Futbolchilarni to'pni raqibdan olib qo'yish taktikasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	3.1MB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

81 Продаж

Futbolchilarni to'pni raqibdan olib qo'yish taktikasi

Купить

Futbolchilarni to'pni raqibdan olib qo'yish taktikasi
Reja:
Kirish
I Bob. Futbol o’yinida o’yin texnikasini qo’llashning zaruriyati va
ahamiyati
1.1. Futbol o’yinida jamoa bo’lib h arakatlanish texnikasi va taktikasi
1.2. Yugurish paytida to'pga egalik qilish texnikasi. To'pni boshqarish
II bob. Futbol o’yinida to’pni raqibdan olib qo’yish va harakatlanish
taaasi
2.1. Futbolchilarni to’p bilan harakatlanish taktikasi
2.2. Maydonda raqibdan topni olib qo’yish taktikasi
2.3. Raqibdan to'pni to'g'ri olish usullari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

Kirish
O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-2000 yillarda qabul
qilingan O`zbekiston Respublikasini «Jismoniy tarbiya va sport to`g’risida
qonunni bilisq haqida», O`zbekistonda Futbolni rivojlantirisqni tasqkiliy asoslari
va printsiplarni tubdan takomillasqtirisq cqora tadbirlari to`g’risida «O`zbekiston
Vazirlar Maxkamasi qarori 1996 yil 17 yanvarda qabul qilindi. Futbolga doir
maxsus adabiyotlardan futbolcqilar o`yin paytidagi musobaqalari haqida
ko`pincqa turli materiallar yig’ildi. Bu esa mazkur materiallardan futbolcqilarni
o`yin paytidagi taktik xarakatlari samaradorligini osqirisq ucqun to`la foydalanisq
imkonini bera olmaydi.
Futbolga doir adabiyotlarni taxlil kilisq bilan futbolcqilarni taktik xarakatlari
osqirisq masalasini muxim ekanligini bilisq mumkin.
Xozirgi kundagi mavjud sub`ektiv baxo berisq va tasavvurlar yuli bilan
sqaxsiy,gurux va jamoa xarakatlarni kullasq metodi endi bizni koniktira olmaydi.
Mavjud materiallardan ob`ektiv baxolasq yulidagi ilmiy jixatdan asoslangan
metodlar zarur. Ular murabbiylarni axborotlar bilan xar tomonlama ta`minlasq
kerak.
Bu ma`lumotlarni tajribali murabbiylarning uzok pedagogik kuzatisqlari
bilan solisqtirisq va ularni kullasq futbolcqilarni taktik jixatdan tayyorlasq
masalasida anik bir fikrga kelisqga yordam beradi.
Qarama-qarsqi fikrlar kurasq-dealiktika konuni bulib u futbolda xam yakkol
namoyon buladi. Biz uni strategiya va taktikaning uzgarisqi xamda uyinni
tasqkil etisq printsiplarida muntazam ravisqda kuzatib boramiz. Futbolda taktikasi
squni kursatadiki, u xar kanday uyinni sistemasiz uyincqilarning uziga xos
xususiyatlariga tugri kelisqi, xam ximoyada, xam yakunida eng kup
samaradorlikka erisqisq imkonini beradi. Futbolda kurasq uyining ximoya va
xujum sxemalaridagi uzluksiz rakobatida namoyon buladi. Uyincqilarni
maydonda planli ravisqda joylasqtirisqdan iborat. e. Toladonning fikricqa (1877)
futbol dastlab Angliyada ximoya va xujum meniyalari nazarda tutilgan bulsada
xali taktika isqlab cqikarilmagan edi. Angliyada futbolcqilar sistemasida uynagan
2

edilar. Uyincqilar bunday sistemada joylasqganda xujumcqilar tuplanib kolisqar,
tupni egallagan uyincqi aldab uynasq yordamida oldingsqa yorib utisqga xarakat
kiladi. Tupni bosq bilan urisq va uzokdan turib tepisq kullanilmasdi. Tup
osqirisqni futbolda SQatlandiya kiritdi. Bunday yangilik uyinni tarakkiy etisqiga
olib keldi.
Olimlardan Isaev A. Lukasqin YU. Akramov O, Sodikov O lar katta
futboldagi uyin texnikasida ilmiy tadkikot isqlari olib borisqgani takidlangan
keyingi 10 yil icqida adabiyot va uslubiy kullanmalar yaratilgan bulisqiga
karamasdan maktab ukuvcqilarini ucqun futbol sport turlaridan ma`lumotlar
kamrok yoritilmokda. Qo ‘yilgan maqsadga erishmoq uchun o‘yinda xilma-xil
tarzda uyg‘unlashtirib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami futbol texnikasini
tashkil etadi.
Texnik usullar – bu futbol o‘yinini vujudga keltirish vositasi demak. Yuksak
sport natijalariga erishish ko‘p ji h atdan futbolchining ana shu xilma-xil vositalarni
q anchalik to‘li q bilishiga, ra q ib jamoa o‘yinchilari qa rshilik ko‘rsatayotgan,
ko‘pincha esa charcho q orta borayotgan sharoitda o‘yin faoliyatidagi turli
h olatlarda ularni q anchalik mo h irlik bilan, samarali q o‘llay bilishga bo g‘ li q . Futbol
texnikasini yaxshi bil i sh futbolchining h ar tomonlama tayyorgarlik ko‘rishi va
mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas q ismidir.
O‘yin tara qq iyotining yuz yildan orti q tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yo‘nalishlari
q uyidagilardan iborat: boshning chakka q ismi va or q asi bilan zarba berish, to‘pni
boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usul va usullarni q o‘llash ancha kamayib
ketdi; oyo q yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni q o‘l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi,
aldash h arakatlari (fintlar) ko‘paydi.
3

I Bob. Futbol o’yin texnikasi tasnifi
1. 1 . Futbol o ’yinda jamoa bo’lib harakatlanish texnikasi va taktikasi
Harakatlanish texnikasi quyidagi usullar guruhini o‘z ichiga oladi: yugurish,
sakrash, to‘xtash, burilish. Hara-katlanish texnikasining tasnifi 2-rasmda
ko‘rsatilgan.
O‘yin vaqtida harakatlanish texnikasi usullaridan xilma-xil tarzda qo‘shib
foydalaniladi. Masalan, futbol-chining harakatlanish tezligi nihoyatda xilma-xil:
sekin yurishdan boshlab, startdagi tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko‘tarish
mumkin, yugurish maromi va yo‘nalishi qo‘qqisdan o‘zgarib turadi. Yugurishni n g
xilma-xil usul-larini sakrash, to‘xtash, burilish bilan birga q o‘shib olib eying
futbolchining h arakatlanishiga xos xususiyat hi sob-lanadi.
H arakatlanish texnikasining usullari maydon o‘yinchilari va darvozabonning
to‘pni bosh q arish san’ati bilan chambarchas bo g‘ li q . H arakatlanish texnikasi usul-
larini keragicha h amda kompleks tarzda q o‘llash ko‘p taktik vazifalarni (to‘p olish
uchun ochilish va ra q ibni chal g‘ itish, pozitsiya tanlash, o‘yinchini to‘sib olish va
h .k.) samarali h al q ilish imkonini beradi.
Yugurish . Futboldagi asosiy h arakatlanish vositasi yugurishdir. To‘pni
bosh q armayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda turlicha joylashib
oladilar. Bundan tash q ari, yugurish tarkibiy q ism sifatida to‘pni bosh q a-rish
texnikasiga h am kiradi.
Futbolda yugurishning q uyidagi usullari q o‘llani-ladi: oddiy yugurish,
tisarilib yugurish, chalishtirma q adam tashlab yugurish, juftlama q adam tashlab
yugurish.
Oddiy yugurishdan asosan to‘ g‘ riga borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga
chi q ish ra q ibni q uvish va h okazolarda foydalanadi. H arakat sistemasi h am (bir
oyo qq a tayanish va h avoda uchish fazalariga bo‘linishi) tuz i lishi h am yengil
atletika yugurishidan far q q ilmagani uchun uni oddiy yugurish deyiladi. Q adam
u zunligi, chastotasi va ritmida far q bor, xolos.
4

5,1-5,5 q adam bo‘ladi. Bu esa h avoda uchish fazasi q is q aro q bo‘lgani sababli tez
to‘xtashga yoki tez burilib olishga yordam beradi.
Tisarilib yugurishdan asosan to‘pni olib q o‘yishda va to‘pni olishda
q atnashayotgan h imoyadagi o‘yinchilar foyda-lanadilar. Yugurishning bu turi h am
siklik ( q o‘shalo q q adamli) bo‘ladi. Q is q a- q is q a, lekin tez-tez q adam tashlash,
h avoda uchish fazasining q ariyb yo‘ q ligi o‘nga xos xusu-siyatdir. Buning sababi
siltanish oyo g‘ i or q aga uzatilganda sonning yozilishi cheklanganligidadir.
O‘yin sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab q ilib
kol adi. Bunda tezlik q adam chastotasini oshirish h isobiga orttirilib, bu ko‘pro q
oyo q ning or q aga faol h arakat q ilishiga bo g‘ li q .
Tisarilib yugurayotganda, o‘yinchi ba’zan muvozanatni yo‘ q otib yi q ilib
tushadi. Tayanch oyo q eyingl turgan paytda gavdaning o g‘ irlik markazi o‘ q i
tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchi h olatining tur g‘ un bo‘lishi shartlaridan
biridir.
Chalishtirma q adam tashlab yugurishdan h arakat yo‘na-lishini o‘zgartirish
uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga siltanib yugurish paytida, burilib
olgandan keyin foydalaniladi. U h arakatlanishning spetsifik vositasi bo‘lib, asosan
bosh q a yugurish turlari bilan birga q o‘shib q o‘llaniladi.

3-rasm. Chalishtirma qadam 4-rasm. Chalishtirma qadam
bilan yugurish bilan yugurish
Chalishtirma q adam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish
q adamlari bilan ifodalanadi (3-rasm). Q adam tashlash siklining birida ( q o‘shalo q
q adam) silta-nuvchi oyo q tayanch oyo q ning oldiga chalishtirib o‘tkaziladi.
Yugurish paytida h avoda uchish fazasi juda q is q a.
5

Juftlama q adam tashlab yugurishdan taktik ji h atdan zarur h olatga o‘tishda
(masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) foydalaniladi. U dastlab h arakatlanish
fazasi sifatida qo‘llaniladi. Keyinro q o‘yindagi vaziyatga q arab, harakatlanish
texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi.
Juftlama q adam tashlab yugurish oyo q larni sal bukib bajariladi (4-rasm).
Birinchi q adamni h arakat yo‘nalishiga ya q in oyoqdan boshlab, yon tomonga
tashlanadi. Ikkinchi q adamda oyo q lar juftlanadi. Depsinish va siltanish
h arakatlarida zo‘r berish yu q ori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiriladi.
Sakrashlar . To‘xtash va burilish usullarining ba’zilarini ijro etishda
sakrashdan foydalaniladi. Sakrash zarba berishning ayrim usullari, to‘pni oyo q da,
ko‘krakda, kalla bilan to‘xtatib q ol ish eyin’zi fintlar texnikasining q ismiga kiradi.
O‘yindan oldin, yon tomon-larga, yu q origa h amda shularga ya q in yo‘nalishlarda
sakraladi.
To‘xtashlar . H arakatlanish texnikasida to‘xtashga h arakat yo‘ n alishini
o‘zgartirishning samarali vositasi deb q araladi. To‘satdan to‘xtab q ol ganda,
ra q iblarning q aerda, q anday joylashishiga q arab turib to‘p bilan h am, to‘psiz h am
o‘sha ketayotgan tomonning o‘ziga yoki q arshi tomonga otilib ketiladi, o‘ngga
yoki chapga q ochib kol inadi.
To‘xtashda ikki xil usul q o‘llaniladi: sakrab to‘xtash va tashlanib to‘xtash.
Sakrab to‘xtash uchun yu q origa q is q aro q sakrab, siltangan oyo q da yerga
tushildi – bunda tur g‘ unlik bo‘lsin uchun shu oyo q sal egiladi (5-rasm). Ammo
ko‘pincha yerga ikki oyo q lab tushiladi.
Tashlanib to‘xtash so‘nggi yugurish q adami h isobiga bajariladi. Bunda
siltangan oyo q ni oldinga uzatib, tovonga tayaniladi-da, keyin oyo q ni rostmana
yerga q o‘yiladi. Tashlanib to‘xtash oyo q larni anchagina bukib, ikki oyo qq a tayanib
q ol ish bilan ifodalanadi (6-rasm).
Barcha xil to‘xtashlardan keyin, odatda, turli yo‘na-lishlarda harakat davom
ettiriladi. Shuning uchun to‘xtash-dagi so‘nggi h olat eying h arakatning start h olati
bo‘lishi kerak.
6

Burilishlar . Burilish yordamida futbolchilar tezlik-ni minimal kamaytirib,
yugurish yo‘nalishini o‘zgarti-radilar. Odatda, turgan joyda burilgandan keyin start
h arakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni
olib yurish va fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga h am kiradi.

