Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 62.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Декабрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Психология

Продавец

Iroda Xasanova

Дата регистрации 09 Декабрь 2025

1 Продаж

Harakat idrokni organish metodikasi

Купить
“ Himoyaga tavsiya etilsin”
 Sirtqi ta’lim bo’lim boshlig’i  
S.A.Valiyev       _______
______ 2024 yil
SIRTQI TA’LIM PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA YO’NALIS
-guruh talabasi
    ning
“ HARAKAT IDROKNI ORGANISH METODIKASI ”
mavzusidagi 
KURS ISHI
“Himoyaga tavsiya etilsin”                            
“Psixologiya” kafedrasi mudiri:                       S.M.Tuychiyeva
                                                       
                                              Toshkent  - 2024 yil
1 Toshkent amaliy fanlar 
universiteti Mundarija
Kirish………………………………………………………….……3-5
I   BOB.   HARAKAT   IDROKI   TUSHUNCHASI   VA   UNING
AHAMIYATI
1.1. Harakat idroki tushunchasining nazariy asoslari….6-10
1.2.   Harakat   idrokining   shaxs   rivojlanishidagi
ahamiyati………………………………………………….11-18
II   BOB.   HARAKAT   IDROKINI   O‘RGANISH
METODIKASI
2.1.   Harakat   idrokini   o‘rganishda   qo‘llaniladigan
usullar…………………………………………………….19-24
2.2.   Harakat   idrokini   rivojlantirish   bo‘yicha   amaliy
metodikalar ….………………………………………. ….25-31
Xulosa…………………………………………………………...…32-33
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………….…………34
2                                                              Kirish.
              Mavzuning   dolzarbligi   Harakat   idroki   –   bu   insonning   atrof-muhitni   idrok
etish   va   unga   mos   ravishda   jismoniy   reaktsiyalarni   amalga   oshirish   qobiliyatidir.
Harakat idrokini o‘rganish, nafaqat jismoniy faollikni, balki ruhiy jarayonlarni ham
o‘z ichiga olgan murakkab tizimni anglatadi. Insonning harakatlarini tushunish va
boshqarish   uning   jismoniy   va   psixologik   holatiga,   kognitiv   qobiliyatlariga   va
tashqi   muhitga   qanday   moslashishiga   bog‘liqdir.   Harakat   idrokini   rivojlantirish,
shaxsning   umumiy   rivojlanishida,   uning   ijtimoiy   va   psixologik   adaptatsiyasida
katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda, jismoniy tarbiya va sport sohalarida harakat
idrokining   o‘rganilishi,   uning   samarali   boshqarilishi   va   rivojlanishi   nafaqat
sportchi   va   o‘quvchilarning   jismoniy   imkoniyatlarini   kengaytiradi,   balki
psixologik   salomatlikni   ham   yaxshilaydi.   Harakat   idrokini   o‘rganish   metodikasi,
ayniqsa,   o‘quv   jarayonida,   psixologik   maslahatlar   va   sport   faoliyatlarida
qo‘llanilishi   mumkin   bo‘lgan   samarali   yondashuvlarni   taklif   etadi.   Kurs   ishi
mazmuni   ham   aynan   harakat   idrokini   o‘rganish   va   rivojlantirish   metodikalariga
qaratilgan.   Uning   asosiy   maqsadi   harakat   idrokining   nazariy   asoslarini   o‘rganish,
unga   ta’sir   qiluvchi   omillarni   tahlil   qilish   va   uning   rivojlanishiga   qaratilgan
metodikalarni   aniqlashdir.   Shu   bilan   birga,   bu   ishda   harakat   idrokining   shaxs
rivojlanishidagi o‘rni, uning turli sohalarda – ta’lim, sport va psixologiya – qanday
muhim   rol   o‘ynashi   ko‘rsatib   o‘tiladi.   Kurs   ishining   asosiy   vazifasi   harakat
idrokini   o‘rganish   jarayonida   qo‘llaniladigan   metodlarni   va   ularning
samaradorligini  tahlil  qilishdir.  Ushbu  tahlil  orqali  harakat   idrokining rivojlanishi
bo‘yicha   yangi   metodik   tavsiyalar   ishlab   chiqish   va   amaliyotda   qo‘llash
imkoniyatlarini   aniqlash   rejalashtirilgan.   Bu   ish,   shuningdek,   harakat   idrokini
o‘rganishning   ilmiy,   pedagogik   va   psixologik   jihatlarini   to‘liq   yoritishga
qaratilgan.
3 Tadqiqot   maqsadi   Ushbu   tadqiqotning   maqsadi   harakat   idrokini   o‘rganish
metodikasi   va uning  shaxs   rivojlanishidagi   ahamiyatini   chuqur   o‘rganish,  harakat
idrokini   rivojlantirish   uchun   samarali   metodlar   va   yondashuvlarni   aniqlashdir.
Tadqiqotda   harakat   idrokining   nazariy   asoslari,   uning   o‘quv   jarayonida   va   sport
faoliyatida   qanday   ta’sir   ko‘rsatishi,   shuningdek,   harakat   idrokini   rivojlantirish
bo‘yicha amaliy metodikalar tahlil qilinadi.   Tadqiqotning asosiy maqsadi – harakat
idrokining   shaxsning   umumiy   rivojlanishiga   ta’sirini   aniqlash   va   uni   pedagogik,
psixologik   va   sport   sohalarida   qo‘llash   uchun   yangi   metodik   tavsiyalar   ishlab
chiqishdir.   Shuningdek,   tadqiqotda   harakat   idrokini   rivojlantirishga   qaratilgan
amaliy metodikalar va ularni o‘quv jarayoniga, shuningdek, sport mashg‘ulotlariga
integratsiya qilish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish rejalashtirilgan.
Tadqiqot vazifalari
1. Harakat idrokini o‘rganishning nazariy asoslarini tahlil qilish.
Harakat idrokining mohiyati, uning psixologik va pedagogik jihatlari, shuningdek,
harakat   idrokini   rivojlantirish   jarayonida   yuzaga   keladigan   asosiy   tamoyillarni
aniqlash.
2. Harakat idrokining shaxs rivojlanishidagi ahamiyatini o‘rganish.
Harakat   idrokining   shaxsning   jismoniy,   kognitiv   va   emosional   rivojlanishiga
ta’sirini tahlil qilish, uning o‘quvchilarning ta’lim va sportdagi muvaffaqiyatlariga
qanday ta’sir ko‘rsatishini aniqlash.
3. Harakat idrokini o‘rganish uchun qo‘llaniladigan metodlarni o‘rganish.
Harakat   idrokini   rivojlantirish   bo‘yicha   qo‘llaniladigan   asosiy   metodlar   va
yondashuvlarni tahlil qilish, ularning samaradorligini baholash.
4. Harakat idrokini rivojlantirish bo‘yicha amaliy metodikalarni ishlab chiqish.
O‘quv jarayonida va sport
4 Tadqiqot   predmeti   harakat   idrokini   o‘rganish   jarayonida   qo‘llaniladigan
metodlar,   yondashuvlar   va   usullarni   tahlil   qilish,   shuningdek,   harakat   idrokining
shaxs   rivojlanishidagi   o‘rni   va   uning   turli   sohalarda,   xususan   ta’lim   va   sportda,
rivojlantirish   imkoniyatlarini   o‘rganishdir.   Tadqiqotda   harakat   idrokini
o‘rganishning   amaliy   metodikalarini   ishlab   chiqish   va   ularni   o‘quv   jarayoniga
integratsiya qilish bo‘yicha ilmiy yondashuvlar ham o‘rganiladi.
Tadqiqot   obyekti   harakat   idrokini   rivojlantirish   jarayoni,   shu   jumladan,   harakat
idrokining   shakllanishi   va   uning   shaxs   rivojlanishidagi   o‘rni.   Tadqiqotda
o‘quvchilar,   sportchilar   va   boshqa   ijtimoiy   guruhlar   orasida   harakat   idrokini
o‘rganish   va   rivojlantirish   bo‘yicha   metodikalar,   usullar   va   yondashuvlar
o‘rganiladi.   Shuningdek,   bu   jarayonlarning   pedagogik   va   psixologik   aspektlari
ham tadqiqotning asosiy obyekti hisoblanadi.
Tadqiqotning   ilmiy   farazi   Agar   diqqat   xususiyatlarini   aniqlash   va   baholashda
samarali   diagnostika   metodlari   qo‘llanilsa,   o‘quvchilarning   diqqatni   boshqarish
qobiliyati   yaxshilanadi   va   bu   ta’lim   jarayonidagi   natijadorlikni   oshirishga   imkon
beradi. Shu bilan birga, diqqat xususiyatlarini rivojlantirishga qaratilgan individual
va guruhli mashg‘ulotlar ta’lim-tarbiya jarayonini samarali tashkil etish uchun asos
bo‘lib xizmat qiladi.
Tadqiqot metodlari:
1.   Nazariy   tahlil   -   psixologik   xizmat   va   boshqaruv   tizimlariga   oid   ilmiy
adabiyotlarni o‘rganish va ularning nazariy asoslarini tahlil qilish.
2. So‘rovnoma - psixologik xizmat ko‘rsatadigan muassasalarda xizmatlar sifatini
baholash   maqsadida   o‘quvchilar,   o‘qituvchilar   va   psixologlar   o‘rtasida
so‘rovnomalar o‘tkazish.
3.   Intervyu   -   psixologik   xizmatlar   sohasida   faoliyat   yuritayotgan   mutaxassislar
bilan intervyu o‘tkazish orqali ularning tajribalarini va fikrlarini to‘plash.
Kurs   ishining   tuzilishi.   Kirish,   2bob,   4bo’lim,   xulosa   va   foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.
5   I BOB. HARAKAT IDROKI TUSHUNCHASI VA UNING
AHAMIYATI
1.1. Harakat idroki tushunchasining nazariy asoslari
              Harakat   idroki   psixologiya   fanida   muhim   tushunchalardan   biri   bo‘lib,
insonning jismoniy va ruhiy faoliyatini o‘zaro uyg‘unlashtirishga xizmat qiladi. Bu
tushuncha   odamning   makon,   vaqt   va   harakatni   idrok   etishi   bilan   bog‘liq
jarayonlarni   o‘z   ichiga   oladi.   Harakat   idroki   orqali   inson   o‘z   tanasining   holatini,
atrof-muhitdagi   ob’ektlarning   joylashuvini   va   ularga   nisbatan   o‘z   harakatlarini
tahlil  qiladi   hamda boshqaradi.  Harakat   idroki   tushunchasining  mazmuni   Harakat
idroki   insonning   harakatlarni   aniqlash,   ularga   moslashish   va   nazorat   qilish
qobiliyatini ifodalaydi. Psixologiya nazariyasida bu tushuncha bir qancha omillarni
o‘z ichiga oladi: Tana sxemasi idroki: Inson o‘z tanasining qaysi qismlari qayerda
ekanligini   va   ular   qanday   harakat   qilayotganini   aniq   biladi.   Kinesetik   idrok:
Harakat paytidagi mushak, bo‘g‘im va asab tizimlaridan keluvchi signallarni qabul
qilish.  Vaqt  va  makon  idroki:   Harakatning  vaqtini,  tezligini   va  yo‘nalishini   idrok
etish. Harakat idrokini o‘rganishda bir nechta asosiy nazariy yo‘nalishlar mavjud.
Ular   harakatni   idrok   qilish   jarayonining   murakkabligini   turli   nuqtai   nazardan
yoritadi.   Psixofiziologik   yondashuv:   Ushbu   yondashuvga   ko‘ra,   harakat   idroki
asosan markaziy asab tizimining faoliyati natijasida shakllanadi. Inson harakatlari
mushaklar  va asab  tolalari orqali  miyaga signal  yuboradi, bu esa harakatni  ongda
aks   ettiradi.   Bu   jarayonda   sezgi   organlari   (ko‘rish,   eshitish,   teginish)   va   harakat
organlari   birgalikda   ishlaydi.   Gestalt   psixologiyasi:   Gestalt   nazariyasiga   ko‘ra,
harakat  idroki  alohida qismlarning yig‘indisidan iborat  emas,  balki  yaxlit  jarayon
sifatida qabul qilinadi. Masalan, bola bir harakatni o‘rganganida, u butun jarayonni
yaxlit bir tizim sifatida idrok qiladi va qayta bajaradi. Kognitiv psixologiya: Ushbu
yo‘nalish   harakat   idrokini   inson   ongining   murakkab   jarayonlari   bilan   bog‘laydi.
