Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 54.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 12 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

194 Sotish

Hozirgi zamonda xalqaro xavfsizlikni ta'minlashda O‘zbekistonning o‘rni

Sotib olish
Hozirgi zamonda xalqaro xavfsizlikni ta'minlashda o ‘ zbekistonning o ‘ rni . MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………….……3 I . BOB . O ‘ ZBEKISTONNING XALQARO XAVFSIZLIK SOHASIDAGI ROLI . 1.1. O ‘ zbekistonning mustaqillikka erishishi va xalqaro xavfsizlik sohasidagi yangilanishlar ………………………………………………..……………………..6 1.2. Mintaqaviy xavfsizlik muammolari va O ‘ zbekistonning yondashuvi …..10 1.3. O‘zbekistonning mintaqaviy barqarorlikni ta'minlashdagi roli…………14 II.BOB. O‘ZBEKISTONNING XAVFSIZLIK SIYOSATI VA STRATEGI- YALARI. O‘ZBEKISTONNING XAVFSIZLIK KONSEPSIYASI. 2.1. Xavfsizlik siyosatining asosiy yo‘nalishlari va maqsadlari……………..22 2.2. Harbiy va iqtisodiy xavfsizlik o'rtasidagi muvozanat…………………..27 2.3. O‘zbekistonning terrorizmga qarshi strategiyalari va ekstremizmning oldini olishdagi chora-tadbirlar………………………………………………...…29 XULOSA…………………………………………………………………………34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………….…………….36 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi :Hozirgi global muhitda xalqaro xavfsizlikni ta'minlash muhim ahamiyatga ega. O'zbekistonning geografik joylashuvi, tarixiy merosi va siyosiy strategiyalari bu jarayonda uning o'rnini belgilaydi. Ushbu maqolada O'zbekistonning xalqaro xavfsizlikni ta'minlashdagi roli, mintaqaviy hamkorlik va global xavfsizlik muammolari yuzasidan yondashuvlari tahlil qilinadi. 1 Xalqaro konvensiya va BMTning rezolyutsiyalariga binoan, BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkilotining asosiy maqsadlari bu – a’zo davlatlarda narkotik moddalarni nazorat qilish, transmilliy jinoyatlar va korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi konvensiyalarning bajarilishiga ko‘maklashish, shuningdek jinoiy sud jarayonlarini isloh qilish, terrorizm va odam savdosi kabi illatlarni oldini olishdan iborat. O‘zbekiston o‘zining 30 millionlik aholisi bilan Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynab kelmoqda. BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkilotining mintaqaviy vakolatxonasi noqonuniy giyohvand moddalar aylanishi, jinoyatchilik, giyohvand moddalar savdosi, terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashga yo’naltirilgan loyihalarni amalga oshirish yo’li bilan aholi, ayniqsa yoshlar salomatligini saqlash va xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha masalalarni hal etishda O‘zbekistonda 1993-yildan buyon faoliyat yuritib kelmoqda. Hozirgi kunda ushbu tashkilot bilan hamkorlikda quyidagi qo‘shma loyihalar amalga oshirilib kelinmoqda: 1.“Giyohvand vositalar, psixotrop moddalar va ularning prekursorlarining qonunga xilof ravishda muo malada bo‘lishiga qarshi kurashish bo‘yicha Markaziy Osiyo mintaqaviy axborot muvofiqlashtirish markazi (CARICC)ni tashkil etish” Mintaqaviy loyihasi (loyihaning umumiy qiymati – 15,4 mln. AQSh doll.). Loyiha doirasida 1 “ Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviyma’rifiy asoslari / Mualliflar jamoasi. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2017. 3 CARICC ni tashkil etish bo’yicha shartnomaning ishtirokchi-davlatlari milliy koordinatorlari Kengashining bir qancha yig’ilishlari o’tkazilib, faoliyatning dolzarb masalalari ko’rib chiqildi, yaqin 2 yildagi faoliyatning eng asosiy yo’nalishlari belgilab olindi. 2. “Treatment II – narkotik moddalarga qaramlikni oldini olish va uning sog‘liq uchun salbiy oqibatlari” Mintaqaviy loyihasi (loyihaning umumiy qiymati – 1 mln. 490 ming AQSh doll.). Sog‘likni saqlash, Mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirliklarining 7 ta mutahassislari loyiha doirasida 2009-yil 24- avgustdan 17-sentabrgacha Toshkent shahrida o’tkazilgan mintaqaviy treninglarda o‘qitildi. 2010-2011 yillarda loyihani amalga oshirish dasturiga muvofiq o‘qitish treninglari tashkillashtirildi. 3. “Oilaviy hayot ko‘nikmalarini shakllantirish dasturi vositasida yoshlar o‘rtasida psixoaktiv moddalarning noqonuniy iste’mol qilinishi, OIV/OITS va jinoyatchilikni oldini olish” Mintaqaviy loyihasi. O‘zbekiston ushbu loyihada 2017-yilga qadar ishtirok etadi. Hozirgi kunda ushbu loyiha doirasida Toshkent shahri va respublikaning uch viloyatida maktab yoshigacha bo‘lgan bolalar uchun “Oila va maktab birgalikda” dasturi amalga oshirilmoqda. 4. “Chegara punktlarini mustahkamlash orqali Afg‘onistonning shimoliy marshrutlari orqali o‘tuvchi noqonuniy opiatlarning aylanishiga qarshi kurashish” Mintaqaviy loyihasi (loyihaning umumiy qiymati – 1,3 mln. AQSh doll.). O’zbekiston Respublikasiga kiruvchi va tranzit orqali MDH mamlakatlari o’tuvchi shaxslar va transport vositalarining asosiy oqimi o’zbek-tojik chegarasidagi «Oybek-avtoyo’l» o’tkazuv punkti orqali amalga oshirilishi hisobga olingan holda, asosiy tehnik hamkorlik oqimi ushbu nazorat-o’tkazuv punktiga yo’naltirilgan. Bundan tashqari, 2011-yilda noqonuniy giyohvand moddalarga qarshi kurash sohasida yuqori natijalarga erishish bo’yicha mintaqa davlatlari uchun kompleks tavsiyaviy hujjat hisoblangan 2011-2015-yillar uchun mo‘ljallangan Afg‘oniston va unga qo‘shni davlatlarda narkotik moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi 4 kurashdagi xatti-harakatlarni qo‘llab-quvvatlash mintaqaviy dasturi yo‘lga qo‘yildi. Kurs ishining maqsadi : O ‘ zbekiston o ‘ z hududida va mintaqada barqarorlikni ta'minlash, terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashishda qat'iy pozitsiyani egallash orqali xavfsizlikni mustahkamlashni maqsad qiladi. Kurs ishining vazifasi : O'zbekistonning xalqaro xavfsizlikni ta'minlashdagi o'rni va vazifalari quyidagi asosiy yo'nalishlarni o'z ichiga oladi:  Terrorizmga Qarshi Kurash : o Terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashda mintaqaviy va global hamkorlikni rivojlantirish. o Xavfsizlik kuchlarini modernizatsiya qilish va tajriba almashish.  Mintaqaviy Barqarorlikni Ta'minlash : o Afg'oniston kabi qo'shni davlatlardagi barqarorlikni ta'minlashga ko'maklashish. o Mintaqaviy xavfsizlik tuzilmalarida faol ishtirok etish.  Xalqaro Tashkilotlar Bilan Hamkorlik : o BMT, SHHT va boshqa xalqaro tashkilotlarda faol ishtirok etish. o Xalqaro xavfsizlik standartlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda hamkorlik qilish.  Iqtisodiy Hamkorlikni Rivojlantirish : o Iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash orqali xalqaro xavfsizlikni mustahkamlash. o Savdo va investitsiya aloqalarini kengaytirish.  Geopolitik Muvozanatni Saqlash : o Geopolitik raqobat sharoitida mustaqil tashqi siyosat yuritish. o Mintaqaviy va global xavfsizlikka hissa qo'shish.  Ijtimoiy Barqarorlikni Ta'minlash : o Ichki ijtimoiy muammolarni hal qilish va milliy birlikni mustahkamlash. 5 o Aholining xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish. I.BOB. O‘ZBEKISTONNING XALQARO XAVFSIZLIK SOHASIDAGI ROLI. 1.1. O‘zbekistonning mustaqillikka erishishi va xalqaro xavfsizlik sohasidagi yangilanishlar. O‘zbekistonning Mustaqillikka Erishishi va Xalqaro Xavfsizlik Sohasidagi Yangilanishlar O‘zbekiston 1991-yil 31-augustda mustaqil davlat sifatida o‘z taqdirini belgilab oldi. Mustaqillik davrida O‘zbekistonning xalqaro xavfsizlik sohasidagi yondashuvlari quyidagi asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi: Mustaqillik O‘zbekistonning tashqi siyosatida mustaqil qarorlar qabul qilish imkonini berdi. Mamlakat o‘zining manfaatlarini himoya qilish va xalqaro maydonda o‘z o‘rnini mustahkamlashga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqdi. O‘zbekiston o‘zini mintaqaviy va global xavfsizlik muammolarida muvozanat saqlovchi davlat sifatida ko‘rsatdi. Bu, ayniqsa, Afg‘oniston bilan bog‘liq xavfsizlik masalalarida sezilarli ahamiyatga ega.O‘zbekiston mustaqil bo‘lganidan so‘ng xalqaro xavfsizlik 2 sohasida bir qator yangilanishlarni amalga oshirdi: O‘zbekiston BMT, SHHT, O‘zbekiston Respublikasining Xavfsizlik Kengashi va boshqa xalqaro tashkilotlarga qo‘shilib, global va mintaqaviy xavfsizlik muammolarini hal qilishda faol ishtirok etmoqda. O‘zbekiston terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashda qattiq pozitsiyani egalladi. Mamlakatning xavfsizlik kuchlari va ichki ishlar tizimi terrorizmga qarshi strategiyalarni kuchaytirdi va xalqaro hamkorlikni rivojlantirdi. O‘zbekiston mintaqaviy xavfsizlik tuzilmalarini mustahkamlashga qaratilgan bir qator tashabbuslarni amalga oshirdi. SHHT doirasida hamkorlik va mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan dasturlarni ishlab chiqdi. 2 Mirziyoyev Sh. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 32 b. 6 O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan strategiyalarni amalga oshirdi. Iqtisodiy barqarorlik xalqaro xavfsizlikni mustahkamlashda muhim omil hisoblanadi. O‘zbekiston ichki ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan dasturlarni amalga oshirdi. Aholining ijtimoiy himoyasi va rivojlanishi xalqaro xavfsizlikni ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston mustaqillikka erishishi bilan xalqaro xavfsizlik sohasida yangilanishlar va o‘zgarishlarga kirishdi. Mamlakat o‘zining mustaqil tashqi siyosatini olib borib, mintaqaviy va global xavfsizlikni ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik, terrorizmga qarshi kurash va iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash O‘zbekistonning xavfsizlik strategiyasining asosiy yo‘nalishlaridir. O‘zbekiston 1924-yilda Sovet Ittifoqining tarkibiga kirdi. Bu davr mobaynida mamlakat iqtisodiy va siyosiy jihatdan markaziy boshqaruvga bo‘ysundi.1991-yil 31-avgustda O‘zbekiston o‘z mustaqilligini e'lon qildi. Bu voqea xalq uchun tarixiy ahamiyatga ega bo‘lib, yangi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni boshladi. O‘zbekiston mustaqillikni qo‘lga kiritgandan so‘ng, o‘zining tashqi siyosatini mustaqil ravishda belgilashni boshladi. Mamlakat o‘z manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan strategiyalar ishlab chiqdi.O‘zbekiston BMT va SHHT kabi xalqaro tashkilotlarda faol ishtirok etadi. Bu orqali xalqaro xavfsizlikka hissa qo‘shish va mintaqaviy barqarorlikni ta'minlashga intiladi. O‘zbekiston terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashda qattiq pozitsiyani egallaydi. Mamlakat ichki xavfsizlikni kuchaytirish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. O‘zbekiston Afg‘onistonda barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlaydi. Mamlakat o‘zining geografik joylashuvi tufayli mintaqaviy xavfsizlik masalalarida muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston iqtisodiy sohalarda barqarorlikni ta'minlash orqali xalqaro xavfsizlikni mustahkamlashga intiladi. Bu iqtisodiy aloqalarni kengaytirish, 7 investitsiyalarni jalb qilish va xalqaro savdo munosabatlarini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi.O‘zbekistonning mustaqillikka erishishi va xalqaro xavfsizlik sohasidagi yangilanishlari mamlakatning global va mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlashdagi o‘rnini belgilaydi. Bu jarayonlar O‘zbekistonning mustaqil tashqi siyosatini, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni, terrorizmga qarshi kurashni va iqtisodiy barqarorlikni o‘z ichiga oladi. O‘zbekistonning xavfsizlik strategiyasi mintaqaviy va global barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan. Xalqaro konvensiya va BMTning rezolyutsiyalariga binoan, BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkilotining asosiy maqsadlari bu – a’zo davlatlarda narkotik moddalarni nazorat qilish, transmilliy jinoyatlar va korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi konvensiyalarning bajarilishiga ko‘maklashish, shuningdek jinoiy sud jarayonlarini isloh qilish, terrorizm va odam savdosi kabi illatlarni oldini olishdan iborat. BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkilotining mintaqaviy vakolatxonasi Markaziy Osiyo davlatlariga noqonuniy giyohvand moddalarining savdosi va iste’molini kamaytirish, uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurash, shuningdek terrorizmga aloqador jinoyatlarga jazo berish va terrorizm haqida ogohlikka chaqirish sohasida ko‘maklashib kelmoqda. Ushbu tashkilotning mintaqaviy vakolatxonasi Toshkent shahrida joylashgan bo‘lib, uning mintaqaviy ofislari Bishkek (Qirg’iziston), Dushanbe (Tojikiston), Ashxobod (Turkmaniston), Ostona va Olma-Ota (Qozog’iston), shuningdek Boku (Ozarbayjon) shaharlarida ham mavjuddir. O‘zbekiston o‘zining 30 millionlik aholisi bilan Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynab kelmoqda. BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkilotining mintaqaviy vakolatxonasi noqonuniy giyohvand moddalar aylanishi, jinoyatchilik, giyohvand moddalar savdosi, terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashga yo’naltirilgan loyihalarni amalga oshirish yo’li bilan aholi, ayniqsa yoshlar salomatligini saqlash va xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha masalalarni hal etishda O‘zbekistonda 1993-yildan buyon faoliyat yuritib kelmoqda. 8 Bundan tashqari, 2011-yilda noqonuniy giyohvand moddalarga qarshi kurash sohasida yuqori natijalarga erishish bo’yicha mintaqa davlatlari uchun kompleks tavsiyaviy hujjat hisoblangan 2011-2015-yillar uchun mo‘ljallangan Afg‘oniston va unga qo‘shni davlatlarda narkotik moddalarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashdagi xatti-harakatlarni qo‘llab-quvvatlash mintaqaviy dasturi yo‘lga qo‘yildi. Ushbu dasturning asosiy maqsadlaridan biri mintaqa mamlakatlarining narkotik moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashishdagi salohiyatini kuchaytirish, shuningdek xalqaro operatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash uchun mahsus manbalar ajratishdan iborat. Mazkur dastur loyihasining umumiy qiymati 60 mln. AQSh dollarini tashkil qiladi. Asosiy donor-mamlakatlar Yaponiya, Rossiya, Shvetsiya, Norvegiya va Italiya hisoblanadi. Dastur ishtirokchilari : Afg‘oniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Eron, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston. “BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkiloti (UNODC) va Butunjahon bojxona tashkilotining konteyner tashilmalarini nazorat qilish bo‘yish global dasturi”. Konteyner tashilmalarini nazorat qilish bo‘yicha global dastur (GPCT) 2004-yilda BMTning Narkotik va jinoyatchilikka qarshi kurash tashkiloti (UNODC) va Butunjahon bojxona tashkiloti tomonidan bojxona va boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatini birlashtirish orqali bu kabi jinoyatchilik faoliyatiga chek qo‘yish maqsadida ishlab chiqilgan. GPCTning o‘n yillik amalda bo‘lish davrida katta yutuqlarga erishildi. Faqatgina 2013-yilda 23 tonna kokain, 6 tonna kannabis, 1,2 tonna geroin, 60 tonna tramadola va 725 kg miqdorda fil suyaklari ushlab qolindi. 119 ta konteynerda kontrafakt mahsulotlar aniqlandi. O‘zining amaliyotga tadbiq etilishidan so‘ng GPCT port nazorati bo‘yicha 30 dan ortiq tezkor bo‘linmalarni tashkil qildi, bu esa, o‘z navbatida, narkotik va boshqa taqiqlangan mahsulotlarning, xususan, 100 tonna kokain, 3 mln tonna geroin, 60 tonna kannabis va taqiqlangan narkotik moddalari ishlab chiqishda qo‘llaniluvchi 1273 tonna miqdoridagi kimyoviy modda-prekursorlar, shuningdek, sigaretalar, 9 avtomobillar, dori vositalari, elektron chiqindilar, xavfli materiallar va yovvoyi hayvonlar kabi taqiqlangan tovarlar va narkotik moddalarni aniqlash va musodara qilishning sezilarli darajada oshishiga sabab bo‘ldi. 1.2. Mintaqaviy xavfsizlik muammolari va O‘zbekistonning yondashuvi. Afg onistonda qochoqlar sonini ortishi mintaqa iqtisodiyoti va ijtimoiy-ʻ siyosiy hayotiga salbiy ta sir etmay qolmaydi, albatta. Mamlakatda ahvolni ʼ barqarorlashtirish uchun Afg onistondagi muammolarni tinch yo l bilan hal etish, ʻ ʻ tomonlarni o zaro kelishuviga erishish va xalqaro hamjamiyatni moliyaviy va ʻ gumanitar ko magi talab etiladi. O zbekiston tinchliksevar mamlakatdir. ʻ ʻ Xalqimizda bir naql bor: “Qo shning tinch - sen tinch”. Shunday ekan, nafaqat o z ʻ ʻ yurtining tinchligi, balki qo shni mamlakatlarning tinchligi va albatta mintaqa ʻ tinchligi - bu bir qator mamlakatlarning farovonligiga 3 , iqtisodiy jihatdan yuksalishiga va albatta kelajak avlodga munosib moddiy va ma naviy meros ʼ qolishiga zamin yaratadi. Bugungi kunda globallashuv jarayonlarining jadal rivojlanishi xalqaro munosabatlarga o z ta sirini o tkazmoqda. Mazkur sharoitda davlatlararo ʻ ʼ ʻ munosabatlarni mustahkamlash, transmilliy tahdidlarga qarshi kurashish va global barqarorlikni ta minlash bevosita davlatlar o rtasidagi kuchlar va manfaatlar ʼ ʻ muvozanatining shakllanishiga bog liq. So nggi yillarda jahonda yuz bergan ʻ ʻ voqealar dunyoning geosiyosiy strukturasi va yo nalishini tubdan yangiladi, jahon ʻ siyosatiga asta-sekin bir guruh yangi suveren davlatlarning kirib kelishi natijasida davlatlararo siyosat va diplomatiya maydoni tubdan boshqa mohiyat va mazmun kasb etmoqda. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev davlat rahbari ʻ sifatida faoliyatining ilk kunlaridan Markaziy Osiyo davlatlari bilan amaliy, o zaro ʻ manfaatli va yaxshi qo shnichilik munosabatlarini shakllantirish, mintaqada ʻ xavfsizlikni ta minlashni tashqi siyosatning ustuvor yo nalishi sifatida belgiladi va ʼ ʻ 3 Mirziyoyev Sh. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 32 b. 10 uning ma naviy jihatlarini ta kidladi. O zbekiston rahbari mintaqaviy xavfsizlik vaʼ ʼ ʻ barqarorlikni ta minlashga doir strategik qarashlarini 2017-yil 19-sentyabrda Nyu- ʼ York shahrida bo lib o tgan BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida batafsil ʻ ʻ bayon qildi. Shu bilan birga, 2020-yil 24-sentyabr kuni Prezidentimiz Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 75-sessiyasidagi o zbek tilidagi nutqida ʻ O zbekiston tomoni Afg onistonni Markaziy Osiyoning ajralmas qismi sifatida ʻ ʻ qabul qilishi, 2018-yil mart oyida o tkazilgan Afg oniston bo yicha oliy darajadagi ʻ ʻ ʻ Toshkent konferensiyasi afg on muammosini yechish uchun xalqaro hamjamiyat ʻ sa y-harakatlarini safarbar etishda yangi bosqich bo lganligi, 2020-yilning sentyabr ʼ ʻ oyida Doha shahrida afg on siyosiy kuchlari o rtasida boshlangan tinchlik ʻ ʻ muzokaralarini to la qo llab-quvvatlanishi va bu muzokaralar jafokash afg on ʻ ʻ ʻ zaminida tinchlik va barqarorlik o rnatishiga umid qilinishi ta kidlandi. ʻ ʼ Mintaqada iqtisodiy integratsiya jarayonlariga Afg onistonni keng jalb etish ʻ maqsadida «Surxon – Puli Xumri» elektr uzatish tarmog ini, Mozori Sharifdan ʻ Hind okeani portlariga chiqadigan temir yo l qurilishi kabi yirik infratuzilma ʻ loyihalarini amalga oshirishga kirishilganligi, Afg onistonda tinchlik va ʻ barqarorlik o rnatish masalalari Birlashgan Millatlar Tashkilotining doimiy e tibor ʻ ʼ markazida bo lib qolishi zarurligi, faqat birgalikda va yaqin hamkorlik orqali ʻ afg on xalqining ezgu orzu-umidlarini ro yobga chiqarish mumkinligi va bu borada ʻ ʻ “Beqaror va vayronkor vaziyatdan – tinchlik va bunyodkorlik sari” degan tamoyil asosida ish olib borish muhimligi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti huzurida afg on ʻ xalqining dardu tashvishini tinglaydigan, doimiy faoliyat ko rsatadigan qo mita ʻ ʻ tashkil etish lozimligi hamda u shbu qo mitaning asosiy vazifasi Afg onistonning ʻ ʻ iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga ko mak berishdan iborat bo lishi zarurligi ʻ ʻ ta kidlandi. ʼ Mazkur keng qamrovli xalqaro huquq normalarini va milliy-ma naviy ʼ qadriyatlarni o zida qamrab olgan huquqiy asoslarga hamda siyosiy g oyalarga ʻ ʻ tayanib, mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017-2021- yillarda O zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo nalishi bo yicha ʻ ʻ ʻ 11 Harakatlar strategiyasining beshinchi ustuvor yo nalishi xavfsizlik, millatlararoʻ totuvlik va diniy bag rikenglikni ta minlash, chuqur o ylangan, o zaro manfaatli va ʻ ʼ ʻ ʻ amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritishga yo naltirilgan. ʻ Harakatlar strategiyasida xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag rikenglikni ta minlash hamda chuqur o ylangan, o zaro manfaatli va amaliy ʻ ʼ ʻ ʻ tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yo nalishlar aniq belgilab olindi. Buning amaliy ʻ isboti sifatida fuqarolik, millatlar va konfessiyalararo tinchlik va totuvlikni mustahkamlanishida, O zbekistoning tevaragida xavfsizlik, barqarorlik va ahil ʻ qo shnichilik muhitini shakllantirilayotganligida ko rishimiz mumkin. ʻ ʻ Bundan tashqari, Prezidentimiz 2021-yil 14-15-iyul kunlari Toshkentda o tkazilgan “Markaziy va Janubiy Osiyo: mintaqaviy o zaro bog liqlik. Tahdidlar ʻ ʻ ʻ va imkoniyatlar” mavzusidagi xalqaro konferensiyadagi nutqida ham Markaziy va Janubiy Osiyoda zamonaviy, samarador va xavfsiz transport-logistika infratuzilmasini yaratish, Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar temir yo l ʻ tarmog i mintaqalarimiz o rtasida o zaro bog liqlik arxitekturasining asosiy ʻ ʻ ʻ ʻ bo g iniga aylanishi kerakligi, bu temir yo l tarmog i Janubiy Osiyo va Yevropa ʻ ʻ ʻ ʻ mamlakatlari o rtasida Markaziy Osiyo va MDH hududi orqali o tadigan eng qisqa ʻ ʻ yo lni ochish, shu bilan birga, yuklarning turib qolishi va tashish muddatlarini ʻ sezilarli darajada qisqartirishga xizmat qilishi, bundan tashqari, Transafg on temir ʻ yo l qurilishi loyihasi kelgusida mamlakatlarimizni Xitoy va Osiyo-Tinch okeani ʻ mintaqasining boshqa yetakchi davlatlari bilan bog lashi mumkinligi, bu esa “Bir ʻ makon, bir yo l” tashabbusi maqsadlari bilan ham uyg unligi ta kidlandi. ʻ ʻ ʼ 4 Shu bilan birga, 2021-yil 17-avgust kuni O zbekiston Respublikasi Prezidenti ʻ Shavkat Mirziyoyevning “Yangi O zbekiston” gazetasi bosh muharriri Salim ʻ Doniyorovning savollariga bergan javoblarida ham O zbekistonning Markaziy ʻ Osiy mintaqasi va jahon miqyosidagi siyosiy o rni va nufuzi oshganligi, dunyoda ʻ Yangi O zbekistonga nisbatan ishonch ruhi va mamlakatimiz bilan hamkorlikka ʻ intilish tamoyillari kuchayganligi ta kidlanib, qo shni mamlakatlar bilan savdo- ʼ ʻ 4 Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutq. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 32 b. 12 iqtisodiy va madaniy-gumanitar aloqalari jadal rivojlanayotganligi, azal-azaldan qardosh va birodar bo lgan mamlakatlarimiz ko pgina mintaqaviy va globalʻ ʻ masalalar, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bo yicha yaqin hamkorlikda harakat ʻ qilishni boshlaganligi va jahon siyosatshunosligida “Markaziy Osiyo ruhi” iborasini paydo bo lganligi aytib o tilgan. Bu esa Prezidentimizning butun ʻ ʻ dunyoda va Markaziy Osiyoda mintaqaviy xavfsizlikni ta minlashda ilgari ʼ surayotgan siyosiy g oyalari va ularning ma naviy jihatlari hisoblanadi. ʻ ʼ O zbekiston Respublikasi afg on masalasiga hech qachon e tiborsiz ʻ ʻ ʼ bo lmagan. Mustaqillik yillarida O zbekiston tomonidan Afg onistonda tinchlik va ʻ ʻ ʻ barqarorlikni ta minlash yuzasidan bir qator tashabbuslar ilgari surildi. Jumladan, ʼ Eron, Xitoy, Pokiston, Tojikiston, Turkmaniston, O zbekiston, shuningdek, AQSH ʻ hamda Rossiya ishtirok etgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti shafeligidagi Afg onistonning “Qo shnilari va do stlari” nomli “6+2” muloqot va kelishuv ʻ ʻ ʻ guruhi tuzildi. 1998-yil 21-sentyabr kuni Nyu-Yorkda “6+2” formatida tashqi ishlar vazirlarining uchrashuvi uyushtirilib, unda Afg oniston masalasida o zaro ʻ ʻ anglashuv jihatlari qabul qilindi. 1999-yil 19-20-iyul kunlari Birlashgan Millatlar Tashkiloti ko magida Afg oniston bo yicha “6+2” guruhining Toshkent oliy ʻ ʻ ʻ darajadagi uchrashuvi bo lib o tdi. Unda tomonlar Afg onistondagi mojaroni tinch ʻ ʻ ʻ yo l bilan hal etishning asosiy tamoyillari haqidagi Toshkent deklaratsiyasini ʻ imzoladilar. Mazkur deklaratsiya hali-hamon ushbu mamlakatning barcha ichki siyosiy kuchlari tomonidan qabul qilingan hamda BMT tomonidan tasdiqlangan yagona rasmiy hujjatdir. Afg onistonda tinchlik va barqarorlikni saqlash maqsadida 2008-yil “6+3” ʻ formatida tashqi ishlar vazirlarining uchrashuvi uyushtirildi, 2018-yil 27-mart kuni “Toshkent deklaratsiyasi” qabul qilindi. Umuman olganda, Afg oniston Markaziy ʻ Osiyo davlatlarining Hind okeani va Fors ko rfazi portlariga eng qisqa yo lini ʻ ʻ ta minlashi, Hindiston, Eron va Pokistonni Yevropa va Yaqin Sharq bozorlari bilan ʼ bog lashi mumkin. Shu munosabat bilan Afg onistonda tinchlik va xavfsizlik ʻ ʻ o rnatishning asosiy masalalari bo yicha keng va qat iy xalqaro konsensusni ʻ ʻ ʼ tasdiqlash, mamlakatda milliy yarashuv bo yicha afg onistonliklar rahbarligida va ʻ ʻ 13 ularning sa y-harakatlari bilan amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni qo llab-ʼ ʻ quvvatlash masalasi tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Mamlakatimiz afg on ʻ muammosiga bag ishlangan deyarli barcha xalqaro forumlarda faol ishtirok ʻ etmoqda. “Qobul jarayoni”, “Moskva formati”, “Osiyo yuragi - Istanbul jarayoni” forumi, Afg oniston bo yicha xalqaro aloqa guruhi, “SHHT - Afg oniston” aloqa ʻ ʻ ʻ guruhi, Afg oniston bo yicha mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik konferensiyasi ular ʻ ʻ jumlasidandir.Xulosa o rnida shuni alohida ta kidlash lozimki, Afg onistonda ʻ ʼ ʻ qochoqlar sonini ortishi mintaqa iqtisodiyoti va ijtimoiy-siyosiy hayotiga salbiy ta sir etmay qolmaydi, albatta. Mamlakatda ahvolni barqarorlashtirish uchun ʼ Afg onistondagi muammolarni tinch yo l bilan hal etish, tomonlarni o zaro ʻ ʻ ʻ kelishuviga erishish va xalqaro hamjamiyatni moliyaviy va gumanitar ko magi ʻ talab etiladi. O zbekiston tinchliksevar mamlakatdir. Xalqimizda bir naql bor: ʻ “Qo shning tinch - sen tinch”. ʻ 1.3. O‘zbekistonning mintaqaviy barqarorlikni ta'minlashdagi roli. Konstitutsiyamiz qabul qilinganining 28 yillik bayrami munosabati bilan Prezidentimizning xalqimizga yo'llagan tabrigida ilgari surilgan muhim fikr va g'oyalar shu kunlarda mamlakatimiz jamoatchiligi o'rtasida qizg'in muhokama qilinmoqda. Darhaqiqat, Konstitutsiyamizning qoida va tamoyillaridan kelib chiqib, bundan to'rt yil oldin qabul qilingan Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalar izchillik bilan amalga oshirilishi natijasida bugun xalqimizning dunyoqarashi tubdan o'zgardi.Jamiyatimizning barcha sohalarida tub islohotlar amalga oshirilyapti. Hatto, global pandemiya sharoitida ham boshlangan xayrli ishlar aslo susaymadi. Aksincha, vaziyatdan kelib chiqib inson huquq va manfaatini ta'minlashga oid chora-tadbirlar yanada jadal lashdi.Albatta, yurtimizda amalga oshirilayotgan bunday keng qamrovli ishlar eng avvalo, xalqimizning turmush farovonligini yaxshilash, jamiyatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirishda muhim omil bo'lmoqda. Xalqimiz bugungi kunda murakkab sinovlarni mardona engib, yurtimizda erkin, obod va farovon hayot — yangi O'zbekistonni barpo etish yo'lida fidokorona mehnat qilmoqda.Bugun “Yangi O'zbekiston” degan ibora xalqaro maydonda nafaqat yangi tushuncha, balki real 14 ijtimoiy hodisa sifatida qabul qilinmoqda. Konstitutsiyamiz yaratib bergan ulkan huquqiy imkoniyatlarning samarasi bo'lgan bunday yutuq va natijalar barchamizga, albatta, yuksak g'urur va iftixor bag'ishlaydi.Aytish kerakki, Konstitutsiyamiz xalqimizning asrlar davomida orzu qilgan mustaqilligining yorqin ramzi, tinch va osuda hayot kechirishi, milliy qadriyatlarimiz, tariximiz va madaniyatimizning tiklanishi, shuningdek, inson huquq va erkinliklari kafolatlarini belgilab bergan qomusiy hujjatdir.Shu bilan birga Konstitutsiyamiz vatanimiz taraqqiyoti, xalqimiz farovonligi va xavfsizligini ta'minlash, suverenitetimizni mustahkamlash, mamlakatimizning xalqaro munosabatlarda teng huquqli sub'ekt sifatida faoliyat olib borishini o'zida mujassam etgan milliy manfaatlarimiz yig'indisidir.Bundan tashqari, davlat va jamiyat hayotining barcha jabhalarida tub o'zgarishlar va keng ko'lamli islohotlar, shu jumladan, qonun ustuvorligi va inson huquqlari tamoyillarining mustahkamlanishi, erkin bozor munosabatlari va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni rivojlantirish, uzoq va yaqin xorijiy davlatlar bilan o'zaro manfaatli aloqalarning o'rnatilishida Konstitutsiyamiz muhim poydevor bo'lib xizmat qilmoqda.Bugun O'zbekistonning Konstitutsiyada belgilangan xalqaro huquqning belgilangan tamoyil va me'yorlariga asoslangan, tinchlikparvar, do'stona va o'zaro manfaatli hamkorlikka qaratilgan faol tashqi siyosat olib borishi ichki siyosatimizning mantiqiy davomidir. U mustaqilligimizni yanada mustahkamlashga, fuqarolar tinchligi va milliy totuvligini ta'minlashga, mamlakatimizning barqaror iqtisodiy rivojlanishiga va xalqaro maydonda o'z salohiyatini to'liq namoyon qilishiga zamin yaratmoqda.Yuqorida sanab o'tilgan vazifalar va milliy manfaatlarimizni amalga oshirishga qaratilgan O'zbekistonning tashqi siyosati nimalarda namoyon bo'lmoqda? Birinchidan, bu so'nggi yillarda O'zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasida olib borayotgan mutlaqo yangi tashqi siyosatidir. Davlatimiz rahbari SHavkat Mirziyoev ta'kidlaganidek, Markaziy Osiyo davlatlari bilan do'stona, yaqin qo'shnichilik va o'zaro manfaatli aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlash bu tashqi siyosatimizning ustuvor yo'nalishi sifatida belgilangan. Bundan ko'zlangan 15 asosiy maqsad — mintaqada tinchlik, barqarorlik va xavfsizlik muhitini shakllantirish va xalqlarning farovon hayot kechirishiga sharoit yaratish. Mintaqaviy munosabatlarning yangi bosqichga chiqishiga 2017 yil Samarqand shahrida BMT shafeligida Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash bo'yicha “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo'lidagi hamkorlik” mavzusida xalqaro konferentsiya o'tkazilishi va ushbu tarixiy tadbirdan keyin shakllangan “Samarqand ruhi” katta zamin yaratdi.Buning natijasida, qisqa vaqt ichida Markaziy Osiyo xalqlarining birgalikdagi sa'y-harakatlari tufayli mintaqada do'stlik, yaxshi qo'shnichilik va hamkorlik muhitini yaratishga erishildi.Siyosiy ishonch yuksak darajaga ko'tarildi. Bu esa mintaqadagi hayotiy muhim muammolarni samarali hal etish imkonini bermoqda. O'zbekiston rahbariyati ushbu yo'nalishda izchil, chuqur o'ylangan va tashabbuskor tashqi siyosat olib bormoqda. Shu o'rinda alohida qayd etish lozimki, Markaziy Osiyodagi ijobiy o'zgarishlar mintaqani jahon hamjamiyatida o'rni va nufuzini oshirishga xizmat qilmoqda. Birinchi navbatda, bunga misol sifatida ilk marotaba BMTda “Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta'minlash bo'yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash” rezolyutsiyasi qabul qilinganligini keltirib o'tsak bo'ladi. O'zbekiston tashabbusi bilan qabul qilingan ushbu rezolyutsiyaning muhim jihatlaridan biri shundaki, ushbu hujjat orqali barcha Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining mintaqada ishonch va yaxshi qo'shnichilik muhitini yanada mus - tahkamlashga bo'lgan intilishi va qat'iy siyosiy irodasi namoyon bo'ldi. Ikkinchidan, Markaziy Osiyo mamlakatlari tomonidan ilk marotaba mintaqadagi hamkorlikning ustuvor yo'nalishlari umumiy va yaxlit konsensusga birlashtirgan holda xalqaro hujjatda belgilab olindi. SHu bilan bir qatorda, rezolyutsiyaning qabul qilinishi Markaziy Osiyo mamlakatlari mintaqa taqdiri uchun ma'suliyatni to'liq o'z zimmalariga olishga tayyor ekanliklarini tasdiqladi. 16 Ilk bor Markaziy Osiyo davlatlarining maqsadlari va manfaatlari yagona mintaqa sifatida namoyon bo'ldi. Ushbu fikrning mantiqiy davomi sifatida ta'kidlash joizki, AQSH Karnegi markazi mutaxassislari e'tirof etishicha, mintaqada kuzatilayotgan jarayonlarni yangilanayotgan Markaziy Osiyo ning o'ziga xosligini topishga bo'lgan harakat, deb baholash mumkin. Hozirgi mintaqaviy yaqinlik va do'stona munosabatlar, Markaziy Osiyo davlatlari mus taqillikka erishgan davrdan beri ilk bora kuzatilayotgan ijobiy hodisadir. Jahon hamjamiyatida Markaziy Osiyo ning ahamiyati va roli oshib borayotganligini mintaqada va boshqa chet el mamlakatlari yoki xalqaro birlashmalar o'rtasida muloqotning turli formatlari tashkil qilinayotganligida ko'rishimiz mumkin. Mavjud “Markaziy Osiyo — AQSH”, “Markaziy Osiyo — Evropa ittifoqi”, “Markaziy Osiyo — Koreya Respublikasi”, “Markaziy Osiyo — YAponiya” kabi muloqot formatlari qatoriga oxirgi yillarda “Markaziy Osiyo — Hindiston”, “Markaziy Osiyo — Xitoy” va “Markaziy Osiyo — Rossiya Federatsiyasi” singari yangi formatlar qo'shildi. Bu nimadan dalolat beradi? Avvalambor, mintaqadagi ijobiy o'zgarishlar natijasida yuzaga kelgan mutlaqo yangi muhit dunyoning etakchi davlatlari tomonidan Markaziy Osiyoga nisbatan e'tiborning oshganligini ko'rsatyapti. endilikda, chet el mamlakatlari mintaqa mamlakatlari bilan nafaqat ikkitomonlama hamkorlik doirasida, balki yagona mintaqaviy ko'ptomonlama munosabatlarni rivojlantirishga ahamiyat qaratmoqda. Shuningdek, “Markaziy Osiyo va + ” formatlar orqali mintaqadagi umumiy ehtiyojlari doirasidan kelib chiqqan holda, yagona maqsadlarni amalga oshirish uchun zamin yaratilyapti. Bu o'z navbatida, mintaqadagi barcha mamlakatlar manfaatlarini inobatga olgan Markaziy Osiyoda tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta'minlashga qaratilgan katta qadamdir. Shu bilan birga, mintaqa hamda boshqa davlat va xalqaro institutlar o'rtasida yangi formatlarning tuzilishi bu, Markaziy Osiyoning 17 geosiyosiy va iqtisodiy ahamiyati oshib borishiga, shuning dek, mintaqaga xalqaro munosabatlardagi yaxlit siyosiy-diplomatik sub'ekt sifatida qaralishiga olib kelmoqda. Bu, o'z navbatida, mintaqaning barqarorligini ta'minlab, investitsion jozibadorligini oshiryapti, tashqi davlatlar va investorlar bilan hamkorlik uchun keng imkoniyatlar ochib beryapti. Ayni paytda O'zbekiston va mintaqa davlatlari o'rtasida shakllangan yangi muhit barcha yo'nalishlarda o'z natijasini bermoqda. Siyosiy, savdo-iqtisodiy, transchegaraviy, suv resurslaridan oqilona foydalanish, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish, chegara punktlarini kesib o'tish kabi eng dolzarb muammolarni mintaqa davlatlari ochiq va do'stona ruhda echishmoqda. Shu o'rinda ba'zi bir misollarni keltirib o'tsak: O'zbekiston va mintaqa davlatlari o'rtasida savdo aylanmasi 2016 yilda 2,4 milliard AQSH dollarini tashkil etgan bo'lsa, ushbu raqam 2019 yilga kelib 5,2 milliard AQSH dollariga etdi. Pandemiya sharoitiga qaramasdan, joriy yilning yanvar`-oktyabr` oyida tovar aylanmasi 3,8 milliard AQSH dollarini tashkil qildi. O'zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasida savdo-iqtisodiy va investitsion munosabatlarning jadallik bilan rivojlanishiga yana bir dalil sifatida qo'shma va xorijiy kapital ishtirokidagi korxonalar sonining o'sish ko'rsatkichlarini keltirib o'tish mumkin. Misol uchun, 2017 yil O'zbekiston hududida Markaziy Osiyo davlatlari kapitali ishtirokidagi korxonalar soni 312 ta bo'lsa, joriy yilning iyul` oyiga kelib ushbu raqam 4 barobarga oshib, 1 357 taga etdi. Chegara punktlardagi ba'zi bir to'siqlarning olib tashlanganligi natijasida O'zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari fuqarolari o'rtasida aloqalar tubdan yaxshilandi. Taqqoslash uchun, 5 yil oldin O'zbekiston va Qirg'iziston o'rtasidagi chegara punktlaridan bir sutkada 200-300 nafar fuqaro o'tgan bo'lsa, hozirgi kunda bu raqam 30 mingtaga etdi. Tojikiston bilan ham chegara punktlarini sutkasiga 20 ming nafar fuqaro kesib o'tmoqda. Bularning barchasi mintaqa davlatlari xalqlari uchun yaratilgan qulay shart-sharoitlar natijasidir. 18 Shu bilan birga aytib o'tish lozimki, Markaziy Osiyo mintaqasida shakllangan do'stona va yaxshi qo'shnichilik muhiti sababli mintaqaning investitsion-iqtisodiy salohiyati yanada oshib bormoqda. Xususan, Markaziy Osiyo davlatlarining investitsion jozibadorligi yaxshilanib, 2019 yilda mintaqa mamlakatlari iqtisodiga 37,6 milliard AQSH dollari miqdorida xorijiy investitsiya jalb qilindi. Bu ko'rsatkich 2016 yilga nisbatan 40 foiz ko'p. O'z navbatida mintaqa davlatlarining chet el mamlakatlari bilan tashqi savdo aylanmasi 2019 yilda 2016 yilga nisbatan 56 foiz oshib, 168 milliard AQSH dollarini tashkil qildi. Mintaqa mamlakatlariga tashrif buyuruvchi fuqarolar soni 2019 yilda 18 million nafardan oshib, 2016 yilga nisbatan 93 foiz o'sishga erishildi. Ushbu ko'rsatkichlarning yaxshilanishi, o'z navbatida mintaqa yalpi ichki mahsulotining jadal o'sishiga olib kelmoqda. Xususan, 2016 yilga nisbatan 2019 yilda mintaqa YAIM 19,6 foiz o'sib, 302,8 milliard AQSH dollariga etdi. Yaponiyaning nufuzli “The Diplomat” nashrining yozishicha, SHavkat Mirziyoevning O'zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylanishi Markaziy Osiyoda mintaqaviy munosabatlarning butkul yaxshilanishiga turtki bo'ldi. - O'zbekiston rahbari tashqi siyosatidagi birinchi amaliy harakatlari, qo'shni davlatlar bilan saqlanib qolgan muammolarni konstruktiv yo'llar orqali echib, munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqdi. Buning natijasida Markaziy Osiyo imkoniyatlar mintaqasiga aylanib bormoqda. O'zbekistonning mintaqaviy tashqi siyosati haqida gap ketar ekan, yana bir muhim yo'nalish — bu shubhasiz, Afg'onistondagi vaziyatdir. Davlatimiz rahbari SHavkat Mirziyoev ta'kidlaganidek, Afg'oniston Markaziy Osiyo mintaqasining bir qismi hisoblanib, ikki mamlakat xalqlari asrlar davomida yagona madaniy- tsivilizatsion makonda yashab kelgan. Qayd etib o'tish lozimki, hozirda dunyo hamjamiyatida Afg'onistonda tinchlikni o'rnatishga qaratilgan sa'y-harakatlarning sezilarli faollashuviga turtki bergan hodisa, bu — 2018 yil mart oyida Toshkentda Afg'oniston bo'yicha o'tkazilgan xalqaro konferentsiyadir. 19 Anjuman yakunida qabul qilingan Toshkent deklaratsiyasi Afg'oniston hukumati va “Tolibon” harakati o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri tinchlikparvar muzokaralarni zudlik bilan boshlash zarurligi bo'yicha mintaqaviy va global darajadagi yagona pozitsiyani namoyish etdi. Afg'onistonda tinchlik va barqarorlikni ta'minlashda O'zbekiston tashqi siyosatidagi ustuvor maqsad bu, shubhasiz, Markaziy Osiyo davlatlari bilan ushbu yo'nalishda keng qamrovli harakatlarni amalga oshirishdir. O'z navbatida, so'nggi yillarda Markaziy Osiyodagi yangi mintaqaviy hamkorlik Afg'oniston masalasida ham yagona pozitsiya shakllanishiga olib keldi. Xususan, 2018 yil yanvar` oyida BMT Xavfsizlik Kengashida Markaziy Osiyo davlatlari tashqi ishlar vazirlari ishtirokida “Xavfsizlik va taraqqiyotning o'zaro bog'liq modeli sifatida Afg'oniston va Markaziy Osiyoda mintaqaviy hamkorlikni yo'lga qo'yish” mavzusida maxsus uchrashuv tashkil qilindi. Bundan tashqari, Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining 2019 yil Toshkent shahrida o'tkazilgan ikkinchi Maslahatlashuv uchrashuvlari doirasida qabul qilingan Qo'shma bayonotda barcha davlatlarning Afg'onistonda tinchlikni o'rnatish manfaatdorligi aks ettirildi. Bunda mintaqa davlatlari Afg'onistonni Markaziy Osiyo savdo-iqtisodiy va infratuzilmaviy loyihalarga jalb etish bo'yicha sa'y-harakatlarni davom ettirish muhimligini ta'kidlab o'tishdi. Qayd etish lozimki, Toshkentning Afg'oniston yo'nalishidagi yangilangan siyosati va tashabbuslari butun Afg'onistonda — mamlakat aholisi, rasmiy hukumat, turli siyosiy kuchlar tomonidan munosib kutib olinmoqda. O'zbekiston va Afg'oniston o'rtasidagi munosabatlar faollashuvi natijasida ikkitomonlama savdo-iqtisodiy aloqalar sezilarli darajada faollashdi. Xususan, ikki davlat o'rtasidagi savdo aylanmasi 2019 yilga kelib 617 million AQSH dollarini tashkil qildi, bu 2015 yilga nisbatan 28 foiz yuqori ko'rsatkichdir. Savdo-iqtisodiy aloqalarning faollashuvi transport-logistika sohasiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Misol uchun, 2019 yilga kelib temir yo'l orqali yuk tashish hajmi 10 foiz oshib, 1,1 million tonnaga etdi. 20 Ikki mamlakat o'rtasidagi hamkorlik energetika sohasida ham jadallashmoqda. Xususan, O'zbekiston Afg'onistonga elektr energiyasini etkazib berish haj mini 2002 yilga nisbatan 30 baravarga oshirdi. Ikkitomonlama munosabatlarning muhim yo'nalishlaridan yana biri, bu — afg'onistonlik malakali kadrlarni tayyorlash masalasidir. Ushbu maqsadda 2018 yil Termiz shahrida Afg'oniston fuqarolarini o'qitish markazi ochilib, bugungi kunda 136 nafar afg'onistonlik talaba o'qishni yakunladi. Ushbu bitiruvchilar hozirgi kunda Afg'oniston parlamenti, vazirlik va idoralarida faoliyat ko'rsatyapti. Hozirgi kunda Termizdagi o'quv markazida 172 nafar afg'on talabasi tahsil olmoqda. e'tiborga molik jihati shundaki, ularning 46 nafari afg'onistonlik qizlar. Germaniyaning Ilm-fan va siyosat jamg'armasi ekspertlari fikriga ko'ra, O'zbekistonning mintaqadagi, shu jumladan, Afg'oniston yo'nalishidagi tashqi siyosati mamlakatni investorlar uchun jozibador va xalqaro hamjamiyatda ishonchli hamkor sifatida gavdalanishiga sabab bo'lmoqda. Germaniyalik mutaxassislarning ta'kidlashicha, O'zbekiston ichki va tashqi siyosatida olib borayotgan butkul yangicha islohotlar nafaqat mamlakatning 5 ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga ijobiy ta'sir ko'rsatyapti, shu bilan birga O'zbekistonning xalqaro maydondagi muhim davlatlardan biri sifatida tan olinishiga olib kelmoqda. Uchinchidan, global va umumbashariy muammolarni echishda O'zbekiston o'z tashabbuslari va amaliy harakatlari natijasida xalqaro tashkilotlar va davlatlar tomonidan strategik va ishonchli hamkor sifatida tan olinmoqda. Xususan, 2018 yil 12 dekabr kuni BMT Bosh Assambleyasining yalpi sessiyasida “Ma'rifat va diniy bag'rikenglik” deb nomlangan maxsus rezolyutsiya qabul qilindi. Mazkur hujjat loyihasi O'zbekis ton tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, BMTga a'zo barcha davlatlar tomonidan bir ovozdan qo'llab-quvvatlandi. Qayd etib o'tish lozimki, ushbu tarixiy rezolyutsiyaning qabul qilinishi 2017 yil sentyabr` oyida N`yu- Yorkda bo'lib o'tgan BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida Prezident SHavkat Mirziyoev ilgari surgan tashabbusning amaliy ifodasi bo'ldi. 5 Mirziyoyev Sh. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 32 b. 21 II.BOB. O‘ZBEKISTONNING XAVFSIZLIK SIYOSATI VA STRATEGI- YALARI. O‘ZBEKISTONNING XAVFSIZLIK KONSEPSIYASI. 2.1. Xavfsizlik siyosatining asosiy yo‘nalishlari va maqsadlari. Bu annotatsiyada, axborot xavfsizligi siyosati haqida bilgilar beriladi. Axorot xavfsizligi siyosati, bir mamlakat yoki tashqi tashkilotning axborot tizimlarini xavfsizlikka qarshi himoya qilish va axborotga kirishga harakat qiluvchi kishilar va tashkilotlar uchun qo'llanma va qonunlardan iborat bo'lgan umumiy qo'llanmalar va qonunlar jamlanmasidir. Bu siyosatning maqsadi, axborot tizimlarida yuzaga keladigan xavfsizlik xatarlarini tushuntirish, ularga qarshi kurashish va ularga qarshi himoya qilish, xavfsizlikni ta'minlash va axborotni qo'llab-quvvatlashdir. Axorot xavfsizligi siyosati, sayyoraliklar, tashqi tashkilotlar va fuqarolarning axborot tizimlariga erishishi, tizimdan foydalanishi, o'z ma'lumotlarini saqlashishi va ularga Axborot xavfsizligi siyosati, bir tashkilot yoki mamlakatning axborot tizimlarida xavfsizlikni ta'minlashga oid amalga oshiriladigan qo'llanmalar va qonunlar jamlamasidir. Kirish qismida axborot xavfsizligi siyosatining asosiy qismlari va muhim nuqtalari ko'rsatiladi. 6 Quyidagi kalit so'zlar va ifodalar, axborot xavfsizligi siyosati kirish qismida foydalanilishi mumkin: 1. Maqsad va maqsadlar: Axborot xavfsizligi siyosati o'z maqsadlari va ulardan kutib turgan natijalarni belgilayadi. 2. Qo'llashuvchilar: Siyosatda tashkilotingizning xavfsizlik bo'yicha mas'ul bo'lgan shaxslar va tashkilot birliklari ko'rsatiladi. 6 Tulepov A. Islom va aqidaparast oqimlar. To‘ldirilgan nashr. Mas’ul muharrir Shayx Abdulaziz Mansur. – Toshkent: Sharq, 2014. 22 3. Xavfsizlik prinsiplari: Siyosatda amal qiluvchi asosiy prinsiplar, masalan, konfidensiallik, butunlik, mavjud bo'lish, amalni bajarganlik va boshqalar, ko'rsatiladi. 4. Xavfsizlikning asosiy yo'nalishlari: Siyosatning asosiy yo'nalishlari va ustuvor vazifalari ifodalangan. 5. Xavfsizlikning qo'llanmasi: Xavfsizlikni ta'minlashda qo'llanadigan qo'riqnomalar, standartlar, protseduralar va usullar ko'rsatiladi. 6. Xavfsizlikni oshirish: Siyosatda tashkilotning xavfsizlikni oshirish uchun qo'llaniladigan chora-tadbirlar va strategiyalar ko'rsatiladi. 7. Riskni tahlil qilish: Xavfsizlikning ta'minlanishi uchun tizimdagi xavf va xavfsizlik xatarlarining tahlili va boshqarilishi. 8. Xavfsizlikni ta'minlash usullari: Axborot tizimlaridagi xavfsizlikni ta'minlash uchun amalga oshiriladigan texnikalar, vositalar, vositalarni monitoring qilish usullari va boshqalar ko'rsatiladi. 9. Xavfsizlik kafolatlari: Siyosatda xavfsizlikni ta'minlash uchun tashkilotning qanday kafolatlar berishini belgilash mumkin, masalan, xavfsizlik sertifikatlari, kengaytirilgan kimyo emasligi (PKI), xavfsizlik politalari va boshqalar. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotlarning axborot tizimlarida yozuvlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun ta'minlangan himoya muhofazasini ta'minlash uchun belgilangan strategiyalar, protseduralar va qo'llanmalardir. Bu siyosat, axborot tizimlaridagi xavf va xavfsizlik xatarlarining tahlili, xavfsizlik standartlari va qoidalar, axborot tizimlari uchun huquqiy qo'llanmalar, xavfsizlik nazariyasi va tizimning xavfsizligi uchun belgilangan qarorlarni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning xavfsizlik niyatiga muvofiq tuziladi. Ushbu siyosat tashkilotingizning axborot tizimlarida xavfsizlikga e'tiborini qaratish uchun xavfsizlik monitorinigini, xavfsizlikni oshirish uchun tashqi tashkilotlar bilan hamkorlik va axborot almashinuvini ta'minlashni, tizimdan foydalanuvchilarga xavfsizlikni o'rgatish va ularni xavfsiz foydalanishga o'rgatishni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati tashkilotning xavfsizlikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Bu 23 siyosatni to'g'ri tuzish tashkilotning ma'lumotlarining himoyalangan va xavfsizligini ta'minlashiga yordam beradi. 7 Bu kalit so'zlar, axborot xavfsizligi siyosati bo'yicha muhim tushuncha va asosiy mavzularni ifoda qilishda ishlatiladi. Ular axborot tizimlarini xavfsiz va himoyalanuvchi qilishda ahamiyatga ega bo'ladi. Axborot xavfsizligining siyosati, tashkilotning axborot tizimlarida yozuvlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun ta'minlangan himoya muhofazasini ta'minlash uchun belgilangan strategiyalar, protseduralar va qo'llanmalardan iboratdir. Bu siyosatning asosiy maqsadi, axborot tizimlaridagi xavf va xavfsizlik xatarlarini tushuntirish, ularga qarshi kurashish va ularga qarshi himoya qilish, xavfsizlikni ta'minlash va axborotni qo'llab- quvvatlashdir. Ushbu siyosat tashkilotning xavfsizlik niyatiga muvofiq tuziladi va xavfsizlikning butunligi, risk tahlili, xavfsizlik standartlari, huquqiy qo'llanmalar, xavfsizlik nazariyasi va tashkilotning xavfsizlik monitorinigi kabi muhim qo'llanmalarni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligining siyosati tashkilotning axborot tizimlarini xavfsiz va himoyalangan qilishga intiladi. Ushbu siyosat tashkilotning tizimlarga kirish tizimlarini, ma'lumotlarni shifrlash va himoyalashni, xavfsizlik protokollari va sozlashlarni, tizimdan foydalanuvchilarga xavfsizlikni o'rgatishni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligining siyosati tashkilotning xavfsizlikni ta'minlash va tashkilotni axborot xavfsizligi konsepsiyasi bilan muvofiqlashtirish uchun joriy qilingan qo'llanmalar, standartlar va qonunlardan iboratdir. Bu siyosat tashkilotga axborot tizimlarini muhofaza qilish uchun kerakli bo'lgan qarorlar va jarayonlarni belgilaydi. Axborot xavfsizligi, hozirgi vaqtda tashkilotlar uchun muhim muammolardan biridir. Bu muammolarni yechish uchun esa tashkilotlarning axborot xavfsizligi siyosati kerak. Bu siyosat axborot tizimlarida foydalanuvchi yoki tashkilot ma'lumotlari uchun ta'minlangan himoya va muhofaza tadbirlari jihatidan belgilangan strategiyalar, protseduralar va qo'llanmalardan iborat. Tashkilotning axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning axborot tizimlarida yozuvlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun ta'minlangan himoya muhofazasini ta'minlashga yordam beradi. Bu siyosat, tashkilotning 7 S.Saidjalolov. Dinlardagi oqimlar va sektalar. – Toshkent, “Comlex print” 2019. 24 axborot tizimlaridagi xavf va xavfsizlik xatarlarining tahlili, xavfsizlik standartlari va qoidalar, axborot tizimlari uchun huquqiy qo'llanmalar, xavfsizlik nazariyasi va tizimning xavfsizligi uchun belgilangan qarorlarni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning xavfsizlik niyatiga muvofiq tuziladi. Ushbu siyosat tashkilotingizning axborot tizimlarida xavfsizlikga e'tiborini qaratish uchun xavfsizlik monitorinigini, xavfsizlikni oshirish uchun tashqi tashkilotlar bilan hamkorlik va axborot almashinuvini ta'minlashni, tizimdan foydalanuvchilarga xavfsizlikni o'rgatish va ularni xavfsiz foydalanishga o'rgatishni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning xavfsizlikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Bu siyosatni to'g'ri tuzish tashkilotning ma'lumotlarining himoyalangan va xavfsizligini ta'minlashiga yordam beradi. Shuningdek, bu siyosat tashkilotda ma'lumotlarning yo'qolishiga qarshi qarorlar chiqarish, hujjatlarning himoyalangan saqlashini ta'minlash, xavfsiz foydalanuvchi imkoniyatlarini oshirish va tashkilotni axborot tizimlari orqali kuchliroq qilishga yordam beradi. Axborot xavfsizligining siyosati, bir tashkilotning axborot tizimlarini yozuvlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun xavfsizlashtirishning belgilangan qoida va qarorlar jamlanmasidir. Bu maqolada, axborot xavfsizligi siyosati mavzusida O'zbek tilida ma'lumotlar taqdim etaman. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning axborot tizimlarini hujjatlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun maxsus protokollar va xavfsizlik standartlari asosida himoya qilishni ta'minlaydi. Bu siyosatning asosiy maqsadi, axborot tizimlaridagi xavfsizlik xatarlarini tushunish, ularga qarshi kurashish va ularga himoya qilishni o'z ichiga oladi. Siyosatning amaliyati davomida, axborot tizimlaridagi xavfsizlikni ta'minlash uchun xavfsizlikning turli aspektlari ko'rib chiqiladi. Bu aspektlar tashkilotning xavfsizlik niyatiga muvofiq belgilangan xavfsizlik standartlarini, xavfsizlik protseduralarini, tizimlar uchun huquqiy qo'llanmalarni va axborot xavfsizligi nazariyasini o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati, xavfsizlikning butunligini ta'minlash, xavfsizlikning monitoringini amalga oshirish, tashqi tashkilotlar bilan hamkorlik va axborot xavfsizligi tarbiyasini o'z 25 ichiga oladi. 8 Bu siyosat tashkilotlar uchun muhimdir, chunki u axborot tizimlarini xavfsiz va himoyalangan qilishda katta ahamiyatga ega bo'ladi. "Axborot xavfsizligining siyosati" deb nomlangan maqolada axborot xavfsizligi siyosati haqida o'zbek tilida ma'lumotlar beriladi. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotlarning axborot tizimlarida yozuvlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun ta'minlangan himoya muhofazasini ta'minlashga yo'l qo'yadigan qo'llanmalar va qonunlardan iborat bo'ladi. Bu siyosat tashkilotning axborot tizimlaridagi xavf va xavfsizlik xatarlarini tahlil qilish, xavfsizlik standartlari va qoidalar belgilash, xavfsizlikga oid huquqiy qo'llanmalar, xavfsizlik nazariyasi va tizimning xavfsizligini ta'minlashga doir qarorlar asosida shakllanadi. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning xavfsizlik niyatiga muvofiq rivojlanadi. Ushbu siyosat tashkilotning axborot tizimlaridagi xavfsizlik holatini kuzatish, xavfsizlikni oshirish uchun tashqi tashkilotlar bilan hamkorlik va axborot almashinuvini ta'minlash, tizimdan foydalanuvchilarga xavfsizlikni o'rgatish va ularni xavfsiz foydalanishga o'rgatishni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning axborot tizimlaridagi xavfsizlikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Bu siyosat tashkilotning ma'lumotlarining himoyalangan va xavfsizligini ta'minlash uchun qo'llanmalarni va qarorlarni o'z ichiga oladi. Axborot xavfsizligi siyosati, bir tashkilotning axborot tizimlarida yozuvlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya uchun ta'minlangan himoya muhofazasini ta'minlashning belgilangan qoidalar, strategiyalar va protseduralar to'plamidir. Ushbu siyosat, tashkilotning xavfsizlik niyatiga asoslangan va axborot xavfsizligini ta'minlashda kritik ahamiyatga ega. Axborot xavfsizligi siyosati, axborot tizimlarida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavf va xavfsizlik xatarlarini tushuntirish, ularga qarshi kurashish va ularni zaharlantirish uchun kerakli qo'llanmalar, standartlar va protokollar bilan birgalikda amalga oshiriladi. Bu siyosatning asosiy maqsadi, axborot tizimlaridagi xavfsizlik muammolarini oldini olish, yonli maslahatlar va xavfsizlikni ta'minlash usullarini belgilab, tashkilotning axborot tizimlarini hujjatlar, ma'lumotlar va kommunikatsiya yordamida 8 Jo‘rayev Sh. “Vijdon erkinligining huquqiy kafolatlari” // O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2013–80 b 26 himoyalashni ta'minlashdir. Axborot xavfsizligi siyosati tashkilotning xavfsizlik bilan bog'liq maqsadlarini, qo'llanish va amalga oshirish jarayonlarini, xavfsizlik tarkibini va tartibini belgilaydi. Ushbu siyosat tashkilotning axborot tizimlaridagi xavfsizlikni oshirish, muomalada yuqori darajada himoya qilish va foydalanuvchilarga xavfsizlikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Axborot xavfsizligi siyosati, axborot tizimlarini yaxshi tashkil etish, yoshlarni xavfsizlik tamoyillari bilan ta'lim berish, xavfsizlikni oshirish uchun so'nggi texnologiyalardan foydalanish, xavfsizlik monitorinigini amalga oshirish, tashqi tashkilotlar bilan hamkorlik qilish va xavfsizlikni oshirishdagi eng yangi usullarni taklif etish kabi qo'llanmalarni o'z ichiga oladi. Bu maqolada axborot xavfsizligi siyosati, tashkilotning axborot tizimlaridagi xavfsizlikni ta'minlashda o'rniga keladigan maslahatlar va qo'llanmalar haqida tushuntirilgan. Ushbu siyosatning amalga oshirilishi tashkilotning axborot tizimlarini xavfsiz va himoyalaydi. "Axborot xavfsizligining siyosati" mavzusida O'zbek tilida professional maqola quyidagicha bo'lishi mumkin: "Axborot Xavfsizligi: Huquqiy, Texnikaviy va Tashkiliy Aspektlari" Kirish: Bu maqolada, axborot xavfsizligining siyosati mavzusidagi muhim tartibotlar va muammoniyatlarni tahlil qilinadi. Axborot tizimlaridagi o'lchamli o'zgarishlar va internet foydalanuvchilarining ko'payishi bilan birga xavfsizlik muammosi ham kengaymoqda. Maqolada, axborot xavfsizligi siyosatining asosiy mazmuni, huquqiy aspektlari, texnikaviy imkoniyatlari va tashkiliy muammolari ko'rib chiqiladi. 2.2. Harbiy va iqtisodiy xavfsizlik o‘rtasidagi muvozanat. Harbiy xavfsizlik davlatning mudofaa qobiliyatini, uning harbiy kuchlarini va strategik imkoniyatlarini o‘z ichiga oladi. Bu quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi: Mamlakatning harbiy kuchlari, ularning texnik va taktik jihatlardagi tayyorgarligi.Xalqaro va mintaqaviy harbiy hamkorlik, ittifoqchilik aloqalari.Harbiy tahdidlarga qarshi kurash strategiyalari, jumladan, terrorizm va ekstremizmga qarshi choralar.Iqtisodiy xavfsizlik davlatning iqtisodiy barqarorligini, rivojlanishini va resurslarni boshqarish qobiliyatini ta'minlaydi. Bu quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi: 27 Davlatning iqtisodiy o‘sishi, investitsiyalarni jalb qilish va bozorlarni rivojlantirish.Ijtimoiy muammolarni hal qilish, aholi farovonligini oshirish va ijtimoiy xizmatlarni ta'minlash.Mamlakatning energiya xavfsizligini ta'minlash va tabiiy resurslarni samarali boshqarish.Harbiy va iqtisodiy xavfsizlik o‘rtasidagi muvozanat davlatning umumiy xavfsizligini ta'minlash uchun muhimdir. Bu muvozanatni saqlash uchun quyidagi jihatlarga e'tibor berish lozim.Davlatning harbiy va iqtisodiy ehtiyojlari o‘rtasida resurslarni oqilona taqsimlash. Iqtisodiy rivojlanish harbiy kuchlarni mustahkamlashga yordam beradi, shuning uchun iqtisodiy barqarorlik harbiy xavfsizlik uchun zarurdir.Harbiy va iqtisodiy siyosatlarni bir-biri bilan bog‘lash. Harbiy strategiyalar iqtisodiy imkoniyatlar asosida ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi kerak.Iqtisodiy va harbiy xavfsizlikni ta'minlash uchun xalqaro hamkorlikni rivojlantirish. Mintaqaviy va global xavfsizlik muammolarini hal qilishda birgalikda harakat qilish.Harbiy va iqtisodiy xavfsizlik o‘rtasidagi muvozanat davlatning barqarorligini ta'minlash uchun zarurdir. Iqtisodiy barqarorlik harbiy kuchlarni mustahkamlashga yordam beradi, shuning uchun ushbu ikki soha o‘rtasida muvozanat saqlash davlatning umumiy xavfsizligini oshiradi. Harbiy va iqtisodiy strategiyalarni birlashtirish orqali mamlakatlar o‘z xavfsizliklarini yanada mustahkamlashlari mumkin. 9 Mamlakatlar harbiy texnologiyalarni yangilash va modernizatsiya qilish orqali mudofaa qobiliyatini oshiradilar. Bu, yangi qurollar, uskunalar va strategiyalarni o‘z ichiga oladi.Harbiy kuchlarning samaradorligi malakali kadrlar tayyorlashga bog‘liq. O‘qitish va tayyorgarlik dasturlari harbiy kuchlarni kuchaytiradi. Mintaqaviy va global xavfsizlik masalalarini hal qilishda ittifoqlar muhim ahamiyatga ega. Masalan, NATO va SHHT kabi tashkilotlar doirasida hamkorlik xavfsizlikni mustahkamlashga yordam beradi.Mamlakatlar o‘rtasida harbiy tajriba va bilimlarni almashish, strategik yondashuvlarni rivojlantirish imkonini beradi.Harbiy xavfsizlik terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashishda faol ishtirok etishni talab qiladi. Bunda razvedka, monitoring va tezkor kuchlarni 9 Jo‘rayev Sh. “Vijdon erkinligining huquqiy kafolatlari” // O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2013–80 b 28 tayyorlash muhimdir.Zamonaviy harbiy strategiyalar gibrid tahdidlarga qarshi kurashishni o‘z ichiga oladi, bu esa iqtisodiy, siyosiy va axborot sohalaridagi tahdidlarga javob berishni anglatadi.Iqtisodiy o‘sish mamlakatning umummilliy xavfsizligini ta'minlashda muhim omil bo‘ladi. Barqaror iqtisodiy muhit odamlarning farovonligini oshiradi va ijtimoiy muammolarni kamaytiradi.Xalqaro investitsiyalarni jalb qilish iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlaydi va yangi ish o‘rinlarini yaratadi.Ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash uchun mamlakatlar ta'lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy himoya dasturlarini amalga oshiradilar. Bu aholi farovonligini oshirishga yordam beradi.Qashshoqlik, ishsizlik va ijtimoiy adolatsizlik kabi muammolarni hal qilish ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda muhimdir.Energiya resurslarini samarali boshqarish mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta'minlaydi. Energiya ta'minotidagi uzilishlar iqtisodiy faoliyatni to‘xtatishi mumkin.Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ularni saqlab qolish va qayta tiklash iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlaydi.Harbiy va iqtisodiy xavfsizlikni birlashtiruvchi strategiyalar ishlab chiqish zarur. Masalan, harbiy xarajatlar iqtisodiy o‘sish bilan bog‘liq bo‘lishi kerak.Mamlakatlar o‘z resurslarini harbiy va iqtisodiy ehtiyojlar o‘rtasida oqilona taqsimlashi lozim, bu esa umummilliy xavfsizlikni ta'minlaydi.Xalqaro tashkilotlar, masalan, BMT va SHHT, harbiy va iqtisodiy xavfsizlikni saqlashga qaratilgan dasturlarni amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi.Mintaqaviy xavfsizlik masalalarini hal qilishda hamkorlikni kuchaytirish zarur. Mintaqaviy muammolarni birgalikda hal qilish mamlakatlar o‘rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashga yordam beradi.Harbiy va iqtisodiy xavfsizlik o‘rtasidagi muvozanat davlatning barqarorligini ta'minlash uchun muhimdir. Iqtisodiy barqarorlik harbiy kuchlarni mustahkamlashga yordam beradi va harbiy xavfsizlik iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. Ushbu ikki soha o‘rtasida to‘g‘ri muvozanatni saqlash orqali mamlakatlar xavfsizlikni yanada mustahkamlashlari mumkin. Harbiy va iqtisodiy strategiyalarni birlashtirish, resurslarni oqilona taqsimlash va xalqaro hamkorlikni rivojlantirish bu jarayonning asosiy omillaridir. 29 2.3. O‘zbekistonning terrorizmga qarshi strategiyalari va ekstremizmning oldini olishdagi chora-tadbirlar. 2022 yil 3-4 mart kunlari Toshkent shahrida “BMTning Global aksilterror strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha Birgalikdagi harakatlar rejasi doirasida Markaziy Osiyo mamlakatlarining mintaqaviy hamkorligi” mavzu- sida o‘tkaziladigan xalqaro konferensiya g‘oyat muhim va dolzarb ahamiyatga ega. Ushbu global anjuman mintaqa mamlakatlari va jahon hamjamiyati sa’y- harakatlarini terrorizmga qarshi hamjihatlik bilan kurashish uchun birlashish hamda faollashishga da’vat etishga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti BMT Bosh Assambleyasining 75- sessiyasidagi nutqida ta’kidlaganidek, “Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo mintaqasida tub o‘zgarishlar yuz bermoqda. Biz mintaqa davlatlari o‘rtasida yaxshi qo‘shnichilik va o‘zaro ishonch, do‘stlik va hurmat muhitini yaratishga erishdik. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72- sessiyasida ilgari surilgan tashabbusga asosan muntazam o‘tkazilayotgan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Maslahat uchrashuvlari umumiy yutug‘imiz bo‘ldi”. Davlatimiz rahbari BMT minbaridan so‘zlagan ushbu nutqida bugungi kunda Markaziy Osiyoda xavfsizlikni ta’minlash sohasida ham samarali hamkorlik olib borilayotgani haqida so‘z yuritar ekan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Global aksilterror strategiyasi muvaffaqiyatli amalga oshirilayotganini e’tirof etdi. O‘z navbatida, Prezidentimiz: “Biz ushbu strategiya doirasidagi Mintaqaviy qo‘shma rejaning 10 yillik natijalari va kelgusi istiqbollariga bag‘ishlangan xalqaro konferensiyani o‘tkazish tarafdorimiz”, deb ta’kidladi. Bo‘lajak Toshkent xalqaro anjumani O‘zbekiston Prezidentining ayni shu tashabbusi doirasida tashkil etilmoqda. Konferensiyaning BMT shafeligida, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar ishtirokida o‘tkazilayotgani O‘zbekiston olib borayotgan siyosat va uning jahon minbarlaridan e’lon qilingan tashabbuslari 30 xalqaro hamjamiyat tomonidan keng hamda qat’iy qo‘llab-quvvatlanayotganini 10 ko‘rsatadi. Bugungi kunda Markaziy Osiyo hududi mintaqaviy rivojlanishning barcha jihatlariga – siyosat va iqtisodiyot, ekologiya va madaniy-gumanitar mezonlarga ta’sir ko‘rsatuvchi jiddiy geosiyosiy o‘zgarishlar davrini bosib o‘tmoqda. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2019 yili Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Maslahat uchrashuvida qayd etganidek, “Markaziy Osiyo geostrategik joylashuviga ko‘ra, ming yillar davomida jahon miqyosidagi jarayonlar markazida bo‘lib kelgan. Bizning mintaqamiz doimo o‘zining boy madaniy-tarixiy merosi bilan Yevropa, Yaqin Sharq, Janubiy va Sharqiy Osiyoni bog‘laydigan noyob ko‘prik bo‘lib xizmat qilgan”. Bunday yondashuv mintaqaning yalpi siyosiy-iqtisodiy va madaniy- gumanitar manzarasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmay qolmadi. Ushbu siyosat asosini “Markaziy Osiyoni xavfsizlik, izchillik va barqaror rivojlanish mintaqasiga aylantirish ustuvorligi” tashkil etadi. Hozirgi paytda mintaqamizda, koronavirus pandemiyasining oqibatlariga qaramay, hamkorlikning chuqurlashuvi bo‘yicha barqaror tendensiya kuzatilmoqda. Global aksilterror strategiyasi va Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi BMTning 2006 yil 8 sentyabrda qabul qilingan Global aksilterror strategiyasining to‘rtta asosiy qismidan bittasi inson huquqlari mavzusiga bag‘ishlangan . Ushbu bo‘lim “Inson huquqlarining umumjahon miqyosida hurmat qilinishi va qonun ustuvorligini terrorizmga qarshi kurashning asosiy tayanchi sifatida ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlar” deb nomlanganini qayd etish lozim. 11 Global aksilterror strategiyasida e’tirof etilganidek, terrorizmga qarshi kurashish va inson huquqlarini himoya qilish borasida amalga oshiriladigan ta’sirchan chora-tadbirlarning biri boshqasini aslo inkor etmaydi. Aksincha, ular 10 Globallashuv sharoitida tariqatlar: ta’limot va uslublar, tahlil va xulosalar / Mas’ul muharrir: I. Usmonov; Toshkent islom universiteti, Islomshunoslik ilmiy-tadqiqot markazi. – Toshkent: Movarounnahr, 2014. – 368 b. 11 Jo‘rayev Sh. “Vijdon erkinligining huquqiy kafolatlari” // O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2013–80 b 31 o‘zaro bir-birini to‘ldirib, terrorizm jabrdiydalarining huquqlarini qo‘llab- quvvatlash va himoya qilish uchun nihoyatda zarur hisoblanadi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi” dagi oltinchi ustuvor yo‘nalish “Milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda umumbashariy muammolarga yondashish” deb nomlangani bejiz emas. Ayniqsa, ushbu ustuvor yo‘nalishning “Ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashishning samarali mexanizmalarini shakllantirish” sarlavhali 82-maqsadi muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda Taraqqiyot strategiyasi doirasida, jumladan:  ekstremizm va terrorizmni keltirib chiqaruvchi omillarning oldini olishga qaratilgan preventiv mexanizmlarni takomillashtirish, ijtimoiy-ma’naviy muhitni yaxshilash, yot g‘oyalar ta’sirining oldini olish va bunday ta’sirga tushib qolganlar bilan tizimli ishlash orqali ularning muammolarini bartaraf etish;  aholi, ayniqsa yosh avlodda terrorizm va ekstremizm mafkurasiga qarshi qat’iy va barqaror immunitetni shakllantirish;  ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashishning xalqaro-huquqiy asoslarini takomillashtirish hamda xorijiy davlatlar, mintaqaviy va xalqaro tashkilotlar bilan ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish sohasidagi hamkorlikning shartnomaviy-huquqiy asoslarini kengaytirish;  diplomatik vakolatxonalar va konsullik muassasalari, Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi, shuningdek, chet elga uzoq vaqtga ketayotgan hamda yashab kelayotgan fuqarolar bilan shug‘ullanuvchi boshqa idoralarning kadrlar salohiyati va resurslarini mustahkamlash;  xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan ekstremizm, terrorizm va ularni moliyalashtirishga qarshi kurash sohasida axborot hamda tajriba almashish;  faoliyati ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashishga qaratilgan xalqaro va mintaqaviy tashkilotlarda faol ishtirok etish; 32  Markaziy Osiyoda BMTning Global aksilterror strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha hamkorlikdagi sa’y-harakatlarni birgalikdagi harakatlar rejasi doirasida muvofiqlashtirish;  Markaziy Osiyoda ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish bo‘yicha birgalikdagi ishlar doirasida axborot almashinuvi va hamkorlikni rivojlantirishga yordam beruvchi xalqaro tashabbuslarni amalga oshirishda O‘zbekistonning rolini kengaytirish;  dunyo hamjamiyati va mintaqaviy tashkilotlar e’tiborini Afg‘onistonda tinchlik va hamjihatlikni ta’minlashga jalb qilish borasidagi tashabbuslarni jadallashtirish va ushbu mamlakatni mintaqaviy hamkorlik jarayonlariga, shu jumladan ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashishga jalb qilish kabi muhim masalalar doirasida izchil ishlar boshlab yuborilgan. Xalqaro konferensiyada inson huquqlari masalalariga katta e’tibor qaratilayotgani, ta’bir joiz bo‘lsa, Prezident Shavkat Mirziyoevning Yangi O‘zbekistonni bunyod etish yo‘lida ilgari surgan “Inson qadri uchun” tamoyili bilan o‘zaro uyg‘un va hamohangdir. Buni anjuman doirasida “Inson huquqlarining umumjahon miqyosida hurmat qilinishi va qonun ustuvorligi ta’minlanishi – terrorizmga qarshi kurashning asosiy tayanchi” mavzusi alohida sessiya majlisida muhokama qilinishi ko‘zda tutilayotgani ham yaqqol tasdiqlaydi. Mamlakatimiz BMTning Global aksilterror strategiyasini qo‘llab- quvvatlagan, terrorizm va diniy ekstremizmga qarshi kurashish bo‘yicha 14 ta xalqaro konvensiya hamda protokolni ratifikatsiya qilgan. 33 Xulosa O‘zbekiston Respublikasi tomonidan belgilangan qonunlar, qoidalar, va tartibotlardan iboratdir. Bu siyosatning asosiy maqsadi, axborotlar va ma'lumotlar himoyalashini, xavfsizlikni ta'minlashni, foydalanuvchilar va tashqi tizimlardan kelib chiqadigan axborotlarni himoya qilishni ta'minlashdir.O‘zbekiston Respublikasi "Axborot xavfsizligining siyosati"ning asosiy qullayliklari quyidagilar bo'lishi mumkin. Siyosat maqsadi, shaxsiy ma'lumotlarni, korporativ ma'lumotlarni va tashqi yozuvchilar yoki tizimlardan kelib chiqadigan ma'lumotlarni himoya qilishni ta'minlashdir. Bu, foydalanuvchilar va korporativ tashkilotlar uchun ma'lumotlarning maxfiylik va xavfsizligini ta'minlashni ta'minlaydi. "Axborot xavfsizligining siyosati" orqali, xavfsizlikni ta'minlash, monitoring qilish va to'xtatishning huquqiy va texnikaviy tashkilotlari belgilanadi. Bu tashkilotlar, axborot xavfsizligi sohasidagi tartibotlarni amalga oshirish, muammolar va xavfsizlik vaziyatlarini analiz qilish, vaqtni o'tkazish va javobgarliklarni bajarish bilan murojaat qilishni o'z ichiga oladi.Axborot xavfsizligi, bugungi kunda bizning hayotimizda hamda iqtisodiyotimiz, siyosatimiz va ijtimoiy tizimimizning muhim qismi bo'lgan muhim muddalodir. Bu sababli, O'zbekiston Respublikasi "Axborot xavfsizligining siyosati"ni belgilab, axborotlarni himoya qilish, axborot xavfsizligi sohasida qonunlar va qoidalar o'rnatish, xavfsizlikni ta'minlash tashkilotlarini belgilash, foydalanuvchilarni ta'lim berish va axborot xavfsizligini nazorat qilish va rivojlantirish bo'yicha harakat qilishni maqsad qilgan. Bu siyosatning muhim qullayliklari quyidagilar bo'ladi: ma'lumot himoyasi, qonunlar va qoidalar, xavfsizlikni ta'minlash tashkilotlari, foydalanuvchilar bilgilendirish va ta'limi, xavfsizlikni nazorat qilish va rivojlantirish. Buning bilan birga, bu siyosatning kamchiliklari ham mavjud, masalan, bu siyosatning amal qilishi va bajarilishi uchun kerakli finansal resurslar yetarli emasligi, xavfsizlik tashkilotlarining yetersizligi va foydalanuvchilarning axborot xavfsizligiga qarshi ko'p yuzli va umumiy xatolar bilan ishlashlari mumkin. Shuningdek, qonun va qoidalar o'zgartirilganda, axborot xavfsizligi 34 tashkilotlari, foydalanuvchilar va shaxslar uchun yangi huquqiy va texnikaviy tartibotlarni o'rganishga zarur bo'ladi. Barcha bu muammolarga qarshi kurashish uchun, axborot xavfsizligi sohasidagi xalqaro hamkorliklar bilan ishlash, xavfsizlikning sarmoya bo'lishi, nazorat tizimlarini rivojlantirish va huquqiy tartibotlarni yangilash, shuningdek, foydalanuvchilarni axborot xavfsizligi sohasida ta'lim berish va bilgilendish hamda xavfsizlikning joriy vaziyatini nazorat qilish kabi harakatlar amalga oshirilishi kerak. 35 Foydalanilgan adabiyotlar 1. “Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviyma’rifiy asoslari / Mualliflar jamoasi. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot- matbaa birlashmasi, 2017. 2. Shermuhamedov K., Karimov J., Najmiddinov J., Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari / O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2017 3.Hasanboyev O‘. O‘zbekistonda davlat va din munosabatlari: diniy tashkilotlar, oqimlar, mafkuraviy kurashning dolzarb yo‘nalishlari. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2014. 4.Tulepov A. Islom va aqidaparast oqimlar. To‘ldirilgan nashr. Mas’ul muharrir Shayx Abdulaziz Mansur. – Toshkent: Sharq, 2014. Qo‘shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutq. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 32 b. 2. Mirziyoyev Sh. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr. – Toshkent: “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 32 b. 3. Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida (yangi tahriri). O‘zbekiston Respublikasining qonuni. – T.: Adolat, 1998. 4. K. Shermuhamedov, J.Karimov, J.Najmiddinov, Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari /O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2017. 5. Diniy bag‘rikenglik va mutaassiblik: (yuz savolga-yuz javob) / Mas’ul muharrir O.Yusupov. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2017. 36 6. Diniy mutaassiblik: mohiyat, maqsadlar va oldini olish yo‘llari / A.Hasanov va boshq. – Toshkent, “Toshkent islom universiteti Nashriyotmatbaa birlashmasi” 2017. 7. Islom niqobi ostidagi ekstremistik va terrorchi uyushmalar (Ma’lumotlar to‘plami) / Mas’ul muharrir O.Yusupov; Toshkent, “Toshkent islom universiteti Nashriyot-matbaa birlashmasi” 2017. 8. S.Saidjalolov. Dinlardagi oqimlar va sektalar. – Toshkent, “Comlex print” 2019. 9. Aliyev J. Zulmat girdobi. –Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2009. – 32 b. 10. Bag‘rikenglik – barqarorlik va taraqqiyot omili. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – 122 b. 11. Globallashuv sharoitida tariqatlar: ta’limot va uslublar, tahlil va xulosalar / Mas’ul muharrir: I. Usmonov; Toshkent islom universiteti, Islomshunoslik ilmiy-tadqiqot markazi. – Toshkent: Movarounnahr, 2014. – 368 b. 12. Yovqochev Sh., Bobojonov B., Rahimjonov D., Abdusattorov A., Soliyev A. Islom va hozirgi zamon. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot- matbaa birlashmasi, 2010. – 208 b. 13.Jo‘rayev Sh. Buzg‘unchi da’vatchilar. –Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2010. – 40 b. 14.Jo‘rayev Sh. “Vijdon erkinligining huquqiy kafolatlari” // O‘quv qo‘llanma. – Toshkent, “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2013–80 b 37

Hozirgi zamonda xalqaro xavfsizlikni ta'minlashda o‘zbekistonning o‘rni.

MUNDARIJA

KIRISH……………………………………………………………………….……3

I.BOB.O‘ZBEKISTONNING XALQARO XAVFSIZLIK SOHASIDAGI ROLI.

1.1. O‘zbekistonning mustaqillikka erishishi va xalqaro xavfsizlik sohasidagi yangilanishlar………………………………………………..……………………..6

1.2. Mintaqaviy xavfsizlik muammolari va O‘zbekistonning yondashuvi…..10

1.3. O‘zbekistonning mintaqaviy barqarorlikni ta'minlashdagi roli…………14

II.BOB. O‘ZBEKISTONNING XAVFSIZLIK SIYOSATI VA STRATEGI-

YALARI. O‘ZBEKISTONNING XAVFSIZLIK KONSEPSIYASI.

2.1. Xavfsizlik siyosatining asosiy yo‘nalishlari va maqsadlari……………..22

2.2. Harbiy va iqtisodiy xavfsizlik o'rtasidagi muvozanat…………………..27

2.3. O‘zbekistonning terrorizmga qarshi strategiyalari va ekstremizmning oldini olishdagi chora-tadbirlar………………………………………………...…29

XULOSA…………………………………………………………………………34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………….…………….36

Sotib olish