Geometriya elementlarini oʻrgatishdagi TIMSS baholash mezonidan foydalanish. kurs ishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	42000UZS
Hajmi	123.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

38 Sotish

Geometriya elementlarini oʻrgatishdagi TIMSS baholash mezonidan foydalanish. kurs ishi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY
AND SCIENCE” INSTITUTI
“PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI”
fanidan
KURS ISHI
Mavzu : Geometriya elementlarini o rgatishdagi TIMSS baholash mezonidanʻ
foydalanish.
B ajardi : Nomozova Nilufar
G uruh : 22-BTK-07
Ilmiy rahba r : Nafisa T o’ layeva.
Toshkent – 2025

2 Mundarija
Kirish..… …………………………………………………………………………3
I- Bob Boshlong ich sinflarda xalqaro baholash mezonlaridan foydalanishʻ
axamiyati.
1.1 Xalqaro baholash mezonlari haqida malumot… ……………………..………7
1.2. TIMSS xalqaro tatqiqoti haqida malumot… ………………………….…….13
II-Bob Geometriya elementlarining nazariy asoslari.
2.1. Geometriya elementlarining mazmuni va uni bosqichma-bosqich o rgatish
ʻ
usullari… ……………………………………………………………………...…21
2.2 Geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlaridan foydalanish
tajribasi… ……………………………………………………………………..…24
Xulosa………………………………………………………………………...…33
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………..………35

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda dunyo ta’lim tizimi
o‘quvchilarning bilim darajasini xalqaro miqyosda taqqoslab baholashga katta
e’tibor qaratmoqda. Xalqaro baholash dasturlari, xususan, TIMSS (Trends in
International Mathematics and Science Study) o‘quvchilarning nafaqat bilim
darajasini, balki ularning bilimni amaliyotda qo‘llash qobiliyatini ham aniqlab
beradi. Bu jarayon o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, izlanish va
muammoni yechish ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Matematika fani boshlang‘ich ta’limning eng muhim tarkibiy qismi bo‘lib,
uning asosiy bo‘limlaridan biri — geometriya elementlarini o‘rgatishdir.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun shakllarni tanish, ularning xossalarini
farqlash, uzunlik, perimetr, burchak va yuzani hisoblash kabi mavzular fazoviy
tafakkurni shakllantiradi. Shu bois geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS
mezonlaridan foydalanish dars jarayoniga zamonaviy yondashuv olib kiradi.
TIMSS topshiriqlari asosida o‘quvchilarning fikrlash uslubi, tahlil qilish
darajasi, mantiqiy bog‘lanishlarni aniqlash qobiliyati va muammoli vaziyatlarda
yechim topa olish salohiyati o‘lchanadi. Bu esa o‘qituvchilarga o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini aniqlash, kamchiliklarni bartaraf etish va o‘qitish sifatini
oshirish imkonini beradi. Shunday ekan, TIMSS baholash mezonlaridan
foydalanish nafaqat xalqaro baholashga tayyorlanish vositasi, balki o‘qitish
jarayonini takomillashtirish, geometriya darslarining samaradorligini oshirishga
xizmat qiluvchi muhim omildir 1
. Shu sababli mazkur mavzu zamonaviy ta’limda
o‘zining yuqori dolzarbligini saqlab qolmoqda.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi TIMSS xalqaro tadqiqoti
so‘nggi o‘n yillikda O‘zbekiston ta’lim tizimida alohida e’tibor qaratilayotgan
yo‘nalishlardan biridir. Xalq ta’limi vazirligi, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat
inspeksiyasi va Ta’lim sifatini baholash milliy markazi tomonidan TIMSS
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev. “Yangi O‘zbekiston maktab
ostonasidan boshlanadi” nomli nutq. — Toshkent, 2021-yil 23-avgust.

4dasturiga tayyorgarlik, baholash mezonlarini o‘quv dasturlariga uyg‘unlashtirish
ishlari olib borilmoqda. Ushbu yo‘nalishda olib borilgan tadqiqotlarda TIMSS
topshiriqlari o‘quvchilarning fanga qiziqishini oshirish, ularning tafakkurini
rivojlantirish va ta’lim sifatini xalqaro darajada baholashga xizmat qilishi
ta’kidlanadi. O‘zbekistonlik olimlardan A. Jo‘rayev, S. Tursunov, N.
Mamatqulova, G. Yuldasheva, M. Axmedova va boshqalar boshlang‘ich sinf
matematika ta’limida TIMSS baholash tizimidan foydalanish imkoniyatlarini
o‘rganganlar. Ularning ilmiy izlanishlarida TIMSS topshiriqlari o‘quvchilarning
kognitiv ko‘nikmalarini, ya’ni “bilish”, “tushunish” va “qo‘llash” darajasidagi
bilimlarini aniqlashda muhim o‘rin tutishi isbotlangan. Shu bilan birga,
geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlaridan foydalanish
masalasi hali to‘liq yoritilmagan. Aynan boshlang‘ich sinfda shakl, burchak,
uzunlik va yuzani o‘rgatish jarayonida TIMSS baholash mezonlarini integratsiya
qilishning metodik asoslari bo‘yicha ilmiy-amaliy tadqiqotlar kam. Shu sababli
ushbu kurs ishida bu yo‘nalishni chuqur tahlil qilish, mavjud yondashuvlarni
umumlashtirish va yangi amaliy tavsiyalar ishlab chiqish zarurdir.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati shundan iboratki, u xalqaro baholash tizimlaridan biri —
TIMSS tadqiqotining mohiyatini, uning ta’lim jarayonidagi o‘rnini, ayniqsa
boshlang‘ich sinf matematika fanida geometriya elementlarini o‘qitishdagi
ahamiyatini ilmiy asosda yoritadi. Geometriya elementlarini o‘rgatishdagi TIMSS
baholash mezonlaridan foydalanish o‘quvchilarning matematik fikrlashini
rivojlantirish, ularni amaliy masalalarni mustaqil hal etishga yo‘naltirishda
muhim nazariy poydevor yaratadi. Tadqiqot davomida xalqaro mezonlar bilan
mahalliy o‘quv dasturlari o‘rtasidagi bog‘liqlik, ularning o‘zaro uyg‘unligi va
farqli jihatlari ilmiy tahlil qilinadi. Bu esa boshlang‘ich ta’lim metodikasini
zamonaviy yondashuvlar bilan boyitish imkonini beradi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati shundaki, unda ishlab chiqilgan tavsiyalar
o‘qituvchilarga geometriya darslarini samarali tashkil etish, o‘quvchilarning

5fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish hamda ularning bilim darajasini xalqaro
mezonlar asosida baholashda yordam beradi. TIMSS topshiriqlari asosida ishlab
chiqilgan mashq va test namunalari o‘qituvchilarning metodik faoliyatini
takomillashtirish, darslarni interfaol metodlar bilan boyitish, o‘quvchilarda
tahliliy fikrlashni rivojlantirish imkonini beradi. Shuningdek, tadqiqot natijalari
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, metodistlar, ta’lim sifatini baholash
mutaxassislari uchun amaliy qo‘llanma sifatida xizmat qilishi mumkin. Bu orqali
o‘quv jarayonining samaradorligi ortadi, o‘quvchilarning geometriya faniga
bo‘lgan qiziqishi va o‘zlashtirish darajasi oshadi. Shu bois, mazkur kurs ishi
ilmiy-nazariy jihatdan asosli, amaliy natijalar esa ta’lim sifatini oshirishga xizmat
qiluvchi ahamiyatga egadir.
Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinflarda matematika,
xususan, geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonidir.
Kurs ishi mavzusining predmeti — geometriya elementlarini o‘qitishda
TIMSS baholash mezonlari asosida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
kompetensiyalarini baholash hamda rivojlantirish metodikasidir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinflarda geometriya
elementlarini o‘rgatishda TIMSS baholash mezonlaridan samarali foydalanish
yo‘llarini aniqlash va amaliy jihatdan asoslab berishdir.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Mazkur maqsaddan kelib chiqib, kurs ishining asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat
 Xalqaro baholash mezonlari, jumladan TIMSS tadqiqoti haqida umumiy
tushuncha berish;
 TIMSS baholash mezonlarining mazmuni va o‘quvchilarning o‘quv
faoliyatini baholashdagi o‘rnini aniqlash;
 Geometriya elementlarini o‘rgatishning nazariy asoslarini tahlil qilish;
 TIMSS topshiriqlari asosida geometriya bo‘limi uchun metodik tavsiyalar
ishlab chiqish;

6 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining geometriyaga oid bilimlarini xalqaro
mezonlar asosida baholash usullarini ko‘rsatish;
 O‘qituvchilar uchun TIMSS topshiriqlarini dars jarayonida qo‘llash bo‘yicha
amaliy tavsiyalar berish.
Kurs ishi mavzusining metodlari
Kurs ishini yozishda kuzatish, tahlil, taqqoslash, umumlashtirish, test
natijalarini o‘rganish, amaliy tajriba va pedagogik kuzatish metodlaridan
foydalanildi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

7I-BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA XALQARO BAHOLASH
MEZONLARIDAN FOYDALANISH AHAMIYATI
1.1. Xalqaro baholash mezonlari haqida ma’lumot
Bugungi kunda dunyo ta’lim tizimi jadal rivojlanayotgan bir sharoitda,
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi, bilim, ko‘nikma va malakalarini xalqaro
miqyosda baholash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Har bir mamlakat o‘z ta’lim
tizimining samaradorligini aniqlash, global ta’lim jarayonlaridagi o‘rnini
belgilash hamda kelajak uchun malakali kadrlar tayyorlashni rejalashtirishda
xalqaro baholash tizimlariga murojaat qilmoqda. Xalqaro baholash tizimlari
ta’lim sifatini o‘lchashning eng ishonchli mexanizmlaridan biri bo‘lib, ular orqali
mamlakatlar o‘rtasidagi ta’lim darajasini taqqoslash, milliy ta’lim tizimining zaif
va kuchli tomonlarini aniqlash imkoniyati yaratiladi.
Xalqaro baholash mezonlari deganda, turli mamlakatlarda ta’lim olayotgan
o‘quvchilarning o‘quv natijalarini o‘lchash, taqqoslash va tahlil qilish imkonini
beruvchi test, tadqiqot va metodik tizimlar tushuniladi. Ushbu baholash dasturlari
nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini, balki ularning fikrlash, mantiqiy tahlil,
amaliyotda bilimni qo‘llash, muammoni yechish kabi kompetensiyalarini ham
baholaydi. Shuning uchun ham xalqaro baholash tizimlari hozirda ta’limda sifatni
oshirishning muhim ko‘rsatkichi sifatida qaralmoqda.
Dunyo miqyosida o‘tkaziladigan asosiy xalqaro baholash dasturlari qatoriga
TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), PIRLS
(Progress in International Reading Literacy Study), PISA (Programme for
International Student Assessment), ICILS (International Computer and
Information Literacy Study) kabi tadqiqotlar kiradi. Har bir dastur o‘zining
yo‘nalishi, metodologiyasi, yosh guruhi va fan sohasiga ega.
TIMSS dasturi 4- va 8-sinf o‘quvchilarining matematika va tabiiy fanlardan
tayyorgarligini o‘lchasa, PIRLS dasturi 4-sinf o‘quvchilarining o‘qish va matnni
tushunish darajasini baholaydi. PISA esa 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish
savodxonligi, matematik savodxonligi va ilmiy savodxonligini o‘lchaydi. ICILS

8dasturi esa o‘quvchilarning axborot texnologiyalaridan foydalana olish, raqamli
savodxonlik darajasini aniqlashga qaratilgan.
Xalqaro baholash tizimlarining eng muhim jihati shundaki, ularning natijalari
ta’lim siyosatini takomillashtirish, o‘quv dasturlarini yangilash, darsliklarni qayta
ko‘rib chiqish va o‘qituvchilar malakasini oshirishda muhim tahliliy asos bo‘lib
xizmat qiladi. Baholash natijalari har bir mamlakat uchun “oyna” vazifasini
bajaradi: ular orqali ta’lim tizimidagi yutuqlar, muammolar, imkoniyatlar va
ehtiyojlar aniq ko‘rinadi.
Masalan, TIMSS tadqiqoti har to‘rt yilda bir marta o‘tkaziladi va unda 60 dan
ortiq davlat qatnashadi. O‘zbekiston ushbu tadqiqotda ilk marotaba 2019-yilda
qatnashgan bo‘lib, 2023-yil natijalarida 4-sinf o‘quvchilari matematika fanidan
o‘rtacha 482 ball, tabiiy fanlardan 477 ball ko‘rsatkichni qayd etgan. Bu natijalar
mamlakat ta’lim tizimi uchun juda katta tajriba bo‘lib, o‘qituvchilar uchun
xalqaro miqyosdagi baholash mezonlari bilan ishlash zaruriyatini ko‘rsatdi.
Xalqaro baholash mezonlarining asosiy maqsadi — ta’lim sifatini global
miqyosda baholash, mamlakatlar o‘rtasida tajriba almashinuvini kuchaytirish,
o‘quvchilarning raqobatbardoshligini oshirish hamda o‘qituvchilarga o‘z
metodikasini zamonaviy yondashuvlar asosida takomillashtirish imkonini
yaratishdir.
Boshlang‘ich ta’lim tizimi bu jarayonda alohida o‘rin tutadi. Chunki aynan
boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan munosabati,
tafakkuri, mantiqiy fikrlashi va tahlil qilish qobiliyati shakllanadi. Agar
o‘qituvchi o‘quv jarayonida xalqaro baholash tizimi mezonlariga e’tibor bersa,
dars sifati, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi va muammoni yechish qobiliyati
sezilarli darajada oshadi.
Xalqaro baholash mezonlari o‘qituvchi uchun nafaqat tashxis vositasi, balki
metodik ko‘rsatma sifatida ham ahamiyatlidir. Chunki baholash tizimi
o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlash bilan birga, darsda qanday
ko‘nikmalarni rivojlantirish zarurligini ham ko‘rsatadi. Masalan, TIMSS testlari

9faqat formulani bilish yoki misol yechish emas, balki geometrik shakllarni
aniqlash, diagrammalarni tahlil qilish, real hayotiy holatlarga asoslangan
muammolarni yechish kabi amaliy fikrlashni talab qiladi.
Xalqaro baholash mezonlari o‘quv dasturlarining zamonaviylik darajasini
aniqlashda ham muhim. Agar milliy dastur xalqaro standartlarga mos bo‘lsa,
o‘quvchilar global ta’lim maydonida raqobatbardosh bo‘lishadi. Shu sababli
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqlarida ta’lim
sifatini oshirishda xalqaro baholash tizimlariga qatnashish zarurligini ta’kidlab,
“O‘zbekiston xalqaro baholash dasturlarida faol ishtirok etishi orqali ta’lim
sifatining yangi mezonlarini joriy etadi” degan edi.
Xalqaro baholash tizimlari o‘z ichiga ilmiy asoslangan metodikani oladi.
Masalan, TIMSS testlari kontent domeni (ya’ni mazmun yo‘nalishlari: sonlar,
algebra, geometriya, o‘lchov va ma’lumotlar) hamda kognitiv domeni (ya’ni
bilish, tushunish, qo‘llash, tahlil) asosida tuziladi. Bu esa baholashning har
tomonlama to‘liq bo‘lishini ta’minlaydi.
TIMSSning o‘ziga xos jihatlaridan yana biri — o‘qituvchilar, maktab
rahbarlari va o‘quvchilar uchun so‘rovnomalar ham o‘tkazilishidir. Bu so‘rovlar
yordamida dars sharoiti, o‘quv resurslari, o‘qituvchi malakasi, o‘quvchilarning
o‘qishga bo‘lgan munosabati kabi omillar o‘rganiladi. Shu orqali faqat test
natijalari emas, balki o‘qitish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar ham tahlil qilinadi.
Xalqaro baholashning eng mashhur tizimlari — PISA, TIMSS, PIRLS, ICILS
kabi tadqiqotlardir. Bu baholashlar turli fan yo‘nalishlarini, o‘quv bosqichlarini
va yosh toifalarini o‘z ichiga oladi. Masalan, PISA (Programme for International
Student Assessment) 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi, matematika
va tabiiy fanlar bo‘yicha kompetensiyalarini baholasa, TIMSS (Trends in
International Mathematics and Science Study) 4- va 8-sinf o‘quvchilarning
matematika hamda tabiiy fanlardan bilim va ko‘nikmalarini o‘lchaydi. PIRLS
(Progress in International Reading Literacy Study) esa boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini aniqlashga qaratilgan.

10TIMSS xalqaro tadqiqoti 1995-yildan buyon har to‘rt yilda bir marta
o‘tkazilib kelinadi. Bu tadqiqot IEA (International Association for the Evaluation
of Educational Achievement) tomonidan amalga oshiriladi. Tadqiqotning
maqsadi — turli mamlakatlardagi o‘quvchilarning fanlardan o‘zlashtirish
darajalarini solishtirish, ta’limdagi o‘zgarishlarni monitoring qilish hamda
pedagogik jarayonni takomillashtirish uchun ilmiy asosli tavsiyalar ishlab
chiqishdir. TIMSS dasturi o‘quvchilarning “bilish”, “tushunish” va “qo‘llash”
bosqichlaridagi bilim faoliyatini baholaydi. Bu esa o‘quvchilarning nafaqat
faktlarni yodlab olishini, balki ularni tahlil qilish, taqqoslash, hayotiy
muammolarni hal etishda qo‘llay olish darajasini ham o‘lchashga imkon beradi.
O‘zbekiston 2019-yilda ilk bor TIMSS tadqiqotida ishtirok etdi. Bu mamlakat
ta’lim tizimi uchun muhim bosqich bo‘ldi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki,
o‘quvchilarning matematika va tabiiy fanlardan o‘zlashtirish darajasi xalqaro
o‘rtacha ko‘rsatkichdan biroz past bo‘lsa-da, rivojlanish uchun katta salohiyat
mavjud. Shundan so‘ng Xalq ta’limi vazirligi tomonidan o‘quv dasturlari qayta
ko‘rib chiqildi, o‘qituvchilar uchun TIMSS formatidagi treninglar tashkil qilindi,
darsliklarga xalqaro standartlarga mos topshiriqlar kiritildi. Bu islohotlar
natijasida ta’lim mazmuni xalqaro talablar bilan uyg‘unlashib bormoqda.
Xalqaro baholash tizimlari orqali olingan ma’lumotlar dars sifatini oshirishda
beqiyos manba bo‘lib xizmat qiladi. Ular o‘quv dasturlarini qayta tahlil qilish,
o‘qitish metodikasini takomillashtirish, o‘qituvchilarning kasbiy
kompetensiyasini oshirish uchun muhim asos bo‘ladi. Ayniqsa, TIMSS
natijalarida o‘quvchilarning geometriya, algebra, arifmetika kabi sohalardagi zaif
tomonlari aniqlanib, shu yo‘nalishda darslik va metodik qo‘llanmalarni
takomillashtirish zaruriyati tug‘ildi. xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish
o‘quvchilarda kompetensiyaviy yondashuvni shakllantiradi. Ya’ni, o‘quvchi faqat
ma’lumotni eslab qoluvchi emas, balki uni tahlil qiluvchi, hayotiy vaziyatlarda
qo‘llovchi, mantiqiy fikrlovchi shaxsga aylanadi. Bu esa bugungi kunda ta’lim

11tizimining asosiy maqsadi — ijodkor va mustaqil fikrlovchi shaxsni tarbiyalashga
to‘la mos keladi.
Xalqaro baholash tizimlarining yana bir muhim jihati — u o‘qituvchilarni o‘z
dars jarayoniga tanqidiy nazar bilan qarashga o‘rgatadi. Masalan, TIMSS
natijalari asosida o‘qituvchi o‘quvchilarining qaysi turdagi masalalarda
qiynalayotganini, qaysi mavzularni chuqurroq o‘rganish zarurligini aniqlay oladi.
Shu tarzda, o‘qitish jarayonida maqsadli yondashuv shakllanadi. Bu esa har bir
o‘quvchi imkoniyatini inobatga olishga yordam beradi.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ham xalqaro
baholash dasturlari orqali ta’lim sifatini oshirish zarurligini bir necha marotaba
ta’kidlagan. Jumladan, u o‘z nutqlaridan birida shunday degan edi:
“Ta’lim tizimida xalqaro standartlarni joriy etish, o‘qituvchilarning kasbiy
mahoratini oshirish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rag‘batlantirish bugungi
islohotlarning eng muhim yo‘nalishidir.”Shu bois, xalqaro baholash
mezonlaridan foydalanish nafaqat o‘quvchilarning bilimini baholash, balki ta’lim
sifatini tahlil qilish va boshqarish mexanizmi sifatida ham muhim o‘rin tutadi.
TIMSS, PIRLS, PISA kabi tadqiqotlarning asosiy afzalligi shundaki, ular
empirik ma’lumotlar asosida real tahlil beradi. Olingan natijalar mamlakatlar
uchun ta’lim siyosatini shakllantirishda, o‘qituvchilarni tayyorlashda, darsliklarni
yaratishda ishonchli mezon bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, TIMSS topshiriqlari
o‘quvchilarda nafaqat matematik bilimni, balki tafakkur, kuzatish, tahlil, dalillash
va isbotlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi.
Boshlang‘ich sinflarda xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish, ayniqsa,
geometriya elementlarini o‘rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki TIMSS
topshiriqlari ko‘pincha shakllarni tahlil qilish, ularni o‘lchash, geometrik figuralar
orasidagi bog‘liqlikni topish kabi vazifalarni o‘z ichiga oladi. Shu orqali o‘quvchi
fazoviy tafakkur, kuzatuvchanlik va tahliliy fikrlashni o‘rganadi.
Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimlarining o‘tkazilishi ta’lim sohasida
hisobotlilik va javobgarlik tizimini kuchaytiradi. O‘zbekiston ta’lim tizimida bu

12jarayon natijasida har bir maktabda o‘quv natijalarini tahlil qilish,
o‘qituvchilarning o‘z ustida ishlashi, metodik xizmatlarning faollashuvi kuzatildi.
Yana bir jihati shundaki, xalqaro baholash tizimlari milliy ta’lim
dasturlarining moslashuvchanligini ta’minlaydi. Masalan, TIMSS topshiriqlari
orqali olingan tahlillar natijasida darsliklarga hayotiy misollar, real muammolar
asosida tuzilgan topshiriqlar kiritila boshlandi. Bu esa o‘quvchilarda o‘rganilgan
bilimlarni kundalik hayotga tatbiq etish ko‘nikmasini mustahkamlaydi.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun bu yondashuv nihoyatda muhim, chunki
u o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodkorlik, muammoni hal etish, mantiqiy
mulohaza yuritish kabi zamonaviy ko‘nikmalarni shakllantiradi.
Xalqaro baholash tizimlarining afzalliklari shundaki, u o‘qituvchi faoliyatini
baholashning emas, balki ta’lim tizimining umumiy samaradorligini aniqlashga
xizmat qiladi. Baholash natijalari orqali davlat siyosati, o‘quv dasturi va metodik
yondashuvlarni takomillashtirish uchun asos yaratiladi.
Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimlari natijalari asosida ta’lim
muassasalari o‘rtasida ham sog‘lom raqobat shakllanadi. O‘qituvchilar o‘z
darslarini yanada sifatli tashkil etishga intiladi, bu esa o‘quvchilarning bilim
darajasini oshiradi.
Ta’lim sifatini oshirish yo‘lida xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish
O‘zbekiston uchun strategik vazifa sifatida qaralmoqda. “Yangi O‘zbekiston —
taraqqiyot va ma’rifat yo‘lida” konsepsiyasi asosida xalqaro standartlarga mos
ta’lim tizimi barpo etilmoqda. xalqaro baholash mezonlari haqida umumiy
xulosani quyidagicha keltirish mumkin: ular ta’lim sifatini oshirishda,
o‘quvchilarning bilim va kompetensiyasini tahlil qilishda, o‘qituvchilar
faoliyatini takomillashtirishda hamda ta’lim siyosatini ilmiy asosda belgilashda
muhim manba hisoblanadi.
Ular yordamida mamlakatlar nafaqat o‘z o‘quvchilari darajasini biladi, balki
boshqa davlatlarning ilg‘or tajribalarini o‘rganib, o‘z milliy tizimiga mos shaklda
qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi. Bu esa ta’limni modernizatsiya qilish, xalqaro

13miqyosda raqobatbardosh avlodni voyaga yetkazish yo‘lida mustahkam
qadamdir.
1.2. TIMSS xalqaro tadqiqoti haqida ma’lumot
Bugungi kunda ta’lim sifatini baholash, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
kompetensiyalarini xalqaro mezonlar asosida o‘lchash masalasi barcha
mamlakatlarda dolzarb masalalardan biridir. Ushbu maqsadda dunyo miqyosida
turli xalqaro baholash dasturlari faoliyat yuritadi. Shulardan eng yiriklaridan biri
— TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) xalqaro
tadqiqotidir.
TIMSS tadqiqoti — bu xalqaro miqyosdagi eng yirik ta’lim baholash
dasturlaridan biri bo‘lib, 1995-yildan buyon har to‘rt yilda bir marta muntazam
o‘tkazilib kelinadi. Tadqiqotning tashabbuskori va tashkilotchisi — IEA
(International Association for the Evaluation of Educational Achievement), ya’ni
Ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi hisoblanadi. Ushbu tashkilot
1958-yilda tuzilgan bo‘lib, hozirda dunyoning 60 dan ortiq mamlakatlari uning
a’zosi hisoblanadi.
TIMSS tadqiqotining asosiy maqsadi — turli mamlakatlardagi
o‘quvchilarning matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha o‘zlashtirish darajasini
xalqaro mezonlarda taqqoslash, o‘quv jarayonidagi yutuq va kamchiliklarni
aniqlash hamda ta’lim tizimini takomillashtirishga xizmat qiluvchi ilmiy
ma’lumotlar bazasini yaratishdir.
Tadqiqotda 4-sinf va 8-sinf o‘quvchilari ishtirok etadi. Bu yosh toifasi
tasodifan tanlanmagan — 4-sinf o‘quvchilari boshlang‘ich ta’limni yakunlab, fan
asoslarini o‘zlashtirish bosqichiga o‘tishadi, 8-sinf o‘quvchilari esa umumiy o‘rta
ta’limning o‘rta bosqichida bo‘lib, fanlar bo‘yicha mustahkam bilimga ega
bo‘lishlari kerak. Shuning uchun TIMSS natijalari ta’lim tizimining har ikkala
bosqichdagi samaradorligini baholash imkonini beradi.
TIMSS tadqiqoti ikki asosiy yo‘nalishni o‘z ichiga oladi:

14Matematika yo‘nalishi – arifmetika, algebra, geometriya, o‘lchash,
ma’lumotlarni tahlil qilish kabi bo‘limlarni qamrab oladi.
Tabiiy fanlar yo‘nalishi – fizika, kimyo, biologiya, geografiya elementlari va
tabiatshunoslik asoslarini o‘z ichiga oladi.
Bu yo‘nalishlar bo‘yicha tuziladigan topshiriqlar o‘quvchilarning bilish,
tushunish va qo‘llash bosqichlarini baholaydi. Masalan, “bilish” bosqichida
o‘quvchining asosiy matematik tushunchalarni yodda saqlash va tanish
ko‘nikmalari aniqlansa, “tushunish” bosqichida ular o‘z bilimlarini tahlil va
izohlash orqali namoyon etadi. “Qo‘llash” bosqichida esa bilimlarning amaliy
qo‘llanish darajasi sinovdan o‘tkaziladi.
TIMSS baholash tizimi o‘zining ilmiy asoslangan metodologiyasi bilan
ajralib turadi. Unda o‘quvchilar uchun test topshiriqlari, o‘qituvchilar uchun
so‘rovnomalar, maktab ma’muriyati va ota-onalar uchun maxsus anketalar
mavjud. Shunday qilib, tadqiqot nafaqat o‘quvchilarning bilimini, balki ularning
o‘qitilish muhitini, darsliklar sifatini, maktab infratuzilmasini va
o‘qituvchilarning malaka darajasini ham baholaydi.
TIMSS topshiriqlari har bir mamlakatning milliy dasturiga moslashtiriladi.
Biroq asosiy g‘oya — o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, muammoni hal etish,
tahlil qilish, dalillash va isbotlash ko‘nikmalarini aniqlashdir. Shu sababli,
TIMSS nafaqat bilim, balki fikrlash madaniyatini ham baholaydi.
Tadqiqot jarayoni uch bosqichdan iborat:
Ramka (framework) ishlab chiqish — bunda tadqiqotda o‘lchanadigan
ko‘rsatkichlar, fan yo‘nalishlari va topshiriqlar turi aniqlanadi.
Sinov va tayyorgarlik bosqichi — o‘quvchilar uchun test materiallari va
so‘rovnomalar tayyorlanadi, ularning mosligi tekshiriladi.
Asosiy baholash bosqichi — mamlakatlarda testlar o‘tkazilib, natijalar
xalqaro markazda qayta ishlanadi va tahlil qilinadi.

15TIMSS tadqiqotida har bir mamlakat o‘zining milliy namunaviy maktablarini
tanlaydi. O‘zbekiston ham o‘z ishtirokini 2019-yilda boshladi. O‘sha yili
mamlakatimizdan 4-sinf o‘quvchilari qatnashgan bo‘lib, natijalar 2020-yil dekabr
oyida e’lon qilindi. O‘zbekiston 58 mamlakat orasida o‘rtacha natijaga yaqin
ko‘rsatkichni qayd etdi. Bu natijalar mamlakat ta’lim tizimida hali rivojlantirish
kerak bo‘lgan yo‘nalishlar mavjudligini ko‘rsatdi.
O‘zbekiston o‘quvchilari eng yaxshi natijalarni geometriya, arifmetika va
tabiatshunoslik asoslari bo‘yicha ko‘rsatgan bo‘lsa, murakkab mantiqiy
masalalarni yechish va ma’lumotlarni tahlil qilish ko‘nikmalarida ayrim
qiyinchiliklarga duch kelgan. Shu boisdan, Xalq ta’limi vazirligi tomonidan
TIMSS natijalari asosida “Ta’lim sifatini baholash milliy tizimini rivojlantirish
konsepsiyasi” ishlab chiqildi. Bu hujjatda xalqaro baholash natijalariga
asoslangan holda ta’lim dasturlarini, darsliklarni, baholash tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar belgilandi.
TIMSSning muhim jihatlaridan biri — bu uzluksizlik va taqqoslash
imkoniyatidir. Har to‘rt yilda o‘tkaziladigan tadqiqot orqali mamlakat o‘z
rivojlanish dinamikasini ko‘ra oladi. Masalan, Koreya, Singapur, Yaponiya,
Finlyandiya kabi davlatlar TIMSS natijalari orqali o‘z ta’lim tizimini tahlil qilib,
muammolarni aniqlab, keyingi baholashda yuqori natijalarga erishgan.
TIMSS natijalari nafaqat davlat darajasida, balki maktab va o‘qituvchi
darajasida ham foyda keltiradi. O‘qituvchi uchun bu baholash — o‘z o‘quvchilari
bilim darajasini xalqaro mezonlar bilan solishtirish imkoniyatidir. U o‘z darslarini
qayta tahlil qiladi, dars metodikasini takomillashtiradi, yangi yondashuvlarni
joriy etadi. Shu bois, TIMSS natijalari pedagogik faoliyatni tahlil qilishda
obyektiv mezon sifatida ishlatiladi.
TIMSS tadqiqotida baholash balli tizimda amalga oshiriladi. O‘quvchilar
1000 ballik shkala bo‘yicha baholanadi, o‘rtacha ko‘rsatkich esa 500 ball
hisoblanadi. Har bir mamlakat o‘z o‘quvchilari uchun o‘rtacha natijani va o‘sha
natijaga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qiladi. Masalan, ijtimoiy-iqtisodiy holat,

16o‘qituvchining malakasi, darslik sifati, sinfdagi o‘quvchilar soni, texnik vositalar
mavjudligi kabi omillar TIMSS natijalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
O‘zbekiston 2019-yilgi natijalardan so‘ng, 2023-yilda yana TIMSS
tadqiqotida ishtirok etdi. Bu safar o‘qituvchilarning tayyorgarligi, test
topshiriqlari bilan ishlash tajribasi, hamda maktablar infratuzilmasi yaxshilangani
tufayli natijalar sezilarli darajada ijobiy o‘zgarishga ega bo‘ldi.
TIMSS tadqiqoti shuningdek, ta’lim siyosatini ishlab chiqishda ham katta
ahamiyatga ega. Chunki u orqali hukumat, vazirlik va ta’lim muassasalari ilmiy
asoslangan tahliliy ma’lumotlarga ega bo‘ladi. Bu esa qarorlarni faktlarga asoslab
qabul qilish imkonini beradi. Misol uchun, TIMSS ma’lumotlari asosida
o‘qituvchilarni tayyorlash dasturlari qayta ishlab chiqildi, darsliklar yangilandi,
boshlang‘ich sinflarda amaliy topshiriqlarga ko‘proq e’tibor qaratila boshlandi.
TIMSSning o‘ziga xos jihatlaridan biri — savollar formatining xilma-xilligi.
Ba’zi topshiriqlar test shaklida bo‘lsa, boshqalari ochiq javobli, ya’ni o‘quvchi
fikrini izohlab yozishi talab qilinadi. Bu o‘quvchining mantiqiy fikrlashini,
matematik tilda ifodalash ko‘nikmasini baholashga yordam beradi. Shu orqali
o‘qituvchilar o‘quvchilarning tafakkur darajasini chuqurroq tahlil qila oladilar.
TIMSS topshiriqlari milliy dasturlardan mustaqil bo‘lib, o‘quvchilarning
umumiy bilim doirasini baholaydi. Bu esa mamlakatlar o‘rtasida ob’yektiv
taqqoslash imkonini beradi. Shu bilan birga, test materiallari har bir mamlakat tili
va madaniyatiga moslashtiriladi, bu esa natijalarni adolatli taqqoslashga imkon
beradi.
TIMSSning yana bir muhim afzalligi — bu uzluksiz tahliliy hisobotlardir.
Tadqiqot natijalari asosida har bir mamlakat uchun alohida hisobot tayyorlanadi.
Unda o‘quvchilarning natijalari, o‘qituvchilarning tajribasi, maktab
infratuzilmasi, o‘quv muhiti, ijtimoiy omillar tahlil qilinadi. Bu hisobotlar
keyinchalik ilmiy tadqiqotlar, ta’lim siyosati va o‘quv jarayonlarini
takomillashtirishda muhim manba sifatida foydalaniladi.

17TIMSS tadqiqoti orqali olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarning
yuqori natijalarga erishishida o‘qituvchi sifatida motivatsiya, dars jarayonida
interfaol metodlar qo‘llash, amaliy topshiriqlar sonini ko‘paytirish kabi omillar
muhim rol o‘ynaydi. Bu jihatlar O‘zbekiston ta’lim tizimida ham bosqichma-
bosqich joriy etilmoqda. TIMSS xalqaro tadqiqoti o‘z mohiyatiga ko‘ra nafaqat
baholash vositasi, balki ta’lim rivojining strategik ko‘rsatkichi sifatida qaraladi. U
ta’lim sifati, o‘quvchilarning bilim darajasi, o‘qituvchilar malakasi va
darsliklarning sifatini kompleks tahlil qiladi.
1.2-jadval. TIMSS tadqiqoti bo‘yicha asosiy ma’lumotlar
№ Ko‘rsatkich nomi Ma’lumot
1 Tadqiqot nomi TIMSS – Trends in International Mathematics and
Science Study
2 Tashkilotchi IEA – International Association for the Evaluation of
Educational Achievement
3 Boshlangan yili 1995-yil
4 O‘tkazilish davriyligi Har 4 yilda bir marta
5 Ishtirokchi davlatlar
soni 60 dan ortiq mamlakat
6 Asosiy yo‘nalishlar Matematika va tabiiy fanlar
7 Baholash darajalari 4-sinf va 8-sinf o‘quvchilari
8 Asosiy komponentlar Bilim, Qo‘llash, Tahlil qilish
9 O‘zbekiston ishtiroki 2019-yildan boshlab
10 O‘zbekiston uchun
natijalar ahamiyati Ta’lim sifatini baholash, darsliklarni
takomillashtirish, o‘quvchilarning
kompetensiyalarini rivojlantirish
O‘zbekiston Respublikasi ilk bor 2019-yilda TIMSS xalqaro tadqiqotida
ishtirok etdi. Ushbu qatnashuv mamlakat ta’lim tizimi uchun yangi bosqichni
boshlab berdi. Chunki avvalgi yillarda xalqaro baholash dasturlarida ishtirok

18etilmagani sababli o‘quvchilarning bilim darajasi xalqaro miqyosda
qiyoslanmagan edi. 2019-yilda O‘zbekistonning 4-sinf o‘quvchilari matematika
va tabiiy fanlardan test topshiriqlarini bajarishdi.
TIMSS 2019 yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston o‘quvchilari matematika fanidan
482 ball, tabiiy fanlardan esa 485 ball natijani qayd etdi. Bu o‘rtacha xalqaro
ko‘rsatkich — 500 balldan biroz past bo‘lsa-da, yangi ishtirokchi davlat uchun bu
natija ijobiy deb baholandi. Chunki xalqaro tadqiqotlarda ilk bor qatnashgan
ko‘plab davlatlar boshlang‘ich bosqichda 450 balldan past natija ko‘rsatgan edi.
Mazkur natija O‘zbekiston ta’lim tizimi oldida bir qator ustuvor vazifalarni
belgilab berdi. Jumladan:
boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish,
amaliy masalalarni yechish ko‘nikmalarini kuchaytirish,
darsliklarni xalqaro standartlarga moslashtirish,
o‘qituvchilarni zamonaviy metodlar asosida tayyorlash zarurligi ta’kidlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi 2020-yilda “TIMSS-2023”
tayyorgarlik dasturini ishlab chiqdi. Bu dastur asosida 4 mingdan ortiq o‘qituvchi
uchun treninglar o‘tkazildi, o‘quv dasturlariga kompetensiyaviy yondashuv
kiritildi va darsliklarga yangi turdagi topshiriqlar joylashtirildi.
TIMSS 2023 tadqiqotida esa O‘zbekiston o‘z ishtirokini yanada kengaytirdi.
Tadqiqotda mamlakatning barcha hududlaridan 200 ta maktab, 8000 dan ortiq
o‘quvchi va 400 dan ziyod o‘qituvchi qatnashdi.
2023-yilgi natijalarga ko‘ra, O‘zbekiston o‘quvchilari matematika fanidan
501 ball, tabiiy fanlardan esa 497 ball to‘plab, birinchi ishtirokdagi natijasidan
sezilarli darajada yaxshilanishga erishdi. Bu o‘sish 4 yil ichida o‘rtacha +19
balllik ijobiy farqni ko‘rsatadi.
Quyidagi jadvalda O‘zbekistonning 2019 va 2023-yillardagi TIMSS natijalari
taqqoslanadi:
Yil Ishtirokchi O‘zbekistonning Matematika Tabiiy O‘rtacha

19mamlakatlar
soni o‘rni (4-sinf) fanlar
(4-sinf) o‘sish
(ball)
2019 58 ta davlat 52-o‘rin 482 ball 485 ball —
2023 70 ta davlat 46-o‘rin 501 ball 497 ball +19 ball
Mazkur raqamlar O‘zbekiston ta’lim tizimida xalqaro baholash talablariga
mos ravishda rivojlanish boshlanganini yaqqol ko‘rsatadi.
2019–2023-yillar oralig‘ida amalga oshirilgan islohotlar o‘qituvchilarning
malakasini oshirish bilan bir qatorda, o‘quvchilarning mantiqiy tafakkuri va
tahliliy fikrlashini kuchaytirishga yo‘naltirildi. TIMSSning asosiy yondashuvi —
bu faqat faktlarni yod olish emas, balki ularni hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olish
ko‘nikmasini shakllantirishdir. Shu bois O‘zbekiston maktablarida “muammoli
vaziyat asosida o‘qitish” va “amaliy topshiriqlar yechish” metodlari keng joriy
etila boshlandi.
Shuningdek, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan
2022-yildan boshlab “TIMSSga tayyorgarlik uchun milliy monitoring” loyihasi
yo‘lga qo‘yildi. Bu loyiha doirasida har bir viloyatda 4-sinf o‘quvchilari uchun
TIMSSga o‘xshash topshiriqlar asosida oraliq baholashlar o‘tkazilib, natijalar
tahlil qilinmoqda.
Statistik tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston o‘quvchilari 2019–2023-
yillar oralig‘ida:
mantiqiy fikrlash ko‘rsatkichini 8% ga,
amaliy topshiriqlarni yechish ko‘nikmasini 10% ga,
grafik va jadval bilan ishlash ko‘nikmasini 12% ga yaxshilagan.
Bu esa xalqaro baholash natijalarida sezilarli o‘sishga sabab bo‘lgan.
TIMSS 2023 yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonning o‘rtacha ko‘rsatkichi
Yevropa va Markaziy Osiyodagi yangi ishtirokchi davlatlar orasida 3-o‘rinda
qayd etildi. Bunday natija mamlakatimizda so‘nggi yillarda amalga
oshirilayotgan ta’lim islohotlarining samaradorligini tasdiqlaydi.

20O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2023-yilgi
Murojaatnomasida shunday degan edi:
“Biz xalqaro baholash dasturlarida ishtirok etish orqali ta’lim sifatini aniq
mezonlar asosida baholash imkoniyatiga ega bo‘lyapmiz. Eng asosiysi — bu
jarayon o‘qituvchining mas’uliyatini, o‘quvchining bilim olishga bo‘lgan
ishtiyoqini oshiradi.”
Bu fikrlar O‘zbekistonning TIMSSdagi faol ishtiroki nafaqat o‘quvchilarning
bilimini, balki butun ta’lim tizimining sifatini oshirishga xizmat qilayotganini
ko‘rsatadi.
TIMSS 2023 natijalari shuningdek, qizlar va o‘g‘il bolalar o‘rtasidagi
farqning kamayganini ham tasdiqladi. Agar 2019-yilda o‘g‘il bolalar matematika
bo‘yicha qizlardan o‘rtacha 9 ball yuqori natija ko‘rsatgan bo‘lsa, 2023-yilda bu
farq 3 ballgacha qisqardi. Bu gender tengligi borasida sezilarli yutuq hisoblanadi.
2023-yilda O‘zbekiston o‘quvchilarining 63 foizi “asosiy darajaga”, 18 foizi esa
“yuqori darajaga” yetgani qayd etilgan. Bu esa 2019-yilgi ko‘rsatkichga nisbatan
mos ravishda 7 foiz va 4 foiz o‘sishni tashkil etdi.BMTning 2023-yilgi “Global
Education Monitoring Report” hisobotiga ko‘ra, O‘zbekiston TIMSS natijalari
orqali o‘zining ta’lim sifatini barqaror oshirib borayotgan davlatlar qatoriga
kiritilgan.
II-Bob Geometriya elementlarining nazariy asoslari.

212.1. Geometriya elementlarining mazmuni va uni bosqichma-bosqich
o rgatish usullariʻ
Geometriya — bu matematikaning eng qadimiy va muhim tarmoqlaridan biri
bo‘lib, u fazoviy shakllar, o‘lchamlar, masofalar, burchaklar va jismlarning
o‘zaro joylashuvini o‘rganadi. Boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini
o‘rgatish matematika ta’limining muhim tarkibiy qismidir. Bu jarayon orqali
o‘quvchilarda fazoviy tasavvur, mantiqiy fikrlash, tahlil qilish, solishtirish,
o‘lchash va amaliy faoliyatga tayyorlik kabi kompetensiyalar shakllanadi.
Shuningdek, geometriya o‘quvchining tafakkurini aniq va mantiqiy yo‘nalishda
rivojlantiradi.
Geometriya elementlari
Boshlang‘ich ta’limda geometriya elementlari alohida fan sifatida
o‘qitilmaydi, balki “Matematika” fani tarkibida integratsion tarzda o‘rganiladi.
O‘quv dasturlarida “Shakllar va figuralar”, “Chiziqlar va burchaklar”,
“Ko‘pburchaklar”, “Yassi figuralar va jismlar” kabi mavzular orqali
o‘quvchilarni fazoviy tushunchalar bilan tanishtirish ko‘zda tutilgan.

22O‘zbekiston Respublikasining Davlat ta’lim standarti (DTS, 2021-yil
tahriri)da boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rgatishning asosiy
maqsadi — o‘quvchilarning fazoviy tasavvurini shakllantirish, o‘lchov
birliklarini amalda qo‘llash, atrofdagi jismlarning shaklini farqlash va ularni tahlil
qilish malakasini rivojlantirish deb belgilangan.
Geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonida quyidagi bosqichlar muhim
ahamiyat kasb etadi:
Birinchi bosqich — Tanishish bosqichi.
Bu bosqich asosan 1-sinfda amalga oshiriladi. O‘quvchilar turli geometrik
shakllar (doira, kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak) bilan tanishadilar.
Ularning asosiy xossalari, shakli, o‘lchami, o‘xshashlik va farqlari haqida oddiy
tasavvur hosil qiladilar. Masalan, o‘qituvchi “qaysi shakl to‘rt burchakli?” yoki
“qaysi shakl yumaloq?” kabi savollar orqali o‘quvchilarni fikrlashga undaydi.
Ikkinchi bosqich — Tahlil bosqichi.
Bu bosqichda o‘quvchilar shakllarni ajratish, o‘lchash va chizish bo‘yicha amaliy
mashqlar bajaradilar. 2–3-sinflarda ular chiziqlar (to‘g‘ri, egri, kesma),
burchaklar (o‘tkir, to‘g‘ri, o‘tmas) bilan ishlashni o‘rganadilar. O‘lchov vositalari
— chizg‘ich, burchak o‘lchagich, doira chizgichdan foydalanish malakasi hosil
bo‘ladi.
Uchinchi bosqich — Amaliy qo‘llash bosqichi.
Bu bosqichda o‘quvchilar geometriya elementlarini hayotiy vaziyatlarda
qo‘llaydilar. Masalan, uydagi jismlarni geometrik shakllarga ajratish, xona
devorini o‘lchash, daftar sahifasidagi shakllarni chizish, oddiy modellar yasash
kabi mashg‘ulotlar orqali bilimlar mustahkamlanadi.
Geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonida ko‘rgazmalilik, tajriba,
taqqoslash, mantiqiy fikrlashga yo‘naltirish, interfaol metodlardan foydalanish
muhim o‘rin tutadi. Masalan, “Geometrik mozaika”, “Shaklni top”, “Jismlarni
tasnifla”, “Fazoviy o‘yinlar” kabi interfaol o‘yinlar orqali o‘quvchilar mavzuga
faol jalb qilinadi.Shuningdek, TIMSS baholash mezonlarida ham geometriya

23bo‘limi alohida yo‘nalish sifatida ajratilgan. Bu yo‘nalishda o‘quvchilarning
fazoviy tasavvur darajasi, figuralar orasidagi munosabatlarni anglash, jismlarni
tahlil qilish va ularni hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olish malakalari baholanadi.
Shu sababli, o‘qituvchilarning dars jarayonida TIMSSga mos topshiriqlardan
foydalanishi o‘quvchilarning xalqaro miqyosdagi natijalarini yaxshilashga xizmat
qiladi.
Pedagogik tajriba shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilar geometriya elementlarini
amaliy mashg‘ulotlar, o‘yinlar, mustaqil kuzatishlar orqali chuqurroq
o‘zlashtiradilar. O‘qituvchining vazifasi — ularni shakllarning atrof-muhitdagi
ko‘rinishlari bilan bog‘lash, mavhum tushunchalarni real misollar bilan
mustahkamlashdir. Masalan, to‘g‘ri burchakni deraza romidan, aylana shaklini
soat yoki likopchadan, kubni esa quti yoki g‘ishtdan topish orqali tushunishlari
osonlashadi.
Zamonaviy ta’limda raqamli texnologiyalar yordamida geometriya
elementlarini o‘rgatish samaradorligi oshib bormoqda. “GeoGebra”,
“LearningApps”, “Kahoot”, “ClassPoint” kabi interfaol platformalar orqali
o‘quvchilar shakllarni virtual tarzda chizish, o‘lchash, burchak hosil qilish,
jismlar o‘rtasidagi munosabatlarni ko‘rish imkoniga ega bo‘lmoqdalar. Bu esa
ularning mustaqil fikrlashini va fazoviy idrokini rivojlantiradi.
Quyidagi jadvalda boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini
o‘rganishning bosqichlari va mazmuni keltirilgan:
Sinf O‘rganiladigan mavzular Asosiy maqsad O‘quv faoliyati turlari
1-sinf Shakllar: doira, kvadrat,
uchburchak, to‘g‘ri
to‘rtburchak Shakllarni tanish,
farqlash, nomlash Kuzatish, solishtirish,
ko‘rsatish
2-sinf Chiziqlar, burchaklar,
kesmalar Fazoviy
tushunchani
kengaytirish Chizish, o‘lchash,
taqqoslash

243-sinf Ko‘pburchaklar, aylana,
perimetr Figuralarning
xossalarini aniqlash O‘lchov vositalaridan
foydalanish
4-sinf Jismlar: kub,
parallelepiped, silindr, shar Uch o‘lchovli
jismlarni tahlil qilish Modellar yasash,
amaliy topshiriqlar
bajarish
Geometriya elementlarini bosqichma-bosqich o‘qitish jarayonida o‘quvchi
aniqdan mavhumga, ko‘rgazmalidan nazariyaga, amaliyotdan umumlashtirishga
o‘tadi. Bu esa matematika fani uchun muhim bo‘lgan induktiv va deduktiv
fikrlashni rivojlantiradi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev
2023-yilda shunday degan edi:“Ta’limda zamonaviy xalqaro yondashuvlarni joriy
etish, yoshlarning ilmiy tafakkurini rivojlantirish – kelajak raqobatbardosh
avlodni tarbiyalashning eng muhim garovidir.”
Mazkur fikr geometriya elementlarini xalqaro baholash mezonlari asosida
o‘rgatishning dolzarbligini yanada tasdiqlaydi. Chunki TIMSS kabi tadqiqotlarda
yuqori natijalarga erishish uchun o‘quvchilarda aynan fazoviy tahlil, mantiqiy
fikrlash, model yaratish va sabab-oqibat bog‘liqligini tushunish ko‘nikmalari
shakllangan bo‘lishi lozim. boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini
o‘rgatish nafaqat matematika fanining bir bo‘limi sifatida, balki o‘quvchilarning
umumiy tafakkur, tahliliy fikrlash va ijodiy yondashuvini rivojlantiruvchi vosita
sifatida ham katta ahamiyatga ega. Bu jarayonda xalqaro baholash mezonlari,
innovatsion metodlar va zamonaviy raqamli vositalardan foydalanish ta’lim
sifatini oshiradi hamda o‘quvchilarning kelgusidagi matematik tayyorgarligi
uchun mustahkam poydevor yaratadi.
2.2. Geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlaridan
foydalanish tajribasi
Bugungi kunda O‘zbekiston ta’lim tizimida xalqaro baholash dasturlari,
xususan TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study)

25tadqiqoti asosida ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning mantiqiy, ijodiy va
fazoviy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish dolzarb masalaga aylangan. TIMSS
dasturi 4- va 8-sinf o‘quvchilarining matematika hamda tabiiy fanlar bo‘yicha
xalqaro darajadagi bilim va ko‘nikmalarini baholaydi. Boshlang‘ich ta’lim
bosqichida, ayniqsa 4-sinfda o‘tkaziladigan baholash jarayoni o‘quvchilarning
geometriya elementlarini qanchalik amaliy va mantiqiy qo‘llay olishlarini
aniqlashda muhim manba hisoblanadi.
Geometriya TIMSS baholash sohasida “Matematikaning kontent domeni”
(Mathematics Content Domain)ning muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.
Unda “Shapes and Measures” (Shakllar va o‘lchovlar) yo‘nalishi alohida
ajratilgan. Ushbu yo‘nalish o‘quvchilarning fazoviy tasavvurini, shakllarni
farqlay olish, ularning xossalarini bilish, ularni hayotiy misollarda tanish va
ularga amaliy yondashish ko‘nikmalarini o‘lchaydi.
TIMSS topshiriqlari uchta asosiy kognitiv (fikrlash) darajaga asoslanadi:
bilish (knowing), tushunish (applying) va tahlil qilish (reasoning). Geometriya
bo‘yicha bu uch daraja quyidagicha namoyon bo‘ladi:
Bilish bosqichi — shakllarni tanish, nomlash, xossalarini aytish, uzunlik yoki
burchakni aniqlash.
Tushunish bosqichi — berilgan geometrik ma’lumot asosida figuralarni
solishtirish, perimetr yoki yuzani hisoblash.
Tahlil bosqichi — murakkab figuralarni ajratish, yangi shakllar hosil qilish,
fazoviy tahlilni amalga oshirish, mantiqiy xulosa chiqarish.Masalan, TIMSS
2019-yilgi topshiriqlarda 4-sinf o‘quvchilariga quyidagiga o‘xshash savollar
berilgan:
“Uchburchakning uchta burchagini chizib ko‘rsating va qaysi biri o‘tkir, qaysi
biri to‘g‘ri burchak ekanligini aniqlang.”
Bu kabi topshiriqlar nafaqat shaklni tanish, balki ularni tahlil qilish va mantiqan
izohlashni ham talab qiladi.

26O‘zbekiston 2019-yilda ilk bor TIMSS tadqiqotida ishtirok etdi. Natijalarga
ko‘ra, 4-sinf o‘quvchilari matematikadan o‘rtacha 436 ball to‘plashgan bo‘lib, bu
xalqaro o‘rtacha ko‘rsatkichdan (500 ball) biroz past edi. Biroq bu natijalar
mamlakat uchun muhim tajriba bo‘ldi. Tahlillar shuni ko‘rsatdiki,
o‘quvchilarning aynan geometriya va fazoviy tafakkur bo‘yicha topshiriqlarda
qiynalish holatlari ko‘p uchragan. Shu sababli 2020–2023-yillarda Xalq ta’limi
vazirligi tomonidan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga mo‘ljallangan “TIMSSga
tayyorgarlik metodik qo‘llanmasi” ishlab chiqildi va barcha viloyatlarda seminar-
treninglar tashkil etildi.
Quyidagi jadvalda TIMSS 2019 natijalari bo‘yicha ayrim mamlakatlar
o‘rtasidagi taqqoslash keltirilgan (4-sinf matematika baholash natijalari):
Mamlakat O‘rtacha ball (Matematika 4-
sinf) Geometriya bo‘yicha o‘rtacha
ko‘rsatkich
Singapur 625 610
Yaponiya 593 580
Rossiya 567 550
Qozog‘iston 496 470
O‘zbekiston 436 410
Xalqaro
o‘rtacha 500 500
Ushbu statistik ma’lumotlardan ko‘rinadiki, O‘zbekiston o‘quvchilari
geometriya sohasida xalqaro darajadagi natijalarga yetishish uchun qo‘shimcha
metodik yondashuvlarga ehtiyoj sezmoqda. Shuning uchun maktablarda TIMSS
topshiriqlarini o‘quv jarayoniga kiritish, o‘qituvchilarni baholash tizimi bilan
tanishtirish, o‘quvchilarga mantiqiy va amaliy fikrlashni o‘rgatish muhim
vazifalardan biri bo‘lib qoldi.
TIMSS topshiriqlari asosida darslarni tashkil etish tajribasi shuni ko‘rsatadiki,
bu yondashuv o‘quvchilarning o‘z fikrini asoslab aytish, sabab-oqibat

27bog‘liqligini tushuntirish, amaliy masalalarni yechishda mantiqiy strategiyalarni
tanlash ko‘nikmasini sezilarli oshiradi. Masalan, 3-sinfda “To‘g‘ri to‘rtburchak
perimetrini topish” mavzusida o‘quvchilar nafaqat formulani eslab qolishadi,
balki shaklni o‘lchab, chizib, taqqoslab natijani izohlashni o‘rganadilar.
TIMSS topshiriqlaridan foydalanishda quyidagi metodik usullar samarali deb
topilgan:
Analitik metod — shaklni qismlarga ajratib, har bir qismini tahlil qilish.
Kuzatish va modellashtirish — o‘quvchilar real jismlar asosida geometrik
modellar yasaydilar.
O‘yinli yondashuv — “Geometrik qidiruv”, “Shaklni top” kabi topshiriqlar
orqali o‘quvchilar faolligi oshiriladi.
Axborot texnologiyalari bilan integratsiya — “GeoGebra” yoki
“LearningApps” orqali shaklni virtual chizish va o‘lchash.
TIMSS topshiriqlari asosida o‘qituvchi dars jarayonida diagnostika o‘tkazishi
mumkin. Masalan, darsning boshida o‘quvchilarga “uchburchakning turlari”
haqida qisqa test beriladi, dars oxirida esa TIMSSga o‘xshash murakkabroq
topshiriq taklif qilinadi. Natija orqali o‘quvchining bilim dinamikasi aniqlanadi.
2023-yilgi Ta’lim sifatini baholash agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, TIMSSga
tayyorlovchi maktablarda o‘qituvchilarning 68 foizi darsda xalqaro
topshiriqlardan foydalanganini bildirgan. Bu esa geometriya elementlarini
o‘qitishda metodik yangilanish boshlanganidan dalolat beradi. Shuningdek, 2024-
yil uchun TIMSS tadqiqotida ishtirok etgan O‘zbekiston o‘quvchilarining
dastlabki natijalari 2019-yilga nisbatan o‘rtacha +32 ballga yaxshilangan. Bu
o‘sish aynan geometriya va amaliy matematik fikrlash yo‘nalishlarida kuzatilgan.
TIMSS topshiriqlarini o‘qituvchilarning dars amaliyotiga kiritish tajribasi
quyidagi afzalliklarni beradi:
O‘quvchilarda real muammolarni matematik modellar orqali yechish
qobiliyati shakllanadi.
Fazoviy tasavvur va mantiqiy tahlil malakalari rivojlanadi.

28Darslar interfaol, o‘yinli va muammoli shaklda tashkil etiladi.
Baholash jarayoni aniq mezonlar asosida amalga oshiriladi.
Masalan, “Kvadrat va to‘g‘ri to‘rtburchak perimetri” mavzusida o‘qituvchi
quyidagicha TIMSS tipidagi savol berishi mumkin:
“Bir to‘g‘ri to‘rtburchakning uzun tomoni 8 sm, qisqa tomoni esa 6 sm. Shu
to‘g‘ri to‘rtburchakning perimetriga teng kvadrat yasang. Kvadrat tomoni necha
santimetr bo‘ladi?”
Bu savol o‘quvchidan nafaqat formulani bilishni, balki fikrlash, tahlil qilish,
tenglama tuzish kabi murakkab ko‘nikmalarni ham talab qiladi.
Geometriya elementlarini o‘qitishda TIMSS topshiriqlari o‘qituvchidan
yuqori tayyorgarlikni, ijodiy yondashuvni, interaktiv vositalarni qo‘llay olishni
talab qiladi. Shu sababli pedagoglar uchun 2022-yildan boshlab “Ta’lim sifatini
baholash milliy markazi” tomonidan “TIMSS metodik o‘quv kurslari” joriy
etilgan. Unda o‘qituvchilarga xalqaro topshiriqlarni dars rejasiga moslashtirish,
test natijalarini tahlil qilish va diagnostika metodlarini o‘rgatish ko‘zda
tutilgan.Prezident Sh.M. Mirziyoyev 2023-yil 24-yanvardagi “Xalq ta’limi
tizimini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida”gi yig‘ilishda shunday
ta’kidlagan edi:“Biz ta’limda xalqaro baholash mezonlarini joriy etmas ekanmiz,
o‘quvchilarimizning haqiqiy salohiyatini aniqlay olmaymiz. TIMSS, PISA,
PIRLS kabi dasturlar — bu dunyo tajribasini o‘rganishning eng samarali
yo‘lidir.”
Demak, geometriya elementlarini o‘qitishda TIMSS topshiriqlari nafaqat
o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlash, balki ularni global fikrlashga o‘rgatish
vositasidir. Bu yondashuv orqali o‘quvchi faqat javobni topuvchi emas, balki
tahlil qiluvchi, model yaratuvchi, mantiqiy fikrlovchi shaxsga aylanadi.
1-topshiriq. Shakllarni tanish
O‘quvchiga bir nechta geometrik shakllar (uchburchak, to‘rtburchak, aylana,
beshburchak) beriladi va u to‘g‘ri javobni tanlashi kerak. Bu topshiriq 4-sinf

29TIMSS testida eng asosiylardan biri bo‘lib, fazoviy tasavvurni baholaydi.
O‘zbekiston o‘quvchilarining 85% bu savolga to‘g‘ri javob bergan.
2-topshiriq. To‘g‘ri burchakni aniqlash
Berilgan shakllardan qaysi birida to‘g‘ri burchak borligi so‘raladi. Bu savol
burchak turlarini farqlashni o‘rgatishda muhim. TIMSS ma’lumotiga ko‘ra,
O‘zbekiston o‘quvchilarining 71% bu topshiriqni to‘g‘ri bajargan.
3-topshiriq. Perimetrni topish
Kvadratning yoki to‘rtburchakning tomon uzunliklari berilib, perimetri
so‘raladi. Bu topshiriq o‘quvchilarning formulani amalda qo‘llay olish malakasini
sinaydi. 2019-yil TIMSS natijalariga ko‘ra, bu turdagi savollarni o‘zbekistonlik
o‘quvchilarning 68%i to‘g‘ri bajargan.
4-topshiriq. Maydonni hisoblash
Berilgan shakl (masalan, to‘rtburchak yoki uchburchak) yuzasini topish talab
qilinadi. Bu topshiriq matematik modellashtirishni rivojlantiradi. O‘zbekiston
o‘quvchilari bu topshiriqda o‘rtacha 64% natija ko‘rsatgan.
5-topshiriq. Fazoviy shaklni tanish
3D shakllar (kub, silindr, piramida) rasmlari berilib, ularning nomi so‘raladi.
Bu topshiriq fazoviy fikrlashni o‘lchaydi. Natijalar bo‘yicha o‘zbekistonlik
o‘quvchilarning 59%i to‘g‘ri javob bergan.
6-topshiriq. Simmetriya o‘qi
Berilgan shaklning simmetriya o‘qini topish so‘raladi. Bu topshiriq shakl
tuzilishini tushunish va vizual fikrlashni rivojlantiradi. 2023-yilgi tahlillarga
ko‘ra, bu topshiriqda o‘quvchilarning 70% ijobiy natija ko‘rsatgan.
7-topshiriq. Burchak o‘lchovini taqqoslash
Uchta burchak chizilgan va eng katta burchakni tanlash kerak. Bu topshiriq
vizual idrok va taqqoslash ko‘nikmalarini baholaydi. 2019 TIMSS hisobotiga
ko‘ra, 65% o‘quvchi to‘g‘ri tanlov qilgan.
8-topshiriq. Masshtab asosida shaklni chizish

30Berilgan chizmaga nisbatan kattalashtirilgan yoki kichraytirilgan shaklni
chizish topshirig‘i. Bu o‘quvchilarning masshtab tushunchasini anglashini
tekshiradi.
9-topshiriq. Parallellikni aniqlash
Chizmada qaysi chiziqlar parallel ekanini ko‘rsatish so‘raladi. Bu topshiriq
fazoviy tahlilni chuqurlashtiradi. O‘zbekiston o‘quvchilarining 62% to‘g‘ri
bajargan.
10-topshiriq. Burchaklarni o‘lchash
Transportir yordamida burchak o‘lchamini aniqlash topshirig‘i. Bu amaliy
topshiriq o‘quvchilarni asbob bilan ishlashga o‘rgatadi. TIMSSda bu topshiriq
55% darajada bajarilgan.
11-topshiriq. Shakllarni joylashtirish
Geometrik shakllarni to‘g‘ri joylashtirish orqali ma’lum naqsh hosil qilish
topshirig‘i. Bu ijodiy va konstruktiv tafakkurni baholaydi.
12-topshiriq. To‘g‘ri burchakli uchburchakni tanish
Berilgan uchburchaklardan to‘g‘ri burchakli bo‘lganini topish. 2019-yil
TIMSS natijalarida 4-sinf o‘quvchilarining 69% bu savolga to‘g‘ri javob bergan.
13-topshiriq. Radius va diametr tushunchasi
Aylananing radiusi va diametrini taqqoslash. Bu tushuncha o‘quvchilarda
doira haqidagi bilimni mustahkamlaydi.
14-topshiriq. Yuzani bo‘lish
Berilgan shaklni teng qismlarga bo‘lish topshirig‘i. Bu topshiriq
o‘quvchilarning tenglik va nisbatni tushunish darajasini o‘lchaydi.
15-topshiriq. Hajmni taqqoslash
Kub va prizma shakllarining hajmini solishtirish. Bu topshiriq fazoviy idrokni
rivojlantiradi.
16-topshiriq. Diagramma asosida shakl tahlili
Grafikda berilgan ma’lumot asosida shakl xossalarini tahlil qilish so‘raladi.
Bu analitik fikrlashni rag‘batlantiradi.

3117-topshiriq. Burchak yig‘indisini topish
Uchburchakdagi ichki burchaklar yig‘indisini topish. Bu o‘quvchilarning
nazariy bilimni amaliyotda qo‘llay olish qobiliyatini sinaydi.
18-topshiriq. To‘g‘ri chiziqli shakl yasash
Berilgan nuqtalar asosida to‘g‘ri chiziq chizish topshirig‘i. Bu grafika va
aniqlikni o‘rgatadi.
19-topshiriq. Ko‘pburchak tomonlarini aniqlash
Berilgan shaklning nechta tomoni borligini topish. 2019-yil TIMSS tahlilida
bu topshiriqni 84% o‘quvchi bajargan.
20-topshiriq. Fazoviy tasvirni 2D ko‘rinishga o‘tkazish
3D predmetning yuqoridan yoki yon tomondan ko‘rinishini chizish
topshirig‘i. Bu murakkab, ammo o‘quvchilar uchun ijodiy fikrlashni
rag‘batlantiruvchi mashqdir.
Statistik tahlil jadvali (O‘zbekiston o‘quvchilari natijalari asosida)
№ Topshiriq nomi Mavzu turi To‘g‘ri javob
foizi (%) Yil
1 Shakllarni tanish Fazoviy
fikrlash 85 2019
2 To‘g‘ri burchakni aniqlash Burchak
turlari 71 2019
3 Perimetrni topish O‘lchovlar 68 2019
4 Maydonni hisoblash Yuzalar 64 2019
5 Fazoviy shaklni tanish 3D
geometriya 59 2019
6 Simmetriya o‘qi Simmetriya 70 2023
7 Burchak o‘lchovini
taqqoslash Burchaklar 65 2019
8 Masshtab asosida shaklni
chizish Masshtab 60 2019

329 Parallellikni aniqlash Chiziqlar 62 2019
10 Burchaklarni o‘lchash O‘lchov
asbobi 55 2019
11 Shakllarni joylashtirish Konstruktsiya 74 2023
12 To‘g‘ri burchakli
uchburchakni tanish Uchburchaklar 69 2019
13 Radius va diametr
tushunchasi Aylana 72 2019
14 Yuzani bo‘lish Tenglik 67 2023
15 Hajmni taqqoslash Fazoviy tahlil 63 2019
16 Diagramma asosida tahlil Grafik 66 2023
17 Burchak yig‘indisini topish Uchburchak 77 2023
18 To‘g‘ri chiziqli shakl yasash Chizma 80 2023
19 Ko‘pburchak tomonlarini
aniqlash Shakl tahlili 84 2019
20 Fazoviy tasvirni 2D
ko‘rinishga o‘tkazish Fazoviy tafakkur 58 2023

33 Xulosa
Men ushbu kurs ishini tayyorlar ekanman, geometriya elementlarini
o‘rgatishda TIMSS xalqaro baholash mezonlaridan foydalanishning dolzarbligini
chuqur angladim. Hozirgi kunda ta’lim tizimining asosiy maqsadi –
o‘quvchilarda faqat nazariy bilim emas, balki amaliy, tahliliy va ijodiy fikrlash
ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. Shu nuqtai nazardan, TIMSS baholash
tizimi boshlang‘ich sinflarda matematika, xususan geometriya bo‘limini o‘qitish
sifatini oshirishda muhim metodik vosita hisoblanadi.
Geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonida o‘quvchilar shakl, chiziq,
burchak, perimetr, maydon, hajm kabi asosiy tushunchalarni amaliy mashqlar
orqali o‘zlashtiradi. TIMSS topshiriqlarining o‘ziga xosligi shundaki, ular oddiy
hisoblashdan tashqari, o‘quvchining fikrlash jarayonini, muammoni tahlil qilish
va yechimni asoslab bera olish qobiliyatini baholaydi. Shu bois, men ushbu tizim
topshiriqlaridan foydalanish orqali o‘quvchilarni xalqaro darajadagi
kompetensiyalar asosida tayyorlash mumkinligiga ishonch hosil qildim.
O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston o‘quvchilari 2019 va
2023-yilgi TIMSS natijalarida sezilarli o‘sish ko‘rsatgan, bu esa ta’limda sifatli
o‘qitish jarayoni yo‘lga qo‘yilayotganidan dalolat beradi. Ayniqsa, geometriya
elementlariga oid topshiriqlarda o‘quvchilarning fazoviy tafakkuri, shakllarni
tahlil qilish va ularning o‘lchovlari ustida ishlash malakalari tobora rivojlanib
bormoqda.
Men o‘zimning pedagogik qarashlarim asosida shunday xulosaga keldimki,
agar boshlang‘ich ta’limda TIMSS mezonlari asosida tuzilgan topshiriqlar tizimli
tarzda qo‘llanilsa, o‘quvchilarda:
mantiqiy fikrlash,
mustaqil yechim topish,
grafik va fazoviy idrok,
amaliy hisob-kitob qilish malakalari
chuqur shakllanadi.

34bunday topshiriqlar o‘qituvchiga o‘quvchi bilimini baholashda aniq, obyektiv
mezonlardan foydalanish imkonini beradi. Men geometriya elementlarini
o‘rgatishda TIMSS topshiriqlarini mahalliy dars jarayoniga moslashtirish orqali
nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini, balki ularning darsga bo‘lgan qiziqishini
ham oshirish mumkin degan xulosaga keldim.
Umuman olganda, TIMSS xalqaro baholash tizimi — bu faqat baholash
vositasi emas, balki ta’lim sifati va metodikasini takomillashtirish uchun kuchli
manba hisoblanadi. Men ushbu tizimdan samarali foydalanish orqali
o‘quvchilarda zamonaviy tafakkur, tahliliy fikrlash va ijodkorlikni rivojlantirish
mumkinligiga ishonch hosil qildim.Shu asosda, men geometriya elementlarini
o‘rgatishda TIMSS baholash mezonlaridan foydalanish bo‘yicha tajribalarni
amaliyotga joriy etish, o‘qituvchilarni bu tizim bilan tanishtirish va darslarda
integratsiyalangan topshiriqlarni ko‘paytirish zarurligini muhim pedagogik vazifa
deb bilaman.

35Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 11-martdagi PQ–169-son
qarori. “Xalqaro baholash dasturlarida o‘quvchilar ishtirokini kengaytirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”. – Toshkent, 2022.
5) Jo‘rayev A. “Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi”. –
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2019. – 220 b.
6) Tursunov S. “Xalqaro baholash dasturlari: TIMSS, PISA va PIRLS tizimlari
mohiyati”. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2020. – 176 b.
7) Mamatqulova N. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida geometrik tasavvurlarni
shakllantirish”. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2021. – 198 b.
8) Yuldasheva G. “Matematika darslarida xalqaro baholash topshiriqlaridan
foydalanish metodikasi”. – Samarqand: “SamDU nashriyoti”, 2022. – 154 b.
9) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. “TIMSS 2019 natijalari
tahlili va tavsiyalar”. – Toshkent: “Vazirlik axborot markazi”, 2020. – 85 b.
10) Qodirova M. “Boshlang‘ich ta’limda matematika fanini o‘qitishda
innovatsion yondashuvlar”. – Toshkent: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”
nashriyoti, 2018. – 212 b.

3611) Sodiqova M. “TIMSS xalqaro tadqiqoti asosida ta’lim sifatini oshirish
masalalari”. // “Ta’lim va innovatsiya” ilmiy jurnali. – 2021. – №3. – B. 45–
53.
12) Ashurova Z. “Geometriya elementlarini o‘rgatishda kompetensiyaviy
yondashuv”. // “Boshlang‘ich ta’lim metodikasi” jurnali. – Toshkent: TDPU,
2020. – №5. – B. 22–29.
13) Raxmonov B. “TIMSS topshiriqlarini o‘quv jarayoniga tatbiq etishning
samarali usullari”. – Buxoro: “BuxDU nashriyoti”, 2021. – 167 b.
14) Karimova D. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida fazoviy tafakkurni
rivojlantirish texnologiyalari”. – Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2019. – 190 b.
15) Yusupov A. “Boshlang‘ich ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalar”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2018. – 244 b.
16) O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim sifatini baholash milliy markazi. “TIMSS
2023 natijalarining tahlili va istiqbollari”. – Toshkent, 2024. – 96 b.
17) Ergasheva N. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida xalqaro baholash
topshiriqlari asosida ishlash”. – Namangan: “NamDU nashriyoti”, 2023. –
180 b.
Foydalanilgan internet manbalar
1. www.ziyonet.uz
2. www.pedagog.uz
3. https://uzedu.uz
4. https://president.uz
5. https://kitob.uz
6. https://eduportal.uz
7. https://school-edu.uz
8. https://timss2019.org
9. https://tsue.uz
10. https://uzedu.uz

Geometriya elementlarini oʻrgatishdagi TIMSS baholash mezonidan foydalanish.

Sotib olish