Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 304.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 11 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

122 Sotish

Harbiy ish asoslari bo’limi bo’yicha mashg’ulotlarni innovatsion texnologiyani qo’llagan xolda mashg’ulotlarni tashkillash uslubiyoti

Sotib olish
MUNDARIJA I. Kirish…………………………………………………………....7 -8 II. Asosiy qism…………………………………………….……...9- 38 1.1 Harbiy ish asoslari bo’limlari haqida ….............................. ..... …….................9-31 1.2. O‘qitishning texnik vositalarini qo‘llash tartibi va foydalanilgan o‘quv moddiy ta’minot ………….........……………………..……… …… ......... .....................32-34 1. 3 . Talaba larga amaliy, nazariy va jangovar ko’nikma bilimlarini takomillashtirsh hamda, ularda o’z kasbiga va vataniga bo’lgan vatanparvarlik xissiyotini rivojlantirish bo‘yicha shakl va uslublar ni qo’llash ............. ………………………………….……………………… ….. 35-38 III. Xulosa…………………………………….…………………………………….39 IV. Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………..40 1 I. KIRISH CHaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyoti talabalarni o‘quv yurtlari uchun chaqiriqqacha harbiy ta’lim rahbari lavozimiga tayyorlash bo‘yicha maxsus fanlarning asosiysi bo‘lib, talabalar tomonidan o‘quv yurtlarida chaqiriqqacha harbiy ta’lim fanini tashkillash bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalar olish va ularni takomillashtirish maqsadida o‘rganiladi. CHaqiriqqacha harbiy ta’lim fani litsey va kasb-xunar kollejlarida O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida»gi, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi qonunlariga asosan tashkillanadi va olib boriladi va yoshlarni O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlaridagi harbiy xizmatga tayyorlash tizimining tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi. CHaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyotini o‘rganish davomida talabalar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mamlakat mudofaasi va uni harbiy agressiyalardan himoya etish borasidagi qoidalarini o‘zlashtiradilar. O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida», «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi qonunlarini, harbiy xizmatchilarning ma’muriy, intizomiy va jinoiy javobgarliklari to‘g‘risidagi qonunlarni, Qurolli Kuchlar turlarini, ularning vazifalarini o‘rganadilar. Bundan tashqari talabalar o‘quv yurtlarida chaqiriqqacha harbiy ta’lim va harbiy- vatanparvarlikni tashkillash va o‘tkazish uslubiyotini o‘rganadilar. Ta’lim jarayonida ular o‘quv yurtlarida chaqiriqqacha harbiy ta’lim dasturining har bir bo‘limi bo‘yicha mashg‘ulotlarni tashkillash va o‘tkazishning eng ilg‘or va samarali uslublarini o‘zlashtiradilar.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va xukumati yoshlarni Qurolli Kuchlar safidagi harbiy xizmatga tayyorlash ishlariga doimiy ravishda 1 katta e’tibor bermoqdalar. CHaqiriqqacha va chaqiriq yoshidagi o‘smirlarni Qurolli Kuchlardagi haqiqiy harbiy xizmatga tayyorlash dasturida, 1 O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta’lim to‘g‘risidagi” 1997 yil 29 avgustda tasdiqlangan. 2 O‘zbekiston Respublikasida oliy o‘quv yurtlariga abiturientlarni test usulida o‘qishga qabul qilish Vazirlar Mahkamasining 1992 yil 5 martdagi qaroriga binoan tasdiqlangan. yoshlarni Vatan 2 himoyasiga tayyorlash ishlari bilan bevosita shug‘ullanuvchi barcha davlat idoralari, tashkilotlari va mansabdor shaxslar yoshlarni Vatan himoyasiga tayyorlash ishlarini tubdan o‘zgartirish, uning sifatini oshirish choralarini ko‘rishi, Qurolli Kuchlarni axloqiy-ruhiy va jismoniy jixatdan sog‘lom, Vatan himoyasini sharaf bilan bajarishga tayyor bo‘lgan shaxsiy tarkib bilan ta’minlashlari kerak. Bu ishlarda xalqimizning jangovar an’analaridan, uning qadriyatlari va udumlaridan keng foydalanish lozim. Bu ma’suliyatli vazifalar butun jamiyat, eng avvalo o‘quv yurtlarining pedagogik jamoasi va birinchi navbatda chaqiriqqacha harbiy ta’lim rahbari zimmasidadir. «CHaqiriqqacha harbiy ta’lim» yo‘nalishi bo‘yicha taxsil olayotgan talabalar uchun chaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyoti maxsus tayyorgarlikning asosiy fani bo‘lib hisoblanadi. CHaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyoti Davlat attestatsiyasiga qo‘yiladi. Maxsus tayyorgarlik bo‘yicha uslubiy bilim va malakalarni talabalar 2 va 4 kurslardagi chaqiriqqacha harbiy ta’lim rahbari lavozimidagi amaliyot vaqtida o‘zlashtiradilar. Talabalarni maxsus fanlar bo‘yicha o‘qitishda asosiy e’tibor harbiypedagogik tayyorgarlikka, ularga chaqiriqqacha harbiy ta’lim mashg‘ulotlarini o‘tish bo‘yicha amaliy malakalarni singdirishga qaratiladi. Bugungi kundagi vaziyat yoshlarning CHaqiriqqacha harbiy tayyorgarligi va harbiy-vatanparvarlik tarbiyasiga alohida e’tibor bilan yondoshishni talab qilmoqda. CHunki, mamlakatimizning ravnaqi, uning ertangi kungi havfsizligi, aynan bugungi yoshlar zimmasidadir. SHunig uchun ham bu yoshlar toifasi bilan ishlovchi, ularning ta’lim va tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi CHaqiriqqacha yoshlar tayyorgarligi rahbarlariga alohida talablar qo‘yiladi. 