Harbiy ish asoslari bo’limi bo’yicha mashg’ulotlarni innovatsion texnologiyani qo’llagan xolda mashg’ulotlarni tashkillash uslubiyoti - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	304.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

80 Sotish

Harbiy ish asoslari bo’limi bo’yicha mashg’ulotlarni innovatsion texnologiyani qo’llagan xolda mashg’ulotlarni tashkillash uslubiyoti

Sotib olish

MUNDARIJA
I. Kirish…………………………………………………………....7
-8
II. Asosiy qism…………………………………………….……...9-
38
1.1 Harbiy ish asoslari bo’limlari haqida ….............................. ..... …….................9-31
1.2. O‘qitishning texnik vositalarini qo‘llash tartibi va foydalanilgan o‘quv moddiy
ta’minot ………….........……………………..……… …… ......... .....................32-34
1. 3 . Talaba larga amaliy, nazariy va jangovar ko’nikma bilimlarini takomillashtirsh
hamda, ularda o’z kasbiga va vataniga bo’lgan vatanparvarlik xissiyotini
rivojlantirish bo‘yicha shakl va uslublar ni qo’llash .............
………………………………….……………………… ….. 35-38
III. Xulosa…………………………………….…………………………………….39
IV. Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………..40
1

I. KIRISH
CHaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyoti talabalarni o‘quv yurtlari uchun
chaqiriqqacha harbiy ta’lim rahbari lavozimiga tayyorlash bo‘yicha maxsus
fanlarning asosiysi bo‘lib, talabalar tomonidan o‘quv yurtlarida chaqiriqqacha
harbiy ta’lim fanini tashkillash bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalar olish va
ularni takomillashtirish maqsadida o‘rganiladi. CHaqiriqqacha harbiy ta’lim fani
litsey va kasb-xunar kollejlarida O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa
to‘g‘risida»gi, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi
qonunlariga asosan tashkillanadi va olib boriladi va yoshlarni O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlaridagi harbiy xizmatga tayyorlash tizimining tarkibiy
qismi bo‘lib hisoblanadi. CHaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyotini o‘rganish
davomida talabalar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mamlakat
mudofaasi va uni harbiy agressiyalardan himoya etish borasidagi qoidalarini
o‘zlashtiradilar. O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida», «Umumiy
harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi qonunlarini, harbiy
xizmatchilarning ma’muriy, intizomiy va jinoiy javobgarliklari to‘g‘risidagi
qonunlarni, Qurolli Kuchlar turlarini, ularning vazifalarini o‘rganadilar. Bundan
tashqari talabalar o‘quv yurtlarida chaqiriqqacha harbiy ta’lim va harbiy-
vatanparvarlikni tashkillash va o‘tkazish uslubiyotini o‘rganadilar. Ta’lim
jarayonida ular o‘quv yurtlarida chaqiriqqacha harbiy ta’lim dasturining har bir
bo‘limi bo‘yicha mashg‘ulotlarni tashkillash va o‘tkazishning eng ilg‘or va
samarali uslublarini o‘zlashtiradilar.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va
xukumati yoshlarni Qurolli Kuchlar safidagi harbiy xizmatga tayyorlash ishlariga
doimiy ravishda 1 katta e’tibor bermoqdalar. CHaqiriqqacha va chaqiriq yoshidagi
o‘smirlarni Qurolli Kuchlardagi haqiqiy harbiy xizmatga tayyorlash dasturida, 1
O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta’lim
to‘g‘risidagi” 1997 yil 29 avgustda tasdiqlangan. 2 O‘zbekiston Respublikasida
oliy o‘quv yurtlariga abiturientlarni test usulida o‘qishga qabul qilish Vazirlar
Mahkamasining 1992 yil 5 martdagi qaroriga binoan tasdiqlangan. yoshlarni Vatan
2

himoyasiga tayyorlash ishlari bilan bevosita shug‘ullanuvchi barcha davlat
idoralari, tashkilotlari va mansabdor shaxslar yoshlarni Vatan himoyasiga
tayyorlash ishlarini tubdan o‘zgartirish, uning sifatini oshirish choralarini ko‘rishi,
Qurolli Kuchlarni axloqiy-ruhiy va jismoniy jixatdan sog‘lom, Vatan himoyasini
sharaf bilan bajarishga tayyor bo‘lgan shaxsiy tarkib bilan ta’minlashlari kerak. Bu
ishlarda xalqimizning jangovar an’analaridan, uning qadriyatlari va udumlaridan
keng foydalanish lozim. Bu ma’suliyatli vazifalar butun jamiyat, eng avvalo o‘quv
yurtlarining pedagogik jamoasi va birinchi navbatda chaqiriqqacha harbiy ta’lim
rahbari zimmasidadir. «CHaqiriqqacha harbiy ta’lim» yo‘nalishi bo‘yicha taxsil
olayotgan talabalar uchun chaqiriqqacha harbiy ta’lim uslubiyoti maxsus
tayyorgarlikning asosiy fani bo‘lib hisoblanadi. CHaqiriqqacha harbiy ta’lim
uslubiyoti Davlat attestatsiyasiga qo‘yiladi. Maxsus tayyorgarlik bo‘yicha uslubiy
bilim va malakalarni talabalar 2 va 4 kurslardagi chaqiriqqacha harbiy ta’lim
rahbari lavozimidagi amaliyot vaqtida o‘zlashtiradilar. Talabalarni maxsus fanlar
bo‘yicha o‘qitishda asosiy e’tibor harbiypedagogik tayyorgarlikka, ularga
chaqiriqqacha harbiy ta’lim mashg‘ulotlarini o‘tish bo‘yicha amaliy malakalarni
singdirishga qaratiladi. Bugungi kundagi vaziyat yoshlarning CHaqiriqqacha
harbiy tayyorgarligi va harbiy-vatanparvarlik tarbiyasiga alohida e’tibor bilan
yondoshishni talab qilmoqda. CHunki, mamlakatimizning ravnaqi, uning ertangi
kungi havfsizligi, aynan bugungi yoshlar zimmasidadir. SHunig uchun ham bu
yoshlar toifasi bilan ishlovchi, ularning ta’lim va tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi
CHaqiriqqacha yoshlar tayyorgarligi rahbarlariga alohida talablar qo‘yiladi.
3

II. A sosi y qi sm
1.1 Harbiy ish asoslari bo’limlari haqida
Harbiy ish harbiy san’atning tarkibiy qismi. Bu esa, qo’shilmalar va bo’linmalarni
jang olib borishi davrida nazariy va amaliy bilim ko’nikmalarini qay darajada
egallagan tayyorgarliklarini o’ziga qamrab oladi. Bundan tashqari, ko’zlangan
harbiy maqsadlarga erishishdagi operativ san’atning boshqaruvida o’zaro umumiy
qonuniyatlar bog’liqligi bilan ahamiyatlidir. Harbiy ish uzoq tarixi, o’tmishimizda
armiyalarning tarkib topishi bilan chambarchas bog’liqdir. Uning rivojlanishi esa,
qurolli to’qnashuvlar davrida otish qurollarining takomillashuvi, ishlab chiqarilgan
jangovar texnikaning sifati va samaradorligi oshishi, jangovar vazifalarni bajarish
jarayonida qo’shinlarning shaxsiy tarkibini mohirona harakatlar olib borish sifat
ko’rsatkichlari yuqori saviyada o’sdi. Harbiy ishni asosiy qo’shilma va bo’linmalar
shaxsiy tarkibini jang olib borishi, jangda harakatlanishi va unga tayyorgarlik
ko’rishni o’rganishdir. Bunga quyidagilar kiradi: jang olib borish nazariyasi va uni
tashkil etish, o’z qo’shilmasi va chet el armiyalari qurolaslahalari, jangovar
xususiyatlari, jang olib borishda harakatlanish turlari va usullari, shaxsiy tarkibni
yuzaga kelgan qiyin sharoitlar davrida va joyning turli sharoitidan kelib chiqqan
holda tunda va kunduzi harbiy texnika, qurol-aslahalarni jangda mohirona usulda
qo’llash, shaxsiy tarkibni ruhiy-jangovarlik fazilatlari singdirilgan holatda
tarbiyalash, qo’shilmaning turli xildagi qo’shin turlari bilan kelishilgan holda
jangda mohirona harakatlar olib borish. Harbiy ish mahoratlarini o’rganishga
tayyorgarlik olib borish davrida qo’shilmalar va bo’linmalarni takomillashtirish,
yangi namunada ishlab chiqilgan jangovar texnikalar, qurol-aslaha turlarini jang
davomida qo’llanish usullarini tekshirish va aniqliklar kiritish ham mumkin.
Harbiy ishning asosiylaridan biri qo’shilma va bo’linmalarning shaxsiy tarkibini
dala sharoitida ta’lim olishi. Shuning bilan birga taktik mashg’ulotlarda bo’lishi
mumkin bo’lgan qiyin jangovar sharoitga yaqinlashishni o’rganishdir. Harbiy ishni
o’rganish davrida askar jangovar tayyorgarlik va boshqa hamma fanlarni
o’rganishga bo’ysundiriladi. Bunga shaxsiy tarkib bilan yagona bilim va
4