5-rasm. Sakrab to‘xtash 6-rasm. Oldinga tashlanib to‘xtash
Burilishning quyidagi usullaridan foydalani-ladi: hatlab o‘tib burilish, sakrab
burilish, tayanch oyoqda burilish. O‘yin sharoitiga q arab yon tomonlarga va or q aga
burilish mumkin. Burilish turgan joyda h am, harakat paytida h am ijro etilaveradi.
H atlab o‘tib burilganda, q is q a- q is q a 2-3 q adam tashlash h isobiga kerakli
yo‘nalishga q arab olinadi.
1.2. Yugurish paytida to'pga egalik qilish texnikasi.To'pni boshqarish
Futbolga egalik qilish bo'yicha mashg'ulotlar haqida gap ketganda,
ko'nikmalarni oshirishning eng yaxshi usuli bu chiplardan (konuslardan)
foydalanishdir. Chiplar bilan ko'plab mashqlar mavjud, siz sportchining
tayyorgarlik darajasi va yoshidan boshlashingiz kerak.
Ommabop mashq - dribling qilish uchun chiplarni bitta to'g'ri chiziqqa
qo'yish, ularni aylanib o'tish. Bir oyog'idan foydalanib, to'pni bir oyog'ining
o'rtasidan o'tayotganda oyoqning ichki qismi bilan yordam berib, to'pni oyoqning
tashqi tomoni bilan keyingi bo'shliqdan o'tkazing. O'rnatilgan chiplar bilan
amaliyotni takrorlang. Bundan tashqari, siz haqiqiy o'yin tezligiga o'xshash tezroq
tezlikda chiplarni urish orqali vazifani murakkablashtirishingiz mumkin.
To'pni boshqarishni iloji boricha mashq qilish uchun chiplar bilan turli xil
mashqlardan foydalaning. Xususan, sportchining o'zi bajarishi mumkin bo'lgan 10
7

ta to'pga egalik qilish mashqlari bilan yuqoridagi videoni tomosha qilishni tavsiya
etamiz.
Futbolda dribling (dribling) va futbolchilar tezligini oshirish uchun konusli
mashqlar kabi mavzular bo'yicha batafsil ko'rsatmalar bilan alohida maqolalar
tayyorladik. Agar siz dribling va dribling mahoratingizni oshirishingiz kerak
bo'lsa, ularni o'rganing.
Yugurish paytida to'pga egalik qilish texnikasi
Ko'pgina o'yinchilar to'pni tezroq dribling qilishni va shu bilan birga uni
ishonchli boshqarishni xohlashadi. Biroq, ko'pchilik bunday to'pga egalik qilishni
aniq o'rgatmaydi. Tezlik faqat sportchining vazni va uning tabiiy qobiliyatiga
bog'liq degan mashhur afsona mavjud. Bu muhim rol o'ynasa-da, to'pni boshqarish
va boshqarish tezligini muntazam mashg'ulotlar orqali oshirish mumkin.
Shunga qaramay, to'pni boshqarish va tezlikni oshirish uchun eng samarali
mashqlar chiplar, konuslar, pozitsiyalar bilan mashqlardir.
Bunday mashqlardan birini ko'rib chiqing (quyidagi video). Birinchidan,
mashq qilish uchun uchta chip tayyorlang, ular orasida siz zigzag bilan yugurasiz,
so'ngra yana uchta, birinchisidan o'n metr masofada. Avval mashqni to'psiz
bajaring, so'ngra to'p bilan takrorlang.
To'p oyog'ingizda bo'lsa, uning oyoq barmog'iga yaqinroq ekanligini
tekshiring (oyoqning ichida yoki tashqarisida). Raflar yoki chiplar o'rtasida
harakatlanayotganda, to'pni aniq markazda ushlab turganingizga ishonch hosil
qiling, tanangiz kerak bo'lgandan kattaroq amplituda harakat qilmaydi va siz
tormozlashda ortiqcha kuch sarflamaysiz. Ichki oyog'ingizni chiplar yoki
tirgaklarga yaqinroq tormozlashda siz tezroq harakat qilishingizni va dribling
yanada samarali bo'lishini tushunasiz.
To'pni to'xtatish va boshqarish texnikasi
To'pni to'xtatish va nazorat qilish mashqlari siz o'zingiz, sherigingiz bilan
juftlik yoki jamoaviy mashg'ulotlarda mashq qilishingizga qarab sezilarli darajada
farq qilishi mumkin.
8

Asosiy mashqni ko'rib chiqing, uni sherik bilan qilishingiz kerak (quyidagi
videoga qarang).
Birinchi yondashuvda siz ikkala oyog'ingizni navbatma-navbat ishlatib, bir-
biringizga to'pni erga uzatasiz.
Ikkinchi yondashuvda sherik sizga to'pni aylantiradi, uni aylantirmaydi. U uni
past balandlikdan uloqtirishi mumkin, shunda siz hali ham to'pni oyog'ingizning
ichki qismi bilan to'xtatib, erga bosib, keyin orqaga uzatishingiz mumkin.
Hamkor to'pni turli balandliklarda, masalan, tizza, qorin, ko'krak yoki hatto
bosh balandligida tashlashi mumkin. Ushbu mahoratni egallashning eng yaxshi
usuli-to'pni turli balandliklarda boshqarishga harakat qilish.
Tiz balandligida siz to'pni tanangizga tegishiga yo'l qo'ymaslik o'rniga,
zarbani yumshatganingizga ishonch hosil qilib, to'pni oyog'ingizning ichki qismi
yoki soningiz bilan boshqarishingiz mumkin.
Qorin balandligida bu mahoratni o'rganish qiyinroq, chunki siz orqaga qadam
tashlab, to'pni oyog'ingiz bilan to'xtatish uchun tushishiga ruxsat berishingiz kerak
bo'ladi, chunki to'p noqulay balandlikda.
Ko'krak balandligidagi to'pni ko'krak bilan olish kerak, qo'llaringizni ishlatib,
ko'kragingizni iloji boricha ochishingiz kerak, keyin to'pni erga tushiring yoki
yozdan pas bering.
Nihoyat, to'pni bosh bilan boshqarish. Bu qiyin bo'lishi mumkin, ammo bunga
erishish mumkin, to'pni kuzatib boring va tanangizni ochib, peshonangiz bilan
zarbani yumshating, so'ngra to'p tushishiga imkon bering.
Devorga o'tish
Bu devor va to'pdan boshqa hech narsa ishlatmasdan birinchi teginish va
egalik qilishni mashq qilish va takomillashtirishning eng yaxshi usuli. To'pni
oyoqning ichki qismi bilan devorga o'tkazish va to'p sizga qaytib kelganida
oyoqning ichki qismi bilan zarbani yumshatish bilan boshlash yaxshidir. To'pning
sakrashini yumshatish uchun tanangiz ochiq, sonlaringiz va elkalaringiz tayyor
ekanligiga ishonch hosil qiling, bu sizning birinchi teginishingiz qaerga ketishini
aniqlash uchun to'pning yo'nalishini boshqarishga imkon beradi. Keyin har xil
9

tezlikda davom eting, bu usul sizga ko'plab o'yin vaziyatlarini mashq qilishga
yordam beradi.
Endi biroz harakat qo'shing. Oldingi usullardan foydalanib, harakatlaringizni
ko'rsatish uchun chiplarni uchburchak qilib qo'ying. Shunday qilib, o'ng oyog'ingiz
bilan devorga o'ting, orqaga qaytish uchun tanangizni oching va to'pni keyingi
zarba beradigan tomonga yuboring. Endi chap oyog'ingiz bilan devorga o'ting va
to'pni o'ng oyog'ingiz bilan boshqarib, harakatlantiring. Oddiy tezlikda
harakatlaning va tayyor bo'lgach, uzatish va harakat tezligini oshiring.
Pasni mashq qilish uchun, to'pni birinchi marta tegizish uchun siz futbolga
o'tish mavzusidagi batafsil maqolamizni ko'rishingiz mumkin. U to'pni uzatish va
qabul qilishni yaxshilash uchun eng samarali mashqlar va mashq variantlarini
ko'rib chiqadi.
To'pga egalik qilish
Keyingi mashqlar guruhi to'pni boshqarish va oyoqqa egalik qilish texnikasini
takomillashtirishga qaratilgan bo'lib, bu ayniqsa raqibning zarba berish
ko'nikmalarini mashq qilish uchun foydalidir. Quyida har birini qanday qilish
kerakligi haqida video va ko'rsatmalar mavjud.
Barmoq bilan teginish
Buni qanday qilishni o'rganish uchun to'pga e'tibor qarating va to'p
oyog'ingizning barmog'iga tegayotganini his qilishga odatlanishga harakat qiling.
Buning uchun sizga faqat to'p va unga diqqatni jamlash qobiliyati kerak bo'ladi.
Avval to'pni oldingizga qo'ying va o'ng va chap oyog'ingizning barmog'i bilan
navbat bilan to'pga teging. To'pga tegib turgan paypoqqa e'tibor qarating va har
birini ishlash uchun oyoqlaringizni o'zgartiring.
Ushbu to'pga egalik qilish mashqlari to'pning oyoq va oyoq barmoqlari bilan
ishlashini yaxshilashga yordam beradi. Ushbu mahoratni qanchalik tez
o'zlashtirsangiz, o'yin vaziyatidagi barcha boshqa ko'nikmalarni mashq qilish
shunchalik oson bo'ladi.
10