Masalan, harakatning oldindan rejalashtirilishi  va unga tayyorlanish jarayoni ham
idrokning   bir   qismi   sifatida   qaraladi.   Kognitiv   yondashuv   harakatlarni
boshqarishda ongli qaror qabul qilishning ahamiyatini ta’kidlaydi. 
6           Bolalik   davrida:   Harakat   idroki   asosiy   shakllanish   bosqichidan   o‘tadi.   Bu
davrda   bola   atrof-muhit   bilan   o‘zaro   aloqada   bo‘lib,   tanasining   imkoniyatlarini
o‘rganadi.   O‘smirlik   davrida:   Harakatning   koordinatsiyasi   va   murakkab
harakatlarni   boshqarish   qobiliyati   rivojlanadi.   Voyaga   yetganlik   davrida:   Harakat
idroki   yuqori   darajaga   yetadi   va   professional   faoliyat   uchun   moslashadi.   Harakat
idrokini   shakllantirishga   ta’sir   qiluvchi   omillar   Tajriba:   Inson   qancha   ko‘p
harakatni   bajarsa,   uning   idrok   qobiliyati   shuncha   rivojlanadi.   Sportchilar   va
raqqoslarda   harakat   idroki   ancha   rivojlangan   bo‘ladi.   Biologik   omillar:   Genetika
va   fiziologik   xususiyatlar   ham   harakat   idroki   darajasiga   ta’sir   qiladi.   Psixologik
omillar:   Motivatsiya,   diqqat   va   konsentratsiya   darajasi   harakat   idrokini
yaxshilaydi.  Harakat  idroki  insonning  hayotiy  faoliyati   uchun muhim   ahamiyatga
ega. Bu tushuncha nafaqat harakatlarni amalga oshirish, balki ularni boshqarish va
analiz   qilish   qobiliyatini   ham   o‘z   ichiga   oladi.   Psixologik   va   fiziologik   jihatlar
harakat idrokini yaxshiroq tushunish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Shu sababli,
harakat   idroki   insonning   umumiy   rivojlanish   jarayonida   muhim   o‘rin   egallaydi.
Harakat   idroki   insonning   murakkab   psixologik   va   fiziologik   tizimi   bilan
chambarchas bog‘liq bo‘lib, uning quyidagi asosiy komponentlari mavjud:  Sensor
tizimlari: Harakatni idrok etish jarayoni sezgi organlari yordamida amalga oshadi.
Bu   jarayonda:   Ko‘rish:   Makon,   masofa   va   yo‘nalishni   aniqlashda   muhim   rol
o‘ynaydi.   Masalan,   yuguruvchi   masofani   hisoblash   uchun   ko‘rish   organidan
foydalanadi.   Eshitish:   Harakatlarni   moslashtirish   va   ritmni   saqlashga   yordam
beradi. Musiqa ta’sirida raqs harakatlari yoki yugurish ritmi osonroq boshqariladi.
Teginish  va  proprioseptsiya:   Mushaklar,  bo‘g‘imlar  va  teridagi   retseptorlar   orqali
keluvchi   signallar   tana   holatini   aniq   idrok   qilishga   imkon   beradi.   Motor   javob:
Harakat idrokining muhim qismi tana a’zolarining javob harakati bilan bog‘liq. Bu
jarayon   idrok   qilingan   signallarga   mos   ravishda   tezkor   va   muvofiqlashtirilgan
harakatlarni   amalga   oshirishni   o‘z   ichiga   oladi.   Vaqt   idroki:   Harakatlarni   amalga
oshirishda   vaqtni   aniq   belgilash   va   uni   boshqarish   zarur.   Bu   komponent
sportchilar, musiqachilar va raqqoslar faoliyatida alohida ahamiyatga ega. Kognitiv
jarayonlar:   Harakatni   idrok   qilish   faqat   fiziologik   javoblar   emas,   balki   miyada
7 amalga oshadigan o‘ziga xos intellektual jarayonlarga ham bog‘liq. Bunga e’tibor,
xotira   va   harakatni   rejalashtirish   kiradi.   Harakat   idrokini   o‘rganish   ilmiy
tadqiqotlar   uchun   muhim   sohalardan   biridir.   Ushbu   tushuncha   rivojlanishi
davomida   turli   olimlar   tomonidan   bir   qancha   nazariy   yondashuvlar   ishlab
chiqilgan.   Vilgelm   Vundt   psixologiyaning   asoschilaridan   biri   sifatida   harakat
idrokini   odamning   sezgi   tizimlari   va   markaziy   asab   tizimi   faoliyatiga   bog‘liq
jarayon sifatida ko‘rgan. U sensor signallarni miya qanday qayta ishlashini chuqur
o‘rgangan   va   bu   orqali   harakatni   boshqarish   mexanizmlarini   izohlab   bergan.
Vygotskiy   insonning   harakat   idroki   uning   ijtimoiy   muhitda   rivojlanishi   bilan
bog‘liqligini ta’kidlagan. Uning fikricha, harakatlar va ularni idrok qilish qobiliyati
bolaning   oila,   jamiyat   va   maktabdagi   tajribalari   bilan   mustahkamlanadi.   Jan
Piagening   tadqiqotlariga   ko‘ra,   harakat   idroki   bolalik   davrida   psixologik
rivojlanishning   muhim   qismidir.   U   bola   atrof-muhit   bilan   faol   muloqotda   bo‘lib,
harakat   va   makonni   idrok   qilish   qobiliyatlarini   rivojlantiradi.   Piage   harakat
idrokini   bola   ongining   kognitiv   rivojlanish   bosqichlariga   mos   ravishda   ko‘rib
chiqadi. Harakat idrokining rivojlanishiga psixologik omillar ta’siri Harakat idroki
insonning   shaxsiy   xususiyatlari   va   psixologik   omillarga   bog‘liq   holda   turli
darajada   rivojlanadi:     Motivatsiya:   Harakat   idrokini   yaxshilash   uchun   insonning
ichki   qiziqishi   va   maqsadi   muhim   o‘rin   tutadi.   Masalan,   sportchining
muvaffaqiyatga   bo‘lgan   motivatsiyasi   uning   harakatlarini   yanada
mukammallashtiradi.   Diqqat:   Harakatni   idrok   qilish   jarayonida   diqqatning   to‘g‘ri
taqsimlanishi   va   boshqarilishi   zarur.   Diqqatning   tarqoq   yoki   sust   bo‘lishi
harakatning   noaniqligiga   olib   keladi.   O‘zini   boshqarish:   Harakatlarni
muvaffaqiyatli   idrok   qilish   va   boshqarish   uchun   insonning   o‘z   hissiyotlari   va
reaktsiyalarini   nazorat   qilish   qobiliyati   talab   etiladi.   Harakat   idroki   kundalik
hayotda   va   turli   faoliyat   turlarida   muhim   o‘rin   tutadi.   Sport   va   jismoniy   tarbiya:
Harakat   idroki   sportchilar   uchun   asosiy   qobiliyat   hisoblanadi.   Masalan,   futbolchi
maydondagi holatni idrok qilib, to‘g‘ri qaror qabul qiladi.
8           Ta’lim   jarayoni:   Bolalarda   harakat   idrokini   rivojlantirish   uchun   maxsus
metodikalar qo‘llaniladi. Bu, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda ko‘rgazmali vositalar
va   amaliy   mashg‘ulotlar   orqali   amalga   oshiriladi.   Kasbiy   faoliyat:   Murakkab
mexanik jarayonlarni  boshqaruvchi  kasblarda  (masalan,  uchuvchi,  jarroh)  harakat
idroki  yuqori   darajada   rivojlangan   bo‘lishi  talab   etiladi.   Harakat   idroki  insonning
hayotiy   faoliyatini   muvaffaqiyatli   amalga   oshirishda   markaziy   ahamiyatga   ega.
Uning   nazariy   asoslarini   o‘rganish   orqali   nafaqat   insonning   psixologik
rivojlanishini,   balki   harakatlarning   takomillashtirilishini   ta’minlash   mumkin.   Shu
bois harakat idroki o‘rganilishi zamonaviy psixologiya va pedagogikaning dolzarb
yo‘nalishlaridan   biri   hisoblanadi.   Harakat   idroki   insonning   ruhiy   va   jismoniy
rivojlanishi   bilan   birgalikda   shakllanadi.   Bu   jarayon   quyidagi   bosqichlarni   o‘z
ichiga oladi: Harakat idroki insonning biologik rivojlanish jarayoni bilan bir vaqtda
rivojlanadi.   Masalan,   chaqaloq   dastlab   o‘z   tanasini   kuzatish   orqali   harakatlarini
idrok   eta   boshlaydi.   Bu   bosqichda   sezgi   organlarining   signallarni   qabul   qilish
qobiliyati   va   ularni   markaziy   asab   tizimi   orqali   qayta   ishlash   muhim   ahamiyatga
ega. Bolalikda: Bola o‘zining tanasini boshqarishni va harakatlarini koordinatsiya
qilishni o‘rganadi. Bu jarayon o‘yinlar va motorik mashqlardan foydalanish orqali
tezlashadi.   O‘smirlikda:   Harakatlarning   murakkabligi   ortadi,   ya’ni   o‘smirlar
ko‘proq harakatlarni rejalashtiradi va ularni bajarishda aniqlikka erishadi. Ijtimoiy
muhit   harakat   idrokining   rivojlanishiga   bevosita   ta’sir   ko‘rsatadi.   Masalan,   turli
milliy sport turlari, musiqa bilan raqs qilish kabi madaniy faoliyatlar orqali harakat
idroki   boyitiladi.   Shuningdek,   ta’lim   jarayonida   bolaning   harakat   idroki
rivojlanishiga   maxsus   mashg‘ulotlar   yordam   beradi.   Harakat   idroki   tajriba   bilan
uzviy   bog‘liq.   Inson   ko‘p   marotaba   bir   harakatni   bajarganida,   uning   tanasi   va
miyasi   o‘sha   harakatni   avtomatlashtirishga   intiladi.   Bu   jarayon:   Mashqlar   va
takrorlash orqali harakatlar osonroq bajariladi. Tajriba ortgani sari idrok aniqligi va
harakatlarni nazorat qilish qobiliyati ortadi. Harakat idrokini boshqarish markaziy
asab   tizimining   kompleks   faoliyatiga   asoslanadi.   Bu   faoliyat   quyidagi   asosiy
jarayonlar   orqali   amalga   oshadi:   Refleksiv   boshqaruv:   Bu   harakatlarni   avtomatik
ravishda   boshqarishning   asosi   hisoblanadi.   Masalan,   inson   ko‘zini   qamashdan
9 himoya  qilish   uchun   avtomatik  ravishda   ko‘z  qovog‘ini   yopadi.   Reflekslar   orqali
qisqa   va   tezkor   harakatlarni   idrok   qilishga   imkon   yaratiladi.   Ongli   boshqaruv:
Murakkab   va   rejalashtirilgan   harakatlar   ong   orqali   boshqariladi.   Masalan,
sportchining   bir   nechta   murakkab   texnikani   bajarishi   yoki   musiqa   asbobida
o‘ynashi   ongli   boshqaruvni   talab   qiladi.   Proprioseptiv   aloqa:   Harakatlarni   idrok
qilish   jarayonida   mushaklar,   bo‘g‘imlar   va   asab   tizimlari   tomonidan   yuborilgan
signallar   harakatning   muvofiqligini   ta’minlaydi.   Bu   jarayon   tana   holatini   va
harakatning   yo‘nalishini   aniqlashda   muhim   ahamiyatga   ega.   Harakat   idrokining
rivojlanishi insonning muvofiqlik qobiliyatini oshiradi. Muvofiqlik (koordinatsiya)
o‘z   navbatida   turli   jarayonlarni   uyg‘unlashtirish   orqali   amalga   oshadi.   O‘z-o‘zini
boshqarish:   Bu  qobiliyat  orqali  inson  tana  harakatlarini   tez  va to‘g‘ri  boshqaradi.