3 II. A sosi y qi sm 1.1 Harbiy ish asoslari bo’limlari haqida Harbiy ish harbiy san’atning tarkibiy qismi. Bu esa, qo’shilmalar va bo’linmalarni jang olib borishi davrida nazariy va amaliy bilim ko’nikmalarini qay darajada egallagan tayyorgarliklarini o’ziga qamrab oladi. Bundan tashqari, ko’zlangan harbiy maqsadlarga erishishdagi operativ san’atning boshqaruvida o’zaro umumiy qonuniyatlar bog’liqligi bilan ahamiyatlidir. Harbiy ish uzoq tarixi, o’tmishimizda armiyalarning tarkib topishi bilan chambarchas bog’liqdir. Uning rivojlanishi esa, qurolli to’qnashuvlar davrida otish qurollarining takomillashuvi, ishlab chiqarilgan jangovar texnikaning sifati va samaradorligi oshishi, jangovar vazifalarni bajarish jarayonida qo’shinlarning shaxsiy tarkibini mohirona harakatlar olib borish sifat ko’rsatkichlari yuqori saviyada o’sdi. Harbiy ishni asosiy qo’shilma va bo’linmalar shaxsiy tarkibini jang olib borishi, jangda harakatlanishi va unga tayyorgarlik ko’rishni o’rganishdir. Bunga quyidagilar kiradi: jang olib borish nazariyasi va uni tashkil etish, o’z qo’shilmasi va chet el armiyalari qurolaslahalari, jangovar xususiyatlari, jang olib borishda harakatlanish turlari va usullari, shaxsiy tarkibni yuzaga kelgan qiyin sharoitlar davrida va joyning turli sharoitidan kelib chiqqan holda tunda va kunduzi harbiy texnika, qurol-aslahalarni jangda mohirona usulda qo’llash, shaxsiy tarkibni ruhiy-jangovarlik fazilatlari singdirilgan holatda tarbiyalash, qo’shilmaning turli xildagi qo’shin turlari bilan kelishilgan holda jangda mohirona harakatlar olib borish. Harbiy ish mahoratlarini o’rganishga tayyorgarlik olib borish davrida qo’shilmalar va bo’linmalarni takomillashtirish, yangi namunada ishlab chiqilgan jangovar texnikalar, qurol-aslaha turlarini jang davomida qo’llanish usullarini tekshirish va aniqliklar kiritish ham mumkin. Harbiy ishning asosiylaridan biri qo’shilma va bo’linmalarning shaxsiy tarkibini dala sharoitida ta’lim olishi. Shuning bilan birga taktik mashg’ulotlarda bo’lishi mumkin bo’lgan qiyin jangovar sharoitga yaqinlashishni o’rganishdir. Harbiy ishni o’rganish davrida askar jangovar tayyorgarlik va boshqa hamma fanlarni o’rganishga bo’ysundiriladi. Bunga shaxsiy tarkib bilan yagona bilim va 4 ko’nikmalarni egallashda otish tayyorgarligi, texnik-muhandislik, saf va jismoniy tayyorgarlik, ommaviy qirg’in qurollaridan himoyalanish va boshqa fanlarni o’rganishlar ham kiradi. Harbiy ishni o’rganishda asosiysi qo’- shilma va bo’linmalarning shaxsiy tarkibi jangda g’alabaga erishishidir. Harbiy san’atning rivojlanishida buyuk sarkardalar va lashkarboshilar o’z davrida ulkan hissa qo’shishdi. Bular Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik, Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqalardir. Harbiy san’atning rivojlanishida Sohibqiron Amir Temur merosi noyobdir. U mashhur tashkilotchi, aql-zakovatli davlat rahbari, ona-yurtning buyuk sarkardasi, yirik markazlashgan davlat hamda o’z davridagi jangovar va ilg’or armiyaning yaratuvchisi edi. Amir Temur buyuk va qudratli davlat qurdi. U o’z armiyasining salohiyati bilan emas, balki xalq manfaatlarining huquqiy asoslari bilan aks ettiruvchi, ishonchli iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy jihatdan kuchli edi. «Kuchadolatdadir» shiori Sohibqironning davlat arbobi, sarkarda, daho inson ekanligini ko’rsatadi. Amur Temurning harbiy merosi alohida e’tiborga molikdir. Bu sarkardalik san’ati, uning g’alabaga oid fan, harbiy nasihatlari deyarli jahonning barcha harbiy akademiyalarida o’rganilishi, uning naqadar buyukligini yana bir bor tasdiqlaydi. Amir Temur jang maydonlarida namoyish etgan tezkorlik san’ati, taktik usullari va strategiyasi bugungi kunda qurolli kuchlar qurilishida o’z o’rnini topmoqda. Yurtboshimiz I.A. Karimov aytganidek, «Bizning tariximizda Amir Temurdek shaxs bor ekan, agar uning merosi, nasihatlari va o’gitlari hayotimiz bilan hamohang tarzda muammolarni yechishda ko’maklashar ekan, demak bu merosni o’rganmaslikka, uni izohlamaslikka, targ’ib qilmaslikka haqqimiz yo’q». Mudofaa doktrina talablariga muvofiq, rivojlanayotgan O’zbekiston Qurolli Kuchlari yil sayin ma’naviy ozuqa olib, o’z xalqining har tomonlama qo’llab-quvvatlashiga tayangan holdayanada harakatchan va safarbar qilingan organizmga aylanmoqda. Aynan shu zamonaviy vazifalarni bajarish darajasida bo’lmish, mustaqil Vatanimiz, xalqimiz tinch yaratuvchilik mehnati va osoyishini ishonchli himoya qilish imkonini beradi. 5 1-bob. UMUMQO ‘SHIN JANGI ASOSLARI • Jang haqida tushuncha • Zamonaviy umumqo ‘shin jangi tavsifi, uning maqsadi • Umumqo ‘shin jangining asosiy turlari • Askarning jangdagi majburiyatlari • Askarning shaxsiy quroli va anjomlari Jang qisqa vaqt ichida chegaralangan hududda dushmanni yo’q qilish (tor-mor etish), uning zarblarini qaytarish va boshqa taktik vazifalarni bajarish maqsadida, maqsad bo’yicha kelishilgan va rejalashtirilgan, zarblar joyi va vaqti, qo’shilmalar, qismlar va bo’- linmalar olovi manyovrini namoyon qiluvchi, qarama-qarshi jang olib boruvchi tomonlardagi qismlar va bo’linmalarning tashkillashtirilgan qurolli to’qnashuvi. Zamonaviy umumqo ‘shin jangi tavsifi, uning maqsadi Jang maqsadi dushmanning jonli kuchini yo’q qilish yoki asirga olish, uning jangovar texnikasi va qurol-aslahalarini yo’q qilish yoki qo’lga kiritish hamda dushmanning keyinchalik qarshilik qilish qobiliyatini so’ndirish. Unga barcha turdagi qurollar zarbi quvvati, harbiy qismlar va bo’linmalar qat’iy va faol harakatining qo’rqmasdan o’tkazilgan manyovri bilan erishiladi. Zamonaviy umumqo ‘shin jangi unda qatnashayotgan qo’- shinlarning birlashgan kuchlari tanklar, piyodaning jangovar mashinalari (bronetransportyorlar), artilleriya, havo hujumi mudofaa vositalari, samolyotlar, vertolyotlar hamda boshqa texnika va qurol-aslahalarni qo’llash bilan olib boriladi. U qat’iyatlilik, keskinlik, tez kechuvchanlik, yuqori manyovrlilik va jo’shqinlik bilan, vaziyatning tez o’zgaruvchanligi, ichkariga quvvatli olov ta’siri hamda jangovar vazifani bajarishning turli xil usullarini qo’llanilishi bilan tavsiflanadi. 6 2-bob. ASKARNING JANGDAGI HARAKATI Askarning jangdagi harakati Jangda joyning xarakteriga, vaziyat shart-sharoitlari va dushman olovining ta’siriga ko‘ra, askar piyoda harakatlanayotganda tez-tez qadam tashlab yoki yugurib (tik turgan yoki enkaygan holda), yugurib-to‘xtab va o‘rmalab harakatlanishi mumkin. 4-rasm. Jang maydonida tez-tez qadam tashlab harakatlanish : a) tasma ishlatilmagan; b) tasma ishlatilgan; 5-rasm. O‘rmalash : a) yotib o‘rmalash; b) to‘rt oyoqda o‘rmalash; v) biqin bilan o‘rmalash 7 Dushman kuzatuvidan va olovidan pana joy uchastkasi tez-tez qadam tashlab yoki yugurib bosib o‘tiladi. Tez yurish tempi o‘rtacha daqiqasiga 130-140 qadam, qadam uzunligi esa 80-90 sm. 6-rasm. Askar hujumda dushmanga qarata o‘q uzish shayligida ketyapti : a) qo‘ndoq biqinga qisib olingan; b) qo‘ndoq qo‘lning yelkaga tutashgan qismiga tayangan holda . Agar joyda kichikroq tepaliklar, balandliklar va tushishlar mavjud bo‘lsa, askar har doim yotib otishga tayyor bo‘lmog‘i kerak. 