Taglik rulolari
Taglik rulonlari yordamida siz haqiqatan ham himoyachini aldashingiz va
hayratda qoldirishingiz mumkin. Shunday qilib, sizning arsenalingizda ushbu
foydali mahorat mavjudligiga ishonch hosil qiling.
Ushbu mahorat asoslarini o'rganish uchun to'pni tagligi bilan oyoqning ichki
qismidan tashqi tomoniga siljitishga harakat qiling. To'pning oyoq bo'ylab to'liq
o'tishiga ishonch hosil qilish uchun ekstremal tikanlarga e'tibor bering.
Harakatlarni osonlashtirish uchun boshqa oyog'ingizga ozgina sakrab o'ting.
Ikki oyoqli rulolar
Texnika oddiy taglik rulolari bilan bir xil ishlatiladi, ammo bu holda ikkala
oyoq ham ishtirok etadi.
Taglikdan (boshoqlardan) foydalanib, dumaloq harakatlar bilan oyog'ingizni
to'p bo'ylab aylantiring va to'pni boshqa oyoq tomon yo'naltiring. To'p ikkinchi
oyoqqa yaqinlashganda, to'pni birinchi oyoqqa o'tkazish uchun bir xil harakatlarni
bajaring. Qayta – qayta takrorlang, takrorlash bu mahoratning kalitidir.
Ushbu mashqni murakkablashtirish uchun o'zingizga ma'lum miqdordagi
dumaloq harakatlarni bering va vaqtni belgilang. Texnikani kuzatib boring. Ikki
oyoqli rulolar futbol mashg'ulotlarida asosiy mashqdir.
Oldinga va orqaga burilish
To'p sizning oldingizda va siz uni bir oyog'ingiz bilan boshqarasiz. Keyin,
paypoq yaqinidagi oyoq tagidan foydalanib, to'pni orqaga qaytaring va oyoqning
ichki qismi bilan muloyimlik bilan quchoqlang. Botning ichki qismiga birinchi
teginish juda muhim, to'pni boshqa oyoqqa o'tkazish va jarayonni takrorlash uchun
teginish to'g'ri kuch bilan sodir bo'lishi kerak. Ushbu mahorat himoyachini
o'yindan olib chiqishning samarali usuli hisoblanadi.
Oyoqni ko'tarish bilan oldinga va orqaga burilish
Yana bir xil texnika, ammo bu mashq dribling mahoratini oshirishga yordam
beradi. Yuqorida aytib o'tilganidek, to'p bilan tezroq yugurish uchun to'pni
himoyachidan tezroq tortib olish uchun dribling paytida oyoq ko'tarish va oyoq
barmog'idan foydalanish kerak.
11

Oyoq barmog'i yaqinidagi oyoqning tagligi bilan to'pni o'zingizga qarab
itaring, to'pni oyoqning ichki tomoni bilan emas, balki ko'tarish bilan oldinga
suring. Qayta-qayta takrorlang.

O'yinda foydali bo'lgan to'pni boshqarish qobiliyatlari
Orqaga surish
Orqaga surish, shubhasiz, o'yindagi eng kam baholangan ko'nikmalardan
biridir. Biroq, bu sizga pasni o'tkazish yoki zarbani bajarish uchun kerak bo'ladigan
ko'proq joyni o'ynashga yordam beradi.
Biz allaqachon tik turgan joydan orqaga surishni qanday qilishni ko'rib
chiqdik, lekin yugurganingizda va uni o'yin sharoitida takrorlashga harakat
qilganingizda buni qanday qilish kerak?
Chipni marker sifatida ishlatib, siz konusga qarab dribling qilishingiz kerak
va konusga yaqinlashganda, to'pni taglik bilan to'xtating. To'xtashdan so'ng darhol
kerakli yo'nalishda tezda orqaga surish kerak.
To'pni orqaga surganingizda, allaqachon o'rgangan barcha dribling
ko'nikmalaridan foydalanib, uni o'zingizdan uzoqlashtiring va to'g'ri yo'nalishda
harakatlaning. Ushbu mahoratni himoyachiga qarshi ishlatish uchun tanangizdan
foydalaning. Himoyachini tanangizning asl holatini saqlab, xuddi shu yo'nalishda
harakat qilaman deb o'ylang va keyin og'irlikni aslida harakat qilishni
rejalashtirgan tomonga o'tkazing.
Mahoratni oshirishning yana bir usuli: boshlang'ich pozitsiyasida turing, chip
tomon harakatlaning, to'pni to'xtating va uni orqaga suring. Ammo yugurayotgan
tomonga burilish o'rniga, to'pni tik turgan oyog'ingiz orqasiga surish uchun
oyog'ingizning ichki qismidan foydalaning. Bu bo'sh joyni bo'shatish va raqibni
chalkashtirib yuborishning ancha tezroq usuli.
To'pni kesib o'tish
O'tish-bu himoyachini aldashning samarali usuli, bu mahoratga ega bo'lish
juda foydali. O'tish uchun avval siz bir oyog'ingiz bilan dribling qilishingiz kerak,
oyoqning tashqi tomonini ishlatganingizga ishonch hosil qiling, so'ngra raqibga
12

yaqinlashganda, dribling qilingan oyog'ingiz bilan pastadir qiling. Oldingizda
turgan o'yinchini mag'lub etish uchun siz butun vazningizni harakatlanayotgan
tomondan boshqa tomonga o'tkazishingiz va qarama-qarshi yo'nalishda harakat
qilishni boshlash uchun qarama-qarshi oyog'ingizdan foydalanishingiz
kerak. Asosan, qadamni bajarish uchun siz tana vaznini bir tomondan boshqasiga
o'tkazishingiz kerak, buning uchun tizzangizni bukishingiz mumkin.
Elastiko
Ushbu fint "Barselona" ning sobiq o'yinchisi Ronaldino tufayli mashhur
bo'ldi, u ushbu usul yordamida himoyachilarni ajoyib tarzda mag'lub etdi
(shuningdek, "Flip-flop"deb ham tanilgan). Elastikoni bajarish uchun avval to'liq
elastikoga o'tishdan oldin isinish va har bir qadamni asta-sekin bajarish kerak.
Shunday qilib, bir joyda turib, to'pni oyoqning tashqi tomoni bilan ichki tomonga,
to'g'ridan-to'g'ri oyoq oldida harakatlantiring. O'zingizni yaxshi his
qilmaguningizcha takrorlashni davom eting, so'ngra tik turgan oyog'ingiz bilan
sakrashni bajaring. Keyingi qadam tanani oldinga va orqaga siljitish orqali
harakatlarni qo'shishdir; to'p har doim oyoqning chetida va ichki qismida paypoq
yonida ekanligiga ishonch hosil qiling.
Soxta belanchak bilan rulolar
Himoyachini butunlay chalg'itishi uchun, ayniqsa keng pozitsiyada yoki
darvozaga urilganda, bu mahorat haqiqatan ham foydali bo'lishi mumkin.
Shunday qilib, avval siz to'pni oldingizda siljitishingiz kerak, xuddi zarba
berayotgandek tanangizni oching, so'ngra to'pni tanangiz orqali boshqa
oyog'ingizga aylantiring va bu sizga qo'shimcha manevr qilish uchun ko'proq joy
o'ynashga imkon beradi. Kuchli oyoqqa qaytish uchun siz hatto boshqa oyog'ingiz
bilan ham xuddi shunday qilishingiz mumkin.
Harakatni keskinlashtirish uchun har bir soxta belanchakdan keyin to'pni
oyoqdan oyoqqa aylantirishda davom eting. Ushbu mashq boshqa ko'nikmalarni
o'rgatish haqida gap ketganda, oyoqlaringizni aniqroq va dinamik qiladi.
Kroyfning Burilishi
13

Agar siz avvalgi mahoratni yanada yaxshiroq pompalamoqchi bo'lsangiz,
Kroifni aylantirish sizga yordam beradi. Ushbu fint afsonaviy gollandiyalik
futbolchi Yoxan Kroyf tufayli mashhur bo'ldi, u shved himoyachisi Yan Olssonni
hayratda qoldirdi va chalkashtirib yubordi.
Kroyfning burilishini amalga oshirish uchun siz tezda himoyachidan bo'sh joy
olishingiz kerak. Himoyachiga siz o'tmoqchi yoki musht tushirmoqchi
ekanligingizni ishonchli ko'rsatishingiz kerak bo'ladi, lekin siz buni qilmaysiz. Siz
faqat niyatni ko'rsatishingiz kerak.
Stenli Metyusning Finti
Bu to'pni boshqarishning nihoyatda samarali mahorati va agar to'g'ri
bajarilgan bo'lsa, o'yin sharoitida qo'llash oson. U Angliyaning sobiq hujumchisi
va "Blekpul" Stenli Metyus nomi bilan atalgan, u sayyoradagi eng yaxshi
hujumchilardan biri bo'lgan va bu mahorat uning savdo belgisiga aylangan. U
futbol faoliyatini 50 yoshgacha davom ettirdi va hatto "Oltin to'p"ni qo'lga kiritdi.
Dunyo bo'ylab muxlislarga juda ko'p quvonch keltirgan mahoratni namoyish
qilish uchun siz himoyachini bir tomonga yugurishingizga ishontirishingiz kerak,
lekin aslida boshqa tomonga yugurishingiz kerak. Ushbu portlovchi fint ko'pincha
keng maydonlarda ishlatiladi, ammo boshqa holatlarda ham ishlatilishi mumkin.
"Fint Ronaldu"
Tez harakatlanayotganda himoyachini qurolsizlantirishi mumkin bo'lgan yana
bir ajoyib mahorat. Bu fint portugaliyalik Krishtianu Ronaldu sensatsiyasi bilan
bog'liq bo'lib, u undan bo'sh joyni o'ynash yoki jamoadoshiga himoyachida
o'ynagan bo'sh joydan foydalanishga ruxsat berish uchun foydalanadi. Bu ajoyib
hiyla, chunki siz yo'nalishni o'zgartirishingiz mumkin, lekin bir lahzani
yo'qotmaysiz.
14

II bob. Futbol o’yinida to’pni raqibdan olib qo’yish va harakatlanish taktikasi
2.1. Futbolchilarni to’p bilan harakatlanish taktikasi
Futbol o‘yin taktikasining umumiy tavsifi
Taktika deganda o’yinchilarning raqib ustidan g’alaba qozonishga qaratilgan
individual va jamoaviy harakatlarini tashkil qilishi, ya’ni jamoa futbolchilarining
muayyan rejaga binoan aynan shu muayyan raqib bilan muvaffaqiyatli kurash olib
borishiga imkon beradigan birgalikdagi harakatlarini tushunish kerak.
Taktikadagi asosiy vazifa hujum va himoya harakatlarining maqsadga
erishtira oladigan eng qulay vosita, usul va shakllarini belgilashdan iboratdir.
Qanday taktikani tanlash har bir alohida holda jamoa oldida turgan
vazifalarga, kuchlar nisbati va o’yinchilarning o’zaro kurashuvchi guruhlariga,
maydonning ahvoliga, iqlim sharoiti va hokazolarga bog’liq. Futbol taktikasining
tasnifi 64-rasmda berilgan.
Futbol matchi ko’p martalab hujumdan himoyaga va himoyadan hujumga
o’tishdan iborat bo’lgani uchun ham, tabiiyki, har qaysi jamoaning hujum va
himoya harakatlari uyushgan bo’lishi kerak.
Taktika uchrashuv vaqtida butun o’yin faoliyatining asosiy mazmuni
hisoblanadi. Konkret raqibga qarshi to’g’ri tanlangan kurash taktikasi
muvaffaqiyat qozonishga yordam beradi, noto’g’ri tanlangan yoki uchrashuv
mobaynida asqotmagan taktika esa odatda mag’lubiyatga olib keladi.
Raqiblarni neytrallash vazifalarini to’g’ri hal qila bilish va hujumdagi o’z
imkoniyatlaridan muvaffaqiyatli foydalana olish umuman jamoaning ham, uning
alohida o’yinchilarining ham taktik yetukligini ko’rsatadi. Hujum va himoyada
hamma futbolchilarning harakatlari yaxshi uyushtirilgan hamda, albatta, faol
bo’lgandagina jamoa muvaffaqiyatga erisha oladi.
Murabbiy o’yinning taktik rejasini qanday qilib tuzgan bo’lmasin, bu reja
alohida futbolchilarning harakatlari bilan amalga oshiriladi. Ana shuning uchun
ham individual taktik kamolotga erishmay turib, jamoaning o’yinini chiroyli va
15

