Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 942.1KB
Покупки 3
Дата загрузки 18 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Машиностроение

Продавец

Bohodir Jalolov

G’ildirak va shinalar

Купить
Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Mundarija
1.  Kirish ………………………………………………………………………………
2.1 G’ildirak va shinalar
2.2 Osmalar
2.3 Amortizatorlar
2.4  Old g’ildirakni o’rnatish burchagi
2.5 Avtomobillardan foydalanish davrida yurish qismida
Xulosa
Foydalanılgan adabıyotlar Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Kirish
Respublikamiz   mustaqillikka   erishgan   kundan   boshlab   birinchi
Prezidentimiz   tashabbuslari   bilan   avtomobil   sanoati   rivojiga   katta   e’tibor
qaratmoqda.   Jumladan,   1992-yil   iyun   oyida   Janubiy   Koreya   tashrifi   chog’ida
«DAEWOO» zavodi bilan tanishib, hamkorlikda Andijon viloyati Asaka shahrida
avtomobil   zavodini   qurish   to’g’risida   Memorandum   imzolandi   va   shu   tariqa
«UzDAEWOO»   zavodiga   asos   solindi.   1996-yil   19-iyulda   zavod   ishga   tushishi
bilan O’zbekiston dunyodagi o’z avtomobiliga ega bo’lgan 28-davlatga aylandi.
«UzDAEWOO»   bu   Markaziy   Osiyodagi   birinchi   avtomobil   ishlab
chiqaruvchi zavod hisoblanadi. Zavod jahon standartlari talablariga javob beruvchi
o’ta   zamonaviy   texnologiya   bilan   jihozlangan   bo’lib,   o’sha   vaqtda   umumiy
hisobda yiliga 200 000 dona avtomobil (o’rta sinfli «NEXIA» avtomobillari - 100
000   dona,   «TICO»   avtomobillari   –   50   000   dona,   «DAMAS»   avtomobillari   –   50
000 dona) ishlab chiqarish quvvatiga ega edi. Bu avtomobillarga ehtiyot qism va
materiallarning   o’zimizda   mahalliylashtirish   dasturiga   asosan   ishlab   chiqarish
joriy   qilinmoqda.   Tinimsiz   izlanishlar   natijasida   «TICO»   avtomobili   o’rniga
«MATIZ»,   «SPARK»,   «DAMAS»   avtomobilining   kuchaytirilgan   varianti,
«NEXIA»   avtomobili   o’rniga   «NEXIA-2»,   «LACETTI»   avtomobillari   ishlab
chiqarilib,   Respublikamiz   va   chet   mamalakatlarda   avtoishqibozlar   e’tiborini
tortmoqda.
O’zbekiston   avtomobil   sanoatini   yanada   rivojlantirish   maqsadida   GM
korparatsiyasi   bilan   shartnoma   tuzilib,   zavod   «GM-Uzbekiston»qo’shma
korxonasiga aylantirildi va quvvati yiliga 250 000 donaga oshirildi. Shu bilan bir
qatorda   1999-yil   Samarqand   shahrida   O’zbekiston-Turkiya   qo’shma   korxonasi
«Sam-Koch-avto»   zavodidan   «OTOYO’L»   markali   kichik   rusumdagi   avtobuslar
va   ixtisoslashtirilgan   yuk   avtomobillari   ishlab   chiqarilib,   ekspluatatsiya   qilindi.
Keyinchalik   bu   zavod   negizida   O’zbekiston-Yaponiya   qo’shma   korxonasi
«SamAvto»   zavodi   tashkil   etilib,   bu   zavoddan   ham   «ISU ZU »   markali   kichik Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 rusumdagi   avtobuslar   va   ixtisoslashgan   yuk   avtomobillari   ishlab   chiqarilib,
ekspluatatsiya   qilinmoqda.   Shuningdek,   Samarqandda   yana   bir   O’zbekiston–
Germaniya   qo’shma   korxonasi   «MAN»   yuk   avtomobillari   ishlab   chiqarishga
mo’ljallangan zavod o’z ishini boshlab yubordi.
Avtomobilning   yuragi   hisoblangan   motor   dunyoda   sanoqli   davlatlarda
ishlab chiqariladi. Shu bois, «GM-M
OTOR»   zavodi   qurilishi   bilan   O’zbekiston   ham   shu   davlatlar   qatoriga
qo’shildi.   Zavodning   hozirgi   kundagi   quvvati   yiliga   225   000   dona   motor   ishlab
chiqarishga   mo’ljallangan.
Mamalakatimizda   avtomobil   sanoatining   rivojlanishiga   juda   katta   e’tibor
qaratilmoqda,   jumladan,   Davlatimiz   rahbari   Islom   Karimov   Vazirlar
Mahkamasining   2011-yil   21-yanvarda   bo’lib   o’tgan   majlisida   olib   borilayotgan
islohotlar   ko’lamiga   baho   berib:   « O’zbekistonda   avtomobilsozlik   Asakadan
boshlandi.   Shu   zavodni   ochgan   kunim   –   1996-yil   19-iyulni   O’zbekiston   hayoti
uchun,   tarixi   uchun   baxtli   kun   deb   hisoblayman »   degan   edilar.   Zero,   ana   shu
zavodda   ishlab   chiqarilayotgan   sifatli   va   biri-biridan   zamonaviy   avtomobillar
xalqimizni   bu   sohada   ham   hech   kimdan   kam   emasligini,   aksincha,   raqobat
borasida   ko’plarni   lol   qoldirayotganligini   ko’rsatadi.   Istiqlol   farzandi   sanalmish
ushbu   qo’shma   korxonada   2000-yilda   30700   ta   avtomobil   ishlab   chiqarilgan
bo’lsa,   2010-yil   yakunida   bu   ko’rsatkich   217733   tani   tashkil   etdi.   Ko’rinib
turibdiki,   avtomobil   ishlab   chiqarish   keyingi   o’n   yil   oralig’ida   181033   donaga
yoki 7,1 martaga oshgan.
Ishlab   chiqarilayotgan   « MALIBU »,   «C OBALT »,   « GENTRA »,
«TRACKER»,   «SPARK»,   «NEXIA»,   «DAMAS»   singari   avtomobillar   jahon
bozorida yurtimiz nomini dunyoga taratmoqda.
2.1  G’ildirak va shinalar
G’ildirak.   G’ildiraklar   avtomobil   yurish   qismining   uzellaridan   biridir.
Avtomobilning   ilgarilama   harakati   yo’l   ustida   amalga   oshadi.   G’ildirakni Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 harakatlantiruvchi   burovchi   moment   yetakchi   ko’prikka   transmissiya   agregatlari
orqali uzatiladi. Burovchi moment biror qo’shimcha uzel yordamida yo’l sathi bilan
muloqotda   bo’lgandagina   hosil   bo’lgan   aks-ta’sir   kuchi   yordamida   avtomobil
ilgarilama harakatlanishga majbur bo’ladi.
G’ildiraklar tuzilishi quyidagi rasmda keltirilgan:  
G’ildirakning   vazifasi   avtomobilni   yo’l   bilan   bog’lab   uning   harakatlanishini
ta’minlash   va   shu   bilan   birga   yo’l   notekisliklaridan   uzatilayotgan   turtkilarni   biroz
yumshatib   kuzovga,   kuzovdan   tushayot-   gan   tikyo   ‘nalishdagi   yuklamalarni   esa
yo’Iga uzatishdir.
Shinalar   vazifasi ,   profilining   ko’rinishi,   o’lchamlari,   konstruk-   siyasi   va
germetikligini ta’minlash usuli bilan ham turlarga bo’linadi.
Yengil avtomobil shinalari hamma iqlim hududlarida, yengil avtomobil, kichik
yuk   ko’taradigan   yuk   avtomobili,   mikroavtobuslarda   ishlatiladi.   Xuddi   shu
ekspluatatsiya sharoiti uchun shinalar  yuk avtomobillari, ularning tirkamalari, yarim
tirkamalari, avtobuslarda ishlatiladi.
Shina  profilining ko’rinishi bo’yicha (5-rasm) ular oddiy profilli, keng profilli,
past profilli, o’ta past profilli, arkasimon, pnevmo-  2 -rasm.   Disk.1-rasm.   Avtomobil
g‘ildiragining tuzilishi .  1-
shina; 2-to‘g‘in; 3-stupitsa. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 katoklarga bo’linadi.
                  .                                                                                            
Oddiy profilli shinalarda (3-rasm) uning balandligi N ning eni V ga nisbati 0,9
dan   kattadir.   Uning   ko’ndalang   kesimi   torpid   shaklidadir   va   u   kamerali   yoki
kamerasiz   qilib   ishlanishi   mumkin.   Bu   turdagi   shinalar   yaxshi   yo’llarda   yurishga
mo’ljallangan hamma avtomobillarga o’rnatiladi.
O’z navbatida radial shinalar R va RS turlarga ajraladi.
Diagonal   shinalar   (4a-rasm)   da   kord   iplari   qatlami   2   ikkitadir   va   shina
diagonali bo’ylab joylashgan. Uning qolgan qismlarining tuzilishi radial (R) shinalar
bilan bir xildir.
Radial   (R)   shinalarda(4b-rasm)   kord   iplari   2   radius   bo’ylab   joylashgan,
diagonal   shinadan   ikki   marta  kam.   Uning  uchun   N   /   V  — 0,7 0,85   va   kamerali   yoki
kamerasiz qilib tayyorlanadi.
Radial   shinalar   diagonal  turiga nisbatan   kattaroq  yuk ko’tara olish  qobiliyati,
katta   radial   elastikligi,   g’ildirashga   qarshiligining   kamligi,   nisbatan   kamroq   qizishi,
chidamliligining   2   martagacha   yuqoriligi   bilan   ajralib   turadi.   Lekin   radial   shina
tannarxining   yuqoriligi,   yon   tomonga   elastikligining   yuqoriligi,   notekis   yo’ldan
yurilganda shovqin chiqarishi kabi kamchiliklarga ega. 3-rasm.   Shinaning qirqimi:   V-
shinaning eni; N-profilning balandligi;
D-shinaning tashqi diametri; d-
to‘g‘inining diametri. 4-rasm.   Diognal va radial
shinalarning konstruksiyasi :
a) diagnal; b) radial. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Radial   (RS)   turidagi   shinaning   tuzilishi   xuddi   R   turidagiga   o’xshash   bo’lib,
faqat   protektorining   yechilish   usuli   bilan   ajralib   turadi.   RS   turidagi   radial   shinalar
protektor halqalarining almashishi hisobiga ko’p vaqtga chidaydi (150000 km gacha),
lekin massasi kattaligi va halqalarning chiqib ketish xavfi borligi kabi kamchiliklarga
ega.
Transport   vositalarida   sovuqqa   chidamli   shinalar   ham   ishlatilib,   ular   minus   45°S
dan ham past haroratda ish qobiliyatini yo’qotmaydi, yetarlicha mustahkam va elastik
bo’ladi. Shuning uchun g’ildirakni kuzov bilan bog’laydigan kuchlarni qabul etuvchi
yo’naltiruvchi   richaglar   zarur.   Yo’l   notekisliklaridan,   ta’sir   etayotgan   turtkilardan
hosil bo’layotgan tebranishlarni so’ndirish ham kerak.
5-rasm.   Shinalar protektorlarining ko’rinishi.
« Tiko»   avtomobilining   g’ildiragi   shtampalanib   tayyorlangan   disk   va
to’g’indan iborat, qismlarga ajralmaydigan turiga mansub.   O’lcham- lari 4.00Vx 12.
Shinasi radial turiga kirib, kamerasiz, o’lchamlari 135R12S yoki 70R12S. Shinadagi
bosim birinchisi uchun 0,18 MPa, ikkinchisiniki 0,19 MPa. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Shina rusumi Salonda 3 kishi bo’lganda, shina
bosimi, MPa Salonda 5 kishi bo’lganda, shina
bosimi, MPa
Old g’ildirak
Orqa g’ildirak Old g’ildirak
Orqa g’ildirak
155SR13 0,18 0,16 0,19 0,24
175\70R13 0,18 0,16 0,19 0,24
185\60R14N 0,21 0,19 0,22 0,24
«Neksiya»   avtomobilining   g’ildiragi   qismlarga   ajralmaydigan,   po’latdan
yasalgan   5,5   Jx13   yoki   aluminiy   qotishmasidan   5,5   Jx14   rusumlidir.   Shinaning  uch
turdagisi   ishlatiladi:   155SR13,   175\70R13,   185\60R14N.   Uchala   turdagi   shina   ham
radialdir va kamerasiz. Shinaga to’g’ri kelgan yuklamaga qarab, uning bosimi har xil
bo’ladi.
«Damas»   avtomobilining   g’ildiragi   4.00x12   rusumli   bo’lib,   konstruksiyasi
«Tiko»   avtomobilining   o’zginasidir.   Bu   g’ildirakka   155R12S-6PR   rusumli   shina
kiygaziladi. Shina radial turidagi bo’lib, kamerasizdir. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 2.2    Osmalar
Osma   avtomobil   yurish   qismining   bir   qismi   bo’lib,   kuzov   (rama)ni   yo’l   bilan
bog’laydi.
Avtomobil   yo’li   notekisliklardan   iborat   bo’lib,   ularning   turtkilari   kuzovga
uzatilishi natijasida yuk yoki yo’lovchiga salbiy ta’sir qiladi. Bu ta’sirni kamaytirish
uchun   kuzov   va   g’ildirak   o’rtasiga   elastik   qism   (ressora,   prujina,   pnevmoballon   va
boshqalar) kiritish kerak.