ko’nikmalarni egallashda otish tayyorgarligi, texnik-muhandislik, saf va jismoniy
tayyorgarlik, ommaviy qirg’in qurollaridan himoyalanish va boshqa fanlarni
o’rganishlar ham kiradi. Harbiy ishni o’rganishda asosiysi qo’- shilma va
bo’linmalarning shaxsiy tarkibi jangda g’alabaga erishishidir. Harbiy san’atning
rivojlanishida buyuk sarkardalar va lashkarboshilar o’z davrida ulkan hissa
qo’shishdi. Bular Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik, Amir Temur, Zahiriddin
Muhammad Bobur va boshqalardir. Harbiy san’atning rivojlanishida Sohibqiron
Amir Temur merosi noyobdir. U mashhur tashkilotchi, aql-zakovatli davlat
rahbari, ona-yurtning buyuk sarkardasi, yirik markazlashgan davlat hamda o’z
davridagi jangovar va ilg’or armiyaning yaratuvchisi edi. Amir Temur buyuk va
qudratli davlat qurdi. U o’z armiyasining salohiyati bilan emas, balki xalq
manfaatlarining huquqiy asoslari bilan aks ettiruvchi, ishonchli iqtisodiy va
ijtimoiy-siyosiy jihatdan kuchli edi. «Kuchadolatdadir» shiori Sohibqironning
davlat arbobi, sarkarda, daho inson ekanligini ko’rsatadi. Amur Temurning harbiy
merosi alohida e’tiborga molikdir. Bu sarkardalik san’ati, uning g’alabaga oid fan,
harbiy nasihatlari deyarli jahonning barcha harbiy akademiyalarida o’rganilishi,
uning naqadar buyukligini yana bir bor tasdiqlaydi. Amir Temur jang
maydonlarida namoyish etgan tezkorlik san’ati, taktik usullari va strategiyasi
bugungi kunda qurolli kuchlar qurilishida o’z o’rnini topmoqda. Yurtboshimiz I.A.
Karimov aytganidek, «Bizning tariximizda Amir Temurdek shaxs bor ekan, agar
uning merosi, nasihatlari va o’gitlari hayotimiz bilan hamohang tarzda
muammolarni yechishda ko’maklashar ekan, demak bu merosni o’rganmaslikka,
uni izohlamaslikka, targ’ib qilmaslikka haqqimiz yo’q». Mudofaa doktrina
talablariga muvofiq, rivojlanayotgan O’zbekiston Qurolli Kuchlari yil sayin
ma’naviy ozuqa olib, o’z xalqining har tomonlama qo’llab-quvvatlashiga tayangan
holdayanada harakatchan va safarbar qilingan organizmga aylanmoqda. Aynan shu
zamonaviy vazifalarni bajarish darajasida bo’lmish, mustaqil Vatanimiz, xalqimiz
tinch yaratuvchilik mehnati va osoyishini ishonchli himoya qilish imkonini beradi.
5

1-bob. UMUMQO ‘SHIN JANGI ASOSLARI
• Jang haqida tushuncha • Zamonaviy umumqo ‘shin jangi tavsifi, uning maqsadi •
Umumqo ‘shin jangining asosiy turlari • Askarning jangdagi majburiyatlari •
Askarning shaxsiy quroli va anjomlari
Jang qisqa vaqt ichida chegaralangan hududda dushmanni yo’q qilish (tor-mor
etish), uning zarblarini qaytarish va boshqa taktik vazifalarni bajarish maqsadida,
maqsad bo’yicha kelishilgan va rejalashtirilgan, zarblar joyi va vaqti, qo’shilmalar,
qismlar va bo’- linmalar olovi manyovrini namoyon qiluvchi, qarama-qarshi jang
olib boruvchi tomonlardagi qismlar va bo’linmalarning tashkillashtirilgan qurolli
to’qnashuvi. Zamonaviy umumqo ‘shin jangi tavsifi, uning maqsadi Jang maqsadi
dushmanning jonli kuchini yo’q qilish yoki asirga olish, uning jangovar texnikasi
va qurol-aslahalarini yo’q qilish yoki qo’lga kiritish hamda dushmanning
keyinchalik qarshilik qilish qobiliyatini so’ndirish. Unga barcha turdagi qurollar
zarbi quvvati, harbiy qismlar va bo’linmalar qat’iy va faol harakatining
qo’rqmasdan o’tkazilgan manyovri bilan erishiladi. Zamonaviy umumqo ‘shin
jangi unda qatnashayotgan qo’- shinlarning birlashgan kuchlari tanklar, piyodaning
jangovar mashinalari (bronetransportyorlar), artilleriya, havo hujumi mudofaa
vositalari, samolyotlar, vertolyotlar hamda boshqa texnika va qurol-aslahalarni
qo’llash bilan olib boriladi. U qat’iyatlilik, keskinlik, tez kechuvchanlik, yuqori
manyovrlilik va jo’shqinlik bilan, vaziyatning tez o’zgaruvchanligi, ichkariga
quvvatli olov ta’siri hamda jangovar vazifani bajarishning turli xil usullarini
qo’llanilishi bilan tavsiflanadi.
6

2-bob. ASKARNING JANGDAGI HARAKATI
Askarning jangdagi harakati
Jangda joyning xarakteriga, vaziyat shart-sharoitlari va dushman olovining
ta’siriga ko‘ra, askar piyoda harakatlanayotganda tez-tez qadam tashlab yoki
yugurib (tik turgan yoki enkaygan holda), yugurib-to‘xtab va o‘rmalab
harakatlanishi mumkin.
4-rasm. Jang maydonida tez-tez qadam tashlab harakatlanish :
a) tasma ishlatilmagan; b) tasma ishlatilgan;
5-rasm. O‘rmalash :
a) yotib o‘rmalash; b) to‘rt oyoqda o‘rmalash; v) biqin bilan o‘rmalash
7

Dushman kuzatuvidan va olovidan pana joy uchastkasi tez-tez qadam tashlab yoki
yugurib bosib o‘tiladi. Tez yurish tempi o‘rtacha daqiqasiga 130-140 qadam,
qadam uzunligi esa 80-90 sm.
6-rasm. Askar hujumda dushmanga qarata o‘q uzish shayligida ketyapti :
a) qo‘ndoq biqinga qisib olingan; b) qo‘ndoq qo‘lning yelkaga tutashgan qismiga
tayangan holda .
Agar joyda kichikroq tepaliklar, balandliklar va tushishlar mavjud bo‘lsa, askar har
doim yotib otishga tayyor bo‘lmog‘i kerak. 41-rasmda tepalikda yotgan holatda
pastdan yuqoriga qarab otmoqda.
7-rasm. Askar yotgan holatda pastdan yuqoriga qarab o‘q uzmoqda .
8

Agar joy tik qiyalikka ega bo‘lsa, dushmanga turgan holatda o‘q uzish mumkin.
Buning uchun o‘ng oyoq bukilmasdan gavda oldinga beriladi, yerga tayanch bo‘lib
turgan oyoqdagi poyabzalning ichki qismi va qobiq bilan to‘g‘ri chiziqni tashkil
qiladi, chap oyoq oldinga qo‘yiladi, boldir tanaga parallel yo‘nalgan, poyabzalning
uch qismi esa tanaga otish bo‘yicha.
8-rasm. T urgan holatda pastdan yuqoriga qarab o‘q uzish .
O‘tirgan holatda yuqoridan pastga qarab otish ko‘pchilik hollarda 43-rasmda
ko‘rsatilgan holatda olib boriladi. Bunday holatni egallash uchun joyda tezda
mo‘ljallanib olish kerak, oqib yoki tushib ketadigan joy tanlanadi. U joy quruq
bo‘lishi bilan birga oldida bir to‘siq bo‘lsa, ya’ni tosh, chakalak yoki buta (daraxt)
bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bular otuvchini dushman olovidan saqlaydi.
9

9-rasm. O ‘tirgan holatda yuqoridan pastga qarab o‘t ochish .
Joy xususiyatiga ko‘ra, unda harakatlanish o‘zining xususiyatiga ega.
Qiyalik bo‘yicha yuqoriga harakatlanishda tana oldinga egilib qisqa qadamlar bilan
amalga oshiriladi.
Tik qiyalikka ega tog‘larda ko‘tarilish zig-zag holatda, ya’ni poshna va
tagcharmlarning qirralariga tayangan holda biroz bukilgan oyoqlarda nishablikka
o‘ng, chap tomonlar bilan harakatlanish lozim.
Tik balandliklarga ham shox-shabbalar, butalar, qalin o‘tlar va shu kabilarni ushlab
oyoq uchini ayrib “Archa” holatiga keltirib chiqishi mumkin.
Dushman ob’yektiga ko‘rinmasdan harakatlanib borishni o‘rganish uchun taktik
tayyorgarlik bo‘yicha me’yor belgilangan:
1 a-raqamli me’yor – dushman ob’yektiga qarab ko‘rinmasdan o‘rmalab
harakatlanish.
Masofa 20 m
1-askar 25 soniyada o‘rmalab bordi – “ a’lo ”

10

2-askar 30 soniyada o‘rmalab bordi – “ yaxshi ”
3-askar 35 soniyada o‘rmalab bordi – “ qoniqarl i”
4-askar 40 soniyada o‘rmalab bordi – “ qoniqarsiz ”
11-rasm.
Jang maydonida yotib o‘rmalash .
Harbiy xizmatchi yotib otish uchun komandirning komandasi bo‘yicha
20 m li uchastkani o‘rmalab o‘tadi, agar harbiy xizmatchi shu masofani
25 soniyada bosib o‘tsa “ a’lo ” , 30 soniyada – “ yaxshi ” , 35 soniyada – qoniqarli ”
baho oladi.
Jang maydonida tez o‘rmalash askarga jangda muvaffaqiyatli harakatlanishga
yordam beradi.
To‘rt oyoqlab o‘rmalash uchun tizzalab turish va bilakka yoki kaftga tayanish
kerak. Ko‘tarib bukilgan o‘ng (chap) oyoq ko‘krak tagiga, bir vaqtning o‘zida esa
chap (o‘ng) qo‘lni oldga cho‘zish lozim. Tana o‘ng (chap) oyoq to‘liq
to‘g‘rlanguncha oldga yuboriladi, bir vaqtning o‘zida boshqa bukilgan oyoq o‘z
tagiga kelguncha va boshqa qo‘lni cho‘zgan holda xuddi shu tartibda davom
ettiriladi. Tirsakka tayangan holatda, qurol yotib o‘rmalaganday o‘ng qo‘lda
ushlanadi. 45-rasmda to‘rt oyoqlab o‘rmalash ko‘rsatilgan.
11

12-rasm. To‘rt oyoqlab o‘rmalash .
Yon bilan (biqin) o‘rmalash uchun chap yonga yotiladi, tizzada bukilgan chap
oyoq oldga tortiladi, chap qo‘l tirsagiga tayanib, o‘zga yaqinroq joydan o‘ng oyoq
poshnasi yerga tayanadi, o‘ng oyoq cho‘zilib, holat o‘zgartirilmasdan gavda
oldinga yuboriladi, harakat shu tariqa davom ettiriladi. Qurol o‘ng qo‘l bilan chap
oyoq soniga qo‘yilgan holda ushlanadi. 46-rasmda yon bilan o‘rmalash
ko‘rsatilgan.
13-rasm. Yon bilan o‘rmalash .
Dushman ob’yektiga ko‘rinmasdan borish savollarini o‘rganish uchun 1 b, 2 a va 2
b me’yorlari belgilangan.
1 b-me’yori – dushman ob’yektiga qisqa-qisqa yugurib va o‘rmalab borish:
komandirning komandasi bilan harbiy xizmatchi 50 m ni bosib o‘tadi;
12

15 m ni – qisqa-qisqa yugurib, 20 m ni – yerga yotib o‘rmalab va 15 m ni –qisqa-
qisqa yugurib o‘tadi. Vaqt harakatlanishdan komanda berilishidan belgilangan
marraga kelib otishga tayyor holatga kelguncha hisobga olinadi.
Agar harbiy xizmatchi shu masofani 40 soniyada bosib o‘tsa – “a’lo”, 45 soniyada
– “yaxshi”, 55 soniyada – “qoniqarli” baho oladi.
2 a-me’yori – jang maydonida qisqa-qisqa yugurib harakatla n ish:
harbiy xizmatchi 300 m li joy uchastkasini qisqa-qisqa yugurib o‘tadi. Vaqt
harakatlanishga komanda berilgandan ko‘rsatilgan marraga kelib otish holatiga
kelgangacha hisoblanadi.
Agar harbiy xizmatchi shu masofani 2 daqiqayu 20 soniyada bosib o‘tsa “a’lo”, 2
daqiqayu 30 soniyada – “yaxshi”, 3 daqiqada – “qoniqarli” baho oladi.
2 b-me’yori – jang maydonida o‘rmalab harakatlanish;
harbiy xizmatchi 50 m li joy uchastkasini yerga yotib o‘rmalab o‘tadi, vaqt
harakatlanishga komanda berilgandan belgilangan marraga kirib otish holatiga
kelgangacha hisoblanadi.
Agar harbiy xizmatchi shu masofani 1 daqiqayu 50 soniyada bosib o‘tsa –“a’lo”, 2
daqiqa – “yaxshi”, 2 daqiqa 25 soniyada – “qoniqarli” baho oladi.
Zararlanmas bo‘shliq va joydagi predmetlardan (imoratlar, toshlar, alohida
daraxtlar, daralar) foydalanish.
Har bir askar jangovar harakatlar olib borilayotganda dushman olovidan
zararlanmasligi haqida doimo qayg‘urib yurishi lozim, buning uchun joydan
undagi predmetlardan jangovar vazifani muvaffaqiyatli bajarish uchun foydalana
olishi kerak. Agar jangovar harakatlar olib borilayotgan joyda har xil qurilishi
bo‘lsa, ulardan mohirlik bilan foydalanish l ozim . Chunki har xil qurilish
materiallaridan qurilgan imoratlar ma’lum qalinlikka ega bo‘lib, dushman o‘qi shu
qurilish imorati devorlarini tesha olmaydi.
Mergan shahar sharoitida g‘ishtli devordan pana sifatida foydalanib , dushmanga
qarata o‘q uzishni olib boradi.
13

15-rasm. Dushmanni mo‘ljalga olish uchun panadan foydalanish .
Bo‘linma mergani beton inshoot teshigidagi panadan ustamonlarcha foydalanadi
va optik mo‘ljallagichni ishlatib, dushmanga o‘q uzishga shaylanadi.
16-rasm. Merganning suv to‘sig‘i oldida dushmanni kuzatishda joydagi
predmetlardan foydalanish .
Kuzatuvchi yiqilgan daraxt to‘nkasi ortida mohirona niqoblanib, dushmanning
kichik guruhlarini topib olish maqsadida olddagi joyni kuzatishni olib bormoqda.
14

