishini boshqarishga imkon beradi. Keyin har xil
tezlikda davom eting, bu usul sizga ko'plab o'yin vaziyatlarini mashq qilishga
yordam beradi.
Endi biroz harakat qo'shing. Oldingi usullardan foydalanib, harakatlaringizni
ko'rsatish uchun chiplarni uchburchak qilib qo'ying. Shunday qilib, o'ng oyog'ingiz
bilan devorga o'ting, orqaga qaytish uchun tanangizni oching va to'pni keyingi
zarba beradigan tomonga yuboring. Endi chap oyog'ingiz bilan devorga o'ting va
to'pni o'ng oyog'ingiz bilan boshqarib, harakatlantiring. Oddiy tezlikda
harakatlaning va tayyor bo'lgach, uzatish va harakat tezligini oshiring.
Pasni mashq qilish uchun, to'pni birinchi marta tegizish uchun siz futbolga
o'tish mavzusidagi batafsil maqolamizni ko'rishingiz mumkin. U to'pni uzatish va
qabul qilishni yaxshilash uchun eng samarali mashqlar va mashq variantlarini
ko'rib chiqadi.
To'pga egalik qilish
Keyingi mashqlar guruhi to'pni boshqarish va oyoqqa egalik qilish texnikasini
takomillashtirishga qaratilgan bo'lib, bu ayniqsa raqibning zarba berish
ko'nikmalarini mashq qilish uchun foydalidir. Quyida har birini qanday qilish
kerakligi haqida video va ko'rsatmalar mavjud.
Barmoq bilan teginish
Buni qanday qilishni o'rganish uchun to'pga e'tibor qarating va to'p
oyog'ingizning barmog'iga tegayotganini his qilishga odatlanishga harakat qiling.
Buning uchun sizga faqat to'p va unga diqqatni jamlash qobiliyati kerak bo'ladi.
Avval to'pni oldingizga qo'ying va o'ng va chap oyog'ingizning barmog'i bilan
navbat bilan to'pga teging. To'pga tegib turgan paypoqqa e'tibor qarating va har
birini ishlash uchun oyoqlaringizni o'zgartiring.
Ushbu to'pga egalik qilish mashqlari to'pning oyoq va oyoq barmoqlari bilan
ishlashini yaxshilashga yordam beradi. Ushbu mahoratni qanchalik tez
10

o'zlashtirsangiz, o'yin vaziyatidagi barcha boshqa ko'nikmalarni mashq qilish
shunchalik oson bo'ladi.
Taglik rulolari
Taglik rulonlari yordamida siz haqiqatan ham himoyachini aldashingiz va
hayratda qoldirishingiz mumkin. Shunday qilib, sizning arsenalingizda ushbu
foydali mahorat mavjudligiga ishonch hosil qiling.
Ushbu mahorat asoslarini o'rganish uchun to'pni tagligi bilan oyoqning ichki
qismidan tashqi tomoniga siljitishga harakat qiling. To'pning oyoq bo'ylab to'liq
o'tishiga ishonch hosil qilish uchun ekstremal tikanlarga e'tibor bering.
Harakatlarni osonlashtirish uchun boshqa oyog'ingizga ozgina sakrab o'ting.
Ikki oyoqli rulolar
Texnika oddiy taglik rulolari bilan bir xil ishlatiladi, ammo bu holda ikkala
oyoq ham ishtirok etadi.
Taglikdan (boshoqlardan) foydalanib, dumaloq harakatlar bilan oyog'ingizni
to'p bo'ylab aylantiring va to'pni boshqa oyoq tomon yo'naltiring. To'p ikkinchi
oyoqqa yaqinlashganda, to'pni birinchi oyoqqa o'tkazish uchun bir xil harakatlarni
bajaring. Qayta – qayta takrorlang, takrorlash bu mahoratning kalitidir.
Ushbu mashqni murakkablashtirish uchun o'zingizga ma'lum miqdordagi
dumaloq harakatlarni bering va vaqtni belgilang. Texnikani kuzatib boring. Ikki
oyoqli rulolar futbol mashg'ulotlarida asosiy mashqdir.
Oldinga va orqaga burilish
To'p sizning oldingizda va siz uni bir oyog'ingiz bilan boshqarasiz. Keyin,
paypoq yaqinidagi oyoq tagidan foydalanib, to'pni orqaga qaytaring va oyoqning
ichki qismi bilan muloyimlik bilan quchoqlang. Botning ichki qismiga birinchi
teginish juda muhim, to'pni boshqa oyoqqa o'tkazish va jarayonni takrorlash uchun
teginish to'g'ri kuch bilan sodir bo'lishi kerak. Ushbu mahorat himoyachini
o'yindan olib chiqishning samarali usuli hisoblanadi.
Oyoqni ko'tarish bilan oldinga va orqaga burilish
Yana bir xil texnika, ammo bu mashq dribling mahoratini oshirishga yordam
beradi. Yuqorida aytib o'tilganidek, to'p bilan tezroq yugurish uchun to'pni
11

himoyachidan tezroq tortib olish uchun dribling paytida oyoq ko'tarish va oyoq
barmog'idan foydalanish kerak.
Oyoq barmog'i yaqinidagi oyoqning tagligi bilan to'pni o'zingizga qarab
itaring, to'pni oyoqning ichki tomoni bilan emas, balki ko'tarish bilan oldinga
suring. Qayta-qayta takrorlang.

O'yinda foydali bo'lgan to'pni boshqarish qobiliyatlari
Orqaga surish
Orqaga surish, shubhasiz, o'yindagi eng kam baholangan ko'nikmalardan
biridir. Biroq, bu sizga pasni o'tkazish yoki zarbani bajarish uchun kerak bo'ladigan
ko'proq joyni o'ynashga yordam beradi.
Biz allaqachon tik turgan joydan orqaga surishni qanday qilishni ko'rib
chiqdik, lekin yugurganingizda va uni o'yin sharoitida takrorlashga harakat
qilganingizda buni qanday qilish kerak?
Chipni marker sifatida ishlatib, siz konusga qarab dribling qilishingiz kerak
va konusga yaqinlashganda, to'pni taglik bilan to'xtating. To'xtashdan so'ng darhol
kerakli yo'nalishda tezda orqaga surish kerak.
To'pni orqaga surganingizda, allaqachon o'rgangan barcha dribling
ko'nikmalaridan foydalanib, uni o'zingizdan uzoqlashtiring va to'g'ri yo'nalishda
harakatlaning. Ushbu mahoratni himoyachiga qarshi ishlatish uchun tanangizdan
foydalaning. Himoyachini tanangizning asl holatini saqlab, xuddi shu yo'nalishda
harakat qilaman deb o'ylang va keyin og'irlikni aslida harakat qilishni
rejalashtirgan tomonga o'tkazing.
Mahoratni oshirishning yana bir usuli: boshlang'ich pozitsiyasida turing, chip
tomon harakatlaning, to'pni to'xtating va uni orqaga suring. Ammo yugurayotgan
tomonga burilish o'rniga, to'pni tik turgan oyog'ingiz orqasiga surish uchun
oyog'ingizning ichki qismidan foydalaning. Bu bo'sh joyni bo'shatish va raqibni
chalkashtirib yuborishning ancha tezroq usuli.
12

To'pni kesib o'tish
O'tish-bu himoyachini aldashning samarali usuli, bu mahoratga ega bo'lish
juda foydali. O'tish uchun avval siz bir oyog'ingiz bilan dribling qilishingiz kerak,
oyoqning tashqi tomonini ishlatganingizga ishonch hosil qiling, so'ngra raqibga
yaqinlashganda, dribling qilingan oyog'ingiz bilan pastadir qiling. Oldingizda
turgan o'yinchini mag'lub etish uchun siz butun vazningizni harakatlanayotgan
tomondan boshqa tomonga o'tkazishingiz va qarama-qarshi yo'nalishda harakat
qilishni boshlash uchun qarama-qarshi oyog'ingizdan foydalanishingiz
kerak. Asosan, qadamni bajarish uchun siz tana vaznini bir tomondan boshqasiga
o'tkazishingiz kerak, buning uchun tizzangizni bukishingiz mumkin.
Elastiko
Ushbu fint "Barselona" ning sobiq o'yinchisi Ronaldino tufayli mashhur
bo'ldi, u ushbu usul yordamida himoyachilarni ajoyib tarzda mag'lub etdi
(shuningdek, "Flip-flop"deb ham tanilgan). Elastikoni bajarish uchun avval to'liq
elastikoga o'tishdan oldin isinish va har bir qadamni asta-sekin bajarish kerak.
Shunday qilib, bir joyda turib, to'pni oyoqning tashqi tomoni bilan ichki tomonga,
to'g'ridan-to'g'ri oyoq oldida harakatlantiring. O'zingizni yaxshi his
qilmaguningizcha takrorlashni davom eting, so'ngra tik turgan oyog'ingiz bilan
sakrashni bajaring. Keyingi qadam tanani oldinga va orqaga siljitish orqali
harakatlarni qo'shishdir; to'p har doim oyoqning chetida va ichki qismida paypoq
yonida ekanligiga ishonch hosil qiling.
Soxta belanchak bilan rulolar
Himoyachini butunlay chalg'itishi uchun, ayniqsa keng pozitsiyada yoki
darvozaga urilganda, bu mahorat haqiqatan ham foydali bo'lishi mumkin.
Shunday qilib, avval siz to'pni oldingizda siljitishingiz kerak, xuddi zarba
berayotgandek tanangizni oching, so'ngra to'pni tanangiz orqali boshqa
oyog'ingizga aylantiring va bu sizga qo'shimcha manevr qilish uchun ko'proq joy
o'ynashga imkon beradi. Kuchli oyoqqa qaytish uchun siz hatto boshqa oyog'ingiz
bilan ham xuddi shunday qilishingiz mumkin.
13