41-rasmda tepalikda yotgan holatda pastdan yuqoriga qarab otmoqda. 7-rasm. Askar yotgan holatda pastdan yuqoriga qarab o‘q uzmoqda . 8 Agar joy tik qiyalikka ega bo‘lsa, dushmanga turgan holatda o‘q uzish mumkin. Buning uchun o‘ng oyoq bukilmasdan gavda oldinga beriladi, yerga tayanch bo‘lib turgan oyoqdagi poyabzalning ichki qismi va qobiq bilan to‘g‘ri chiziqni tashkil qiladi, chap oyoq oldinga qo‘yiladi, boldir tanaga parallel yo‘nalgan, poyabzalning uch qismi esa tanaga otish bo‘yicha. 8-rasm. T urgan holatda pastdan yuqoriga qarab o‘q uzish . O‘tirgan holatda yuqoridan pastga qarab otish ko‘pchilik hollarda 43-rasmda ko‘rsatilgan holatda olib boriladi. Bunday holatni egallash uchun joyda tezda mo‘ljallanib olish kerak, oqib yoki tushib ketadigan joy tanlanadi. U joy quruq bo‘lishi bilan birga oldida bir to‘siq bo‘lsa, ya’ni tosh, chakalak yoki buta (daraxt) bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bular otuvchini dushman olovidan saqlaydi. 9 9-rasm. O ‘tirgan holatda yuqoridan pastga qarab o‘t ochish . Joy xususiyatiga ko‘ra, unda harakatlanish o‘zining xususiyatiga ega. Qiyalik bo‘yicha yuqoriga harakatlanishda tana oldinga egilib qisqa qadamlar bilan amalga oshiriladi. Tik qiyalikka ega tog‘larda ko‘tarilish zig-zag holatda, ya’ni poshna va tagcharmlarning qirralariga tayangan holda biroz bukilgan oyoqlarda nishablikka o‘ng, chap tomonlar bilan harakatlanish lozim. Tik balandliklarga ham shox-shabbalar, butalar, qalin o‘tlar va shu kabilarni ushlab oyoq uchini ayrib “Archa” holatiga keltirib chiqishi mumkin. Dushman ob’yektiga ko‘rinmasdan harakatlanib borishni o‘rganish uchun taktik tayyorgarlik bo‘yicha me’yor belgilangan: 1 a-raqamli me’yor – dushman ob’yektiga qarab ko‘rinmasdan o‘rmalab harakatlanish. Masofa 20 m 1-askar 25 soniyada o‘rmalab bordi – “ a’lo ” 10 2-askar 30 soniyada o‘rmalab bordi – “ yaxshi ” 3-askar 35 soniyada o‘rmalab bordi – “ qoniqarl i” 4-askar 40 soniyada o‘rmalab bordi – “ qoniqarsiz ” 11-rasm. Jang maydonida yotib o‘rmalash . Harbiy xizmatchi yotib otish uchun komandirning komandasi bo‘yicha 20 m li uchastkani o‘rmalab o‘tadi, agar harbiy xizmatchi shu masofani 25 soniyada bosib o‘tsa “ a’lo ” , 30 soniyada – “ yaxshi ” , 35 soniyada – qoniqarli ” baho oladi. Jang maydonida tez o‘rmalash askarga jangda muvaffaqiyatli harakatlanishga yordam beradi. To‘rt oyoqlab o‘rmalash uchun tizzalab turish va bilakka yoki kaftga tayanish kerak. Ko‘tarib bukilgan o‘ng (chap) oyoq ko‘krak tagiga, bir vaqtning o‘zida esa chap (o‘ng) qo‘lni oldga cho‘zish lozim. Tana o‘ng (chap) oyoq to‘liq to‘g‘rlanguncha oldga yuboriladi, bir vaqtning o‘zida boshqa bukilgan oyoq o‘z tagiga kelguncha va boshqa qo‘lni cho‘zgan holda xuddi shu tartibda davom ettiriladi. Tirsakka tayangan holatda, qurol yotib o‘rmalaganday o‘ng qo‘lda ushlanadi. 45-rasmda to‘rt oyoqlab o‘rmalash ko‘rsatilgan. 11 12-rasm. To‘rt oyoqlab o‘rmalash . Yon bilan (biqin) o‘rmalash uchun chap yonga yotiladi, tizzada bukilgan chap oyoq oldga tortiladi, chap qo‘l tirsagiga tayanib, o‘zga yaqinroq joydan o‘ng oyoq poshnasi yerga tayanadi, o‘ng oyoq cho‘zilib, holat o‘zgartirilmasdan gavda oldinga yuboriladi, harakat shu tariqa davom ettiriladi. Qurol o‘ng qo‘l bilan chap oyoq soniga qo‘yilgan holda ushlanadi. 46-rasmda yon bilan o‘rmalash ko‘rsatilgan. 13-rasm. Yon bilan o‘rmalash . Dushman ob’yektiga ko‘rinmasdan borish savollarini o‘rganish uchun 1 b, 2 a va 2 b me’yorlari belgilangan. 1 b-me’yori – dushman ob’yektiga qisqa-qisqa yugurib va o‘rmalab borish: komandirning komandasi bilan harbiy xizmatchi 50 m ni bosib o‘tadi; 12 15 m ni – qisqa-qisqa yugurib, 20 m ni – yerga yotib o‘rmalab va 15 m ni –qisqa- qisqa yugurib o‘tadi. Vaqt harakatlanishdan komanda berilishidan belgilangan marraga kelib otishga tayyor holatga kelguncha hisobga olinadi. Agar harbiy xizmatchi shu masofani 40 soniyada bosib o‘tsa – “a’lo”, 45 soniyada – “yaxshi”, 55 soniyada – “qoniqarli” baho oladi. 2 a-me’yori – jang maydonida qisqa-qisqa yugurib harakatla n ish: harbiy xizmatchi 300 m li joy uchastkasini qisqa-qisqa yugurib o‘tadi. Vaqt harakatlanishga komanda berilgandan ko‘rsatilgan marraga kelib otish holatiga kelgangacha hisoblanadi. Agar harbiy xizmatchi shu masofani 2 daqiqayu 20 soniyada bosib o‘tsa “a’lo”, 2 daqiqayu 30 soniyada – “yaxshi”, 3 daqiqada – “qoniqarli” baho oladi. 2 b-me’yori – jang maydonida o‘rmalab harakatlanish; harbiy xizmatchi 50 m li joy uchastkasini yerga yotib o‘rmalab o‘tadi, vaqt harakatlanishga komanda berilgandan belgilangan marraga kirib otish holatiga kelgangacha hisoblanadi. Agar harbiy xizmatchi shu masofani 1 daqiqayu 50 soniyada bosib o‘tsa –“a’lo”, 2 daqiqa – “yaxshi”, 2 daqiqa 25 soniyada – “qoniqarli” baho oladi. Zararlanmas bo‘shliq va joydagi predmetlardan (imoratlar, toshlar, alohida daraxtlar, daralar) foydalanish. Har bir askar jangovar harakatlar olib borilayotganda dushman olovidan zararlanmasligi haqida doimo qayg‘urib yurishi lozim, buning uchun joydan undagi predmetlardan jangovar vazifani muvaffaqiyatli bajarish uchun foydalana olishi kerak. Agar jangovar harakatlar olib borilayotgan joyda har xil qurilishi bo‘lsa, ulardan mohirlik bilan foydalanish l ozim . Chunki har xil qurilish materiallaridan qurilgan imoratlar ma’lum qalinlikka ega bo‘lib, dushman o‘qi shu qurilish imorati devorlarini tesha olmaydi. Mergan shahar sharoitida g‘ishtli devordan pana sifatida foydalanib , dushmanga qarata o‘q uzishni olib boradi. 13 15-rasm. Dushmanni mo‘ljalga olish uchun panadan foydalanish . Bo‘linma mergani beton inshoot teshigidagi panadan ustamonlarcha foydalanadi va optik mo‘ljallagichni ishlatib, dushmanga o‘q uzishga shaylanadi. 16-rasm. Merganning suv to‘sig‘i oldida dushmanni kuzatishda joydagi predmetlardan foydalanish . Kuzatuvchi yiqilgan daraxt to‘nkasi ortida mohirona niqoblanib, dushmanning kichik guruhlarini topib olish maqsadida olddagi joyni kuzatishni olib bormoqda. 14 17-rasm. D ushmanni kuzatish uchun buta va daraxtdan foydalanish . Mergan daraxt va butadan pana sifatida foydalan gan holda joyni razvedka qil ib , dushman mototsiklchisini mo‘ljalga olmoqda. 18-rasm. Tepalikda harakatlanayotgan dushmanni kuzatish . Askar dushmanni tunda kuzatishni durbindan foydalan gan holda amalga oshiradi. Joyni kuzatish natijasida u olti kishidan iborat sharqqa qarab yo‘nalgan dushman guruhini topadi. 15 Dushman olovidan panalanish uchun qamish, fanera, yupqa taxta, qurilgan imoratlardan foydalanish mumkin emas, chunki bunday materiallardan qurilgan devorlar o‘qotar qurol o‘qidan osonlikcha teshiladi va shu imorat ichidagi shaxsiy tarkibni zararlaydi. Toshli joylarda hamda tog‘larda harakatlanganda shu joydagi predmetlardan foydalanish kerak, ular dushmanning o‘qotar qurollari ta’siridan ishonchli himoyalaydi. Har xil daraxtlar mavjud bo‘lgan joylarda harakatlanganda dushmandan yaxshi panalanish uchun shu daraxtlardan foydalanish lozim, agar daraxtlar yo‘g‘on bo‘lsa uning orqasida panalanish, otish uchun holat egallash va dushmanga qarata o‘q uzish mumkin. 19-rasm. Merganning daraxtdan pana sifatida foydalanishi . Jangovar vazifani bajarishda yer yuzasida yashirincha harakatlanish uchun har bir askar daralardan , chuqurliklardan to‘g‘ri foydalanishni bilishi kerak. Otish uchun joy tanlash O‘q uzish jangda dushmanni yo‘q qilishning asosiy vositasi, uni mohirlik bilan olib borish va nishonni birinchi o‘q bilan zararlash uchun har bir askar: o‘z qurolini to‘liq bilish, uni saqlash, otish uchun astoydil tayyorlash ni ; otish uchun joyni ustalik bilan tanlash, chegaralangan vaqtda, kunduzi va kechasi har xil holatlardan otishni to‘g‘ri bajarish ni ; 16 nishongacha bo‘lgan masofani mo‘ljal qo‘yiluvchisi va mo‘ljalga olish nuqtasini to‘g‘ri aniqlashni, yondan esgan shamolga va nishon harakatiga to‘g‘rilik kirita olishni; komandir komandasini diqqat bilan eshitish, ularni aniq va tez bajarishni; mustaqil o‘q uzishda ongli tashabbus ko‘rsatishni bilishi kerak. Avtomatchilar o‘q otish uchun guruh komandiri ko‘rsatgan joylarni egallaydilar, mustaqil harakatlanganda uni o‘zlari tanlaydilar. Tanlishda vaziyat, joy xarakteri va qo‘yilgan vazifa hisobga olinadi. Otish uchun joy qulay, keng, ko‘rish maydoni va otishni hamda o‘qchini dushman kuzatuvidan panalab turishni ta’minlashi kerak. PJM (ZTR) pulemyot va granatomyotlar uchun o‘t ochish pozitsiyasi guruh komandiri tomonidan tanlanadi va ko‘rsatiladi. O‘t ochish pozitsiyasining joylashuvi qo‘yilgan vazifalarni eng yaxshi darajada bajarilishi, olovli manyovr imkoniyatini tug‘diradigan yaxshi ko‘rinish va otishga egaligi, tabiiy niqoblanishi, qulay kirib chiqish va yangi yoki zaxiradagi o‘t ochish pozitsiyasiga ko‘rinmasdan borish yo‘llarini bo‘lish talablariga javob berishi kerak. RPG dan otish uchun bulardan tashqari otish xavfsizligini ta’minlash zarur, ya’ni orqada gazlarning erkin chiqishi uchun to‘siqlar bo‘lmasligi (2 m dan yaqin emas), xavfsiz zona (30 m) chuqurligi orasida odamlar hamda o‘q-dorilarni joylashtirmaslik lozim. O‘t ochish pozitsiyasini (otish uchun joyni) shunday tanlash kerakki, dushman bajarayotgan ishlar yaqqol ko‘rinib tursin, o‘zi esa ko‘rinmasin. Hujum – dushmanni tor-mor qilish va joyning muhim rayonlarini (marralarini, ob’yektlarini) qo‘lga kiritish maqsadida o‘tkaziladigan jangning asosiy ko‘rinishi. U dushmanni har xil vositalar bilan zararlashda qat’iy hamlada, qo‘shinlarning dushman egallagan joylari ichkarisiga shiddat bilan kirib borishida, jonli kuchini yo‘q qilishda va asir olishda, qurol-aslahani, jangovar texnikani hamda joyning belgilangan rayonlarini (marralarini) qo‘lga kiritishda ko‘rinadi. Hamla tank va motoo‘qchi bo‘linmalarini jangovar tartibda, tanklardan, piyodaning jangovar mashina (bronetransportyor)laridan dushmanga 17 yaqinlashganda uni yo‘q qilish (tor-mor qilish) maqsadida qurollarning boshqa turlaridan shiddatli olov yog‘dirib, tez va to‘xtovsiz harakati bilan ifodalanadi. Hujumda askar dushmanni o‘t ochib zararlash natijalaridan foydalanib guruh (seksiya)ning boshqa askarlari bilan o‘zaro harakatlanib, bor kuchini to‘liq ishlatgan holda harakatlanadi. Hujumdan oldin u o‘zining vazifasini, seksiya va guruh vazifasini, zararlash uchun nishonlarni va o‘t ochish tartibini aniqlashni, tank raqamini (tanish belgisini), shu tank ortidan harakatlanayotgan seksiyani va boshqa o‘t ochish vositalari bilan o‘zaro harakatni bilii lozim; piyoda tartibda hamlaga o‘tganda – piyoda holatga o‘tish joyi va tartibini, seksiya zanjiridagi joyini, g‘ov va to‘siqlardan o‘tish tartibini bilishi; komandir o‘rnatgan signallarni eslab qolishi; qurolning sozligini tekshirishi va uni jangga shaylab qo‘yishi; o‘q-dorilar sonini tekshirib qo‘yishi va kerak bo‘lsa ularni o‘rnini to‘latishi; individual himoya vositalari sozligi va sonini, ust-boshini hamda unga taqilgan narsalarning to‘g‘riligini tekshirib ko‘rishi zarur. 14-rasm. Shahar sharoitida nishonni kuzatish varianti . Mergan shahar sharoitida g‘ishtli devordan pana sifatida foydalanib , dushmanga qarata o‘q uzishni olib boradi. 15-rasm. Dushmanni mo‘ljalga olish uchun panadan foydalanish . 18 Bo‘linma mergani beton inshoot teshigidagi panadan ustamonlarcha foydalanadi va optik mo‘ljallagichni ishlatib, dushmanga o‘q uzishga shaylanadi. 16-rasm. Merganning suv to‘sig‘i oldida dushmanni kuzatishda joydagi predmetlardan foydalanish . Kuzatuvchi yiqilgan daraxt to‘nkasi ortida mohirona niqoblanib, dushmanning kichik guruhlarini topib olish maqsadida olddagi joyni kuzatishni olib bormoqda. 17-rasm. D ushmanni kuzatish uchun buta va daraxtdan foydalanish . Mergan daraxt va butadan pana sifatida foydalan gan holda joyni razvedka qil ib , dushman mototsiklchisini mo‘ljalga olmoqda. 19 18-rasm. Tepalikda harakatlanayotgan dushmanni kuzatish . Askar dushmanni tunda kuzatishni durbindan foydalan gan holda amalga oshiradi. Joyni kuzatish natijasida u olti kishidan iborat sharqqa qarab yo‘nalgan dushman guruhini topadi. Dushman olovidan panalanish uchun qamish, fanera, yupqa taxta, qurilgan imoratlardan foydalanish mumkin emas, chunki bunday materiallardan qurilgan devorlar o‘qotar qurol o‘qidan osonlikcha teshiladi va shu imorat ichidagi shaxsiy tarkibni zararlaydi. Toshli joylarda hamda tog‘larda harakatlanganda shu joydagi predmetlardan foydalanish kerak, ular dushmanning o‘qotar qurollari ta’siridan ishonchli himoyalaydi. Har xil daraxtlar mavjud bo‘lgan joylarda harakatlanganda dushmandan yaxshi panalanish uchun shu daraxtlardan foydalanish lozim, agar daraxtlar yo‘g‘on bo‘lsa uning orqasida panalanish, otish uchun holat egallash va dushmanga qarata o‘q uzish mumkin. 20 19-rasm. Merganning daraxtdan pana sifatida foydalanishi . Jangovar vazifani bajarishda yer yuzasida yashirincha harakatlanish uchun har bir askar daralardan , chuqurliklardan to‘g‘ri foydalanishni bilishi kerak. Otish uchun joy tanlash O‘q uzish jangda dushmanni yo‘q qilishning asosiy vositasi, uni mohirlik bilan olib borish va nishonni birinchi o‘q bilan zararlash uchun har bir askar: o‘z qurolini to‘liq bilish, uni saqlash, otish uchun astoydil tayyorlash ni ; otish uchun joyni ustalik bilan tanlash, chegaralangan vaqtda, kunduzi va kechasi har xil holatlardan otishni to‘g‘ri bajarish ni ; nishongacha bo‘lgan masofani mo‘ljal qo‘yiluvchisi va mo‘ljalga olish nuqtasini to‘g‘ri aniqlashni, yondan esgan shamolga va nishon harakatiga to‘g‘rilik kirita olishni; komandir komandasini diqqat bilan eshitish, ularni aniq va tez bajarishni; mustaqil o‘q uzishda ongli tashabbus ko‘rsatishni bilishi kerak. Avtomatchilar o‘q otish uchun guruh komandiri ko‘rsatgan joylarni egallaydilar, mustaqil harakatlanganda uni o‘zlari tanlaydilar. Tanlishda vaziyat, joy xarakteri va qo‘yilgan vazifa hisobga olinadi. Otish uchun joy qulay, keng, ko‘rish maydoni va otishni hamda o‘qchini dushman kuzatuvidan panalab turishni ta’minlashi kerak. PJM (ZTR) pulemyot va granatomyotlar uchun o‘t ochish pozitsiyasi guruh komandiri tomonidan tanlanadi va ko‘rsatiladi. 21 O‘t ochish pozitsiyasining joylashuvi qo‘yilgan vazifalarni eng yaxshi darajada bajarilishi, olovli manyovr imkoniyatini tug‘diradigan yaxshi ko‘rinish va otishga egaligi, tabiiy niqoblanishi, qulay kirib chiqish va yangi yoki zaxiradagi o‘t ochish pozitsiyasiga ko‘rinmasdan borish yo‘llarini bo‘lish talablariga javob berishi kerak. RPG dan otish uchun bulardan tashqari otish xavfsizligini ta’minlash zarur, ya’ni orqada gazlarning erkin chiqishi uchun to‘siqlar bo‘lmasligi (2 m dan yaqin emas), xavfsiz zona (30 m) chuqurligi orasida odamlar hamda o‘q-dorilarni joylashtirmaslik lozim. O‘t ochish pozitsiyasini (otish uchun joyni) shunday tanlash kerakki, dushman bajarayotgan ishlar yaqqol ko‘rinib tursin, o‘zi esa ko‘rinmasin. Hujum – dushmanni tor-mor qilish va joyning muhim rayonlarini (marralarini, ob’yektlarini) qo‘lga kiritish maqsadida o‘tkaziladigan jangning asosiy ko‘rinishi. U dushmanni har xil vositalar bilan zararlashda qat’iy hamlada, qo‘shinlarning dushman egallagan joylari ichkarisiga shiddat bilan kirib borishida, jonli kuchini yo‘q qilishda va asir olishda, qurol-aslahani, jangovar texnikani hamda joyning belgilangan rayonlarini (marralarini) qo‘lga kiritishda ko‘rinadi. Hamla tank va motoo‘qchi bo‘linmalarini jangovar tartibda, tanklardan, piyodaning jangovar mashina (bronetransportyor)laridan dushmanga yaqinlashganda uni yo‘q qilish (tor-mor qilish) maqsadida qurollarning boshqa turlaridan shiddatli olov yog‘dirib, tez va to‘xtovsiz harakati bilan ifodalanadi. Hujumda askar dushmanni o‘t ochib zararlash natijalaridan foydalanib guruh (seksiya)ning boshqa askarlari bilan o‘zaro harakatlanib, bor kuchini to‘liq ishlatgan holda harakatlanadi. Hujumdan oldin u o‘zining vazifasini, seksiya va guruh vazifasini, zararlash uchun nishonlarni va o‘t ochish tartibini aniqlashni, tank raqamini (tanish belgisini), shu tank ortidan harakatlanayotgan seksiyani va boshqa o‘t ochish vositalari bilan o‘zaro harakatni bilii lozim; piyoda tartibda hamlaga o‘tganda – piyoda holatga o‘tish joyi va tartibini, seksiya zanjiridagi joyini, g‘ov va to‘siqlardan o‘tish tartibini bilishi; komandir o‘rnatgan signallarni eslab qolishi; qurolning sozligini tekshirishi va uni jangga shaylab qo‘yishi; o‘q-dorilar sonini tekshirib qo‘yishi va 22 kerak bo‘lsa ularni o‘rnini to‘latishi; individual himoya vositalari sozligi va sonini, ust-boshini hamda unga taqilgan narsalarning to‘g‘riligini tekshirib ko‘rishi zarur. 3-bob. RAZVEDKA Kuzatish uchun joy tanlash Joy va dushman razvedkasini olib borish uchun askar kuzatuvchi qilib tayinlanishi va kuzatish posti tarkibida harakatlanishi mumkin. Kuzatish posti yashirincha jihozlanadi, niqoblanadi va dushmanni kuzatish uchun kerak bo’lgan barcha vositalarbilan ta’minlanadi. Kuzatish punkti uchun joy, joyni va dushmanning postdagi predmetlarini, o’z qo’shinlari harakatini ko’rsatilgan polosada imkon qadar, uzoqlikdan kuzatish imkonini ta’minlashi kerak. Odatda, kuzatish uchun polosa dushmanni razvedka qilishdan tashqari, o’z qo’shinlari harakatini kuzatib borish; sektor faqat dushmanni va o’ta kesishgan sharoitli joyni kuzatish uchun belgilanadi. Kuzatuv postida okopda, transheyada, snaryad (bomba) portlagan chuqur maxsus jihozlangan inshootda, jangovar mashinada yoki kuzatish qulay bo’lgan joyda bo’lishi mumkin. Kompas ufq (gorizont) tomonlarni to’g’ri aniqlash uchun kerak. Yirik masshtabli xarita 1:25000, 1:50000 unga kuzatuv posti shartli belgisining kuzatuv sektorini, dushman paydo bo’lib qoladigan yo’nalishni, dushman mudofaasining old chegarasini, uning o’t ochish vositalari joylashuvi va boshqalarni chizish uchun. Durbin bu kuzatish vositasi bo’lib, uning yordamida joy va dushmanni kuzatuvchi kuzatadi. Durbinning optika tizimi shunday qurilganki, undan kuzatilganda barcha predmetlar haqiqiy joylashuvchidan 2 dan 15 marotabagacha yaqin masofaga keltiriladi. Kuzatish jurnali kuzatish natijalari haqida barcha ma’lumotlarni kiritishga mo’ljallangan. Soat aniq vaqtni bilish uchun. Òelefon (radiostansiya) komandir bilan aloqa bog’lab turish hamda kuzatuv natijalarini yuborish uchun. Ofitser chizg’ichi va qalami xaritada ishlash uchun mo’ljallangan 23 Kuzatuv posti plansheti dala sharoitida dushman va joyni razvedka bilan kuzatuv olib borishni shaxsiy tarkibga yordam ko’rsatishga mo’ljallangan. 4-bob. MUHANDISLIK JIHOZLASH VA ULARNI KO’ZDAN YASHIRISH Ustalik bilan jihozlangan istehkomlar urush tajribasida ko’p jihatdan oldindan belgilanganidek, jangdagi muvaffaqiyatlarga olib keladi. O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari jangchilari yuqori saviyadagi muhandislik tayyorgarligiga ega bo’lish bilan birga hudud va maydonlarda jihozlanish vaziyatini a’lo darajada qo’llash imkoniyatiga egadir. Zamonaviy jang olib borish jarayonida muhandislik jihozlash ishlari muhim darajada o’sdi. Zamonaviy jang olib borish bilan birga, ommaviy va oddiy vositalarni shikastlash ta’sir kuchlari, qo’shilma va qismlarning namunaviy-texnikaviy ta’minlanishining oshishi natijasida muhandislik jihozlash yo’llari bilan dushmanning shaxsiy tarkibini shikastlash vositalari bilan himoyalanishiga ularni sirli va oshkor bo’lmagan vaziyatlarda front oldi hamda uning ichkarisida tez epchil harakat qilib, jang olib borishini ta’minlaydi. Seksiyaning muhandislik jihozlash ishlariga yashirinish joylari, okoplar va aloqa yo’llari qurilishi bilan birga mina portlatish to’siqlarini tayyorlash ham kiradi. Dushman bilan bevosita yaqinlashishganda, seksiyaning okoplari, tarmoq yo’llarini aniqlagan dushman ularni sindirish vaziyatida bo’ladi. Buning uchun yer o’yuvchi mashinalardan foydalaniladi. Dushman bilan bevosita yaqinlashish sharoitlarida jihozlash vaziyati qo’lda kovlash yo’li bilan bajariladi. Okoplar va kovaklar O’qchilar, pulemyotchilar va granatomyotchilar avval yotgan holda otish uchun, keyinchalik ochiq joygacha 60 sm chuqurlikda tizza holatida va 110 sm chuqurlikda turgan holatlarda otish uchun yakka-yakka okoplar tayyorlashadi. Granatamyotchilar uchun ham, o’qchilar uchun ham xuddi shunday yakka okop kerak bo’ladi. Ularning farqi shundaki, granatamyotning otish yo’nalishidagi qarama-qarshi tomonlari tuproq uyumlari bilan to’ldirilmaydi. Okopda granatamyot o’qchisi, granatamyot uchun maydonga granatamyot va uning o’q- dorilarini yashirish uchun kovaklar qilinadi. Dushmanning o’qi va yondiruvchi 24 vositalaridan himoyalanish uchun okoplarda bir, ikki kishi uchun tuproq uyumlaridan yasama do’ngliklar quriladi. Seksiya uchun okop yakka holdagi okoplar birlashtirilgandan keyin tashkil etiladi. Bu quyidagicha tuziladi: okoplar hududi bo’ylab, oldi va orqa tomonlar tuproq uyumlaridan yasama do’ngliklar qilinadi, o’qchilar uchun, asosiy va zaxiradagi pulemyot hamda granatamyotlar uchun joylar, orqa tomonda esa, aloqa yo’llari hamda o’q-dorilar, oziq-ovqatlar uchun kovaklar tayyorlanadi. BMP (BÒR)lar uchun okoplar asosiy va zaxiradagi joylardan ko’z uzmagan holda to’g’ri to’rt burchak shaklida, mashinalar uchun maydoncha jihozlanadi, tuproq uyumlaridan qilingan yasama do’nglikdan madad berish maqsadida yurib chiqish yo’llari tayyorlanadi. Kovak seksiya oldinga tikka chiqish uchun jihozlanadi. Chuqurligi 1,5 m, kengligi 0,6 m, uzunligi 3 m.dan kam bo’lmaganokopdan to’g’ridan-to’g’ri chiqish joyi tayyorlanadi. Kovak xodalar, yog’ochlar va shoxlar bilan berkitiladi. Mina portlatuvchi to’siqlar. Dushman tanklari va piyodalarining harakat qilish yo’llariga hamda eng oldingi joylarga tankka qarshi, piyodalarga qarshi va aralash joylarga alohida guruh minalari o’rnatiladi. Òankka qarshi minalar maydoni uch-to’rt qatorda joylashtiriladi. Joylashtirilgan minalar oraliq qatori 10 m.dan 40 m.ni, har qaysi qatordagi minalar bir-biridan 4 m.dan 5,5 m.gacha oraliqni tashkil qiladi. Minalar maydonining umumiy uzunligi 20 m.dan 120 m.ni tashkil etadi. Piyodalarga qarshi minalar maydoni siquv holatida, odatdagidek, ikki va to’rt qatorga o’rnatiladi. Minalar qatoridagi masofa 2 m.dan 4 m.gacha bo’ladi, minalar qatoridan minalar orasi 1 m.gacha bo’ladi. Dushmanning harakatlanishi mina portlash to’- siqlari o’rnatilgan joylar orqali amalga oshiriladi. 5-bob. QUROLLI KUCHLARDA QO’LLANILADIGAN MINALAR Zamonaviy jangda muhandislik to’siqlari qo’shilmalarining jangovar holatlarini ta’minlashda asosiy rol o’ynaydi. Dushmanga shikast yetkazish va oldinga harakatlanishni susaytirish hamda uning manyovr qilishini qiyinlashtirish maqsadida ochiq joyga (suvda yoki havoda) o’rnatiladi. Muhandislik to’siqlarining 25 asosiy turlaridan birimina portlashi hisoblanib, dushmanga tavsifiy ta’sir etish uchun qo’llaniladi. Ikkinchi Jahon urushi davrida muhandislik to’siqlariga o’rnatilgan mina portlashlari natijasida dushmanning 10000 dan ortiq tanklari yakson qilingan. Ayniqsa, Moskva ostonasi va Kursk yoyidagi janglarda dushman ko’p tanklarini yo’qotadi. Mina portlash to’siqlarini jihozlashda minalar qo’llaniladi. O’zining tayinlanishi bilan ular tankka va piyodalarga qarshi bo’linadi. 6-bob. JOYDA XARITASIZ ORIYENTIRLANISH Joyda oriyentirlanish bu ufq tomoniga nisbatan o’zining o’rnashgan joyini, joylanish holatini aniqlashda, joy predmetlarini ajratib va aniq izchil ko’rsatilgan yoki tanlangan yo’nalish bo’yicha harakatlanish. Ko’rinish holati chegaralangan, notanish bo’lgan o’rmon joylarda, jangovar vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishda, bilimdonlik va epchil harakatlar qilish, joyni aniq oriyentirlash talab qilinadi. Joyda oriyentirlashni topografik xaritalar yordamida va xaritasiz amalga oshirsa bo’ladi. Joyni xaritasiz mo’ljalga olishda, odatda, ufq tomonlarni aniqlay bilish kerak bo’ladi. 26 1.2 O‘QITISHNING TEXNIK VOSITALARINI QO‘LLASH TARTIBI VA FOYDALANILGAN O‘QUV MODDIY TA’MINOT Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qullanmalar, ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar,virtual stendlar hamda mazularga doir kinofilmlardan foydalaniladi. Ma’ruza, amaliy va seminar darslarida mos ravishdagi ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi. «Taktik-tayyorgarlik» fanini bo‘yicha mashg‘ulotlarni tashkil kilish va o‘tkazish jarayonida turli stendlar, ko‘rgazmali plakatlar, videomagnitofon, kompyuter, multimedia, «Medium 524R» proektori, mavzuga oid slaydlar, hamda ekranda namoyish qilish uchun kompyuter dasturlardan foydalangan xolda foydalaniladi. O’qitishning texnik vositalari bo’limining asosiy vazifalari:  O’quv jarayoniga zamonaviy texnik vositalar va o’quv texnologiyalarini joriy etish orqali universitetda o’qiyotgan mutaxassislarni tayyorlash sifatini oshirish. Sinf xonalarini texnik tayyorgarlik bilan jihozlash, Universitetning moddiy-texnik bazasini yaxshilash orqali erishiladi.  Universitet xodimlarining texnik tayyorgarligi darajasini oshirish. Universitet professor-o’qituvchilarining uslubiy qo’llanmalariga texnik vositalar va yangi o’quv axborot texnologiyalari (til laboratoriyalarida tarmoq o’quv vositalari, kompyuter dasturlarini joriy etish) bilan ishlash. Universitet o’quv jarayonida zamonaviy texnik o’quv qo’llanmalaridan foydalanishni tashkil etish.  Barcha darajadagi o’quv jarayonini texnik o’quv vositalari bilan ta’minlash (talabalar, o’qituvchilar, universitet xodimlari).  O’quv jarayonida kompyuter, multimedia uskunalaridan har tomonlama va to’laqonli foydalanishda fakultetlarga, kafedralarga texnik, uslubiy yordam ko’rsatish.  O’qituvchilarga O’TV asoslari va jihozlarga texnik xizmat ko’rsatish bo’yicha maslahatlar berish va o’qitish. 27  O’quv jarayonida texnik o’quv qo’llanmalaridan foydalanish bo’yicha professor-o’qituvchilar bilan maslahatlashish.  Amaldagi me’yorlar va talablarga muvofiq ravishda O’TVni amalga oshirish usullari va vositalariga muvofiqlikni ta’minlash.  Yangi texnologiyalar, moslamalar va jihozlar sohasidagi istiqbolli yangi yo’nalishlarni tezkor o’rganish va tadqiq qilish.  O’TV xavfsizligi, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish, texnik xizmat ko’rsatish.  Yangi o’qitish texnologiyalarini qo’llab-quvvatlash, joriy etish va rivojlantirish.  Universitet bo’limlari buyurtmasi bo’yicha markaz profilida ishlarni bajarish.  O’quv jarayonida texnik vositalardan foydalanishning asosiy yo’nalishlarini o’rganish.  O’quv jarayonida kompyuter, multimedia uskunalaridan foydalanish. Multimediya sinflaridagi navbatchilik qilish (kalitlarni yig’ish, jihozlarning ishlashini va ularnu mavjudligini nazorat qilish, o’qituvchilarga yordam berish).  O’TV ni tashkil qilish va muntazam ravishda yangilash.  Kasb-hunar ta’limi bo’limlarining arizalarini to’plash, umumlashtirish va tizimlashtirish va shu asosda o’quv mashg’ulotlarini texnik o’quv qo’llanmalari bilan ta’minlash jadvalini tuzish.  Talabalar, doktorantlar va boshqa toifadagi kadrlarni tayyorlash uchun yangi texnologiyalarni ishlab chiqishda ishtirok etish.  O’TVni tashkil etuvchi asbob-uskunalar va jihozlarga texnik xizmat ko’rsatish, ularni ish sharoitida saqlash va ta’mirlash ishlarini tashkil etish.  O’TV ni tarkibiy bo’linmalar tomonidan taqsimlashda ishtirok etish.  Zamonaviy uskunalar va tizimlarni joriy etish bo’yicha zarur choralarni ko’rish. 28  O’qitishning ilg’or uslublarini joriy yetish, o’quv jarayonini tashkil etishda texnik vositalardan foydalanishni ta’minlash.  Texnik tayyorgarlikni ta’minlash bilan universitetning rejalashtirilmagan ishlarida qatnashish. 29 1.3 TALABA LARGA AMALIY, NAZARIY VA JANGOVAR KO’NIKMA BILIMLARINI TAKOMILLASHTIRSH HAMDA, ULARDA O’Z KASBIGA VA VATANIGA BO’LGAN VATANPARVARLIK XISSIYOTINI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA SHAKL VA USLUBLAR NI QO’LLASH . O‘tkaziladigan mashg‘ulotimizning dolzarbligi shundan iboratki, bugunda Qurolli Kuchlarimizda olib borilayotgan isloxatlar harbiy xizmatchilardan nafaqat jismoniy tayyorgarlikni, balki yuksak aql-idrok, intelektual saloxiyat, alohida ruhiy-ma’naviy xususiyat va fazilatga ega bo‘lishni, qurol-yaroqlarning sir- asrorlarini puxta egallashni talab qiladi. Bu o‘z navbatida Qurolli Kuchlarimizda xizmat qilayotgan oddiy askar va serjantlar, shuningdek ofitserlarning mustahkam iroda va fidoiyligiga, ona yurtga mexr-muxabbati va sadoqatiga, qolaversa butun shaxsiy tarkibning Qurolli Kuchlarimizda olib borilayotgan isloxatlarga munosabatiga bog‘liqdir. Zero Qurolli Kuchlarimiz Oliy Bosh Ko‘mondoni aytganidek, «harbiy professional hech kim emas, agar u kimga va nima uchun xizmat kilayotganini bilmasa». Xar qanday islohatlar dastavval inson tomonidan amalga oshiriladi. Shunday ekan, Qurolli Kuchlarimizdagi isloxatlarning natijalari albatta shaxsiy tarkibning bu isloxatlarni qay tarzda tushinishi va unda ishtirok etishiga bog‘liqdir. Shaxsiy tarkibning harbiy isloxatlarni to‘g‘ri tushinishi va unda faol ishtirok etishini esa «Taktik tayyorgarlik» orkali amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Mashg‘ulotning kirish qismida o‘qituvchi tomonidan gurux komandirining bildirgisi qabul qilinadi, davomat aniqlanadi, talabalarning mashg‘ulotga tayyorligi tekshiriladi. Mashg‘ulotning mavzusi, o‘quv maqsadlari va o‘quv savollarini e’lon qilinadi. Mavzu nomi va o‘quv savollari multimediya proektori yordamida ekranda namoyish qilinadi. 30 I. USLUBIY KO‘RSATMALAR. 1.Umumiy, tashkiliy uslubiy ko‘rsatmalar. Mashg‘ulotni o‘tishdan maqsad – talabalarni motoo‘qchi gurux (seksiya) ni tuzulishi va qurollanishi va ularni zamonaviy umumqo‘shin jangida jangovar harakatlarda qo‘llaniladigan kuch va vositalarning o‘rni va ahamiyati bo‘yicha umumiy ma’lumotlar berish. Mashg‘ulotni o‘tish uchun quydagilardan foydalaniladi taktik maket maydonchasi, plakatlar, devoriy ko‘rgazmalar va o‘quv qurollari xamda yangi pedagogik texnalogiyalar “Aqliy hujum” , Bumerang.”, “Ishchan oyin ” texnikasini qo‘llash ko‘zda tutiladi.. Mashg‘ulotni o‘tkazishda talabalarga guruh shaxsiy tarkibini boshqarish bo‘yicha namunalar beriladi. Ushbu mashg‘ulot umumharbiy nizomlar, o‘t ochish va texnik tayyorgarligi fanlari bilan chambarchas bog‘langan holda o‘tkazish mumkin (misollar keltirilishi). 2.Kirish qismi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar. - guruh bo‘yicha navbatchidan bildiruv qabul qilish; - talabalarning mashg‘ulotga tayyorligini tekshirish; - mashg‘ulot nomini, sonini va o‘quv-tarbiyaviy maqsadlarni etkazish; - mashg‘ulot maqsadiga erishishda qo‘llanadigan o‘quv uslubiy talablarini talabalarga etkazish; - talabalarni e’tiborini o‘tkaziladigan mashg‘ulotning axamiyati, o‘rni va harbiy a’nanalarga hurmat hissini uyg‘otish va maxoratini oshirishga qaratish; - mashg‘ulot o‘tkazishda texnik-havfsizlik qoidalarini etkazish. 3.Talabalarning mashg‘ulotga tayyorligini tekshirish bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar. 31 O‘tilgan mavzular bo‘yicha talabalarning bilimini amalda xamda og‘zaki so‘rov orqali tekshirish: a).Talabalarni yakka (yoki jamoa ) tarkibda tekshirish; b).Talabalar og‘zaki so‘rov orqali tekshirish; v).Talabalarni kichik guruxcha tarkibida amalda taktik elementlarini bajarishlarini tekshirish; Talabalarni o‘tilgan mavzular bo‘yicha tayyorgarliglariga yakun yasaladi va boholanadi. O‘quv savoli ekranda ko‘rsatiladi va og‘zaki o‘qib eshittiriladi. Kirish qismida fanni o‘rganishdan maqsad, « Taktik tayyorgarlik » bo‘yicha amalga oshiriladigan tadbirlarni tashkil etish, rejalashtirish va amalga oshirish bo‘yicha batafsil to‘xtalib o‘tish talabaning fanga qiziqishini shakllantirishga va uni o‘rganishga nisbatan mas’uliyatini oshirishga yordam beradi. O‘quv savoli mazmunini bayon qilish ma’ruza matniga muvofiq amalga oshiriladi. Bunda o‘qituvchi, pedagogik faoliyatining mazmunini, uning o‘ziga xos murakkab qirralarini ko‘rsatib o‘tishi va bunda muvaffaqiyatga erishishda fan yuzasidan egallanadigan bilimlarning beqiyos ahamiyatini tushuntirishi juda muhimdir. Shu sababli, o‘qituvchi mazkur fanni o‘rganish boshlangan kundanoq talabalarda « Taktik tayyorgarlik » bo‘yicha bilimlarni o‘rganishga nisbatan qiziqishni shakllantirish jarayoniga nisbatan o‘ta mas’uliyatli munosabatni jiddiy e’tibor qaratmog‘i lozim. Bunga esa ushbu mashg‘ulotda asos solinadi. O‘qituvchi mavzuning birinchi savoli mazmunini bayon qilish vaqtida mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyingi davrlaridagi o‘zgarishlar, shuningdek kadrlar tayyorlash milliy dasturi masalasiga qaratilayotgan e’tibor haqida so‘z yuritib, O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida» Qonuni, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Mudofaa tug‘risidagi» qonunlarning mazmunini tushuntirib berishi lozim. So‘ngra mamlakatimiz Qurolli Kuchlari uchun harbiy mutaxassislar tayyorlashga qo‘yilayotgan talablar va bu sohada amalga oshirilayotgan islohotlar to‘g‘risida tushuncha beradi. 32 Talabalarda ta’lim-tarbiya jarayoni, kadrlar tayyorlash tizimi haqida bilimlar asosi shakllantirilgach, oliy harbiy o‘quv yurtlarida harbiy mutahassislarni tayyorlash tizimida o‘rganiladigan fanlar qatorida, pedagogik bilimlarning tutgan o‘rni va ularning bo‘lajak ofitserning xizmat faoliyatidagi ahamiyati to‘g‘risida to‘liq tushuncha beradi. O‘quv materialini bayon qilish davomida yo‘naltiruvchi savollar berish va bu savollarga talabalardan javoblar olish orqali ularning faolligi oshirib boriladi. Turli atamalar, ta’riflar va talabalar yoddan bilishlari zarur bo‘lgan jumlalar daftarlarga yozdiriladi. 33 III . XULOSA Bu y erda muammolarga ham e`tibor zarur. Muammoli masalalarga kelganda, jangovor nizom asoslari, jangovar harakatlarni rivojlanish dinamikasini ochish va jangovar vazifani bajarish bilan bog’liq masalalar inobatga olinishi shart. SHu bilan birga, o’rganilayotgan vaziyatni o’rganish davomida ruxiy xolatga ham e`tibor qaratiladi. Ma`ruzachi quruq axborotni beribgina qolmasdan, murakkab xolatda aniq xulosaga kelish, har bir talabaning mustaqqil dunyoqarashini shakllantirishga ahamiyat bermog’i shart. O‘quv materiali mazmunini bayon qilish davomida o‘qituvchi ta’limning ma’ruza, tushuntirish, hikoya qilish va ko‘rsatish metodlaridan foydalanishi bilan bir qatorda talabalarning boshqa fanlardan egallagan bilimlariga, hayotiy tajribalariga tayanish orqali ularning bilish faolligini oshirish, fanga va umuman ta’lim jarayoniga qiziqishlarini shakllantirish katta ahamiyatga ega. Mavzuni o‘tish vaqtida o‘qituvchi doimo fanni o‘rganish davomida egallanadigan bilimlarning harbiy xizmatchilar tarbiyasi jarayonidagi amaliy ahamiyatini ta’kidlab turishi, «Saf tayyorgarligi», «Harbiy qismlarda vatanparvarlik va ma‘naviy-ma‘rifiy tarbiyaning uslubiyoti», « Texnik tayyorgarlik », « O’R QK Umumharbiy nizomlari », « O’q-o tish tayyorgarligi», « Harbiy topografiya » va boshqa fanlarning o‘quv materiallari bilan uzviy aloqada ekanligiga urg‘u berib borishi lozim. 34 IV. FOYDALANILGANADABIYOTLAR 1. Sh.M.Mirziyoyev-Tanqidiy Tahlil Qatiy Tartib-Intizom Va Shaxsiy Javobgarlik Har Bir Rahbar Faoliyatining Kundalik Qoidasi Bolishi Kerak 2. Sh.M.Mirziyoyev-Qonun Ustuvorligi Va Inson Manfaatlarini Taminlash Yurt Taraqqiyoti Va Xalq Farovonligining Garovi 3. Shаvkаt Mirziyoyev Insonpаrvаrlik, Ezgulik Vа Bunyodkorlik – Milliy Goyamizning Poydevoridir 4. « Quruqlikdagi qo’shinlarning jangovar nizomi » II-qism. O’R MV 2013 yildagi buyrugi bilan kuchga kiritilgan . 5. « Quruqlikdagi qo’shinlarning jangovar nizomi » III-qism. O’R MV 2001 yildagi buyrugi bilan kuchga kiritilgan . 6. Boshlang‘ich umumqo‘shin harbiy tayyorgarlik. Qo’llanma. O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa Vazirligi chaqiriq va rezervistlar tayyorlash boshqarmasining chaqiriq va rezervistlar tayyorlash bo‘limi boshlig‘i podpolkovnik To‘xtayev V, Toshkent viloyati mudofaa ishlari boshqarmasi boshlig‘ining o‘rinbosari podpolkovnik Shamshiyev SH. 7. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., 2014y. 8. O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida»gi Qonuni 11.05.2001y. 9. O‘zbekiston Respublikasining mudofaa doktrinasi, T., 2018y. 10. O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining umumharbiy nizomlari Toshkent-2007 11. Umumiy taktika Toshkent 2004 y 12. Ot ish- t ay y orgarligi Toshk ent 2005 y. 35

Harbiy ish asoslari bo’limi bo’yicha mashg’ulotlarni innovatsion texnologiyani qo’llagan xolda mashg’ulotlarni tashkillash uslubiyoti

Sotib olish