17-rasm. D ushmanni kuzatish uchun buta va daraxtdan foydalanish .
Mergan daraxt va butadan pana sifatida foydalan gan holda joyni razvedka qil ib ,
dushman mototsiklchisini mo‘ljalga olmoqda.
18-rasm. Tepalikda harakatlanayotgan dushmanni kuzatish .
Askar dushmanni tunda kuzatishni durbindan foydalan gan holda amalga oshiradi.
Joyni kuzatish natijasida u olti kishidan iborat sharqqa qarab yo‘nalgan dushman
guruhini topadi.
15

Dushman olovidan panalanish uchun qamish, fanera, yupqa taxta, qurilgan
imoratlardan foydalanish mumkin emas, chunki bunday materiallardan qurilgan
devorlar o‘qotar qurol o‘qidan osonlikcha teshiladi va shu imorat ichidagi shaxsiy
tarkibni zararlaydi.
Toshli joylarda hamda tog‘larda harakatlanganda shu joydagi predmetlardan
foydalanish kerak, ular dushmanning o‘qotar qurollari ta’siridan ishonchli
himoyalaydi.
Har xil daraxtlar mavjud bo‘lgan joylarda harakatlanganda dushmandan yaxshi
panalanish uchun shu daraxtlardan foydalanish lozim, agar daraxtlar yo‘g‘on
bo‘lsa uning orqasida panalanish, otish uchun holat egallash va dushmanga qarata
o‘q uzish mumkin.
19-rasm. Merganning daraxtdan pana sifatida foydalanishi .
Jangovar vazifani bajarishda yer yuzasida yashirincha harakatlanish uchun har bir
askar daralardan , chuqurliklardan to‘g‘ri foydalanishni bilishi kerak.
Otish uchun joy tanlash
O‘q uzish jangda dushmanni yo‘q qilishning asosiy vositasi, uni mohirlik bilan olib
borish va nishonni birinchi o‘q bilan zararlash uchun har bir askar:
o‘z qurolini to‘liq bilish, uni saqlash, otish uchun astoydil tayyorlash ni ;
otish uchun joyni ustalik bilan tanlash, chegaralangan vaqtda, kunduzi va kechasi
har xil holatlardan otishni to‘g‘ri bajarish ni ;
16

nishongacha bo‘lgan masofani mo‘ljal qo‘yiluvchisi va mo‘ljalga olish nuqtasini
to‘g‘ri aniqlashni, yondan esgan shamolga va nishon harakatiga to‘g‘rilik kirita
olishni;
komandir komandasini diqqat bilan eshitish, ularni aniq va tez bajarishni;
mustaqil o‘q uzishda ongli tashabbus ko‘rsatishni bilishi kerak.
Avtomatchilar o‘q otish uchun guruh komandiri ko‘rsatgan joylarni egallaydilar,
mustaqil harakatlanganda uni o‘zlari tanlaydilar. Tanlishda vaziyat, joy xarakteri
va qo‘yilgan vazifa hisobga olinadi.
Otish uchun joy qulay, keng, ko‘rish maydoni va otishni hamda o‘qchini dushman
kuzatuvidan panalab turishni ta’minlashi kerak. PJM (ZTR) pulemyot va
granatomyotlar uchun o‘t ochish pozitsiyasi guruh komandiri tomonidan tanlanadi
va ko‘rsatiladi.
O‘t ochish pozitsiyasining joylashuvi qo‘yilgan vazifalarni eng yaxshi darajada
bajarilishi, olovli manyovr imkoniyatini tug‘diradigan yaxshi ko‘rinish va otishga
egaligi, tabiiy niqoblanishi, qulay kirib chiqish va yangi yoki zaxiradagi o‘t ochish
pozitsiyasiga ko‘rinmasdan borish yo‘llarini bo‘lish talablariga javob berishi kerak.
RPG dan otish uchun bulardan tashqari otish xavfsizligini ta’minlash zarur, ya’ni
orqada gazlarning erkin chiqishi uchun to‘siqlar bo‘lmasligi (2 m dan yaqin emas),
xavfsiz zona (30 m) chuqurligi orasida odamlar hamda o‘q-dorilarni
joylashtirmaslik lozim.
O‘t ochish pozitsiyasini (otish uchun joyni) shunday tanlash kerakki, dushman
bajarayotgan ishlar yaqqol ko‘rinib tursin, o‘zi esa ko‘rinmasin.
Hujum – dushmanni tor-mor qilish va joyning muhim rayonlarini (marralarini,
ob’yektlarini) qo‘lga kiritish maqsadida o‘tkaziladigan jangning asosiy ko‘rinishi.
U dushmanni har xil vositalar bilan zararlashda qat’iy hamlada, qo‘shinlarning
dushman egallagan joylari ichkarisiga shiddat bilan kirib borishida, jonli kuchini
yo‘q qilishda va asir olishda, qurol-aslahani, jangovar texnikani hamda joyning
belgilangan rayonlarini (marralarini) qo‘lga kiritishda ko‘rinadi.
Hamla tank va motoo‘qchi bo‘linmalarini jangovar tartibda, tanklardan,
piyodaning jangovar mashina (bronetransportyor)laridan dushmanga
17

yaqinlashganda uni yo‘q qilish (tor-mor qilish) maqsadida qurollarning boshqa
turlaridan shiddatli olov yog‘dirib, tez va to‘xtovsiz harakati bilan ifodalanadi.
Hujumda askar dushmanni o‘t ochib zararlash natijalaridan foydalanib guruh
(seksiya)ning boshqa askarlari bilan o‘zaro harakatlanib, bor kuchini to‘liq
ishlatgan holda harakatlanadi.
Hujumdan oldin u o‘zining vazifasini, seksiya va guruh vazifasini, zararlash uchun
nishonlarni va o‘t ochish tartibini aniqlashni, tank raqamini (tanish belgisini), shu
tank ortidan harakatlanayotgan seksiyani va boshqa o‘t ochish vositalari bilan
o‘zaro harakatni bilii lozim; piyoda tartibda hamlaga o‘tganda – piyoda holatga
o‘tish joyi va tartibini, seksiya zanjiridagi joyini, g‘ov va to‘siqlardan o‘tish
tartibini bilishi; komandir o‘rnatgan signallarni eslab qolishi; qurolning sozligini
tekshirishi va uni jangga shaylab qo‘yishi; o‘q-dorilar sonini tekshirib qo‘yishi va
kerak bo‘lsa ularni o‘rnini to‘latishi; individual himoya vositalari sozligi va sonini,
ust-boshini hamda unga taqilgan narsalarning to‘g‘riligini tekshirib ko‘rishi zarur.
14-rasm. Shahar sharoitida nishonni kuzatish varianti .
Mergan shahar sharoitida g‘ishtli devordan pana sifatida foydalanib , dushmanga
qarata o‘q uzishni olib boradi.
15-rasm. Dushmanni mo‘ljalga olish uchun panadan foydalanish .
18

Bo‘linma mergani beton inshoot teshigidagi panadan ustamonlarcha foydalanadi
va optik mo‘ljallagichni ishlatib, dushmanga o‘q uzishga shaylanadi.
16-rasm. Merganning suv to‘sig‘i oldida dushmanni kuzatishda joydagi
predmetlardan foydalanish .
Kuzatuvchi yiqilgan daraxt to‘nkasi ortida mohirona niqoblanib, dushmanning
kichik guruhlarini topib olish maqsadida olddagi joyni kuzatishni olib bormoqda.
17-rasm. D ushmanni kuzatish uchun buta va daraxtdan foydalanish .
Mergan daraxt va butadan pana sifatida foydalan gan holda joyni razvedka qil ib ,
dushman mototsiklchisini mo‘ljalga olmoqda.
19

18-rasm. Tepalikda harakatlanayotgan dushmanni kuzatish .
Askar dushmanni tunda kuzatishni durbindan foydalan gan holda amalga oshiradi.
Joyni kuzatish natijasida u olti kishidan iborat sharqqa qarab yo‘nalgan dushman
guruhini topadi.
Dushman olovidan panalanish uchun qamish, fanera, yupqa taxta, qurilgan
imoratlardan foydalanish mumkin emas, chunki bunday materiallardan qurilgan
devorlar o‘qotar qurol o‘qidan osonlikcha teshiladi va shu imorat ichidagi shaxsiy
tarkibni zararlaydi.
Toshli joylarda hamda tog‘larda harakatlanganda shu joydagi predmetlardan
foydalanish kerak, ular dushmanning o‘qotar qurollari ta’siridan ishonchli
himoyalaydi.
Har xil daraxtlar mavjud bo‘lgan joylarda harakatlanganda dushmandan yaxshi
panalanish uchun shu daraxtlardan foydalanish lozim, agar daraxtlar yo‘g‘on
bo‘lsa uning orqasida panalanish, otish uchun holat egallash va dushmanga qarata
o‘q uzish mumkin.
20

19-rasm. Merganning daraxtdan pana sifatida foydalanishi .
Jangovar vazifani bajarishda yer yuzasida yashirincha harakatlanish uchun har bir
askar daralardan , chuqurliklardan to‘g‘ri foydalanishni bilishi kerak.
Otish uchun joy tanlash
O‘q uzish jangda dushmanni yo‘q qilishning asosiy vositasi, uni mohirlik bilan olib
borish va nishonni birinchi o‘q bilan zararlash uchun har bir askar:
o‘z qurolini to‘liq bilish, uni saqlash, otish uchun astoydil tayyorlash ni ;
otish uchun joyni ustalik bilan tanlash, chegaralangan vaqtda, kunduzi va kechasi
har xil holatlardan otishni to‘g‘ri bajarish ni ;
nishongacha bo‘lgan masofani mo‘ljal qo‘yiluvchisi va mo‘ljalga olish nuqtasini
to‘g‘ri aniqlashni, yondan esgan shamolga va nishon harakatiga to‘g‘rilik kirita
olishni;
komandir komandasini diqqat bilan eshitish, ularni aniq va tez bajarishni;
mustaqil o‘q uzishda ongli tashabbus ko‘rsatishni bilishi kerak.
Avtomatchilar o‘q otish uchun guruh komandiri ko‘rsatgan joylarni egallaydilar,
mustaqil harakatlanganda uni o‘zlari tanlaydilar. Tanlishda vaziyat, joy xarakteri
va qo‘yilgan vazifa hisobga olinadi.
Otish uchun joy qulay, keng, ko‘rish maydoni va otishni hamda o‘qchini dushman
kuzatuvidan panalab turishni ta’minlashi kerak. PJM (ZTR) pulemyot va
granatomyotlar uchun o‘t ochish pozitsiyasi guruh komandiri tomonidan tanlanadi
va ko‘rsatiladi.
21

O‘t ochish pozitsiyasining joylashuvi qo‘yilgan vazifalarni eng yaxshi darajada
bajarilishi, olovli manyovr imkoniyatini tug‘diradigan yaxshi ko‘rinish va otishga
egaligi, tabiiy niqoblanishi, qulay kirib chiqish va yangi yoki zaxiradagi o‘t ochish
pozitsiyasiga ko‘rinmasdan borish yo‘llarini bo‘lish talablariga javob berishi kerak.
RPG dan otish uchun bulardan tashqari otish xavfsizligini ta’minlash zarur, ya’ni
orqada gazlarning erkin chiqishi uchun to‘siqlar bo‘lmasligi (2 m dan yaqin emas),
xavfsiz zona (30 m) chuqurligi orasida odamlar hamda o‘q-dorilarni
joylashtirmaslik lozim.
O‘t ochish pozitsiyasini (otish uchun joyni) shunday tanlash kerakki, dushman
bajarayotgan ishlar yaqqol ko‘rinib tursin, o‘zi esa ko‘rinmasin.
Hujum – dushmanni tor-mor qilish va joyning muhim rayonlarini (marralarini,
ob’yektlarini) qo‘lga kiritish maqsadida o‘tkaziladigan jangning asosiy ko‘rinishi.
U dushmanni har xil vositalar bilan zararlashda qat’iy hamlada, qo‘shinlarning
dushman egallagan joylari ichkarisiga shiddat bilan kirib borishida, jonli kuchini
yo‘q qilishda va asir olishda, qurol-aslahani, jangovar texnikani hamda joyning
belgilangan rayonlarini (marralarini) qo‘lga kiritishda ko‘rinadi.
Hamla tank va motoo‘qchi bo‘linmalarini jangovar tartibda, tanklardan,
piyodaning jangovar mashina (bronetransportyor)laridan dushmanga
yaqinlashganda uni yo‘q qilish (tor-mor qilish) maqsadida qurollarning boshqa
turlaridan shiddatli olov yog‘dirib, tez va to‘xtovsiz harakati bilan ifodalanadi.
Hujumda askar dushmanni o‘t ochib zararlash natijalaridan foydalanib guruh
(seksiya)ning boshqa askarlari bilan o‘zaro harakatlanib, bor kuchini to‘liq
ishlatgan holda harakatlanadi.
Hujumdan oldin u o‘zining vazifasini, seksiya va guruh vazifasini, zararlash uchun
nishonlarni va o‘t ochish tartibini aniqlashni, tank raqamini (tanish belgisini), shu
tank ortidan harakatlanayotgan seksiyani va boshqa o‘t ochish vositalari bilan
o‘zaro harakatni bilii lozim; piyoda tartibda hamlaga o‘tganda – piyoda holatga
o‘tish joyi va tartibini, seksiya zanjiridagi joyini, g‘ov va to‘siqlardan o‘tish
tartibini bilishi; komandir o‘rnatgan signallarni eslab qolishi; qurolning sozligini
tekshirishi va uni jangga shaylab qo‘yishi; o‘q-dorilar sonini tekshirib qo‘yishi va
22

kerak bo‘lsa ularni o‘rnini to‘latishi; individual himoya vositalari sozligi va sonini,
ust-boshini hamda unga taqilgan narsalarning to‘g‘riligini tekshirib ko‘rishi zarur.
3-bob. RAZVEDKA
Kuzatish uchun joy tanlash Joy va dushman razvedkasini olib borish uchun askar
kuzatuvchi qilib tayinlanishi va kuzatish posti tarkibida harakatlanishi mumkin.
Kuzatish posti yashirincha jihozlanadi, niqoblanadi va dushmanni kuzatish uchun
kerak bo’lgan barcha vositalarbilan ta’minlanadi. Kuzatish punkti uchun joy, joyni
va dushmanning postdagi predmetlarini, o’z qo’shinlari harakatini ko’rsatilgan
polosada imkon qadar, uzoqlikdan kuzatish imkonini ta’minlashi kerak. Odatda,
kuzatish uchun polosa dushmanni razvedka qilishdan tashqari, o’z qo’shinlari
harakatini kuzatib borish; sektor faqat dushmanni va o’ta kesishgan sharoitli joyni
kuzatish uchun belgilanadi. Kuzatuv postida okopda, transheyada, snaryad
(bomba) portlagan chuqur maxsus jihozlangan inshootda, jangovar mashinada yoki
kuzatish qulay bo’lgan joyda bo’lishi mumkin. Kompas ufq (gorizont) tomonlarni
to’g’ri aniqlash uchun kerak. Yirik masshtabli xarita 1:25000, 1:50000 unga
kuzatuv posti shartli belgisining kuzatuv sektorini, dushman paydo bo’lib
qoladigan yo’nalishni, dushman mudofaasining old chegarasini, uning o’t ochish
vositalari joylashuvi va boshqalarni chizish uchun.
Durbin bu kuzatish vositasi bo’lib, uning yordamida joy va dushmanni kuzatuvchi
kuzatadi. Durbinning optika tizimi shunday qurilganki, undan kuzatilganda barcha
predmetlar haqiqiy joylashuvchidan 2 dan 15 marotabagacha yaqin masofaga
keltiriladi.
Kuzatish jurnali kuzatish natijalari haqida barcha ma’lumotlarni kiritishga
mo’ljallangan. Soat aniq vaqtni bilish uchun. Òelefon (radiostansiya) komandir
bilan aloqa bog’lab turish hamda kuzatuv natijalarini yuborish uchun. Ofitser
chizg’ichi va qalami xaritada ishlash uchun mo’ljallangan
23

Kuzatuv posti plansheti dala sharoitida dushman va joyni razvedka bilan kuzatuv
olib borishni shaxsiy tarkibga yordam ko’rsatishga mo’ljallangan.
4-bob. MUHANDISLIK JIHOZLASH VA ULARNI KO’ZDAN YASHIRISH
Ustalik bilan jihozlangan istehkomlar urush tajribasida ko’p jihatdan oldindan
belgilanganidek, jangdagi muvaffaqiyatlarga olib keladi. O’zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlari jangchilari yuqori saviyadagi muhandislik tayyorgarligiga ega
bo’lish bilan birga hudud va maydonlarda jihozlanish vaziyatini a’lo darajada
qo’llash imkoniyatiga egadir. Zamonaviy jang olib borish jarayonida muhandislik
jihozlash ishlari muhim darajada o’sdi. Zamonaviy jang olib borish bilan birga,
ommaviy va oddiy vositalarni shikastlash ta’sir kuchlari, qo’shilma va qismlarning
namunaviy-texnikaviy ta’minlanishining oshishi natijasida muhandislik jihozlash
yo’llari bilan dushmanning shaxsiy tarkibini shikastlash vositalari bilan
himoyalanishiga ularni sirli va oshkor bo’lmagan vaziyatlarda front oldi hamda
uning ichkarisida tez epchil harakat qilib, jang olib borishini ta’minlaydi.
Seksiyaning muhandislik jihozlash ishlariga yashirinish joylari, okoplar va aloqa
yo’llari qurilishi bilan birga mina portlatish to’siqlarini tayyorlash ham kiradi.
Dushman bilan bevosita yaqinlashishganda, seksiyaning okoplari, tarmoq
yo’llarini aniqlagan dushman ularni sindirish vaziyatida bo’ladi. Buning uchun yer
o’yuvchi mashinalardan foydalaniladi. Dushman bilan bevosita yaqinlashish
sharoitlarida jihozlash vaziyati qo’lda kovlash yo’li bilan bajariladi. Okoplar va
kovaklar O’qchilar, pulemyotchilar va granatomyotchilar avval yotgan holda otish
uchun, keyinchalik ochiq joygacha 60 sm chuqurlikda tizza holatida va 110 sm
chuqurlikda turgan holatlarda otish uchun yakka-yakka okoplar tayyorlashadi.
Granatamyotchilar uchun ham, o’qchilar uchun ham xuddi shunday yakka okop
kerak bo’ladi. Ularning farqi shundaki, granatamyotning otish yo’nalishidagi
qarama-qarshi tomonlari tuproq uyumlari bilan to’ldirilmaydi. Okopda
granatamyot o’qchisi, granatamyot uchun maydonga granatamyot va uning o’q-
dorilarini yashirish uchun kovaklar qilinadi. Dushmanning o’qi va yondiruvchi
24

vositalaridan himoyalanish uchun okoplarda bir, ikki kishi uchun tuproq
uyumlaridan yasama do’ngliklar quriladi. Seksiya uchun okop yakka holdagi
okoplar birlashtirilgandan keyin tashkil etiladi. Bu quyidagicha tuziladi: okoplar
hududi bo’ylab, oldi va orqa tomonlar tuproq uyumlaridan yasama do’ngliklar
qilinadi, o’qchilar uchun, asosiy va zaxiradagi pulemyot hamda granatamyotlar
uchun joylar, orqa tomonda esa, aloqa yo’llari hamda o’q-dorilar, oziq-ovqatlar
uchun kovaklar tayyorlanadi. BMP (BÒR)lar uchun okoplar asosiy va zaxiradagi
joylardan ko’z uzmagan holda to’g’ri to’rt burchak shaklida, mashinalar uchun
maydoncha jihozlanadi, tuproq uyumlaridan qilingan yasama do’nglikdan madad
berish maqsadida yurib chiqish yo’llari tayyorlanadi. Kovak seksiya oldinga tikka
chiqish uchun jihozlanadi. Chuqurligi 1,5 m, kengligi 0,6 m, uzunligi 3 m.dan kam
bo’lmaganokopdan to’g’ridan-to’g’ri chiqish joyi tayyorlanadi. Kovak xodalar,
yog’ochlar va shoxlar bilan berkitiladi. Mina portlatuvchi to’siqlar. Dushman
tanklari va piyodalarining harakat qilish yo’llariga hamda eng oldingi joylarga
tankka qarshi, piyodalarga qarshi va aralash joylarga alohida guruh minalari
o’rnatiladi. Òankka qarshi minalar maydoni uch-to’rt qatorda joylashtiriladi.
Joylashtirilgan minalar oraliq qatori 10 m.dan 40 m.ni, har qaysi qatordagi minalar
bir-biridan 4 m.dan 5,5 m.gacha oraliqni tashkil qiladi. Minalar maydonining
umumiy uzunligi 20 m.dan 120 m.ni tashkil etadi. Piyodalarga qarshi minalar
maydoni siquv holatida, odatdagidek, ikki va to’rt qatorga o’rnatiladi. Minalar
qatoridagi masofa 2 m.dan 4 m.gacha bo’ladi, minalar qatoridan minalar orasi 1
m.gacha bo’ladi. Dushmanning harakatlanishi mina portlash to’- siqlari o’rnatilgan
joylar orqali amalga oshiriladi.
5-bob. QUROLLI KUCHLARDA QO’LLANILADIGAN MINALAR
Zamonaviy jangda muhandislik to’siqlari qo’shilmalarining jangovar holatlarini
ta’minlashda asosiy rol o’ynaydi. Dushmanga shikast yetkazish va oldinga
harakatlanishni susaytirish hamda uning manyovr qilishini qiyinlashtirish
maqsadida ochiq joyga (suvda yoki havoda) o’rnatiladi. Muhandislik to’siqlarining
25

asosiy turlaridan birimina portlashi hisoblanib, dushmanga tavsifiy ta’sir etish
uchun qo’llaniladi. Ikkinchi Jahon urushi davrida muhandislik to’siqlariga
o’rnatilgan mina portlashlari natijasida dushmanning 10000 dan ortiq tanklari
yakson qilingan. Ayniqsa, Moskva ostonasi va Kursk yoyidagi janglarda dushman
ko’p tanklarini yo’qotadi. Mina portlash to’siqlarini jihozlashda minalar
qo’llaniladi. O’zining tayinlanishi bilan ular tankka va piyodalarga qarshi
bo’linadi.
6-bob. JOYDA XARITASIZ ORIYENTIRLANISH
Joyda oriyentirlanish bu ufq tomoniga nisbatan o’zining o’rnashgan joyini,
joylanish holatini aniqlashda, joy predmetlarini ajratib va aniq izchil ko’rsatilgan
yoki tanlangan yo’nalish bo’yicha harakatlanish. Ko’rinish holati chegaralangan,
notanish bo’lgan o’rmon joylarda, jangovar vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishda,
bilimdonlik va epchil harakatlar qilish, joyni aniq oriyentirlash talab qilinadi.
Joyda oriyentirlashni topografik xaritalar yordamida va xaritasiz amalga oshirsa
bo’ladi. Joyni xaritasiz mo’ljalga olishda, odatda, ufq tomonlarni aniqlay bilish
kerak bo’ladi.
26

1.2 O‘QITISHNING TEXNIK VOSITALARINI QO‘LLASH TARTIBI
VA FOYDALANILGAN O‘QUV MODDIY TA’MINOT
Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qullanmalar, ma’ruza matnlari,
tarqatma materiallar, elektron materiallar,virtual stendlar hamda mazularga doir
kinofilmlardan foydalaniladi. Ma’ruza, amaliy va seminar darslarida mos ravishdagi ilg‘or
pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi. «Taktik-tayyorgarlik» fanini bo‘yicha
mashg‘ulotlarni tashkil kilish va o‘tkazish jarayonida turli stendlar, ko‘rgazmali plakatlar,
videomagnitofon, kompyuter, multimedia, «Medium 524R» proektori, mavzuga oid
slaydlar, hamda ekranda namoyish qilish uchun kompyuter dasturlardan foydalangan xolda
foydalaniladi.
O’qitishning texnik vositalari bo’limining asosiy vazifalari:
 O’quv jarayoniga zamonaviy texnik vositalar va o’quv texnologiyalarini
joriy etish orqali universitetda o’qiyotgan mutaxassislarni tayyorlash sifatini
oshirish. Sinf xonalarini texnik tayyorgarlik bilan jihozlash, Universitetning
moddiy-texnik bazasini yaxshilash orqali erishiladi.
 Universitet xodimlarining texnik tayyorgarligi darajasini oshirish.
Universitet professor-o’qituvchilarining uslubiy qo’llanmalariga texnik
vositalar va yangi o’quv axborot texnologiyalari (til laboratoriyalarida
tarmoq o’quv vositalari, kompyuter dasturlarini joriy etish) bilan ishlash.
Universitet o’quv jarayonida zamonaviy texnik o’quv qo’llanmalaridan
foydalanishni tashkil etish.
 Barcha darajadagi o’quv jarayonini texnik o’quv vositalari bilan ta’minlash
(talabalar, o’qituvchilar, universitet xodimlari).
 O’quv jarayonida kompyuter, multimedia uskunalaridan har tomonlama va
to’laqonli foydalanishda fakultetlarga, kafedralarga texnik, uslubiy yordam
ko’rsatish.
 O’qituvchilarga O’TV asoslari va jihozlarga texnik xizmat ko’rsatish
bo’yicha maslahatlar berish va o’qitish.
27

 O’quv jarayonida texnik o’quv qo’llanmalaridan foydalanish bo’yicha
professor-o’qituvchilar bilan maslahatlashish.
 Amaldagi me’yorlar va talablarga muvofiq ravishda O’TVni amalga oshirish
usullari va vositalariga muvofiqlikni ta’minlash.
 Yangi texnologiyalar, moslamalar va jihozlar sohasidagi istiqbolli yangi
yo’nalishlarni tezkor o’rganish va tadqiq qilish.
 O’TV xavfsizligi, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish, texnik
xizmat ko’rsatish.
 Yangi o’qitish texnologiyalarini qo’llab-quvvatlash, joriy etish va
rivojlantirish.
 Universitet bo’limlari buyurtmasi bo’yicha markaz profilida ishlarni
bajarish.
 O’quv jarayonida texnik vositalardan foydalanishning asosiy yo’nalishlarini
o’rganish.
 O’quv jarayonida kompyuter, multimedia uskunalaridan foydalanish.
Multimediya sinflaridagi navbatchilik qilish (kalitlarni yig’ish, jihozlarning
ishlashini va ularnu mavjudligini nazorat qilish, o’qituvchilarga yordam
berish).
 O’TV ni tashkil qilish va muntazam ravishda yangilash.
 Kasb-hunar ta’limi bo’limlarining arizalarini to’plash, umumlashtirish va
tizimlashtirish va shu asosda o’quv mashg’ulotlarini texnik o’quv
qo’llanmalari bilan ta’minlash jadvalini tuzish.
 Talabalar, doktorantlar va boshqa toifadagi kadrlarni tayyorlash uchun yangi
texnologiyalarni ishlab chiqishda ishtirok etish.
 O’TVni tashkil etuvchi asbob-uskunalar va jihozlarga texnik xizmat
ko’rsatish, ularni ish sharoitida saqlash va ta’mirlash ishlarini tashkil etish.
 O’TV ni tarkibiy bo’linmalar tomonidan taqsimlashda ishtirok etish.
 Zamonaviy uskunalar va tizimlarni joriy etish bo’yicha zarur choralarni
ko’rish.
28

 O’qitishning ilg’or uslublarini joriy yetish, o’quv jarayonini tashkil etishda
texnik vositalardan foydalanishni ta’minlash.
 Texnik tayyorgarlikni ta’minlash bilan universitetning rejalashtirilmagan
ishlarida qatnashish.
29

1.3 TALABA LARGA AMALIY, NAZARIY VA JANGOVAR KO’NIKMA
BILIMLARINI TAKOMILLASHTIRSH HAMDA, ULARDA O’Z
KASBIGA VA VATANIGA BO’LGAN VATANPARVARLIK
XISSIYOTINI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA SHAKL VA
USLUBLAR NI QO’LLASH .
O‘tkaziladigan mashg‘ulotimizning dolzarbligi shundan iboratki, bugunda Qurolli
Kuchlarimizda olib borilayotgan isloxatlar harbiy xizmatchilardan nafaqat
jismoniy tayyorgarlikni, balki yuksak aql-idrok, intelektual saloxiyat, alohida
ruhiy-ma’naviy xususiyat va fazilatga ega bo‘lishni, qurol-yaroqlarning sir-
asrorlarini puxta egallashni talab qiladi.
Bu o‘z navbatida Qurolli Kuchlarimizda xizmat qilayotgan oddiy askar va
serjantlar, shuningdek ofitserlarning mustahkam iroda va fidoiyligiga, ona yurtga
mexr-muxabbati va sadoqatiga, qolaversa butun shaxsiy tarkibning Qurolli
Kuchlarimizda olib borilayotgan isloxatlarga munosabatiga bog‘liqdir. Zero
Qurolli Kuchlarimiz Oliy Bosh Ko‘mondoni aytganidek, «harbiy professional hech
kim emas, agar u kimga va nima uchun xizmat kilayotganini bilmasa».
Xar qanday islohatlar dastavval inson tomonidan amalga oshiriladi.
Shunday ekan, Qurolli Kuchlarimizdagi isloxatlarning natijalari albatta shaxsiy
tarkibning bu isloxatlarni qay tarzda tushinishi va unda ishtirok etishiga bog‘liqdir.
Shaxsiy tarkibning harbiy isloxatlarni to‘g‘ri tushinishi va unda faol ishtirok
etishini esa «Taktik tayyorgarlik» orkali amalga oshirish mumkin bo‘ladi.
Mashg‘ulotning kirish qismida o‘qituvchi tomonidan gurux komandirining
bildirgisi qabul qilinadi, davomat aniqlanadi, talabalarning mashg‘ulotga tayyorligi
tekshiriladi.
Mashg‘ulotning mavzusi, o‘quv maqsadlari va o‘quv savollarini e’lon qilinadi.
Mavzu nomi va o‘quv savollari multimediya proektori yordamida ekranda
namoyish qilinadi.
30

I. USLUBIY KO‘RSATMALAR.
1.Umumiy, tashkiliy uslubiy ko‘rsatmalar.
Mashg‘ulotni o‘tishdan maqsad – talabalarni motoo‘qchi gurux (seksiya) ni
tuzulishi va qurollanishi va ularni zamonaviy umumqo‘shin jangida jangovar
harakatlarda qo‘llaniladigan kuch va vositalarning o‘rni va ahamiyati
bo‘yicha umumiy ma’lumotlar berish.
Mashg‘ulotni o‘tish uchun quydagilardan foydalaniladi taktik maket
maydonchasi, plakatlar, devoriy ko‘rgazmalar va o‘quv qurollari xamda yangi pedagogik
texnalogiyalar “Aqliy hujum” , Bumerang.”, “Ishchan oyin ” texnikasini qo‘llash
ko‘zda tutiladi..
Mashg‘ulotni o‘tkazishda talabalarga guruh shaxsiy tarkibini boshqarish bo‘yicha
namunalar beriladi.
Ushbu mashg‘ulot umumharbiy nizomlar, o‘t ochish va texnik
tayyorgarligi fanlari bilan chambarchas bog‘langan holda o‘tkazish mumkin
(misollar keltirilishi).
2.Kirish qismi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar.
- guruh bo‘yicha navbatchidan bildiruv qabul qilish;
- talabalarning mashg‘ulotga tayyorligini tekshirish;
- mashg‘ulot nomini, sonini va o‘quv-tarbiyaviy maqsadlarni etkazish;
- mashg‘ulot maqsadiga erishishda qo‘llanadigan o‘quv uslubiy talablarini
talabalarga etkazish;
- talabalarni e’tiborini o‘tkaziladigan mashg‘ulotning axamiyati, o‘rni va
harbiy a’nanalarga hurmat hissini uyg‘otish va maxoratini oshirishga qaratish;
- mashg‘ulot o‘tkazishda texnik-havfsizlik qoidalarini etkazish.
3.Talabalarning mashg‘ulotga tayyorligini tekshirish bo‘yicha uslubiy
ko‘rsatmalar.
31

O‘tilgan mavzular bo‘yicha talabalarning bilimini amalda xamda og‘zaki so‘rov
orqali tekshirish:
a).Talabalarni yakka (yoki jamoa ) tarkibda tekshirish;
b).Talabalar og‘zaki so‘rov orqali tekshirish;
v).Talabalarni kichik guruxcha tarkibida amalda taktik elementlarini
bajarishlarini tekshirish;
Talabalarni o‘tilgan mavzular bo‘yicha tayyorgarliglariga yakun yasaladi va
boholanadi.
O‘quv savoli ekranda ko‘rsatiladi va og‘zaki o‘qib eshittiriladi. Kirish qismida
fanni o‘rganishdan maqsad, « Taktik tayyorgarlik » bo‘yicha amalga oshiriladigan
tadbirlarni tashkil etish, rejalashtirish va amalga oshirish bo‘yicha batafsil
to‘xtalib o‘tish talabaning fanga qiziqishini shakllantirishga va uni o‘rganishga
nisbatan mas’uliyatini oshirishga yordam beradi.
O‘quv savoli mazmunini bayon qilish ma’ruza matniga muvofiq amalga
oshiriladi. Bunda o‘qituvchi, pedagogik faoliyatining mazmunini, uning o‘ziga xos
murakkab qirralarini ko‘rsatib o‘tishi va bunda muvaffaqiyatga erishishda fan
yuzasidan egallanadigan bilimlarning beqiyos ahamiyatini tushuntirishi juda
muhimdir. Shu sababli, o‘qituvchi mazkur fanni o‘rganish boshlangan kundanoq
talabalarda « Taktik tayyorgarlik » bo‘yicha bilimlarni o‘rganishga nisbatan
qiziqishni shakllantirish jarayoniga nisbatan o‘ta mas’uliyatli munosabatni jiddiy
e’tibor qaratmog‘i lozim. Bunga esa ushbu mashg‘ulotda asos solinadi.
O‘qituvchi mavzuning birinchi savoli mazmunini bayon qilish vaqtida
mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyingi davrlaridagi o‘zgarishlar,
shuningdek kadrlar tayyorlash milliy dasturi masalasiga qaratilayotgan e’tibor
haqida so‘z yuritib, O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida» Qonuni,
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Mudofaa tug‘risidagi» qonunlarning
mazmunini tushuntirib berishi lozim. So‘ngra mamlakatimiz Qurolli Kuchlari
uchun harbiy mutaxassislar tayyorlashga qo‘yilayotgan talablar va bu sohada
amalga oshirilayotgan islohotlar to‘g‘risida tushuncha beradi.
32

Talabalarda ta’lim-tarbiya jarayoni, kadrlar tayyorlash tizimi haqida bilimlar
asosi shakllantirilgach, oliy harbiy o‘quv yurtlarida harbiy mutahassislarni
tayyorlash tizimida o‘rganiladigan fanlar qatorida, pedagogik bilimlarning tutgan
o‘rni va ularning bo‘lajak ofitserning xizmat faoliyatidagi ahamiyati to‘g‘risida
to‘liq tushuncha beradi.
O‘quv materialini bayon qilish davomida yo‘naltiruvchi savollar berish va bu
savollarga talabalardan javoblar olish orqali ularning faolligi oshirib boriladi. Turli
atamalar, ta’riflar va talabalar yoddan bilishlari zarur bo‘lgan jumlalar daftarlarga
yozdiriladi.
33

III . XULOSA
Bu y erda muammolarga ham e`tibor zarur. Muammoli masalalarga
kelganda, jangovor nizom asoslari, jangovar harakatlarni rivojlanish dinamikasini
ochish va jangovar vazifani bajarish bilan bog’liq masalalar inobatga olinishi shart.
SHu bilan birga, o’rganilayotgan vaziyatni o’rganish davomida ruxiy xolatga ham
e`tibor qaratiladi.
Ma`ruzachi quruq axborotni beribgina qolmasdan, murakkab xolatda aniq
xulosaga kelish, har bir talabaning mustaqqil dunyoqarashini shakllantirishga
ahamiyat bermog’i shart.
O‘quv materiali mazmunini bayon qilish davomida o‘qituvchi ta’limning ma’ruza,
tushuntirish, hikoya qilish va ko‘rsatish metodlaridan foydalanishi bilan bir qatorda
talabalarning boshqa fanlardan egallagan bilimlariga, hayotiy tajribalariga tayanish
orqali ularning bilish faolligini oshirish, fanga va umuman ta’lim jarayoniga
qiziqishlarini shakllantirish katta ahamiyatga ega. Mavzuni o‘tish vaqtida
o‘qituvchi doimo fanni o‘rganish davomida egallanadigan bilimlarning harbiy
xizmatchilar tarbiyasi jarayonidagi amaliy ahamiyatini ta’kidlab turishi, «Saf
tayyorgarligi», «Harbiy qismlarda vatanparvarlik va ma‘naviy-ma‘rifiy tarbiyaning
uslubiyoti», « Texnik tayyorgarlik », « O’R QK Umumharbiy nizomlari », « O’q-o tish
tayyorgarligi», « Harbiy topografiya » va boshqa fanlarning o‘quv materiallari bilan
uzviy aloqada ekanligiga urg‘u berib borishi lozim.
34

IV. FOYDALANILGANADABIYOTLAR
1. Sh.M.Mirziyoyev-Tanqidiy Tahlil Qatiy Tartib-Intizom Va Shaxsiy
Javobgarlik Har Bir Rahbar Faoliyatining Kundalik Qoidasi Bolishi Kerak
2. Sh.M.Mirziyoyev-Qonun Ustuvorligi Va Inson Manfaatlarini Taminlash Yurt
Taraqqiyoti Va Xalq Farovonligining Garovi
3. Shаvkаt Mirziyoyev Insonpаrvаrlik, Ezgulik Vа Bunyodkorlik – Milliy
Goyamizning Poydevoridir
4. « Quruqlikdagi qo’shinlarning jangovar nizomi » II-qism. O’R MV 2013
yildagi buyrugi bilan kuchga kiritilgan .
5. « Quruqlikdagi qo’shinlarning jangovar nizomi » III-qism. O’R MV 2001
yildagi buyrugi bilan kuchga kiritilgan .
6. Boshlang‘ich umumqo‘shin harbiy tayyorgarlik. Qo’llanma. O‘zbekiston
Respublikasi Mudofaa Vazirligi chaqiriq va rezervistlar tayyorlash
boshqarmasining chaqiriq va rezervistlar tayyorlash bo‘limi boshlig‘i
podpolkovnik To‘xtayev V, Toshkent viloyati mudofaa ishlari boshqarmasi
boshlig‘ining o‘rinbosari podpolkovnik Shamshiyev SH.
7. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., 2014y.
8. O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida»gi Qonuni 11.05.2001y.
9. O‘zbekiston Respublikasining mudofaa doktrinasi, T., 2018y.
10. O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining umumharbiy nizomlari
Toshkent-2007
11. Umumiy taktika Toshkent 2004 y
12. Ot ish- t ay y orgarligi Toshk ent 2005 y.
35

Harbiy ish asoslari bo’limi bo’yicha mashg’ulotlarni innovatsion texnologiyani qo’llagan xolda mashg’ulotlarni tashkillash uslubiyoti

Sotib olish