Harakatni keskinlashtirish uchun har bir soxta belanchakdan keyin to'pni
oyoqdan oyoqqa aylantirishda davom eting. Ushbu mashq boshqa ko'nikmalarni
o'rgatish haqida gap ketganda, oyoqlaringizni aniqroq va dinamik qiladi.
Kroyfning Burilishi
Agar siz avvalgi mahoratni yanada yaxshiroq pompalamoqchi bo'lsangiz,
Kroifni aylantirish sizga yordam beradi. Ushbu fint afsonaviy gollandiyalik
futbolchi Yoxan Kroyf tufayli mashhur bo'ldi, u shved himoyachisi Yan Olssonni
hayratda qoldirdi va chalkashtirib yubordi.
Kroyfning burilishini amalga oshirish uchun siz tezda himoyachidan bo'sh joy
olishingiz kerak. Himoyachiga siz o'tmoqchi yoki musht tushirmoqchi
ekanligingizni ishonchli ko'rsatishingiz kerak bo'ladi, lekin siz buni qilmaysiz. Siz
faqat niyatni ko'rsatishingiz kerak.
Stenli Metyusning Finti
Bu to'pni boshqarishning nihoyatda samarali mahorati va agar to'g'ri
bajarilgan bo'lsa, o'yin sharoitida qo'llash oson. U Angliyaning sobiq hujumchisi
va "Blekpul" Stenli Metyus nomi bilan atalgan, u sayyoradagi eng yaxshi
hujumchilardan biri bo'lgan va bu mahorat uning savdo belgisiga aylangan. U
futbol faoliyatini 50 yoshgacha davom ettirdi va hatto "Oltin to'p"ni qo'lga kiritdi.
Dunyo bo'ylab muxlislarga juda ko'p quvonch keltirgan mahoratni namoyish
qilish uchun siz himoyachini bir tomonga yugurishingizga ishontirishingiz kerak,
lekin aslida boshqa tomonga yugurishingiz kerak. Ushbu portlovchi fint ko'pincha
keng maydonlarda ishlatiladi, ammo boshqa holatlarda ham ishlatilishi mumkin.
"Fint Ronaldu"
Tez harakatlanayotganda himoyachini qurolsizlantirishi mumkin bo'lgan yana
bir ajoyib mahorat. Bu fint portugaliyalik Krishtianu Ronaldu sensatsiyasi bilan
bog'liq bo'lib, u undan bo'sh joyni o'ynash yoki jamoadoshiga himoyachida
o'ynagan bo'sh joydan foydalanishga ruxsat berish uchun foydalanadi. Bu ajoyib
hiyla, chunki siz yo'nalishni o'zgartirishingiz mumkin, lekin bir lahzani
yo'qotmaysiz.
14

2 bob. Futbol o’yinida to’p bilan harakatlanish texnikasi
2.1. F utbolchilarni to’pga zarba berish texnikasi
Futbol texnikasi ikki asosiy qismga bo'linadi: to'psiz harakat va to'p bilan
harakat.
To'psiz harakatlar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1) yugurish (shu jumladan yo'nalishni o'zgartirish bilan);
2) sakrash;
3) koptoksiz tana (tanasi).
To'p harakatlariga texnikaning quyidagi elementlari kiradi:
1) tepish;
2) to'pni qabul qilish (to'xtatish);
3) sarlavha;
4) dribling;
5) taqiqlar;
6) to'pni tanlash;
7) to'pni tashlash;
8) darvozabon texnikasi.
Sportdagi texnikaning ta'siri ostida biz odatda harakatlarni bajarish usulini
tushunamiz. Har bir sport o'ziga xos texnikani talab qiladi. Bu nafaqat Pego uchun
zarur bo'lgan maxsus harakatlarga, balki umumiy harakatlarga (yugurish, sakrash
va hk) ham tegishli.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, futbol texnikasi ostida biz o'yinga tatbiq
etilishi mumkin bo'lgan barcha harakatlarni qanday bajarishni tushunamiz.
Futbol texnikasi juda muhim. Birinchidan, to'p bilan bajarilgan harakatlar
haqida ma'lumot zarur. Jismoniy tayyorgarlikning etishmasligi hozirgi paytda
yashirin bo'lishi mumkin. Taktikani bilish (futbolda oqilona kurash fani) ham
ustuvor emas. Biroq, texnikaning asosiy ahamiyatini ta'kidlash uchun, aytib
o'tilgan uchta elementni o'zaro bog'lash va ularning ustuvorligini belgilash tavsiya
etiladi.
15

O'yinning har bir bosqichida turli xil taktik variantlarni tanlash mumkin.
Vaziyatni to'g'ri baholay olish uchun, eng yaxshi taktik variantni tanlash har bir
o'yinchi taktikasida eng muhim bo'lgan narsani tanlang. Ikkala o'yinchining o'zaro
ta'siri - bu taktikaning keyingi, yuqori darajasi. Kombinatsiyani boshlagan va uni
amalga oshirish uchun sherigini jalb qilgan o'yinchi aniq nima qilishni
xohlayotganini va kombinatsiyada qatnashgan boshqa o'yinchi nima qilishi
kerakligini aytib berishi kerak. Bitta taktik dizayn bilan bog'langan ikkita
o'yinchining taktikasi, boshlang'ich kombinatsiyasida yuzaga kelgan murakkab
harakatlardir. Agar uch yoki undan ko'p o'yinchi taktik kombinatsiyaga jalb
qilingan bo'lsa, bu futbol taktikasining yanada qiyin bosqichidir.
Dushmanni manevr qilish, "ochish", "yirtish", hujumda ham, himoyada ham
"yopish" natijasida olingan son jihatdan ustunlik taktikaning eng muhim
printsiplaridan biridir. Himoyada ham, hujumda ham chiziqlarning taktik aloqasi
katta ahamiyatga ega. Bir chiziq ichida boshqalarga bog'liq bo'lmagan taktik
tushunish jamoa uchun to'liq bo'lmasligi mumkin. Taktik tushunish va barcha
chiziqlar, eng asosiysi, yarim himoyadagi hujum va himoyadagi hujumchilar va
himoyadagi darvozabon o'rtasidagi bog'liqlikka alohida e'tibor qaratish lozim
Taktik tayyorgarlik futbolchilarning texnik fazilatlari va taktik mahoratni
rivojlantirishga asoslangan.
Taktik tayyorgarlikning asosiy bo'limlari:
a) taktik tayyorgarlikni o'yindan ajratib
b) Ikki tomonlama o'yinda taktik tayyorgarlik.
O'yindan ajratilgan taktik mashg'ulotlarda individual va guruhli
mashg'ulotlar ajralib turadi; ikkinchisi o'yin mashqlari va maxsus taktik
kombinatsiyalar yordamida amalga oshiriladi.
O'yinchini individual taktik tayyorgarligida asosiy maqsad o'yinchining
allaqachon mavjud bo'lgan taktik xususiyatlarini rivojlantirish, individual
xususiyatlarga asoslangan yangi taktik usullarni ishlab chiqish va noto'g'ri taktik
ko'nikmalarni yo'q qilishdir.
16

Shaxsiy taktik mashg'ulotlarda joy tanlash yoki ular aytganidek "reja" tuzish
qobiliyatini rivojlantirish katta ahamiyatga ega.
Ularni quyidagicha «tasniflash» o'rgatiladi: 6 7 ta ustunlar cheklangan
maydonda, taxminan 10 X 10 m maydonga, hech qanday tizimsiz joylashtiriladi.
O'quvchi to'p bilan harakatlanmoqda va ushbu o'yinchining boshqa tomonida o'zini
qarshi qo'ygan holda ushbu tokchalar atrofida harakatlanadi. Qulay vaziyatga
tushib qolgach, murabbiy to'pni bir nechta pozitsiyalar orasida o'tishi uchun erga
yuboradi. Talaba doimiy harakatda bo'lib, to'pni bosib o'tadigan yo'lni topishga
harakat qiladi, uni "tasniflaydi" va qabul qiladi. Asta-sekin raflar soni va ularning
joylashuvi zichligi oshib boradi, buning natijasida to'pni yuborish mumkin bo'lgan
koridorlar mavjud.
Darvozabonning individual mashg'ulotlarida raqibga yugurish uchun lahzani
ushlab qolish qobiliyatini rivojlantirish uchun quyidagi usul qo'llaniladi.
O'yinchidan to'p bilan birga darvoza tomon siljish talab etiladi; Darvozabon shart.
yugurayotganda to'pni olib qo'yish uchun bir lahzani tanlang. Ushbu mashg'ulot
darvozabonning jiddiy tayyorgarligidan so'ng amalga oshiriladi va maksimal
ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi.
Har bir bunday mashg'ulotda 20 30 ta "yugurish" amalga oshiriladi, dastlab
hujumchi darvozabondan biroz past bo'lishi kerak, bu usul tezda ijobiy natijalarni
beradi.
Shaxsiy taktik mashg'ulotdan oldin kamchiliklarni tuzatishni va futbolchilarga
kerakli fazilatlarni singdirishni ta'minlaydigan usullarni sinchkovlik bilan tanlash
kerak.
Talabalarni qiziqtirgan yaxshi tanlangan mashqlar har doim muvaffaqiyatli
bo'ladi. Quyida guruh mashqlari uchun namunaviy mashqlar va o'yin mashqlari
keltirilgan.
1. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni ikkita vites bilan dribling. Ushbu
mashq bilan siz to'psiz juda tez harakat qilishingiz kerak. Bundan tashqari, to'p
harakatlanishga yuboriladi. Ushbu mashq 50 dan 60 m gacha bo'lgan masofada
amalga oshiriladi.
17

2. Uch pas bilan to'pni haydab chiqarish. Bu erda to'psiz ishlaydigan
o'yinchilar ham iloji boricha tezroq harakat qilishlari kerak. Mashq 60 dan 80 m
gacha bo'lgan masofada amalga oshiriladi.
3. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni uch tomonlama uzatmalar bilan
haydash. To'pni qabul qilgan kishi sheriklarga harakat qilish uchun vaqt berib,
to'pni boshqarishga biroz vaqt ajratadi.
4. O'rindiqlarni almashtirish bilan to'pni uch tomonlama uzatmalar bilan
haydash. To'p zigzagga o'tadi. Masofa 80-100 m.
5. Bitta haydovchi bilan doira ichida to'p. 6 8 o'yinchi radiusi 7 10 m bo'lgan
doira hosil qiladi, aylananing markazida bitta haydovchi joylashgan. Oldindan
belgilangan tartibda aylanada turgan o'yinchilar (masalan, faqat chap oyoq bilan
yoki faqat o'ng bilan) to'pni bir-birlariga uzatadilar. Haydovchi to'pni olishga yoki
hech bo'lmaganda unga tegishga harakat qilmoqda. To'pga tegib, haydovchi
uzatishni muvaffaqiyatsiz amalga oshirgan kishi bilan o'rnini o'zgartiradi.
6. Ikkita haydovchi bilan doira ichida to'p. Xuddi shu o'yin, lekin ma'lum bir
taktik dizayni bilan harakat qiladigan ikkita haydovchi doirasida.
7. Haydovchi kvadrati. Belgilangan kvadratning burchaklarida 10x10 m (yoki
15x 15 m) o'lchamdagi 4 ta o'yinchi bor. Haydovchi maydonning o'rtasida.
O'yinchilar to'pni har qanday yo'nalishda bir-birlariga faqat maydon ichida
berishadi. Yo'qotilgan to'p uzoqroq yuradiganlarning o'rnini o'zgartiradi.
Ushbu o'yinda asoratlar kvadratni qisqartirish, uzatish usullarini cheklash va
boshqalar bilan ham mumkin. Ba'zan bitta haydovchini aylanishga ruxsat berish
mumkin.
8. Ikkala kvadratga qarshi uchta. Maydonning cheklangan maydonida (yoki
zalda) ikkita haydovchi to'pni bir-birlariga ma'lum bir tarzda uzatgan uchta
o'yinchidan oladi. Kvadrat ichida (to'rtburchaklar) istalgan yo'nalishda
harakatlanishga ruxsat beriladi. Yo'qotilgan to'p haydovchi bilan joylarni
o'zgartiradi.
O'yinchilar texnikasi va taktikasini o'rgatish uchun juda foydali bo'lgan
ushbu mashqda maydonni qisqartirish yoki ko'paytirish, uzatish usulini cheklash,
18

kirish vazifalari va hk. Ba'zida bitta haydovchini aylanishga ruxsat berilishi
mumkin. Ta'riflangan o'yin mashqlari ko'pincha ustalar jamoalarida qo'llaniladi va
yaxshi natijalar beradi.
9. "Beshdan beshgacha" ("partiyaga qo'shilish"). Maydonning yarmida ikkita
o'yin bo'lib, har biri besh kishidan iborat.
Har bir partiyada o'z eshiklari mavjud, ular yon tomonlarga o'rnatilgan
ustunlar bilan belgilanadi. Darvozaning kengligi shartli, eng yaxshisi 1 1,5 m.
O'yin kiritilgan gollar bilan o'ynaladi. Dushmanga urish taqiqlanadi. Butun o'yin
"ochilish" va "yopilish", to'g'ri harakatlar va aniq uzatmalarga asoslangan. O'yin
ushbu mashqda qo'llanilishi mumkin bo'lgan barcha futbol qoidalariga muvofiq
amalga oshiriladi.
2.2. Maydon o'yinchisi va darvozabonni harakatlanish texnikasi.
Maydon o'yinchisi uchun harakat qilish va to'p bilan ishlash qobiliyati
muhimdir. Harakat qilish qobiliyati yugurishni (yo'nalishni va sur'atni o'zgartirgan
holda), sakrash texnikasini, to'psiz va himoyaviy pozitsiyalarni o'z ichiga oladi.
To'p bilan ishlash ko'nikmalariga quyidagilar kiradi: qabul qilish, tanlash va
saqlash, raqibni turli tezlikda urish, yuzma-yuz va zarba berish.
Konturlar orasida tobora ko'proq uchraydi. Masalan, poshnali, poshnali yoki
tizzadan tepish kam ishlatiladi. To'pning traektori va harakatining xarakteri
futbolchi qaysi nuqtada va qaysi oyog'ini urganiga qarab belgilanadi. Masalan,
agar u to'pning markazida bo'lmagan va ichki tomondan (yonoq) yoki oyoqning
tashqi tomonidan bajarilgan bo'lsa, "egri chiziq" uriladi. Nafaqat "zarba"
oyog'ining ishi muhimdir: ko'p jihatdan to'pning uchish yo'li uni qo'llab-
quvvatlovchi oyog'ining holati va masofadan belgilanadi.
Gol urish va pasni farqlash (har xil quvvat va balandlik bilan); harakatsiz,
aylanuvchi va uchuvchi to'pga zarba berish. Texnik jihatdan murakkab zarbalar
alohida-alohida: teskari tomondan, o'zidan (qaychi) va hokazo. Mashg'ulot
davomida standart vaziyatlardan zarbalar: burchakdan, jarima va jarima zarbalari
19

ham maxsus ishlab chiqilgan. Futbolchilar orasida taniqli "me'yorlar" ustalari bor
va "to'liq vaqtda jarima zarbasi" iborasi futbol lug'atiga qattiq kirib bordi.
Ba'zi ustalar o'zlarining zarbalarini ixtiro qiladilar, ular keyinchalik umumiy
mulkka aylanadi. Masalan, "quruq varaq" (gorizontal va vertikal tekisliklarda bir
vaqtning o'zida aylanadigan to'p harakatning traektoriyasini to'satdan o'zgartiradi,
shamolli ob-havo sharoitida parvozni esga soladi) bir vaqtlar Evropa futboli uchun
haqiqiy kashfiyot bo'ldi. 1958 yilgi Jahon chempionatida uni braziliyalik yarim
himoyachi Didi namoyish etdi. Va uning hamyurti Leonidas da Silva futbol
tarixiga g'ayrioddiy ajoyib "velosiped" ixtirochisi sifatida abadiy kirib keldi.
Aksariyat o'yinchilar uchun asosiy to'p tepish - bu o'ng oyoq, ammo ularning
orasida chap qanot himoyachilari bor: "Gol qiroli" vengriyalik Ferents Puskas,
taniqli argentinalik hujumchi Diego Maradona va boshqalar, chunki to'p doim ham
"qulay" oyoq ostida qolmaydi. , mashg'ulotlarda ishtirok etadigan o'yinchilar
bunday vaziyatlarni mashq qilishadi. Afsonaviy Pele, barcha davrlarning eng
yaxshi futbolchisi deb topilib, ikkala oyog'ining ajoyib zarbasi bilan ajralib turdi.
To'pni oyoq, bosh, ko'krak va boshqalar tana qismlari tomonidan to'xtatiladi.
To'pni qabul qilish usuli uning harakatlanish xususiyatiga bog'liq (uchish, ko'krak
darajasida, pastki yoki aylanma), shuning uchun haddan tashqari to'p ko'pincha
oyoqning tagligi yoki tagligi bilan to'xtatiladi. To'pni olishda zarbani iloji boricha
yumshatish va iloji bo'lsa, uning takrorlanishiga yo'l qo'ymaslik kerak.
"Dribling" - dribling, shu jumladan raqibning urishi, odatda yuqori tezlikda
amalga oshiriladi. Futbolchining to'pni tanasi bilan qoplashi, shuningdek, uni
ko'zga ko'rinmasdan olib borishi qobiliyati juda muhim: bu o'zgaruvchan o'yin
holatini baholashga imkon beradi. To'pni haydash traektoriyasi va texnikasiga
qarab, dribling to'g'ridan-to'g'ri chiziqda (liftning tashqi qismi bilan zarbalar
yordamida) va egri chiziqda (to'p liftning ichki qismi bilan boshqariladi) ajralib
turadi.
Raqibni noto'g'ri xatti-harakatlarga undovchi xurujlar turli vaziyatlarda
ishlatilishi mumkin - himoya qilishdan tortib hujumni yakunlashga qadar. Shu
20

bilan birga, ish nafaqat oyoqlarda, balki tanada (moyilliklar va boshqalar) ham
muhimdir.
Tanlash uslubi juda xilma-xildir: to'pni oyoq yoki oyoqning ichki qismi bilan
to'sib qo'yish, hal qilish va hokazo. Vaziyatni "o'qish" va kerakli nuqtaga o'z
vaqtida o'tish qobiliyati o'yinchiga raqibga yuborilgan pasni to'sib qo'yishga imkon
beradi.
Futbolda va sarlavhada o'ta muhim. Yugurish va sakrashsiz (shuningdek,
yiqilishda), peshona yoki boshning yon tomonida (kamroq - boshning orqa
tomonida), to'pga chegirma va darvozaga zarbalar mavjud.
Darvozabonning texnik arsenalida sakrashlar maxsus joyni egallaydi:
yuqoriga (darvozaning yuqori qismiga urilganda yoki o'rnatilgan tishli zarbada) va
yon tomondan - pastki qismga urilganda.
To'pni qabul qilishda darvozabonning o'ziga xos xususiyati. U bir necha
lahzada qaror qilishi kerak: uni ushlashga urinib ko'ringmi yoki yo'qmi? Birinchi
variant yanada maqbuldir, ammo texnik jihatdan har doim ham imkoni yo'q
(masalan, to'p ho'l bo'lsa yoki o'ralgan zarba bilan yuborilsa). Ba'zan to'pni urish
osonroq va ishonchli, ammo ko'p narsa to'pni qaytarish kuchi va yo'nalishiga
bog'liq. Uni to'g'ridan-to'g'ri uning oldida daf qilish xavfsiz emas: ayniqsa,
raqiblardan biri darvoza yonida bo'lsa.
Darvozabonni o'ynash texnikasi. Kutilayotgan to'pni erga ag'dargan holda,
darvozabon to'p yo'lida oyoqlarini yopib, oyoqlarini tekis ushlab, engashadi.
Qo'llaringizni pastga, kaftlarni oldinga, barmoqlaringizni bir-biridan ajratib turing.
Barmoqlarning uchlari deyarli erga tegadi (57-a-rasm).
To'pni olib, qo'llar pastki harakatlarsiz siqiladi, chunki qo'llar tomonidan
hosil qilingan uzun tutqich zarba kuchini o'zlashtiradi. To'p qo'llarning kaftlariga
tegishi bilan tanani to'g'rilay boshlaydi, qo'llar to'pni ushlab, oshqozonga olib
keladi. Erdan yuqorida ko'kragining balandligiga qarab uchadigan koptoklar.
Qoidaga ko'ra, to'pni ushlashning barcha holatlarida birinchi navbatda kaftlar bilan
uchrashish kerak. Koptoklar to'pni siljitmasligi va bilaklari bo'ylab yoki ularning
ustki qismida oshqozonga yoki kalçaya o'tishlari uchun ushlab turilishi kerak.
21

Kuch yo'qotilgandan keyin to'p erga tushmasligi uchun to'p kaftlar bilan
uchrashishi kerak. To'pni o'tkazib yuborish ehtimoli chiqarib tashlanishi uchun
oyoqlar yopiq bo'lishi kerak.
Qo'llar to'pni kutib olib, yumshoq tortishish harakati bilan oshqozonga olib
boradilar. Tana egilib, to'p qo'llari bilan qo'llar bilan shakllangan "burchak" ga
kiradi.
Darvozabondan bir oz uzoqroqda uchayotgan to'plar. To'pni kutib olgan va
uni to'xtatadigan qo'llar tanaga jalb qilinadi, ular to'p tomon harakatlanishda davom
etadi va to'p va maqsad o'rtasida imkon qadar erta ekran hosil qilishga intiladi.
Baliq ovining oxirgi bosqichi yaqinlashib kelayotgan to'pni ushlash bilan bir xil.
Qo'llarning keyingi harakati bilan to'p tanaga tortiladi. To'pni tanaga tortish,
iloji boricha erga tushishdan oldin sodir bo'lishi kerak. Harakatlanish Ko'krak
darajasida uchadigan to'plarni ushlash. To'plarni to'g'ridan-to'g'ri ko'kragiga tutib,
qo'llari bilan arra bilan ushlab turish tavsiya etilmaydi.
Ko'krak darajasida uchadigan to'plarni quyidagi yo'llar bilan ushlash kerak:
ular to'pni oshqozonga tortib olish uchun yuqoriga sakrashni amalga oshiradilar
yoki to'pni qo'llari bilan oldinga, kaftlar bilan oldinga, barmoqlari bilan yuqoriga
ko'taradilar.
Birinchi holda, keyingi sakrash bilan to'p tomon ozgina yugurish kerak.
Shuningdek, siz yuqoridan sakrashni qo'llashingiz mumkin. Bunday holda, to'pni
ushlashni engillashtirish uchun oldinga surilgan qo'llar to'liq uzatilmasligi kerak va
to'pning gir aylanishi uni tanaga bostirish uchun qulay bo'lgan tarzda bajarilishi
kerak.
Yuqori to'plarni sakrashda ushlash. Yuqori to'plarni sakrash bilan ushlashda
qo'llaringizni muddatidan oldin ko'tarish tavsiya etilmaydi, chunki bu itarishni
susaytiradi va shuning uchun sakrash balandligini pasaytiradi. O'tish paytida qo'llar
istalgan joyga baquvvat harakat bilan amalga oshiriladi.
Qo'llarini oldinga qaragan holda qo'llarini yuqoriga ko'targan va uzatgan
holda barmoqlari bir-biridan uzoqda. Qo'llar tarang va faqat kerak bo'lganda to'pni
22

yumshatish uchun ozgina torting. To'p kuchini yo'qotganda, kaftlar uni ushlab
olishadi.
quyidagi usullardan biri bilan amalga oshiriladi: harakat yo'nalishi bo'yicha
burilgandan keyin qadam, xoch yoki oddiy. Bosish oldidan harakat usulini tanlash
darvozabonning individual qobiliyatiga bog'liq.
Barcha holatlarda, oyoqlarning paypoqlarini sakrash tomon burilganidan
so'ng, harakatni surish kerak. Ushbu pozitsiyani egallash uchun ozgina vaqt
yo'qotish, sakrashning kengligi bilan qoplanmaydi.
Bosish tugagunga qadar qo'llar har doim harakat va itarishga yordam beradi.
Faqat itarishdan keyin ular to'p tomon yo'naltiriladi, shunda uni kutib olish va
tanani keyingi harakat bilan tortib olish mumkin. Yon tomonga boradigan baland
to'plarni qabul qilish ko'pincha erga tushish bilan bog'liq. To'pni tanaga tortib
olishdan oldin, o'z vaqtida erga tushish katta ahamiyatga ega.
Darvozabondan unga etib bora olmaydigan to'plar quyidagicha qabul
qilinadi.
Darvozabon to'g'ri yo'nalishda xoch yoki oddiy harakat bilan, burilgandan
keyin, qadam bilan va baquvvat surish bilan tepadan tepaga qarab harakat qiladi.
Unga zarba berishga yordam bergan qo'llar keskin ko'tarilgan. Orqa tomonga
qaragan kaftlarning orqa tomoni. To'p qo'llariga tegishi bilan, darvozabon uni
baquvvat tanaga tortadi. Yiqilish paytida, tepada joylashgan oyoq tizzada egilishi
kerak. Keyin u qorin bo'shlig'ini va ichakni himoya qilish uchun, shuningdek tik
turish qulayligi uchun oldinga siljiydi. Ushbu oyoq harakati hujumkor o'yinchilar
uchun xavf tug'dirmasligi uchun amalga oshirilishi kerak.
Yiqilish dastlabki harakatlarsiz amalga oshirilgan hollarda, oyoqlar harakat
yo'nalishi bo'yicha paypoq bilan surilish oldiga qo'yiladi. Bu surish kuchini
sezilarli darajada oshiradi.
Darvozabonlar yiqilib tushmasliklari kerak. Barcha holatlarda tanani frontal
tekislikda egish kerak shunday qilib yiqilish go'yo go'yo rulon bilan avval erga
tegib, keyin son, tos, yon, qo'llarga tegadi.
Hakam.
23

Hakam vakolati.
Har qanday match hamma vakolatga ega bo’lgan hakam tomonidan nazorat
qilinadi va о ‘yin qoidasiga rioya qilinishini ta’minlaydi.
Hakamning huquqi va majburiyatlari.
Hakam:
 О ‘yin Qoidasiga rioya qilinishini ta’minlaydi.
 Matchning borishini о ‘z yordamchilari bilan nazorat qiladi.
 Foydalaniladigan har kanday to’pni 2 Qoida talablariga mos kelishini
ta’minlaydi.
 О ‘yinchilar kiyimi 4 Qoida talablariga mos kelishini ta’minlaydi.
 О ‘yin xronometrajini va matchni yozib boradi.
 U о ‘z ixtiyoriga k о ‘ra о ‘yinni t о ‘xtatishi vaqtinchalik t о ‘xtatishi yoki har
qanday qoida buzilishida о ‘yinni umuman t о ‘xtatib q о ‘yishi mumkin.
 T о ‘xtatishi, vaqtinchalik t о ‘xtatishi yoki har qanday chetdan b о ‘lgan
aralashuvga matchni umuman t о ‘xtatib q о ‘yish mumkin.
 Matchni t о ‘xtatadi, agar uning fikricha о ‘yinchi jiddiy jaroxat olgan va
о ‘yinchini maydondan olib chiqilishini ta’minlaydi.
 Agar uning fikricha о ‘yinchi unchalik ahamiyatga ega b о ‘lmagan jaroxat
olgan b о ‘lsa t о ‘p о ‘yindan chiqmaguncha о ‘yinni davom ettirishiga ruxsat berishi
mumkin.
 О ‘yinchidan qon oqayotgan b о ‘lsa, uning maydondan chiqishini
ta’minlaydi.Xakam qon oqishining t о ‘xtaganiga ishonch xosil qilib, signal
berganidan s о ‘ng о ‘yinchi maydonga qaytishi mumkin.
 Qachonki о ‘yinchi birdaniga bir nechta qoida buzilishiga y о ‘l q о ‘ysa,
uni muhimrok ( og‘irroq ) b о ‘lgan qoida buzilishi uchun jazolaydi.
 Ogoxlantirishi yoki chiqarib yuborish bilan jazolanadigan qoida
buzilishlariga y о ‘l q о ‘ygan о ‘yinchilarga nisbatan intizom choralarini qabo’l
qiladi. U bunday choralarni tez qabo’l qilishga majbur emas, lekin t о ‘p о ‘yindan
chiqqan zaxotiyoq qabo’l qilishi keark.
24

2 -rasm. Oyoq kaftining ichki tomni bilan zarba berish
Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepilganda, to’pga oyoqning kattaroq sathi
tekkani uchun bunday tepish anchagina aniq bo’ladi. Biroq zarba beruvchi
oyoqning orqaga torti-lishi maksimal darajaga etmagani sababli, bu usulda berilgan
zarbaning kuchi boshqa usullardagiga nisbatan kamroq bo’ladi. Bu esa tos son
bo’g’imining chekka holatdagi baquvvat paylari yozilayotganda son suyagi boshini
bo’g’im chuqurchasiga siqib, sonning zarba berish harakati uchun zarur bo’lgan
supinatsiyasini yo’q qilib qo’yishi bilan bog’liq.
Oyoq yuzining ichki qismi bilan tepish «o’rtacha» va «uzun» uzatishlarda,
darvoza bo’ylab «o’qdek» uzatib berish-lar va hamma masofalardan nishonga
tepish paytlarida qo’llaniladi (3-rasm).
3-rasm. Oyoq yuzining ichki qismi bilan zarba berish
Mazkur tepishni bajarishda to’p va nishonga nisbatan 45 0
hosil qilib yugurib
kelinadi. Yo’l qo’yish mumkin bo’lgan xususiy chetlanishlar 30 0
dan 60 0
gacha
bo’lishi mumkin. Bunda zarba beruvchi oyo g’ ining or q aga tortilishi maksimal
darajaga ya q in bo’ladi. Tizzasi sal bukilgan tayanch oyoq kaftining tashqi qismi
erga qo’yiladi. Gavda tayanch oyoq tomonga sal engashadi. Tepish harakati sonni
bukishdan boshlanib, boldirni keskin yozib yuborish bilan tugaydi. Oyoq uchi
25

pastga cho’zilgan. Oyoq tarang bo’ladi. Zarba paytida to’p bilan tizza bo’g’imini
birlashitirib turuvchi shartli o’q frontal tekislikda og’ibroq turadi. Ana shu shart,
shuningdek, zarbani to’pning o’rta qismiga berish nati-jasida to’p past traektoriya
bo’ylab uchadi.
Oyoq yuzining o’rta qismi bilan tepishni bajarish texnikasi ko’p jihatdan
oyoq yuzining ichki qismi bilan tepishga o’xshaydi, lekin uni bajarish detallari bir
oz farq qiladi (4-rasm).
4-rasm. Oyoq yuzining o’rta qismi bilan zarba berish
Yugurib kelish chizig’i, to’p va nishon taxminan bir chiziqda bo’ladi.
Oyoqni orqaga tortish ham, zarba berish harakati ham qat’iyan sagittal (old-orqa)
tekislikda bajariladi. Tayanch oyoqning tovoni to’pning yon tomoniga qo’yiladi –
bunda oyoq bilan to’p baravarlashadi. Tepish h arakati davomida to’p tayanch oyo q
kafti tomonidan yumalab, uchiga ko’tariladi. To’p bilan tizza bo’ g’ imini
birlashtirib turuvchi shartli o’ q zarba paytida q at’iyan vertikal bo’ladi. Bu h olat
surib borish va q tida sa q lanib kol adi.
To’p bilan oyo q ning to’ q nashish sat h i kattagina ekani zarba berishni
anchagina ani q bajarish imkonini beradi. Yugurib kelish, oyo q ni or q aga tortish va
tepish bir tekislikda bajarilgani uchun h arakat sistemasi biomexa-nika ji h atidan
kerakligicha ishlatiladi h amda bosh q a usullardagiga nisbatan kattaro q kuch bilan
tepiladi. Biro q oyo q yuzining o’rta q ismi bilan tepilganda oyoq uchi maksimal
darajada pastga tortilgan bo’lishini yodda tu tish kerak. Buning natijasida oyo q
kafti erga tegib ketib, oyo q o g’ rishi va lat eyishi mumkin. Bu esa e h tiyot
tormozlanish o q ibatida ko’pincha h arakat amplitudasining o’zgarishiga, zarba
26

kuchi-ning kamayishiga, uning samaradorligi pasayib ketishiga olib kelishi
mumkin.
Oyo q yuzining tash q i q ismi bilan tepish burama zarba berish paytida eng
ko’p q o’llaniladi. Oyo q yuzining o’rta va tash q i q ismlari bilan tepishdagi
h arakatlar strukturasi o’xshash bo’lib, far q i shuki, bunda tepish h ara k ati va q tida
boldir bilan oyo q kafti ichkari tomon buriladi ( 5 -rasm).
5-rasm. Oyoq yuzining tashqi qismi bilan zarba berish
Oyoq uchida tepish kutilmaganda, tayyorgarlik ko’rmay turib, nishonga
tepib qolish zarur bo’lib qolganda bajariladi. Bundan tashqari, bu tepish raqibdagi
to’pni tashlanib yoki shpagat qilib tepib yuborishda ancha samaralidir (6-rasm).
6-rasm. Oyoq uchi bilan zarba berish
Tepish paytida yugurib kelish ham, to’p va nishon ham bir chiziqda bo’ladi.
Yugurib kelganda so’nggi qadamdagi depsinish, tepish uchun oyoqni tortish ham
27

hisoblanadi. Tepish harakati tizza sal bukilgan tarang oyoqda baja-riladi. Tepish
paytida oyoq uchi sal ko’tarilgan bo’ladi.
Oyoq uchining zarba beruchi sathi juda kam bo’lgani uchun bu usulda,
ayniqsa to’p yumalab kelayotgan bo’lsa, tepish unchalik aniq chiqmaydi.
Tovon bilan tepish o’yinda kamro q q o’llaniladi. Buning sababi bajarishning
murakkabligida, zarba kuchi va ani q ligi juda kamligidadir. Bunday tepishning
afzalligi esa uning ra q ib uchun k u tilmaganligida.
Tayyorlov fazasi tayanch oyo q ni to’p yoniga q o’yishdan boshlanadi. Oyo q ni
tortish uchun uni to’p ustidan oldinga uzat iladi ( 7 -rasm).
7-rasm. Tovon bilan zarba berish
8-rasm. Tovon bilan «kesishtirib» zarba berish
Ishchi faza – tepish oyoqni or q aga keskin h arkatlantirish bilan bajariladi.
Zarba berish paytida oyo q taranglashgan bo’lib, oyo q kafti erga parallel turadi.
Tovon bilan chalishtirma zarba berish shunday tepish variantlaridan biri
h isoblanadi ( 8 -rasm). O’ng oyo q bilan shunday zarba beriladigan bo’lsa, tayanch
oyo q to’pning o’ng yoniga q o’yiladi. Zarba beruvchi oyo q oldinga o’tkazib
28

tortiladi-da, tayanch oyo qq a nisbatan chalishtirib, keskin or q aga h arakatlantirib
zarba beriladi. Ozro qq ina surib borilgandan keyin oyo q h arakati tormozlanadi.
To’pni tayanch oyo q tovoni bilan tepsa ham bo’ladi. Bunda tayanch oyo q
to’pdan o’tkazilib, 10-15 sm nariga q o’yiladi. Shundan keyingi q adamda oyo q ni
balandlatib or q aga h arakatlantirib boriladi. Shu turtki berishning o’zi tepish
h arakati h isoblanadi.
H arakatsiz to’pni tepish. Boshlan g’ ich, jarima va erkin to’p tepish,
burchakdan to’p tepish, shuningdek, darvozadan to’p tepishda o’yinchi h arakatsiz
yotgan to’pni tepadi. Zarba berishning barcha usullaridagi ijro texnikasining
yu q orida zikr etilgan struktura xususiyatlari h arakatsiz yotgan to’pni tepishga h am
to’li g’ icha taallu q li bo’lib, fa q at taktik vazifalar q andayligiga q arab tayyorlov
fazasida yugurib kelishnig uzo q - q is q aligi va tezligi h ar xil bo’ladi.
Dumalab kelayotgan to’pni tepish. Dumalab kelayotgan to’pni tepishda h am
zarba berishning barcha asosiy usullari va turlari q o’llaniladi.
Bunday zarba berishdagi texnik h arakatlar erda h arakatsiz yotgan to’pni
tepishdagi h arakatlardan far q q ilmaydi. Asosiy vazifa o’z h arakati tezligini to’p
h ara k atining yo’nalishi va tezligi bilan muvofi q lash-tirib olishdan iborat. To’pning
q uyidagi asosiy h arakat yo’nalishlari bor: o’yinchidan nari ketish, o’yinchi ro’pa-
rasidan, yon (o’ng va chap) tomondan, shuningdek shu yo’nalishlar orali g’ idan
kelish.
Tayanch oyo q ni erga q o’yish, ya’ni kichik fazani q anday bajarishning
xususiyatlari ana shu yo’nalishlarga q arab belgilanadi. O’yinchidan nariga
dumalab ketayotgan to’pni tepishda tayanch oyo q to’pdan nariro q o’tkazilib, uning
yon tomoniga q o’yiladi. Ro’paradan dumalab kelayotgan to’pni tepishda tayanch
oyo q to’pga etib bormaydi. Agar to’p yon (o’ng yoki chap) tomondan dumalab
kelayotgan bo’lsa, uni to’pga yaqinro q oyo q bilan tepgan ma’ q ul.
H amma h ollarda h am tayanch oyoqni to’pdan q ancha orali q da q o’yish
to’pning harakat tezligiga bo g’ li q bo’lib, buni zarba berish h arakati vaqtida to’p
tayanch oyo q bilan tenglashib q ol adigan q ilib mo’ljallash kerak. Ana shu h olat
zarba berish uchun eng qu lay h isoblanadi.
29

Uchib kelayotgan to’pni tepish. Uchib kelayotgan to’pni tepishdagi ijro
texnikasining xususiyatlari to’pning h arakati traektoriyasiga q arab belgilanadi.
Tushib kelayotgan yoki pastlab uchib kelayotgan to’pni tepishda h arakat
strukturasi dumalab kelayotgan to’pni tepishda q anday bo’ls a , shundaydir.
To’pning h arakat yo’nalishi dumalab kelayotgan to’pni tepishdagi singari bunda
h am tayanch oyo q ni ani q mo’lj a llab erga q o’yishga muayyan e’tibor berishni talab
q iladi. Uchib kelayotgan to’pning tezligi, odatda, yumalab kelayotgan to’pnikidan
ko’ra orti q ro q bo’lgani uchun, asosiy q iyinchilik uchib kelayotgan to’p bilan oyo q
uchrashadan joyni mo’ljal q ilish va topishdan iborat bo’ladi. To’pni burilib tepish,
endigina sapchiganda tepish va boshdan oshirib turib tepish texnikasini tahlil
qilganda, struktura jihatdan ba’zi xususiyatlari mavjudligini ko’rish mumkin.
Burilib tepish to’pning uchish yo’nalishini o’zgar-tirish uchun qo’llaniladi.
Bunda tushib kelayotgan yoki pastlab uchib kelayotgan to’pni oyoq yuzining o’rta
qismi bilan tepiladi (9-rasm).
9 -rasm. Burilib zarba berish
Tayyorlov fazasida – to’p tomonga yugurishda qo’yilgan so’nggi qadamdagi
depsinish zarba beruvchi oyoqning tortilishi bo’lib xizmat qiladi. Tayanch oyoq
tizzasi sal bukilib, to’pning uchib ketishi mo’ljal qilingan tomonga burilib,
kaftning tashqi yoniga qo’yiladi. Gavda tayanch oyoq tomonga og’diriladi.
Gavdani burish bilan birga oyoqning gorizontal tekislikdagi tepish harakati
boshlanadi. Surib borish tugagandan keyin, zarba beruvchi oyoq olg’a tomon
harakatda davom etib, erga tayanch oyoq bilan chalishib tushadi.
30

Boshdan oshirib tepish kutilmaganda nishonga tepib qolish yoki boshdan
oshirib orqaga to’p uzatib berish zarur bo’lib kolaganda, uchib kelayotgan va
sakrab chiqqan to’pga zarba berishda oyoq yuzining o’rta qismi bilan bajariladi
(10-rasm).

10 -rasm. Boshdan oshirib zarba berish
Oyoqni tortish to’p tomonga yugurishda qo’yilgan so’nggi qadamdagi
depsinish hisobiga bajariladi. Tayanch oyoq tovonidan boshlab oldinga qo’yiladi.
Gavdaning olg’a harakati tormozlanib, endi bu harakat orqa tomon o’tadi. Zarba
berish harakati oldinga, yuqoriga va orqaga tarzda bajariladi. Bu vaqtda tayanch
oyoqda tovondan oyoq uchiga o’tildi. Ozroqqina surib borilgandan keyin zarba
beruvi oyoq pastga tushib, gavda to’g’rilanadi. Oyoq bilan to’p qancha pastroqda
uchrashsa, to’pning uchish traektoriyasi shuncha baland bo’ladi. To’pni pastroq
traektoriya bo’ylab yo’nal-tirish uchun to’p tayanch joy tepasida, o’yinchining
boshi bilan baravar balandlikda bo’lganida tepish kerak. Yiqila turib boshdan
oshirib tepish ham shunga yordam beradi. Gavda orqaga og’ganda, o’yinchi ikki
qo’li bilan erga tushib, chalqancha yotib qoladi. Orqaga zarba berish harakati
yiqilayotganda ko’rimliroq bajariladi.
Yanada kuchliroq tepish uchun «qaychi» qilib sakrab, boshdan oshirib
tepishdan foydalaniladi (11-rasm). Bunda bir oyoqda depsinib, tushib kelayotgan
to’p tomon sakraladi. Depsinuvchi oyoq yuqoriga harakatlandi. Gavda orqaga og’a
boshlaydi. Keyin depsinish oyog’i zarba beruvchi bo’lib, yuqoriga keskin
31

ko’tariladi. Depsinuvchi oyoq esa pastga tushadi. Gavda gorizontal holatda
ekanida to’p orqaga tepiladi. Oldin ikki qo’l, keyin ko’rak erga tegadi.
1 1 -rasm. Boshdan oshirib qaychisimon zarba berish
1 2 -rasm. Yarim uchish holatida zarba berish
Endigina sapchigan to’pni tepish, odatda, u erdan salgina sapchigan zahoti
bajariladi. Bunday tepishni oyoq yuzining o’rta va tashqi qismi bilan bajargan
ma’qul (18-rasm). Bunda to’p erga tushadigan joyni to’g’ri mo’ljallab, tayanch
oyoqni mumkin qadar shu joyga yaqinroq qo’yish juda muhim. Zarba berish
harakati to’p erga tekkungacha bo’lgan paytdan boshlanadi. Zarbaning o’zi esa
bevosita to’p erdan sapchib qaytgan zahoti beriladi. Zarba paytida boldir qat’iyan
vertikal, oyoq kafti maksimal bukilgan (oyoq uchi pastga qarab cho’zilgan)
bo’ladi. Surib borish vaqtida ham oyoqning shu holatini saqlash kerak, bu past
tarektoriyali qilib tepish imkonini beradi. Agar tayanch oyoq to’p chizig’idan
anchagina oraliqda qo’yilgan bo’lib, «qiyin» to’p tepiladigan bo’lsa, ana shu
shartga rioya qilish ayniqsa muhim.
32

To’pga kalla bilan zarba berish Bu texnik usul o’yindagi mu h im vosita
h isoblanadi. To’pga kalla q o’yish o’yin jarayonida yakunlovchi zarba berishda
h am, sheriklariga to’p oshirishda h am q o’llaniladi.
Peshona bilan zarba berish va shuning variantlari bu usuldagi eng ko’p
foydalaniladigan usullardir. Ammo o’yin vaziyatlari shunchalik ko’p, to’pning
yo’nalishi, taektoriyasi va tezligi shu q adar xilma-xilki, o’yin jarayonida kalla
bilan zarba berishning asosiy usuli variantlarini ishlatish imkoniyati bo’lmaydigan
paytlar h am uchrab turadi. Bunday paytlarda chakka bilan, ensa bilan, boshning
tepa q ismi bilan zarba berish usullari ancha samara beradi. Biro q bunday zarbalar
kamdan-kam q o’llaniladi, shuning uchun ularni maxsus q arab chi q maymiz.
Kalla bilan to’pga zarba berish tayyorlov, ishchi va yakunlovchi fazalarni
o’z ichiga oladi.
Tayyorlov fazasi – kallani or q aga tortish. Buni bajarish uchun gavda bilan
kalla or q aga tortiladi. Bunda gavdani rostlaydigan antagonist-mushaklar
cho’ziladi. To’p o’yinchining nazaridan pastda q ol masligi, boshni esa or q aga juda
tashlab yubormaslik kerak.
Ishchi faza – zarba beruvchi h arakat va surib borish. Zarba beruvchi
harakatni bajarish gavdani keskin rostlashdan boshlanadi. Bevosita zarba berish
gavda bilan kalla frontal tekislikda o’tayotgan paytda bo’lgani ma’ q ul. Ana shu
h olatda kalla h arakati eng katta tezlikka erishgan bo’lib, bu kuchli kalla urish
imkonini beradi.
Yakunlovchi faza – keyingi h arakatlar uchun dastlabki h olatga o’xshaydi.
Surib borish tugagandan keyin gavda h arakati tormozlandi. Oldinga tomon juda
engashib ketish yaramaydi, chunki kalla urgandan keyin bosh q a h arakat va
h olatlarga tayyor turish kerak bo’ladi.
Peshona bilan zarb berishda kallani old-or q a tekislikda anchagina or q aga
tortish katta kuch bilan kalla urish imkonini beradi. Shunda uchib kelayotgan
to’pni, mo’ljal q ilinadigan nishonni ko’rib turish mumkin, bu esa muayyan
darajada zarba ani q chi q ishiga sabab bo’ladi.
33

O’yindagi vaziyatga q arab peshona bilan zarba berish-ning ikki xil varianti
q o’llaniladi: sakramay zarba berish va sakrab zarba berish.
Sakramay peshona bilan zarba berishdagi dastlabki h olat kichikro q (50-70
sm ) odimlab tik turishdir. Kallani or q aga tortishda o’yinchi gavdasini or q aga
engashtiradi, or q adagi oyo g’ ini bukib, gavda o g’ irligini shu oyo qq a o’tkazadi.
Qo’llar tirsakdan sal bukilgan bo’ladi (19-rasm).
Zarba berish h arakati or q ada turgan oyoqni to’ g’ rilash va gavdani
rostlashda n boshlanib, kallaning ol g’ a tomon keskin h arakati bilan tugallanadi.
Gavdaning o g’ irligi oldindagi oyo qq a o’tkaziladi.
Sakrab peshona bilan zarba berish bir oyo q yoki ikki oyo q da depsinib,
yu q origa q arab bajariladi ( 13 -rasm). Sakrash zarbaning tayyorlov fazasi bo’ladi.
Tirsagi sal . bukiladi va q o’llar ko’krakkacha shiddat bilan ko’tariladi, bu esa
pirovardida s akrash bilandligini oshirishga yordam beradi. Depsingan zahoti kalla
orqaga tortiladi – gavda orqaga engashtiriladi. Zarba berish harakati sakrash eng
yuqori nuqtaga etganda yoki sal oldinroq boshlanadi.

1 3 -rasm. Peshonaning 14 -rasm. Sakrab turib peshonaning
o’rtasi bilan zarba o’rtasi bilan zarba berish
berish
To’pning uchib kelayotgan tarektoriyasi bilan sakrashni aniq mo’ljal qilish
kerak. To’pga zarba berishni sakrashning eng yuqori nuqtasida va gavda bilan
kalla frontal tekislikdan o’tayotgan paytda bajarish lozim.
34

Erga oyo q uchida tushiladi, amortizatsiya bo’lsin uchun oyo q lar sal bukiladi.
Burilib peshona bilan zarba berish to’pning uchish traektoriyasini
o’zgartirish kerak bo’lganda q o’llaniladi ( 15 -rasm).
Bu usul bilan sakramay zarba berganda or q aga engashiladi va ayni va q tda
gavda zarba mo’ljal q ilingan tomonga (ko’pincha 90 0
gacha) buriladi. 30-50 sm
orali q da bir-biriga parallel turgan oyoqlar h am gavda bilan birga buriladi. Oyo q lar
uchida burilish q ulayro q . Shunda sakramay peshona bilan zarba bergandagi singari
h olat yuzaga keladi. Shuning uchun bu zarbaning fazalari h am, ularga bo’lgan
talablar h am yu q orida ko’rg a n usulimizda q anday bo’lsa shunday.
15 -rasm. Burilib peshonaning o’rtasi Bilan zarba berish
Sakrab turib burilib zarba berishda depsingan za h oti b u tun gavda zarba
beriladigan tomonga burilib, ayni va q tda gavdaning yu q ori q ismi or q aga
engashadi. Shundan keyingi h arakatlar sakr a b peshona bilan zarba bergandagi
singari bo’ladi.
Chakka bilan zarba berish to’p o’yinchining yon tomo-nidan uchib
kelayotgan bo’lib, burilib peshona bilan zarba b erishning iloji bo’lmaganda
ishlatiladi.
Bu usul bilan sakramay zarba berishda dastlabki h olat oyo q larni kerib (30-
50 sm ) tik turishdir. Agar to’p chap tomondan kelyotgan bo’lsa, zarba berishga
cho g’ lanish uchun gavda o’ng tom o nga engashtiriladi (22-rasm). Bunda o’ng
oyo q ning to’pi q va tizza bo’ g’ imlari bukiladi. Gavda o g’ irligi shu oyo qq a
o’tkaziladi. Bosh to’p tomonga buriladi. Zarba berish h arakati oyo q ni yozib va
35

gavdani rostlashdan boshlanadi. Gavda o g’ irligi chap oyo qqq a o’tkaziladi. Zar b a
berish peshonaning do’ng joyiga to’ g’ ri keladi.
Sakrab zarba berishning tayyorlov fazasida depsin-gandan keyin zarba
berishga cho g’ lanish uchun gavda frontal tekislikda nishonga q arshi tomonga
engashtiriladi. Zarba berish h arakati oldin cho’zilgan mushaklarni keski n
q is q artirish h isobiga bajariladi. Zarba sakrashning eng yu q ori nu q tasida beriladi
( 16 -rasm).

16-rasm. Peshonaning chekkasi bilan zarba berish
17-rasm. Sakrab turib peshonaning
chekkasi bilan zarba berish
Yiqila turib to’pga kalla bilan zarba berish hara-katlari kalla bilan zarba
berishdagi yuqorida tasvir-langan harakatlardan butunlay farq qiladi (18-rasm).
36

18-rasm. Yiqila turib bosh bilan zarba berish
Zarbaning tayyorlov fazasi depsinish va uchishning kichik fazasi
hisoblanadi. Yugurib kelishning so’nggi 3-4 qadamida gavda bir qadar oldinga
engasha boradi. Depsinish to’p bilan to’qnashish kutilgan tomonga bir oyoqda
bajariladi. O’yinchi erga parellel uchib boradi. Qo’llar tirsakdan bukilgan.
To’pning harakati nazarda tutiladi. Zarba berilganda, futbolchining massasi va
uchish tezligi to’pga o’tadi.
Zarba peshona bilan yoki chakka bilan beriladi. Peshona bilan zarba
berishda gavdaning uchish yo’nalishi bilan zarba berish nishoni bir chiziqda
bo’ladi. Chakka bilan zarba berishda to’p ko’pincha sirpanib ketib, uning
traektoriyasi b u tunlay o’zgarib q ol ishi mumkin.
37

Xulosa
Mamlakatimiz futbolini rivojlantirish borasida olib borilayotgan bir qancha
ishlarning samarasini oshirish bo‘yicha ilmiy va amaliy uslubiy tavsiyalar ishlab
chiqish hozirgi futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik - futbol texnikasini qo‘llashga
qo‘yiladigan hozirgi kundagi talab ana shulardan iborat. Futbol sport o‘yini
yoshlarni barkamol shaxs qilib tarbiyalashdagi ahamiyati va mohiyatining
yuqoriligi, salmoqliligi ko‘zga yaqqol tashlanib turibdi.
Shuni qayd etish kerakki, yoshlarni barkamol qilib tarbiyalashda futbol sport
turining asosiy tamonlari, o‘ziga xos vositalari va tamoyillari, o‘zaro uzviy
bog‘lanib borishni aytib o‘tish joiz. Shu tamonlar, vositalar va tamoyillar orqali
sportning har bir turida muayyan fazilatlar kuchliroq shakllanadi, rivojlanadi va u
yetakchi harakat sifati tarzida namoyon bo‘ladi. Boshqa sifatlarlar ham nisbatan
rivojlanadi, lekin ular yordamchi, ko‘makchi harakat sifati tarzida namoyon
bo‘lishi mumkin.
Yugurish . Futboldagi asosiy harakatlanish vositasi yugurishdir. To‘pni
boshqarmayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda turlicha joylashib
oladilar. Bundan tashqari, yugurish tarkibiy qism sifatida to‘pni boshqarish
texnikasi ham kiradi.
Hozirgi futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini qo‘llashga
qo‘yiladigan hozirgi kundagi talab ana shulardan iborat. Futbol texnikasining
tasnifi 1-rasmda ko‘rsatilgan. O‘rganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul
turlarini tuzukroq tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil qilishga, olingan bilimlarni
takomillashtirish vazifa-larini muvafaqqiyatli hal qilishga yordam beradi.
38

O‘yin tara qq iyotining yuz yildan orti q tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yo‘nalishlari
q uyidagilardan iborat: boshning chakka q ismi va or q asi bilan zarba berish, to‘pni
boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usul va usullarni q o‘llash ancha kamayib
ketdi; oyo q yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni q o‘l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi,
aldash h arakatlari (fintlar) ko‘paydi.
H ozirgi futboldagi texnik usul lar o‘yin h arakatlari tezligi va ani q ligini oshirish
uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini b eradigan, biomexani k a
nu q tai nazaridan ma q b u l h arakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Tezlik va
ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini q o‘llashga q o‘yiladigan
h ozirgi kundagi talab ana shulardan iborat.
O‘yin faoliyati ifodalanishiga qarab futbol texnikasi ikkita yirik bo‘limga
ajratiladi: maydon o‘yinchisi texnikasi va darvozabon texnikasi. H ar q aysi bo‘lim
esa h arakatlanish texnikasi va to‘pni bosh q arish texnikasi bo‘limchalariga
taqsimlanadi. Kichik bo‘limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik usul-
lardan: h arakatlanish texnikasi usullari va usullaridan iborat. Ulardan maydon
o‘yinchilari va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim usul va usullar o‘zining
muayyan turlariga ega. Usul va turlarda h arakatning asosiy mexanizmi umumiy
bo‘lib, detallardagina far q bo‘ladi. H ar xil usul, usul va turlarni ijro etish shartlari
futbol texnikasini yanada turli-tuman q iladi.
O‘rganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul turlarini tuzukro q
tushunishga, ularni to‘ g‘ ri ta h lil q ilishga, olingan bilimlarni takomillashtirish
vazifa-larini muvafa qq iyatli h al q ilishga yordam beradi.
Futbol texnikasining ifodalanishi maydon o‘yinchisi va darvozabon uchun
umumiy kichik bo‘lim bo‘lgan h arakat-lanish texnikasidan boshlanadi
39

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O’zbekiston Prezidentining "O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish
jamg’armasini tuzish to’g’risida"gi Farmoni 24 sentyabr 2002 yil.
2. O’zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarining I-IX sinf o’quvchilari
uchun jismoniy tarbiya dasturi. T. 1997. 44-46 b.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 28 may 1999 yil qarori
"O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida"gi 271- qarori.
4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 31 oktyabr 2002y.
"O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi faoliyatini tashkil etish
to’g’risida"gi 374 sonli qarori.
5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 3 iyun 2003 y. "O’quvchi
va talaba yoshlarni sportga jalb qilishga qaratilgan uzluksiz sport musobaqalari
tizimini tashkil etish to’g’risida"gi 244 sonli qarori.
6. «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi Konun. Xalk suzi. 1992 yil 19 fevral
2007 yil 1 maydagi “Futbolni yanada rivojlantirish qo‘shimcha chora-tadbirlari
to‘g‘risida” PF-338-son.
7. «O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish tugrisida» gi
Konun. Xalk suzi. 1999 yil 27 may.
8. «O‘zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish to‘grisida» gi Konun.
Xalk suzi. 2002 yil.
9. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.
Sh.M. Mirizyoyev.- Toshkent. O’zbekiston. 2017.
10. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faolyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent:
O’zbekiston, 2017.
11. Akramov R.A. Yosh futbolchilarni tanlab olish va tayyorlash. 1982 y 57 bet.
12. Andreev S.N. organizatsionno‘e problemo‘ podgotovki sportivno‘x rezervov po
futbolu. Avtoref. M.: 1968 g 21str.
40

13. Aladashvili G.A. Prijkovaya podgotovlennost futbolistov i metodika eyo
razvitiya. Avtoref. 1999 g. 24 str.
14. Akromov R.A. Yukori malakali futbolchilarni tayyorlash. Tosh. 201 4 y 74bet.
15. Futbol” kitobi Toshkent 201 7 yil
16. “Jismoniy tarbiya” kitobi. FDU. 2017
17. “Futbol” metodik qo’llanma. FDU.2018
18. “Futbol ekspress” gazetasi . 2018 yil 6- son
19. Tolipjonov A.I. Yuqori malakali futbolchlar tayyorlashning zamonaviy tizimi.
O‘quv qo‘llanma. Toshkent. O‘ZDJTvaSU. 2012-y. 164b.
20. Нуримов З.Р. Ооснование еффективных средств совершенствования
групповых тактических действий квалифцированых футболистов. Т.
2004г
21. Nurimov R.I. Yosh futbolchilami texnik va taktik tayyorlash. T. 2005-104 b
22. Nurimov R.I.,Davletmuradov S.R. Yuqori malakali futblchilarning guruh taktik
harakatlarni takomillashtirish. O‘quv uslubiy qo‘llanma Toshkent. 2014y. 51bet
41

Futbolchilarni to'p bilan harakatlanish texnikasi

Купить