risoladagidek qiladigan aniq taktik harakatlarni oshirishni xayolga ham keltirib
bo’lmaydi.
Futbol o’yinida taktika bilan texnika bir-biriga chirmashib ketgan bo’ladi.
To’pni kimga va qanday uzatish lozim, raqibni dog’da qoldirish uchun aylanib
o’tishni ishlatish kerakmi yoki to’pni sherikka oshirgan ma’qulmi, darvozaga qaysi
paytda zarb berish zarur ekanligini Hal qilayotgan o’yinchi taktik tafakkurdan
foydalanadi, ahd qilgan harakatini amalga oshirayotganda esa u texnik mahoratini
namoyish etadi. Demak, texnika o’yinchining texnik rejalarini amalga oshirish
vositasi bo’lib xizmat qiladi. Texnik tayyorgarlik a’lo darajada bo’lsagina xilma-
xil taktik harakatlarni bajarish mumkin.
Teng kuchli jamoalar uchrashuvida ulardan birining g’alabasiga ko’pincha
mag’lub bo’lganlarda irodaning kamlik qilgani yoki jismoniy va texnik
tayyorgarlik bo’sh bo’lgani sabab qilib ko’rsatiladi. Biroq futbol o’yinidagi g’alaba
aksariyat hollarda taktik rejalar kurashi bilan belgilanadi.
Taktika ikki jamoaning jismoniy, texnik va ma’naviy-irodaviy
tayyogarlikdagi darajalari teng bo’lganda, ulardan birining g’alaba qilishini
ta’minlab beradigan muhim omildir. Yirik musobaqalardagi ko’plab misollar
shundan dalolat beradi.
Ustalik bilan ishlatilgan taktikagina muvaffaqiyat keltira oladi. Ba’zan
jamoalar har qanday raqibga qarshi o’ynaganda ham bir xil taktika ishlataveradilar.
Taktik jihatdan bunday qashshoqlik, bir xillik mahoratning o’sib borishiga
to’sqinlik qiladi. Har bir jamoa, ayniqsa, yuqori darajali jamoa xilma-xil taktik
planda o’ynay bilishi kerak, bo’lmasa u, ayrim yutuqlari bo’lishiga qaramay,
musobaqalarda katta g’alabaga erisha olmaydi.
O’quv-trenirovka jarayonida taktik tayyorgarlikka jiddiy e’tibor beriladi. Har
bir o’yinchi va, umuman, jamoa harakatlarning xilma-xil variantlarini mukammal
egallagan bo’lishi kerak.
Hujum harakatlari bilan himoya harakatlarining doimiy kurashi natijasida
o’yin taktikasi uzluksiz takomillashib boradi. Xuddi ana shu kurash futbol taktikasi
taraqqiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi.
16

Maydon o'yinchisi va darvozabonni to’p bilan harakatlanish taktikasi.
Maydon o'yinchisi uchun harakat qilish va to'p bilan ishlash qobiliyati
muhimdir. Harakat qilish qobiliyati yugurishni (yo'nalishni va sur'atni o'zgartirgan
holda), sakrash texnikasini, to'psiz va himoyaviy pozitsiyalarni o'z ichiga oladi.
To'p bilan ishlash ko'nikmalariga quyidagilar kiradi: qabul qilish, tanlash va
saqlash, raqibni turli tezlikda urish, yuzma-yuz va zarba berish.
Konturlar orasida tobora ko'proq uchraydi. Masalan, poshnali, poshnali yoki
tizzadan tepish kam ishlatiladi. To'pning traektori va harakatining xarakteri
futbolchi qaysi nuqtada va qaysi oyog'ini urganiga qarab belgilanadi. Masalan,
agar u to'pning markazida bo'lmagan va ichki tomondan (yonoq) yoki oyoqning
tashqi tomonidan bajarilgan bo'lsa, "egri chiziq" uriladi. Nafaqat "zarba"
oyog'ining ishi muhimdir: ko'p jihatdan to'pning uchish yo'li uni qo'llab-
quvvatlovchi oyog'ining holati va masofadan belgilanadi.
Gol urish va pasni farqlash (har xil quvvat va balandlik bilan); harakatsiz,
aylanuvchi va uchuvchi to'pga zarba berish. Texnik jihatdan murakkab zarbalar
alohida-alohida: teskari tomondan, o'zidan (qaychi) va hokazo. Mashg'ulot
davomida standart vaziyatlardan zarbalar: burchakdan, jarima va jarima zarbalari
ham maxsus ishlab chiqilgan. Futbolchilar orasida taniqli "me'yorlar" ustalari bor
va "to'liq vaqtda jarima zarbasi" iborasi futbol lug'atiga qattiq kirib bordi.
Ba'zi ustalar o'zlarining zarbalarini ixtiro qiladilar, ular keyinchalik umumiy
mulkka aylanadi. Masalan, "quruq varaq" (gorizontal va vertikal tekisliklarda bir
vaqtning o'zida aylanadigan to'p harakatning traektoriyasini to'satdan o'zgartiradi,
shamolli ob-havo sharoitida parvozni esga soladi) bir vaqtlar Evropa futboli uchun
haqiqiy kashfiyot bo'ldi. 1958 yilgi Jahon chempionatida uni braziliyalik yarim
himoyachi Didi namoyish etdi. Va uning hamyurti Leonidas da Silva futbol
tarixiga g'ayrioddiy ajoyib "velosiped" ixtirochisi sifatida abadiy kirib keldi.
Aksariyat o'yinchilar uchun asosiy to'p tepish - bu o'ng oyoq, ammo ularning
orasida chap qanot himoyachilari bor: "Gol qiroli" vengriyalik Ferents Puskas,
taniqli argentinalik hujumchi Diego Maradona va boshqalar, chunki to'p doim ham
"qulay" oyoq ostida qolmaydi. , mashg'ulotlarda ishtirok etadigan o'yinchilar
17

bunday vaziyatlarni mashq qilishadi. Afsonaviy Pele, barcha davrlarning eng
yaxshi futbolchisi deb topilib, ikkala oyog'ining ajoyib zarbasi bilan ajralib turdi.
To'pni oyoq, bosh, ko'krak va boshqalar tana qismlari tomonidan to'xtatiladi.
To'pni qabul qilish usuli uning harakatlanish xususiyatiga bog'liq (uchish, ko'krak
darajasida, pastki yoki aylanma), shuning uchun haddan tashqari to'p ko'pincha
oyoqning tagligi yoki tagligi bilan to'xtatiladi. To'pni olishda zarbani iloji boricha
yumshatish va iloji bo'lsa, uning takrorlanishiga yo'l qo'ymaslik kerak.
"Dribling" - dribling, shu jumladan raqibning urishi, odatda yuqori tezlikda
amalga oshiriladi. Futbolchining to'pni tanasi bilan qoplashi, shuningdek, uni
ko'zga ko'rinmasdan olib borishi qobiliyati juda muhim: bu o'zgaruvchan o'yin
holatini baholashga imkon beradi. To'pni haydash traektoriyasi va texnikasiga
qarab, dribling to'g'ridan-to'g'ri chiziqda (liftning tashqi qismi bilan zarbalar
yordamida) va egri chiziqda (to'p liftning ichki qismi bilan boshqariladi) ajralib
turadi.
Raqibni noto'g'ri xatti-harakatlarga undovchi xurujlar turli vaziyatlarda
ishlatilishi mumkin - himoya qilishdan tortib hujumni yakunlashga qadar. Shu
bilan birga, ish nafaqat oyoqlarda, balki tanada (moyilliklar va boshqalar) ham
muhimdir.
Tanlash uslubi juda xilma-xildir: to'pni oyoq yoki oyoqning ichki qismi bilan
to'sib qo'yish, hal qilish va hokazo. Vaziyatni "o'qish" va kerakli nuqtaga o'z
vaqtida o'tish qobiliyati o'yinchiga raqibga yuborilgan pasni to'sib qo'yishga imkon
beradi.
Futbolda va sarlavhada o'ta muhim. Yugurish va sakrashsiz (shuningdek,
yiqilishda), peshona yoki boshning yon tomonida (kamroq - boshning orqa
tomonida), to'pga chegirma va darvozaga zarbalar mavjud.
Darvozabonning texnik arsenalida sakrashlar maxsus joyni egallaydi:
yuqoriga (darvozaning yuqori qismiga urilganda yoki o'rnatilgan tishli zarbada) va
yon tomondan - pastki qismga urilganda.
To'pni qabul qilishda darvozabonning o'ziga xos xususiyati. U bir necha
lahzada qaror qilishi kerak: uni ushlashga urinib ko'ringmi yoki yo'qmi? Birinchi
18

variant yanada maqbuldir, ammo texnik jihatdan har doim ham imkoni yo'q
(masalan, to'p ho'l bo'lsa yoki o'ralgan zarba bilan yuborilsa). Ba'zan to'pni urish
osonroq va ishonchli, ammo ko'p narsa to'pni qaytarish kuchi va yo'nalishiga
bog'liq. Uni to'g'ridan-to'g'ri uning oldida daf qilish xavfsiz emas: ayniqsa,
raqiblardan biri darvoza yonida bo'lsa.
Darvozabonni o'ynash texnikasi. Kutilayotgan to'pni erga ag'dargan holda,
darvozabon to'p yo'lida oyoqlarini yopib, oyoqlarini tekis ushlab, engashadi.
Qo'llaringizni pastga, kaftlarni oldinga, barmoqlaringizni bir-biridan ajratib turing.
Barmoqlarning uchlari deyarli erga tegadi (57-a-rasm).
To'pni olib, qo'llar pastki harakatlarsiz siqiladi, chunki qo'llar tomonidan
hosil qilingan uzun tutqich zarba kuchini o'zlashtiradi. To'p qo'llarning kaftlariga
tegishi bilan tanani to'g'rilay boshlaydi, qo'llar to'pni ushlab, oshqozonga olib
keladi. Erdan yuqorida ko'kragining balandligiga qarab uchadigan koptoklar.
Qoidaga ko'ra, to'pni ushlashning barcha holatlarida birinchi navbatda kaftlar bilan
uchrashish kerak. Koptoklar to'pni siljitmasligi va bilaklari bo'ylab yoki ularning
ustki qismida oshqozonga yoki kalçaya o'tishlari uchun ushlab turilishi kerak.
Kuch yo'qotilgandan keyin to'p erga tushmasligi uchun to'p kaftlar bilan
uchrashishi kerak. To'pni o'tkazib yuborish ehtimoli chiqarib tashlanishi uchun
oyoqlar yopiq bo'lishi kerak.
Qo'llar to'pni kutib olib, yumshoq tortishish harakati bilan oshqozonga olib
boradilar. Tana egilib, to'p qo'llari bilan qo'llar bilan shakllangan "burchak" ga
kiradi.
Darvozabondan bir oz uzoqroqda uchayotgan to'plar. To'pni kutib olgan va
uni to'xtatadigan qo'llar tanaga jalb qilinadi, ular to'p tomon harakatlanishda davom
etadi va to'p va maqsad o'rtasida imkon qadar erta ekran hosil qilishga intiladi.
Baliq ovining oxirgi bosqichi yaqinlashib kelayotgan to'pni ushlash bilan bir xil.
Ko'krak darajasida uchadigan to'plarni ushlash. To'plarni to'g'ridan-to'g'ri
ko'kragiga tutib, qo'llari bilan arra bilan ushlab turish tavsiya etilmaydi.
Ko'krak darajasida uchadigan to'plarni quyidagi yo'llar bilan ushlash kerak:
ular to'pni oshqozonga tortib olish uchun yuqoriga sakrashni amalga oshiradilar
19

yoki to'pni qo'llari bilan oldinga, kaftlar bilan oldinga, barmoqlari bilan yuqoriga
ko'taradilar.
Birinchi holda, keyingi sakrash bilan to'p tomon ozgina yugurish kerak.
Shuningdek, siz yuqoridan sakrashni qo'llashingiz mumkin. Bunday holda, to'pni
ushlashni engillashtirish uchun oldinga surilgan qo'llar to'liq uzatilmasligi kerak va
to'pning gir aylanishi uni tanaga bostirish uchun qulay bo'lgan tarzda bajarilishi
kerak.
Yuqori to'plarni sakrashda ushlash. Yuqori to'plarni sakrash bilan ushlashda
qo'llaringizni muddatidan oldin ko'tarish tavsiya etilmaydi, chunki bu itarishni
susaytiradi va shuning uchun sakrash balandligini pasaytiradi. O'tish paytida qo'llar
istalgan joyga baquvvat harakat bilan amalga oshiriladi.
Qo'llarini oldinga qaragan holda qo'llarini yuqoriga ko'targan va uzatgan
holda barmoqlari bir-biridan uzoqda. Qo'llar tarang va faqat kerak bo'lganda to'pni
yumshatish uchun ozgina torting. To'p kuchini yo'qotganda, kaftlar uni ushlab
olishadi.
Qo'llarning keyingi harakati bilan to'p tanaga tortiladi. To'pni tanaga tortish,
iloji boricha erga tushishdan oldin sodir bo'lishi kerak. Harakatlanish quyidagi
usullardan biri bilan amalga oshiriladi: harakat yo'nalishi bo'yicha burilgandan
keyin qadam, xoch yoki oddiy. Bosish oldidan harakat usulini tanlash
darvozabonning individual qobiliyatiga bog'liq.
Barcha holatlarda, oyoqlarning paypoqlarini sakrash tomon burilganidan
so'ng, harakatni surish kerak. Ushbu pozitsiyani egallash uchun ozgina vaqt
yo'qotish, sakrashning kengligi bilan qoplanmaydi.
Bosish tugagunga qadar qo'llar har doim harakat va itarishga yordam beradi.
Faqat itarishdan keyin ular to'p tomon yo'naltiriladi, shunda uni kutib olish va
tanani keyingi harakat bilan tortib olish mumkin. Yon tomonga boradigan baland
to'plarni qabul qilish ko'pincha erga tushish bilan bog'liq. To'pni tanaga tortib
olishdan oldin, o'z vaqtida erga tushish katta ahamiyatga ega.
Darvozabondan unga etib bora olmaydigan to'plar quyidagicha qabul
qilinadi.
20

Darvozabon to'g'ri yo'nalishda xoch yoki oddiy harakat bilan, burilgandan
keyin, qadam bilan va baquvvat surish bilan tepadan tepaga qarab harakat qiladi.
Unga zarba berishga yordam bergan qo'llar keskin ko'tarilgan. Orqa tomonga
qaragan kaftlarning orqa tomoni. To'p qo'llariga tegishi bilan, darvozabon uni
baquvvat tanaga tortadi. Yiqilish paytida, tepada joylashgan oyoq tizzada egilishi
kerak. Keyin u qorin bo'shlig'ini va ichakni himoya qilish uchun, shuningdek tik
turish qulayligi uchun oldinga siljiydi. Ushbu oyoq harakati hujumkor o'yinchilar
uchun xavf tug'dirmasligi uchun amalga oshirilishi kerak.
Yiqilish dastlabki harakatlarsiz amalga oshirilgan hollarda, oyoqlar harakat
yo'nalishi bo'yicha paypoq bilan surilish oldiga qo'yiladi. Bu surish kuchini
sezilarli darajada oshiradi.
Darvozabonlar yiqilib tushmasliklari kerak. Barcha holatlarda tanani frontal
tekislikda egish kerak shunday qilib yiqilish go'yo go'yo rulon bilan avval erga
tegib, keyin son, tos, yon, qo'llarga tegadi.
Mudofaa taktikasi
"Taktikalar" so'zi o'yinchilarning g'alaba qozonishga qaratilgan tegishli
harakatlarini anglatadi. O'yinning muayyan lahzalarida ushbu harakatlar jamoaviy
ravishda, individual ravishda, o'yin davom etadigan sharoitga qarab amalga
oshirilishi mumkin. "Tizim" deganda o'yinchining ma'lum funktsiyalari, himoya,
hujum va ushbu pozitsiyalardan ikkinchisiga o'tish vaqtida jamoaning qo'shni
aloqalari bo'lgan o'yinning asosiy shakli tushuniladi. Tizimni boyitadigan taktik
variantlarni yaratmasdan, ijodiy rivojlanishsiz, ikkinchisi uni qo'llayotgan jamoaga
qarshi chiqadi va yo'qotishga olib keladi.
O'yinda, raqiblar bitta tizimda o'ynashganda, qolgan barcha narsalar teng
bo'lsa, ustunlik taktik variantlari to'liq va yaxshiroq ishlab chiqilgan va ularni
mohirona va o'z vaqtida qo'llaydigan jamoa bo'ladi.
"Uch himoyachi" tizimi. Uch himoyachi tizimining asosiy belgilovchi
xususiyati - himoya va hujumkor o'yinchilarning o'ziga xos joylashuvi va o'zaro
ta'siri, shuningdek o'yinning tabiati.
"Uch himoyachi" tizimi ostidagi o'yinchilar uchun javobgarlik va talablar.
21

Darvozabon Darvozabonning vazifalari to'g'ridan-to'g'ri: darvozani himoya
qilish, jarima maydonchasida o'ynash va to'plarni urish. Darvozabonning
yutuqlarni bartaraf etishga qaratilgan muvaffaqiyatli harakatlari jamoaviy
hamkorlikni, o'zaro tushunishni va darvozabon bilan himoyaning o'rtasida shartli
signal o'rnatishni talab qildi.
Darvozabon to'pni raqibga nisbatan ancha oldinroq egallab olishiga qat'iy
ishonch hosil qilgan holda to'pni tark etishi kerak. Buzilgan o'yinchiga yugurish bu
uchun qulay lahzani qo'ldan chiqarib, qat'iy va tezkor bo'lishi kerak.
Darvozabonning otilib chiqqan o'yinchidan hal qiluvchi chiqishi uni ishonch
va harakatlarning aniqligidan mahrum qiladi va ko'pincha darvozabon foydasiga
yakunlanadi.
Darvozabonga qo'yiladigan talablar: darvoza va jarima maydonchasida
yuqori maqsadlar uchun muvaffaqiyatli kurashish uchun zarur bo'lgan etarli o'sish
va jismoniy kuch; yugurishda to'g'ri foydalanish va to'plarni musht bilan urish
qobiliyati; To'pni ushlash uchun tez qisqa sakrash, yutuq uchun topshirilgan;
moslashuvchanlik, chaqqonlik, reaktsiya tezligi va yo'naltirilganlik; to'p uchun
jarima maydonchasiga chiqishda hisoblash va aniqlikning aniqligi; to'pni
qo'llardan va erdan uzish qobiliyati; himoyachilarni boshqarish qobiliyati.
Himoyachilar. Zamonaviy o'yin tizimi bilan himoyachilar qattiq ushlab
turish va raqibning ekstremal hujumchilari uchun aniq javobgarlikka o'tdilar, bu
qo'shma himoya usulini istisno qilmadi.
Qarama-qarshi tomondan yoki darvoza yaqinida yaqinlashib kelayotgan
hujum bilan himoyachi ehtimoliy yutuqlardan himoyalanib, darvozaga biroz
yaqinroq joylashadi va raqibning og'ir vaznli va o'ta hujumchisini haddan tashqari
yarim himoyada qoldiradi. Yarim himoyachi hujumni qo'llab-quvvatlash uchun
cho'zilganda, himoyachi haddan tashqari oldinga qarab yopiladi va shu bilan birga
og'ir vazn haqida gapiradi.
Boshqa himoyachilarga yo'naltirilgan o'rta himoyachining pozitsiyasi,
jamoaviy ish va yarim himoyachilarni himoyachi bilan o'zaro tushunish katta
ahamiyatga ega. Himoyachilar hech qachon raqibni aylanib o'tish yoki to'pni bir-
22

biriga to'pni darvoza yaqinida berishga urinmasliklari kerak. Ular imkon qadar
tezroq to'pni maydon tashqarisidagi darvozadan uzib qo'yishlari kerak va qiyin
holatlarda, chetga qarab.
Ayniqsa qiyin vaziyatlarda to'pni oldingi chiziqdan ham yuboring. Bu xavfni
bartaraf qiladi va o'z jamoasining o'yinchilariga tezkor hujumni va himoyani to'g'ri
tashkil qilishni ta'minlaydi. Boshqa barcha holatlarda, vaziyat imkon berganida,
himoyachilar har bir to'pni o'z jamoasi uchun eng katta foyda bilan ishlatishga
harakat qilishlari kerak.
Darvozaga deyarli to'sqinlik qiladigan himoya chizig'i o'yinchilarining
alohida pozitsiyasi, ularga qolgan o'yinchilar uchun odatiy bo'lmagan maxsus
talablarni ham taqdim etadi.
Himoyachilarga qo'yiladigan talablar: to'p uchun kurashganda qattiq, kuchli
tutish; "qaychi" ko'rinishidagi keraksiz harakatlarsiz, oyoqlarda tez-tez tushadigan
narsalar va hokazo, o'yinchini bir muncha vaqt kurashdan olib chiqib ketish;
Yaxshi yuguradigan futbolchilarga qarshi o'yin munosabati bilan va ularning
darvozalaridan ancha masofada joylashganligi sababli harakat tezligi; etarlicha
o'sish va jismoniy kuch; o'yinni tanadan keng foydalanish va to'g'ri ishlatish,
barcha pozitsiyalarda yaxshi o'ynash; ikkala oyog'i bilan aniq o'ynash va ayniqsa
havodan keladigan to'plarni urish; joyni to'g'ri tanlash va hujum yo'nalishini
oldindan bilish qobiliyati. "Uch himoyachi" tizimida to'pning uzoq, aniq va
kutilmagan tarzda hujumga o'tishi juda katta ahamiyatga ega.
Mudofaa markazi. Uning vazifasi o'z oldiga eng xavfli zonani qo'riqlash va
markaziy hujum qiluvchi dushmanning ushbu zonada o'ynashga bo'lgan har
qanday urinishlarini bartaraf etishdir. Himoya markazi himoya qilishni tashkil
etishda bo'g'in hisoblanadi. Himoya chiziqlari o'yinchilarining joylashuvi va ular
o'rtasidagi munosabatni aniqlaydi.
Mudofaa markazi hujum markazini ozod qilish uchun harakat qilmasa, "uni
yirtib tashlaydi", lekin sherigi o'z o'rnida erkin o'ynashiga imkon berish uchun
himoyachi o'z zonasidan darvoza oldiga olib chiqilishi kerak bo'lgan barcha
holatlarga duch kelishi kerak. Mudofaa markazining bunga qanday munosabatda
23

bo'lishiga qarab, ularning vaziyatni to'g'ri baholaganligi va o'yinni taktik jihatdan
tushunish mumkin.
Mudofaa markazi dushman hujumi markazidan tashqarida o'z darvozasidan
chiqib ketish o'lchovini belgilashi kerak. Sug'urtalash uchun himoya chiziqlari
o'yinchilari ushbu ketish chorasini bilishlari kerak.
Himoya markaziga qo'yiladigan talablar: yaxshi bosh, sakrash, aniqlik va
havodan ikkala oyog'i bilan o'ynash qobiliyati.

2.2. Futbolda raqibdan to'pni olib qo’yish taktikasi
To'pni raqibdan olib qo’yish futbol o'yinlarida majburiy mudofaa
elementidir. Ko'pgina hollarda, bu kuchli kurash va bosim bilan birga keladi. Agar
raqiblar o'yin maydonida himoyani to'g'ri o'rnatgan va samarali o'ynagan bo'lsa,
to'pni raqibdan olib qo’yish hujumkor jamoaning xatosi natijasi bo'lishi mumkin.
Tanlovdan keyin nima bo'ladi? Muvaffaqiyatli harakatdan keyingi dastlabki
soniyalarda hujumchilar qobiqni egallashga harakat qilishadi. Agar ular ishlamasa,
himoya va yarim himoya vakillari ishlatiladi. Muayyan vaziyatlarda to'g'ridan-
to'g'ri sizning darvoza zonangizga o'tish va o'zingizni faol himoya qilish maqsadga
muvofiqdir.
To'pni raqibdan olib qo’yish ning barcha nozik tomonlarini
tushunganingizdan so'ng, siz maydondagi vaziyatni yanada samarali va osonroq
baholay olasiz va tasdiqlangan bukmekerlarda sportga pul tikish orqali
muvaffaqiyat qozonish imkoniyatini oshirasiz.
Futbolda to'pni raqibdan olib qo’yish turlari
O'yin davomida ham to'liq, ham to'liq tanlov amalga oshirilishi mumkin:
1. To'liq tanlov – agar o'yinchi to'pni raqibdan olib qo’yish ga muvaffaq bo'lsa
va uning jamoasi qarshi hujumga o'tishi mumkin bo'lsa, hisobga olinadi.
2. To'liq tanlov emas-o'yin snaryadini raqiblardan olib chiqib, bo'sh joyga olib
borish mumkin edi, ammo natijada to'pni egallab olishning iloji bo'lmadi.
24

Endi biz futbol mashg'ulotlari va o'yinlar paytida mashq qilinadigan to'pni
raqibdan olib qo’yish ning barcha usullarini batafsil ko'rib chiqamiz.
To'pni tortish
Shu tarzda ishlaganda, bitta jamoaning o'yinchilari raqibni chetlab o'tib,
snaryadni yon tomondan yoki orqadan "tortib olishadi". Amalga oshirish: futbolchi
yiqilib, ikkala oyog'ini oldinga cho'zishi va maydon bo'ylab siljishi kerak uning
yo'nalishini o'zgartirishga harakat qilishi yoki keyingi yo'lini to'sib qo'yishi kerak.
Birlik texnikani muvaffaqiyatli bajarishga muvaffaq bo'ladi, chunki uskunani
o'tkazib yuborish yoki buzish ehtimoli katta.
Yuqori sifatli ishlash sharti bilan yuqori samaradorligi tufayli o'yinlarda eng
ko'p ishlatiladigan tanlov. Qo'shimcha afzallik – vaqtni yutish va raqiblarning
keyingi zarbasini blokirovka qilish.
Snaryadni sakrash bilan raqibdan olib qo’yish
Raqib qo'lini bo'shatib, to'pni o'zidan uzoqlashtirgandan so'ng, u sakrash bilan
uriladi. Eng yaxshisi, futbolchining to'xtashi paytida, to'p hali ham
harakatlanayotganda qabul qilishdan foydalaning. O'yinchiga yon tomondan
yondashish yaxshiroqdir.
Futbolda tezlik bilan tanlov
Yelkani itarish bilan to'pni raqibdan olib qo’yish
Ijro-raqibga iloji boricha yaqinroq bo'lganingizda, oyog'ingizni o'yin
qobig'iga qo'yishingiz va raqibingizni ko'kragingiz yoki elkangiz bilan itarishingiz
kerak. Agar raqib yaqin bo'lsa yoki unga qarab harakat qilsa ishlatiladi. Shu bilan
bir qatorda, tanlovchi va qobiqni egallagan kishi bir tomonga harakat qilganda.
Bunday holda, tanani oldinga egish mumkin, oyoqni snaryadga tashlash va raqibni
itarish kerak.
Muhim Nuance: tanlov paytida o'yinchining qo'liga tegmaslik kerak,
chunki bu qoidalarni qo'pol ravishda buzish uchun hisobga olinadi.
Snaryadni raqibdan olib qo’yish paytida, raqibga yaqinroq bo'lgan qo'lingizni
tanaga bosib, harakat tezligini dushman bilan tenglashtiring. Raqib og'irlikni
tanlovchidan uzoqroq bo'lgan oyoqqa o'tkazgandan so'ng, tanlovni boshlash kerak.
25

Futbol o'yinida oldinda o'ynash
Agar futbolchi snaryadga tegishga ulgurmagan bo'lsa, bu amalga oshiriladi.
Oldinda o'ynash uchun raqib o'yinchini ham, asosiy zonalarni ham kuzatib borish
kerak. Bu to'pga ham, raqibga ham burchakni to'g'ri raqibdan olib qo’yish ga
yordam beradi. Agar harakatlar sifatli bajarilgan bo'lsa, tanlangan tomon nafaqat
to'pga ega bo'ladi, balki darvozani olishga imkon beradigan qarshi hujumga tezda
o'tish uchun ajoyib imkoniyatga ega bo'ladi. Agar siz minimal xatoga yo'l
qo'ysangiz, raqib jamoa sizning o'yin zonangizda to'liq erkinlikka ega bo'ladi.
Plassirovka
Plassirovkani mudofaa texnikasi emas, balki himoya usullaridan biri deb
atash to'g'riroq. Raqibni o'z jamoasidan ma'lum masofada snaryad bilan ushlab
turish muhimdir. Tegishli moment paydo bo'lgandan so'ng, snaryad yuqorida
tavsiflangan har qanday texnikadan foydalanib tanlanishi mumkin. Agar raqiblar 1
dan 1 gacha bo'lsa, to'pni raqibdan olib qo’yish qiyinligida texnologiyaning
afzalliklari. Tanlovchi o'z jamoasining darvoza zonasini himoya qilib, oldinga
siljishi kerak.
Professionallardan to'pni raqibdan olib qo’yish bo'yicha maslahatlar
Avvalo, futbol qoidalarini o'rganing. Yuqorida aytib o'tilgan barcha
texnikalardan kelib chiqqan holda, tanlovlarning bajarilishi, aksariyat hollarda,
futbol qoidalari to'plamini buzish arafasida ekanligini tushunish mumkin.
1. Raqibingizni kuzatib boring va o'yin davomida uni o'rganing.
2. Tuyg'ularni nazorat ostida saqlang, bosimga berilmang.
3. Eng qiyin narsa-pas yoki dribling bilan mukammal ishlaydigan o'yinchidan
tanlov qilish.
4. O'zingizni qo'lingizda saqlang. Raqibni yelkangiz yoki tanangiz bilan
itarishingiz kerak bo'lgan to'pni raqibdan olib qo’yish da, sizning vazifangiz
raqibga shikast etkazish emas, balki to'pni egallash ekanligini unutmang.
Hech bir futbol jamoasi har doim to'pni ushlab turolmaydi. Uni nazorat qilib,
dushman jamoasi o'yinda tashabbusni qo'lga kiritadi, hujum harakatlariga o'tish va
ularni muvaffaqiyatli yakunlash uchun haqiqiy imkoniyatga ega bo'ladi. Shuning
26

uchun to'pni yo'qotgandan so'ng uni raqibdan olib qo’yish ni iloji boricha tezroq
boshlash juda muhimdir.
To'pni raqibdan olib qo’yish nima? To'pni raqibdan olib qo’yish futbolda
majburiy mudofaa elementi deb ataladi. Bu, qoida tariqasida, bosim va kuchli
kurash bilan birga keladi. Himoyachilar futbol maydonida mahoratli va malakali
joylashganda, hujumkor tomonning xatosi natijasida erishish mumkin.
Odatda, dushman zonasida qilich ustidan nazoratni yo'qotgandan so'ng,
birinchi daqiqalarda hujumchilar uni qo'lga olishni boshlaydilar, agar ular
muvaffaqiyatsiz bo'lsa, yarim himoyachilar va himoyachilar kiritiladi. Biroq, ko'p
narsa o'yin holatini vakolatli baholashga bog'liq, ba'zida darhol darvozangizga
yaqinlashish va o'zingizni himoya qilish maqsadga muvofiqdir. Futbolda to'pni
raqibdan olib qo’yish turlari va usullari To'pni raqibdan olib qo’yish to'liq va
to'liq bo'lmasligi mumkin. Birinchi variantda jamoa to'pni egallab oladi, darhol
kontr hujumga o'tish imkoniyatiga ega bo'ladi. Ikkinchi variantda raqibning
oyoqlari ostidagi to'p bo'sh joyga tushadi. Raqiblarning har qanday rejasi buzilgan,
ular rejalashtirilganidek harakat qilishga majbur emaslar. Maydondagi vaziyatga
qarab, to'pni egallab olishning quyidagi usullari qo'llaniladi: Qopqoq bilan;
Sakrash; Tezlik ; Yelkani itarish; Oldinda o'ynash; Plassirovka bilan. Raqibdan
olib qo’yish Raqibning orqasidan yoki yon tomondan olib boring.
Tanlovchi yiqilib, oyoqlarini oldinga tashlaydi, maydon qoplamasi bo'ylab
siljiydi, to'pni to'sib qo'yadi yoki oyog'ini traektoriyasini o'zgartiradi. Qabul qilish
qiyin, qoidalarni buzish yoki zarba berishda o'tkazib yuborish oson. Shunga
qaramay, u juda tez-tez ishlatiladi, chunki to'g'ri bajarilganda, raqib o'z vaqtida
ustunlikka ega bo'lsa va bo'sh joy bo'lsa, to'pdan 1-2 metr oldinda bo'lgan
o'yinchidan to'pni tepish yoki zarbani blokirovka qilish imkonini beradi. Sakrash
bilan tanlov Raqib to'pni o'zidan uzoqlashtirganda, o'yinchi qulay imkoniyatni
qo'lga kiritib, oldinga sakrash bilan uni urib tushiradi. Qabul qilish raqib
to'xtaganda va to'p harakatni davom ettirganda ham qo'llaniladi. Bunday qabul
qilish uchun maqbul pozitsiya o'yinchining yon tomonida. Tezlik bilan tanlov To'p
yo'nalishi bo'yicha harakatlanib, o'yinchi tezlik qiladi, unga zarba beradi yoki
27

yo'lni to'sib qo'yadi. Qoida tariqasida, raqib o'yinchini chap yoki o'ng tomondan
chetlab o'tishda ishlatiladi. Erishish qiyin bo'lgan to'plarni o'zlashtirish uchun
tanlovchi yarim tayoq va ipga o'tirishi kerak. Yelkani surish orqali raqibdan olib
qo’yish Futbolchi raqibga yaqinlashib, oyog'ini to'pga qo'yadi va raqibni yelkasi
bilan itaradi. Ko'krakni surish ham mumkin.
Qabul qilish, agar boshqa birovning jamoasi o'yinchisi kutib olish uchun
yugursa yoki yaqin bo'lsa. Qabul qilishning yana bir varianti-o'yinchilar bir-biri
bilan bir yo'nalishda harakat qilishlari. Aqlli harakat bilan tanlangan kishi to'pni
oyoqqa qo'yadi. Bunday holda, tanani oldinga burish va raqibni elkasi bilan
boshqariladigan to'pdan uzoqlashtirish kerak. Raqibni qo'l bilan itarmaslik juda
muhimdir. Bu qoidalar bilan qat'iyan man etiladi. Uchrashuvni aniq bajarish uchun
raqibga eng yaqin qo'lingizni tanangizga bosing va tezligingizni unga
tenglashtiring.
Agar raqib o'z vaznini tanlangan oyoqdan uzoqroqqa o'tkazgan bo'lsa, itarish
kerak. Oldinda o'ynash To'p bilan o'yinchi hatto to'pga tegishga ham ulgurmaydi.
Muvaffaqiyatli bajarish uchun tanlovchi raqibga ham, to'pga ham qulay burchak
ostida bo'lishi kerak, aks holda siz o'yinchini va asosiy zonalarni kuzatib
borolmaysiz. To'pni urgandan so'ng, jamoa darhol qarshi hujumga o'tish va
darvozani urish uchun ajoyib imkoniyatga ega. Biroq, ziyofat muvaffaqiyatsiz
tugagan taqdirda, raqib sizning zonangizda to'liq erkinlikka ega bo'ladi.
Plassirovka Aslida, bu hatto qabul qilish emas, balki himoya qilish texnikasi. To'p
bilan raqib jamoa uchun kerakli masofada ushlab turiladi.
Agar qulay vaqt bo'lsa, undan yuqorida tavsiflangan usullardan biri bilan to'p
olinadi. Plasirovkaning asosiy afzalligi shundaki, o'yinchini birma-bir mag'lub
etish juda qiyin. U oldinga siljimaydi, doimo to'pni jamoasining darvozasiga
to'sqinlik qiladi. Futbolda to'pni raqibdan olib qo’yish texnikasini qanday
rivojlantirish kerak Trening oddiydan murakkabgacha olib borilishi kerak, parallel
ravishda siz fintlarni o'rganishingiz mumkin. Umumiy tanlov mashqlari Bu erda
eng keng tarqalganlardan bir nechtasi. O'yinchilardan biri asta-sekin to'pni oldiga
olib boradi. Ikkinchisi, bir joyda turib, oyog'ini oldinga qo'yadi va uni uradi.
28

Xuddi shu mashq, lekin himoyachi to'p bilan sherigiga qarab harakat qiladi.
Hujumchi to'pni maydonning boshqa tomoniga o'tkazishga harakat qiladi, sherigi
bunga xalaqit beradi. Oldingi mashq, lekin maydonning kichik qismida. Hujumchi
to'pni kichik darvozadan olib chiqishga yoki ularga gol urishga intiladi. Himoyachi
o'rganilgan usullar bilan to'pni raqibdan tortib olishi kerak. Tanlovning o'ziga xos
xususiyatlari haqida Jarohat olish oson bo'lgan qattiq joylarda jang qilishni mashq
qilmang. Ular odatda juft bo'lib qabul qilishni o'rganadilar, vaqti-vaqti bilan
rollarni o'zgartiradilar. To'pni boshqaradigan sherikning qarshiligi asta-sekin
haqiqiy o'yin holati darajasiga ko'tariladi.
Pastki qismni o'zlashtirish ketma-ketligi quyidagicha: Yumshoq qoplamada
bajariladigan mashqlar. Yumshoq qoplamada simulyatsiya qilingan tortish
harakatlari. Harakatsiz yotgan to'pdan 4-5 m masofada. Sekin dribling qilayotgan
sherigiga qarshi kurash. Raqobatga yaqin vaziyatlarda turli xil o'yin
pozitsiyalaridan bahslashish. Yelkani surish bilan to'pni raqibdan olib qo’yish
darslarining o'ziga xos xususiyatlari haqida Trening ketma-ketligi: Tana bilan
kurashish texnikasini takomillashtirish bo'yicha mashqlar. To'pni devorga urish va
uni to'xtatish. Bunday holda, sheriklar to'pni bir-birlarini to'xtatishga xalaqit
berishadi. O'yinchilar bir-birining oldida turib, bir vaqtning o'zida harakatsiz
yotgan to'pga zarba berishadi. Oldingi mashq, lekin to'pni urish bir qadamdan
sakrashdan keyin amalga oshiriladi. Mashqlarda to'pni juft-juft raqibdan olib
qo’yish . Yakkama-yakka va ikkitadan ikkitadan o'ynash orqali tanlov. Murabbiy
qoidalar buzilmasligini diqqat bilan kuzatishi kerak. Yuqorida aytib o'tilganidek,
to'pni belgilangan tarzda raqibdan olib qo’yish da, ikkinchisini qilish juda oson.
To'pni raqibdan olib qo’yish bo'yicha foydali maslahatlar O'yin qoidalarini diqqat
bilan o'rganing. Maqoladan ko'rinib turibdiki, to'pni raqibdan olib qo’yish ning
ba'zi usullari ularni buzish arafasida. Raqibingizni o'rganing.
Agar u dribling yoki aniq pas texnikasini mukammal bilsa, to'pni undan tortib
olish juda qiyin bo'ladi. O'yin jasorati ongingizga soya solishiga yo'l qo'ymang.
Sovuqqonlikni saqlang. Raqib bilan itarayotganda, esda tutingki, asosiysi to'pni
undan tortib olish va tanani qattiqroq urish yoki urish emas.
29

2.3. Raqibdan to'pni to'g'ri olish usullari
Futboldagi eng qiyin va mas'uliyatli elementlardan biri bu raqib jamoa
o'yinchisidan to'p olishdir. Shuni ta'kidlashni istardimki, bu holda biz to'pni,
masalan, noto'g'ri qilingan uzatma natijasida ushlab turishni nazarda tutmaymiz,
ya'ni uni raqib bilan yakkakurashda raqibdan olib qo’yish .
To'pni to'g'ri va qoidalarni buzmasdan raqibdan olib qo’yish uchun siz
nafaqat yaxshi texnik tayyorgarlikka, balki hisob-kitoblarga ham ega bo'lishingiz
kerak. Shuni esda tutingki, to'pni raqibdan olib qo’yish da vaziyat, umuman
olganda, raqib tomonidan boshqariladi, u har qanday vaqtda hujum qilayotgan
o'yinchini mag'lub etish uchun eng kutilmagan harakatni qo'llashi mumkin: to'pni
harakatga tashlash, fintni qo'llash, sherik bilan "devorga" o'ynash va HK. Shuning
uchun, birinchi navbatda, taxmin qilishga harakat qilishingiz kerak raqibning
keyingi niyatlari va shundan keyingina siz haqiqiy tanlovni boshlashingiz mumkin
(rasm. 5.4).
2-rasm. Himoyachi tajribali, ammo Andrey Arshavindan to'pni olish juda
qiyin
31

To'pni uloqtirish
Yon chiziq orqali maydon tashqarisiga chiqqan to'p o'yinga zarba berish
orqali kiritiladi. Har bir futbolchi ushbu texnik texnikaga egalik qilishni o'rganishi
kerak. O'yinda ushbu usul juda samarali bo'lishi mumkin, agar o'yinchilardan biri
to'pni, masalan, raqiblarning jarima maydoniga qanday tashlashni bilsa. Bunday
holda, ushbu futbolchining sheriklari futbol maydonining istalgan joyida
joylashgan bo'lishi mumkin, chunki bu holda "o'yindan tashqari" qoida
qo'llanilmaydi. To'pni yon chiziq orqasidan tashlash joydan, yugurishdan va
yiqilishdan amalga oshiriladi. Belanchak paytida oyoqlaringizni
joyidan uloqtirganda, tizzalaringizni bukishingiz kerak. To'pni bosh barmoqlar
tegishi uchun ushlab turish kerak (rasm. 80). Oyoqlarning kuchli kengayishi,
tananing egilishi va qo'llarning harakati tufayli to'p maydonga tashlanadi. To'pni
qadamdan uloqtirganda (rasm. 81) yoki yugurishdan (rasm. 82) futbolchi yon
chiziqqa yugurib, to'pni oldida ushlab turadi va bir yoki ikki qadamda uni boshidan
keskin ko'tarib, tanasining orqasiga olib boradi.
Shakl. 80 Shakl. 81 Shakl. 82
Treningda izchillik:
1. FAQAT QO'LLAR BILAN. Devordan 4-5 m masofada turing va tananing
va oyoqlarning harakatisiz boshning orqasidan ikki qo'l bilan oting. Otishning
oxirgi bosqichida cho'tkalarning kuchli harakatiga alohida e'tibor beriladi. 2.
TANANING EGILISHI BILAN. Ushbu mashq birinchisiga o'xshaydi. Biroq,
to'pni tashlashdan oldin, siz pastki orqa tomonga egilishingiz kerak. Keyin
oyoqlarning kuchli kengayishi, tananing egilishi va qo'llarning harakati tufayli
to'pni devorga yo'naltiring. Asta-sekin devorga masofa 5-6 qadamgacha oshadi. 3.
QADAMDAN. Oldingi mashq bilan bir xil mashq, lekin yuzma-yuz kelishdan
32

oldin bir qadam oldinga siljiydi. 4. YO'LAK BO'YLAB. Bayroqlar maydonida
kengligi 3 m bo'lgan yo'lak ko'rsatilgan.yo'lak bo'ylab uloqtirayotganda, to'p undan
tashqariga chiqmasligiga ishonch hosil qiling. 5. ANIQ OTISH. Maydonning yon
chizig'idan 8-9 qadam narida diametri 1,5 bo'lgan uchta konsentrik doira chizilgan;
1 va 0,5 m.o'yinchilar raqobatlashadi: 10 ta zarbadan keyin kim ko'proq ball
to'playdi. Eng kichik doiraga kirish uchun 3 ball, o'rtada — 2 va katta — 1 ball
beriladi. 6. HARAKAT QILISH UCHUN. Ishtirokchilar juftlikda
raqobatlashadilar. Hamkorlardan biri yon chiziqqa parallel ravishda, undan 10 m
masofada maydonda harakat qiladi. Uning sherigi to'pni harakatga
tashlaydi. Vaqti-vaqti bilan sheriklar rollarni o'zgartiradilar. Boshlang'ich
futbolchilarda otish texnikasini tahlil qilganda, ularning ko'plari ushbu texnikani
bajarishda Torso va oyoqlarning harakatidan foydalanmasliklari aniqlandi.
Qo'llarning yakuniy, baquvvat harakatining yo'qligi ham odatiy xatodir. Ko'pincha,
boshlang'ich o'yinchilar to'pni boshiga uloqtirganda kiritmaydilar, bu qo'pol xato.
Texnikadagi ushbu kamchiliklarni bartaraf etish uchun 1, 2 va 3-mashqlarni
takroriy bajarish tavsiya etiladi. Tovon bilan chalishtirma zarba berish shunday
tepish variantlaridan biri h isoblanadi ( 8 -rasm). O’ng oyo q bilan shunday zarba
beriladigan bo’lsa, tayanch oyo q to’pning o’ng yoniga q o’yiladi. Zarba beruvchi
oyo q oldinga o’tkazib tortiladi-da, tayanch oyo qq a nisbatan chalishtirib, keskin
or q aga h arakatlantirib zarba beriladi. Ozro qq ina surib borilgandan keyin oyo q
h arakati tormozlanadi.
To’pni tayanch oyo q tovoni bilan tepsa ham bo’ladi. Bunda tayanch oyo q
to’pdan o’tkazilib, 10-15 sm nariga q o’yiladi. Shundan keyingi q adamda oyo q ni
balandlatib or q aga h arakatlantirib boriladi. Shu turtki berishning o’zi tepish
h arakati h isoblanadi.
H arakatsiz to’pni tepish. Boshlan g’ ich, jarima va erkin to’p tepish,
burchakdan to’p tepish, shuningdek, darvozadan to’p tepishda o’yinchi h arakatsiz
yotgan to’pni tepadi. Zarba berishning barcha usullaridagi ijro texnikasining
yu q orida zikr etilgan struktura xususiyatlari h arakatsiz yotgan to’pni tepishga h am
33

to’li g’ icha taallu q li bo’lib, fa q at taktik vazifalar q andayligiga q arab tayyorlov
fazasida yugurib kelishnig uzo q - q is q aligi va tezligi h ar xil bo’ladi.
Dumalab kelayotgan to’pni tepish. Dumalab kelayotgan to’pni tepishda h am
zarba berishning barcha asosiy usullari va turlari q o’llaniladi.
Bunday zarba berishdagi texnik h arakatlar erda h arakatsiz yotgan to’pni
tepishdagi h arakatlardan far q q ilmaydi. Asosiy vazifa o’z h arakati tezligini to’p
h ara k atining yo’nalishi va tezligi bilan muvofi q lash-tirib olishdan iborat. To’pning
q uyidagi asosiy h arakat yo’nalishlari bor: o’yinchidan nari ketish, o’yinchi ro’pa-
rasidan, yon (o’ng va chap) tomondan, shuningdek shu yo’nalishlar orali g’ idan
kelish.
Tayanch oyo q ni erga q o’yish, ya’ni kichik fazani q anday bajarishning
xususiyatlari ana shu yo’nalishlarga q arab belgilanadi. O’yinchidan nariga
dumalab ketayotgan to’pni tepishda tayanch oyo q to’pdan nariro q o’tkazilib, uning
yon tomoniga q o’yiladi. Ro’paradan dumalab kelayotgan to’pni tepishda tayanch
oyo q to’pga etib bormaydi. Agar to’p yon (o’ng yoki chap) tomondan dumalab
kelayotgan bo’lsa, uni to’pga yaqinro q oyo q bilan tepgan ma’ q ul.
H amma h ollarda h am tayanch oyoqni to’pdan q ancha orali q da q o’yish
to’pning harakat tezligiga bo g’ li q bo’lib, buni zarba berish h arakati vaqtida to’p
tayanch oyo q bilan tenglashib q ol adigan q ilib mo’ljallash kerak. Ana shu h olat
zarba berish uchun eng qu lay h isoblanadi.
Uchib kelayotgan to’pni tepish. Uchib kelayotgan to’pni tepishdagi ijro
texnikasining xususiyatlari to’pning h arakati traektoriyasiga q arab belgilanadi.
Tushib kelayotgan yoki pastlab uchib kelayotgan to’pni tepishda h arakat
strukturasi dumalab kelayotgan to’pni tepishda q anday bo’ls a , shundaydir.
To’pning h arakat yo’nalishi dumalab kelayotgan to’pni tepishdagi singari bunda
h am tayanch oyo q ni ani q mo’lj a llab erga q o’yishga muayyan e’tibor berishni talab
q iladi. Uchib kelayotgan to’pning tezligi, odatda, yumalab kelayotgan to’pnikidan
ko’ra orti q ro q bo’lgani uchun, asosiy q iyinchilik uchib kelayotgan to’p bilan oyo q
uchrashadan joyni mo’ljal q ilish va topishdan iborat bo’ladi.
34

Xulosa
Uybu kurs ishida futbolda raqibdan to’pni olib qo’yish taktikasiga
tayyorgarlikning muhim rolini ko'rsatdi. So'nggi yillarda, futbolchilarning texnik
va taktik tayyorgarligi samaradorligini oshirish muammosini yanada rivojlantirish
sohalarida, o'yin uslubi va taktikasining ko'p qirrali raqobatbardosh va
mashg'ulotlar hajmiga qarab mashg'ulotlarni tashkil etish zarurligi ta'kidlandi.
Sport tayyorgarligi nazariyasi va amaliyotida taktik tayyorgarlik deganda,
sportchining o'ziga xos xususiyatlarini va individual xususiyatlarini, raqiblarning
imkoniyatlarini va yaratilgan tashqi sharoitlarni hisobga olgan holda sportchini
raqobat yo'nalishini to'g'ri tashkil etish qobiliyati tushuniladi.
Texnik va taktik mahorat futbolchiga tegishli bo'lgan texnik texnikaning
hajmi va ko'p qirraliligi, shuningdek ushbu texnikani o'yin muhitida samarali
qo'llash qobiliyati bilan tavsiflanadi. Texnik va taktik harakatlar sport o'yinlarida
o'yin o'tkazish vositasi bo'lganligi sababli, texnologiyalarni o'qitish va uni
takomillashtirish bilan birga taktikani o'rganish maqsadga muvofiqdir. Sportchilar
va geymerlarning uzoq muddatli mashg'ulotlarida texnik va taktik tayyorgarlikni
yaxlit jarayon sifatida ko'rib chiqish kerak.
Taktik takomillashtirishning asosiy yo'nalishlaridan biri quyidagilardan
iborat:
1) sport taktikasining asosiy nazariy va metodologik qoidalarining mohiyatini
o'rganish;
2) asosiy elementlarni, texnikani, taktik harakatlar variantlarini mahorat bilan
bilish;
3) taktik fikrlashni takomillashtirish;
4) taktik tayyorgarlikni amaliy ravishda amalga oshirish uchun zarur bo'lgan
ma'lumotlarni o'rganish;
5) taktik tayyorgarlikni amaliy amalga oshirish.
Zamonaviy futbolchining o'yindagi harakatlari ishonchli, tezkor va
maqsadga muvofiq bo'lishi kerak. Shuning uchun texnik va taktik tayyorgarlikni
35

tayyorgarlikning har bir bosqichida o'ziga xos maqsad va vazifalarni o'z ichiga
olgan uzoq muddatli jarayonning mantiqiy zanjiri sifatida taqdim etish kerak.
Shunday qilib, adabiyotlar ma'lumotlarini o'rganib chiqib, o'yinchilarning
taktik taktikasini takomillashtirishga yordam beradigan omillarni aniqlash
mumkin:
1) topshiriqlar mazmunining talabalarning tayyorgarlik darajasiga
muvofiqligi;
2) o'quv vositalarining dars vazifalariga muvofiqligi;
3) dars qismlari orasidagi uzluksizlik va izchillik;
4) o'rganilgan materialni o'yin mashqlarida birlashtirish;
5) o'quv uslubida turli xil o'yin mashqlaridan foydalanish;
6) sinfda o'zgaruvchan usuldan foydalanish (yirtilgan ritm).
Hozirgi futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini
oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan,
biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi.
Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini qo‘llashga
qo‘yiladigan hozirgi kundagi talab ana shulardan iborat. Futbol texnikasining
tasnifi 1-rasmda ko‘rsatilgan. O‘rganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul
turlarini tuzukroq tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil qilishga, olingan bilimlarni
takomillashtirish vazifa-larini muvafaqqiyatli hal qilishga yordam beradi.
O‘yin tara qq iyotining yuz yildan orti q tarixi mobaynida futbol texnikasida
muayyan o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yo‘nalishlari
q uyidagilardan iborat: boshning chakka q ismi va or q asi bilan zarba berish, to‘pni
boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usul va usullarni q o‘llash ancha kamayib
ketdi; oyo q yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni q o‘l
bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi,
aldash h arakatlari (fintlar) ko‘paydi.
36

Foydalanilgan adabiyotlar
1.O’zbekiston Prezidentining "O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish
jamg’armasini tuzish to’g’risida"gi Farmoni 24 sentyabr 2002 yil.
2. O’zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarining I-IX sinf o’quvchilari
uchun jismoniy tarbiya dasturi. T. 1997. 44-46 b.
3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 28 may 1999 yil qarori
"O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida"gi 271- qarori.
4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 31 oktyabr 2002y.
"O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi faoliyatini tashkil etish
to’g’risida"gi 374 sonli qarori.
5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 3 iyun 2003 y. "O’quvchi va
talaba yoshlarni sportga jalb qilishga qaratilgan uzluksiz sport musobaqalari
tizimini tashkil etish to’g’risida"gi 244 sonli qarori.
6. «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi Konun. Xalk suzi. 1992 yil 19 fevral
2007 yil 1 maydagi “Futbolni yanada rivojlantirish qo‘shimcha chora-tadbirlari
to‘g‘risida” PF-338-son.
7. «O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish tugrisida» gi
Konun. Xalk suzi. 1999 yil 27 may.
8. «O‘zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish to‘grisida» gi Konun.
Xalk suzi. 2002 yil.
9. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.
Sh.M. Mirizyoyev.- Toshkent. O’zbekiston. 2017.
10.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faolyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent:
O’zbekiston, 2017.
11.Antipov A.V. Maxsus yuqori tezlikda quvvatni shakllantirish balog'at yoshidagi
12-14 yoshli futbolchilarning qobiliyatlari: referat. dis Q sham. ped fanlar. - M.,
2002 .-- 22 b.
37

12. Golomazov S, Shinkarenko I. Futbol: Maxsus tayyorgarlik futbolchilar
salomatligi. - M., 1994 .-- 87 b.
13. Golomazov S, Chirva B. Futbol. Tutib olishning analitik naqshlari darvoza. Ilmiy
va uslubiy nashr. 14-son. - M .: RGAFK, 2000 .-- 31 b.
14. Golomazov S.V., Chirva B.G. Futbol nazariyasi va uslubiyati. Texnika o'yinlar. -
M.: "SportakAdemPress", 2002. - 472 b.
15. Petuxov A.V. Shaxsiy texnikani shakllantirish metodikasi yosh futbolchilarning
taktik tayyorgarligi: Dis. Q sham. ped fanlar. - M., 1990. - 162 b.
16. Futbolchilarni tayyorlash G’ jami. tahrirlangan V.I. Kozlovskiy. - M .: FiS,
1977 .-- 173 b.
17. Plon B.I. Futbol maktablarida yangi maktab. - M .: Terra-Sport, 2002 .-- 240 b.
18. Futbolchilarning funktsional tayyorgarligi va uning usullari oshirish. O'quv
qo'llanma. - Volgograd: VGAFK, 1999 .-- 100 b.
19. Futbol: O'quv guruhlari uchun repetitorlik dasturi va Yoshlar va o'smirlar sport
maktabining sportni sog'lomlashtirish guruhlari G’ Ed. Qo'shma korxona Andreeva
va boshqalar - M., 1986. - 262 b.
20. Xyuz C. Futbol. Taktik guruhning harakatlari: Per. ingliz tilidan - M .: FiS, 1979.-
144 b.
21. Tsuban Yu.V. Tizimda o'yin mashqlarini modellashtirish futbolchilarni sportni
takomillashtirish bosqichida tayyorlash: Dis Q. Kand ped fanlar. - M., 2003.112 s.
22. Shamardin A.M., Solopov IM., Ismoilov AM. Funktsional futbolchilarni
tayyorlash: o'quv qo'llanma. - Volgograd: VGAFK. - 2000. - 152 b.
23. Shvykov I.A., Suchilin A.A., Andreev S.M., Builin Yu.F., Ismoilov A M.,
Lapshin O.B. Futbol Bolalar va o'smirlar sport maktabining 1 va 2-sinf o'quvchilari
uchun o'quv rejasi. - M .: Terra-Sport, 2000 .-- 124 b.
24. ww.ziyonet.uz
25.www. aim.ru
38

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni