Информация о документе

Цена 13000UZS
Размер 36.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 30 Апрель 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Машиностроение

Продавец

Bohodir Jalolov

Nam materiallami quritish uchun quritgich (barabanli, mavhum qaynash qatlamli, pnevmatik, lentali, shaxtali, purkovchi va hokazojqurilmalami hisoblash va loyihalash

Купить
1 MUNDARIJA KIRISH .............................................................................................................................................. 3 I BOB. NAM MATERIALLARNI QURITISH USKUNALARI VA ULARNI LOYIHALASH ............................. 5 1.1. Nam materiallarni quritish jarayonlari va ularning ahamiyati .................................................. 5 1.2. Nam materiallarni quritish uskunalarining turlari va ularning ishlash prinsiplari ..................... 9 1.3. Nam materiallarni quritish jarayonining texnologik xususiyatlari va samaradorlikni oshirish yo‘llari ........................................................................................................................................................ 13 II BOB. NAM MATERIALLARNI QURITISH USKUNALARINI TANLASH VA LOYIHALASH .................... 18 2.1.Nam materiallarni quritish uchun uskunalarning turlari va ularning ishlash printsipi ............. 18 2.2. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlarning hisoblash va loyihalash usullari ......................... 22 2.3. Pnevmatik quritgichlar: ishlash printsipi va loyihalash ........................................................... 26 III BOB. QURITGICHLARNING SAMARADORLIGINI OSHIRISH VA ULARNI TAHLIL QILISH ............... 32 3.1. Quritgichlarning samaradorligini oshirish usullari .................................................................. 32 3.2. Quritgichlarning energiya samaradorligini tahlil qilish ........................................................... 34 3.3. Quritgichlarning texnologik samaradorligini baholash va yaxshilash ..................................... 38 XULOSA ......................................................................................................................................... 41 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI ................................................................................... 44 2 KIRISH Nam materiallarni quritish sanoat jarayonlarining ajralmas qismi hisoblanadi. Bu jarayon deyarli barcha ishlab chiqarish sohalarida – oziq-ovqat, kimyo, farmatsevtika, to‘qimachilik, qurilish materiallari va boshqa ko‘plab tarmoqlarda mahsulot sifatini ta’minlash, transportirovka va saqlash qulayligini oshirish, mahsulotning mikrobiologik barqarorligini mustahkamlash maqsadida qo‘llaniladi. Quritish jarayoni mahsulotdagi namlikni ma’lum darajagacha kamaytirishdan iborat bo‘lib, bu jarayon muayyan issiqlik va massa almashinuv hodisalari asosida olib boriladi. Quritish jarayoni nafaqat texnologik, balki iqtisodiy va ekologik jihatdan ham muhim ahamiyatga ega. Quritgich qurilmalarining konstruktiv tuzilishi, ularning ishlash printsipi va texnologik rejimi, mahsulot turi va uning fizik- kimyoviy xususiyatlariga mos holda tanlanishi lozim. Zamonaviy sanoat tarmoqlarida foydalanilayotgan quritgichlar orasida barabanli, mavhum qaynash qatlamli, pnevmatik, purkovchi, lentali, shaxtali kabi ko‘plab turdagi qurilmalar mavjud. Har bir quritish usuli o‘zining ustunliklari va kamchiliklariga ega bo‘lib, ularning samaradorligi materialning holati, quritish jarayonining davomiyligi, energiya sarfi kabi ko‘rsatkichlarga bog‘liq bo‘ladi. Bugungi kunda energiya resurslarini tejash, ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish, ekologik xavfsizlikni ta’minlash kabi omillar quritish texnologiyalariga nisbatan yuqori talablarni qo‘yadi. Shu sababli, quritgichlarni hisoblash va loyihalashda nafaqat klassik yondashuvlar, balki zamonaviy 3 kompyuter texnologiyalari, avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari va simulyatsion modellardan keng foydalanilmoqda. Mazkur kurs ishida nam materiallarni quritish texnologiyasining nazariy asoslari, quritgichlarning turlari va ularning ishlash prinsiplari, hisoblash va loyihalash usullari chuqur o‘rganilib, amaliyotda samarali foydalanish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Bu ilmiy-texnikaviy yondashuv sanoat tarmoqlarining innovatsion rivojlanishida, mahsulot sifatini oshirishda va resurslardan oqilona foydalanishda muhim rol o‘ynaydi. 4 I BOB. NAM MATERIALLARNI QURITISH USKUNALARI VA ULARNI LOYIHALASH 1.1. Nam materiallarni quritish jarayonlari va ularning ahamiyati Nam materiallarni quritish, ishlab chiqarish va saqlash jarayonida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, har xil sanoat tarmoqlarida, jumladan qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat sanoati, kimyo sanoati, farmatsevtika va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. Quritish jarayoni, asosan, materiallardagi suv miqdorini kamaytirish va ularni saqlash uchun ideal holatga keltirish uchun amalga oshiriladi. Quritishning asosiy maqsadi – materiallarning saqlanish muddatini uzaytirish, tashish va saqlash jarayonlarida ularni muhofaza qilish va mahsulotning sifatini yaxshilashdir. Materiallarni quritishning zaruriyati, asosan, ularning kimyoviy tarkibi, fizika-kimyoviy xususiyatlari va ular saqlanadigan sharoitlarga bog‘liq. Quritish jarayonining samaradorligi va qo‘llaniladigan uskunalar bir nechta omillarga bog‘liq bo‘ladi: materialning xususiyatlari, kerakli quritish tezligi, harorat, havo oqimi, bosim va boshqa texnik parametrlar. Quritishning to‘g‘ri amalga oshirilishi – bu ishlab chiqarish jarayonlarida mahsulotning sifatini saqlash va undan maksimal darajada foyda olish uchun muhim omildir. Quritish jarayonining o‘ziga xos jihati shundaki, u, odatda, fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning uyg‘unlashuvini ta'minlashni talab qiladi. Quritish orqali materialdagi suv miqdori kamayadi, ammo bu jarayon materialning sifatiga ta'sir 5 qilmasligi kerak. Quritish jarayonining samarali amalga oshirilishi, odatda, materialning xarakteriga qarab yuqori samarali texnologiyalarni tanlashni taqozo etadi. Quritish jarayoni uchun ishlatiladigan qurilmalar, ayniqsa, issiqlik va energiya sarfi masalalariga juda katta e'tibor qaratadi. Chet el tajribasi va yurtimizdagi amaliyotda quritish texnologiyalari ko‘plab o‘zgarishlarga uchragan. Masalan, oziq-ovqat sanoatida, ayniqsa meva va sabzavotlarni quritishda, energiya samaradorligi va mahsulotlarning saqlanishi uchun maxsus texnologiyalar ishlab chiqilgan. Ushbu texnologiyalar orqali quritish jarayoni, faqat quritishning tezligi va samaradorligini oshirish bilan birga, mahsulotlarning vitamin va minerallarini ham saqlab qolishga qaratilgan. Shuningdek, quritish jarayoni iqtisodiy jihatdan ham juda muhimdir. Mahsulotni quritish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining yarmarka va bozorlarda xaridorga taqdim etilishi uchun eng muhim jarayonlardan biridir. Masalan, bug‘doy yoki guruch kabi asosiy qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritish, ularning sifatini yaxshilash va saqlanish muddatini uzaytirish uchun alohida texnologiyalarni talab qiladi. Quritishning muhim xususiyatlaridan biri ham energiya samaradorligidir. Quritish jarayonida energiya tejamkorligi asosiy omil hisoblanadi, chunki katta miqdordagi materiallarni quritish jarayonida energiya sarfi katta bo‘lishi mumkin. Shu sababli, quritish texnologiyalari doimiy ravishda optimallashtirilishi va energiya tejovchi tizimlar ishlab chiqilishi kerak. Quritish jarayonining yana bir muhim jihati – mahsulotning saqlanish muddatini uzaytirish va uni tashishda qulaylik yaratishdir. Quritish, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va oziq-ovqat sanoatida foydali bo‘lib, 6 mahsulotlarning saqlanish muddatini uzaytirish va saqlash sharoitlarini yaxshilashga yordam beradi. Bu esa o‘z navbatida mahsulotlarning iqtisodiy qiymatini oshiradi. Quritish texnologiyalari jarayonida materiallarning saqlanishini va sifatini ta'minlash, shuningdek energiya va resurslarni tejash uchun zamonaviy texnikalar, ya'ni havo oqimi yordamida quritish, vakuumli quritish, issiqlik almashish tizimlari kabi usullar ishlab chiqilgan. Ushbu texnologiyalar quritish jarayonini samarali qilish bilan birga, energiya sarfini kamaytirish imkonini beradi. Quritish texnologiyalarining tarixiy rivojlanishi Quritish texnologiyasining tarixiy rivojlanishiga qaraganda, avvalgi davrlarda an'anaviy usullar, masalan, quyosh orqali quritish va odatdagi pechlar yordamida quritish usullari keng tarqalgan. Ammo bu usullar bilan quritish jarayoni juda uzoq vaqt olgan va mahsulotning sifati ham xolis bo‘lmagan. Bugungi kunda esa, zamonaviy texnologiyalar yordamida quritish jarayonlari ancha tezlashtirilgan va sifatli materiallar ishlab chiqariladi. Xususan, quritish jarayonida asosan issiqlik va havoning ta'siri ishlatiladi. Quritish texnologiyalarining asosiy turlari issiqlik va havo bilan ishlaydigan qurilmalar va texnologiyalarga asoslangan bo‘lib, ular o‘zlarining texnik xususiyatlari va samaradorlik darajalariga qarab farqlanadi. Bunga misol sifatida barabanli quritgichlar, shaxtali quritgichlar, vakuumli quritgichlar va havo oqimi yordamida ishlov berish usullari kiradi. Har bir qurilma turining o‘ziga xos 7 afzalliklari va kamchiliklari mavjud bo‘lib, ular materialning turiga qarab ishlatiladi. Quritish texnologiyalari va ularning kelajakdagi rivojlanishi Kelajakda quritish texnologiyalarining yanada takomillashtirilishi va yangi energiya tejovchi tizimlar yaratish yo‘nalishida izlanishlar davom etmoqda. Shu bilan birga, ekologik toza va energiya samarali texnologiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Quritish texnologiyalari uchun yangi materiallar, energiya manbalarini tejash usullari, va ekologik jihatdan toza texnikalar ishlab chiqish juda muhim hisoblanadi. Quritish jarayoni faqat sanoatning muhim bir qismi bo‘lib qolmasdan, ekologik va iqtisodiy jihatdan ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Buning natijasida, zamonaviy quritish texnologiyalarining ta'minlanishi va samarali ishlashi sanoatdagi umumiy ishlab chiqarish jarayonining samaradorligini oshirishga yordam beradi. Shu tariqa, nam materiallarni quritish jarayonining samaradorligini ta'minlash uchun doimiy ravishda yangi texnologiyalar ishlab chiqilishi va ular ishlab chiqarish jarayonida qo‘llanilishi zarur. Keyingi bo‘limlarda, nam materiallarni quritish uchun ishlatiladigan asosiy qurilmalar, ularning ishlash prinsiplari va imkoniyatlari haqida batafsil ma'lumot beramiz. 8 1.2. Nam materiallarni quritish uskunalarining turlari va ularning ishlash prinsiplari Nam materiallarni quritish jarayoni uchun ishlatiladigan uskunalar turli xususiyatlarga ega bo‘lib, ular materialning xususiyatlariga, quritish tezligi, energiya sarfi va boshqa omillarga qarab tanlanadi. Har bir qurilma o‘ziga xos ishlash printsipi va samaradorlikka ega. Quyida eng keng tarqalgan nam materiallarni quritish uskunalari va ularning ishlash prinsiplari haqida batafsil tushuntirish beramiz. Barabanli quritgichlar Barabanli quritgichlar eng keng tarqalgan quritish uskunalari bo‘lib, ular asosan sanoatning turli sohalarida, jumladan qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat sanoati va kimyo sanoatida qo‘llaniladi. Ushbu qurilmalar materialni issiqlik bilan quritadi, va ular ishlab chiqarish jarayonida samarali ishlashini ta'minlash uchun moslashuvchanlikka ega. Barabanli quritgichning ishlash printsipi juda oddiy: nam materiallar barabanning ichiga solinadi va baraban aylanganda materiallar issiqlik manbai yordamida quritiladi. Barabanli quritgichlarning asosiy afzalligi shundaki, ular katta hajmdagi materiallarni tezda quritishga qodir va ularni ishga solish juda oddiy. Biroq, barabanli quritgichlar odatda yuqori energiya sarfini talab qiladi, shuning uchun energiya samaradorligini oshirish uchun turli xil texnologiyalar ishlab chiqilgan. 9 Barabanli quritgichlar asosan to‘qimachilik sanoatida, paxta, tolali materiallar, qog‘oz va boshqa materiallarni quritishda ishlatiladi. Ular o‘zining ishlash samaradorligi va tezligi bilan ajralib turadi, ammo ba'zida mahsulotning sifatiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin, chunki yuqori harorat materiallarni zararli ta'sirlardan himoya qilmasligi mumkin. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar – bu yuqori samarali quritish uskunalari bo‘lib, ular materiallarni suyuqlik yoki gazning yuqori haroratli oqimi bilan quritadi. Ushbu qurilmalarning ishlash prinsipi, materialning namligining tez va samarali chiqarilishini ta'minlashga asoslanadi. Mavhum qaynash qatlamli quritgichda, material suyuqlik yoki gazning issiqlik ta'sirida tezda quriydi. Bu qurilma ayniqsa mikroelementlar, farmatsevtika mahsulotlari, ozuqaviy qo‘shimchalar va boshqa nozik materiallarni quritish uchun ideal hisoblanadi. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar samarali energiya sarfi bilan ajralib turadi va quritish jarayonining tezligini oshiradi. Biroq, bu qurilma o‘zining murakkab dizayni va narxi bilan ajralib turadi, bu esa kichik korxonalar uchun uni ishlatishni qiyinlashtiradi. Pnevmatik quritgichlar Pnevmatik quritgichlar, asosan, materiallarni havoning yuqori tezlikdagi oqimi bilan quritish uchun ishlatiladi. Bu qurilmalar nam materiallar, ayniqsa, granula yoki kukun shaklidagi materiallar uchun juda samarali hisoblanadi. 10 Pnevmatik quritgichlarning ishlash prinsipi havo oqimi yordamida materialni quritishga asoslanadi. Materiallar havo oqimi yordamida yuqori tezlikda qarshilik ko‘rsatadigan quritish kameralariga yuboriladi va u yerda havoning issiqlik ta'siri ostida quritiladi. Pnevmatik quritgichlarning afzalligi, ular juda samarali energiya sarfini ta'minlaydi va tez quritish jarayonini amalga oshiradi. Biroq, ular asosan kichik hajmdagi materiallarni quritishda ishlatiladi, chunki ular katta hajmdagi materiallarni ishlashga qodir emas. Shaxtali quritgichlar Shaxtali quritgichlar materiallarni quritish jarayonida issiqlik va havo oqimidan foydalanadi. Ular asosan paxta, meva, sabzavotlar, donli mahsulotlar kabi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritishda qo‘llaniladi. Shaxtali quritgichlar turli xil dizaynlarda mavjud bo‘lib, ular materiallarni uzoq muddat davomida quritishga imkon beradi. Shaxtali quritgichlar juda samarali bo‘lib, energiya sarfini minimallashtirish va quritish jarayonini samarali o‘tkazish uchun ishlatiladi. Shaxtali quritgichlarda quritish jarayoni juda sekin amalga oshiriladi, lekin bu jarayon materialning sifatiga zarar yetkazmaslik uchun zarurdir. Shaxtali quritgichlarning ishlash prinsipi oddiy: material yuqori haroratli havo oqimlari yordamida quritiladi, va shu tariqa materialning namligi chiqariladi. Purkovchi quritgichlar 11 Purkovchi quritgichlar, asosan, suyuqlik shaklida bo‘lgan materiallarni quritish uchun ishlatiladi. Ushbu qurilma materialni havoning issiqlik ta'siri ostida yengil va samarali quritishni ta'minlaydi. Purkovchi quritgichlarning ishlash prinsipi, havo yoki boshqa gazlarning purkash orqali materialni quritishga asoslanadi. Purkovchi quritgichlar asosan farmatsevtika sanoati, kimyo sanoati, oziq- ovqat sanoatida ishlatiladi. Ularning afzalligi shundaki, ular materialning sifatiga minimal ta'sir ko‘rsatadi va energiya samaradorligini oshiradi. Biroq, ular asosan suyuqlik holatidagi materiallarni quritishda qo‘llaniladi va qattiq materiallar uchun unchalik samarali emas. Lentali quritgichlar Lentali quritgichlar juda keng tarqalgan quritish uskunalari hisoblanadi. Ular materiallarni lentali (lenta) tizimi yordamida quritadi. Lentali quritgichlarning ishlash printsipi, materiallar lentaga joylashtirilgan holda issiqlik va havo oqimi yordamida quritiladi. Bu usulda, materiallarning har biri bir-biridan ajratilgan bo‘lib, ular bir-biriga tegmaydi va shu tariqa har bir materialning quritilishi samarali ta'minlanadi. Lentali quritgichlar asosan to‘qimachilik, qog‘oz sanoati, o‘simliklar va boshqa materiallarni quritishda qo‘llaniladi. Ularning samaradorligi yuqori bo‘lib, ular materialning sifatiga zarar yetkazmasdan tez quritishni ta'minlaydi. 12 Nam materiallarni quritish uskunalari turli xil texnologiyalarni qo‘llaydi, har bir qurilma o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ishlab chiqarish jarayonlarida samarali ishlashini ta'minlashga qaratilgan. Quritish jarayoni, ayniqsa, sanoat sohalarida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u mahsulotning sifatini yaxshilash, saqlanish muddatini uzaytirish va energiya tejashga yordam beradi. Har bir qurilma o‘zining texnik xususiyatlariga qarab tanlanadi va bu jarayonlar energiya samaradorligini oshirish va materiallarning sifatini saqlashga qaratilgan. 1.3. Nam materiallarni quritish jarayonining texnologik xususiyatlari va samaradorlikni oshirish yo‘llari Nam materiallarni quritish jarayoni sanoat ishlab chiqarishining muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi. Bu jarayon materiallarning sifatiga, ishlab chiqarish samaradorligiga va energiya tejamkorligiga bevosita ta’sir qiladi. Quritish jarayoni samaradorligini oshirish uchun turli texnologiyalar va uskunalar qo‘llaniladi. Quyida nam materiallarni quritish jarayonining texnologik xususiyatlari va samaradorlikni oshirish yo‘llari haqida batafsil tushuntiriladi. 1.3.1. Quritish jarayonining asosiy xususiyatlari Nam materiallarni quritish jarayoni materiallarning namligini qisqartirish va ularni quritib, ulardan suyuqlikni ajratib olish uchun amalga oshiriladi. Bu jarayonning samaradorligi materialning xususiyatlariga, quritish uskunasining turi va ishlab chiqarish sharoitlariga bog‘liq bo‘ladi. Quritish jarayonida materialni 13 haroratga ta’sir qilib, suyuqlikning bug‘lanishini ta’minlash kerak. Bunday jarayonlar issiqlik almashinuvi, havo oqimi va vaqtning optimal kombinatsiyasi orqali amalga oshiriladi. Quritish jarayonining texnologik xususiyatlari quyidagilardan iborat: Issiqlik almashinuvi: Quritish jarayonida issiqlik materialga uzatiladi, shu bilan birga materialdagi namlik bug‘lanadi va gaz fazasiga o‘tadi. Quritish tizimida issiqlik manbai sifatida gaz yoki havo ishlatiladi, ularning harorati va namligi optimal darajada bo‘lishi kerak. Vaqt: Quritish jarayonida materialning quruqligi va suyuqlikni chiqarish darajasi vaqtga bog‘liq. Optimal vaqtni topish jarayonni samarali va iqtisodiy jihatdan foydali qiladi. Materialning xususiyatlari: Materialning o‘lchamlari, struktura va kimyoviy tarkibi quritish jarayoniga ta’sir qiladi. Masalan, poroza materiallar (masalan, paxta) tez quriydi, lekin og‘ir yoki yopishqoq materiallar (masalan, don) ko‘proq vaqt talab qiladi. Suyuqlik chiqarish mexanizmi: Quritish jarayonida materialning yuzasida suyuqlikning bug‘lanishi amalga oshadi. Agar materialda suyuqlik juda ko‘p bo‘lsa, bug‘lanish jarayoni uzoq vaqt davom etadi va energiya sarfi yuqori bo‘ladi. 1.3.2. Samaradorlikni oshirish yo‘llari 14 Quritish jarayonining samaradorligini oshirish uchun bir nechta texnologik yondashuvlar va usullar mavjud. Ular quyidagilardan iborat: Energiya samaradorligini oshirish Nam materiallarni quritishda eng katta masalalardan biri energiya samaradorligi hisoblanadi. Ko‘plab quritish uskunalari, ayniqsa barabanli quritgichlar va barqaror havo oqimiga asoslangan qurilmalarda yuqori energiya sarfi mavjud. Shuning uchun quritish jarayonining energiya samaradorligini oshirish uchun bir qator usullarni qo‘llash mumkin. Issiqlik qayta ishlash tizimlari: Quritish jarayonida hosil bo‘lgan issiqlikni qayta ishlash va uni qayta foydalanish imkoniyatlarini izlash muhim. Masalan, ba’zi qurilmalar isitgichlar yordamida chiqindilarni qayta ishlaydi va ular yordamida yangi materiallar quritilishi mumkin. Energiya tejamkor uskunalar: Yangi texnologiyalar, masalan, yuqori samarali issiqlik almashtirgichlar va qayta ishlash tizimlari, energiya sarfini kamaytiradi va quritish jarayonining samaradorligini oshiradi. Quritish jarayonining intensivligini oshirish Quritish jarayonining tezligini oshirish uchun haroratni yuqori darajada saqlash, materialning yuzasini optimallashtirish va havo oqimining tezligini oshirish mumkin. Yuqori tezlikda amalga oshirilgan quritish jarayonlari samarali va vaqtni qisqartirishga yordam beradi. Bu quyidagi usullar orqali amalga oshiriladi: 15 Haroratni oshirish: Quritish jarayonida haroratni optimal darajaga ko‘tarish materialning tez qurishiga yordam beradi. Biroq, haroratni haddan tashqari oshirish materialning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, shuning uchun bu parametrni ehtiyotkorlik bilan tanlash kerak. Havo oqimining intensivligi: Havo oqimining tezligi va intensivligi ham quritish jarayonining samaradorligini oshiradi. Boshqa so‘z bilan aytganda, havoning yuqori tezligi materialni tezroq quritishga yordam beradi. Materialning xususiyatlariga moslashuv Materialning quritish jarayonida samaradorligini oshirish uchun uning xususiyatlarini inobatga olish zarur. Materialning o‘lchamlari, shakli va tarkibi quritish jarayoniga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, granula yoki kukunli materiallarni quritish boshqa materiallarga nisbatan osonroq, chunki ularning yuzasi katta va ular tez quriydi. Bunday materiallarni quritishda havo oqimi tezligi va haroratni yuqori darajada saqlash samarali bo‘ladi. Sifatli materiallar: Materialning sifatini va tuzilishini yaxshilash ham quritish jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, materialning poroz tuzilishini va o‘tkazuvchanligini yaxshilash uni tezroq quritishga yordam beradi. 1.3.3. Quritish jarayonining mahsulot sifatiga ta’siri Quritish jarayoni materialning sifatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Quritish jarayonining optimal boshqarilishi mahsulotning sifatini yaxshilashga yordam beradi. Agar quritish jarayoni noto‘g‘ri amalga oshirilsa, materialning sifatiga 16 salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, masalan, yuqori haroratda quritish materialni yonishi yoki sifatini yo‘qotishiga olib keladi. Bundan tashqari, quritish jarayonida materialning ichki strukturasining o‘zgarishi mumkin, bu esa mahsulotning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu sababli, yuqori sifatli quritish jarayonini ta’minlash uchun har bir materialga mos quritish sharoitlarini tanlash muhimdir. Nam materiallarni quritish jarayoni, quritish uskunasining tanlovi va ishlash sharoitlari ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Samarali quritish jarayoni nafaqat energiya samaradorligini oshiradi, balki mahsulotning sifatini saqlash va ishlab chiqarish vaqtini qisqartirishga yordam beradi. Shu bois, quritish texnologiyalarining takomillashuvi va samaradorligini oshirishga doir yondashuvlar ishlab chiqilishi kerak. 17 II BOB. NAM MATERIALLARNI QURITISH USKUNALARINI TANLASH VA LOYIHALASH 2.1.Nam materiallarni quritish uchun uskunalarning turlari va ularning ishlash printsipi Nam materiallarni quritish uskunalari sanoat ishlab chiqarishida keng qo‘llaniladigan asbob-uskunalardir. Ularning turlari va ishlash prinsiplari materialning xususiyatlariga, ishlab chiqarish sharoitlariga va texnologik jarayonning talablariga mos ravishda tanlanadi. Ushbu bo‘limda nam materiallarni quritish uchun keng tarqalgan uskunalar, ularning ishlash prinsiplari va tanlashda e’tiborga olinadigan omillar haqida batafsil bayon etiladi. Barabanli quritgichlar nam materiallarni quritishda keng qo‘llaniladigan uskunalardir. Ular asosan texnologik jarayonlarni boshqarish uchun ishlatiladi, chunki ular samarali va keng qo‘llanilishi bilan mashhur. Ishlash printsipi shundan iboratki, barabanli quritgichlar vertikal yoki gorizontal pozitsiyada joylashtiriladi. Quritgichning ichki qismlarida materiallar harakatlanishi uchun spiral yoki aylanuvchi mexanizmlar mavjud. Baraban ichida issiqlik manbai (ko‘pincha bug‘) orqali materialga yuqori harorat uzatiladi, bu jarayon davomida materialdan namlik bug‘lanadi va havoga chiqariladi. Barabanli quritgichlar texnologik jarayonlarning oddiyligi va ishlash davomida katta miqdorda materialni quritish imkoniyatiga ega bo‘lganligi sababli sanoatda keng qo‘llaniladi. Ular nisbatan kam quvvat sarf qiladi va ko‘plab turli materiallar bilan ishlashga mos keladi. 18 Biroq, barabanli quritgichlarning samaradorligi ba’zan past bo‘lishi mumkin, chunki yuqori harorat va katta namlik miqdori bilan ishlashda ularning ishlash samaradorligi pasayadi. Shuningdek, barabanli quritgichlar ba’zan materiallarning notekis qurishi yoki ularni yuqori haroratda quritish natijasida sifatni yo‘qotishiga olib kelishi mumkin. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar, ayniqsa osonlik bilan quriydigan materiallarni quritish uchun ishlatiladi. Bu quritgichlar eng samarali va energiya tejovchi qurilmalardan biridir. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar materialni o‘zaro aralashtirish orqali quritadi. Quritgichning ichki qismida issiqlik manbai yordamida materialning namligi bug‘lanadi. Mavhum qaynash qatlamli quritgichda materiallar havo oqimi yordamida harakatlantiriladi, bu esa materialning to‘liq va bir xil qurishiga yordam beradi. Ushbu usulning o‘ziga xos xususiyati shundaki, materiallar issiqlik manbai orqali bir xil darajada quriydi va yuqori samaradorlikka erishiladi. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar juda samarali, energiya tejamkor va materiallarning yuqori sifatini saqlashga imkon beradi. Ushbu qurilma ko‘pincha yuqori o‘tkazuvchanlikka ega va materialning xususiyatlarini saqlab quritadi. Biroq, mavhum qaynash qatlamli quritgichlar ba’zan yuqori narxlari va murakkab texnik xizmat ko‘rsatish talablari bilan cheklangan. Bu qurilmaning texnologik dizayni va ishlash tamoyillari kichik miqdorda materiallar bilan samarali bo‘lishi mumkin, lekin kattaroq ishlab chiqarish o‘lchovida muammolar yuzaga kelishi mumkin. 19 Pnevmatik quritgichlar materiallarni quritishda eng ko‘p ishlatiladigan uskunalardan biridir, ayniqsa yirik sanoat korxonalarida. Bu qurilmalar nam materiallarni presslash, ajratish yoki bug‘lantirishda samarali hisoblanadi. Pnevmatik quritgichlar havoning yuqori tezligi bilan materialni quritadi. Material havo oqimida harakatlanadi, shu bilan birga havoning o‘zida suyuqlikni olish va materialni quritishda qo‘llaniladigan issiqlik uzatish ishlari amalga oshiriladi. Bu jarayon materialning yuzasida bug‘lanishni tezlashtiradi, bu esa uni qisqa va samarali vaqt ichida quritish imkonini beradi. Pnevmatik quritgichlar samarali, yuqori tezlikda ishlaydi va materiallarni bir xil darajada quritishga yordam beradi. Ularning ishlash printsipi ko‘pincha materialning yuqori sifatini saqlaydi va kam energiya sarfi bilan yuqori natijalar beradi. Pnevmatik quritgichlarning ba’zi kamchiliklari mavjud. Ularning quritish samaradorligi ba’zan past bo‘lishi mumkin, chunki havoning yuqori tezligi materialning notekis qurishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, ular ko‘plab materiallar bilan ishlashda samarali bo‘lsa-da, ayrim materiallar uchun ularning ishlash printsipi noaniq bo‘lishi mumkin. Lentali quritgichlar asosan yirik sanoat korxonalarida va mineral, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritishda keng qo‘llaniladi. Ular materialni bir xil qatlamda quritishga yordam beradi, bu esa texnologik jarayonning samaradorligini oshiradi. Lentali quritgichlar, materialni yuqori tezlikda harakatlantirish orqali quritish uchun ishlatiladi. Ular materialni lentali usulda quritadi, bu jarayonda material yuqori tezlikda havo oqimi orqali harakat qiladi. Lentali quritgichlar materialning qurishini tezlashtiradi va ularning yuzasida namlikni bir xil darajada 20 olib chiqadi. Lentali quritgichlarning afzalliklari ularning tezligi va samaradorligida ko‘rinadi. Bu uskunalar yuqori sifatli quritishni ta’minlaydi va materiallarning sifatini saqlaydi. Ular energiya sarfini kamaytirish uchun moslashtirilgan bo‘lishi mumkin. Lentali quritgichlar katta hajmdagi materiallar bilan ishlashda qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Shuningdek, ushbu qurilmalar ba’zan yuqori narxga ega bo‘lib, ularni operatsiya qilish va texnik xizmat ko‘rsatish talab qilishi mumkin. Shaxtali quritgichlar odatda mineral materiallar va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritishda ishlatiladi. Ular yuqori samaradorlikka ega va materiallarni tez va bir xil quritish imkonini beradi. Shaxtali quritgichlar materialni issiqlik uzatish va havo oqimi orqali quritadi. Bular materiallarni gorizontal yo‘nalishda bir xil qatlamda quritishga yordam beradi. Ularning ishlash printsipi va dizayni materialning xususiyatlariga mos ravishda ishlab chiqilgan bo‘lishi kerak. Shaxtali quritgichlar materialni bir xil darajada quritishga yordam beradi va katta miqdordagi materiallarni tezda quritish imkonini beradi. Ular samarali va ko‘plab materiallar bilan ishlashga mos keladi. Biroq, shaxtali quritgichlar ba’zan kichik miqdordagi materiallarni quritishda samarali bo‘lmasligi mumkin. Shu bilan birga, bu qurilmalar ba’zan yuqori ish faoliyatini talab qiladi va operatsiya qilishda ba’zi murakkabliklar yuzaga kelishi mumkin. Nam materiallarni quritish uchun qurilmaning turini tanlashda uning samaradorligi, energiya tejash imkoniyatlari, ishlash qulayligi va texnologik talablar inobatga olinadi. Turli qurilmalarning o‘ziga xos afzalliklari va 21 kamchiliklari bor, shuning uchun har bir holatda mos qurilma tanlash va optimal quritish sharoitlarini yaratish zarur. Bu jarayonning samarali tashkil etilishi materiallarning yuqori sifatini saqlash va energiya sarfini kamaytirish imkoniyatlarini yaratadi. 2.2. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlarning hisoblash va loyihalash usullari Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar materiallarni yuqori samaradorlik bilan quritish uchun keng qo‘llaniladi. Bu qurilmalar issiqlik va massaning samarali almashinuvini ta'minlab, materiallarning tez va samarali qurishini ta'minlaydi. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar, asosan, namlikni olib tashlash jarayonini optimallashtirish uchun ishlatiladi, bunda materiallar bir necha qatlamda joylashtirilgan bo‘lib, har bir qatlamda issiqlik va namlikka qarshi jarayon amalga oshiriladi. Ushbu qurilmalar turli sanoat tarmoqlarida, jumladan, oziq-ovqat, kimyo va farmatsevtika sanoatlarida keng qo'llaniladi. Quritish jarayonining umumiy printsipi Mavhum qaynash qatlamli quritgichlar o‘zining samaradorligi bilan ajralib turadi, chunki ular, birinchidan, materiallar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri temir-yog‘och kabi issiqlikni tezda uzatadigan materiallarni ishlatmaydi. Ikkinchidan, bu qurilmalar yordamida issiqlik almashinuvi oson va tezda amalga oshadi, bu esa materialning yuzasida namlikni tezda va samarali olib tashlash imkonini beradi. Quritish jarayoni o'zida ikkita asosiy jarayonni o'z ichiga oladi: materialni qizdirish 22 va uning yuzasidan namlikni chiqarish. Quritish jarayoni davomida issiqlik oqimi materialga uzatiladi, shundan so'ng namlik havoga chiqadi. Issiqlik almashinuvining samarali boshqarilishi – bu jarayonda asosiy omillardan biri. Quritishning samaradorligini oshirishda issiqlik almashinuvi koeffitsientining yuqori bo‘lishi kerak. Bu, materialning yuzasida namlikni tezda va samarali olib tashlash uchun zarurdir. Samarali issiqlik almashinuvi jarayonida materiallarning namligi va issiqlik manbasining o‘zaro ta’siri, quritish vaqtining kamayishiga va energiya sarfining pasayishiga olib keladi. Mavhum qaynash qatlamli quritgichlarning asosiy hisoblash usullari Mavhum qaynash qatlamli quritgichlarning samarali ishlashi uchun bir qator muhim parametrlarni hisoblash zarur. Bu parametrlar qurilmaning umumiy samaradorligini va energiya sarfini optimallashtirishga yordam beradi. Quyida ushbu qurilmalarni loyihalashda e’tiborga olinadigan asosiy parametrlar keltirilgan: Issiqlik almashinuvi koeffitsienti (U): Issiqlikni materialga uzatish samaradorligini o‘lchaydigan asosiy ko‘rsatkichdir. Ushbu koeffitsient yuqori bo‘lsa, quritish jarayoni tezroq va samaraliroq bo‘ladi. Ushbu koeffitsientni oshirish uchun materialning yuzasi keng bo‘lishi kerak, shuningdek, issiqlik manbai va havo oqimi tezligi ham muhim o‘rin tutadi. Quritish vaqti (t): Quritish vaqti materialning xususiyatlariga qarab, uning namligini hisobga olgan holda aniqlanadi. Vaqtning ortiqcha yoki yetishmasligi 23 materialning sifatini pasaytirishi yoki energiya sarfini orttirishi mumkin. Quritish vaqti materialning mos va tez qurishini ta'minlash uchun to‘g‘ri hisoblanishi lozim. Havo oqimi tezligi (v): Havo oqimi tezligi materialning yuzasiga yetarlicha energiya yetkazib berishini va namlikni samarali olib tashlashini ta'minlash uchun muhim parametrdir. Juda past tezlik quritish jarayonini sekinlashtirishi mumkin, yuqori tezlik esa materialning ichki qatlamlariga yetib bormasligi mumkin. Shu sababli, optimal tezlikni tanlash kerak. Quritgichni loyihalash jarayoni Quritish tizimining loyihalash jarayonida turli xil fizik va mexanik hisob- kitoblarni amalga oshirish zarur. Bu hisob-kitoblar quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: 1. Issiqlik va massa balansini hisoblash: Quritish tizimining samaradorligini baholashda eng birinchi o‘rinda issiqlik va massa almashinuvi hisob-kitoblari amalga oshiriladi. Bu, quritish jarayonining samarali ishlashini ta'minlaydi, ayniqsa, materialning sifatini va quritish vaqtini minimallashtirishni imkonini beradi. 2. Qurilmaning geometrik parametrlarini aniqlash: Quritgichning o‘lchamlari va geometrik xususiyatlari (masalan, barabanning diametri, uzunligi va hokazo) materialning samarali quritilishi uchun optimallashtirilishi kerak. Bu 24 parametrlar, o‘z navbatida, havo oqimining tezligi va issiqlik almashinuvi samaradorligiga ta’sir qiladi. 3. Energiya samaradorligini hisoblash: Quritish jarayonida energiya samaradorligini oshirish uchun qurilmaning ishlash jarayoni optimallashtiriladi. Bu, masalan, issiqlikni qayta ishlash tizimini o‘rnatish, energiya manbalaridan foydalanishni yaxshilash va havo oqimining haroratini optimallashtirish kabi yondoshuvlar orqali amalga oshiriladi. Quritgichning energiya samaradorligini oshirish Mavhum qaynash qatlamli quritgichlarning energiya samaradorligini oshirish uchun bir necha strategiyalar mavjud: Issiqlikni qayta ishlash tizimlari: Quritish jarayonida energiya tejash va samaradorlikni oshirish uchun issiqlikni qayta ishlash tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar yordamida isrof bo‘lgan issiqlikni qayta ishlash va quritish jarayoniga qaytarish mumkin. Havo oqimi va haroratni optimallashtirish: Quritish jarayonida havo oqimining tezligi va harorati materialning samarali qurishiga ta’sir qiladi. Shu sababli, haroratni boshqarish va havo oqimi tezligini optimallashtirish kerak. Materiallarning xususiyatlariga moslashtirilgan tizimlar: Quritgichni materialning turiga qarab optimallashtirish kerak. Masalan, og‘ir materiallar uchun alohida tizimlar yoki tez quritiladigan materiallar uchun boshqacha strategiyalar ishlatiladi. 25 Mavhum qaynash qatlamli quritgichlarning samarali ishlashini ta'minlash uchun bir qator hisob-kitoblar va optimallashtirishlar talab etiladi. Quritgichning har bir parametrini to‘g‘ri hisoblash va sozlash, uning samaradorligini oshiradi, energiya sarfini kamaytiradi va material sifatini yaxshilaydi. Quritish tizimini loyihalashda issiqlik almashinuvi, havo oqimi tezligi va materialning namlik darajasini nazorat qilish muhim omillardir. Quritish jarayonini avtomatlashtirish va optimallashtirish orqali, ishlab chiqarish samaradorligini va energiya samaradorligini oshirish mumkin. 2.3. Pnevmatik quritgichlar: ishlash printsipi va loyihalash Pnevmatik quritgichlar — bu materiallarni quritish uchun ishlatiladigan maxsus qurilmalardir, ular materiallarni havo yoki boshqa gazlar orqali quritishni ta'minlaydi. Pnevmatik quritgichlar, asosan, materiallarni juda tez quritish va samarali natijalarga erishish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ular ko‘pincha sanoatdagi turli materiallarni, xususan, zarrachalari kichik va o‘zgaruvchan xususiyatlarga ega materiallarni quritishda ishlatiladi. Ular havo oqimining yuqori tezlikda materiallar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa qilishini ta'minlaydi, bu esa jarayonni samarali va tezkor qiladi. Pnevmatik quritgichlarning ishlash printsipi 26 Pnevmatik quritgichlarning ishlash printsipi oddiy va samarali. Bunda materiallarning quritilish jarayoni, asosan, yuqori tezlikdagi havo oqimining ta'siri ostida amalga oshiriladi. Ushbu jarayonning asosiy bosqichlari quyidagicha: 1. Materiallar kiritilishi va havo oqimi bilan birga ta'siri: Pnevmatik quritgichlar materiallarni ularning hajmi va xususiyatlariga qarab turli yo‘llar bilan quritishga qodir. Quritish jarayonida materiallar asosan qurituvchi joyga (mashina yoki qurilma ichiga) kiradi va havo oqimi bilan ta'sir qiladi. Bu bosqichda materiallar havo oqimi bilan bog‘liq holda quriydi, ya'ni havo yuqori tezlikda materialning yuzasiga tushadi, bu esa ularning namligini tezda olib chiqadi. 2. Issiqlik almashinuvi va namlikni chiqarish: Pnevmatik quritgichda issiqlik materiallarga tezda uzatiladi va shu orqali material ichidagi namlik chiqariladi. Quritish jarayonida, materialning yuzasidagi issiqlikni nafaqat havo oqimi olishiga, balki havo bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa qilish orqali namlikni tezda chiqarishga yordam beradi. Bu jarayon materiallarning namligini minimal darajaga tushuradi va quritishning samaradorligini oshiradi. 3. Tezkor quritish: Pnevmatik quritgichlarning asosiy afzalliklaridan biri bu tezkor quritish jarayonidir. Materiallar yuqori tezlikdagi havo oqimi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa qilgani uchun quritish juda tez amalga oshadi. Bunday quritish jarayoni, ayniqsa nozik, kichik hajmdagi va o‘zgaruvchan materiallar uchun juda samarali bo‘ladi. Pnevmatik quritgichlarning turlari 27 Pnevmatik quritgichlar turli xil konstruktsiya va ishlash printsiplari bilan farqlanadi. Ular asosan materiallarning turi va xususiyatlariga mos ravishda tanlanadi. Pnevmatik quritgichlarning ba'zi turlari quyidagilar: 1. Shaftali pnevmatik quritgichlar: Shaftali pnevmatik quritgichlar materiallarni shafta orqali yuqori tezlikdagi havo oqimi bilan quritadi. Bu turdagi quritish tizimida materiallar shafta ichida harakatlanadi, va shu orqali havo oqimi ular orasidan o‘tadi. Shaftali pnevmatik quritgichlar asosan katta hajmdagi materiallarni tezda quritish uchun ishlatiladi, masalan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yoki xom ashyolarni quritishda samarali bo‘ladi. 2. Pnevmatik xujayra quritgichlar: Bu turdagi quritgichlar materiallarni maxsus xujayralarda quritadi. Har bir xujayra havo oqimi va materialning o‘zaro aloqasini ta'minlaydi, bu esa quritish jarayonini samarali qiladi. Pnevmatik xujayra quritgichlar kichik hajmdagi materiallar uchun qulay bo‘lib, asosan laboratoriya va kichik ishlab chiqarish jarayonlarida qo‘llaniladi. 3. Pnevmatik ekranli quritgichlar: Pnevmatik ekranli quritgichlar materiallarni maxsus ekranlar orqali quritadi. Ekranli quritgichlar, asosan, nozik materiallar uchun samarali hisoblanadi. Ekran orqali materiallar havo oqimi bilan birga yuqori tezlikda quritiladi. Ushbu turdagi qurilmalarda materiallarning hajmi va turli xususiyatlari hisobga olinadi, chunki ekranli quritish tizimlarida materiallar faqat yuzaki quritiladi. Pnevmatik quritgichlarning loyihalash jarayoni 28 Pnevmatik quritgichlarni loyihalash jarayoni juda ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi, chunki qurilmaning samaradorligi, energiya sarfi, materiallar bilan aloqasi va turli omillarga bog‘liq. Pnevmatik quritgichni loyihalashda quyidagi omillarni hisobga olish zarur: 1. Havo oqimi va haroratni boshqarish: Quritish samaradorligini oshirish uchun havo oqimi va uning haroratini to‘g‘ri boshqarish zarur. Havo tezligi materialni quritishda muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori tezlikdagi havo oqimi materiallarning yuzasiga tezda ta'sir etadi va namlikni tezda chiqaradi. Havo oqimi tezligi juda past bo‘lgan taqdirda, quritish jarayoni sekinlashadi va samaradorlik pasayadi. 2. Materiallarning xususiyatlarini inobatga olish: Quritish jarayonini optimal qilish uchun materialning turi, o‘lchami, namlik darajasi va boshqa xususiyatlari hisobga olinishi kerak. Masalan, yuqori namlikka ega materiallar uchun yuqori harorat va havo tezligi zarur bo‘ladi, ammo juda nozik va o‘zgaruvchan materiallar uchun past haroratlar va sekinroq havo oqimi kerak bo‘lishi mumkin. 3. Energiya samaradorligini oshirish: Quritgichlarning energiya samaradorligini oshirish uchun energiya tejash texnologiyalaridan foydalanish zarur. Bunga issiqlikni qayta ishlash tizimlari yoki energiya qayta tiklash tizimlari kiradi. Bunday texnologiyalar orqali, quritgichning umumiy energiya sarfi kamayadi, bu esa ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytiradi. Pnevmatik quritgichlarning afzalliklari va kamchiliklari 29 Pnevmatik quritgichlarning bir qator ijobiy tomonlari mavjud: Tez va samarali quritish: Pnevmatik quritgichlar materiallarni tezda quritish imkonini beradi, bu esa ishlab chiqarish jarayonining samaradorligini oshiradi. Energiyani tejash: Pnevmatik quritgichlar havo oqimini samarali boshqarish orqali energiya sarfini minimallashtiradi, bu esa iqtisodiy jihatdan foydalidir. Turli materiallar bilan ishlashga moslashuvchanlik: Pnevmatik quritgichlar turli materiallar bilan ishlash uchun moslashtirilgan bo‘lib, ular keng turdagi materiallarni samarali quritishga yordam beradi. Biroq, ularning ayrim kamchiliklari ham mavjud: Narxi: Pnevmatik quritgichlar nisbatan yuqori narxga ega bo‘lishi mumkin, chunki ular texnologik jihatdan murakkab qurilmalardir. Qurilmaning kattaligi: Ba'zi pnevmatik quritgichlar juda katta o‘lchamlarga ega bo‘lib, bu ularni kichik ishlab chiqarish joylari uchun mos kelmasligi mumkin. Materialning o‘zgaruvchan xususiyatlari: Materiallarning turli o‘zgaruvchan xususiyatlari (masalan, namlik darajasi yoki hajmi) quritish jarayonini qiyinlashtirishi mumkin, bu esa qurilmaning samaradorligini kamaytirishi mumkin. Pnevmatik quritgichlar samarali quritish tizimlari bo‘lib, ular materiallarni tez va samarali quritishda yuqori natijalarga erishishga yordam beradi. Biroq, bu qurilmalarning samaradorligini oshirish uchun to‘g‘ri parametrlarni tanlash, materialning xususiyatlariga moslashtirish va energiya samaradorligini 30 optimallashtirish zarur. Pnevmatik quritgichlar ko‘plab sanoat tarmoqlarida samarali ishlatiladi, lekin ularning ishlash jarayoni va dizayni murakkab bo‘lishi mumkin, shuning uchun to‘g‘ri loyihalash va boshqaruv muhimdir. 31 III BOB. QURITGICHLARNING SAMARADORLIGINI OSHIRISH VA ULARNI TAHLIL QILISH 3.1. Quritgichlarning samaradorligini oshirish usullari Zamonaviy sanoatda quritish texnologiyasi ishlab chiqarish jarayonlarining ajralmas qismi hisoblanadi. Quritgichlarning samaradorligini oshirish — energiya tejash, mahsulot sifatini yaxshilash, ishlab chiqarish quvvatini ko‘paytirish va ekologik ta’sirni kamaytirish maqsadida olib boriladigan muhim yo‘nalishlardan biridir. Quritgichlarning samaradorligini oshirishning bir nechta usullari mavjud bo‘lib, ular texnologik, konstruktiv va avtomatlashtirish orqali amalga oshiriladi. Texnologik usullar orqali samaradorlikni oshirish: 1. Quritish jarayonining optimal parametrlarini tanlash. Har bir quritilayotgan materialning o‘ziga xos fizik-kimyoviy xususiyatlari bo‘lganligi sababli, ularni quritishda harorat, bosim, havo oqimining tezligi kabi parametrlar to‘g‘ri tanlanishi zarur. Masalan, sezgir materiallar past haroratda, barqaror materiallar esa yuqori haroratda quritilishi kerak. Shuningdek, quritish vaqti va materialning qatlam qalinligi ham jarayon samaradorligiga bevosita ta’sir qiladi. 2. Ko‘p bosqichli quritish texnologiyasini qo‘llash. Bunda quritish ikki yoki undan ortiq bosqichda amalga oshiriladi: dastlab yuqori haroratda namlikning asosiy qismi chiqariladi, keyin esa pastroq haroratda qolgan namlik chiqariladi. Bu yondashuv mahsulot sifatini saqlab qolish bilan birga energiya sarfini kamaytirishga xizmat qiladi. 32 3. Rekuperatsiya tizimlaridan foydalanish. Issiqlikni qayta ishlash texnologiyasi yordamida chiqayotgan issiq havoni yana kirish havosini isitish uchun ishlatish mumkin. Bu energiya tejamkorligining yuqori darajasini ta’minlaydi va ishlab chiqarish tannarxini kamaytiradi. Konstruktiv usullar orqali samaradorlikni oshirish: 1. Quritish kamerasining ichki yuzalarini optimallashtirish. Quritish kamerasida issiqlikning yo‘qolishini kamaytirish maqsadida issiqlik izolyatsiyasi mustahkamlanadi. Bu orqali haroratning barqaror saqlanishi va energiya sarfining kamayishi ta'minlanadi. 2. Havo oqimini samarali tashkil etish. Quritgichlar ichidagi havo oqimi optimal tarzda tashkil etilishi kerak: teng taqsimlangan, to‘siqsiz harakatlanuvchi, o‘lik zonalarsiz. Buning uchun aerodinamik jihatdan to‘g‘ri loyihalangan ventilyatorlar va havo yo‘llari ishlatiladi. 3. Zamonaviy qurilmalar va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarining qo‘llanilishi. Quritgichlar zamonaviy sensorlar, avtomatik nazorat modullari va dasturlashtirilgan boshqaruv tizimlari bilan jihozlanib, har bir parametr (harorat, namlik, vaqt va boshqalar) aniq nazorat ostida bo‘ladi. Bu tizimlar jarayonni real vaqt rejimida kuzatish va o‘zgarishlarga tezkor javob berish imkonini yaratadi. Avtomatlashtirish va raqamli texnologiyalar: 33 1. IoT va aqlli monitoring tizimlari. Quritish jarayonlarini masofadan turib boshqarish va monitoring qilish imkonini beradigan tizimlar samaradorlikni oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Bunday texnologiyalar yordamida ishlamayotgan davrlar aniqlanadi, energetik va texnik nosozliklar vaqtida bartaraf etiladi. 2. Sun’iy intellekt va mashinali o‘rganish algoritmlarini qo‘llash. Quritish jarayonida to‘plangan katta hajmdagi ma’lumotlar tahlil qilinib, optimal boshqaruv strategiyasi ishlab chiqiladi. Bu usullar bilan issiqlik yo‘qotishlarini kamaytirish, quritish sikllarini avtomatik optimallashtirish mumkin bo‘ladi. Quritgichlarning samaradorligini oshirish ko‘p jihatli yondashuvni talab qiladi. Har bir element — texnologik parametrlar, qurilmaning konstruktiv xususiyatlari, avtomatlashtirish darajasi — yakuniy samaradorlikka bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi kunda sanoat korxonalari energiya va resurslarni tejash maqsadida yuqoridagi usullarni keng qo‘llab, iqtisodiy samaradorlik va ekologik barqarorlikka erishmoqda. Quritgichlarni modernizatsiya qilish, yangilash va ilg‘or texnologiyalarni joriy qilish esa ishlab chiqarish sifatini tubdan oshirish imkonini beradi. 3.2. Quritgichlarning energiya samaradorligini tahlil qilish Zamonaviy sanoat korxonalarida energiya resurslaridan oqilona va samarali foydalanish ustuvor masalalardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, quritish jarayonlari energiya jihatidan eng talabi yuqori texnologik bosqichlardan biri sanaladi. Shu 34 sababli quritgichlarning energiya samaradorligini tahlil qilish, ularni modernizatsiya qilish va optimallashtirish muhim ilmiy-amaliy yo‘nalishlardan biridir. Quritgichlarning energiya samaradorligi deganda, sarflangan issiqlik energiyasining quritish mahsulotiga bevosita ta’sir qilgan foydali qismi bilan umumiy sarflangan energiya miqdori o‘rtasidagi nisbati tushuniladi. Bu ko‘rsatkich odatda quyidagi formula orqali ifodalanadi: η = (Qf / Qt) × 100% Bu yerda: η – energiya samaradorligi foizda, Qf – foydali (ishlatuvchi) issiqlik miqdori, Qt – umumiy sarflangan issiqlik miqdori. Quritgichlarning energiya samaradorligi ko‘plab omillarga bog‘liq: quritilayotgan material turi, quritgich turi (barabanli, pnevmatik, purkovchi va boshqalar), quritish harorati, quritish usuli (doimiy yoki bosqichli), issiqlik uzatish mexanizmi (kontaktli yoki konvektiv), havo aylanish tizimi va qurilmaning issiqlik izolyatsiyasi sifati. Masalan, barabanli quritgichlarda issiqlik yo‘qotishlari yuqori bo‘lishi mumkin, chunki ular ko‘pincha katta o‘lchamli ochiq tizimlarga ega bo‘ladi. Bunda chiqarilayotgan issiq havo bilan birga katta hajmdagi energiya yo‘qotiladi. 35 Bu yo‘qotishlar odatda 30-40% ni tashkil qilishi mumkin. Shu boisdan barabanli quritgichlarda rekuperatsiya tizimlarini joriy etish orqali chiqayotgan havo issiqligidan qayta foydalanish samaradorlikni oshiradi. Pnevmatik quritgichlarda esa havo oqimi tezligi juda yuqori bo‘lganligi sababli, issiqlik material bilan to‘liq aloqa qilmasdan yo‘qotilishi ehtimoli mavjud. Bunday hollarda quritgichning geometriyasi, havo taqsimoti va issiqlik almashinuvi yuzasini optimallashtirish energiya tejamkorligini oshirishga xizmat qiladi. Quritish tizimlarining energiya samaradorligini oshirishda quyidagi texnik yechimlar muhim hisoblanadi: Issiqlikni qayta ishlatish tizimlari (rekuperatorlar): Quritgichdan chiqayotgan yuqori haroratli havo issiqligini qayta ishlatish orqali sarflanayotgan energiyani 15- 25% gacha kamaytirish mumkin. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari: Quritish haroratini, havo tezligini va namlik darajasini aniq nazorat qilish orqali ortiqcha energiya sarfini bartaraf etish imkonini beradi. Materialni oldindan isitish: Quritishdan avval materialni quyosh energiyasi yoki issiqlik qoldiqlari yordamida isitganda energiya sarfi kamayadi. Yuqori samarali issiqlik izolyatsiyasi: Quritish kameralarida issiqlik izolyatsiyasini kuchaytirish natijasida issiqlik yo‘qotilishi keskin kamayadi. 36 Nam havo chiqishini optimallashtirish: Quritgichdan chiqariladigan nam havo miqdorini nazorat qilish energiya samaradorligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Dunyo tajribasida quritgichlar samaradorligini oshirish borasida Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi davlatlar ilg‘or hisoblanadi. Ular sanoat quritgichlariga sun’iy intellekt tizimlari, real vaqtda monitoring va prediktiv texnologiyalarni joriy qilgan holda energiya sarfini 20-30% gacha kamaytirishga erishgan. Shuningdek, O‘zbekistonda ham issiqlik energiyasi sarfini kamaytirishga qaratilgan texnologik modernizatsiya loyihalari amalga oshirilmoqda. Jumladan, yengil sanoat korxonalarida yangi avlod quritgichlar joriy etilib, ularning energiya samaradorlik ko‘rsatkichi 45-60% dan 70-80% gacha ko‘tarilgan. Shu tarzda, quritgichlarning energiya samaradorligini tahlil qilish — faqat texnik yoki iqtisodiy masala bo‘lib qolmay, balki atrof-muhit muhofazasi, barqaror rivojlanish, resurslarni tejash kabi global maqsadlar bilan bevosita bog‘liq. Bu yo‘nalishda chuqur tahlil, ilmiy yondashuv va zamonaviy texnologiyalar asosida har bir quritgich turiga mos yechim ishlab chiqish katta ijobiy natijalarni beradi. 37 3.3. Quritgichlarning texnologik samaradorligini baholash va yaxshilash Nam materiallarni quritishda ishlatiladigan quritgichlar texnologik jihatdan samarali bo‘lishi uchun ular mahsulot sifatini saqlab qolgan holda quritish jarayonini iloji boricha qisqa vaqt ichida, kam energiya sarfi bilan va optimal sharoitlarda amalga oshirishi kerak. Texnologik samaradorlik deganda, quritgichning berilgan texnik vazifani qanday darajada va qanchalik tejamkorlik bilan bajarayotganligi tushuniladi. Ushbu samaradorlik ko‘plab omillar – quritgich turi, quritish prinsipi, ishlatilayotgan energiya manbasi, issiqlik uzatish mexanizmi, materialning fizik-kimyoviy xossalari va boshqalar orqali belgilanadi. Quritish jarayonining samaradorligini baholash uchun quyidagi asosiy texnologik ko‘rsatkichlar muhim rol o‘ynaydi: Quritish davomiyligi (t) – qancha vaqt ichida material kerakli namlikgacha quritiladi. Qisqaroq vaqt – yuqori samaradorlik belgisidir. Quritilgan material sifati (Q) – materialning tashqi ko‘rinishi, fizik va kimyoviy xossalari, yaroqlilik muddati quritishdan keyin saqlanib qolganmi. Namlik ajratish darajasi (W) – qancha miqdordagi namlik materialdan chiqarib yuborilgan, bu ko‘rsatkich yuqori bo‘lsa, texnologik samaradorlik ham yuqori hisoblanadi. Issiqlik va massa almashinuvi intensivligi (α) – quritgich ichida issiqlik va bug‘ almashinuvining darajasi yuqori bo‘lsa, material tez va sifatli quritiladi. 38 Quritish jarayonining texnologik samaradorligini oshirish uchun bir qancha usullar mavjud. Ulardan asosiylari quyidagilar: 1. Quritish parametrlarini optimallashtirish – harorat, havo harakati tezligi, bosim va namlik darajasining optimal kombinatsiyasini aniqlash orqali quritish jarayonini texnologik jihatdan mukammallashtirish mumkin. 2. Ko‘p bosqichli quritish tizimlari – material avval past haroratda oldindan quritiladi, keyin yuqori haroratda yakuniy quritish amalga oshiriladi. Bu usul materialning sifati va energiya samaradorligini birgalikda ta’minlaydi. 3. Materialning quritishga tayyorlanishi – quritiladigan mahsulotni oldindan ezish, mayinlashtirish, aralashtirish, suyuqlikdan ajratish kabi tayyorlov bosqichlari quritish tezligini oshiradi va sifatni yaxshilaydi. 4. Quritgichning konstruksiyasini takomillashtirish – har bir material uchun mos bo‘lgan quritgichning shakli, o‘lchami, ichki havo aylanish tizimi, issiqlik manbai tanlansa, texnologik samaradorlik ancha oshadi. Masalan, nozik dispersli materiallar uchun purkovchi quritgichlar samaraliroq bo‘lishi mumkin, yirik zarrachali materiallar uchun esa barabanli yoki lentali quritgichlar maqsadga muvofiq. 5. Avtomatik boshqaruv tizimlari joriy etish – quritish jarayonini real vaqtda kuzatish va boshqarish, harorat, namlik va havo oqimini doimiy nazorat qilish quritgich samaradorligini doimiy ravishda yuqori darajada ushlab turadi. 39 6. Ishlab chiqarish oqimini optimallashtirish – quritgichdan keyingi jarayonlar (sovitish, qadoqlash) bilan muvofiqlashtirilgan holatda quritish jarayonini tashkil qilish mahsulot yo‘qotishlarini kamaytiradi va ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi. 40 XULOSA So‘nggi yillarda xalqaro tajribada sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalar yordamida quritgichlar samaradorligini baholash va boshqarish bo‘yicha ilg‘or tizimlar joriy etilmoqda. Jumladan, sensorlar orqali har bir material qatlamining namligini real vaqt rejimida o‘lchash, haroratni avtomatik nazorat qilish, bulutli texnologiyalar orqali jarayonni masofadan tahlil qilish – bularning barchasi texnologik samaradorlikni oshirish imkonini bermoqda. O‘zbekistonda ham oziq-ovqat, farmatsevtika, yengil sanoat kabi sohalarda samarali quritgichlardan foydalanish tajribalari kengaymoqda. Ayniqsa, meva- sabzavotlarni quritish uchun energiya tejamkor va yuqori texnologik ko‘rsatkichlarga ega purkovchi va vakuumli quritgichlar ishlab chiqilmoqda va joriy etilmoqda. Bu esa nafaqat mahsulot sifati va daromadni oshiradi, balki ekologik xavfsizlik va resurslardan oqilona foydalanish nuqtayi nazaridan ham muhim ahamiyatga ega Nam materiallarni quritish texnologiyasi sanoatning ko‘plab tarmoqlarida — oziq-ovqat, kimyo, farmatsevtika, qurilish materiallari va boshqa sohalarda mahsulot sifati va ishlab chiqarish samaradorligini belgilovchi muhim bosqich hisoblanadi. Ushbu kurs ishida quritgichlarning asosiy turlari, ularning ishlash prinsiplari, hisoblash va loyihalash metodlari chuqur o‘rganildi. Barabanli, mavhum qaynash qatlamli, pnevmatik, purkovchi, lentali, shaxtali kabi quritgichlarning har biri o‘zining konstruktiv xususiyatlari, energiya sarfi, texnologik samaradorligi bilan ajralib turadi. 41 Quritgichlarning samarali ishlashi bir qancha omillarga — quritilayotgan materialning fizik-kimyoviy xossalari, quritgichning ishlash rejimi, issiqlik uzatish mexanizmlari, quritgich ichidagi havo harakati va qurilma konstruksiyasining optimal tanlanishiga bog‘liq. Hisoblash jarayonida namlik miqdori, quritish tezligi, issiqlik sarfi, quritgichning o‘lchamlari, havo sarfi kabi texnik ko‘rsatkichlar aniqlanib, qurilmaning texnologik va energiya samaradorligi baholandi. Bugungi kunda energiya tejovchi va avtomatlashtirilgan quritgichlarga bo‘lgan talab ortib bormoqda. Bu esa, loyihalashda zamonaviy yechimlarni qo‘llash, jarayonni optimallashtirish, quritgichlarni real vaqtda boshqarish va nazorat qilish zaruratini yuzaga keltiradi. Shu bilan birga, texnologik samaradorlikni oshirish, ekologik xavfsizlikni ta'minlash va mahsulot sifati buzilmasligini saqlab qolish maqsadida ilg‘or texnologiyalar joriy etilishi zarur. Quritish qurilmalarini to‘g‘ri hisoblash va loyiha asosida ishlab chiqish, nafaqat ishlab chiqarish jarayonining unumdorligini oshiradi, balki iqtisodiy jihatdan tejamli bo‘lishi, resurslarni samarali ishlatish, chiqindilarni kamaytirish va mahsulot sifatini yuqori darajada ushlab turishda ham muhim omil hisoblanadi. Shu sababli, har bir quritgich turi uchun aniq texnologik yechimlar ishlab chiqish va amaliyotda qo‘llash sanoat rivoji uchun zarurdir. 42 43 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ 1. Abdullayev A., Mavlonov B. “Issiqlik almashinuvi asoslari”, Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2018. 2. Ahmedov M.A. “Texnologik jarayonlar nazariyasi va hisoblash asoslari”, Toshkent: “O‘qituvchi”, 2020. 3. Beknazarov T.T. “Quritish qurilmalari va ularning ishlash prinsipi”, Samarqand, 2019. 4. Gulyamov A.S. “Kimyo sanoati jarayonlarida quritish”, Toshkent: “Fan”, 2016. 5. Jo‘rayev A., Salimov D. “Sanoat qurilmalari va ularning konstruksiyalari”, Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2021. 6. Karimov O. “Issiqlik texnikasi asoslari”, Toshkent, 2015. 7. Komilov Sh.S. “Texnologik mashinalar va uskunalar”, Buxoro, 2020. 8. Latipov M. “Quritish jarayonlari nazariyasi”, Toshkent, 2017. 9. Matyoqubov B. “Issiqlik almashinuvi jarayonlari”, Toshkent, 2022. 10. Murodov Q. “Qattiq va suyuq moddalarning issiqlik almashinuvi”, Qarshi, 2019. 44 11. Rahimov D.R. “Quritgichlar: nazariyasi va loyihalash asoslari”, Andijon, 2021. 12. Raxmonov I. “Sanoat ventilyatsiyasi va quritish tizimlari”, Toshkent, 2016. 13. Sodiqov N. “Mexanik va issiqlik jarayonlari nazariyasi”, Toshkent, 2020. 14. Usmonov R. “Mashinasozlik texnologiyasi asoslari”, Farg‘ona, 2018. 15. Yusupov H. “Kimyoviy texnologik jarayonlar va qurilmalar”, Toshkent, 2021. Qo shimcha adabiyotlar:ʻ Krichko A.N. “Teoriya i raschyot apparatov dlya sushki”, Moskva: Mashgiz, 1982. Perry R.H., Green D. “Perry’s Chemical Engineers’ Handbook”, 8th ed., McGraw-Hill, 2007. Geankoplis C.J. “Transport Processes and Unit Operations”, Prentice Hall, 2003. Internet manbalari: 1. www.sciencedirect.com – ilmiy maqolalar va texnik izlanmalar. 45 2. www.springer.com – texnologik jarayonlar bo‘yicha darsliklar. 3. www.researchgate.net – quritish texnologiyalari haqida ilmiy izlanmalar. 4. www.academia.edu – talaba va ilmiy xodimlar uchun maqolalar. 5. www.ziyonet.uz – o‘zbek tilidagi ilmiy resurslar bazasi. 6. www.technoworld.uz – texnika va sanoat yangiliklari. 7. www.elibrary.ru – rus tilidagi ilmiy-texnik maqolalar. 46

Nam materiallami quritish uchun quritgich (barabanli, mavhum qaynash qatlamli, pnevmatik, lentali, shaxtali, purkovchi va hokazojqurilmalami hisoblash va loyihalash

Купить