Yetakchi   g’ildiraklardan   yetaklanuvchilarga   itaruvchi   kuchni   uzatish   va
tormozlanuvchi   g’ildiraklardagi   tormoz   kuchi   yordamida   avtomobilning   kinetik
energiyasini   so’ndirish   uchun   g’ildirakni   kuzov   bilan   bog’laydigan   kuchlarni   qabul
etuvchi   yo’naltiruvchi   richaglar   zarur.   Yo’l   notekisliklaridan   ta’sir   etayotgan
turtkilardan hosil bo’layot- gan tebranishlarni so’ndirish ham kerak.
Osmalar   tortuvchi   va   tormozlovchi   kuchlarni,   yo’l   notekisliklaridan   hosil Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 bo’layotgan   turtkilarni   qabul   qilib,   me’yoriy   darajagacha   kamayti-   rish   hamda
tebranish amplitudasi va davomiyligini kamaytirish vazifasini bajaradi.
Osmalar   uchta   bo’lakdan   iborat:   yo’naltiruvchi   qism,   elastik   qism,
so’ndiruvchi qism  (6-rasm).
Transport   vositasi   harakat   qilishi   uchun   yetakchi   g’ildirakka   transmissiya
orqali keltirilgan burovchi moment Mt dan hosil bo’lgan Rt kuchini ramaga (kuzov)
uzatib,   ilgarilashga   majbur   etishi   kerak.   Bu   vazifani   yo’naltiruvchi   qism   bajaradi.
Bundan   tashqari,   yo’naltiruvchi   qism   avtomobil   tormozlanishi   jarayonida   hosil
bo’lgan   va   ko’prikni   g’ildirak   aylanish   yo’nalishiga   teskari   buruvchi   momentni,
hamda yondan ta’sir etuvchi kuchni (markazdan qochirma, yondan ta’sir etgan turtki,
qiya   tekislikda   harakatlanganida   og’irlik   kuchining   bitta   tashkil   etuvchisi)   qabul
qiladi.
6-rasm.   Osmaning prinsipial sxemasi.
Osmaning   ish   jarayonida   yetakchi   g’ildirakka   transmissiyadan   keltirilgan
burovchi   momentning  itaruvchi   Rt   kuchi   yo’naltiruvchi   qism   orqali   kuzov   (rama)ni
oldinga   suradi,   elastik   qism   yo’l   notekisliklaridan   uzatilayotgan   turtkilarni
yumshatadi   va   so’ndiruvchi   qism   elastik   qism   hisobiga   vertikal   yo’nalishda
harakatlanayotgan kuzov (rama) tebranishini so’ndiradi.
Osmaning   yo’naltiruvchi   qismi   nafaqat   ko’ndalang,   bo’ylama,   yondan   tasir
etayotgan   kuchlarni   uzatadi,   balki   g’ildirakning   kuzov   (rama)ga   nisbatan   harakatini Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 ham   belgilaydi.   Yo’naltiruvchi   qismining   turiga   qarab   osmalar   mustaqil   va
nomustaqil turlariga bulinadi (7- rasm).
7-rasm.  Avtomobil osmalari.
Mustaqil   osmalarda   chap   yoki   o’ng   g’ildiraklar   bir-biri   bilan   bog’lanmagan
bo’lib,  chap   (yoki  o’ng)  g’ildirakka  yo’l   notekisligidan  tasir  etgan   turtki  o’ng  (yoki
chap)   g’ildirakka   uzatilmaydi.   Bunga   zamonaviy   avtomobillar   MATIZ,   SPARK,
TIKO, NEKSIYAlarning old osmalari misol bo’la oladi.
Nomustaqil   osmalarda   esa   chap   va  o’ng   g’ildiraklar   bir   biri   bilan  bog’langan
bo’lib, chap (yoki o’ng) g’ildirakka yo’l notikisligidan tasir etgan turtkilar o’ng (yoki
chap)   g’ildirakka   uzatiladi.   Yengil   avtomobillardan   MATIZ,   TIKO,   DAMAS,
NEKSIYA   avtomobillarining   orqa   osmalari,   yuk   avtomobili   va   avtobuslarning
oldingi va orqa osmalari misol bo’la oladi.
G’ildiraklarning   yo’lga   nisbatan   harakatlanishi   uning   kinemati-   kasini
belgilaydi.   Osma   kinematikasi   uni   kuzov   (rama)ni   avtomobilning   bo’ylama   o’qiga
nisbatan   tebranishini   taminlaydi   va   transport   vositasining   yurish   ravonligi,
boshqaruvchanligi, turg’unligi kabi ekspluatatsion xususiyatlariga faol tasir etadi.
Osmalarning   elastik   qismi   yo’l   notekisliklaridan   uzatilayotgan   turtkilarni
kamaytirib   avtomobilning   yurish   ravonligini   yaxshilaydi.   Elastik   qismning   prujina,
ressori, torsion, pnevmoballon va h.k. turlari mavjud.
Prujinalar   yumalok   ko’ndalang   kesimli   po’lat   simdan   silindirik   va b) mustaqil osma Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 bochkasimon   qilib   yasalishi   mumkin.   U   faqat   tik   yo’nalishdagi   kuchlarni   qabul
qilishga   mo’ljallangan,   shuning   uchun   ham   u   yo’naltiruvchi   qism   bilan
mahkamlanadi.
Torsionlar ham elastik qismning turi bo’lib, u metall sterjendan iborat. Sterjen
bir   butun   yoki   birlashtirilgan   bir   xil   ko’ndalang   kesimli,   burilishiga   ishlovchi
plastinalardan   iborat.   Torsionning   bir   uchi   kuzovga,   ikkinchisi   osma   richaglariga
mahkamlanadi.   Natijada   g’ildirak   va   kuzovning   elastik   bog’lanishi   torsionning
buralishidan hosil bo’ladi.
Ressoralar   osmaning   elastik   qismi   sifatida   eng   ko’p   tarqalgan.   U   har   xil
uzunlikka va egrilikka ega listlarning bulishi, ressora yig’ilganda listlarning bir-biriga
jips   yaqinlashishiga   va   asosiy   listning   kamroq   yuklanishiga   olib   keladi,   hamda
listlarni   ham   ushlab   turadi.   Zanglamasligi   uchun   va   listlar   orasidagi   ishqalanishni
kamaytirish   maqsadida   grafit   so’riladi.   Yengil   avtomobillarda   esa   listlar   o’rtasida
nometall   qistirmalar   qo’yiladi.   Ressora   asosiy   listning   uchlari   ramaga   sharnirli
mahkamlanadi,   natijada   harakat   davrida   uning   uzunligi   o’zgarish   imkoniyatiga   ega.
Og’ir   yuk   ko’taradigan   avtomobillarda   ressoraga   qo’shimcha   ressora   osti   ressorasi
ham mahkamlanadi. Uning o’rnatilish sababi, ressora bikrligini yuk o’zgarishiga mos
o’zgartirish,   natijasida   avtomobilning   yurish   ravonligini   yaxshilashdir.   Ressora
mustaqil emas, osmalarda ishlatiladi va bir vaqtda elastik ham yo’naltiruvchi qismlar
vazifasini bajargani, uning afzalligi hisoblanadi.
Hozirgi   zamon   yuk   avtomobillari   va   avtobus   osmalarida   siqilgan   havo   hisobiga
elastik   bo’lgan   ballonlar   ishlatiladi.   Bu   turdagi   elastik   qismda   havo   bosimini
o’zgartirish   hisobiga   uning   bikrligini   orttirish-kamaytirish   imkoniyati   borligi   uning
afzalligidir.   Balonlar   ikki   yoki   uch   seksiyali   bo’lib,   uning   har   bir   bo’linmasi
bo’luvchi   halqa   bilan   ajratilgan.   Balon   bo’linmalari   ikki   qavatli   rezina   korddan
iboratdir.   Bundan   tashqari,   balonni   maxkamlash   uchun   siquvchi   xalqa   bor.
Balonlardagi bosim 0,3 0,5MPa bo’lib  2-3  tonna yuk ko’tarishi mumkin. Balonlarning
kam-   chiligi,   faqat   tik   yo’nalishdagi   yukni   qabul   qila   olgani   uchun   chidamliligi
kamdir. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Rezina elastik qismlar ham mavjud bo’lib, ular osmalarda qo’shimcha elastik
qism sifatida g’ildiraklarning yuqori va pastga harakatini chegaralovchi bufer sifatida
qo’llaniladi.
Osmalarning elastikligi avtomobil kuzovining ko’ndalang tekisligida og’ishiga
olib   keladi.   Natijada   kuzov   ko’ndalang   tekislikda   tebranadi,   bu   esa   yo’lovchiga
noqulaylikni sodir etadi.
Stabilizator avtomobilning ko’ndalang tekislikdagi turg’unligini yaxshilaydi.
Stabilizatorlar   yengil   avtomobillarning   mustaqil   old   osmalariga   o’rnatiladi,
lekin zaruriyat bo’lsa, orqa osmalarda ham qo’llaniladi. Stabilizator P-simon shaklda
bo’lib,   yumaloq   elastik   po’lat   sterjendan   yasaladi.   Sterjenning   o’rtasida   rezina
tayanch yordamida kuzovga mahkamlanadi. Sterjen uchlari ikkita ustun bilan rezina
yostiqchalar   yordamida   osma   richaglariga   sharnirli   mahkamlanadi.   Lekin   ba’zi
konstruksiyalarda sterjen richagga to’ppa-to’g’ri mahkamlanishi ham mumkin.
Orqa osmaning tuzilishi va ishlashi.   «Neksiya» avtomobilining orqa osmasi
(8-rasm) mustaqil emasdir. Osma ikkita bo’ylama joylashgan richagdan iborat bo’lib,
kuzovga   maxkamlangan,   hamda   bir biri   bilan   ko’ndalang   to’sin   bilan   biriktirilgan,
bundan tashqari ikkita bochkasimon prujina va amortizator ham bor.
«Neksiya»   avtomobilining   orqa   osmasi   (60-rasm)   mustaqil   emasdir.   Osma
ikkita bo’ylama joylashgan richagdan iborat bo’lib, kuzovga maxkamlangan, hamda
bir-biri   bilan   ko’ndalang   to’sin   bilan   biriktirilgan,   bundan   tashqari   ikkita
bochkasimon prujina va amortizator ham bor.
Amortizator   va   prujinalar   ayri   joylashgan.   Osmaning   ko’ndalang   to’sini
sharnir   yordamida   kuzov   kronshteyniga   mahkamlangan.   Osma   richaglariga
avtomobilning ko’ndalang turgunligini ta’minlash stabili- zatori mahkamlangan.
Orqa   g’ildirak   osmalari   ham   mustaqil   emas,   ressorali   bo’lib,   so’ndiruvchi
qismi   ikki   tomonlama   ishlaydigan   teleskopik   amortiza-   torlardir.   Yuk
avtomobilyining orqa g’ildiraklariga to’g’ri kelgan yuklamaning o’zgarishini hisobga
olib asosiy ressoraga qo’shimcha ressora biriktirilgan.
Osmada   elastik   qismning   mavjudligi,   kuzovni   tik   yo’nalishda   tebratadi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Tebranishning   me’yoriy   chegarasidan   katta   chastota   va   amplitudasi   yuk   va
yo’lovchiga   salbiy   ta’sir   etadi.   Demak,   kuzov   tebranishini   me’yorlash   muammosi
paydo bo’ladi.
Osmaning   uchinchi   asosiy   qismi,   kuzov   tebranishini   so’ndirgich   -
amortizatordir.
8-rasm.   Neksiya avtomobilining orqa osmasi.
Amortizatorlar   ikki   turli,   richagli   va   teleskopik   bo’ladi.   Teleskopik
amortizatorlar   o’z   navbatida   bir   tomonlama   va   ikki   tomonlama   ishlaydi-   ganlarga
ajraladi. Richagli amortizatorlar zamonaviy avtomobillarda ishlatilmaydi.
Ikki   tomonlama   ishlaydigan   amortizator   nafaqat   kuzov   yuqoriga
harakatlanganda,   balki   pastga   tushayotganda   ham   uning   tebranishini   so’ndiradi.
Natijada avtomobilning yurish ravonligi yanada yaxshilanadi.
Amortizator   uchta   bo’lakdan,   silindr   va   silindr   tagi,   shtok   va   porshen   hamda
yo’naltiruvchi vtulkalardan iborat (9-rasm).
Porshenda doira bo’yicha ikki qator joylangan teshikchalar bo’lib, yuqori qator
teshikchalar   tepasidan   o’tkazuvchi   klapan   va   uning   kuchsiz   prujinasi   bilan   berkilib
turadi. Pastki qator teshikchalar esa kuchli prujinali qaytish klapani bilan berkitilgan.
Silindr   tagida   esa   siqish   va   o’tkazuvchi   klapanlar   joylashgan.   Ikkinchi   o’tkazuvchi Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 klapan ham kuchsiz prujina bilan teshiklarni berkitib turadi.
9-rasm.   Amortizatorning sxemasi.
1-yuqori tayanch; 2-himoyalovchi qobig’; 3-shtok; 4-silindr; 5-klapanli porshen;
6-pastki tayanch; 7-g’ildirak o’qi; 8-avtomobil kuzovi.
Amortizator   maxsus   suyuqlik   bilan   to’ldirilgan   bo’lib,   suyuqlikni   bir   hajmdan
ikkinchisiga haydashda xosil bo’ladigan qarshilikdan kuzov tebranishi so’ndiriladi.
Teleskopik   amortizatorning   o’ziga   xos   xususiyati,   shtok   harakat-   langanda   ish
silindrinning ikki tomonidagi suyuqlik hajmini to’ldiruvchi kamera borligidir.
G’ildirak oxista ko’tarilib, osma prujinasi siqilganda, shtok ish silindriga kiradi.
Porshenning   kichik   bosimi   ta’sirida   suyuqlik   porshen   tepasidagi   bo’shliqqa   va
kameraga   o’tadi.   Suyuqlik   porshenning   yuqori   qatoridagi   teshikchalardan   o’tib,
o’tkazuvchi   klapanni   ochadi   va   porshen   tagidan   ustidagi   bo’shliqqa   o’tadi.   Shtok
siqib  chiqargan  hajmdagi  suyuqlik   esa  siqish  klapanining  kalibrlangan  teshiklaridan
kameraga   o’tadi   va   undagi   bosimni   orttiradi.   Bu   jarayonda   siqish   klapani   kuchli
prujina ta’sirida yopiq bo’ladi.
G’ildirak   oxista   pastga   tushib   osma   prujinasi   cho’zilganda   proshen   yuqoriga
harakatlanib,   shtok   ish   silindridan   chiqadi.   O’tkazuvchi   klapan   yopiladi   va   porshen
ustidagi   bosim   oshadi.   Natijada   porshen   ustidagi   suyuqqlik   uning   ichki   qator Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 teshiklardan   o’tib,   klapan   va   vtulka   o’rtasidagi   xalqa   bo’shliqdan   porshen   osti
hajmiga   o’tadi.   Bosim   pastligi   uchun   klapan   yopiq,   kameradagi   bosimdan   suyuqlik
silindr   tagi   teshiklaridan   o’tkazish   klapanining   kuchsiz   prujinasini   siqib   yana
silindrga o’tadi.
G’ildirak tezkor ko’tarilganda porshen tez harakatlanib, silindr ichidagi bosim
ortadi. Katta bosim siqish klapanini ochadi, natijada amortizator qarshiligining ortishi
tezkor   sekinlashadi.   Demak,   siqish   klapani   amortizatorni   qattiq   turtkilar   ta’siridan
saqlaydi.
G’ildirak   tezkor   pastga   tushganda   porshenning   harakat   tezligi   ortib,   porshen
ustidagi   bosim   ham   ortadi.   Natijada   klapan   ochilib   suyuqlik   porshen   osti   hajmiga
tushadi,   amortizatorning   qarshiligi   tezkor   kamayadi.   Klapan   amortizatorni   qattiq
turtkilar asoratidan saqlaydi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 2.3 Amortizatorlar
                    Avtomobil   notekis   yo’llarda   harakatlanganda   kuzovning   tebranishi   hosil
bo’lib,   bu   tebranish   g’ildiraklar   notekisliklardan   o’tgandan   so’ng   ham   birmuncha
vaqt   oralig’ida   davom   etadi.   Avtomobillarda   yuzaga   keladigan   tebranishlarni
so’ndirish   uchun   osma   konstruksiyalarida   ko’pincha   suyuqlik   bilan   ishlaydigan
teleskop turidagi amortizatorlar ishlatiladi.
                    Amortizatorning   ishlashi   maxsus   АЖ-   12Т   suyuqlikning   oqib   o’tishidagi
qarshiligiga   asoslangan.   Bu   suyuqlik   amortizatorning   ichki   bo’shliqlarida
joylashadi va ularning hajmi o’zgarganda bir bo’shliqdan ikkinchi bo’shliqqa oqib
o’tadi.   Teleskopsimon   amortizatorlar   ikki   tomonlam   ishlaydi,   ya’ni   siqilganda
ham, qaytarilganda ham osma tebranishlarni so’ndiradi.
                  Teleskopsimon amortizatorning tuzilishi   19. 7- chizmada ko’rsatilgan. U
uchta qismdan tashkil topgan: silindr (2) va uning tubi (1), shtokli (5) porshen (3),
zichlagichlari bo’lgan yo’naltiruvchi vtulka (4). Amortizator silindri osma richagi
yoki ko’prik bilan, shtok esa avtomobil kuzovi bilan biriktirilgan, buning natijasida
amortizator   porsheni   osmalar   kuzovga   nisbatan   tebranganda   silindr   ichida
harakatlanadi.
                   Porshen (3) ikki qator teshiklar bo’lib yuqori tomondan o’tkazuvchi klapan
(6)   bilan,   past   tamondan   esa   kuchli   prujinasi   (8)   bo’lgan   qaytarilish   klapani   (7)
bilan yopib qo’yilgan. Silindr tubida (1) siqish klapani (10) va kiritish klapani (9)
joylashgan. Silindrningichki bo’shlig’i amortizator suyuqligi bilan to’ldirilgan.
          Telekopsimon amortizatorning o’ziga xos tomoni, unda kompensatsiyalovchi
kameraning mavjudligidir. Bu kamera ishchi  silindrni (2) qamrab turuvchi, ishchi
silindr   ko’rinishida   yasalgan.   Ushbu   kameradagi   qo’shimcha   bo’shliq   osmaning
siljishi   (harakatlanishi)   tufayli   ishchi   silindrdagi   porshenning   ikkla   tomonidagi
suyuqlik hajmining o’zgarishini kompensatsiyalash uchun xizmat qiladi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
                     Osma   siqishga   ohista   ishlaganda   amortizator   porsheni   (3)   pastga   tomon
harakatlanadi   va   suyuqlik   pastki   bo’shliqdan   o’tkazish   klapani   (6)   orqali   porshen
ustidagi   bo’shliqqa   oqib   o’tadi.   Vaholanki,   bu   bo’shliqda   birmuncha   hajmni
egallovchi   shtok   (5)   joylashganligi   sababli   ishchi   silindrning   (2)   pastki
bo’shlig’idagi   barcha   suyuqlik   yuqoridagi   bo’shliqqa   sig’maydi.   Shuning   uchun
suyuqlikning   bir   qismi   pastki   bo’shliqdan   siqish   klapanining   (10)   kalibrlangan
teshigi orqali kompensatsiyalovchi  kamerag oqib o’tadi. Bu paytda siqish klapani
yopiq  bo’ladi   va   amortizator   osmaning   siqilishidagi   siljishiga   yetarlicha   qarshilik
ko’rsatadi.
                    Osma   siqishga   keskin   ishlangan   porshen   (3)   pastga   tomon   juda   tez
harakatlanadi   va   uning   ostidagi   suyuqlik   bosimi   keskin   ortib   ketadi.   Buning
natijasida siqish klapani (10) ochiladi va suyuqlik klapanning ochilgan katta teshigi
orqali kameraga oqib o’tadi. Amortizatorning qarshiligi keskin kamayadi. Bu bilan
amortizator  va osma detallari katta kuchlardan, ya’ni  yomon yo’lda harakatlanish
paytida   osmaning   siqishga   keskin   ishlashidan   yuzaga   keladigan   zo’riqishlardan
saqlanadi.
                    Osma   qaytarilishiga   ohista   ishlaganda   amortizator   uzayadi,   chunki   uning Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 porsheni   (3)   yuqoriga   qarab   harakatlanadi.   Bu   paytda   porshen   tepsidagi
suyuqlikning   bosimi   ortib   ketadi,   o’tkazuvchi   klapan   (6)   yopiladi,   suyuqlik   esa
porshendagi  teshiklarning ichki  qatori  hamda yopiq turgan qaytarilish klapani (7)
bilan   uning   yo’naltiruvchi   vtulkasi   orasidagi   halqasimon   tirqish   orqali   porshen
ostidagi bo’shliqqa o’ta boshlaydi. Shu bilan bir paytda klapan (9) ham ochiladi va
suyuqlik kompensatsiyalovchi kameradan silindrga oqib o’tadi.
                   Qaytarilish keskin bo’lganda porshenning harakatlanish tezligi ortib ketadi,
bu esa  porshen ustidagi  suyuqlikning ancha sezilarli  bosimini hosil  qiladi. Ushbu
bosim   ta’siri   ostida   qaytarilish   klapani   (7)   ochiladi   va   suyuqlik   kichik   qarshilik
bilan   porshen   ostidagi   bo’shliqqa   oqib   o’tadi.   Suyuqlikning   silindrga   kiritish
klapani (9) orqali kirib kelayotgan boshqa oqimi keskin qaytarilishda ham saqlanib
qoladi.
                   Shunday qilib, qaytarilish klapani amortizator va osmani  katta kuchlardan,
ya’ni   qaytarilish   keskin   bo’lganda,   shuningdek,   past   haroratlarda   suyuqlikning
qovushqoqligi ortib ketganda yuzaga keladigan zo’riqishlardan saqlaydi.
                    Teleskopik   amortizatorning  tavsifnomasi   shunday   hisob   bilan   tanlanadiki,
uning   osma   qaytarilishiga   ishlagandagi   qarshiligi,   siqishga   ishlagandagi
qarshiligidan 2- 3 barobar katta bo’ladi. Bunga klapanlar teshiklari kesimini va ular
prujinalarini siqish kuchini tanlash orqali erishiladi.
         Bir avtomobilning oldingi va orqa osmalari uchun ishlatiladigan amortizatorlar
bir- biridan prinsipial jihatdan farq qilmaydi. Ammo ular shtoklar yo’li va uzunligi
bo’yicha,   shuningdek,   amortizatorni   kuzov   va   osmaning   detallariga
mahkanlanadigan qismining konstruksiyasi bo’yicha farqlanishi mumkin. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 2.4   Old g’ildirakni o’rnatish burchagi
Old   osmalarda   (to’sinlarda   ham)   bir   muammo   bo’lib,   vertikal   o’rnatilgan
g’ildiraklar to’singa tushgan og’irlikdan egiladi, natijada g’ildiraklar bir-biriga og’ib
aylanganda, g’ildirashiga qarshilik juda ortib ketadi.  Bu holatdan qutilish uchun chap
g’ildirak chap tomonga, o’ngi o’ng tomonga a burchagiga og’diriladi. a-g’ildirakning
og’ish burchagi deyiladi (10a-rasm).
10-rasm.  Old boshqariluvchi g’ildiraklarning joylashish burchaklari:  a-
g’ildirakning vertikal holatdan og’ish burchagi; b-old g’ildiraklarning yaqinlashuv
burchagi.
G’ildirak   og’ish   burchagining   bo’lishi   avtomobil   harakati   davrida   (ayniqsa
burilishida)   yuklanish   hisobiga   tiklanib,   yo’lga   jipslashib,   uning   turg’unligini
yaxshilaydi.
Lekin og’ish burchagining bo’lishi g’ildiraklar harakati davrida ularni markazi
atrofida   burilib   xarakatlanishga   majbur   etuvchi   kuchlarni   paydo   etadi.   Bu   kuchlar
g’ildiraklarni sirpanib xarakatlanishini taqozo etadi, natijada shinalar tez yeyiladi. Bu
kamchilikni yo’qotish uchun chap va o’ng g’ildiraklar bir-biriga parallel emas, balki
avtomobil bo’ylama o’qiga burchak ostida joylashtiriladi (10b-rasm).
G’ildiraklarning   yaqinlashuv   burchagi   5   g’ildiraklar   orasidagi   A   va   B Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 masofalarning   to’g’inlar   chetida   g’ildarak   markazi   balandligida   o’lchangan
ayirmasiga   teng.   Bu   ayirma   xar   xil   avtomobillar   uchun   2 12mm.   G’ildiraklarning
og’ish burchagi a=0-20 bo’lishi mumkin.
Old   g’ildiraklarining   og’ish   a   va   yaqinlashuv   burchaklar   bilan   joylashishi,
ularning   yonga   sirpanmasdan   to’g’ri   chiziqli   g’ildirashini   ta’minlaydi.
Avtomobilning   ekspluatatsiyasi   davrida   qismlarining   yeyilishi   a,   5   burchaklarning
o’zgarishiga olib keladi. Shuning uchun vaqtida ular rostlanib turadi.
G’ildiraklarning   joylashish   burchagiga   shkvorenning   ko’ndalang   va   bo’ylama
tekisliklarda   og’ish   burchaklari   ham   kiradi.   Ularning   mavjudligi   g’ildiraklarning
stabillanish   momentlarini   hosil   qilib,   avtomobilning   boshqariluvchanligini
yaxshilaydi.   Bu   burchaklar   rostlanmaydi,   osmaning   konstrutsiyasi   hisobiga
ta’minlanadi va har xil avtomobillar uchun 4 0
-8 0
 ni tashkil etadi.
NEKSIYA   avtomobilining   old   osmasi   richag-teleskopik   bo’lib   elastik   qism
sifatida   prujina   ishlatiladi.   U   «Makferson»   (Mc.   Pherson)   tipidagi   osmalar   turiga
kiradi.   Osma   pastki   richaglar,   amortizatorli   teleskopik   ustun,   prujina,   yukorigi
tayanch va stabilizatordan iborat.
Pastki   richag   sharnirida   rezina   vtulkalar   ishlatilgan.   Teleskopik   ustunning
yuqorigi   tayanchi   rezina   dempferga   ega   bo’lib,   oldingi   g’ildirakning   burilishini
ta’minlash   uchun   tirgak   podshipnik   o’rnatilgan.   Teleskopik   tayanchni   g’ildirakning
podshipnikli gupchagi ushlab turadi, uning o’zi esa pastki richak bilan sharli barmoq
yordamida mahkamlangan.
Ko’ndalang   turg’unlik   stabilizatori   pastki   richaglari   ikkita   stoyka   orqali
mahkamlangan. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 2.5  Avtomobillardan foydalanish davrida yurish qismida
uchraydigan asosiy nosozliklar
Yurish   qismi   ramalar,   o’qlar   va   g’ildirak   osmalaridan   iborat   bo’lib,   ularning
nosozligi avtomobil harakatlanishida shovqin, tebranish, g’ichirlash va siltanish kabi
nohush holatlarni keltirib chiqaradi, natijada haydovchi va yo’lovchilarning toliqishi
va avtomobilda tashiladigan yukning sifati pasayadi.
Yurish  qismidagi   asosiy  nosozliklar , asosan,  avtomobilning eng  yuqori  yuk
ko’taruvchanligidan   ortiqcha   yuklanish   bilan   ishlatilganda,   shuningdek,   shakl
berilmagan   yo’llarning   og’ir   sharoitlarida   ishlatilganda   yuzaga   keladi.   Rama   qoldiq
deformatsiya   olib   egiladi,   unda   yoriqlar   paydo   bo’ladi,   parchin-mixli   birikmalar
bo’shashadi,   dvigatel   va   transmissiya   agregatlarining   o’zaro   to’g’ri   joylashuvi
buziladi.
Oldingi   ko’prik   nosozliklariga   gupchak   podshipniklari   tarangli-   gining
buzilishi,   ko’prik   balkasi   va   burilish   richaglarining   egilishi,   shkvorenni   o’rnatish
teshigining,   shkvoren   va   uning   vtulkasining,   buriluvchi   sapfalar   podshipniklarini
o’rnatish   teshigining   yeyilishi   misol   bo’ladi.   Oldingi   ko’prik   detallarining   yeyilishi
g’ildiraklar   o’rnatish   burchaklarining   buzilishiga,   shinalarning   bir   tomonlama
yeyilishiga va avtomobilni boshqarishni qiyinlashuviga olib keladi.
Yurish qismining ko’rsatib o’tilgan nosozliklari avtomobilning to’g’ri chiziqli
harakatdan   o’ngga   yoki   chapga   toyishi,   katta   tezlikda   harakatlanishda   oldingi
boshqariluvchi   g’ildiraklarning   ta’siri,   avtomo-   bilning   bir   tomonga   qiyshayishi,
harakatlanish   paytida   osma   atrofidagi   taqillashlar   va   tebranishlar   oqibatida   yuzaga
keladi.
Yurish qismining agregatlari va uzellaridagi nosozliklar qisman KXK paytida
aniqlanadi.
Rama   va   osmalarga   texnik   xizmat   ko’rsatish.   Ramani   ko’rikdan   o’tkazib,
uning   geometrik   shakli   va   o’lchamlaridagi   o’zgarishlar,   darzlar   mavjudligi,
lonjeronlar   va   ko’ndalang   to’sinlar   egilganligi,   ressora,   ressoraostligi   va
amortizatorlar kronshteynlarining ramaga mahkamla- nishi tekshiriladi.
Ko’priklarning   o’zaro   vaziyati,   oldingi   va   orqa   ko’priklar   o’qlari   orasidagi Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 masofa   o’ng   hamda   chap   tomondan   o’lchab   ko’rib   aniqlanadi.   O’lchangan
masofalarning   bir-biridan   farq   qilishiga   ruxsat   etilmaydi.   Agar   rama   holatini
tekshirishda   uning   konstruksiyasida   jiddiy   nosozliklar   yoki   bazaviy   o’lchamlarda
ruxsat   etilgan   qiymatlardan   chetga   chiqishlar   aniqlansa,   u   holda   avtomobil
mukammal ta’mirlashga jo’natiladi.
Osmalar   holati, texnik  xizmat  ko’rsatish   chog’ida  tashqi  ko’rikdan  o’tkazilib,
ularning mahkamlanishi esa kuch qo’yish orqali tekshiriladi. Ressoraning singan yoki
darz   ketgan   listlari   (varaqlari)   aniqlanadi.   Ressoralar   ko’zga   ko’rinadigan   darajada
bo’ylama   siljishga   ega   bo’lmasligi   kerak.   Bunday   holat   markaziy   boltning   kesilishi
oqibatida   sodir   bo’lishi   mumkin.   Ressoralarning   ishonchli   mahkamlanishini
tekshirishda alohida e’tiborni uzangisimon tortqi gaykalarining qanday tortilganligiga
hamda   ressorani   sharnirli   mahkamlaydigan   vtulkalardagi   yeyilishlarning   bor-
yo’qligiga   qaratish   lozim.   Agar   ressoraning   bir   uchi   rezina   yostiqchalarga
mahkamlangan   bo’lsa,   yostiqchalarning   butunligi   va   ularning   tayanchda   to’g’ri
joylashganligi   tekshiriladi.   Ressoraning   uzangisimon   tortqilari   va   xomutlaridagi
gaykalarni   bir   tekisda,   avval   oldingilari   (avtomobilning   harakatlanishi   bo’yicha),
so’ng keyingilari tortib qo’yiladi.
Ressoralarning   elastikligi   ularning   erkin   holatdagi   yoysimonligi   bo’yicha
tekshiriladi. Bu ko’rsatkichni ressora uchlari orasida ip tortib va ipdan egilgan o’zak
listning   o’rtasigacha   bo’lgan   tik   masofani   o’lchab   aniqlash   mumkin.   Avtomobil
osmalaridagi  ressoralarning yoysimonligi  bir-biridan bo’yicha   10   mm dan ko’p farq
qilmasligi kerak. Avtomobil harakatlanganda ressoralarda g’ichirlashlar, shuningdek,
listlarda   zanglar   paydo   bo’lsa,   ularni   kirlardan   tozalash,   kerosinda   yuvish   va   grafit
bilan moylash lozim bo’ladi.
Amortizatorlarga   texnik   xizmat   ko’rsatish   ularning   mahkamla-   nishini
tekshirish,   yeyilgan   rezina   vtulkalarini   o’z   vaqtida   almashtirish,   jipsltgini   nazorat
qilishdan   iborat   bo’ladi.   Agar   amortizator   o’z   xossalarini   yo’qotgan   va   sirtida
suyuqlik   oqqan   bo’lsa,   ta’mirlanadi,   sinovdan   o’tkaziladi,   so’ng   avtomobilga
o’rnatiladi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Oldingi   ko’prik   nosozliklarining   eng   ko’p   uchraydigani   -   g’ildirak   o’rnatish
burchaklarining   buzilishidir.   Tuzilishi   jihatidan   yuk   avtomobillari   va   avtobuslar
uchun   faqat   yaqinlashuv   burchagi,   yengil   avtomobillar   uchun   g’ildirakning   og’ish
burchagi,   shkvorenning   bo’ylama   og’ishi,   burilish   burchaklarining   bir-biriga
monandligi   va   yaqinlashuvi   sozlanadi.   Keltirilgan   ketma-ketlik   texnologik   zaruriy
hisoblanadi.   Bu   ketma-ketlikka   rioya   qilmaslik   avval   sozlangan   burchak-   ning
buzilishiga olib keladi.
1-TXK   vaqtida   rul   boshqarmasi   va   oldingi   o’q   bo’yicha   rul   chambaragining
lyufti,   rul   tortqilari   sharnirlari,   g’ildirak   gupchagi   podshipniklari,
gidrokuchaytirgichli   tizim   jipsligi,   sharli   barmoqlarning   qotirilganligi,   soshka,
buriluvchi   sapfa   richaglari   va   shkvoren   holati   tekshiriladi.   2-TXK   da   1-TXK   ni
hisobga olgan holda oldingi o’q balkasi va oldingi g’ildirak o’rnatish burchaklarining
to’g’ri   o’rnatilganligi,   g’ildiraklarning   muvozanatsizligi,   rul   boshqarmasi   kardan
valining va barcha birikma hamda detallarning qotirilganligi tekshiriladi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
  Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
  Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
  Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
  Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
  Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
  Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Xulosa
G’ildirak.   G’ildiraklar   avtomobil   yurish   qismining   uzellaridan   biridir.
Avtomobilning   ilgarilama   harakati   yo’l   ustida   amalga   oshadi.   G’ildirakni
harakatlantiruvchi   burovchi   moment   yetakchi   ko’prikka   transmissiya   agregatlari
orqali uzatiladi. Burovchi moment biror qo’shimcha uzel yordamida yo’l sathi bilan
muloqotda   bo’lgandagina   hosil   bo’lgan   aks-ta’sir   kuchi   yordamida   avtomobil
ilgarilama harakatlanishga majbur bo’ladi.
G’ildirakning   vazifasi   avtomobilni   yo’l   bilan   bog’lab   uning   harakatlanishini
ta’minlash   va   shu   bilan   birga   yo’l   notekisliklaridan   uzatilayotgan   turtkilarni   biroz
yumshatib   kuzovga,   kuzovdan   tushayot-   gan   tikyo   ‘nalishdagi   yuklamalarni   esa
yo’Iga uzatishdir.
Shinalar   vazifasi ,   profilining   ko’rinishi,   o’lchamlari,   konstruk-   siyasi   va
germetikligini ta’minlash usuli bilan ham turlarga bo’linadi.
Yengil avtomobil shinalari hamma iqlim hududlarida, yengil avtomobil, kichik
yuk   ko’taradigan   yuk   avtomobili,   mikroavtobuslarda   ishlatiladi.   Xuddi   shu
ekspluatatsiya sharoiti uchun shinalar  yuk avtomobillari, ularning tirkamalari, yarim
tirkamalari, avtobuslarda ishlatiladi.
Transport   vositalarida   sovuqqa   chidamli   shinalar   ham   ishlatilib,   ular   minus
45°S dan ham past haroratda ish qobiliyatini yo’qotmaydi, yetarlicha mustahkam va
elastik bo’ladi. Shuning uchun g’ildirakni kuzov bilan bog’laydigan kuchlarni qabul
etuvchi   yo’naltiruvchi   richaglar   zarur.   Yo’l   notekisliklaridan,   ta’sir   etayotgan
turtkilardan hosil bo’layotgan tebranishlarni so’ndirish ham kerak.
Osma   avtomobil   yurish   qismining   bir   qismi   bo’lib,   kuzov   (rama)ni   yo’l   bilan
bog’laydi.
Avtomobil   yo’li   notekisliklardan   iborat   bo’lib,   ularning   turtkilari   kuzovga
uzatilishi natijasida yuk yoki yo’lovchiga salbiy ta’sir qiladi. Bu ta’sirni kamaytirish
uchun   kuzov   va   g’ildirak   o’rtasiga   elastik   qism   (ressora,   prujina,   pnevmoballon   va
boshqalar) kiritish kerak. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Osmalar   uchta   bo’lakdan   iborat:   yo’naltiruvchi   qism,   elastik   qism,
so’ndiruvchi   qism.   Osmalarning   elastikligi   avtomobil   kuzovining   ko’ndalang
tekisligida og’ishiga olib keladi. Natijada kuzov ko’ndalang tekislikda tebranadi, bu
esa yo’lovchiga noqulaylikni sodir etadi.
Stabilizator avtomobilning ko’ndalang tekislikdagi turg’unligini yaxshilaydi.
Avtomobil notekis yo’llarda harakatlanganda kuzovning tebranishi hosil bo’lib, bu
tebranish   g’ildiraklar   notekisliklardan   o’tgandan   so’ng   ham   birmuncha   vaqt
oralig’ida davom etadi. Avtomobillarda yuzaga keladigan tebranishlarni so’ndirish
uchun   osma   konstruksiyalarida   ko’pincha   suyuqlik   bilan   ishlaydigan   teleskop
turidagi amortizatorlar ishlatiladi.
                    Amortizatorning   ishlashi   maxsus   АЖ-   12Т   suyuqlikning   oqib   o’tishidagi
qarshiligiga asoslangan.  Bu suyuqlik amortizatorning ichki bo’shliqlarida joylashadi
va   ularning   hajmi   o’zgarganda   bir   bo’shliqdan   ikkinchi   bo’shliqqa   oqib   o’tadi.
Teleskopsimon   amortizatorlar   ikki   tomonlam   ishlaydi,   ya’ni   siqilganda   ham,
qaytarilganda ham osma tebranishlarni so’ndiradi. Из Вароқ Хужжат № Имзо сана Варо қ
 Foydalanilgan   adabiyotlar:
1. Mamatov   X.M.   va   boshqalar.   Avtomobillar:   Darslik.   –   T.,   2000.
2.   Fayzullayev   E.   va   boshq.   Transport   vositalarining   tuzilishi
vanazariyasi.   –   T., 2005.
3.   В.   Коноплянко   “Основы   управления   автомобилем   и   безопасность
движения”
–   М.:   1989.   – С.   43.
4.   С.   Е.   Козориз.   “Методические   основы   подготовкиводителей
транспортных   средств”.   –   П.   2006.   – С.   72.
Elektron resurslar:
www.avtoolam.uz
www.ya.ru
www.google.uz
www.avto-info.ru

G’ildirak va shinalar

Купить
  • Похожие документы

  • Nam materiallami quritish uchun quritgich (barabanli, mavhum qaynash qatlamli, pnevmatik, lentali, shaxtali, purkovchi va hokazojqurilmalami hisoblash va loyihalash
  • Ичи ковак цилиндрсимон деталларга ишлов бериш
  • Traktorlar va transport vositalari
  • Zamonaviy avtomobillarning dvigatellari
  • Zamonaviy avtomobillarning asosiy uzatmasi va differensialligiga texnik xizmat ko’rsatish

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha