“Hissiy intellekt muammosi” - Психология - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	326.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Январь 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Психология

Продавец

Misha Khan

Дата регистрации 22 Январь 2025

0 Продаж

“Hissiy intellekt muammosi”

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY
UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI
“PSIXOLOGIYA : OILA PSIXOLOGIYASI” YO‘NALISHI
2-BOSQICH 412-22-GURUH TALABASI
KARIMOVA SOHIBJAMOLNING UMUMIY PSIXOLOGIYA
FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: “Hissiy intellekt muammosi”
Ilmiy rahbar: A.Sharafitdinov
Jizzax-2024.
1

MUNDARIJA
KIRISH.....................................................................................................................
I BOB HISSIY INTELLEKT MUAMMOSI O‘RGANILISHINING ILMIY-
NAZARIY ASOSLARI…………………………………………………………….
1.1. Hissiy intellekt va uning ijtimoiy ahamiyati……………………………….....
1.2. Shaxsda emotsional intellektining rivojlanishida o‘z-o‘zini anglashning
psixologik o‘ziga xosligi…………………………………………………………….
1.3. Hissiy intellekt modellari…………………………………………………….
II BOB HISSIY INTELLEKT MUAMMOSINING AMALIY TAHLILI
2.1. Hissiy intellekt muammosining xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilishi………..
2.2. Hissiy intellect bo‘yicha ishlab chiqilgan metodikalar …………………………
Xulosa……………………………………………………………………………….
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati……………………………………………….
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda jamiki narsaning
boshlang‘ich asosi, manbai emotsiya degan g‘oyani, uning qiymatini
umumiy fonda birmuncha qadrsizlantiradi, lekin ikkinchi, ustuvor va
yetakchi , umumiy va xususiy ob’ektiv va sub’ektiv, muhim va nomuhim
mezonlar, alomatlar, o‘lchamlar yordami bilan baholanishi ushbu psixologik
masala mohiyatini oqilona talqin qilish zaruriyatini vujudga keltiradi.
Hozirgi vaqtda ko‘pgina ishlar allaqachon shakllangan, yetuk shaxs
yoki o‘smirlik shaxsiyatining hissiy intellektini o‘rganishga bag‘ishlangan.
Biroq, o‘smirlik davrida shaxsning intellektual, hissiy va motivatsion
sohalarida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y beradi, ular yetarli psixologik yordam,
tuzatish va maqsadli rivojlanishni talab qilinishi muammoning dolzarbligini
ko‘rsatib turibdi.
Xolbuki shunday ekan, ularning mohiyatini, keltirib chiqaruvchi
sabablarni , harakatlantiruvchi kuchlarini muayyan dalillarga asoslanib
tashlil qilish muammosi maydonga keladi. Odamning organik ehtiyojlarini
qondirishi bilan bog‘liq bo‘lgan hissiyotlar odamda rohatlanish,
qanoatlanish tuyg‘usini yuzaga keltiradi. Organik hissiyotlarni qondira
olmaslik odamning ruhini tushirib, kayfiyatini buzib, azoblanish,
toqatsizlanish hissiga sabab bo‘ladi. Hissiyot odamda sodir bo‘layotgan
hodisa va narsalardan shaxs sifatidagi odam uchun ahamiyatli bo‘lganlari
haqida darak beruvchi signallar tizimi hisoblanadi. Mazkur holda sezgi
a’zolariga ta’sir qiluvchi cheksiz miqdordagi qo‘zg‘ovchilardan aniq
bo‘lib ajraladi , ba’zilari bir-birlari bilan qo‘shilib ketadi va paydo bo‘lgan
hissiyot bilan birlashib ketadi. Natijada taassurot uyg‘otib, biror hissiy nom
bilan ifodalangan xotira obrazlari tariqasida saqlanib qoladi. Buni fiziologik
jihatdan shunday tushuntirish mumkin: ma’lum qo‘zg‘atuvchilar tirik
mavjudotlar uchun xotirjamlik haqida darak beruvchiga aylanadi. Emotsiya -
u yoki bu hissiyotning inson tomonidan bevosita kechirilishi jarayonidan
iboratdir. Masalan, shaxs tomonidan musiqani sevish emotsiyani vujudga
3

keltirmaydi, balki buning uchun musiqani eshitish, ijrochi mahoratiga
tasanno bildirish, undan hayajonlanish, yoki asar ijrosi yoqmasa g‘azabli
yoki ijobiy emotsiya vujudga keladi. Ko‘pincha emotsiyalar o‘zining
ta’sirchanligi bilan bir-biridan ajralib turishiga qaramay , bunday sifatli
hissiy holatlar stenik xususiyatli deyiladi. Bunday emotsiyalar dadil xatti-
harakatlarga, mantiqiy mulohazalarga, ijobiy izlanishlarga kuch-quvvat,
qanot bag‘ishlaydi. Masalan kishi xursandchilikda “parvoz qiladi”,
“yulduzni narvonsiz oladi”, kimlargadir holis yordam qilishga shoshadi,
faollik, tinib-tinchimaslik uning sifatiga aylanadi. Aksariyat hollarda
xushxabar , muvaffaqiyat shaxsda stenik xususiyatli emotsiyalarni vujudga
keltiradi. Ba’zi hollarda emotsiyalar o‘zining sustligi, zaifligi, nursizligi
bilan tavsiflanadi, bunday hissiy holat astenik deb ataladi. Bunday hissiyot
insonni bo‘shashtiradi, uni hayolga cho‘mdiradi, hayolparast qilib qo‘yadi,
shu sababdan favquloddagi shaxsdagi rahmdillik befoyda emotsional
kechinmaga, uyalish vijdon azobiga , andisha esa qo‘rqoqlikka aylanib
qolish xavfi kuchli. Turmush tarzining shiddatli tarzda rivojlanishi, salbiy
ekologik omillar, urbanizatsiya ijtimoiy qatlamlashtirilishdagi raqobat,
doimiy kuchayib boruvchi axborot oqimi, inson kognitiv va kommunikativ
jarayonlariga talablarining o‘zgarishi, ijobiy emotsiyalarning kamyobligi –
aholining emotsional holatining yomonlanishiga olib keladi , jumladan
o‘smir yoshlarda bezovtalanishi va yengil depressiya shaklida vujudga
keladi.Turmush tarzining shiddatli tarzda rivojlanishi, salbiy ekologik
omillar, urbanizatsiya ijtimoiy qatlamlashtirilishdagi raqobat, doimiy
kuchayib boruvchi axborot oqimi, inson kognitiv va kommunikativ
jarayonlariga talablarining o‘zgarishi, ijobiy emotsiyalarning kamyobligi –
aholining emotsional holatining yomonlanishiga olib keladi, jumladan
o‘smir yoshlarda bezovtalanishi va yengil depressiya shaklida vujudga
keladi. Shundan kelib chiqib , salbiy emotsional holatlari psixoprofilaktika
qilishidagi qiyinchiliklarni yengib o‘tish zarurligi bugungi kunning muhim
masalalariga kiritishimiz mumkin. XXI asrda juda ko‘plab davlatlarda
4

bo‘lgani kabi dunyo xaritasida munosib o‘rin olgan mustaqil O‘zbekistonda
ham barcha so h alarda tub islohotlar boshlandi. Bu islohotlarning barchasi
inson omilini har qachongidan ham yuqori saviyaga ko‘tarib, uning kuchi,
idroki, salo h iyati, ruhiy hamda ma’naviy barkamolligini bevosita taraqqiyot,
rivojlanish va sivilizatsiya bilan uzviy bog‘laydi.
Yurtimizda olib borilayotgan islohat va keng ko‘lamli ishlarning
barchasida har bir soha muhim o‘rin tutadi. Xususan, davlat va jamiyatdagi
o‘zgarish va rivojlanish mobaynida shaxs va uning kamol topishida
psixologiya sohasiga ham ehtiyoj yanada ortib bormoqda. Yosh avlodning
ta’lim va tarbiyasiga bo‘lgan e’tibor hech qachon, hech bir davrda ortsa
ortadi ammo kamaymaydi.“Haqiqatdan ham hozirgi vaqtda yoshlar tarbiyasi
biz uchun o‘z dolzarbligi va ahamiyatini hech qachon yo‘qotmaydigan
masala bo‘lib qolmoqda”
Kurs ishi predmeti - shaxslararo munosabatlar da Hissiy intellektni
psixologik jihatlari
Kurs ishi ob’ekti – Hissiy intellekt xususiyatlari adabiyotlar tahlili
Kurs ishi maqsadi - shaxslararo munosabatlarni shakllanishiga ta’sir
etuvchi omillar va shaxsda Hissiy intellektni o‘rganishning psixologik
mexanizmlarini o‘rganish
Kurs ishi vazifalari:
- Shaxslararo munosabatlar muammosini psixologik - pedagogik
adabiyotlarini o`rganish va tahlil qilish;
- shaxslararo munosabatlarning va emotsional intellektni shakllan i shiga
ta’sir etuvchi omillarni aniqlash ;
- Hissiy intellekt muammosini tahlil qilish va psixologik tadqiqotlar tashkil
etish;
- Psixologik pedagogik xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish ;
Kurs ishi tuzulishi va hajmi: kirish, ikki bob, besh paragraf, xulosa,
tavsiyalar va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan.
5

I BOB HISSIY INTELLEKT MUAMMOSI O‘RGANILISHINING
ILMIY-NAZARIY ASOSLARI
1.1.Hissiy intellekt va uning ijtimoiy ahamiyati
Hissiy intellekt tajribaviy va strategik bo‘lgan ikkita alohida sohadan iborat.
Tajribaviy tomon insonning reaktsiyasini o‘lchash va hissiy signallarni
manipulyatsiya qilish qobiliyati bilan bog‘liq. Tajribali tomon ostidagi birinchi
bo‘lim hissiy idrok bilan shug‘ullanadi, bu o‘z his-tuyg‘ularidan xabardor bo‘lish
va boshqalarga to‘g‘ri ifoda etish qobiliyatidir. Tajribali tomonning hissiy
assimilyatsiyasi ostidagi ikkinchi tarmoq - bu shaxs tomonidan boshdan
kechirilgan turli xil his-tuyg‘ularni aniqlash qobiliyati. Biror kishi buni
anglagandan so‘ng, u o‘zining fikrlash jarayoniga ta’sir qiladigan his-tuyg‘ularni
tahlil qila oladi. Boshqa tomondan, strategik tomon hissiyotlar yoki o‘tmishdagi
tajriba natijasida bo‘lmasligi mumkin bo‘lgan his-tuyg‘ularni tushunish va
boshqarish bilan shug‘ullanadi.
Birinchi tarmoq hissiy tushuncha - bu murakkab his-tuyg‘ularni aniqlash
qobiliyati va bu murakkab his-tuyg‘ular orasidagi harakatlarni aniqlash qobiliyati.
Strategik tomon ostidagi ikkinchi bo‘lim, his-tuyg‘ularni boshqarish - ma’lum bir
vaziyatga berilgan hissiyotning foydaliligini hal qilish qobiliyati va shu bilan uni
rad etish yoki qabul qilish qobiliyatidir.
Bar-On: hissiy intellektning aralash modeli. Bar Onning hissiy intellekt
modeli. insonning muvaffaqiyatga erishishi va amalga oshirishi kerak bo‘lgan
potentsialga urg‘u beradi. Bu shaxsning ijtimoiy va shaxsiy xarakterdagi
muammolar va muammolarni hal qilish qobiliyatiga urg‘u beradi. Model bir qator
hissiy va ijtimoiy qobiliyatlarga e’tibor qaratadi. Ular orasida o‘z-o‘zini anglash va
tushunish, o‘zini ifoda eta olish ko‘nikmalari va qobiliyatlari ustunlik qiladi.
Shuningdek, u boshqalarni tushunish va ular bilan munosabatda bo‘lish va o‘zaro
munosabatda bo‘lish qobiliyatini ham o‘z ichiga oladi. Model natijadan ko‘ra
jarayonning muhimligini ta’kidlaydi.
Goleman: hissiy intellektning aralash modeli . Goleman modeli to‘rtta asosiy
hissiy intellekt konstruktsiyalarini aniqlashga yordam berdi. Konstruktsiyalar o‘z-
6

o‘zini anglash, o‘zini o‘zi boshqarish, ijtimoiy xabardorlik va munosabatlarni
boshqarishdir.
1. O‘z-o‘zini anglash insonning his-tuyg‘ularini aniqlash va uning ta’sirini tahlil
qilish qobiliyati bilan bog‘liq. Shuningdek, u qaror qabul qilishda his-
tuyg‘ularning qobiliyati bilan bog‘liq.
2. O‘z-o‘zini boshqarish o‘z his-tuyg‘ulari va impulslarini nazorat qilishni va shu
bilan vaziyatga va o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashishni o‘z ichiga oladi.
3. Ijtimoiy xabardorlik insonning ijtimoiy tarmoqning bir qismi bo‘lgan holda
boshqalarning his-tuyg‘ularini aniqlash, idrok etish va ularga munosabat
bildirish qobiliyatiga urg‘u beradi.
4. Munosabatlarni boshqarish mojarolarni hal qilishda boshqalarni
rag‘batlantirish, ta’sir qilish va o‘rgatish qobiliyati haqida gapiradi.
Hissiy intellektning sifat modeli. Konstantinos Vasilis Petrides ("K.V.
Petrides") qobiliyatga asoslangan model va xususiyatga asoslangan EI modeli
o‘rtasidagi kontseptual farqni taklif qildi va uni ko‘p yillar davomida ko‘plab
nashrlarda ishlab chiqdi. Xususiyat modeli insonning hissiy xususiyatlarini idrok
etishga qaratilgan. Bu "shaxsning quyi darajalarida joylashgan hissiy o‘z-o‘zini
anglash turkumi"dir. EI xususiyati shaxsning hissiy qobiliyatlarini o‘z-o‘zini
anglashini anglatadi. EIning ushbu ta’rifi xulq-atvor moyilligi va o‘zini o‘zi
anglaydigan qobiliyatlarni o‘z ichiga oladi va ilmiy o‘lchovlarga yuqori darajada
chidamliligini isbotlagan haqiqiy qobiliyatlarni nazarda tutuvchi qobiliyatga
asoslangan modeldan farqli o‘laroq, o‘z-o‘zidan hisobot bilan o‘lchanadi. EI
xususiyati shaxs doirasida tekshirilishi kerak.
Erikson nazariyasi. Erikson shaxsiyatni shakllantirishning rivojlanishi va
hissiy ekspressivlikning ahamiyati haqida gapirdi. Eriksonning psixo-ijtimoiy
rivojlanish nazariyasi rivojlanishning har bir bosqichida inqiroz sodir bo‘lishini
taxmin qiladigan sakkizta alohida bosqichga ega. Erikson uchun bu inqirozlar
psixosotsial xarakterga ega, chunki ular jamiyat ehtiyojlariga (ya’ni ijtimoiy)
qarama-qarshi bo‘lgan shaxsning psixologik ehtiyojlarini (ya’ni psixologiyani) o‘z
ichiga oladi. Aynan o‘smirlik davrida o‘smir o‘z shaxsini qayta ko‘rib chiqadi va
7

uning kimligini aniq bilishga harakat qiladi. Erikson ikkita identifikatsiyani o‘z
ichiga oladi, deb taklif qiladi: jinsiy va kasbiy. O‘smirlik davrida ular hissiy
jihatdan zaif va ko‘pincha o‘z his-tuyg‘ularini boshqara olmasligini ta’kidlab
o‘tadi.
Emotsional intellekt rivojlanishining yoshga bog‘liq ayrim xususiyatlari
tadqiqotchilar tomonidan aniqlangan. Hayotiy tajriba ortib borgani sari emotsional
intellekt, ayniqsa, o‘smirlik va yetuklik davrida oshadi. Bundan xulosa qilish
mumkinki, bolaning hissiy intellekt darajasi kattalarnikidan ancha past va unga
tenglasha olmaydi, lekin bu hissiy intellektni bolalik davrida shakllantirish
maqsadga muvofiq emas degani emas. O‘smirlarning hissiy intellekt darajasini
sezilarli darajada oshiradigan o‘quv dasturlari mavjud.
Hissiy intellekt fenomeni butun dunyo bo‘ylab ko‘plab olimlar tomonidan
tan olinadi. Shuningdek, hissiy intellektning tarkibiy qismlarini shakllantirish
zarurati ham shubhasizdir, bu esa o‘z navbatida shaxsning individual rivojlanishiga
va kasbiy o‘sishiga yordam beradi va uning hayotidan qoniqishga katta ta’sir
qiladi.
1983-yilda X.Gardner psixologiyaga “hissiy intellekt” tushunchasini kiritdi,
u insonning farovon hayotiga katta ta’sir ko‘rsatadigan bir nechta intellekt turlari
mavjudligini taklif qildi.
I. N. Andreeva o‘z asarlarida shunday yozadi: “Emosional intellekt - bu
shaxsiy his-tuyg‘ularni va boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish, shuningdek,
hissiy sohani boshqarish uchun aqliy qobiliyatlar to‘plamidir”.
M.A. Manoilova hissiy intellekt - bu “Insonning boshqa odamlarning hissiy
farovonligi va his-tuyg‘ularini tushunish, tan olish va nazorat qilish qobiliyati” -
deb hisoblaydi.
G.G. Gorskova emotsional intellektni “His-tuyg‘ularda namoyon bo‘ladigan
sub’ektning tuyg‘usini anglash va intellektual tahlil va sintez asosida hissiy sohani
boshqarish qobiliyati” - deb hisoblaydi.
Hissiy intellektni o‘lchash ta’rifiga asoslangan ikkita asosiy modifikatsiya
mavjud: aralash va qobiliyat modellari. Birinchisi ham kognitiv, ham shaxsiy
8

xususiyatlarni o‘z ichiga oladi, bu so‘rovnomalar asosida ushbu turdagi aqlni
o‘lchash ehtimolini nazarda tutadi. Qolgan modifikatsiyalar emotsional intellektni
testlar yordamida o‘lchanadigan o‘ziga xos qobiliyatlar to‘plami sifatida
tushunishga asoslanadi, ularning vazifalari tadqiqotchi tomonidan to‘g‘ri yoki
noto‘g‘ri hal qilinishi mumkin.
Ijtimoiy tajriba markazida his-tuyg‘ular yotadi va hayotimizga ma’no beradi.
Darhaqiqat, biz ijtimoiy hayotda nima qilayotganimiz va buni qanday qilishimizga
hissiyotlar va ularni keltirib chiqaradigan faollashtiruvchi ijtimoiy sharoitlar ta’sir
qiladi (Lazarus 1991). Hissiyotlar ijtimoiy hayotda ro‘l o‘ynashi haqidagi g‘oya
hissiy intellektga qiziqishni kuchaytirgan omillardan biridir (Lopes va boshq.
2004).
Hissiyotlar ijtimoiy kontekstlarga chuqur kirib boradi, ijtimoiy jarayonlarni
aks ettiradi va shakllantiradi. Ba’zi his-tuyg‘ular (masalan, sevgi, uyat) shaxslararo
va munosabatlar sharoitida jonlanayotganga o‘xshaydi (Parkinson 1996).
H issiyotlar ko‘pincha ijtimoiy hodisalar tomonidan qo‘zg‘atiladi va hissiyotlar
o‘z navbatida ijtimoiy reaktsiyalarning borishiga ta’sir qiladi. Masalan, rashk,
odamning ijtimoiy munosabatlarda o‘zini almashtirganini his qilishini bildiradi.
Shuningdek, u ushbu ijtimoiy munosabatlarga qayta integratsiyalashish istagini
bildiradi. Aksincha, shaxsiy yo‘qotishdan keyin qayg‘u, boshqalarga darhol
ijtimoiy yordamga muhtojligini bildiradi. Albatta, ijtimoiy uchrashuvdagi shaxslar
o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning o‘ziga xos xususiyati, qisman, uyg‘otgan
o‘ziga xos his-tuyg‘ularni belgilaydi (Parkinson va boshq. 2005). Masalan, boshqa
shaxs tomonidan masxara qilinishi sharmandalik, bo‘ysunmaslik yoki mensimaslik
bilan uchrashishi mumkin - bularning barchasi tomonlar o‘rtasidagi
munosabatlarning tabiatiga va o‘zaro munosabatlarning hozirgi holatiga bog‘liq.
Atrof-muhitdagi shaxs, ob’ekt yoki epizodga nisbatan qanday his-tuyg‘ulari uning
umumiy shaxsiy ahamiyatini ifodalovchi affektiv barometr bo‘lib xizmat qiladi.
Ijtimoiy o‘zaro ta’sir jarayonida biror narsadan xafa bo‘lishning o‘zi, masalan,
nima sodir bo‘layotgani bu odam uchun haqiqatan ham muhim ekanligidan dalolat
beradi.
9

Emotsional intellekt rivojlanishining yoshga bog‘liq ayrim xususiyatlari
tadqiqotchilar tomonidan aniqlangan. Hayotiy tajriba ortib borgani sari emotsional
intellekt, ayniqsa, o‘smirlik va yetuklik davrida oshadi. Bundan xulosa qilish
mumkinki, bolaning hissiy intellekt darajasi kattalarnikidan ancha past va unga
tenglasha olmaydi, lekin bu hissiy intellektni bolalik davrida shakllantirish
maqsadga muvofiq degani emas.
Ilgari inson hayotining intellektual tomoni shaxsiyatning hissiy tarkibiy
qismiga qarshi edi. Endi ma’lum bo‘lishicha, hissiyot bilimning maxsus turi
sifatida insonga atrof-muhit sharoitlariga muvaffaqiyatli moslashish imkonini
beradi va aql toifasi bilan bog‘liq. Tuyg‘ular va intellekt amaliy yo‘nalishda
birlasha oladi. Bu integratsiya shaxsning barkamol rivojlanishi uchun zarurdir.
Bugungi o‘sib kelayotgan yosh avlodga bo‘lgan e’tibor yanada oshib bormoqda.
“Biz yoshlarga doir davlat siyosatini xech og‘ishmasdan, qa’tiyat bilan davom
ettiramiz. Nafaqat davom ettiramiz, balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz
sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko‘taramiz” .
Darhaqiqat, intellektual kuchlarga ega bo‘lish kasbiy saviyasining
salohiyatini-e`tiqod darajasi, ma’naviy boylik ta’lim-tarbiya, asosida amalga
oshiriladigan masalalaridandir. Zero, bu muhim muammoni hal etish barkamol
ma’naviyatli insonlarni tarbiyalashga e’tiborni yanada oshirishni taqozo etadi.
Shuning uchun ham bugungi kunda o‘zbek xalqining asrlar davomida shakllangan
ma’naviyati asosida yoshlarni barkamol qilib tarbiyalash bugungi kunning
zaruratiga aylandi.
1.2 Shaxsda emotsional intellektining rivojlanishida o‘z-o‘zini
anglashning psixologik o‘ziga xosligi
Hissiy intellektning asosini - o‘z-o‘zini anglash tashkil etadi. O‘zingizning
his-tuyg‘ularingizni qanchalik aniqroq aniqlay olsangiz, shuningdek, biznesingiz
yoki karyerangizni boshlash yoki tugatish, oilaviy masalalar, yoki shaxsiy
maqsadlarni modellashtirish nuqtayi-nazaridan his-tuyg‘ularingiz qanday ta’sir
qilishini yaxshiroq anglay olsangiz, shunchalik samarali hayot kechirishingiz
mumkin. Shubhasiz, his-tuyg‘ularingizni tushunish yetarli emas, ularni o‘z
10

manfaatlaringizga aylantira olish juda muhimdir. Shuningdek, bizga kerakli bo‘lgan
maqsadlarga erishish uchun , odamlar bilan muloqatda buzg‘unchi yoki neytral his-
tuyg‘ularni ijodiy hislarga aylantira olish muhimdir. Ammo, hammasini
o‘zingizdan boshlashingiz zarur. Bu shuni anglatadiki: agarda siz qarzdorlik hissi
va salbiy his-tuyg‘ular bilan biror-bir ishni qilishga majbur bo‘lsangiz, asab va
resurslarni minimal sarflash bilan kerakli natijani olish ehtimoli deyarli mumkin
emas. Inson, jamiyat a’zolari sifatida, boshqa odamlar bilan muvozanatli yashash
uchun ko‘plab ko‘nikmalarga muhtoj .
Bizning fikrlash tarzimiz va xatti -harakatlarimiz biz a’zo bo‘lgan
jamiyatning yaxlitligiga putur yetkazmasligi juda muhim. Ko‘p sonli ijtimoiy-
emotsional ko‘nikmalar (hamdardlik, o‘zini tuta bilish, chidamlilik, o‘zini o‘zi
bilish, qat’iyatlilik, rahmdillik, yetakchilik, madaniy sezgirlik) borki, ular ustida
ishlashimiz kerak. Hayotimizning har qanday sohasidagi eng muhimlaridan biri
shubhasiz, hissiy aqldir . Hissiy intelekt bu bizga o‘zimizning ham, biz muloqot
qilayotgan odamlarning ham his -tuyg‘ularini tahlil qilish va qayta ishlashga imkon
beradi.
Hissiy intellekt (EI) - bu odamning boshqa odamlarning his-tuyg‘ularini,
niyatlarini, istaklarini tan olish qobiliyati, shuningdek, o‘zining va boshqa
odamlarning his-tuyg‘ularini boshqarish qobiliyatidir.
Hissiy intellektni (EI)ni tushuntiruvchi 5 ta xususiyati mavjud:
- O‘z-o‘zini bilish - o‘zini o‘zi, aqliy va jismoniy xususiyatlarini o‘rganish;
- O‘z-o‘zini nazorat qilish - bu maqsadlarga erishish uchun his-
tuyg‘ularingizni boshqarish qobiliyati;
- Ijtimoiy ko‘nikmalar - bu boshqa odamlar bilan muvaffaqiyatli muloqot
qilish qobiliyati.
- Empatiya - bu boshqalarning his-tuyg‘ularini aniqlash qobiliyati.
- Motivatsiya - insonni harakatga undaydigan turtkidir.
O‘z-o‘zini anglash va o‘zini o‘zi boshqarish o‘zingiz uchun gapiradi.
O‘z-o‘zini anglash - bu o‘zini o‘zi bilish va o‘zini boshqa odamlar bilan
taqqoslash natijasida o‘z ichki dunyosiga yo‘naltirish jarayonidir. Ijtimoiy moyillik
11

va munosabatlarni boshqarish sizning boshqa odamlar bilan qanday munosabatda
bo‘lishingiz bilan bog‘liq tomonlardan biri hisoblanadi. O‘z-o‘zini anglashning
yuqori darajasiga faqat his-tuyg‘ularingizni tushunish orqali erishish mumkin.
Yuqori darajadagi idrok insonning xato qilishdan qo‘rqmasligini va kelajakda
o‘zini boshqacha tuta olishini ko‘rsatadi.
O‘z-o‘zini boshqarish - bu harakat qilish yoki harakat qilishdan saqlanish
qobiliyati hisoblanib bu nima deyish va nima qilish kerakligini hamda faol hal
qilish uchun o‘z his-tuyg‘ulari haqidagi bilimlarni qo‘llash qobiliyatidir.
O‘z-o‘zini boshqarish strategiyalari:
- his-tuyg‘ular va mantiqiy tushuntirishlar ro‘yxatini yaratish;
- vaziyatni hal qilishni bir kun, bir hafta yoki bir oyga kechiktiring, bu sizga
oldinga siljishdan oldin vaziyatni "hazm qilish" imkonini beradi,
- ko‘proq kuling va tabassum qiling;
- muammoingizga aloqasi bo‘lmagan odam bilan gaplashing,
- har bir inson bilan hissiy muloqot qilishdan qimmatli saboq olishni
o‘rganing.
Ijtimoiy sezgirlik - bu boshqa odamlarning his-tuyg‘ularini to‘g‘ri qabul qilish
va ular bilan nima sodir bo‘layotganini tushunish qobiliyati. Tinglash va kuzatish
ijtimoiy qabul qilishning eng muhim ikki elementidir. Ijtimoiy sezuvchanlik sizga
konsentratsiyani saqlashga va suhbatdoshdan keladigan eng muhim ma’lumotlarni
idrok etishga imkon beradi. O‘zaro munosabatlarni boshqarish - bu o‘zaro ta’sirni
samarali o‘rnatish uchun his-tuyg‘ularingizni (o‘zingizniki va boshqalar tomonidan
boshdan kechirilgan) idrok etish qobiliyatidan foydalanish qobiliyatidir.
O‘zaro munosabatlarni boshqarish - bu odamning vaqt o‘tishi bilan boshqa
odamlar bilan yaratadigan aloqalari. Kuchli munosabatlar odamlarni qanchalik
yaxshi tushunishingiz, ular bilan qanday munosabatda bo‘lishingiz va ular bilan
tarixni baham ko‘rishingiz natijasidir. Insonning boshqa odamlar bilan aloqasi
qanchalik zaif bo‘lsa, uning fikrini unga yetkazish shunchalik qiyin bo‘ladi. Har
bir aloqada, hatto eng aniq bo‘lsa ham, afzalliklarni topish kerak.
Hissiy intellekt to‘rtta asosiy qobiliyatdan iborat:
12

- o‘z-o‘zini anglash,
- o‘zini o‘zi boshqarish,
- ijtimoiy sezuvchanlik,
- munosabatlarni boshqarish.
Hissiy intellekt inson tomonidan qo‘yilgan maqsadlarga erishishning asosiy
omillaridan biri hisoblanadi. EQ muvaffaqiyatli, sog‘lom va samarali shaxsiy
hayotni shakllantirishda muhim rol o‘ynaganini doimiy ravishda aniqladik.
Oilada ham emotsional intellektni shakllantirib borish muhim ahamiyat kasb
etadi. Oilaviy muhit tarzini to‘g‘ri tashkil etish alohida mas’uliyat talab etadi.
Farzandingiz bilan bir xil darajada o‘tiring, chuqur nafas oling, dam oling va
diqqatni jamlang. Farzand sizning e’tiboringiz uning muammosiga jiddiy
munosabatda ekanligingizni va uni sarflashga tayyor ekanligingizni sezishi kerak.
sizning vaqtingiz. Bola sizga o‘z his-tuyg‘ulari haqida gapirganda, uni
eshitganingizni va sizni qiziqtirganingizni ko‘rsating. Keling, bir misol
keltiraylik: Misol: Bola katta do‘konda adashib qoldi va onasi juda xavotirda. Bir
muncha vaqt o‘tgach, xafa bo‘lgan bolani do‘kon ishchisi topadi va u bilan
uchrashishga yordam beradi.
Noto‘g‘ri javob: Bolaning shaxsiyatiga qattiq so‘zlarni gapirib yanada xavf
tuyg‘usini oshirib borilishi hisoblanadi. Bunda xavf bolada ham onada ham
yo‘qolmaydi. Bolaning tuyg‘usi: Qo‘rquv.
To‘g‘ri javob: “ Sen qo‘rqqan bo‘lsang kerak, men ham qo‘rqdim. Bu yerga kel,
qo‘lingni ushlab olaman. Nima bo‘lganini keyinroq gaplashamiz…”.
Tuyg‘ular - bu tajribalar shaklida sodir bo‘ladigan va inson hayoti uchun tashqi
va ichki vaziyatlarning shaxsiy ahamiyati va bahosini aks ettiruvchi psixik
jarayonlar. Tuyg‘ular insonning ehtiyojlarini va ular yo‘naltirilgan ob’ektlarni
tavsiflaydi. Tuyg‘ularning ma’nosi har qanday omilning halokatli tabiati haqida
ogohlantirishdir. Tuyg‘ular - bu tananing funktsional holatini va inson faoliyatini
tartibga solish mexanizmidir.
Tuyg‘ularning ikki tomonlama tabiati.
1. Hissiyotlarning subyektivligi.
13

2. Hissiyotlar fiziologik jarayonlar bilan bog‘liqligi.
Ular miyaning turli funksional holati, uning ma’lum subkortikal sohalarining
qo‘zg‘alishi va avtonom nerv tizimining faoliyatining o‘zgarishi bilan bog‘liq.
Olim D.Golemanning fikricha, faqat erta bolalik davrida insonning hissiy
rivojlanishini tuzatish oson bo‘ladi. Aksariyat hollarda his-tuyg‘ularimizni tartibga
soluvchi tizim 15-16 yoshda shakllanishini yakunlaydi va keyinchalik uni tuzatish
juda murakkab va qimmatga tushadi. Barkamol shaxsni tarbiyalash va
shakllantirishda shunga alohida e’tibor qaratish lozim.
Tuyg‘ular harakatga undaydi va biror narsa qilishga moyillikdir. Goleman
o‘z kitobida dunyodagi barcha madaniyatlarda mavjud bo‘lgan asosiy his-
tuyg‘ularni tasvirlaydi, ularni turli shaxslarning his-tuyg‘ularining o‘ziga xos
xususiyati sifatida tushunish mumkin. Ular qo‘rquv, g‘azab, qayg‘u va quvonchli
his-tuyg‘ular (Goleman, 2007). Hissiy intellekt hissiyotlarni boshqarish qobiliyati
sifatida tavsiflanadi. Hissiy intellektga ega bo‘lgan o‘smirlar o‘zlarining his-
tuyg‘ularini vaziyat va sharoitlarga mos ravishda ko‘rsata oladilar. Aksincha,
yomon kayfiyatli yoki his-tuyg‘ularini noto‘g‘ri joylashtirgan o‘smirlar hissiy
jihatdan aqlli bo‘lmagan o‘smirlar deb ataladi. Ko‘pgina tadqiqotlar o‘smirlarning
xatti-harakatlarida, o‘smir muammolari va o‘smir rivojlanish bosqichlarida
o‘tishlarda hissiy intellektning rolini muhokama qiladi. Ba’zi faktlar shuni
ko‘rsatadiki, bunday bo‘lmagan o‘smirlar hissiy aqlli odamlar salbiy narsalarga
osongina ta’sir qiladi. Misol uchun, talabalar qasos, o‘tmishdagi nafrat harakati
sifatida boshqa talabalar bilan urishadi yoki hatto boshqa halokatli va zararli
narsalarni qilishadi.
II.BOB. HISSIY INTELLEKT MUAMMOSINING AMALIY TAHLILI
2.1 Hissiy intellekt muammosining xorijiy olimlar tomonidan
o‘rganilishi
14

Insonning shaxsiy va kasbiy o‘sishiga hissa qo‘shadigan va uning hayotdagi
muvaffaqiyatiga ta’sir qiluvchi omillar sifatida hissiy intellektning tarkibiy
qismlarini rivojlantirishning ahamiyati va zarurligi ham shubhasizdir. 20-asrning
boshlarida mashhur bo‘lgan intellektual testlar hozirda ma’lum bir ish uchun
abituriyentlarni yoki tegishli ixtisoslashtirilgan sinflarda maktab o‘quvchilarini
tanlash uchun kamroq qo‘llaniladi. Shaxsning muvaffaqiyatini baholashga
yangicha yondashuv zarur. Xorijiy va mahalliy psixologiya doirasida hissiy
intellekt tushunchasi kengroq o‘rganilib borilmoqda .
Har bir inson o‘z maqsadlari yo‘lidagi ko‘plab to‘siqlarni yengib o‘tadi,
muayyan muammo va vazifalarni hal qilish yo‘llarini rejalashtiradi va o‘ylaydi.
Faol hayotiy pozitsiya, har tomonlama rivojlanishga intilish va shaxsiy o‘sish
odamlarda bir xil darajada namoyon bo‘lmaydi va bu farqni tushunishning kaliti
intellektdir. O‘zingizni va boshqalarni rag‘batlantirish nimani anglatishini va o‘z-
o‘zini anglash va rivojlantirish uchun qanday qilib to‘g‘ri ishlash kerakligini
hamma ham bilmaydi. Bu borada shaxs emotsional intellektining namoyon bo‘lishi
muhim ahamiyat kasb etadi.
Hissiy intellekt - EI (emotsional intellekt) hissiyotlardan oqilona foydalanish
va boshqarishdir. Hissiy intellektni his-tuyg‘ularning jiddiyligi va ularning
namoyon bo‘lish kuchidan ajratish kerak. Birinchidan, agar odam, masalan, o‘z
his-tuyg‘ularini zo‘ravonlik bilan ifoda etsa va yuqori EQga ega bo‘lsa, bu har
doim ham uning yuqori EIga ega ekanligini anglatmaydi. Emotsional shaxs (yuqori
emotsionallik koeffitsientiga ega) - bu o‘z his-tuyg‘ularini boshqalarga qaraganda
kuchliroq his qila oladigan va ifoda eta oladigan odam, yuqori hissiy intellektga
ega bo‘lgan odam - bu his-tuyg‘ularni aniqlay oladigan va malakali foydalana
oladigan odamdir.
Hissiy intellekt hissiyotlarni va hissiy bilimlarni tushunish qobiliyatini
rivojlantirishga yordam beradi. Emotsional intellekt bo ‘yicha psixolog olimlarimiz
tomonidan turli tadqiqotlar olib borilmoqda. Emotsional intellekt tushunchasini
1990-yilda tadqiqotchilar Dj.Meyer va P.Soloveylar ilk bor fanga kiritdilar.
Ularning izdoshlari sifatida D. Goleman tan olinadi. Chunki, D.Goleman o‘z
15

davrida matbuot va turli ilmiy kongresslarda “Emotsional intellekt” tushunchasi
bilan bog‘liq ko‘plab chiqishlari bilan barchaning e’tiboriga tushgan edi.
N. Andreeva, T. P. Berezovskaya, O. I. Vlasova, G. G. Garskova, N.V.
Kovriga, A. Lobanov, D.V.Lyusin , M.A. Manoilova, A.S. Petrovskaya, E. L.
Nosenko, G. V. Yusupova va boshqa olimlar emotsional intellekt rivojlanishi
bo‘yicha tadqiqotlar tashkil etishgan. Ularning ta’sir etuvchi omillari borasidagi
izlanishlarini keltirib o‘tish lozim. Hissiy intellekt fenomeni tobora ko‘proq
tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilmoqda.
Hozirgi vaqtda hissiy intellektning barcha nazariyalari va tushunchalari
ikkita asosiyga to‘g‘ri keladi: aralash modellar R. Bar-On, D. Goleman, R . E .
Boyatzis, K . V Petrides, A. Furnham va boshqalar va qobiliyat modellari Mayer, P
Salovey, D. R. Karuzo. Konstruksiya ilmiy-uslubiy darajada D.V.Ushakov,
D.V.Lyusin, E.A.Sergeenko, I.N.Andreeva, A.S.Petrovskaya, shuningdek, bir qator
ishlarda amaliy-amaliy kontekstda M.A.Manoilova, G.V. Yusupova, I.A.Egorov,
O.V.Belokon, T.A.Pankova, E.V.Eroxina, D.V.Nenashev, I.S.Stepanova
E.A.Xlevnaya, L.D.Kamishnikova, A.K.Kravtsova va boshqalar ish olib borganlar.
Ushbu tadqiqot J. Mayer, P. Salovey va D. Karuzo tomonidan taklif etilgan
hissiy intellekt modeliga asoslangan bo‘lib, u hissiy intellektni insonning his-
tuyg‘ularini aniqlash, his-tuyg‘ularning ma’nosini talqin qilish va ulardan samarali
foydalanish uchun o‘lchanadigan qobiliyati deb hisoblaydi (Mayer, Salovey va
Karuzo, 2000).
Hissiy intellekt tobora ko‘proq ilmiy ish mavzusiga aylanib bormoqda va
bundan tashqari, professional amaliyotchilarning qiziqishini tobora ortib
bormoqda. Hissiy intellektni o‘rganish hissiy kompetentsiya nazariyasini yaratgan
D. Goleman (1995) , hissiy intellektning kognitiv bo‘lmagan nazariyasini ishlab
chiqqan R. Bar -On (1996), J. Meyer, P. Salovey va D. Caruso , hissiy-intellektual
qobiliyatlar nazariyasini nashr etdilar (1993). Mahalliy psixologiyada EI
kontseptsiyasining rivojlanishiga eng katta hissa qo‘shib, hissiy intellektning ikki
komponentli nazariyasini taklif qilgan Lusin (2000). Keyinchalik, bir qator
mahalliy mualliflar ma’lum bir faoliyat turining muvaffaqiyatida EIning rolini
16

maqsadli ravishda o‘rganishdi. Xususan, A.S.Petrovskaya (2007) ishi shaxsning EI
va boshqaruv faoliyati natijalari o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqladi. I.A. Egorov
(2006) tashkilot rahbarlarining yuqori EI koeffitsienti va boshqaruv samaradorligi
o‘rtasidagi munosabatni o‘rnatdi.
Mahalliy mualliflar tomonidan faol ishlab chiqilgan tahlilning yana bir
yo‘nalishi - bu hissiy intellektni o‘rganish va rivojlantirish imkoniyati masalasi.
Shunday qilib, T.P. Berezovskaya (2008), S.P. Derevyanko (2008), I.S. Stepanov
(2010) maxsus treninglar orqali EIni rivojlantirish imkoniyatini isbotladi. Shu bilan
birga, hozirgi kunga qadar ushbu muhim shaxs konstruktsiyasining ontogenetik
shakllanishi bo‘yicha empirik tasdiqlangan ma’lumotlar yo‘q. Adabiyotda faqat
umumiy ko‘rsatkichlar mavjud, uning shakllanishi uchun fon sharoitlari - ota-
onalarning EI darajasi, temperament turi, oila daromadlari darajasi va boshqalar .
Rivojlanish dinamikasining aniq tavsifi, shuningdek, uning ko‘rsatkichlarining
balog‘at yoshidan oldingi ontogenez bosqichlarida muayyan faoliyatning
muvaffaqiyati bilan bog‘liqligi, afsuski, adabiyotda topilmaydi. Shu bilan birga,
o‘smirlik va erta balog‘at yoshi, mutaxassislar (xususan, I.S. Kon) fikriga ko‘ra,
hissiy-kognitiv o‘zaro ta’sirni shakllantirishning asosiy omillaridan biridir. Aynan
shu davrda hissiy soha barqarorlik va to‘liqlik xususiyatlariga ega bo‘ladi. Afsuski,
shaxsiyat rivojlanishining ushbu bosqichida EIning tabiati haqidagi ma’lumotlar
kamdan-kam uchraydi va parchalanadi (Andreeva, 2005).
Genetik darajadagi IQdan farqli o‘laroq, inson o‘z hayoti davomida hissiy
zakovatini boshqarishi va kuchaytirishi mumkin. Shuni anglab yetish zarurki,
ijtimoiy qobiliyat ko‘rsatkichi - mantiqiy fikrlash yoki matematik muammolarni hal
qilish qobiliyatidan ko‘ra, shaxsiy muvaffaqiyat uchun muhim ahamiyatga ega.
1950 - yil - Avraam Maslou kabi gumanistik psixologlar odamlar o‘zlarining
hissiy kuchlarini qanday qurishlari mumkinligini tasvirlaydilar.
1995-yil - Hissiy intellekt tushunchasi psixolog Daniel Golemanning "Hissiy
intellekt" kitobini nashr etgandan keyin mashhur bo‘ldi. Ushbu kitob bir yarim yil
davomida “The New York Times” nashriga ko‘ra eng ko‘p sotilgan kitoblar
ro‘yxatida qoldi. 2006-yilda 5 000 000 nusxa allaqachon o‘ttiz turli tillarda
17

sotilgan va u ko‘plab mamlakatlarda bestseller bo‘lgan. Daniel Goleman bu hissiy
intellektni insonning his-tuyg‘ularini boshqarish qobiliyati, ya’ni bu his-tuyg‘ular
to‘g‘ri va samarali ifodalanishi uchun tavsiflaydi. Golemanning so‘zlariga ko‘ra,
hissiy intellekt ishdagi muvaffaqiyatning eng katta bashoratidir.
Ko‘pchiligimiz kundalik ish bilan band bo‘lganimiz sababli, vaziyatlarga
qanday munosabatda ekanligimiz va o‘zimizni qanday tutishimiz haqida kamdan-
kam to‘xtab qolamiz. O‘zini anglashning boshqa shakli - bu boshqalarning bizga
nisbatan bo‘lgan his-tuyg‘ularini tan olishdir. Ko‘pincha bu qiyin, chunki biz
ko‘rishni istagan narsamizni ko‘rishga moyil bo‘lamiz va agar ular biz uchun
noqulay bo‘ladi deb hisoblasak, boshqalardan fikr so‘rashdan qochishga harakat
qilamiz.
Hamdardlik bilan munosabatda bo‘lish, odamlarga ko‘pincha ijtimoiy
munosabatlarga, ayniqsa ish joylarida ta’sir qiladigan kuch dinamikasini
tushunishga imkon beradi. Ushbu sohada yaxshi bilimga ega bo‘lganlar
munosabatlarga to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatishga, his-tuyg‘ular va xatti-harakatlar qanday
ishlashini tushunishga va kuch dinamikasining ushbu turi atrofida yuzaga
keladigan turli vaziyatlarni samarali talqin qilishga qodir.
Hissiy intellekt - bu o‘zining va boshqa odamlarning his-tuyg‘ularini,
niyatlarini, motivatsiyasini, istaklarini tan olish va uni boshqarish qobiliyatidir.
Ko‘nikma, amaliy muammolarni hal qilishga, hayotda va ishda maqsadlarga
erishishga yordam beradi. Rivojlangan hissiy intellektga ega odamlar boshqa
odamlar bilan muzokaralar olib borish, qaror qabul qilish va salbiy holatlarga
to‘g‘ri javob berish imkoniyatiga ega.
Tuyg‘ular orqali biz voqealar, so‘zlar va holatlarga munosabat bildiramiz.
Agar ular tushunilmasa, sodir bo‘layotgan narsa buziladi. Misol uchun, ishda ular
sizga eslatma berishdi va siz janjallasha boshladingiz. Natijada, bu nevroz, apatiya
va boshqa depressiv holatlarga olib keladi. Shu bilan birga, depressiya tezda
yo‘qolmaydi: 15-39% odamlarda u bir yildan ortiq davom etadi.
Rivojlangan hissiy intellektga ega odam harakatlar yoki his-tuyg‘ularga
emas, balki sabablarga javob beradi. Bu unga tanqidni to‘g‘ri qabul qilishga,
18

boshqa odamlarni tushunishga va ularga adekvat munosabatda bo‘lishga yordam
beradi.
1.3.Hissiy intellekt modellari
Hissiy intellektga ega bo‘lgan odamlarning ruhiy salomatligi, ish
samaradorligi va yetakchilik qobiliyatlari yaxshilanadi. Shu bilan birga, yetakchilik
qobiliyatining 67% qismi hissiy intellektga to‘g‘ri keladi. Bu texnik bilim va
IQdan ikki marta muhimroqdir. Buni Egon Zehnder tadqiqoti tasdiqlaydi. Ular 515
ta yuqori martabali rahbarni tahlil qilib, emotsional intellekti rivojlangan odamlar
muvaffaqiyatga erishish ehtimoli yuqori ekanligini aniqladilar.
Hissiy intellekt siz bilan nima sodir bo‘layotganini bilishdan boshlanishi
kerak. Siz o‘zingizni va his-tuyg‘ularingizni ajratishni, ularni alohida hodisa
sifatida taqdim etishni va unga yon tomondan qarashni o‘rganishingiz kerak.
Tuyg‘ular - bu sizning atrofingizdagi voqealarga munosabatingiz. Tuyg‘uni
o‘zingizdan ajratish qobiliyati vaziyatni baholashga, qaror qabul qilishga va to‘g‘ri
javob berishga yordam beradi.
E.Ilin “ Emotsiya va hissiyot” asarida emotsiya va hissiyotlarning farqini
ko‘rsatib bergan 1
. Aynan "emotsional intellekt" atamasi esa fanga XX asrning 90-
yillaridan kirib kelgan. Ushbu atamani fanga Piter Slovey 1990-yil o‘ z ma q olasida
kiritgan. 2
Psixologiyada psixikaning kognitiv h amda emotsional affektiv sohalari
mavjud bo‘lib, uning o‘zaro bog‘likligini tadqiq qilish fanning dolzarb, shu bilan
birga murakkab muammolaridan sanaladi. Shunday masala qattoriga "Emotsional
intellekt"ni kiritish mumkin. Psixolog olimlar tomonidan emotsional intellektning
tadqiq etilishini 3 bosqichga ajratish mumkin:Birinchi boskich, XIX asr oxiri XX
asr boshlarini o‘z ichiga olib, emotsional intellekt tafakkur psixologiyasi ichida
tadqiqi qilingan. 1920-yildan boshlab esa intellekt psixologiyasida o‘rganila
boshlandi .
1980-yillarda olimlar tafakkurda emotsiyalarning rolini empirik tadqiq
etishdi. Izlanishlarning ikkinchi bos q ichida, tad q i q otchilar emotsiyaning kognitiv
1
Bar-On R. Emotional Quotient Inventory: a measure of emotional intelligence. NY: Multi-Health Systems, Inc.
2008. 36 p.
2
Fiori M. A new look at emotional intelligence: A dual-process framework // Personality and Social Psychology
Review. 2009. Vol. 13. № 1. P. 21—44. doi: 10.1177/1088868308326909
19

so h aga ta’sirini ani q lashga intilishdi. Bu yo‘nalishda tad qiqot olib borgan olimlar
q atoriga M.Arnold, R.Lazarus, S.Shexter, A.Ellisni kiritish mumkin. Uchinchi
integrativ bos q ich deb atalib, u muammoni metakognitiv psixologiya doirasida
o‘ rganilishi bilan xarakterlidir. E motsional intellektni o‘ rganishga q aratilgan h ar
bir bos q ich batafsil o‘ rganishga k o‘ mak berish bilan birga uni amaliyotga tad qiq
etish, o‘ lchash uchun kerakli m etodikalarni ishlab chi q ishga asos b o‘ lgan.
Emotsional intellekt - o‘ z h amda o‘ zgalarning h is tuy g‘ ularini tushuna olish,
zarur vaktda boshkara olish q obiliyatidir 3
. Emotsional intellekt shaxs shakllanishi,
rivojlanishi, stressli vaziyatlarda t o‘g‘ ri q arorlar q abul q ilishi, ijtimoiy
munosabatlarga kirishishida, stressli vaziyatlarda Bugungi kunga kelib, emotsional
intellektga oid bir qancha yondashuvlar mavjud. Ularga misol kilib, J. Mayer, P.
Salovey, D.R. Caruso; R. Bar-On; D. Goleman; D.V. Lyusin; I.N. Andreeva; I.I.
Vetrova; E.A. Sergienko va bosh q alarni kiritish mumkin.
1995-yil Daniel Goulman “Emotsional intellekt" kitobini nashr etdi. U o‘ z
asarida inson h issiyotlarini t o‘g‘ ri aks ettira olishi muhimligini yoritib berdi.
D.Goulmen fikricha, e motsional intellekt - tash q i olamdan olingan axborotlarni
ma q sadlarini amalga oshirishda o‘ zi h amda emotsiyalarini t o‘g‘ ri q ullay olish
q obiliyatidir. D.Goulmen e motsional intellekt intellektual q obiliyat sifatida e’tirof
etib, to‘rtta o‘ ziga xos xususiyatini ajratadi:

O‘ z- o‘ zini anglash (emotsional o‘ zini anglash, o‘ ziga adekvat ba h o bera
olish va o‘ ziga ishonch) .

O‘z - o‘zini nazorat qila olish (emotsiyalarni, ochiqlikni,
moslashuvchanlikni nazorati, g‘alaba, tashabbuskorlik, optimizmga bo‘lgan
intilish).

Ijtimoiy x ushyorlik (empatiya, ishdagi boxabarlik, ehtiyotkorlik).

Munosabatlarni boshqarish (o‘z imkoniyatlarini relizatsiya qila olish, ta’sir
ko‘rsatish, yordam qilish, o‘zgarishlarga harakat qilish, nizolarni
boshqarish, guruhiy ish va hamkorlik).
3
Андреева И.Н. Эмоциональный интеллект как феномен современной психологии. Новополоцк:
ПГУ, 2011.
20

2.2. Hissiy intellect bo‘yicha ishlab chiqilgan metodikalar.
Hissiy intellekt diagnostikasi (EQ so‘rovi). N. Hall.
Tuyg‘ularda ifodalangan shaxsiy munosabatlarni tushunish va qaror qabul
qilish asosida hissiy sohani boshqarish qobiliyatini aniqlash uchun mo‘ljallangan.
shaxslararo o‘zaro munosabatlar holatlari. Anketa 30 ta bayonotdan iborat va 5 ta
shkaladan iborat: 1) Hissiy tushuncha ; 2) his-tuyg‘ularingizni boshqarish(aniqroq
hissiy xotirjamlik, hissiy qattiqlik); 3) O‘z-o‘zini rag‘batlantirish(to‘g‘rirog‘i, his-
tuyg‘ularingizni o‘zboshimchalik bilan nazorat qilish); 4) hamdardlik; 5) Boshqa
odamlarning his-tuyg‘ularini tan olish(aniqrog‘i, boshqa odamlarning hissiy
holatiga ta’sir qilish qobiliyati). Qisman emotsional intellektning darajalari
ballardagi natijalar belgisiga muvofiq aniqlanadi: yuqori, o‘rta, past. Dominant
belgini hisobga olgan holda hissiy intellektning integrativ darajasi miqdoriy
ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi.Testni takomillashtirish kerak.(N. S.Kravtsov)
Hissiy intellekt testi so‘rovnomasi. A.G. Shmelev.
Hissiy intellekt darajasini o‘lchash uchun mo‘ljallangan. Ushbu kontseptsiya
insonning o‘z his-tuyg‘ularini tushunish va boshqarish , shuningdek, boshqalarning
his-tuyg‘ularini tushunish va ularga adekvat javob berish qobiliyatiga ishora qilish
uchun ishlatiladi. Bu qobiliyatlar faol O. bilan bog liq ishlarda va odamlar bilanʻ
o zaro munosabatlarda (boshqaruv, savdo, o qitish va boshqalar) zarur. Test 66 ta
ʻ ʻ
savoldan iborat bo‘lib, ularning har birida 5 ta javob varianti mavjud. Sinovdan
o‘tish vaqti 20-30 minut. Sinov 6 omilli shkalani o‘z ichiga oladi: 1) Umumiy ball
- barcha shkalalar uchun umumiy ball ; 2) Introspektsiya va o‘zini himoya qilish
- shkala respondentning o‘zining kuchli va zaif tomonlarini ehtiyotkorlik bilan
baholash qobiliyatini, his-tuyg‘ularini tan olish va tushunish qobiliyatini aks
ettiradi. "Psixol. "muammolardan himoya qilish ; 3) O‘zligini boshqara olish
- shkala respondent int mavjudligini aks ettiradi. motivatsiya, o‘z-
o‘zini tarbiyalash , belgilangan maqsadlarga erishishda qat’iylik; 4) Tuyg‘ularni
ifodalash - shkala respondentning o‘z his-tuyg‘ularini etarli darajada ifodalash va
nazorat qilish va boshqa odamlarda his-tuyg‘ularning namoyon bo‘lishiga to‘g‘ri
javob berish qobiliyatini aks ettiradi; 5) Ijtimoiy sezgirlik - shkala respondentning
21

atrofdagi odamlarning xatti-harakatining motivlarini to‘g‘ri tushunish va baholash
qobiliyatini aks ettiradi va shu tushunchaga asoslanib , ularga adekvat munosabatda
bo‘ladi; 6) Sezuvchanlikni o‘z-o‘zini hurmat qilish - shkala respondentning o‘z
fazilatlarini baholashini aks ettiradi: sezgirlik, tushuncha, boshqalarning xatti-
harakatlari sabablarini tushunish. Sinov bir nechta edi. versiyalari. Yig‘ilgan
protokollar asosida faktorli tahlil o‘tkazildi, to-ry usulning mavjud tekstura
tuzilishi aniqlandi. Shuningdek , birinchi versiyani yangilashdan so‘ng, testdan
o‘tish vaqti sezilarli darajada qisqardi. Sinov standartlashtirishning barcha
bosqichlaridan o‘tdi. Tashkilotlarda "imtihon holati" (sub’ektlarning "ijobiy
natijalar" ga yuqori qiziqishi) sharoitida o‘tkazilgan ushbu test-so‘rovnomaning
diagnostika imkoniyatlarini bir qator o‘rganish jarayonida testning past darajadagi
himoyasi. qalbakilashtirish (“ijtimoiy naflilik” artefaktidan) aniqlandi. Test
psixologiya yo‘nalishlarini aniqlash uchun kattalar shaxsini psixodiagnostik
tadqiqotlar uchun ishlatilishi mumkin. yordam, o‘z-o‘zini bilish. Ekspertiza
holatida (kasbiy tanlash va sertifikatlash) bir vaqtning o‘zida diagnostika
vositalaridan (shu jumladan proyektiv usullardan) ijtimoiy naflilik artefaktini
nazorat qilish uchun foydalanish tavsiya etiladi. Shunday qilib, ushbu test anketasi
sifat testi sifatida foydalanish tavsiya etiladi. faoliyat sohasi bevosita O. bilan
bog liq bo lgan mutaxassislarni (ʻ ʻ menejerlar , savdo bo yicha menejerlar, biznes- ʻ
trenerlar va boshqalar) tanlash va baholash uchun qo shimcha diagnostika vositasi.
ʻ
Hissiy intellekt vositalari:
1. Ichki jihat – shaxsning emotsional salohiyati (tajriba bilan to‘planadi);
2. Tashqi jihat - texnik tomonni amalga oshirish uchun operatsiyalar (u
mashg‘ulotlarda, akme mashqlarida rivojlanadi). Hissiy intellektni shakllantirish
jarayoni - bu o‘zining ichki holati va aloqa sherigini anglash, boshqa odamning
tashqi hissiy holatini aks ettirish. Hissiy intellektning natijasi shaxsning ruhiy
neoplazmalaridir. Har bir tuyg‘u o‘ziga xos identifikatsiya qilinadigan signallar
tizimini o‘z ichiga oladi - hissiy ma’lumotlar, ular ham insoniy aloqa kanallari
orqali, ham proprioseptiv, affektiv va kognitiv kanallar yordamida assotsiativ
signallarning noyob naqshlari orqali uzatilishi mumkin. Ushbu turdagi hissiy
22

signallar individual baholashlar va munosabatlarga va ularning o‘zgarishlariga
motivatsion reaktsiyalar haqida ma’lumot beradi. Hissiy ma’lumotlar individual
his-tuyg‘ularning ma’nolarini, hissiy naqshlarni va ularning ketma-ketligini,
shuningdek, ular aks ettiradigan munosabatlarni baholashni o‘z ichiga oladi.
J.Averill “Hissiy intellekt” konstruksiyasida hissiyotlarning rolini
oydinlashtirib, savolga J.Meyer, P.Salovey, D.Karuzo nazariyalarida u yoki bu
tarzda mavjud bo‘lgan uchta taklifni beradi:
a) his-tuyg‘ularning har bir turi uchun (masalan, g‘azab, qo‘rquv va
boshqalar) biologik jihatdan aniqlangan muhim xususiyatlari bilan tavsiflanadi;
b) oddiy his-tuyg‘ular ma’lum kombinatsiyalarni hosil qilishi mumkin - shu
tariqa murakkab his-tuyg‘ular shakllanadi;
v) his-tuyg‘ularni tartibga solish mumkin, lekin ularning namoyon bo‘lish
tamoyillarini tubdan o‘zgartirib bo‘lmaydi.
Emotsional intellektda his-tuyg‘ularning rolini tavsiflab, J.Mayer, P.Salovey,
D.Karuzo J.Averil takliflariga quyidagi qo‘shimchalarni kiritadilar:
d) his-tuyg‘ular odamlar va ularning muhiti (shu jumladan, boshqa odamlar)
o‘rtasidagi munosabat va o‘zgarishlardan darak beradi. bu munosabatlarda haqiqiy
yoki xayoliy. Shunday qilib, hissiy intellekt - bu o‘z his-tuyg‘ularini va
boshqalarni tan olish va to‘g‘ri idrok etishga yordam beradigan aqliy qobiliyatlar,
shuningdek, his-tuyg‘ularni boshqarish qobiliyati.
Tadqiqotlarimda men amal qiladigan model pedagogika fanlari nomzodi
Dmitriy Vladimirovich Lyusin tomonidan taklif qilingan modeldir. D.V.ning
so‘zlariga ko‘ra. Lyusinning ta’kidlashicha, hissiy intellekt "o‘zining va
boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish va ularni boshqarish qobiliyati". Muallif
ikkita hissiy intellektni aniqlaydi: intrapersonal - VEI (o‘z his-tuyg‘ularini
tushunish va boshqarish) va shaxslararo - MPEI (boshqa odamlarning his-
tuyg‘ularini tushunish va boshqarish).
Tuyg‘ular bir-biri bilan chambarchas bog‘langan timsollarning boy
to‘plamini tashkil qiladi va ko‘p odamlar hissiy tilning mavjudligi haqida
bahslashadilar. 3-tarmoq hissiyotlarni belgilash qobiliyatini o‘z ichiga oladi, ya’ni.
23

bog‘liq hissiy tushunchalar guruhlari mavjudligini ko‘ring (masalan , Ortony,
Clore, & Collins, 1988).
Muayyan his-tuyg‘ular nima uchun paydo bo‘lishini tushunish hissiy
intellektning muhim tarkibiy qismidir. Misol uchun, tirnash xususiyati va
norozilik, agar tirnash xususiyati sababi davom etsa va uning ta’siri kuchaysa,
g‘azabga olib kelishi mumkin. Tuyg‘ularning bir-biriga mos kelishini va vaqt
o‘tishi bilan qanday o‘zgarishini bilish boshqalar bilan munosabatda bo‘lish va
o‘z-o‘zini anglashni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Xulosa
Emotsional intellekt rivojlangan bo‘lishida shaxs emotsiyalarni tushunishi
muhim. Quyida shaxs emotsiyalarini tushunish layoqatiga oid ma’lumotlarni
24

keltiramiz. Emotsiyalarni tushunish - murakkab emotsiyalar ularning bir
bosqichdan boshqasiga o‘tishi, emotsional tahlil va bilimlarni ishlata olishni
tushuntiruvchi qobiliyatdir. Emotsiyalarni tushunish o‘zida emotsiyalarni
tasniflash xamda o‘zaro munosabatlarda ular orasidagi bog‘liklikni aniqlash,
mazmunini tushuntirish; (ambivalent) hissiyotlarni tushunishni ko‘rsatadi.
R.Bar On fikricha, emotsional intellekt - bu atrof muhit talablari va bosimi
bilan yaxshi kelishishga ta’sir qiluvchi kognitiv bo‘lmagan qobiliyatlar va
malakalar yig‘indisidir. R.Bar Ongning muhim yutug‘i emotsional intellekt
nazariyasi va amaliyotidagi 1996-yildagi EQni o‘lchash so‘rovnomasi (Emotional
Quotient Inventory -EQi)ni ishlab chiqqani bo‘ldi.Dastlab so‘rovnoma psixologik
xotirjamlik determinanti nazariyasini empirik teshirish maqsadida ishlab
chiqilgan. Asta-sekin muallif emotsional intellekt (individning atrof muhit
talablarini muvaffaqiyatli engish qobiliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi kognitiv
bo‘lmagan bilim,malakalar) va psixologik xotirjamlik (emotsional salomatlik)ning
o‘zaro bog‘lik murakkab konsepsiyalarga miqdoriy baholash va operatsional ta’rif
berish uchun nazariy eklektik va ko‘p omilli yondashuvini rivojlantirdi. Ushbu
so‘rovnomada emotsional intellektning beshta asosiy komponenti taqdim etilgan:

Ichki shaxsiy - emotsiyalar xakidagi bilimlar, emotsiyalarni tushunish va
ifodalash qobiliyati (emotsional o‘zini anglash, tirshqoqlik/chidamlilik, o‘zini
hurmat q ilish, mustaqillik, o‘zini faollashtirish).

Shaxslararo - o‘zgalar hissiyotlarini anglash, tushunish, qabul qilish
qobiliyati (empatiya, ijtimoiy mas’uliyat, shaxslararo munosabat).

Moslashuvchanlik - o‘zgaruvchan sharoit va vaziyatlarga o‘z hissiyotlarini,
o‘ylari va xulq-atvorini moslashtirish, shuningdek, bu o‘zgarishlarni boshqarish
qobiliyati (realistiklik, qayishqoqlik, muammoni h al etishlik).

Stressni bosh q arish - (stressda bar q arorlik, impulsivlikni nazorat q ilishlik).

Umumiy kayfiyat - (optimizm, baxt).
Bu so‘rovnomaning afzalligi, uning ishonchlililik darajasi va validligi
yuqoriligida, shuningdek, uning bolalar va 6 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan
o‘smirlarni testlashtirish mumkin bo‘lgan variantiga egaligida bo‘ldi.
25

D.V.Lyusin emotsional intellektni tadqiq qilar ekan uni bir tomondan
insonning kognitiv qobiliyatlari, bosh q a tomondan shaxslilik xususiyatlari bilan
bog‘liqligini ta’kidlagan. A.V.Karpov va A.S.Petrovskaya fikricha, emotsional
intellekti yaxshi rivojlangan odam har doim emotsional nostabil bo‘lgan holatlarga
ro‘paro keladi shu bilan bunday vaziyatlarga to‘g‘ri munosabatda bo‘la oladi 4
.
So‘nggi so‘z o‘rnida aytish mumkinki, psixologiyadada emotsional intellekt
fenomeni keng qamrovli bo‘lib, uni shaxs jamiyatda shug‘ullanadigan har bir
faoliyatiga u yoki bu tasirini o‘tkazishi tabiiy. Shunday bois shaxs emotsional
intellekti shakllanishi xamda rivojlanishida faoliyatlarning tutgan o‘ rnini tad qiq
q ilish a h amiyatlidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Mirziyoyev S h . M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash -yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. –Т.: O‘zbekiston, 2017 . -23 b .
4
Ўлмасова Д.Ҳ., Эмоционал интеллектнинг ўрганилиш тарихи.Аcademic research in educational sciences
volume 2 | ISSUE 9 | 2021
26

2. Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. - T.: O‘zbekiston, 2016y. - 14b.
3. Андреева Т. В. Семейная психология: Учеб. пособие. — СПб.: Речь, 2004.
—177 c
4. David G. Myers C. Nathan Dewall. Psychology . Worth Publishers
5. Madison Avenue New York, NY 10010. 2015.-186 p .
6. Горохова Александра Александровна. Формирование эмоционального
интеллекта младших подростков. Выпускная квалификационная работа
Челябинск 2019
7. Ismoilova N., Abdullayeva D. Ijtimoiy psixologiya: o‘quv qo‘llanma
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. - Toshkent:
O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2013.-21b.
8. Muxamedova D.G‘., Mullaboeva N.M., Rasulov A.I. Umumiy psixologiya:
darslik. T, 2017.-98b.
9. Muxamedova D . G ., Salomova G . SH . Psixologik tadqiqotlar ma ’ lumotlarini
qayta ishlash metodlari va texnologiyalari : Darslik . – T .2020.-15-90 b .
10. G‘oziyev E. Ontogenez psixologiyasi: Darslik. – T.:Noshir, 2010.-77b
11. G‘oziyev E. Umumiy psixologiya: Darslik. – T.: Universitet,
2002 .- 96b
12. Горохова Александра Александровна. Формирование эмоционального
интеллекта младших подростков. Выпускная квалификационная работа
Челябинск 2019
13. Давыдова Юлия Викторовна. Диссертация. Эмоциональный интеллект:
O сновные характеристики, структура и особенности проявления в
подростковом возрасте.
14. Abraham, R. 2005. Emotional intelligence in the workplace: A review and
synthesis. In R. Schulze and R. D. Roberts, eds., Emotional Intelligence: An
International Handbook. Cam bridge, MA: Hogrefe and Huber, pp. 255-70.
15. Ackerman, P. L. 1996. A theory of adult intellectual development: Process,
personality, interests, and knowledge. Intelligence 22: 227-57.
27

16. Sharafitdinov Abdulla XXX, Soyimnazarov Navro‘zbek Baxtiyor ugli,
Characteristics of Emotional Intelligence in Managers Volume: 01Issue: 10|
Oct–2022
17. Abdulla Sharofitdinov, Navro‘zbek Soyimnazarov, HISSIY BEQARORLIK
VA UNI OLDINI OLISHNING PSIXOLOGIK USULLARI , Журнал
Педагогики и психологии в современном образовании: Том 3 № 1 (2023)
18. Sharofitdinov, A., & Soyimnazarov, N. (2023). RAHBARLARDA
EMOTSIONAL NAZORAT VA O‘Z-O‘ZINI ANGLASH. Журнал
Педагогики и психологии в современном образовании, 3(1)
19. Sharofitdinov, A., & Soyimnazarov, N. (2023). BOSHQARUVCHI
SHAXSIDA EMOTSIONAL INTELLEKTNING O‘ZIGA XOSLIGI. Журнал
Педагогики и психологии в современном образовании, 3(1).
20. Sharofitdinov, A., & Soyimnazarov, N. (2023).EMOTSIONAL INTELLEKT
TUSHUNCHASINING PSIXOLOGIK TAVSIFI. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, 3(1).
O‘zbekiston Milliy Universitetining Jizzax filiali “Psixologiya” fakulteti “ Oila
p sixologiyasi” yo‘nalishi 412 -2 2 -guruh talabasi Karimova Sohibjamolning
Umumiy psixologiya fanidan “ Hissiy intellekt muammosi ’’ mavzusida yozgan
kurs ishiga
TAQRIZ
28

Hozirgi vaqtda ko‘pgina ishlar allaqachon shakllangan, yetuk shaxs yoki
o‘smirlik shaxsiyatining hissiy intellektini o‘rganishga bag‘ishlangan. Biroq,
o‘smirlik davrida shaxsning intellektual, hissiy va motivatsion sohalarida sezilarli
o‘zgarishlar ro‘y beradi, ular yetarli psixologik yordam, tuzatish va maqsadli
rivojlanishni talab qilinishi muammoning dolzarbligini ko‘rsatib turibdi.
Talaba Karimova Sohibjamolning kurs ishi yuzasidan tanlagan mavzu dolzarb
hisoblanadi. Mazkur kurs ishida hissiy intellekt muammosi haqida atroflicha
yoritib o‘tilgan. Kurs ishining kirish qismida mavzuning bugungi kundagi
dolzarbligi, predmeti, maqsadi, vazifalari va tuzilishi imkon darajasida yoritib
berilgan. Talaba Karimova Sohibjamol umumiy psixologiya fanini o‘rganishi
orqali tayyorlagan ushbu kurs ishi kirish, II bob, V paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
Kurs ishining I bobi hissiy intellekt muammosi o‘rganilishining ilmiy-nazariy
asoslari haqida ma’lumotlarni yoritib bergan.
II bobida esa hissiy intellekt muammosining amaliy tahlili bo‘yicha olib
borilgan tadqiqot natijalari haqida to xtalibʻ o tilgan ʻ . Karimova Sohibjamol
tomonidan bajarilgan kurs ishi ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega. Kurs
ishida ayrim juz’iy kamchiliklar mavjud. Kamchiliklar kurs ishining mazmuniga
salbiy ta’sir qilmaganligi uchun kurs ishini himoyaga tavsiya etaman.
Taqrizchi: _______________
O‘zbekiston Milliy Universitetining Jizzax filiali “Psixologiya” fakulteti “ Oila
p sixologiyasi” yo‘nalishi 412 -2 2 -guruh talabasi Karimova Sohibjamolning
Umumiy psixologiya fanidan “ Hissiy intellekt muammosi ’’ mavzusida yozgan
kurs ishiga ilmiy rahbar
XULOSASI
29

Bugungi kunda jamiki narsaning boshlang‘ich asosi, manbai emotsiya
degan g‘oyani, uning qiymatini umumiy fonda birmuncha qadrsizlantiradi, lekin
ikkinchi, ustuvor va yetakchi, umumiy va xususiy ob’ektiv va sub’ektiv, muhim va
nomuhim mezonlar, alomatlar, o‘lchamlar yordami bilan baholanishi ushbu
psixologik masala mohiyatini oqilona talqin qilish zaruriyatini vujudga keltiradi.
Talaba Karimova Sohibjamolning kurs ishi yuzasidan tanlagan mavzu dolzarb
hisoblanadi. Mazkur kurs ishida hissiy intellekt muammosi haqida atroflicha
yoritib o‘tilgan. Kurs ishining kirish qismida mavzuning bugungi kundagi
dolzarbligi, predmeti, maqsadi, vazifalari va tuzilishi imkon darajasida yoritib
berilgan. Talaba Karimova Sohibjamol umumiy psixologiya fanini o‘rganishi
orqali tayyorlagan ushbu kurs ishi kirish, II bob, V paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
Kurs ishining I bobi hissiy intellekt muammosi o‘rganilishining ilmiy-nazariy
asoslari haqida ma’lumotlarni yoritib bergan.
II bobida esa hissiy intellekt muammosining amaliy tahlili bo‘yicha olib
borilgan tadqiqot natijalari haqida to xtalibʻ o tilgan ʻ . Karimova Sohibjamol
tomonidan bajarilgan kurs ishi ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega. Kurs
ishida ayrim juz’iy kamchiliklar mavjud. Kamchiliklar kurs ishining mazmuniga
salbiy ta’sir qilmaganligi uchun kurs ishini himoyaga tavsiya etaman.

Ilmiy rahbar: ________________
30

Hissiy intellekt muammosi

Купить

Похожие документы
Xotira buzilishi
O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari
Diqqat turlari klassfikiyatsiyasi
Psixologik xizmatning predmeti tarixi
Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar