Gazlarni quritishda ishlatiladigan dietilen gilekolini desorbsiya jarayoni - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	610.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	07 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Gazlarni quritishda ishlatiladigan dietilen gilekolini desorbsiya jarayoni

Sotib olish

O `ZBЕKISTON RЕSPUBLIKАSI OLIY VА O`RTА MАXSUS TА`LIM
VАZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
“ Neft-gazni qayta ishlash obyektlaeri ” kаfеdrаsi
“Gazni qayta ishlash sanoati obyektlarini texnologiyalarini
loyihalashtirish, qurish va ishlatish” fаnidаn
“ Gazlarni quritishda ishlatiladigan dietilen gilekolini desorbsiya
jarayoni ” mаvzusidа
KURS LOYIHASI
Bаjаrdi __________________________
Qabul qildi: __________________________
TOSHKENT

“T A S D I Q L A Y M A N”
_________________________
kafedrasi mudiri ___________
(imzo)
_________________________
(ilmiy unvoni, F.I.SH.)
« ___ » __________ 20___ yil
Kurs loyihasi
TOPSHIRIQ
Fanning nomi: _________________________________
Talaba: ________________________ guruh_________
1. Kurs loyihasining mavzusi: ____________________
_____________________________________________
2. Kurs loyihasi uchun boshlang’ich ma’lumotlar
_____________________________________________
_____________________________________________
3. Qo’llanmalar: _______________________________
_____________________________________________
4. Hisobiy izoh qismining mazmuni (ishlab chiqilishi lozim bo’lgan savollar
ro’yxati):
_____________________________________________________________________
_____________________
5. Chizmalar ro’yxati (bajarilishi lozim bo’lgan chizma va
grafiklar):__________________________________
_____________________________________________
Rahbar: ________________________
(ilmiy unvoni, F.I.SH.)
2

Мундарижа
Кириш........................................................................................................4
1. Нефтнинг таркибий тузилиши .....................................................5
2. Деминераллашдан кейинги қўшимча нейтраллаш; ..............17
3. ЕЛОУ қурилмаси технологик тавсифи. ....................................27
4. Хисоб қисми ....................................................................................30
Хулоса.......................................................................................................34
Фойдаланилган адабиёт........................................................................36
3

Кириш
Тижорат қудуқларидан олинадиган нефтнинг таркибида боғланган газ,
қум, лой, туз кристаллари, шунингдек, тузлар эриган сув, асосан натрий,
калтсий ва магний хлоридлари, камроқ карбонатлар ва сулфатлар мавжуд.
Одатда, сувсиз ёки кам суғорилган нефт конни ўзлаштиришнинг дастлабки
даврида ишлаб чиқарилади, аммо ишлаб чиқариш ўсиши билан унинг сув
кесилиши ортади ва (94 ± 4)% гача этади. Кўриниб турибдики, таркибида жуда
учувчан органик (метандан бутангача) ва ноорганик ( H2
С , CО
2 ) газ
компонентларини ҳам ўз ичига олган бундай "ифлос" ва хом нефтни конларни
пухта тайёрлашсиз нефтни қайта ишлаш заводларида ташиш ва қайта ишлаш
мумкин эмас.
Ушбу моддаларнинг нефтда мавжудлиги нефтни қайта ишлаш заводлари
ускуналарининг ишлашига зарарли таъсир кўрсатади:
1) сув миқдори юқори бўлса, нефт дистиллаш заводлари
ускуналаридаги босим ошади, уларнинг маҳсулдорлиги пасаяди ва энергия
сарфи ошади;
2) печлар ва иссиқлик алмашинувчилари қувурларида тузларнинг
чўкиши уларни тез-тез тозалашни талаб қилади, иссиқлик узатиш
коеффитсиентини камайтиради ва қаттиқ коррозияга олиб келади;
3) нефт маҳсулотларининг қолдиқларида (мазут, смола) тўпланиши
уларнинг сифатини ёмонлаштиради
4

1. Нефтнинг таркибий тузилиши;
Нефтда қатлам сувининг мавжудлиги уни ташиш харажатларини
оширади. Сувнинг буғланиши ва буғнинг конденсатсияси учун энергия сарфини
оширади. Бундан ташқари, баластли сувнинг мавжудлиги нефт тизимининг
вискозитесини оширади, паст ҳароратларда кристалли ҳидратларнинг пайдо
бўлиш хавфини келтириб чиқаради. Нефт билан ҳосил бўлган қатлам сувлари,
қоида тариқасида, сезиларли миқдорда эрувчан минерал тузлар, эрувчан газлар,
беқарор коллоид эритмалар (золлар) ҳосил қилувчи кимёвий бирикмалар, сувда
эримайдиган ва суспензияда бўлган қаттиқ ноорганик моддаларни ўз ичига
олади.
Қум, лой, оҳактош ва унда тўхтатилган бошқа жинсларнинг юқори
дисперсли зарраларидан ташкил топган, сув глобулалари юзасида
адсорбсияланган нефтнинг механик аралашмалари нефт эмулсияларини
барқарорлаштиришга ёрдам беради. Барқарор эмулсияларнинг ҳосил бўлиши
кон нефтини сувсизлантириш ва тузсизлантириш учун оператсион
харажатларнинг ошишига олиб келади, шунингдек, атроф-муҳитга зарарли
таъсир кўрсатади. Шундай қилиб, қатлам сувини нефтдан чўктирувчи ва
резервуарларда ажратишда нефтнинг бир қисми сув билан бирга эмулсия
ҳолида чиқарилади, бу эса чиқинди сувларни ифлослантиради. Тузоқларда
ушланган эмулсиянинг бир қисми сопол чуқурларда ва нефт ҳавзаларида
тўпланади ва тўпланиб, "сақлаш" деб аталадиган мойларни ҳосил қилади,
улардан оқилона фойдаланиш ёки йўқ қилиш топа олмайди. Механик
аралашмаларнинг кўплиги билан қувурларнинг эскириши ва ёг
ъускуналаридаги конларнинг пайдо бўлиши кучаяди, бу иссиқлик узатиш
коеффитсиенти ва қурилмаларнинг маҳсулдорлигини пасайишига олиб келади.
Нефтни қайта ишлашда сув ва механик аралашмалардан кўра кўпроқ
зарарли таъсир - бу эмулсияланган сув билан бирга ёғга кирадиган тузлар -
хлоридлар. Айниқса, Cа ва Mg . Улар гидролизланганда ( паст ҳароратларда
5

ҳам) хлорид кислота ҳосил бўлади. Хлорид кислотаси таъсирида технологик
қурилмалар ускунасининг металлини йўқ қилиш (коррозия) содир бўлади.
Дистиллаш заводларининг конденсатсия-совутиш ускуналари, айниқса,
хлоридларнинг гидролизи маҳсулотлари билан кучли коррозияга учрайди.
Бундан ташқари, қолдиқ нефт маҳсулотлари - мазут, смола ва коксда тўпланган
тузлар уларнинг сифатини пасайтиради.
MgCl
2 э нг юқори гидролиз қобилиятига эга . MgCl
2 гидролизи қуйидаги
тенгламалар бўйича боради:
MgCl
2 + H2
О → MgОHCl + ҲCl ,
MgCl
2 + 2H2О → Mg ( ОH )
2 + 2 ҲCl .
Нефтнинг олтингугурт бирикмаларининг парчаланиши натижасида ҳосил
бўлган H2
С мавжуд бўлганда ва кислота билан биргаликда ускунанинг қаттиқ
коррозияси юзага келади:
Fe + H2
С → FeС + H2
, + 2HCl → FeCl
2 + H2
С.
Темир хлорид сувли эритмага ўтади ва водород сулфиди яна темир билан
реаксияга киришади.
Шундай қилиб, нам муҳитда ёғларда металл хлоридлар ва водород
сулфидининг биргаликда мавжудлиги билан металл коррозиясининг ўзаро
бошланган занжирли реактсияси пайдо бўлади. Ёғларда хлорид тузлари бўлмаса
ёки паст бўлса, коррозиянинг интенсивлиги анча паст бўлади, чунки ҳосил
бўлган темир сулфиднинг ҳимоя плёнкаси металлни кейинги коррозиядан
қисман ҳимоя қилади. Ёг ътаркибидаги тузлар контсентратсиясининг 40-50 дан
3-5 Mg / дм 3 гача камайиши
билан тўғридан-тўғри дистиллаш мосламасини капитал
таъмирлаш 100 кундан 500 кунгача ёки ундан кўпроққа кўтарилади.
6

Ускуналарнинг коррозияси камаяди, каталитик жараёнларда
катализаторларнинг харажатлари камаяди, газ турбинаси ва қозон ёқилғиси,
кокс ва битум сифати яхшиланади.
Қайта ишлаш заводларига этказиб бериладиган мойлар ГОСТ 9965-76
стандартларига мувофиқ 1-жадвалда келтирилган қуйидаги учта гуруҳга
бўлинади. [1]
1-жадвал - ГОСТ 9965-76 бўйича мойлар гуруҳлари
Кўрсаткич Гуруҳ
рақами
би
тт
а 2 3
Хлоридлар консентратсияси, Mg/дм
3
ортиқ эмас 10
0 30
0 90
0
Сувнинг масса улуши, %, ортиқ эмас 0,5 1.
0 1.0
Механик аралашмаларнинг масса
улуши, %, ортиқ эмас 0,0
5 0,
05 0,0
5
Далаларда нефтни қайта ишлашга тайёрлаш
Нефт икки босқичда - нефт конида ва нефтни қайта ишлаш заводида қайта
ишлашга тайёрланади. Иккала босқичда ҳам қайта ишлашга тайёргарлик
вазифаси нефтдан аралашмаларни ажратишни ўз ичига олади. Нефт конларида
турли хил нефт йиғиш ва тозалаш тизимлари ишлайди. Ишлаши газ ва нефтнинг
энгил фрактсияларини йўқотиш билан боғлиқ бўлган босимсиз тизимлар йиғиш,
тозалаш ва сақлаш учун экологик хавфсизроқ муҳрланган тизимлар билан
алмаштирилди. Нефтни дала тайёрлаш босқичида ундан асосий бирикма газ,
7

қатлам суви ва механик аралашмалар ажратилади.
Бир гуруҳ қудуқлардан олинган хом нефт газ сепаратор зинапояларига
тушади, бу эрда босимнинг кетма-кет пасайиши туфайли у суюқликдан (нефт ва
сувдан) ажратилади , сўнгра оралиқ қабул қилувчиларда олинган конденсатдан
қисман озод қилинади ва газни тозалашга юборилади. газни қайта ишлаш
заводи (ёки уларни резервуар босимини ушлаб туриш учун қудуқларга
помпаланади). Бирлаштирилган ва эриган газлар нефтдан нарвонлар тизимида -
газ сепараторларида босимнинг кетма-кет пасайиши туфайли - қудуқдаги
босимдан атмосFeра босимига қадар ажратилади. Шундан сўнг, эриган газлар
ҳали ҳам нефтда қолади (масса улуши 4% гача). Газни ажратиш билан бир
вақтда хом нефт ҳам механик аралашмалардан ва ишлаб чиқарилган сувнинг
асосий қисмидан тузоқларда ажратилади. Далалардаги бундай қурилмалар
чўктириш танклари деб аталади. Бу ердан нефт дала электр тузсизлантириш
заводларига киради, у эрда қисман механик аралашмалардан ажратилади, бу эса
нефтни қувурлар орқали ташиш ва қайта ишлашни қийинлаштиради,
қувурларнинг ички юзаси эрозиясига, асбоб-ускуналардаги чўкиндиларга олиб
келади, бу эса ўз навбатида камайишига олиб келади. иссиқлик узатиш
коеффитсиентида дистиллаш қолдиқларининг (мазутлар, смолалар) кул
таркибини оширади, барқарор эмулсияларнинг шаклланишига ёрдам беради.
Газ ажратувчи зинапоялардан кейин эриган газлар ҳали ҳам мойларда
оғирликнинг 4% гача бўлган миқдорда қолади. Кейинчалик, газ
сепараторларидан олинган нефт чўктирувчи идишларга киради, ундан уни
сувсизлантириш, тузсизлантириш ва барқарорлаштириш жараёнларини ўз ичига
олган нефтни тозалаш мосламасига (ОТП) юборилади. Дала тайёрлашдан кейин
тоифага қараб нефтдаги туз миқдори 40−3600 Mg/дм 3 гача
, қолдиқ сув миқдори
0,2−1,0% (wт) га камаяди. Нефтни охирги сувсизлантириш ва тузсизлантириш
нефтни қайта ишлаш заводида туз миқдори 5 Mg / л дан кўп бўлмаган ва сув
0,2% дан (оғирлик) кўп бўлмаган миқдорда амалга оширилади .
8

1. Мойларни тузсизлантириш ва сувсизлантиришнинг асосий
усулларининг умумий тавсифи
Сувсизланиш жараёни нефт чучук сув билан аралаштирилганда ҳосил
бўладиган нефт эмулсиясини йўқ қилишга асосланган, эмулсия янада
табақаланишга дучор бўлади. Тузсизлантиришда сувсизланган ёг ъчучук сув
билан аралаштирилади, сунъий эмулсия ҳосил қилади (лекин шўрлиги паст),
кейин эса йўқ қилинади. Сув заводда тозаланади ва резервуар босимини ушлаб
туриш ва нефтни алмаштириш учун резервуарга қайта юборилади. Технологик
блокларнинг давом этаётган катталашиши ва комбинатсияси ва каталитик
жараёнларнинг кенг қўлланилиши муносабати билан қайта ишлаш учун этказиб
бериладиган ёғлардаги металл хлоридларнинг таркибига қўйиладиган талаблар
доимий равишда ошиб бормоқда. Хлорид миқдори 5 Mg/дм 3 гача камайтирилганда
темир, калтсий, магний, натрий ва мишяк бирикмалари каби металлар нефтдан
деярли бутунлай чиқарилади ва ванадий миқдори икки баравардан кўпроқ
камаяди, бу жуда муҳимдир. реактив ва газ турбинали ёқилғи, нефт кокслари ва
бошқа нефт маҳсулотлари сифати нуқтаи назаридан. Замонавий маҳаллий
нефтни қайта ишлаш заводларида мойларни хлорид миқдори 3 дан 5 Mg / дм 3
гача ва сувни оғирлиги 0,1% гача тузсизлантириш этарли деб ҳисобланади.
Таркибида углеводород бўлмаган аралашмалар, айниқса металл тузлари
бўлмаган соф нефт ва чучук сув ўзаро эримайди ва чўкиш пайтида бу аралашма
осонгина ажралиб чиқади. Бироқ, нефтда бундай аралашмалар мавжуд
бўлганда, нефт-сув тизими ажратилиши қийин бўлган нефт эмулсиясини ҳосил
қилади [3].
Сув-мой дисперсли тизимлар ва уларнинг хоссалари
Емулсия бир-бирига аралашмайдиган ёки озгина аралашадиган иккита
суюқликдан иборат бўлган гетероген тизим бўлиб, улардан бири иккинчисида
диаметри 0,1 микрондан ортиқ бўлган майда томчилар (глобулалар) шаклида
тарқалади.
9

Ёг эмулсияларининг қуйидаги турлари мавжуд: сувдаги мой (гидрофил
ёки олдинга турдаги эмулсия) ва мойдаги сув (гидрофобик ёки тескари турдаги
эмулсия). Биринчи ҳолда, мой томчилари сувли дисперсия муҳитида
тақсимланади, иккинчи ҳолда, сув томчилари дарҳол дисперсияни ҳосил қилади
ва нефт дисперсия муҳити ҳисобланади.
Емулсияларнинг ҳосил бўлиши дисперс тизимнинг фаза чегарасидаги
сирт ҳодисалари, биринчи навбатда сирт таранглиги, суюқлик унинг сиртининг
ошишига қаршилик кўрсатадиган куч билан боғлиқ.
Емулсияларнинг ҳосил бўлишига ва барқарорлашишига ёрдам берувчи
моддалар эмулсификаторлар деб аталади; барқарор эмулсияларнинг сирт
адсорбсион плёнкасини бузадиган моддалар - демулсификаторлар.
Емулсификаторлар одатда қутбли нефт моддалари, масалан, қатронлар,
асфалтенлар, асфалтоген кислоталар ва уларнинг ангидридлари, нафтеник
кислоталарнинг тузлари ва турли хил органик аралашмалардир. Турли қаттиқ
углеводородлар, керосинлар ва мойларнинг тсерезинлари ҳам барқарор
эмулсиялар ҳосил қилишда иштирок этиши аниқланган. Ҳосил бо лган эмулсияʻ
тури ко п жиҳатдан эмулгаторнинг хоссаларига бог лиқ: гидрофобик хоссага эга
ʻ ʻ
эмулгаторлар ёг даги сув эмулсиясини, я ни ҳидрофобик, гидрофил
ʻ ʼ
эмулгаторлар эса гидрофил ёг -сув эмулсиясини ҳосил қилади. Шунинг учун
ʻ
эмулсификаторлар эмулсификатор тури билан бир хил турдаги эмулсия ҳосил
бўлишига ёрдам беради. Иккала турдаги эмулсификаторлар мавжуд бўлганда,
эмулсияларнинг инверсияси, яъни бир турдан иккинчисига ўтиш мумкин. Бу
ҳодиса баъзан эмулсияларни синдиришда қўлланилади.
Нефтни қайта ишлаш заводлари нефт таркибидаги сув эмулсияларини
олади. Улар жуда чидамли ва кўп ҳолларда фақат тортишиш таъсирида
деламинатсияланмайди. Шунинг учун сув глобулларининг тўқнашуви ва нефт
муҳитидан ажралиши пайтида уларнинг катталашиши, бирлашиши мумкин
бўлган шароитларни яратиш керак. Томчилар ҳаракати учун шароит қанчалик
10

қулай бўлса, эмулсиялар шунчалик осон парчаланади.
Турли хил мойлар эмулсия (емулсия) ҳосил қилиш учун ҳар хил
мойилликка эга ва бу кўрсаткичга кўра, фоиз билан ўлчанадиган бўлсак, улар уч
гуруҳга бўлинади: юқори эмулсия (емулсия 80 дан 100% гача), оралиқ (емулсия
40%), паст эмулсия. (емулсия 1,3-8,0%. Ёғларнинг эмулсивлигини баҳолаш
уларни сувсизлантириш ва тузсизлантириш жараёнининг оптимал режими ва
схемасини танлаш имконини беради [4].
Ёг сув эмулсияларини йўқ қилиш усуллари
Емулсиялар сув томчиларини қўполлаштиришга, зичлик фарқини
оширишга (ажралишнинг ҳаракатлантирувчи кучи) ва нефтнинг ёпишқоқлигини
камайтиришга қаратилган турли хил таъсирларга дучор бўлади.
Ёғни сувсизлантириш ва тузсизлантириш учун қуйидаги технологик
жараёнлар қўлланилади:
1 ) нефтнинг гравитатсиявий чўкиши;
2 ) иссиқ ёг ъшлами;
3 ) эмулсия билан иситиш (иссиқлик билан ишлов бериш);
4 ) унга демулсификаторни киритиш (кимёвий ишлов бериш);
5 ) электр майдонини қўллаш (електр ишлов бериш).
Одатда, эмулсияга таъсир қилишнинг бир қатор усулларининг
комбинатсияси қўлланилади. Шундай қилиб, комбинатсия эмулсияни энг тез ва
самарали ажратишни таъминлайди. Амалда, асосан, эмулсияни синдириш учун
термодинамик ва электр усулларининг комбинатсияси қўлланилади.
Гравитатсион чўкиш жараёни технология нуқтаи назаридан энг оддий
ҳисобланади. Бундай ҳолда, катта ҳажмли танклар ёг ъбилан тўлдирилади ва
маълум вақт давомида (48 соат ёки ундан кўпроқ) сақланади. Тутиб туриш
жараёнида сув томчиларининг коагулятсия жараёнлари содир бўлади ва
каттароқ ва оғирроқ сув томчилари тортишиш (тортишиш) таъсирида тубига
чўкади ва пастки сув қатлами шаклида тўпланади. Бироқ, совуқ ёғни
11

чўктиришнинг гравитатсион жараёни нефтни сувсизлантиришнинг самарасиз ва
этарли даражада самарали усули ҳисобланади.
Суғорилган ёғнинг иссиқ чўкиши, мойни (60 ± 10) ° C ҳароратгача
олдиндан қиздириш натижасида сув томчиларининг коагулятсия жараёнлари
сезиларли даражада осонлашганда ва чўкиш пайтида ёғнинг сувсизланиши
тезлашганда самаралироқ бўлади. . Гравитатсион сувсизланиш усулларининг
камчилиги паст самарадорликдир.
Агар тортишиш кучлари ўрнига марказдан қочма куч ишлатилса,
эмулсияни механик ажратиш самарадорлиги сезиларли даражада ошиши
мумкин, яъни. Эмулсияни сентрифугалаш. Тсентрифугада заррачанинг чўкиш
тезлиги ҳар доим тортишиш таъсирида эркин чўкиш тезлигидан каттароқдир.
Аммо бу усул аппарат дизайнининг мураккаблиги туфайли саноатда
қўлланилишини топмади.
Иссиқлик билан ишлов бериш Э мулсиялар , унинг зичлиги, ёпишқоқлик-
температура хусусиятларига, эмулсия турига ва электродеҳидратор ёки
термокимёвий дегидрататсия қозонидаги босиMgа қараб, маълум бир ёг ъучун
оптимал ҳароратга (105 ± 45) ° С гача қиздиришдан иборат. Ҳароратнинг
маълум чегарага кўтарилиши демулсификатсия жараёнининг барча
босқичларининг кучайишига ёрдам беради: биринчидан, табиий
эмулсификаторларнинг нефтда эрувчанлиги ошиши ва парафин ва асфалтен
зирҳли кристалларининг эриши натижасида эмулсияларнинг беқарорлашиши
ва. , иккинчидан, ёпишқоқлик ва зичлик мойининг пасайиши натижасида сув
томчиларининг чўкиш тезлигининг ошиши ва шу билан демулсификаторнинг
зарур истеъмолини камайтириш.
Ҳароратни танлаш, биринчи навбатда, ёғнинг ўзига хос хусусиятлари
билан белгиланади: энгил, паст вискозители ёғлар учун ёғнинг қайнаб
кетишининг олдини олиш учун паст ҳароратлар, оғир ёғлар учун эса юқори
ҳароратлар босимнинг ошиши билан биргаликда қўлланилади. .
12

Тузсизлантириш учун оптимал ҳароратни 100 дан 120 ° C гача (Кама,
Мангйшлак, Туркман мойлари) ҳисобга олиш керак. 120 °С дан 140 °С гача
бўлган ҳароратлар - оғир, ёпишқоқ мойлар учун (Арлан). Одатда,
деҳидраторларда тегмаслик ҳарорат танланади, бунда мойнинг ёпишқоқлиги
икки дан тўрт cСт гача. Кўпгина ёғлар 70 дан 90 ° C гача бўлган ҳароратда жуда
яхши тузсизланади. Ёг ъиситиш ҳароратининг ошиши билан тизимнинг
суюқлик-фаза ҳолатини сақлаб туриш ва ёғ йўқотишлари ва ёнғин хавфини
камайтириш учун бир вақтнинг ўзида босимни ошириш керак. Шу билан бирга,
босимнинг ошиши аппарат деворларининг қалинлигини ошириш заруратини
келтириб чиқаради. Электр деҳидраторларнинг замонавий моделлари 1,8 МПа
гача бўлган босим учун мўлжалланган.
Ҳароратнинг ошиши билан бир қаторда демулсификаторнинг киритилиши
ҳам қўлланилади , у фазалар чегарасида адсорбсияланиб, томчилар атрофида
тўпланган табиий эмулсификаторларни тарқатади ва пептизатсия қилади ва шу
билан "зирҳли" қатламларнинг структуравий ва механик кучини кескин
камайтиради. .
Ҳарорат ва демулсификаторларнинг биргаликдаги таъсири остида сув
томчилари интенсив равишда каттароқ томчиларга бирлашади, улар тортишиш
таъсирида тезда чўкади ва нефтдан ажралиб чиқади.
Демулсификаторлар махсус синтез қилинган кимёвий бирикмалар бўлиб,
улар қуйидаги талабларга жавоб беради:
 нефтнинг хоссаларини ўзгартирмаслик ва сув молекулалари билан
реаксияга киришмаслик қобилияти;
 кам харажат билан юқори демулсификатсия қилиш қобилияти;
 нефтдан ажратилган чиқинди сувдан ажратиб олиш қулайлиги;
 токсик эмаслиги, ускунага нисбатан инертлиги, арзонлиги,
мавжудлиги.
Демулсификаторларнинг икки тури мавжуд - электролит бўлмаган ва
13

коллоид турдаги.
Електролит бўлмаган демулсификаторларга нефт эмулсификаторларини
эритувчи ва айни пайтда унинг ёпишқоқлигини камайтирадиган органик
моддалар (бензол, спиртлар, керосин) киради. Бу сув томчиларининг тез
бирлашишига ва уларнинг ёғинларига ёрдам беради. Улар асосан лаборатория
ва тадқиқот амалиётида қўлланилади. Ёг ъдегидрататсиясининг саноат
технологиясида ноелектролитлар юқори истеъмол ва юқори нарх, шунингдек,
сув ёғингарчиликларидан кейин уларни нефтдан ажратиш қийинлиги сабабли
ишлатилмайди.
Саноатда энг кўп ишлатиладиган сирт фаол моддалар (сирт фаол
моддалар) - коллоид типдир. Улар уч хил бўлади: анион, катён ва ноионик, яъни
улар сувда ион ҳосил қилмайди.
Анион (сулфанол, карбоксилик кислоталар) сув иштирокида углеводород
қисмининг манфий зарядланган ионларига ва мусбат металл ва водород
ионларига ажралади.
Катион кислоталари сув иштирокида мусбат зарядланган радикал ва
манфий зарядланган кислота қолдиғига парчаланади. Улар камдан-кам ҳолларда
демулсификатор сифатида ишлатилади.
Нонионик нефтни сувсизлантириш технологиясида энг кенг
қўлланилишини топди.
Сирт фаол моддалар ёғлар таркибидаги табиий эмулсификаторларга
нисбатан юқори сирт фаоллигига эга. Сирт фаол моддалар ёрдамида ёг
эмулсияларини йўқ қилиш қуйидагиларга олиб келиши мумкин:
1) эмулсияни барқарорлаштирувчи эмулсификаторнинг сув глобулалари
юзасидан адсорбсион силжиши;
2) қарама-қарши турдаги беқарор эмулсияларнинг шаклланиши;
) адсорбсион плёнканинг кимёвий эриши.
Сув-мой эмулсиясининг беқарорлиги мавжуд. Барқарор эмулсиялардан
14

ҳосил бўлган беқарор эмулсиялар кейинчалик осонлик билан йирик сув
глобулларига бирлашади ва дисперсия муҳитидан (мой) чўкади. Бу ёг
ъдеҳидратсияси ва тузсизланишнинг умумий жараёнини чеклайдиган
дестабилизатсия босқичидир. У, ўз навбатида, икки босқичдан иборат:
а) демулгаторни эмулсия юзасига, яъни диффузия жараёни бўлган
транспорт босқичига этказиш;
б) нефт эмулсификатори ёки кинетик босқичда ҳосил бўлган зирҳ
қобиғининг йўқ қилиниши.
Ноионли демулсификаторларни сувда эрувчанлигига кўра шартли
равишда сувда эрувчи, ёғда эрийдиган ва сувда ёғда эрийдиганларга бўлиш
мумкин.
Сувда эрувчан демулсификаторлар бир ёки икки фоизли сувли эритмалар
шаклида қўлланилади. Улар қисман дренаж суви билан ювилади, бу эса уларни
тузсизлантириш учун истеъмол қилишни оширади. Сувда эрийдиганларга
этоксилланган суюқ органик кислоталар (ОҲК), алкилFeноллар (ОП-10 ва ОП-
30), органик спиртлар (неонол, оксанол, синтанол) киради. Бу моддалар (80 ±
5)% сувда эрийди.
СФА синтези учун 20 ёки 25 дан ортиқ углерод атомига эга бо лганʻ
синтетик ёг кислоталарининг ҚҚС қолдиг и қо лланилади.СЙФ
ʻ ʻ ʻ
намуналарининг демулсификатсия қилувчи фаоллиги ва физик хоссалари
(оқилиш нуқтаси, ёпишқоқлиги, зичлиги ва бошқалар) сонига бог лиқ. ОЕ
ʻ
гуруҳлари (ФФА молекуласи учун 25 дан), сирт фаол модданинг ёпишқоқлиги
ва қуйилиш нуқтаси пасаяди, зичлиги ва унинг демулсификатсия қилиш
қобилияти ортади. ФФАлар орасида энг самарали демулсификатор этилен
оксиди миқдори (62,5 ± 2,5)% бўлган > C
25 кислоталардан синтезланади.
Оксиетилатланган алкилFeноллар (ОП-10) моно- ва диалкилFeнолларнинг
оксиетиллаш маҳсулотларидир. ОЗҲК билан солиштирганда, ОП-10
демулсификатори камроқ кўп қиррали ва чекланган миқдордаги ёғларни
15

демулсиялаш учун ишлатилади.
Етилен ва пропилен оксидларининг сувда ёғда эрийдиган блокли
сополимерлари (еритма 4411, проксаноллар 186 ва 305, сепарол WФ -25 ва
бошқалар) сувда ёғда эрувчан деб таснифланади. Улар (45 ± 15)% дренаж
сувига ўтказилади. Полиоксиалкиленларнинг маҳаллий блок-сополимерлари энг
самарали ва кўп қиррали демулсификаторлардир. Уларнинг юқори
демулсификатсия қилиш самарадорлиги, кўринишидан , сирт фаол модданинг
ҳидрофобик қисми (оксипропилен занжири) ОЗҲК типидаги анъанавий
демулсификаторларда бўлгани каби, мой фазасига чуқур йўналтирилмаганлиги,
аммо қисман эмулсиянинг интерфаол юзаси бўйлаб тақсимланганлиги билан
боғлиқ. . Бу 10 дан 30 г/т гача бўлган ёғларни сувсизлантириш ва
тузсизлантириш жараёнларида блок-сополимерлардан демулсификаторларнинг
жуда кам сарфланишини тушунтиради. Мамлакатимизда саноатда фойдаланиш
учун қуйидаги турдаги блок-сополимерлар тавсия этилади: 186 ва 305 -
пропилен гликол асосида; 157, 385 - этилендиамин (дипроксамин 157) асосида;
Синтетик ёг ъкислоталарига асосланган 116 ва 226 ва икки атомли Feнолларга
асосланган 145 ва 295. Оксиалкиленларнинг блок-сополимерларининг
демулсификатсион фаоллиги ва физик-кимёвий хоссалари асосан молекуланинг
ҳидрофил ва ҳидрофобик қисмларининг катталиги ва нисбатига, шунингдек,
бошланғич моддаларнинг таркиби ва тузилишига боғлиқ. Шундай қилиб,
молекуланинг учларида оксипропилен гуруҳларининг жойлашиши сирт фаол
моддаларни ҳидрофобик қилади, бу таркибдаги ва молекуляр оғирликдаги сирт
фаол моддалар билан солиштирганда қуйи қуйилиш нуқтасига эга, аммо
молекула марказида оксипропилен гуруҳларининг жойлашиши билан.
16

2. Деминераллашдан кейинги қўшимча нейтраллаш
Ёғда эрийдиган сирт фаол моддалар нефтда ҳақиқий ёки коллоид
эритмалар ҳосил қилади. Улар (12,5 ± 2,5)% сувга ўтказилади. Бундай
демулсификаторларга дипроксамин 157, оксафорлар 1107 ва 43, проқуинор
2258, прогалит киради. Бу демулсификаторларнинг барчаси юқори моляр
массаси 91,5 дан 3,3 минг гача, юқори зичлик тахминан 1000 кг / м 3
ва юқори
вискозитее эга. Ёғда эрийдиган демулсификаторларга афзаллик берилади,
чунки:
 улар мой билан осон аралаштирилади (ҳатто кучсиз аралашса ҳам),
сув билан озроқ ювилади ва оқава сувларни ифлослантирмайди;
 уларнинг истеъмоли амалда мойли суғоришга боғлиқ эмас;
 ёғда қолиб, турғун эмулсиялар ҳосил бўлиши ва уларнинг
“қариши”нинг олдини олиш;
 металларнинг коррозияни инҳибе қилувчи хусусиятларига эга;
 паст қуйилиш нуқтасига эга осон ҳаракатланувчи суюқликлар ва
эритувчисиз ишлатилиши мумкин, ташиш ва дозалаш учун қулай.
Бу ерда ва хорижда жуда ко п самарали демулсификаторлар синтезʻ
қилинган. Мамлакатимизда ишлатиладиган ФРГ демулсификаторларидан сирт
фаол моддаларнинг сувдаги ёки метил спиртидаги 65 % ли эритмалари бўлган
4400, 4411, 4422 ва 4433 эритувчилар, шунингдек, алкилен гликоллар асосида
синтезланади, шунингдек, сепарол, бескол, прокалит, ва бошқалар юқори
демулсификатсия қилувчи фаолликка эга.Характерли жиҳати шундаки, Америка
ва Британия фирмаларининг “Петролит”, “Третолит” ва бошқаларнинг
17

демулсификаторлари ко п ҳолларда сувда ёмон эрийди, унумдорлиги бо йичаʻ ʻ
эритувчига яқин бо либ, хомашёда қо лланилади. ароматик углеводородлардаги
ʻ ʻ
эритмалар шакли, 160 - 240 ° С оралиғида буғланади. Голландия, Франсия,
Италия, Япония ва бошқаларнинг демулсификаторлари юқори демулсификатсия
фаоллигига эга.
Конларда нефтни "қувурларни демулсификатсия қилиш" усули билан
сувсизлантиришда демулсификатор иштирокида эмулсия мойининг қувур
линиялари бўйлаб турбулент ҳаракати пайтида юзага келадиган гидрозинемик
эфFeктлар қўлланилади, уларни қувурлардаги лой билан муваффақиятли
бирлаштиради.
-1 ва юқори кучланиш 15 дан 44 кВ
гача бўлган кучли электр майдонини яратиш билан .).
Электр майдонининг индуктсияси натижасида дисперс сув томчилари
поларизатсияланади, ҳимоя плёнкаларини йўқ қилиш билан деформатсияланади
(чўзилади) ва электродлар қутбларининг тез-тез ўзгариши билан (секундига 50
марта), уларнинг пайдо бўлиш эҳтимоли. тўқнашув ва катталашиш кучаяди ва
натижада алоҳида фаза ҳосил бўлиши билан глобулларнинг чўкиш тезлиги
ортади. Сувсизланиш чуқурлиги ошгани сайин, қолган томчилар орасидаги
масофалар ошади ва бирлашиш секинлашади. Шунинг учун, ўзгарувчан ток
электр майдонида ишлов берилган нефтдаги охирги сув миқдори издан 0,1%
гача. Қолган сув томчиларининг бирлашиши электр майдон кучини маълум
чегарага ошириш орқали кучайтирилиши мумкин. Майдон кучининг янада
ошиши билан томчиларнинг электр дисперсиясининг кирувчи жараёнлари
тезлашади ва бирлашиш яна секинлашади. Шунинг учун эмулсиянинг маълум
бир турига нисбатан электродларнинг оптимал ўлчамларини ва улар орасидаги
масофани танлаш мақсадга мувофиқдир. Электр сувсизланиш тезлигини
ошириш учун мой (60 ± 10) ° C ҳароратгача қиздирилади [4].
Сувсизланиш билан бир қаторда ёғни чуқур тузсизлантириш керак.
Юқорида санаб ўтилган барча омиллар эмулсиядан сувнинг ажралиб
18

чиқишининг кучайишига ёрдам беради, лекин сувсизланишдан кейин ёғда
қолган сув томчиларининг шўрлигига таъсир қилмайди. Нафақат чуқур
сувсизланишга, балки ёғни тузсизлантиришга ҳам эришиш учун чучук сув
билан ёғни ювиш қўлланилади. Бу ювиш сувининг роли икки хил. Бир
томондан, эмулсиянинг шўр сув томчилари билан аралашиб, уларни
суюлтиради ва улардаги тузларнинг контсентратсиясини пасайтиради, бошқа
томондан, у ёғ эмулсиясининг оқимини турбулизатсия қилади, шунингдек,
томчиларнинг бирлашишига ҳисса қўшади, яъни. Эмулсияга гидромеханик
таъсир кўрсатади.
Ёғларда қолган тузларнинг миқдори қолдиқ сув таркибига ҳам, унинг
шўрлигига ҳам боғлиқ. Шунинг учун чуқур тузсизланишга эришиш учун мойга
оптимал миқдорда ювиш (чучук) сув бериш орқали тузлар ювилади. Ювиш суви
берилганда, фақат 1% эмулсиядаги шўр сув томчиларини суюлтиришда
иштирок этади, қолган ювилган сув эса фақат турбулатор ҳисобланади, шунинг
учун 1% гача тоза сув ва 4 дан 5% гача. 5-6 марта чиқинди туз ва ифлосланган
сув миқдорини камайтириш ва унинг сувсизланиш учун сиғимини камайтириш
имконини беради оғирлиги бўйича, аллақачон ишлатилган нефт ресиркулятсия.
Ювиш суви миқдорининг ҳаддан ташқари кўпайиши билан нефтни
тузсизлантириш харажатлари ва ҳосил бўладиган оқава сувлар миқдори ортади.
Шу муносабат билан, эЛОУда тоза сувни тежаш учун кўплаб нефтни қайта
ишлаш заводлари ювиш сувининг қарама-қарши оқими билан икки босқичли
схемалардан муваффақиятли фойдаланадилар: тоза сув охирги босқичга киради
ва биринчи босқичдан дренаж чиқарилади. Ёғни тузсизлантириш босқичлари
сони (1, 2 ёки 3) дастлабки эмулсиянинг хусусиятлари ва ундаги тузларнинг
таркиби билан белгиланади [5].
Нефтни қайта ишлаш заводларида ёғларни тузсизлантириш ва
сувсизлантириш (ЕЛОУ)
Дала сувининг асосий массаси ва унда эриган тузлар, механик
19

аралашмалар далаларда ажратилади. Якуний сувсизлантириш ва
тузсизлантириш нефтни қайта ишлаш заводида электр тузсизлантириш
заводларида (Е ЛОУ) амалга оширилади. Замонавий эЛОУ ҳам автоном, ҳам
нефт дистиллаш мосламаси билан биргаликда бирлик бўлиши мумкин.
Россия нефтни қайта ишлаш заводлари электр деҳидраторларнинг турига
ва уларнинг нефтни қайта ишлаш заводлари билан боғланиш хусусиятига қараб
учта асосий турдаги 100 га яқин эЛОУ ишлайди.
Биринчи тур - 1940-йилларда қурилган мустақил электр тузсизлантириш
заводлари. Йилига 0,6-1,2 миллион тонна қувватга эга бўлган ушбу агрегатларда
мойни тузсизлантириш одатда битта (камдан-кам иккита) электр босқичда ҳар
бирининг ҳажми 30 м 3 бўлган ўн иккита вертикал электр қуритгичларда амалга оширилади
. Ёғни иситиш
буг ъбилан амалга оширилади. Қоида тариқасида, бундай эЛОУ АВТ билан
қаттиқ боғланмаган, шунинг учун эЛОУдан кейин мой совутилади, оралиқ
идишга қуйилади, у эрдан АВТ хом насоси томонидан дистиллаш учун
берилади.
Иккинчи тур асосан икки босқичли эЛОУ бўлиб, йилига икки-уч миллион
тонна қувватга эга, одатда АТ ёки АБТ билан бирлаштирилади. ЭЛОУ
таркибига 600 м 3 ҳажмли сFeрик электр деҳидраторлар киради
, ҳар бир босқичда битта қурилма.
Ушбу қурилмаларнинг кўпчилигида нефт сув буғлари билан эмас, балки нефт
дистиллаш маҳсулотларининг иссиқлиги туфайли иситилади. CДУдан кейин
тузсизланган мой совутилмайди, лекин оралиқ резервуарни четлаб ўтиб, АВТ
хом насосининг қабул қилиш қисмига берилади.
АТ ёки АВТ билан бирлаштирилган икки босқичли (баъзан уч босқичли)
эЛОУ блоклари , улар олтмишинчи йилларнинг охирида яратилган, 1,8 МПа
гача бўлган босим ва 160 ° С гача бўлган ҳароратлар учун мўлжалланган
горизонтал электр деҳидраторларни ўз ичига олади. Бу эрда мойни иситиш
дистиллаш маҳсулотларининг иссиқлиги туфайли ҳам амалга оширилади .
Бундан ташқари, оралиқ беслеме помпаси йўқ. Бундай замонавий эЛОУ
20

блоклари эЛОУ-АВТ ёки АТ бирликларининг бир қисми бўлиб , қуввати йилига
уч миллиондан тўққиз миллион тоннагача [2].
Електр қуритгичлар. Дизайн. Ишлаш принтсипи
Ушбу қурилмаларнинг асосий қурилмалари электр деҳидраторлар бўлиб,
бу эрда нефт эмулсиясини электр билан ишлов беришдан ташқари,
демулсияланган ёғни чўктириш (чўктириш) ҳам амалга оширилади, яъни. у ҳам
ахлатхонадир. Шакли, ўлчамлари ва ички тузилиши билан фарқ қилувчи электр
деҳидраторларнинг турли хил дизайнлари мавжуд. Дизайни қандай бўлишидан
қатъи назар, уларда 33 дан 44 кВ гача бўлган юқори кучланиш қўлланиладиган
аппаратнинг тахминан ярми баландлигида тўхтатилган горизонтал электродлар
ўртасида электр майдони яратилади. Электродлар диаметри 15-18 мм бўлган,
150х150 мм ёки 200х200 мм панжара ойнаси бўлган металл родлардан
пайвандланган горизонтал панжаралардир. Тармоқлардан бири аппаратнинг
танасига (нол электрод), иккинчисига эса юқори кучланиш уланган.
Электродлар орасидаги масофа, қурилма дизайнига қараб, 120 дан 400 мм гача,
электр майдон кучи бир дан уч кВ / см гача. Хом ашёни электр дегидрататорга
киритиш ва ундан чиқариш аппаратнинг пастки ва юқори қисмларида
жойлашган қувурли тешилган дистрибюторлар (она суюқликлари) орқали
амалга оширилади, бу эса нефтнинг юқори оқимининг бир текис
тақсимланишини таъминлайди. Дистрибютор ва электродлар орасидаги электр
қуритгичнинг пастки қисмида демулсификаторни ўз ичига олган маълум
даражадаги сув сақланади, бу эрда эмулсияни термокимёвий тозалаш амалга
оширилади ва энг катта сув томчилари ажратилади. Сув ойнаси ва пастки
электрод текислиги орасидаги зонада мой эмулсияси заиф электр майдонига,
электродлар орасидаги зонада эса юқори кучланишли электр майдонига таъсир
қилади. Электр қуритгичнинг юқори қисмидан сувсизланган ёг ъ, ёғдан
ажратилган сув пастки қисмдан чиқарилади. Электр деҳидраторнинг ишлаш
принтсипи: нефт эмулсияси электр майдонига кирганда, манфий зарядланган
21

сув зарралари элементар томчи ичида ҳаракатланиб, унга нок шаклидаги
шаклни беради, унинг ўткир учи мусбат зарядланган электродга қараган.
Электродларнинг поларитесининг ўзгариши билан томчи тескари йўналишда
ўткир учи билан чиқарилади. Агар АC частотаси 50 Гтс бўлса, у ҳолда пасайиш
ўз конфигуратсиясини сониясига 50 марта ўзгартиради. Жозибадор кучлар
таъсирида мусбат электродга мойил бўлган алоҳида томчилар бир-бири билан
тўқнашади ва этарлича юқори заряд потентсиалида томчиларнинг диелектрик
қобиғи парчаланади. Натижада, кичик сув томчилари бирлашади ва
катталашади, бу уларнинг электр деҳидраторда чўкишига ёрдам беради. Аммо
электродепозитсия жараёни жуда кичик суюқлик зарраларига нисбатан
кучсиздир. Микрон ўлчамдаги томчилар зирҳли қобиқ билан ўралган бўлиб,
чанг каби қаттиқ зарралардан иборат бўлиб, томчиларнинг бирлашиши ва
ўсишига тўсқинлик қилади. Бу муаммо демулсификатор ёрдамида ҳал
қилинади. Сирт фаол моддаси эритмаси доимий равишда эмулсия оқимига
қуйилади ва идиш ювиш суюқлиги каби ўжар ахлоқсизликдан халос бўлишга
ёрдам беради.
Мамлакатимизда бир неча турдаги деҳидраторлар қўлланилади:
3
бўлган вертикаллар - эскирган, унумдорлиги паст (йилига 1,5 миллион
тонна), кичик ҳажми туфайли улар ҳар бир босқичда 6 дан 12 тагача қурилмага
параллел равишда ўрнатилади, бу эса бир текисда ишлашни қийинлаштиради.
нефт ва сув оқимларини тақсимлаш ва уларга хизмат кўрсатишни
мураккаблаштириш;
3
ҳажмли тўп эДШ-600 . Улар асосий нефт дистиллаш қурилмалари билан
бирлаштирилган эЛОУ бирликларининг бир қисми бўлди. Тўпли электр
қуритгичларнинг камчиликлари, уларнинг юқори ишлашига қарамай,
дистиллаш қурилмалари билан қаттиқ уланишнинг мумкин эмаслигидир, чунки
улар нисбатан паст босим учун 0,6 дан 0,7 МПагача мўлжалланган). Уларни
юқори босим учун қуриш қийин ва қиммат. Бундай паст босимда ҳам электр
22

деҳидраторнинг девор қалинлиги уларнинг катта диаметри туфайли 24 мм ни
ташкил қилади. Юқори босимларда девор қалинлиги янада каттароқ бўлиши
керак. Бундан ташқари, шарли электр деҳидраторлар катта диаметри туфайли
уларни ўрнатиш жойига темир йўл ва бошқа транспорт турлари билан йиғиб
этказиб берилмайди ва уларни ўрнатиш жойида сегментларни қисмларга бўлиб
йиғишни талаб қилади. Шу сабабли ишлаб чиқариш корхоналарида
сегментларни йиғиш бундан мустасно.
) горизонтал. Замонавий эЛОУ қурилмалари 1800000 Па босим учун
мўлжалланган юқори самарали горизонтал электр қуритгичлар билан
жиҳозланган, бу уларни АТ ёки АВТ бирликлари билан бирлаштириш
имконини беради. Улардаги электр майдони электр деҳидратор баландлигининг
ўртасида жойлашган изоляторларга уланган горизонтал электродлар ўртасида
ҳосил бўлади. Электродларга (22, 33 ёки 44 кВ) қўлланиладиган кучланишга ва
электродлар орасидаги масофага (120-400 мм) қараб, электр майдон кучи 100-
300 кВ / м оралиғида ўзгаради. Сув-мой эмулсияси интерелектродга ёки
электрод зоналари остига ёки бир вақтнинг ўзида иккала зонага киритилади.
Иккинчи ҳолда, электр қуритгич қўшимча (учинчи) электрод билан
жиҳозланган. Ҳозирги вақтда нефтни қайта ишлаш заводида электр
деҳидраторларнинг 3 та модификатсияси ишлайди: 2 та эГ160 - субелектрод
зонасига мойни киритиш билан икки электродли; 2 эГ160/3 - пастки ва ўрта
электродлар орасидаги зонага мой қуйиш билан учта электрод; 2ЕГ160-2 -
пастки ва ўрта электродлар орасидаги зонага ва пастки электрод зонасига ёг
ъкиритилган учта электрод. 2 эГ160-2М горизонтал электр деҳидраторларининг
тўртинчи модификатсияси уч электродли бўлиб, оқим билан тартибга солинган
алоҳида ёг ъкиритгичлари билан [4].
Горизонтал электр қуритгич
Хом ашёни қуйидан киритадиган горизонтал электр қуритгичлар
самаралироқ бўлиб чиқди. Олдин ишлатилган вертикал ва сFeрик горизонтал
23

электр деҳидраторларга нисбатан улар қуйидаги афзалликларга эга:
 горизонтал участканинг ўзига хос майдони (лой ойнаси) ва мой
ҳаракатининг чизиқли тезлиги билан баҳоланиши мумкин бўлган сув
томчиларини чўктириш учун янада қулай шароитлар;
 аппаратнинг солиштирма оғирлиги ва нархи тахминан 1,5 баравар
кам бўлган ҳолда, тахминан 3 баравар юқори ўзига хос маҳсулдорлик;
 дизайннинг соддалиги, электродларнинг каттароқ майдонига эга
камроқ электр жиҳозлари, ўрнатиш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш
қулайлиги;
 юқори босим ва ҳароратда ишлаш қобилияти.
− хом ашёни киритиш бирлашмаси; электрод;2 − хом ашёни қуйи
тарқатувчи; 3 - пастки электрод; 4 - юқори электрод; 5 - тузсизланган ёғнинг
юқори йиғилиши; 6 - тузсизланган ёг ъчиқиши учун арматура; 7 - втулка
мосламаси; 8 - суспензия изолятори; 9 - дренаж коллектори; 10 - шўр сув
чиқариш мосламаси
1-расм - эГ типидаги кетма-кет горизонтал электр деҳидраторнинг
кўндаланг кесими.
24

Ёг электр деҳидраторга арматура 1 орқали, сўнгра дренаж шўр сув
қатлами остидаги электр қуритгичнинг пастки қисмидаги тақсимлаш манифолт
2 га киради. Хом ашёни тақсимловчи қурилманинг бутун узунлиги бўйлаб
ишлайдиган коллектор бўлиб, унга горизонтал тешикли чиқишлар
бириктирилган. Қурилманинг юқори қисмида тузсизланган ёг ъколлектори 5
ўрнатилган бўлиб, у конструктив равишда хом нефт тарқатувчиси билан бир
хил тарзда қилинган. Тузсизланган мой нозул орқали чиқарилади 6. Хом ашёни
тақсимловчи ва тузсизланган ёг ъколлекторининг бундай жойлашиши хом нефт
(емулсия) оқимининг аппаратнинг бутун кенглиги бўйлаб вертикал юқорига бир
хил тезликда ҳаракатланишига имкон беради ва бу энг катта қувватни
таъминлайди. вақт бирлигидаги фаол ҳажмнинг ҳар бир бирлигида сув
томчилари билан юқорига қараб ҳаракатланувчи дисперс фаза томчиларининг
тўқнашувлари сони . Электр деҳидраторнинг ўрта қисмида жойлашган ва бутун
узунлиги бўйлаб ўтувчи электродлар, юқори 4 ва пастки 3, чинни
гулчамбарлардан ясалган осма изоляторлар 8 ёрдамида аппарат корпусига
бириктирилган. Электр деҳидратордан сувни дренажлаш дренаж коллектори 9
ва арматура 10 орқали автоматик равишда даражага кўра амалга оширилади,
бунинг учун ҳар бир қурилма сувни сатҳи бўйича узлуксиз дренажлаш тизими
билан таъминланади.
Електр деҳидраторларнинг ишлашини чекловчи асосий омил - бу ёг
ъкўтарилишининг чизиқли тезлиги. Ёғнинг юқорига қараб ҳаракатланиш
тезлиги унда тарқалган томчиларнинг чўкиш тезлигидан ошмаслиги керак, акс
ҳолда томчилар ёғ оқими билан олиб кетилади ва у билан бирга электр
қуритгичнинг юқори қисмига ўтади.
Нефтни сувсизлантириш ва тузсизлантириш технологияси
ЕЛОУ нинг техник ва иқтисодий кўрсаткичлари иссиқлик
алмаштиргичлар, хом насослар, танклар, асбоб-ускуналар ва бошқалар сонини
камайтириш орқали юқори самарали электр деҳидраторлардан фойдаланиш
25

билан сезиларли даражада яхшиланади. (консолидатсиянинг иқтисодий
таъсири) ва тўғридан-тўғри нефт дистиллаш қурилмалари билан бирлашганда
капитал ва энергия харажатларини камайтириш, меҳнат унумдорлигини
ошириш ва бошқалар. (комбинатсия эфFeкти). Шундай қилиб, 2ЕГ-160
типидаги горизонтал электр деҳидраторлари бўлган бирламчи мой дистиллаш
мосламаси (АВТ) CДУ билан биргаликда, бир хил маҳсулдорликка эга (йилига 6
миллион тонна) сFeрикли мустақил CДУ билан таққослаганда, тахминан 1,5
баравар кўп. камроқ капитал харажатлар, оператсион харажатлар ва
тузсизлантириш харажатлари. Сўнгги йилларда хорижда ва мамлакатимизда
янги АВТ ёки эстродиол қурилмалар фақат юқори бирлик қувватига эга
ўрнатилган горизонтал электр деҳидраторлар билан қурилмоқда. Ҳозирги
вақтда қуввати 560 м 3
/соат ( Д = 3,4 м ва Л = 23,5 м) бўлган 2ЕГ-200 типидаги
200 м 3 ҳажмли горизонтал электр қуритгич
ишлаб чиқилган ва жорий қилинмоқда ва
истиқболли. Электрод дизайни яхшиланган 450 м 3
ҳажмли модел . Бирлик
қувватларининг кенгайиши билан бир вақтда электр деҳидраторлар ва уларнинг
алоҳида агрегатларининг конструксияси доимий равишда такомиллаштирилди,
бу нефтни демулсификатор ва сув билан аралаштириш интенсивлигини
ошириш, гидравлик қаршиликни пасайтириш, мойни қуйиш ва қуйиш жойини
оптималлаштиришдан иборат эди. гидродинамик шароитлар, икки ёки уч марта
мой қуйишни ташкил қилиш ва бошқалар.
ЕЛОУ нинг техник-иқтисодий кўрсаткичларига эмулсия мойини
демулсификаторлар эритмаси билан аралаштиришнинг интенсивлиги ва
давомийлиги ҳам таъсир қилади. Шундай қилиб, сирт фаоллиги паст бўлган
демулсификаторлар учун, айниқса улар ёғда ёмон эрийдиган бўлса, кўпроқ
интенсив ва узоқ вақт аралаштириш талаб этилади, лекин унчалик кўп эмас,
балки ёмон ётқизилган юқори дисперс тизим ҳосил бўлади. Одатда, мойни
демулсификатор билан аралаштириш озуқа сантрифüж насосида амалга
оширилади. Бироқ, диафрагмалар, валфлар, айланадиган роторлар ва бошқалар
26

каби махсус аралаштириш мосламаларига эга бўлиш яхшироқдир. Шунингдек,
CДУда паст қувватли дозалаш насосларига эга бўлиш тавсия этилади.
2-расмда икки босқичли сувсизланиш ва мойни тузсизлантириш билан
эЛОУ нинг схематик диаграммаси кўрсатилган.
- хом нефт насоси; 2 - сув таъминоти насоси; 3 - демулсификаторни
этказиб бериш помпаси; 4- мойли иситиш иссиқлик алмашинувчилари; 5 -
аралаштириш клапанлари; 6 - дренаж суви лой учун танклар; 7, 8 - мос равишда
И ва ИИ босқичларнинг электр деҳидраторлари ; И - хом нефт; ИИ -
сувсизланган ва тузсизланган мой; ИИИ - ювиш суви; ИВ - демулсификатор
2-расм - АВТ-6 ўрнатишнинг эЛОУ блокининг схематик диаграммаси.
3. ЕЛОУ қурилмаси технологик тавсифи.
Хом нефт иссиқлик алмаштиргич, термал иситгичлар орқали помпаланади
ва (115 ± 5) ° С ҳароратгача қиздирилади, биринчи босқичли электр қуритгичга
киради. Хом насосдан олдин мойга демулсификатор, буг ъиситгичларидан
кейин эса ишқор эритмаси киритилади. Улардаги сувнинг пҲ қиймати паст
бўлган мойлар учун гидроксиди эритмани киритиш нейтрал муҳитни
таъминлаш учун зарур бўлиб, бу жараённинг самарадорлигига ижобий таъсир
қилади. Ишқор ва демулсификаторга қўшимча равишда мойга чўкма сув
қўшилади, у иккинчи босқичли электр қуритгичдан чиқарилади ва инэктсия
27

миксерига қуйилади. Бундан ташқари, нефт массасининг (7,5 ± 2,5)% гача
бўлган массаси билан тоза сув билан таъминлаш учун мўлжалланган. Миксерда
мой гидроксиди ва сув билан тенг равишда аралаштирилади.
Ёг ътрубкали дистрибютор орқали электр қуритгичга тушади.
Тузсизланган мой коллектор орқали юқоридан электр қуритгичдан чиқарилади.
Ёг ъкириш ва чиқиш мосламаларининг бундай жойлашуви туфайли
аппаратнинг бутун кесимида оқимнинг бир хиллиги таъминланади.
Дренаж коллекторлари орқали ўрнатилган сув канализатсия ёки қўшимча
чўкинди танкларга киради. Биринчи босқичли электр қуритгичнинг юқори
қисмидан тўлиқ қуритилмаган ёғ иккинчи босқич электр қуритгичга киради,
унинг юқори қисмидан тузсизланган ва сувсизланган мой ўрнатишдан
танкларга чиқарилади. Ва бирлаштирилган агрегатларда нефт иситилади ва
атмосFeра дистиллашининг дистиллаш устунига берилади. Нефтни электр
билан тузсизлантириш жараёнининг асосий технологик параметрлари
қуйидагилардир:
електр қуритгичларда ҳарорат ва босим,
ювиш суви истеъмоли, демулсификатор истеъмоли;
шунингдек, электр қуритгичнинг ўзига хос ишлаши;
ЕЛОУ қурилмасининг кириш ва чиқишидаги хлоридлар ва сувнинг
таркиби;
дренаж сувидаги ёғ миқдори;
дренаж сувидаги демулсификаторнинг таркиби.
Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, мойни маълум бир оптимал ҳароратгача
қиздириш мойнинг ёпишқоқлигини пасайтиради, бу сув томчиларининг чўкиши
(чўкиши) ни осонлаштиради, ёғда сингдирувчи плёнкаларнинг кўпроқ
эрувчанлигига ёрдам беради ва шу билан уларнинг механик кучини
пасайтиради. Шу билан бирга, ҳарорат ошиши билан томчилар ҳаракати тезлиги
ва уларнинг тўқнашуви эҳтимоли ортади, бу эса пировард натижада уларнинг
28

бирлашишини тезлаштиради.
Шу билан бирга, ҳароратнинг ошиши билан буг ъбосими ортади ва шунга
мос равишда аппаратдаги босим ортади, ёғнинг электр ўтказувчанлиги ошиши
ва бурилиш иши туфайли электр деҳидраторларда қувват сарфи кескин ортади.
ва суспензия изоляторлари анча мураккаблашади. Бундан ташқари, ҳароратнинг
ошиши электр деҳидраторлардан дренажланган сувни канализатсияга
туширишдан олдин совутиш учун қўшимча харажатларни талаб қилади. Ҳар
бир мой учун, унинг хусусиятларига қараб, тузсизлантириш ҳароратининг
маълум технологик ва техник-иқтисодий оптималлиги мавжуд.
Ёғни тузсизлантириш жараёни юқори сув сарфи билан боғлиқ. Нефтни
қайта ишлаш заводларида одатда сув буғининг технологик конденсатлари,
қайтиб сув ишлатилади, яъни ёпиқ айланма тсикл ишлатилади. Чучук сув
истеъмоли ва оқава сувларни камайтириш учун кўпгина CДУлар фақат охирги
босқичга тоза сув беради, сўнгра олдинги босқичда ёғни ювиш учун кейинги
босқичдан дренаж сувини қайта ишлатади. Бундай схема чучук сув
истеъмолини ва ифлосланган оқава сув миқдорини тузсизлантириш сифатини
бузмасдан сезиларли даражада (икки-уч марта) камайтиришга имкон беради.
ЕЛОУда чучук сув истеъмолини ва оқава сувлар миқдорини янада
камайтиришга сув нафақат босқичма-босқич, балки босқичларда қайта
ишлатилса, эришиш мумкин, яъни. дренаж сувини айлантирганда. Бундай
ҳолда, умумий чучук сув истеъмоли атиги бир фоиздан тўрт фоизгача бўлган
қолдиқ туз миқдори (2 ± 1) Mg/дм 3 гача бўлган ёғларни чуқур тузсизлантиришни таъминлаш мумкин
(шузсизланиши қийин бўлган ёғлар учун
юқори туз миқдори - этти фоизгача).
Ёг ътузлари ва ифлослантирувчи моддаларни ўз ичига олган барча
тозалаш заводининг оқава сувлари махсус термал оқава сувларни қуритиш
мосламаларида (УТОС) қуруқ қолдиқгача буғланиши керак. Олинган сувли
дистиллат эЛОУда мойни ювиш учун ишлатилади ва ноорганик тузларнинг
қаттиқ қолдиқлари махсус идишларга кўмилади. [бир]
29

Замонавий CДУда нефт қуйидаги кўрсаткичлар билан олинади:
тузларнинг масса контсентратсияси, Mg/дм 3
, 3−5 дан кўп бўлмаган -
сувнинг масса улуши, %, 0,1 дан кўп бўлмаган - механик аралашмаларнинг
масса улуши,% йўқ.
30

Хулоса
Нефтьни сувсизлантириш ва тузсизлантириш учун жуда кўп сонли ва
хилма-хил усулларнинг мавжудлиги улардан энг оқилонасини аниқлашни
қийинлаштиради. Усулларнинг ратсионаллиги уларнинг сифатининг қуйидаги
асосий кўрсаткичлари билан белгиланади:
1 ) самарадорлик;
2) сув ва қуруқ тузларни тўлиқ ажратиш имконияти;
3) иситишдан фойдаланишнинг ҳожати йўқ;
4) усул ва жиҳозларнинг максимал соддалиги;
5 ) жараённинг иқтисодий самарадорлиги.
Шунинг учун нефтни қайта ишлаш заводларида тузсизлантириш ва
сувсизлантириш усулларининг комбинатсияси кўпроқ қўлланилади, масалан,
CDUда эмулсияга таъсир қилувчи тўртта омил бирлаштирилган: иситиш,
демулсификатор таъминоти, электр майдони ва тортишиш майдонидаги
чўкинди.
Айнан ELOUда маҳсулот сифатининг асослари қўйилади, мураккаб
технологик ускуналарнинг муваффақиятли ишлаши учун зарур шарт-шароитлар
шаклланади. Бир вақтлар америкаликлар бир литр нефтдаги ортиқча
миллиграмм туз йилига миллиард долларлик нефтни қайта ишлаш мажмуаси
қувурлари ва бошқа жиҳозларини коррозияга олиб келишини ҳисоблаб чиқди.
Инсоният ҳали нефтни саноатда қайта ишлаш учун тайёрлаш учун
илғорроқ нарсани ўйлаб топмаган. Дунёдаги деярли барча нефтни қайта ишлаш
заводлари электродепозитсия тамойили асосида ишлайди.
Ушбу йўналишдаги тадқиқотлар давом этмоқда, аммо уларнинг аксарияти
охир-оқибат жараён учун зарур бўлган тоза сув миқдорини қандай
камайтиришга тўғри келади. Тўғри, вақти-вақти билан олимлар қизиқарли
кашфиётлар қилишади. Яқинда , масалан, электродларнинг юзаси изолятор
билан қопланиши мумкинлиги маълум бўлди. Бу жараённинг ўзига таъсир
35

қилмайди, лекин металлнинг фаол муҳит билан алоқа қилишига йўл қўймаслик
имконини беради ва шунинг учун ҳар қандай технологик ускунанинг асосий
душмани бўлган коррозиянинг олдини олади [5].
36

Фойдаланилган манбалар рўйхати
1. Филимонова, э. И. Нефтни қайта ишлаш технологияси асослари:
Дарслик / э. И. Филимонова. - Ярославл: ЯГТУ нашриёти, 2010. - 171 п.
2. Глаголева, О.Ф. Нефтни қайта ишлаш технологияси /
О.Ф.Глаголева, В.М.Капустин, Т.Г.Гюлмисарян. - М .: Кимё Колос С, 2007. -
400 б.
3. Мановян, А.К. Нефт ва табиий газни бирламчи қайта ишлаш
технологияси: Университетлар учун дарслик / А.К. Мановян. - М.: Кимё, 2001. -
568 б.
4. Ахметов, С. А. Нефт ва газни чуқур қайта ишлаш технологияси:
Университетлар учун дарслик / С. А. Ахметов. - Уфа: Гилем, 2002. - 672 б.
5. Баннов, П. Г. Нефтни қайта ишлаш жараёнлари / П. Г. Баннов. - М .:
ТсНИИТЕ, 2000. - 224 п.
6. Э.А. Бакиров, В.И. Ермолкин, В.И. Ларин и др. Геология нефти и
газа Уч. Пос. Недра 1989.
7. В.Г. Каналин, М.Г. Ованесов, В.П. Шугрин.
Нефтегазопромисловая геология и гидрогеология Москва. Недра 1985.
8. 3. И.Х. Абрикосов, С.Н. Гутман. Обшая, нефтяная и
нефтепромисловая геология. Москва. Недра 1982.
9. М.А. Жданов. Нефтегазопромисловая геология и подсчет запасов
нефти и газа. Москва. Недра 1986.
10. Н.Г. Середа, В.М. Муравёв. Основи нефтяного и газового дело.
Москва. Недра 1980.
11. Н.Г. Бобритский, В.А. Юфин Основи нефтяной и газовой
промишленности. Москва. Недра 1988.
12. А.В. Мавлонов. Нефт ва газ кони геологияси. Тошкент 1992.
37

Gazlarni quritishda ishlatiladigan dietilen gilekolini desorbsiya jarayoni

Sotib olish