Masalan,   gimnastikada   harakatlarni   nozik   aniqlik   bilan   bajarish   muvofiqlikning
rivojlanganligini   ko‘rsatadi.   Muvozanatni   saqlash:   Tana   holatini   boshqarish   va
muvozanatni   saqlash   ham   harakat   idrokiga   bog‘liq.   Bu   qobiliyat   bolalikdan
boshlab rivojlanib boradi va kundalik hayotda, shuningdek, sport turlarida muhim
ahamiyat   kasb   etadi.   Harakat   idrokini   o‘rgatishda   qo‘llaniladigan   yondashuvlar
Ko‘rgazmali   o‘rgatish:   Harakatni   o‘rgatish   jarayonida   ko‘rgazmali   vositalar,
masalan,   video   ko‘rsatmalar   yoki   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   harakatni   bajarish   orqali
o‘rgatish samarali  natija beradi. Takroriy mashqlar:  Bir  xil  harakatlarni  bir  necha
marta   takrorlash   orqali   idrok   va   motor   javoblar   avtomatlashtiriladi.   Maqsadga
yo‘naltirilgan   mashg‘ulotlar:   Harakatlarni   o‘rgatishda   maqsadli   yondashuvlar,
ya’ni   har   bir   harakatning   mohiyati   va   foydasini   tushuntirish   orqali   o‘rgatish
samarali   bo‘ladi.   Harakat   idroki   inson   hayotining   barcha   jabhalarida   muhim
ahamiyatga ega. Bu jarayon murakkab psixologik va fiziologik mexanizmlar bilan
boshqariladi.   Harakat   idroki   rivojlanishi   tajriba,   madaniy   ta’sir   va   individual
xususiyatlar   bilan   chambarchas   bog‘liq.   Uni   o‘rganish   va   rivojlantirish   nafaqat
shaxsiy,   balki   ijtimoiy   taraqqiyot   uchun   ham   muhimdir.   Shuning   uchun   ushbu
yo‘nalish   bo‘yicha   tadqiqotlar   davom   ettirilishi   va   yangi   metodikalar   ishlab
chiqilishi lozim.
10 1.2. Harakat idrokining shaxs rivojlanishidagi ahamiyati
            Harakat   idroki   shaxsning   har   tomonlama   rivojlanishi   uchun   muhim
psixofiziologik   asos   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Insonning   jismoniy,   psixologik   va
ijtimoiy rivojlanishida harakat idrokining o‘rni beqiyos. U insonning makon, vaqt
va   tana   holatini   boshqarish   qobiliyatlarini   rivojlantirishga   yordam   beradi.
Shuningdek,   harakat   idroki   shaxsning   shaxsiyat   sifatlarini   shakllantirish   va
ijtimoiy   hayotda   faol   bo‘lishi   uchun   zarur   bo‘lgan   qobiliyatlarni   rivojlantiradi.
Harakat   idroki   shaxsning   jismoniy   rivojlanishida   asosiy   o‘rin   egallaydi.   Quyida
uning   jismoniy   rivojlanishga   ta’siri   ko‘rib   chiqiladi:   Harakat   idroki   bolaning
harakatlarini   muvofiqlashtirish   va   tananing   muvozanatini   saqlash   qobiliyatlarini
shakllantiradi. Masalan, gimnastika yoki sport mashg‘ulotlari orqali harakatlarning
aniqligi va uyg‘unligini oshirish mumkin. Harakat idroki orqali insonning katta va
kichik motor qobiliyatlari (yugurish, sakrash, yozuv kabi) rivojlanadi. Bu, ayniqsa,
bolalar uchun muhim, chunki ular o‘z harakatlarini nazorat qilishni va aniqlik bilan
bajarishni   o‘rganadilar.   Harakat   idroki   yaxshi   rivojlangan   shaxslar   sog‘lom
turmush tarzini olib borishga moyil bo‘ladi. Bu orqali jismoniy faollik, intizom va
o‘z-o‘zini  boshqarish  qobiliyatlari  shakllanadi.   Harakat  idroki  shaxsning   ruhiy  va
psixologik   rivojlanishida   ham   katta   ahamiyatga   ega.   U   quyidagi   jihatlar   orqali
shaxsning   ruhiy   holatini   yaxshilaydi:   Harakatlarni   idrok   qilish   va   boshqarish
diqqatning   rivojlanishini   talab   qiladi.   Bu   jarayon   bolalarda   o‘ziga   xos   tarzda
shakllanadi   va   ularning   o‘qish   faoliyati   yoki   boshqa   vazifalarga   e’tibor   qaratish
qobiliyatini yaxshilaydi. Harakat idrokida motor faoliyati bilan bog‘liq xotira faol
ishlaydi. Masalan, raqs yoki sport mashg‘ulotlari orqali tana xotirasi (motor xotira)
rivojlanadi.   Jismoniy   faoliyat   va   harakat   idroki   insonda   ijobiy   hissiyotlar
uyg‘otadi.   Masalan,   jismoniy   mashqlar   stressni   kamaytirishga   va   kayfiyatni
yaxshilashga yordam beradi. Harakatlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish shaxsda
o‘ziga ishonch hissini oshiradi. Bu, ayniqsa, o‘smirlik davrida muhim bo‘lib, o‘z-
o‘zini anglash va o‘zini ijobiy baholash jarayonlarini mustahkamlaydi.
11           Harakat   idroki   shaxsning   jamiyatdagi   o‘rnini   topishida   va   ijtimoiy
qobiliyatlarini   rivojlantirishda   ham   muhim   ahamiyatga   ega.   Sport   turlari   yoki
jamoaviy  o‘yinlar   orqali   harakat   idroki   bolalarda   jamoa   bilan   ishlash   va  muloqot
qilish  qobiliyatlarini  shakllantiradi.   Masalan,   futbol  o‘ynashda   nafaqat   harakatlar,
balki   jamoadagi   hamkorlik   ham   rivojlanadi.   Harakat   idroki   orqali   inson   boshqa
odamlar bilan muloqotga kirishadi. Masalan,  raqs yoki teatr faoliyati orqali shaxs
o‘z   his-tuyg‘ularini   tanasi   orqali   ifodalashni   o‘rganadi,  bu   esa   ijtimoiy  aloqalarni
yaxshilaydi.   Harakat   idroki   yaxshi   rivojlangan   shaxslar   yangi   ijtimoiy   muhitga
oson   moslashadi.   Masalan,   sportchilar   yangi   jamoalarda   o‘z   o‘rnini   tez   topishi
mumkin.   Harakat   idroki   bolalar   rivojlanishida   alohida   ahamiyatga   ega.   Ayniqsa,
erta yoshda bu qobiliyatning rivojlanishi  bolalarning kelajakdagi muvaffaqiyatlari
uchun asos yaratadi. 1–3 yoshdagi bolalar atrof-muhitni tanasi orqali idrok qiladi.
Harakatlar   bolaning   makon   va   vaqt   tushunchalarini   shakllantirishga   yordam
beradi.   Harakatni   bilish   orqali   bolaning   motor   va   kognitiv   rivojlanishi   qo‘llab-
quvvatlanadi.   Bolalar   o‘yinlar   orqali   harakat   idrokini   rivojlantiradi.   Masalan,
qurilgan   yo‘lakchadan   o‘tish   yoki   to‘pni   otish   bilan   bog‘liq   o‘yinlar   harakatlarni
aniq   rejalashtirishni   talab   qiladi.   Maktabda   harakat   idrokini   rivojlantirish   uchun
maxsus   metodik   mashg‘ulotlar   qo‘llaniladi.   Bu   bolalarning   diqqatni   jamlash,
topshiriqlarni  tez va  aniq bajarish  qobiliyatini  oshiradi. Kasbiy faoliyatda harakat
idroki   muhim   ahamiyatga   ega,   ayniqsa   murakkab   texnik   yoki   yuqori   darajadagi
jismoniy   tayyorgarlik   talab   qiladigan   kasblarda.   Yuqori   aniqlik   talab   qiluvchi
kasblar:   Jarroh,   uchuvchi   yoki   operatorlar   harakatlarini   aniq   nazorat   qilish   uchun
harakat idrokini yuqori darajada rivojlantirgan bo‘lishi kerak. Ijodiy kasblar: Raqs,
teatr yoki san’at bilan bog‘liq kasblarda tana harakatlarini aniqlik bilan idrok qilish
va   ularni   hissiyotlar   bilan   uyg‘unlashtirish   zarur.     Harakat   idroki   shaxsning
rivojlanishi   uchun   zarur   bo‘lgan   barcha   jihatlarni   qamrab   oladi.   U   jismoniy
rivojlanishdan   tortib,   psixologik   va   ijtimoiy   qobiliyatlarning   shakllanishigacha
bo‘lgan   jarayonlarda   hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega.   Harakat   idrokining   to‘g‘ri
rivojlanishi  shaxsning sog‘lom, muvaffaqiyatli va ijtimoiy faol bo‘lishiga yordam
beradi. Shu sababli harakat idrokini rivojlantirishga doimiy e’tibor qaratish lozim.
12         Harakat idroki – insonning atrof-muhitni tushunishi, unga moslashishi va o‘z
harakatlarini   ongli   ravishda   boshqarish   qobiliyatidir.   Bu   jarayon   shaxsning
rivojlanishida beqiyos ahamiyat kasb etadi. Harakat idroki inson hayotining barcha
jabhalarida   –   bolalik   davridan   tortib,   murakkab   kasbiy   faoliyatlargacha   bo‘lgan
jarayonlarda muhim rol o‘ynaydi. Quyida harakat idrokining shaxs rivojlanishidagi
asosiy   yo‘nalishlari   ko‘rib   chiqiladi.   Harakat   idroki   va   shaxsning   jismoniy
rivojlanishi   Motor   qobiliyatlarning   shakllanishi.   Harakat   idroki   shaxsning   motor
qobiliyatlarini,   ya’ni   tana   harakatlarini   boshqarish   va   moslashuvchanlikni
rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar o‘z harakatlarini idrok qilish orqali oyoqda
turishni,   yurishni   va   yugurishni   o‘rganadi.   Bu   jarayon   ularning   mushaklari   va
reflekslarini   rivojlantiradi.   Koordinatsiya   va   muvozanat:   Harakat   idroki
muvozanatni   saqlash   va   koordinatsiyalangan   harakatlarni   bajarishni   ta’minlaydi.
Masalan,   raqs   yoki   gimnastika   kabi   faoliyatlar   bolaning   motor   qobiliyatlarini
yanada mustahkamlaydi. Aniqlik va tezkorlik: Harakat idroki rivojlangan insonlar
tezkorlik   bilan   harakat   qilishga   va   o‘z   harakatlarini   aniqlik   bilan   boshqarishga
qodir bo‘ladi. Bu, ayniqsa, sportchilar va jismoniy faollikni talab qiladigan kasblar
uchun   muhimdir.   Sog‘liqni   mustahkamlash   Harakat   idroki   yaxshi   rivojlangan
shaxslar jismoniy faoliyat bilan muntazam shug‘ullanadi. Bu esa: Yurak-qon tomir
tizimining   barqaror   ishlashini   ta’minlaydi.   Qon   aylanishini   yaxshilaydi   va
mushaklarning kuchayishiga yordam beradi. Suyaklar mustahkamligini oshiradi va
bolalarda   to‘g‘ri   tana   tuzilishini   shakllantiradi.   Harakat   idroki   va   sportdagi
muvaffaqiyatlar   Sport   faoliyatida  harakat   idroki   asosiy   mezon   hisoblanadi.   Misol
uchun:   Jamoaviy   sport   turlari:   Futbol,   basketbol   kabi   sportlarda   harakat   idroki
orqali   koordinatsiya,   tezkor   qaror   qabul   qilish   va   guruhda   ishlash   qobiliyati
rivojlanadi.   Individual   sport   turlari:   Raqs,   suzish   yoki   yengil   atletika   harakatlarni
boshqarish   va   o‘z   harakatlarining   aniqligiga   bog‘liq.   v   Harakat   idroki   va
psixologik   rivojlanish.   Kognitiv   funksiyalarni   rivojlantirish.   Harakat   idroki
insonning   fikrlash   qobiliyatini   ham   rivojlantiradi.   Bu   jarayon   sezgi   organlari   va
markaziy asab tizimi faoliyatining uyg‘unlashuvi orqali amalga oshadi.
13             Xotirani   mustahkamlash:   Harakatlarni   takrorlash   va   o‘rganish   jarayonida
motor   va   hissiy   xotira   rivojlanadi.   Bu,   ayniqsa,   bolalar   uchun   muhim   bo‘lib,
ularning   umumiy   intellektual   salohiyatini   oshiradi.   Diqqatni   jamlash:   Murakkab
harakatlarni   idrok   qilish   va   bajarish   jarayonida   shaxs   diqqatini   bir   nuqtaga
jamlashni   o‘rganadi.   Bu   qobiliyat   o‘qish   va   ish   faoliyatida   ham   katta   foyda
keltiradi. Hissiy rivojlanish Harakat idroki insonning hissiy holatini boshqarish va
barqarorlashtirishda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Jismoniy   faollik   orqali   inson   ijobiy
hissiyotlarni   boshdan   kechiradi,   bu   esa   stress   darajasini   kamaytiradi.   Harakat
idrokiga asoslangan faoliyatlar insonning o‘zini anglashiga va o‘z his-tuyg‘ularini
ifoda   qilishiga   yordam   beradi.   O‘ziga   ishonchni   shakllantirish   Harakatlarni
muvaffaqiyatli   amalga oshirish  shaxsning   o‘ziga  bo‘lgan ishonchini  oshiradi.  Bu:
Yangi   vazifalarni   osonroq   qabul   qilishga   va   ularni   muvaffaqiyatli   bajarishga
yordam   beradi.   Raqobatbardoshlikni   oshiradi   va   liderlik   qobiliyatlarini
rivojlantiradi.   Harakat   idroki   va   ijtimoiy   rivojlanish   Jamoaviy   munosabatlarni
shakllantirish   Harakat   idroki   yaxshi   rivojlangan   shaxslar   ijtimoiy   faol   bo‘lib,
boshqa   odamlar   bilan   oson   muloqot   qiladi.   Jamoaviy   o‘yinlar:   Harakat   idroki
orqali   bolalar   va   kattalar   o‘zaro   hamkorlik   qilishni,   jamoada   ishlashni   va
birgalikda maqsadlarga erishishni o‘rganadilar. Ijtimoiy moslashuv: Harakat idroki
rivojlangan shaxslar  yangi  muhitga tezroq moslashadi  va atrofdagilar bilan ijobiy
munosabatlarni   o‘rnatadi.   Shaxsning   ijtimoiy   roli   Harakat   idroki   ijtimoiy
faoliyatlarda   shaxsning   o‘z   o‘rnini   topishida   yordam   beradi.   Masalan:   San’at   va
sport   sohalarida   o‘zini   namoyon   qilish.   Jamiyat   uchun   foydali   ishlarni   amalga
oshirish va ijtimoiy loyihalarda qatnashish. Harakat idroki va kasbiy rivojlanish Ish
unumdorligini oshirish Murakkab harakatlarni aniqlik bilan boshqarish ko‘nikmasi
yuqori   darajadagi   ish   unumdorligini   ta’minlaydi.   Bu,   ayniqsa,   murakkab   texnik
ishlar   uchun   zarurdir:   Jarrohlar,   uchuvchilar   va   mexaniklar   harakat   idroki
rivojlanganligi   sababli   o‘z   kasblarida   muvaffaqiyatga   erishadilar.   Dizaynerlar   va
san’atkorlar o‘z harakatlarini sezgirlik va aniqlik bilan boshqarib, ijodiy yutuqlarga
erishadilar. Kasbiy ta’lim va treninglarda ahamiyati Harakat idrokini rivojlantirish
maxsus treninglar orqali amalga oshadi. Masalan,  sportchilar va musiqachilar  o‘z
14 mahoratlarini   oshirish   uchun   muntazam   ravishda   mashq   qiladilar.   Harakat   idroki
shaxs   rivojlanishining   barcha   jabhalarida   –   jismoniy,   psixologik   va   ijtimoiy
sohalarda   muhim   ahamiyatga   ega.   U   insonning   nafaqat   tana   qobiliyatlarini,   balki
ongini,   hissiyotlarini   va   ijtimoiy   aloqalarini   ham   rivojlantiradi.   Harakat   idrokini
o‘rganish   va   rivojlantirish   shaxsning   sog‘lom,   muvaffaqiyatli   va   ijtimoiy   faol
bo‘lishi  uchun zarurdir. Shu sababli  ta’lim  va tarbiya  jarayonida  harakat  idrokiga
alohida   e’tibor   qaratish   lozim.   Bu   shaxsning   kelajakdagi   hayotida   muvaffaqiyatli
bo‘lishiga   mustahkam   poydevor   yaratadi.   Harakat   idroki   va   shaxs   rivojlanishida
ijtimoiy   omillar   ahamiyati   Harakat   idroki   nafaqat   individual   rivojlanish,   balki
ijtimoiy   moslashuv   jarayonida   ham   katta   rol   o‘ynaydi.   Inson   o‘zining   harakatlari
va   ularga   bo‘lgan   reaksiyalar   orqali   jamiyatdagi   o‘rnini   anglaydi   va   rivojlanadi.
Quyida harakat  idrokining ijtimoiy jihatlari  haqida  batafsil  to‘xtalamiz:  Jamoaviy
faoliyatlarda   o‘rganish   jarayoni   Harakat   idroki   jamoaviy   faoliyatlarda   shaxsning
ijtimoiy   mahoratini   rivojlantiradi:   Hamkorlik   va   o‘zaro   ishonch:   Sport   va
o‘yinlarda harakat  idroki orqali bolalar hamkorlik qilishni  o‘rganadilar. Jamoaviy
maqsadlarga   erishishda   har   bir   ishtirokchining   o‘z   harakatlari   boshqalar   bilan
uyg‘un   bo‘lishi   kerak.   Liderlik   qobiliyatlari:   Harakat   idroki   yaxshi   rivojlangan
shaxslar   jamoada   liderlik   qilishga   moyil   bo‘ladilar.   Ular   o‘z   harakatlarini
boshqarib,   boshqalarga   ko‘maklashish   qobiliyatiga   ega.   Muvofiqlashuv:   Jamoada
harakat   qilish   jarayonida   shaxs   boshqalar   bilan   sinxronlashib,   umumiy   ritm   va
muvofiqlikni   ta’minlaydi.   Madaniy   va   an’anaviy   harakatlar   Harakat   idroki
madaniy   va   an’anaviy   faoliyatlarda   ham   muhim   ahamiyat   kasb   etadi:   An’anaviy
raqslar va marosimlar: Raqs, teatr yoki xalq o‘yinlari orqali shaxs o‘zining milliy
madaniyatini   anglaydi   va   uning   bir   qismi   bo‘ladi.   Bu   jarayon   shaxsda   o‘zlikni
anglash   va   jamoaga   bo‘lgan   aloqadorlik   hissini   shakllantiradi.   Ijtimoiy
qadriyatlarning   ifodasi:   Harakatlar   orqali   shaxs   an’analarga   hurmat   bilan
munosabatda   bo‘lishni   o‘rganadi.   Bu   jarayon,   ayniqsa,   bolalar   tarbiyasida   katta
ahamiyatga   ega.   Ijtimoiy   moslashuv   va   empatiyani   rivojlantirish   Harakat   idroki
orqali   shaxs   ijtimoiy   moslashuv   qobiliyatini   rivojlantiradi:   Boshqalar   bilan
muloqot   qilish:   Harakat   idroki   orqali   inson   boshqalar   bilan   muloqot   qilish,   o‘z
15 fikrlarini   ifodalash   va   ularning   hissiyotlarini   tushunishni   o‘rganadi.   Bu,   ayniqsa,
bolalik   davrida   o‘yinlar   orqali   shakllanadi.   Empatiya   qobiliyati:   Inson
boshqalarning   harakatlariga   qarab,   ularning   hissiy   holatini   tushunadi.   Bu,   o‘z
navbatida,   ijtimoiy   munosabatlarda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Harakat   idrokining
pedagogik jarayonlarda ahamiyati Ta’lim jarayonida harakat idrokining ahamiyati
juda   katta:   Faol   o‘qitish   metodlari:   Harakat   idroki   orqali   bolalar   bilimlarni   faqat
eshitish orqali emas, balki harakat qilib, sinab ko‘rish orqali o‘rganadilar. Masalan,
rolli o‘yinlar, tajribalar va sport mashg‘ulotlari. Ijodkorlikni rivojlantirish: Harakat
idroki   bolaning   tasavvur   va   ijodkorlik   qobiliyatini   faollashtiradi.   Masalan,   san’at
va   dizayn   mashg‘ulotlari   davomida   ular   harakat   orqali   o‘z   g‘oyalarini
ifodalaydilar.   Mustaqillikni   oshirish:   Harakat   idroki   rivojlangan   bolalar   o‘z
harakatlarini   boshqarishga   va   mustaqil   qarorlar   qabul   qilishga   moyil   bo‘ladilar.
Kasbiy   faoliyatda   harakat   idrokining   roli   Mehnat   unumdorligini   oshirish   Harakat
idroki rivojlangan shaxslar murakkab mexanik va texnik jarayonlarni tez va aniqlik
bilan bajara oladilar. Masalan: Texnologik sohalar: Zavod va fabrikalarda mexanik
harakatlarni   boshqarish   qobiliyati   ish   sifatini   oshiradi.   Tibbiyot:   Jarrohlik
amaliyotlarida   harakat   idrokining   aniqligi   va   moslashuvchanligi   inson   hayotini
saqlab   qolishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Ijodiy   faoliyatda   ahamiyati   Ijodiy
kasblarda   harakat   idroki   shaxsning   imkoniyatlarini   kengaytiradi:   Musiqachilar
asboblarni boshqarishda, rassomlar esa chizishda harakat idrokidan foydalanadilar.
Teatr   aktyorlari   harakat   orqali   o‘z   his-tuyg‘ularini   tomoshabinlarga   yetkazadilar.
Harakat   idroki   shaxs   rivojlanishining   ko‘p   qirrali   aspektlarini   o‘z   ichiga   oladi.   U
jismoniy   rivojlanishni,   psixologik   va   ijtimoiy   moslashuvni,   shuningdek,   kasbiy
muvaffaqiyatlarni   ta’minlaydi.   Harakat   idrokini   rivojlantirish   orqali   inson   o‘z
imkoniyatlarini yanada kengaytiradi, bu esa jamiyat uchun muvaffaqiyatli va faol
shaxslarni  shakllantiradi. Shu sababli harakat idrokiga bolalikdan e’tibor qaratish,
uni   o‘rgatish   va   qo‘llab-quvvatlash   shaxsning   barkamol   rivojlanishida   alohida
ahamiyatga ega.
16        Harakat idroki shaxsning jismoniy va ruhiy rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Insonning   harakatlarni   idrok   etish,   ularga   to‘g‘ri   javob   berish   qobiliyati   nafaqat
uning   jismoniy   faolligini,   balki   uning   intellektual   va   hissiy   holatini   ham   ta’sir
qiladi.  Harakat   idrokining  rivojlanishi   orqali   inson   atrof-muhitdagi   o‘zgarishlarga
moslashib,  muhit  bilan  samarali   interaktsiya   qilishni  o‘rganadi.  Bu  esa  shaxsning
ijtimoiy   va   psixologik   salomatligi   uchun   zarur   bo‘lgan   asosiy   omil   hisoblanadi.
Birinchidan,   harakat   idrokini   rivojlantirish   jarayonida   insonning   psixologik   va
fiziologik   jarayonlari   o‘zaro   chambarchas   bog‘lanadi.   Harakatlar   orqali   inson
nafaqat   jismoniy   ko‘nikmalarni   rivojlantiradi,   balki   o‘zining   hissiy   holatini
boshqarish va ijtimoiy muloqotlarni to‘g‘ri tashkil etish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Misol   uchun,   harakat   idrokini   o‘rganish   orqali   bolaning   ongli   ravishda   harakat
qilish, diqqatni jamlash, muvozanatni saqlash kabi ko‘nikmalarni egallashi, uning
umumiy   rivojlanishiga   ijobiy   ta’sir   ko‘rsatadi.   Bu   ko‘nikmalar   esa   shaxsning
keyingi   hayotida   muvaffaqiyatli   adaptatsiya   va   samarali   o‘zaro   munosabatlar
o‘rnatishga  yordam  beradi. Ikkinchidan, harakat  idrokining shaxs  rivojlanishidagi
ahamiyati   uning   hissiy   va   kognitiv   rivojlanishiga   bog‘liqdir.   Harakatlarni   to‘g‘ri
idrok   etish   va   ularga   javob   berish   qobiliyati   bolaning   kognitiv   funksiyalarini
(diqqat,   xotira,   tafakkur)   rivojlantiradi.   Masalan,   sport   faoliyatida   yoki   jismoniy
mashg‘ulotlarda   o‘qituvchi   yoki   murabbiy   tomonidan   berilgan   topshiriqlarga
to‘g‘ri   javob   berish   bolalarda   tez   o‘rganish   va   qarorlar   qabul   qilish   qobiliyatini
shakllantiradi. Uchinchidan, harakat idroki ijtimoiy rivojlanish uchun ham muhim
ahamiyatga   ega.   O‘quvchilarning   jismoniy   faoliyati   orqali   ularning   ijtimoiy
ko‘nikmalari   rivojlanadi,   ya'ni   guruhda   ishlash,   boshqa   insonlar   bilan   birgalikda
maqsadga   erishish,   bir-birini   qo‘llab-quvvatlash   kabi   muhim   xususiyatlar
shakllanadi.   Bu   harakat   idrokining   shaxsning   ijtimoiy   muhitga   moslashishidagi
ahamiyatini yanada oshiradi. Ijtimoiy muloqotda samarali harakatlar va ular orqali
o‘zaro   muloqot   qilish   qobiliyati   bolalarning   va   kattalarning   o‘zaro
munosabatlarining ijobiy rivojlanishiga yordam beradi.
17             Shuningdek,   harakat   idroki   shaxsning   o‘zini   tanishi   va   o‘ziga   bo‘lgan
ishonchini   rivojlantirishda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Shaxsning   muvaffaqiyatli
harakatlarni   amalga   oshirishi   uning   o‘ziga   bo‘lgan   ishonchini   mustahkamlashga
yordam   beradi.   Harakat   idrokining   shaxs   rivojlanishidagi   bu   o‘rni   sport   va   san'at
faoliyatida   alohida   ahamiyat   kasb   etadi.   Masalan,   sportchilar   yuksak   natijalarga
erishish orqali nafaqat jismoniy, balki ruhiy qat'iyatni ham rivojlantiradilar. Xulosa
qilib aytganda, harakat  idroki  shaxsning  umumiy rivojlanishida, uning psixologik
va  ijtimoiy  salomatligini   ta'minlashda   muhim  ahamiyatga   ega.  Shaxsning   harakat
idrokini   rivojlantirish   orqali   uning   kognitiv,   hissiy   va   ijtimoiy   rivojlanishi
yaxshilanadi,   bu   esa   uning   jamiyatdagi   muvaffaqiyatli   adaptatsiyasi   va   ijtimoiy
hayotda faol ishtirok etishiga yordam beradi.
II   BOB.   HARAKAT   IDROKINI   O‘RGANISH
METODIKASI
2.1. Harakat idrokini o‘rganishda qo‘llaniladigan usullar
18             Harakat   idroki   insonning   harakatlarni   aniqlash,   anglash   va   boshqarish
qobiliyatini o‘rganish jarayoni sifatida ko‘rib chiqiladi. Bu jarayonni o‘rganishning
asosiy   maqsadi   –   harakatlarni   idrok   etish,   ularni   tahlil   qilish   va   o‘rganishni
osonlashtiradigan   metodlarni   ishlab   chiqishdan   iboratdir.   Harakat   idrokini
o‘rganishda   psixologik,   pedagogik   va   ilmiy-tadqiqot   metodlari   keng   qo‘llaniladi.
Quyida   ushbu   usullar   haqida   batafsil   ma’lumot   beriladi.   Kuzatish   –   harakat
idrokini   o‘rganishda   eng   oddiy,   ammo   samarali   usullardan   biridir.   Jarayon:
Kuzatuvchi   (o‘qituvchi,   psixolog   yoki   tadqiqotchi)   subyektning   harakatlariga
e’tibor   qaratadi   va   uning   qanday   qadamlar   bilan   harakatlarni   amalga
oshirayotganini   qayd   etadi.   Natija:   Ushbu   metod   subyektning   harakatlarini   tahlil
qilish, uning qiyinchiliklarini aniqlash va harakat idroki qanchalik rivojlanganligini
baholashga   yordam   beradi.   Qo‘llanilishi:   Masalan,   jismoniy   tarbiya
mashg‘ulotlarida   o‘quvchilarning   muvozanatni   saqlash   qobiliyati   kuzatiladi.
Kuzatish   usuli   bolalar   bilan   ishlashda,   ularning   tabiiy   harakatlari   va   reflekslarini
tahlil qilishda samarali hisoblanadi. Eksperiment  usuli harakat idrokini chuqurroq
va   ilmiy   jihatdan   o‘rganish   imkoniyatini   beradi.   Jarayon:   Tadqiqotchilar   maxsus
sharoitlar   yaratadi   va   subyektning   harakatlarga   bo‘lgan   reaksiyalarini   o‘rganadi.
Masalan, bolalar jamoasida yangi jismoniy o‘yinlarni sinab ko‘rish orqali ularning
harakat   idroki   baholanadi.   Natija:   Eksperiment   orqali   harakat   idrokining
shakllanish   bosqichlari,   qiyinchilik   darajalari   va   rivojlanish   tendensiyalari
aniqlanadi.   Qo‘llanilishi:   Sportchilar   uchun   yangi   trening   dasturlarini   ishlab
chiqishda ushbu metoddan foydalaniladi.
             Harakat idrokini baholash uchun maxsus testlar qo‘llaniladi. Ular individual
yoki guruhli tarzda amalga oshiriladi. Muvozanatni o‘lchash testi: Masalan, bolani
bir   oyog‘ida   turishga   qo‘yish   va   qancha   vaqt   davomida   muvozanatni   saqlashini
kuzatish.   Koordinatsiya   testi:   Murakkab   harakatlarni   bajarish   orqali   subyektning
koordinatsiya   qobiliyati   o‘rganiladi.   Reaksiya   tezligini   o‘lchash   testi:   Harakatga
javoban   tezkor   javob   berish   ko‘nikmasi   sinovdan   o‘tkaziladi.   Test   natijalari
subyektning harakat idroki darajasini baholash va individual trening rejasini ishlab
19 chiqish   imkonini   beradi.     Psixodiagnostik   metodlar   Harakat   idrokini   o‘rganishda
psixologik   diagnostika   usullari   ham   keng   qo‘llaniladi.   Savolnoma   va   intervyu:
Subyektning   harakat   idrokiga   bo‘lgan   subyektiv   munosabatini   va   o‘z-o‘zini
baholashini   o‘rganish   imkonini   beradi.   Psixologik   testlar:   Subyektning   harakat
idrokidagi   kuchli   va   zaif   tomonlarini   aniqlashga   qaratilgan   maxsus   savollar   va
vazifalar.   Observatsiya:   Psixolog   subyektning   harakatlariga   kuzatuv   orqali   baho
beradi.   Trening   va   amaliy   mashg‘ulotlar   Amaliy   mashg‘ulotlar   harakat   idrokini
shakllantirish   va   rivojlantirishda   muhim   ahamiyatga   ega.   O‘yinlar   orqali
rivojlantirish:   Yosh   bolalar   uchun   maxsus   harakatli   o‘yinlar   va   jamoaviy
faoliyatlar tashkil etiladi. Bu usul ularning muvozanatni saqlash va tezkor harakat
qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Maxsus mashqlar: Sportchilar yoki san’atkorlar
uchun   tayyorlangan   individual   mashg‘ulot   dasturlari   orqali   harakat   idroki
o‘stiriladi.   Murakkab   harakatlarni   o‘rganish:   Musiqachilar   yoki   texnik   soha
vakillari   uchun   harakatlarning   ketma-ketligini   tushunish   va   ularni   bajarish
ko‘nikmalari   ishlab   chiqiladi.   Texnologik   vositalar   yordamida   o‘rganish
Zamonaviy   texnologiyalar   harakat   idrokini   o‘rganish   va   rivojlantirish   jarayonini
yanada samarali qiladi. Videotahlil: Subyektning harakatlari videoga yozib olinadi
va   keyinchalik   batafsil   tahlil   qilinadi.   Sensor   va   simulatorlar:   Maxsus   texnologik
qurilmalar   orqali   harakat   idroki   va   reflekslarning   tezkorligini   baholash   amalga
oshiriladi. Masalan, VR (virtual haqiqat) texnologiyalaridan foydalanib, murakkab
muhitda harakatlarni o‘rganish. jarayonida miya va mushak faoliyatini tahlil qilish
uchun elektroensefalografiya va elektromyografiya usullaridan foydalaniladi.
             Harakat idrokini  rivojlangan va rivojlanmagan shaxslar  o‘rtasida taqqoslash
usuli orqali o‘rganish ham samarali hisoblanadi. Jarayon: Turli yoshdagi, jismoniy
tayyorgarlik   darajasidagi   yoki   harakatlanuvchanlikdagi   shaxslar   o‘rtasida   farqlar
o‘rganiladi.   Natija:   Ushbu   metod   harakat   idroki   rivojlanishining   bosqichlarini
aniqlash va har bir bosqich uchun alohida metodika ishlab chiqish imkonini beradi.
Kuzatish  va  tahlil  natijalarini  dokumentatsiyalash   Har  bir  o‘rganilgan  natija  qayd
20 etilib,   kelgusida   foydalanish   uchun   tahlil   qilinadi.   Bu   metod   ta’lim   va   sport
jarayonlarini   rejalashtirishda   katta   ahamiyatga   ega.   Harakat   idrokini   o‘rganishda
qo‘llaniladigan   usullar   insonning   harakatlarini   chuqur   tushunishga,   ularni
boshqarish   va   rivojlantirishga   imkon   beradi.   Kuzatish,   eksperiment,   testlash,
texnologik   vositalar   va   trening   kabi   metodlar   har   bir   shaxsning   individualligini
hisobga olib, harakat idroki darajasini aniqlash va samarali rivojlantirishga yordam
beradi.   Ushbu   usullarni   birgalikda   qo‘llash   orqali   harakat   idroki   haqida   yanada
to‘liq   va   aniq   ma’lumotlar   olish   mumkin.   Harakat   idrokini   o‘rganishda
qo‘llaniladigan   usullarni   kengaytirib   o‘rganish   Harakat   idrokini   o‘rganish
shaxsning   jismoniy   va   psixologik   imkoniyatlarini   chuqurroq   tushunish   imkonini
beradi.   Bu   jarayon   turli   xil   metod   va   vositalardan   foydalanishni   talab   qiladi.
Quyida ushbu usullar har biri haqida batafsil ma’lumotlar keltiriladi. Eksperiment
va   diagnostik   vazifalarni   batafsil   tahlil   qilish   Eksperimentlar   harakat   idrokining
turli   darajalardagi   rivojlanishini   o‘rganishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Oddiy
eksperimentlar:   Misol   tariqasida,   bolaning   muvozanatni   saqlash   qobiliyatini
o‘rganish   uchun   oddiy   muhitlarda   sinovlar   o‘tkaziladi.   Masalan,   bir   oyoqda   tik
turish   yoki   oddiy   labirintdan   o‘tish.   Murakkab   eksperimentlar:   Katta   yoshdagi
shaxslar   bilan   murakkab   texnik   moslamalar   orqali   o‘tkaziladi.   Masalan,
harakatlarni   aniq   bajarishni   talab   qiluvchi   mashqlar   (robot   bilan   ishlash,   sport
anjomlari).   Ko‘p   bosqichli   eksperimentlar:   Harakat   idrokini   bir   necha   bosqichda
o‘rganish   uchun   yaratilgan   dasturlar.   Masalan,   bolaning   moslashuvchanligi   va
koordinatsiya qobiliyatini rivojlantirish bosqichlarini o‘rganish.
      Eksperiment natijalari o‘quv dasturlarini takomillashtirishda yoki sportchilarni
tayyorlashda   katta   ahamiyatga   ega   bo‘lishi   mumkin.   Tahlil   va   rivojlantirish
metodlari Analitik metodlar: Harakat idrokini o‘rganishda yig‘ilgan ma’lumotlarni
tahlil   qilish   shaxsning   individual   xususiyatlarini   aniqlashga   yordam   beradi.   Bu
metodda   quyidagilarga   e’tibor   qaratiladi:   Harakatlar   ketma-ketligi:   Har   bir
harakatning aniqligi, davomiyligi va boshqalar bilan uyg‘unligi. Xatoliklar tahlili:
21 Subyekt   tomonidan   sodir   etilgan   xatolarni   aniqlash   va   ularning   sabablari.
Progressni   kuzatish:   O‘rganish   jarayonida   harakat   idrokidagi   rivojlanish
sur’atlarini   kuzatish.   Amaliy   mashg‘ulotlar   va   qayta   aloqa:   Har   bir   amaliy
mashg‘ulotdan   so‘ng   subyektga   qayta   aloqa   beriladi.   Bu   ularga   o‘z   xatolarini
tushunish   va   ularni   tuzatishga   yordam   beradi.   Qayta   aloqa   yordamida   subyektlar
o‘z   harakatlari   ustida   yanada   samarali   ishlay   oladilar.   Psixomotor   o‘yinlar   va
maxsus   treninglar   Bolalar   va   kattalar   uchun   harakat   idrokini   rivojlantirishda
maxsus   psixomotor   o‘yinlar   tashkil   etiladi.   Bu   usul   orqali   shaxsning   harakatga
bo‘lgan   qiziqishi   va   e’tiborini   oshirish   mumkin.   Ko‘ngilochar   o‘yinlar:   Masalan,
bolalar   uchun   labirint,   yugurish   yo‘laklari,   to‘plar   bilan   harakatli   mashqlar.
Jamoaviy   o‘yinlar:   Bu   orqali   shaxslar   o‘z   harakatlarini   boshqalar   bilan
uyg‘unlashtirishni o‘rganadilar. Simulyatsiya treninglari: Virtual yoki real vositalar
orqali   murakkab   harakatlarni   simulyatsiya   qilish   (masalan,   uchuvchilarni
tayyorlash).   Maxsus   treninglar   va   dasturlarni   ishlab   chiqish   Jismoniy   mashqlar
orqali rivojlantirish: Harakat idrokini o‘rgatish jarayonida jismoniy mashqlar katta
ahamiyatga ega. Masalan:  Tezkorlikni oshirish mashqlari:  Yugurish, sakrash yoki
vaqtga   bo‘lgan   topshiriqlar.   Koordinatsiyani   rivojlantirish   mashqlari:   Bir   nechta
harakatlarni   birgalikda   bajarishni   talab   qiluvchi   vazifalar.   Harakat   idrokini
rivojlantirish uchun maxsus trening va dasturlarni ishlab chiqish nafaqat shaxsning
jismoniy imkoniyatlarini, balki uning psixologik holatini ham hisobga olishni talab
etadi. Quyida bunday treninglarni amalga oshirish usullari batafsil ko‘rib chiqiladi.
          Koordinatsiya   mashg‘ulotlari   shaxsning   harakatlarni   aniqlik   bilan   bajarish
qobiliyatini   rivojlantiradi:   Vazifalarni   murakkablashtirish:   Har   bir   mashg‘ulotda
yangi   elementlarni   kiritish   orqali   shaxsning   harakatga   bo‘lgan   qobiliyatlari
sinovdan o‘tkaziladi. Masalan,  bir vaqtning o‘zida bir nechta vazifalarni bajarish:
yugurib   borib   to‘pni   uloqtirish   va   uni   tutib   olish.   Tezkor   muvofiqlashtirish:
Harakatlarni qisqa vaqt ichida rejalashtirish va bajarishni talab qiluvchi treninglar.
22 Masalan,   raqamlarga   mos   keluvchi   yo‘nalishlarda   yugurish   yoki   joylashish.
Aniqlikni   sinash:   Mahsulotlar   yoki   obyektlar   bilan   ishlash   orqali   aniqlikni
rivojlantirish.   Masalan,   kichik   to‘plarni   belgilangan   joyga   uloqtirish   yoki   chiziq
bo‘ylab   yurish.   Psixologik   qo‘llab-quvvatlash   va   motivatsiya   yaratish   Psixologik
tayyorgarlik   harakat   idrokini   rivojlantirishning   ajralmas   qismidir.   Subyektning
muvaffaqiyatga   ishonch   hosil   qilishi   natijalarni   sezilarli   darajada   oshiradi.
Motivatsiya o‘yinlari: Harakatlar uchun mukofotlash tizimlarini joriy qilish orqali
subyektlarda qiziqish uyg‘otish. Masalan, bolalar uchun muvaffaqiyatli bajarilgan
harakatlar   uchun   medal   yoki   ball   berish.   Stressni   boshqarish   mashg‘ulotlari:
Murakkab vazifalarni bajarishda shaxsning ruhiy bosimdan chiqish ko‘nikmalarini
rivojlantirish.   Masalan,   nafas   olish   mashqlari,   meditatsiya   yoki   vizualizatsiya
usullari.   Jamoaviy   mashg‘ulotlar   va   harakatlarni   uyg‘unlashtirish   Jamoa   ichidagi
harakat   idrokini   rivojlantirish   metodlari   quyidagicha   amalga   oshiriladi:
Hamkorlikka   asoslangan   mashqlar:   Jamoa   a’zolarining   birgalikda   harakatlarni
bajarish qobiliyatini oshirish. Masalan, guruh bilan birgalikda muvozanatni saqlash
yoki   obyektni   harakatlantirish.   Sinxron   harakatlar:   Jamoaning   bir   xil   ritm   va
tezlikda harakat qilishini talab qiluvchi mashqlar.Masalan, sinxron suzish yoki raqs
mashg‘ulotlari.   Raqobatli   o‘yinlar:   Jamoalar   o‘rtasida   musobaqalar   tashkil   etib,
motivatsiya   va   harakat   idrokini   rivojlantirish.   Masalan,   tezlikka   o‘yinlar   yoki
rel’eflarda   harakat   qilish.   Innovatsion   texnologiyalar   yordamida   harakat   idrokini
o‘rganish Harakat idrokini o‘rganishda zamonaviy texnologiyalar imkoniyatlaridan
foydalanish   samaradorlikni   sezilarli   oshiradi.   Virtual   haqiqat   qurilmalari
yordamida   harakatlarni   modellashtirish   va   subyektlarning   qobiliyatlarini   sinash
imkoniyati mavjud.
               Masalan, VR tizimida sinovchilarga murakkab virtual yo‘llarni bosib o‘tish
topshiriladi.   Harakatning   tezligi,   kuchi   va   aniqligini   qayd   etuvchi   qurilmalar
yordamida tahlil amalga oshiriladi. Masalan, mashqlarni bajarishda oyoq yoki qo‘l
harakatlarini   kuzatuvchi   sensorlardan   foydalanish.   Harakatlarni   qayta-qayta
takrorlash   imkoniyatini   beruvchi   maxsus   qurilmalar   yordamida   treninglar.
Masalan,   uchuvchilarni   tayyorlash   uchun   mo‘ljallangan   parvoz   simulyatorlari.
23 Pedagogik   metodikalar   va   shaxsga   yo‘naltirilgan   yondashuv   Har   bir   shaxsning
qobiliyatlari,   yosh   xususiyatlari   va   qiziqishlari   hisobga   olinadi:   Harakatlarni
o‘rganishda   murabbiy   subyektning   individual   rivojlanish   darajasiga   mos
topshiriqlarni   belgilaydi.   Bolalar   bilan   ishlashda   qiziqarli   o‘yin   shakllari,   kattalar
uchun   esa   professional   harakat   modellaridan   foydalaniladi.   Harakat   idrokini
o‘rganish   bosqichma-bosqich   amalga   oshiriladi:   Boshlang‘ich   bosqich:   Oddiy   va
tushunarli harakatlarni bajartirish. O‘rta bosqich: Harakatlarni murakkablashtirish,
yangi   qiyinchiliklar   kiritish.   Yuqori   bosqich:   Subyektlarni   yuqori   darajadagi
murakkab   harakatlarni   bajarishga   tayyorlash.   Harakat   idrokini   o‘rganishda   metod
va   usullarni   kengaytirish,   ularni   zamonaviy   texnologiyalar   bilan   uyg‘unlashtirish
orqali   yuqori   samaradorlikka   erishish   mumkin.   Innovatsion   yondashuvlar   va
pedagogik   metodlarning   birgalikdagi   qo‘llanilishi   shaxsning   jismoniy   va
psixologik   rivojlanishiga   ijobiy   ta’sir   ko‘rsatadi.   Bu   jarayon   o‘quvchi   yoki
subyektning   individual   qobiliyatlariga   moslashtirilgan   holda   amalga   oshirilganda
eng samarali natijalarga erishiladi.
2.2. Harakat idrokini rivojlantirish bo‘yicha amaliy metodikalar
     Harakat idrokini rivojlantirishda amaliy metodikalar muhim o‘rin tutadi, chunki
ular   nazariy   bilimlarni   amaliyotga   tatbiq   etishga   imkon   yaratadi.   Ushbu
metodikalar   shaxsning   harakatlarini   to‘g‘ri   bajarish   qobiliyatini   yaxshilash,
muvofiqlikni   rivojlantirish   va   jismoniy   faoliyatda   aniqlikni   oshirishga   qaratilgan.
Harakat   idrokini   rivojlantirish   bo‘yicha   amaliy   metodikalar   quyidagi
yo‘nalishlarda   amalga   oshiriladi:   Harakatlarni   moslashtirish   va   koordinatsiyani
24 rivojlantirish Harakat idrokini o‘rganishda asosiy maqsadlaridan biri - harakatlarni
moslashtirish   va   koordinatsiyani   yaxshilashdir.   Bu   jarayonda   quyidagi   amaliy
metodikalar   qo‘llaniladi:   Samarali   mashqlar:   Harakatlarni   to‘g‘ri   bajarish   uchun
turli xil jismoniy mashqlarni bajarish tavsiya etiladi. Masalan, qo‘l va oyoqlarning
harakatlarini   birgalikda   bajarish   yoki   tana   qismlarini   bir-biriga   mos   ravishda
ishlatish. Mashqlarning birinchi bosqichi: O‘rganuvchilar uchun oddiy mashqlarni
amalga   oshirish   (masalan,   bir   vaqtda   faqat   bitta   harakatni   bajarish).   Mashqlarni
murakkablashtirish: Mashqning harakatlarini qiyinlashtirish, masalan, bir vaqtning
o‘zida   turli   harakatlarni   bajarish   (yo‘lda   yugurish   va   to‘pni   o‘ynash   kabi).
Koordinatsiyani   rivojlantirish   uchun   masofaga,   tezlikka   yoki   to‘g‘rilikka
asoslangan mashqlar bajariladi. Ushbu mashqlar harakatni boshqarish qobiliyatini
rivojlantiradi.   Misol   tariqasida,   ob'ektni   muvofiqlikda   harakatlantirish   yoki
jismoniy   mashqlarni   maxsus   vositalar   yordamida   bajarish.   Bir   qator   belgilarni
oraliq   masofada   joylashtirish   va   har   bir   belgidan   keyin   muayyan   harakatni
bajarish.   To‘pni   o‘ynashda   yoki   boshqa   jismoniy   faoliyatda   harakatni   tezlik   va
aniqlikda   amalga   oshirish.   Tezlikni   rivojlantirish   va   harakatlarni   boshqarish
Tezlikni rivojlantirish va harakatlarni boshqarish - harakat idrokini rivojlantirishda
muhim   jihatlardir.   Ushbu   maqsadga   erishish   uchun   quyidagi   metodikalar
qo‘llaniladi:   Tezlikni   oshirish   uchun   jismoniy   mashqlar,   shuningdek,   vaqtni
o‘lchash   va   raqobatni   tashkil   qilish   yordamida   shaxsning   tezligini   oshirish
mumkin.
           Qisqa masofalarga yugurish yoki tezlikka asoslangan  mashqlar  (masalan, 30
soniyada   maksimal   masofa).   Tezkor   harakatlarni   bajarish   uchun   interval
mashqlari:   bir   necha   soniya   davomida   maksimal   tezlikda   harakat   qilish   va   keyin
dam olish. Reaksiya tezligi harakatni muvaffaqiyatli bajarish uchun zarur bo‘lgan
elementdir.   Reaksiya   tezligini   rivojlantirish   uchun   maxsus   mashqlar   va   o‘yinlar
qo‘llaniladi. To‘pni oldindan belgilangan joydan ushlash yoki tezkor burilishlar va
25 harakatlar   bilan  ishlash.   Raqobatli   o‘yinlar   (masalan,   tezkor   jismoniy   testlar   yoki
sport   tadbirlari),   bu   o‘rganish   jarayonida   shaxsning   reaksiyasini   tezlashtiradi.
Harakat   idrokini   sinash   va   tahlil   qilish   Harakat   idrokini   sinash   va   tahlil   qilish
metodikasi   subyektning   qobiliyatlarini   aniq   aniqlashga   yordam   beradi.   Bu
jarayonda   har   bir   harakat   va   uning   bajarilishidagi   xatoliklar   tahlil   qilinadi.
Subyektlarning   harakatlarini   videolavha   yordamida   kuzatish   va   tahlil   qilish
metodikasi, harakatlarning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Bu metodda
shaxsning   xatolarini   aniqlash   va  ularni   tuzatish   uchun   maslahatlarga   asoslaniladi.
Mashqning   takrorlanishi:   Videoni   tomosha   qilib,   harakatlarni   takrorlash   va
xatolarni   aniqlash.   Bu   metod   orqali   subyektlar   o‘z   harakatlarini   kuzatib,   qanday
qilib   yaxshilashlari   kerakligini   o‘rganadilar.   Mashqlarni   baholash   yordamida
subyektlarning   qanday   qilib   harakatlarini   samarali   tarzda   amalga   oshirayotganini
aniqlash   mumkin.   Har   bir   harakatning   tezligi,   kuchi   va   aniqligini   o‘lchash.
Mashqlarni   bajarishdagi   muvaffaqiyat   yoki   muvaffaqiyatsizlikni   tahlil   qilish   va
kerakli   o‘zgartirishlar   kiritish.   Harakatlarni   mustahkamlash   va   takomillashtirish
maqsadida,   mashqlarni   doimiy   ravishda   bajarish   va   shaxsning   qobiliyatlarini
kengaytirish   kerak.   Harakatni   mustahkamlash   uchun   o‘yin   shaklida   mashqlarni
o‘tkazish   metodikasi   shaxsni   rag‘batlantiradi   va   o‘rgangan   harakatlarni   yaxshi
bajarishga   undaydi.   O‘yin   shaklida   mashqlar:   O‘yinlar   orqali   harakatlar
takrorlanadi,   bu   esa   shaxsning   idrokni   tezroq   rivojlantirishga   yordam   beradi.
Masalan,   “Topni   to‘g‘ri   yo‘nalishda   uloqtirish”   kabi   oddiy   o‘yinlar   yordamida
muvofiqlikni rivojlantirish. Harakatni takomillashtirishda turg‘unlikni yaratish:
Harakatni   tezroq,   aniqroq   va   ko‘proq   bajarish   uchun   turg‘unlikni   yaratish   kerak.
Yuqori   darajadagi   aniq   harakatlar   uchun   aniq   vaqt   belgilash   (masalan,   to‘pni
o‘ynash   uchun   qisqa   vaqt).   Mashqlarni   yuqori   intensivlikda   bajarish,   bu   esa
harakat   idrokini   samarali   ravishda   rivojlantiradi.   Harakat   idrokini   rivojlantirish
bo‘yicha   amaliy   metodikalar   nafaqat   harakatlarni   to‘g‘ri   bajarish   qobiliyatini
oshirishga   qaratilgan,   balki   jismoniy   va   psixologik   jihatdan   ham   shaxsning
rivojlanishiga yordam beradi. Har bir metodika individual yondashuvni talab etadi,
26 shuningdek,   ularning   samaradorligi   shaxsning   qobiliyatiga,   yoshiga,   shart-
sharoitlarga   va   vazifaga   bog‘liq.   Bu   metodikalar   orqali   harakat   idrokini
takomillashtirish   va   rivojlantirish   jarayoni   yanada   samarali   bo‘ladi.
Integratsiyalashgan yondashuvlar va ko‘p tomonlama metodikalar Harakat idrokini
rivojlantirishda   integratsiyalashgan   yondashuvlarning   ahamiyati   katta.   Bunday
yondashuvlar   harakatlar   va   ularning   psixologik   aspektlarini   birlashtirib,   butunlay
yangi   ko‘nikmalarni   shakllantirishga   yordam   beradi.   Harakat   idrokini   samarali
rivojlantirish   uchun   bir   nechta   metodikaning   uyg‘un   qo‘llanilishi   muhim
ahamiyatga   ega.   Kognitiv   va   jismoniy   mashqlarni   birlashtirish   Kognitiv
yondashuvlar   harakat   idrokini   rivojlantirishda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Kognitiv
jarayonlar, masalan, e’tibor, xotira va qaror qabul qilish, harakatlarni boshqarish va
aniqlikni   oshirishda   samarali   bo‘lishi   mumkin.   Shuningdek,   kognitiv  va   jismoniy
faoliyatni birlashtirgan mashqlar orqali ko‘proq muvaffaqiyatga erishish mumkin.
E’tibor mashqlari: Bir nechta ob'ektlar yoki belgilarni bir vaqtning o‘zida kuzatish
va   harakatlarni   amalga   oshirish,   masalan,   futbol   maydonchasidagi   to‘pni   va
o‘yinning   holatini   kuzatib   borish.   Xotira   va   harakatlar:   Yodda   saqlashga
asoslangan   mashqlar   (masalan,   belgilangan   yo‘nalish   bo‘ylab   harakatni   bajarish),
bu esa harakatni  yodda saqlash va tezlikni oshirishga yordam beradi. Dinamik va
statik mashqlar kombinatsiyasi  Harakat idrokini rivojlantirishda statik va dinamik
mashqlarni   kombinatsiyalash   harakatlarni   yanada   aniq   va   tez   bajarishga   yordam
beradi. Statik mashqlar harakatlarni boshqarishni, dinamik mashqlar esa harakatni
tezkor va samarali tarzda bajarishni ta’minlaydi.
     Statik mashqlar: Masalan, ma’lum bir pozitsiyada turgan holda to‘pni yuqoriga
uloqtirish   yoki   muvozanatni   saqlash   mashqlari.   Bu   mashqlar   harakatlarning
mustahkamligini   va   samaradorligini   oshiradi.   Dinamik   mashqlar:   Yuqori   tezlikda
harakat   qilishni   talab   qiladigan   mashqlar   (masalan,   tez   yugurish   yoki   raqobatli
o‘yinlar),   bu   esa   shaxsni   energiyani   boshqarish   va   tezlikni   oshirishga   o‘rgatadi.
Integratsiyalashgan   texnologiyalarni   qo‘llash   Zamonaviy   texnologiyalar
yordamida   harakat   idrokini   rivojlantirishda   innovatsion   yondashuvlardan
27 foydalanish   katta   imkoniyatlar   yaratadi.   Maxsus   qurilmalar,   virtual   haqiqat
tizimlari, sensorlar va raqamli texnologiyalar harakatlarni o‘rganish va baholashda
samarali   vositalar   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Virtual   haqiqat   (VR):   VR   tizimlari
yordamida   mashqlarni   bajarish   jarayoni   simulyatsiya   qilinadi.   Masalan,
sportchilarga   yoki   o‘quvchilarga   yuqori   darajadagi   murakkab   harakatlarni
amaliyotda bajarishdan  oldin  virtual   sharoitda mashq   qilish  imkoniyati   yaratiladi.
Bu usul xavfsiz, samarali va tez o‘rganish jarayonini ta’minlaydi. Sensorli tizimlar:
Harakatlarning   aniqligini   va   samaradorligini   o‘lchash   uchun   sensorli
texnologiyalar   qo‘llanadi.   Sensorlar   har   bir   harakatni   nazorat   qiladi   va   natijalar
tahlil qilinadi. Masalan, yugurish tezligini o‘lchash yoki qo‘l va oyoq harakatlarini
kuzatish   uchun   sensorli   kamarlar   yoki   sensorli   polotnolar   ishlatiladi.   Raqobat   va
ijobiy rag‘batlantirish Harakat idrokini rivojlantirish jarayonida raqobat muhitining
o‘rni juda katta. Raqobatli mashqlar shaxsni o‘z cheklovlarini orttirishga undaydi.
Shu   bilan   birga,   ijobiy   rag‘batlantirish   motivatsiyani   oshiradi   va   yangi
ko‘nikmalarni   tezroq   rivojlantirishga   yordam   beradi.   Raqobatli   o‘yinlar:
O‘quvchilar yoki sportchilar o‘rtasida tashkil etilgan raqobatli mashqlar natijasida
ko‘nikmalar   yaxshilanadi.   Masalan,   o‘yinlarda   tezlik   va   aniqlikni   oshirish   uchun
bir-biriga   qarshi   raqobatlashish.   Mukofotlash   tizimi:   Muvaffaqiyatli   bajarilgan
harakatlar   uchun   shaxsni   mukofotlash   (masalan,   ball   tizimi   yoki   medallar   bilan)
yangi ko‘nikmalarni rivojlantirishda ijobiy rag‘batlantirishga yordam beradi.
          Harakat   idrokini   rivojlantirishda   psixologik   jihatlar   ham   muhim   o‘rin   tutadi.
O‘rganuvchilar o‘z harakatlarini  nazorat  qilishda, ayniqsa, murakkab vaziyatlarda
ruhiy   tayyorgarlikni   talab   qiladi.   Shu   sababli,   psixologik   yondashuvlar   va   ruhiy
tayyorgarlikni   qo‘llash   harakatlarni   samarali   ravishda   boshqarish   va   bajarish
imkonini   beradi.   Murakkab   vazifalarni   bajarish   jarayonida   stress   va   boshqarish
qobiliyatlarini   oshirish   zarur.   O‘rganuvchilarni   stressni   boshqarish   bo‘yicha
mashqlar   va   psixologik   tayyorgarliklar   orqali   ruhiy   barqarorlikni   saqlashga
28 o‘rgatish   mumkin.   Psixologik   texnikalar:   Meditatsiya,   nafas   olish   mashqlari   yoki
vizualizatsiya   usullari   yordamida   psixologik   kuchni   oshirish   va   stressni
kamaytirish. Ruhiy motivatsiya: O‘quvchilarga yoki sportchilarga maqsad qo‘yish
va   unga   erishish   bo‘yicha   psixologik   maslahatlar   berish,   bu   esa   ularni   qo‘llab-
quvvatlash   va   ruhiy   tayyorgarlikni   kuchaytiradi.   Harakat   idrokini   rivojlantirishda
shaxsning   o‘zini   baholash   va   tahlil   qilish   ko‘nikmalarini   rivojlantirish   muhimdir.
O‘rganuvchilar   o‘zlarining   muvaffaqiyatlarini   va   xatolarini   tahlil   qilib,   ularga
asoslangan   takomillashtirishlarni   amalga   oshiradilar.   Bu   usul   harakatlarni   yanada
samarali   tarzda   boshqarish   va   to‘g‘ri   yo‘nalishda   rivojlantirishga   yordam   beradi.
Harakat   idrokini   rivojlantirish   bo‘yicha   amaliy   metodikalar   nafaqat   fizikal
mashqlarni o‘z ichiga oladi, balki psixologik, kognitiv va texnologik jihatlarni ham
hisobga   oladi.   Integratsiyalashgan   yondashuvlar   yordamida   harakatlarning
samaradorligi va aniqligi oshiriladi, shaxsning jismoniy va psixologik rivojlanishi
ta’minlanadi.   Shu   bilan   birga,   raqobat,   motivatsiya,   stressni   boshqarish   va   ruhiy
tayyorgarlik   kabi   psixologik   omillar   harakat   idrokini   rivojlantirish   jarayonida
muhim   rol   o‘ynaydi.   Yuqoridagi   metodikalar   va   yondashuvlar   orqali   harakat
idrokini   rivojlantirish,   shu   bilan   birga   shaxsning   umumiy   jismoniy   va   ruhiy
salomatligini   mustahkamlash   mumkin.   Harakat   idrokini   rivojlantirishda   kognitiv
jarayonlar,   ya'ni   xotira,   e'tibor,   qaror   qabul   qilish   va   mantiqiy   fikrlashning   roli
muhimdir.  Bu jarayonlar  harakatlarni   tushunish   va  boshqarish  jarayonida  integral
o‘rin tutadi. Harakatlar  va ularning idrokini  shakllantirishda kognitiv va harakatli
faoliyatning o‘zaro ta’sirini tahlil qilish, bu jarayonlarni aniq va samarali qilishda
yangi yondashuvlarni yaratishga yordam beradi.
       E’tibor va diqqat kognitiv jarayonlar orasida alohida ahamiyatga ega. Harakat
idrokini   rivojlantirish   jarayonida   e’tiborning   to‘g‘ri   taqsimlanishi   va
konsentratsiyalashgan   diqqatni   jalb   qilish   zarur.   Bu,   ayniqsa,   murakkab
harakatlarni   bajarishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Masalan,   sportchilarda   tezkor
qarorlar   qabul   qilishda   e’tibor   va   diqqatni   o‘z   ichiga   olgan   ko‘nikmalarni
rivojlantirish zarur. Amaliyot: E’tibor mashqlari va ko‘nikmalarni o‘rgatish orqali
harakatni aniq va samarali boshqarish mumkin. Ko‘p o‘yinlarda e’tibor va diqqatni
29 ajratish,   ko‘plab   ob'ektlarga   bir   vaqtning   o‘zida   qarash,   harakatni   amalga
oshirishda   muvaffaqiyatga   erishishda   yordam   beradi.   Xotira   harakat   idrokini
rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Harakatlarni o‘rganish, yodda saqlash va ularni
keyinchalik   bajarish   uchun   xotira   tizimi   zarur.   O‘rganuvchilar   o‘z   xotiralariga
asoslanib,   avvalgi   tajribalarga   tayangan   holda   yangi   harakatlarni   amalga
oshirishadi.   Bu   jarayonda   qisqa   muddatli   va   uzoq   muddatli   xotira   jarayonlari
o‘zaro   bog‘lanadi.   Amaliyot:   Harakatni   bajarish   jarayonida   xotirani   faollashtirish
uchun maxsus mashqlarni qo‘llash mumkin. Masalan, harakatlarni ketma-ketlikda
bajarish,   avvalgi   tajribani   eslab,   yangi   ko‘nikmalarni   yaratishga   yordam   beradi.
Qaror   qabul   qilish   jarayonida   harakatlarni   tanlash   va   ularni   optimallashtirish
muhimdir.   O‘rganuvchilar   har   bir   harakatni   qanday   va   qachon   amalga
oshirishlarini   to‘g‘ri   aniqlashlari   kerak.   Bu   jarayon   ko‘pincha   vaqt   va   sharoitga
qarab,   tezkor   qarorlarni   qabul   qilishni   talab   qiladi.   Sportchi   yoki   o‘quvchi   qaror
qabul   qilishda   o‘zining   harakatlarini   oldindan   tahlil   qilib,   samarali   variantni
tanlashi lozim. Amaliyot: Harakatlarni optimallashtirish uchun ba'zi o‘yinlarda va
mashqlarda qaror qabul qilishni o‘rgatish maqsadga muvofiqdir. Masalan, strategik
o‘yinlarda   yoki   sport   mashqlarida   o‘quvchilarni   tez   va   to‘g‘ri   qarorlar   qabul
qilishga   undovchi   mashqlarni   amalga   oshirish   mumkin.   Jismoniy   faoliyat   va
emotsional   holat   ham   harakat   idrokini   rivojlantirishda   ahamiyatli   faktorlar
hisoblanadi.   Jismoniy   mashqlar   nafaqat   jismoniy   holatni   yaxshilaydi,   balki
emotsional   va   ruhiy   holatni   ham   shakllantiradi.   Harakat   idrokining   samarali
rivojlanishi uchun jismoniy faoliyatni emotsional holat bilan birgalikda tahlil qilish
va moslashtirish kerak.
          Emotsional   holat   harakatni   boshqarishda   va   harakatlarni   bajarishda   sezilarli
ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, ko‘ngil aynishi yoki stress holatidagi shaxs harakatlarni
to‘g‘ri   va   aniq   amalga   oshira   olmaydi.   Aksincha,   ijobiy   ruhiy   holatdagi   shaxs
yuqori   samarali   harakatlar   bajarishi   mumkin.   Amaliyot:   Harakatlarni   bajarishda
shaxsning emotsional holatini yaxshilash uchun nafas olish mashqlari, meditatsiya,
iliq   iqlimda   mashq   qilish   kabi   usullarni   qo‘llash   mumkin.   Bu   harakatlarning
samaradorligini   oshiradi.   Jismoniy   faoliyatni   muntazam   ravishda   amalga   oshirish
30 nafaqat   tana   holatini,   balki   ruhiy   barqarorlikni   ham   ta’minlaydi.   Sportchilar   va
o‘quvchilar jismoniy mashqlar orqali stressni kamaytirish, kayfiyatni yaxshilash va
ruhiy tayyorgarlikni oshirishadi. Jismoniy mashqlar va emotsional barqarorlikning
o‘zaro   ta’sirini   inobatga   olgan   holda   harakat   idrokini   rivojlantirish   mumkin.
Amaliyot:   Mashqlarni   amalga   oshirishda   jismoniy   va   emotsional   salomatlikni
yaxshilash   uchun   turli   usullarni   qo‘llash   mumkin.   Misol   uchun,   psixologik
tayyorgarlik,   yoga   yoki   boshqa   jismoniy   faoliyatlar   orqali   harakatni   samarali
boshqarish   va   uyg‘unlashtirish   imkonini   yaratish   mumkin.   Harakat   idrokini
rivojlantirishda   ko‘plab   metodikalar,   usullar   va   psixologik   yondashuvlar
qo‘llaniladi.   Bu   jarayonda   kognitiv   jarayonlar,   jismoniy   faoliyat   va   emotsional
holatning   o‘zaro   ta’sirini   hisobga   olish   muhimdir.   Yangi   metodikalarni   ishlab
chiqish va ularni amaliyotda qo‘llash orqali harakat idrokini samarali rivojlantirish,
shaxsni   jismoniy   va   ruhiy   salomatligini   oshirishga   yordam   beradi.
Integratsiyalashgan   va   ko‘p   tomonlama   yondashuvlar   yordamida   harakat
idrokining samaradorligini oshirish mumkin.
Xulosa
            Harakat   idroki,   insonning   atrof-muhitni   idrok   etish   va   unga   mos   ravishda
reaksiya ko‘rsatish qobiliyati bo‘lib, uning rivojlanishi shaxsning jismoniy va ruhiy
holatini yaxshilashda, shuningdek, harakatlarni boshqarishda muhim rol o‘ynaydi.
Kurs   ishining   maqsadi   harakat   idrokining   nazariy   asoslarini   o‘rganish   va   uni
rivojlantirish uchun samarali metodikalarni ishlab chiqishdir. Ushbu ishda harakat
idrokining   shakllanishi,   uning   shakllanishiga   ta’sir   qiluvchi   omillar   va   harakatni
o‘rganish   metodikalarining   ahamiyati   keng   yoritildi.   Harakat   idroki
31 tushunchasining nazariy asoslari va uning shaxs rivojlanishidagi o‘rni tahlil qilindi.
Harakat   idrokining   shakllanishi   psixologik,   fiziologik   va   ijtimoiy   omillar   bilan
chambarchas bog‘liq bo‘lib, bu jarayon shaxsning jismoniy va ruhiy salomatligini
yaxshilashda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Shuningdek,   harakat   idrokini   o‘rganish
jarayonida  kognitiv va  emotsional  jarayonlar, e’tibor   va diqqatning  o‘zaro  ta’siri,
xotira   va   qaror   qabul   qilish   kabi   jarayonlarning   o‘rni   ta’kidlandi.   Kurs   ishida
harakat idrokini o‘rganishda qo‘llaniladigan usullar va amaliy metodikalar hamda
ularning   shaxs   rivojlanishidagi   ahamiyati   ko‘rib   chiqildi.   Harakatni   o‘rganishda
amaliy   mashqlar,   simulyatsiyalar,   o‘yinlar   va   testlar   kabi   turli   usullarni   qo‘llash
mumkinligi   ko‘rsatilgan.   Shu   bilan   birga,   harakat   idrokini   rivojlantirishga
qaratilgan   maxsus   metodikalar,   jumladan,   emotsional   va   jismoniy   holatni
yaxshilash bo‘yicha metodikalar haqida ma’lumot berildi. Amaliy metodikalarning
samaradorligini   oshirish   uchun   turli   metodlar,   jumladan,   vizualizatsiya,   so‘zli   va
tasvirli   mashqlar,   shuningdek,   emotsional   barqarorlikni   ta’minlashga   qaratilgan
usullar   tavsiya   etildi.   Bu   metodikalar   yordamida   o‘quvchilar   va   sportchilar
harakatlarini   yanada   aniq   va   samarali   bajarish   imkoniga   ega   bo‘ladilar.   Xususan,
harakat   idrokining   o‘zaro   bog‘liq   jismoniy   va   emotsional   jihatlari,   e’tibor   va
diqqatni boshqarish jarayonlari umumiy samaradorlikka erishishda yordam beradi.
          Shu   bilan   birga,   harakat   idrokini   rivojlantirish   jarayonida   kognitiv
jarayonlarning va emotsional holatning o‘zaro ta’sirini yaxshilashga alohida e’tibor
qaratildi.   Bunday   yondashuvlar   harakatlarni   samarali   boshqarish   va   ularning
sifatini   oshirishga   yordam   beradi.   Umuman   olganda,   harakat   idrokining
rivojlanishi   va   uni   o‘rganish   metodikasi   turli   sohalarda,   jumladan,   ta’lim,   sport,
psixologiya va sog‘liqni saqlash sohalarida muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar va
sportchilar   uchun   harakatni   o‘rganish   va   rivojlantirish   orqali   ularning   umumiy
jismoniy va ruhiy salomatligini yaxshilash, yuqori natijalarga erishish uchun zarur
ko‘nikmalarni   oshirish   mumkin.   Ushbu   ishda   keltirilgan   metodikalar   va
yondashuvlar, harakat idrokini rivojlantirishda ta’lim tizimiga va amaliy faoliyatga
samarali joriy etish uchun foydalidir. Kelajakda harakat idrokining o‘rganilishi va
32 rivojlantirish   metodikalarini   yanada   chuqurroq   o‘rganish,   zamonaviy   ilmiy-
texnologik   yutuqlarga   tayanib,   yangi   metodlarni   ishlab   chiqish   zarur   bo‘lib,   bu
jarayon   shaxsning   rivojlanishi   va   jamiyat   uchun   foydalidir.   Shuningdek,   harakat
idrokini   rivojlantirish   bo‘yicha   metodikalarni   integratsiyalash   va   umumiy
amaliyotda qo‘llash, shaxslarning yuqori natijalarga erishishiga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Abdukarimov, M. A. (2011). Psixologiya: umumiy va amaliy asoslar. Toshkent:
O‘qituvchi.
2. Karimov, A. T. (2017). Jismoniy tarbiya va sport psixologiyasi. Toshkent: Fan.
3. Maxmudov, I. A. (2015). Ta’limda psixologik metodlar. Toshkent: Akademiya.
4.   Maqsudov,   S.   D.   (2018).   Harakat   va   harakat   idroki:   psixologik   jihatlar.
Toshkent: Uzbekiston.
5.  Saidov,  K.  Z.  (2014).  Harakat   psixologiyasi  va   uning  rivojlanishi.  Samarqand:
Samarqand universiteti nashriyoti.
6.   Tursunov,   A.   F.   (2020).   Jismoniy   faoliyat   va   harakat   idroki.   Toshkent:
O‘zbekiston Yozuvchilar Uyushmasi.
33 7.   Xamraev,   U.   S.   (2016).   Sport   psixologiyasi   va   uning   metodikasi.   Toshkent:
O‘zbekiston Respublikasi Ta'lim va ilmiy tadqiqotlar markazi.
8.   Gulomova,   Z.   B.   (2013).   Psixologiyada   harakat   va   idrokning   o‘zaro   ta'siri.
Toshkent: Iqtisodiyot va ta’lim nashriyoti.
9. Valiyev, M. S. (2014). Kognitiv psixologiya va harakatlar boshqaruvi. Toshkent:
O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi nashriyoti.
10. Yusufov, D. J. (2019). Ta’lim va sportdagi harakat idroki: metodik tavsiyalar.
Toshkent: O‘qituvchi.
11.   Xusainov,   R.   J.   (2021).   O‘quv   jarayonida   harakat   idrokining   ahamiyati   va
uning rivojlantirilishi. Toshkent: Ta'lim va madaniyat nashriyoti.
12.   Davronov,   S.   F.   (2017).   Harakatni   idrok   etish   va   uning   psixologik   jihatlari.
Buxoro: Buxoro universiteti nashriyoti.
34

34

Купить
  • Похожие документы

  • Pedagogik holatni tahlil qilish usullari
  • Ranglarni idrok qilish: o'rganish metodlari
  • Test metodining yutuq va kamchiliklari
  • Eksperimental psixologik jarayonlar bosqichlari
  • Eksperimental psixalogiyaning asosiy tamoyillari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha