Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	134.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	01 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Иқтисодий ислоҳотлар шароитида юридик шахсларни солиққа тортишни эркинлаштиришнинг асосий йўналишлари

олинадиган фойда солиғи суммасига нисбатан 10 фоиздан кўпроқ
камайтирилган тақдирда, давлат солиқ хизмати органи жорий тўловларни
юридик шахслардан олинадиган фойда солиғининг ҳақиқий суммасидан келиб
чиқиб пеня ҳисоблаган ҳолда қайта ҳисоблашга ҳақли.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғини тўлаш ҳисобкитобларни
топшириш муддатларидан кечиктирмай амалга оширилади.
Ҳисобот даври қуйидагилардир:
1.Қўшилган қиймат солиғи тўлайдиган микрофирмалар ва кичик
корхоналар учун - йил чораги.
2.Микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига кирмайдиган солиқ
тўловчилар учун - бир ой. Календарь йил солиқ давридир.
Солиқ солинадиган оборотлар бўйича қўшилган қиймат солиғи солиқ
солинадиган база ва белгиланган ставкалардан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб
чиқарилади.
Бюджетга тўланиши лозим бўлган қўшилган қиймат солиғи солиқ
солинадиган оборот бўйича ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммаси билан ҳисобга
олинадиган солиқ суммаси ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.
Товарларни импорт қилиш бўйича қўшилган қиймат солиғининг суммаси
солиқ солинадиган база ва белгиланган ставкадан келиб чиққан ҳолда
аниқланади.
Қўшилган қиймат солиғининг ҳисоб-китоби солиқ бўйича ҳисобда турган
жойдаги давлат солиқ хизмати органларига ортиб борувчи якун билан:
1.Қўшилган қиймат солиғи тўловчиси бўлган микрофирмалар ва кичик
корхоналар томонидан йилнинг ҳар чорагида ҳисобот давридан кейинги
ойнинг 25-кунидан кечиктирмай, йил якунлари бўйича эса йиллик
молиявий ҳисобот топширилган муддатда.
2.Микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига кирмайдиган солиқ
тўловчилар томонидан - ҳар ойда ҳисобот давридан кейинги ойнинг 25кунидан
кечиктирмай, йил якунлари бўйича эса - йиллик молиявий ҳисобот
топшириладиган муддатда тақдим этилади.
51

ишлатганлик
учун
олинадиган
солиқ.
8- жадвал
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети тизимида ресурс
солиқларини тутган ўрни 14

Кўрсаткичлар 2006
йил 2007
йил 2008
йил
2009
йил

2010
йил 2011
йил 2012
йил
млрд
. сўм млрд
. сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм
Даромадлар,
давлат мақсадли
жамғармаларисиз -
жами 4042,
5 5100,
9 7108,
3 10421,
4 13
116,3 16
178, 5 20614,
1
Ресурс
тўловлари ва
мулк солиғи 768,2 931,8 1218,
8 1662,5
1974,
1 2 308,
9 2746,4
1.1 Мол - мулк
солиғи 142,6 191,4 234,0 319,1 354,1 490,5 642,0
1.2
. Ер солиғи 138,5 180,3 203,6 275,1 303,8 346,8 446,0
1.3 Ер ости
бойликларида
н 465,8 531,0 746,3 1 024,8 1265,
0 1409,
7 1585,3
14 http :// www . mf . uz – Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги маълумотлари
20

Импорт қилинадиган товар бўйича божхона тўловлари (ҚҚС, акциз
солиғи, божхона расмийлаштирилиши учун йиғим, божхона божи) БЮД
расмийлаштирилган кундаги курс бўйича қайта ҳисоблаб чиқарилган товарнинг
божхона қийматидан, яъни 27000 минг сўмдан (15 х 1800) ҳисоблаб
чиқарилади. Товарни импорт қилиш амалга оширилган сана 15 февраль
ҳисобланади.
Товарнинг божхона расмийлаштирилишда қуйидаги божхона тўловлари
тўланади:
Акциз солиғи 1350 минг сўм
(27000 х 5%)
Импорт товарлар бўйича қўшилган қиймат солиғи 5670 минг сўм
Божхона расмийлаштирилиши учун йиғим 54 минг сўм (27000 х 0,2 %)
5.Тошкент шаҳар «Сувоқава» трестининг берган маълумотига кўра шаҳар
сув тармоғига сув 90% ер юзасидаги ва 10% ер ости манбаларидан келиб
тушади. Корхона бир ой давомида 100 минг куб.м. сув олган. 2012 йилда
корхона давлат бюджетига сув ресурсларидан фойдаланганлиги учун ўтказиши
лозим бўлган солиқни ҳисобланг ва қуйидаги жадвални тўлдиринг?
100 000 х 90% = 90 000 куб.м., 100 000 х 10% = 10 000 куб.м. 90 000 х
35,8= 3222000 сўм, 10 000 х 45,5= 455000 сўм

17- жадвал
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ
Фаолият тури Ишлатилган сув
миқдори (куб.м.) 1 куб.м. учун
солиқ ставкаси Тўланиши лозим
бўлган солиқ
61

Капиталь қўйилмалар
ҳажми
122,1 112,4

Чакана савдо ҳажми
116,3 115,4

5- жадвал
Ўзбекистон Республикасининг 2011 йилги
Давлат бюджети параметрлари

Асосий
бюджет
кўрсаткичлари 2010 йилги 2011 йил Ўсиш
кўрсаткичлари
% да Бюджет
дармадларида
салмоги %да
Давлат
бюджети
даромадлари 13 116 396,9
16 178 563,5 123,3 100
Шу жумладан:
Бевосита
солиқлар 3 420 602,8 4 238 732,8 123,9 26,2
Билвосита
солиқлар 6973 809,5 8 656 853,1 124,1 53,5
Ресурс
солиқлари 1 974 143,8 2 308 908,7 116,9 14,3
14

ислоҳатларнинг бориши ва ижтимоий-иқтисодий вазият билан узвий боғлиқ
бўлди.
Ҳозирги кунда Республикамизда амалга оширилаётган ислоҳотлар
йўналиши иқтисодий соҳадаги белгиланган стратегик вазифалар ва иқтисодий
тараққиётнинг даражасига эътибор берадиган бўлсак, уларнинг солиқ
сиёсатининг устувор стратегик йўналиши билан чамбарчас боғланганлигини
кўриш мумкин. Солиқ сиёсатининг устувор стратегиясининг мазмуни эса
солиқларининг рағбатлантирувчилик ролини ошириш, солиқ тўловчилар
зиммасидаги солиқ юкини босқичма – босқич камайтириб бориш ва шу орқали
бюджет тизимига тушумларнинг барқарор тушишини таъминлашдан
иборатдир. Ушбу белгиланган стратегик мақсадга ўз навбатида солиқ
ставкаларини пасайтириш, энг керакли соҳаларга ёки маҳсулот турларига солиқ
имтиёзларини кенгайтириш, бир хил солиқ объектига қаратилган солиқ
турларини қисқартириш, солиқ тўлашнинг муқобил вариантлари
(соддалаштирилган) хилларининг жорий этилиши каби солиқ сиёсатининг
тактикалари реал воқелик сифатида амалга оширилмоқда.
Корхонларда солиқ юкини ифодаловчи кўрсаткичларни таҳлил қилишда
уни фақат фирма ёки корхона нуқтаи назаридан эмас, балки давлат ва жамият
нуқтаи назаридан ҳам қараш мақсадга мувофиқдир. Солиқ юкининг ўзгаришига
таъсир қилувчи омилларни аниқлашда маҳсулот (товар, иш, хизмат) ларни
сотишдан олинган соф тушумнинг миқдорини олиш мақсадга мувофиқдир. У
ҳолда солиқ юкига таъсир қилувчи омиллар билан боғлиқ кўрсаткични
қуйидагича аниқлаш мумкин.
СЮ=Сс/Мст Бунда: СЮ ─солиқ юки.
Сс ─солиқ суммаси.
Мст ─маҳсулотни сотишдан тушган соф тушум.
Ушбу формулага асосланадиган бўлсак солиқ юкининг ўзгаришига( ∆ СЮ)
иккита омил таъсир қилади. Биринчиси солиқ
суммасининг ўзгариши (Сс) бўлса, иккинчиси, маҳсулотни сотишдан тушган
соф тушумдир(Мст).
63

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. -Т.: Ўзбекистон,2010 й. 40 бет.
2. Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси. Ўзбекистон Республикаси Қонун
ҳужжатлари тўплами, 2011 йил январь.
3. Ўзбекистон Республикасининг «Солиқ маслаҳати тўғрисида» ги
4. Қонуни, -Т.: Халқ сўзи, 2006 йил, 21 сентябр.
5. Ўзбекистон Республикасининг «Давлат солиқ хизмати тўғрисида» ги Қонуни.
-Т.: Халқ сўзи, 1997 йил, 29 август. 1-2 бет.
6. Ўзбекистон Республикасининг «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида» ги
қонуни. – Тошкент, 1996. 25 апрел.
7. «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида» ги қонуни. Тошкент,
1995. 21 декабр.
8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 6 апрелдаги «Тижорат
банклари депозитларига аҳоли ва хўжалик субъектлари бўш пул маблағларини
жалб этишни янада рағбатлантириш қўшимча чоратадбирлари тўғрисида» ги
ПҚ-1090 Қарори
9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги ПҚ-
1675-сонли қарори
10. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 24 декабрдаги
«Ўзбекистон Республикасининг 2011 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва давлат бюджети параметрлари тўғрисида» ги ПҚ-
1449-сонли қарори.
11.
74

ташкил қилган бўлса, иккинчи томондан иқтисодиёт ривожини таъминлашда
хўжалик сўбъектлари учун муҳим рағбатлантирувчи жиҳатларга эгадир.
Шу билан бирга, юридик шахслардан олинувчи фойда солиғидан
оптимал фойдаланиш иқтисодиётга инвестиция оқимларини ортишига ва
капитални ўсиб боришига ижобий таъсир кўрсатувчи қўшимча омил
ҳисобланади.

70

Бошқа мажбурий тўловлар:
1) ижтимоий жамғармаларга мажбурий тўловлар:
- ягона ижтимоий тўлов.
- фуқароларнинг бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта
бадаллари.
- бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига мажбурий ажратмалар.
2) Республика йўл жамғармасига мажбурий тўловлар:
- Республика йўл жамғармасига мажбурий ажратмалар.
- Республика йўл жамғармасига йиғимлар.
3) давлат божи.
4) божхона тўловлари.
Маҳаллий солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар жумласига қуйидагилар
киради:
1) Мол-мулк солиғи.
2) Ер солиғи.
3) Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани
ривожлантириш солиғи.
4) Жисмоний шахслардан транспорт воситаларига бензин,
дизель ёқилғиси ва газ ишлатганлик учун олинадиган солиқ.
5) Ягона солиқ тўлови.
6) Ягона ер солиғи.
7)Тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари бўйича қатъий белгиланган
солиқ.
Бошқа мажбурий тўловлар:
1) Айрим турдаги товарлар билан чакана савдо қилиш ва айрим турдаги
хизматларни кўрсатиш ҳуқуқи учун йиғим.
Республика бюджети даромадларини асосий қисмини ташкил этадиган ва
давлат бюджетининг умумдавлат тусидаги тадбирларни молиялаштиришда
фойдаланиладиган солиқлар умумдавлат солиқлари деб аталади.
6

Меъёрий муддатларда ўрнатилмаган ускуналар учун мол-мулк солиғи икки
баравар ставка миқдорида тўланади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги ПҚ-
1675-сонли қарорига мувофиқ ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани
ривожлантириш солиғи ставкаси белгиланган.
16- жадвал
Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш
солиғи ставкаси
№ Солиқлар ва йиғимларнинг турлари Чегараланган
ставкалар
1. Ободонлаштириш ва ижтимоий
инфратузилмани ривожлантириш солиғи соф фойдадан 8 фоиз
2. Қуйидагиларнинг истеъмоли учун жисмоний
шахслардан ундириладиган солиқ:
транспорт воситалари учун бензин, дизель
ёқилғиси 1 литр учун 200 сўм
транспорт воситалари учун суюлтирилган газ 1 кг учун 165 сўм
транспорт воситалари учун сиқилган газ 1 куб метр учун 200
сўм
3. Айрим турдаги товарлар билан чакана савдо
қилиш ҳуқуқи учун йиғим:
алкоголли маҳсулотлар 1 ойлик савдо учун энг
кам иш ҳақининг 5
баравари
қимматбаҳо металлар ва қимматбаҳо
тошлардан ясалган буюмлар 1 ойлик савдо учун энг
кам иш ҳақининг 3,5
48

1675-сонли қарорига мувофиқ юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган
солиқ ставкалари белгиланган.
15- жадвал
Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқ
СТАВКАСИ

№ Тўловчилар
Солиқ ставкаси, солиқ
солинадиган базага
нисбатан %да

1. Юридик шахслар 3,5
2. Ўзи ишлаб чиқарган товарлар (ишлар,
хизматлар) экспортининг эркин
алмаштириладиган валютадаги улуши
қуйидаги миқдорларни ташкил этадиган
экспортчи корхоналар учун, бундан
рўйхати Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 1997 йил 10 октябрдаги
ПФ1871-сон Фармони билан тасдиқланган
хом ашё товарлари мустасно:*
сотишнинг умумий ҳажмида 15 фоиздан
30 фоизгача белгиланган ставка 30%га
пасайтирилади
сотишнинг умумий ҳажмида 30 фоиз ва
ундан юқори
белгиланган ставка 50%га
пасайтирилади

Белгиланган (меъёрий) муддатларда ишга туширилмаган, тугалланмаган
қурилиш ва ускуналар қийматига пасайтирилган ставкалар қўлланилмайди.
47

кўрсатишдан, ногиронлар учун мўлжалланган протез-ортопедия буюмлари ва
инвентарларни таъмирлаш ҳамда уларга хизмат кўрсатишдан олинган фойдаси.
2) Шаҳар йўловчилар транспортида йўловчиларни ташиш бўйича
хизматлар кўрсатишдан олинган фойдаси.
3) Тарих ва маданият ёдгорликларини таъмирлаш ҳамда қайта тиклаш
ишларини амалга оширишдан олинган фойдаси.
4) Инвестиция фондларининг хусусийлаштирилган корхоналар
акцияларини сотиб олишга йўналтириладиган фойдаси.
5) Халқ банки томонидан фуқароларнинг шахсий жамғариб
бориладиган пенсия ҳисобварақларидаги маблағлардан фойдаланишдан
олинган фойдаси.
Қўшилган қиймат солиғи ставкалари қуйидагилардан иборат:
-20%ли қўшилган қиймат солиғи ставкаси
-Ноль даражали қўшилган қиймат солиғи ставкаси
Қўшилган қиймат солиғидан қуйидаги реализация қилиш оборотлари озод
этилади:
1) Давлат органлари
2) Мактабгача таълим муассасаларида болаларни тарбиялашга доир
хизматлар.
3) Беморлар ва кексаларни парвариш қилишга доир хизматлар.
4) Дафн этиш бюролари ва қабристонларнинг маросим хизматлари.
5) Протез-ортопедия буюмлари.
6)Даволаш муассасалари ҳузуридаги даволаш-ишлаб чиқариш
устахоналарининг маҳсулотлари.
7) Почта маркалари, маркали откриткалар, конвертлар.
8) Алоқа ташкилотларининг пенсия ва нафақалар тўлаш бўйича
хизматлари.
9) Бюджет маблағлари ҳисобидан бажариладиган илмий-тадқиқот ва
инновация ишлари.
30

Металлургия учун норуда хом ашё:

Ўтга чидамли, қийин эрувчан, қолиплаш
гилмояси
4,0
Оҳактошлар, доломитлар
4,0
Кварц ва кварцитлар
6,5
Қолиплаш қумлари 4,0
Вермикулит
4,0
Норуда қурилиш материаллари:

Цемент хом ашёси
3,5
Табиий безактошдан блоклар
3,5
Мармар ушоғи
3,8
Гипс тоши, ганч
5,3
Керамзит хом ашёси
3,5
Ғишт-черепица хом ашёси (қумоқсимон,
лёссимон жинслар, зичловчи сифатида лёсслар,
қумлар ва бошқалар)
3,5
40

Юридик шахслар жорий йилнинг 15 январигача сувдан фойдаланиш
жойидаги давлат солиқ хизмати органларига сув ресурсларидан
фойдаланганлик учун солиқ тўлаш тўғрисидаги ёзма билдиришни белгиланган
лимитдан келиб чиққан ҳолда ёки сув етказиб бериш шартномасига мувофиқ
ҳар ойда ёки йилнинг ҳар чорагида эркин шаклда тақдим этадилар.
Ҳисобот даври қуйидагилардир:
1.Микрофирмалар ва кичик корхоналар учун - йил чораги.
2.Микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига кирмайдиган солиқ
тўловчилар учун - бир ой. Календарь йил солиқ давридир.
3.Жисмоний шахслар учун - календарь йил.
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ солиқ солинадиган базадан ва
белгиланган ставкадан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб чиқарилади.
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқнинг ҳисоб-китоби солиқ бўйича
ҳисобга олиш жойидаги давлат солиқ хизмати органларига қуйидаги
муддатларда тақдим этилади:
1.Микрофирмалар ва кичик корхоналар томонидан - йилнинг ҳар чорагида,
ҳисобот давридан кейинги ойнинг 25-кунидан кечиктирмай.
2.Микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига кирмайдиган солиқ
тўловчилар томонидан - ҳар ойда, ҳисобот давридан кейинги ойнинг 25кунидан
кечиктирмай.
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқни тўлаш ҳисоб-китобни тақдим
этиш муддатидан кечиктирмай амалга оширилади.
Қўшимча фойда солиғи тўловчилар қуйидагилардир:
1.Айрим фойдали қазилмаларни (фойдали компонентларни) кавлаб
олишни (ажратиб олишни) амалга оширувчи ер қаъридан фойдаланувчилар.
2.Фойдали қазилмалардан ишлаб чиқариладиган айрим турдаги
маҳсулотларни ишлаб чиқаришни амалга оширувчи юридик шахслар.
Реализация қилишдан олинган соф тушум билан қонун ҳужжатларида
белгиланган ҳисоб-китоб баҳоси ўртасидаги фарқ сифатида аниқланадиган
56

2.Фойдали қазилмалардан фойдали компонентларни ажратиб олган ҳолда
уларни қайта ишлашни амалга ошираётган ер қаъридан фойдаланувчилар.
Кавлаб олинган (ажратиб олинган) тайёр маҳсулотнинг ҳажми ер қаъридан
фойдаланганлик учун солиқ солиш объектидир. Тайёр маҳсулотлар рўйхати
Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори билан белгиланади.
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ ставкаси белгиланган ва
реализация қилиш ёки топшириш, шу жумладан бепул бериш, шунингдек
маҳсулот ишлаб чиқариш мақсадида ўз истеъмоли ва бошқа эҳтиёжлари учун
мўлжалланган фойдали қазилма (фойдали компонент) тайёр маҳсулот деб
эътироф этилади.
Солиқ солиш объекти тайёр маҳсулотнинг ҳар бир тури бўйича алоҳида
аниқланади.
Углеводородлар учун солиқ солиш объекти қуйидагилардир:
1.Саноат йўсинида дастлабки қайта ишловдан ўтказилган кавлаб олинган
углеводородлар, шу жумладан қўшилиб чиқадиган фойдали қазилмалар ва
фойдали компонентлар.
2.Углеводородларни қайта ишлаш жараёнида ажратиб олинган, лекин
олдинги кавлаб олинганда ва қайта ишланганда қайта ишланадиган фойдали
қазилмалар таркибида тайёр маҳсулот сифатида солиқ солинмаган фойдали
компонентлар.
Қатламдаги босимни сақлаб туриш ва газ конденсатини тугал технологик
жараён доирасида ажратиб олиш учун маҳсулдор қатламга қайта ҳайдаб
киритиладиган табиий газ ҳажми солиқ солиш объекти бўлмайди.
Ажратиб олинган қимматбаҳо металлар ва қимматбаҳо тошлар, шу
жумладан техноген минерал ҳосилалардан ажратиб олинган қимматбаҳо
металлар ва қимматбаҳо тошлар қимматбаҳо металлар ва қимматбаҳо тошлар
учун солиқ солиш объектидир.
Қуйидагилар қаттиқ фойдали қазилмалар бўйича солиқ солиш объектидир:
1.Кавлаб олинган ва (ёки) ажратиб олинган, шу жумладан техноген
минерал ҳосилалардан ажратиб олинган қаттиқ фойдали қазилмалар.
26

Ўзбекистон Республикаси резидентларининг, шунингдек Ўзбекистон
Республикасида фаолиятни доимий муассаса орқали амалга оширувчи
Ўзбекистон Республикаси норезидентларининг фойдаси.
Ўзбекистон Республикаси резидентларининг ва Ўзбекистон Республикаси
норезидентларининг чегирмалар қилинмаган ҳолда тўлов манбаида солиқ
солинадиган даромадлари.
Солиқ солинадиган база жами даромад билан чегириб ташланадиган
харажатлар ўртасидаги фарқ сифатида, солиқ солинадиган фойданинг
камайтирилиши суммалари инобатга олинган ҳолда ҳисоблаб чиқарилган солиқ
солинадиган фойдадан келиб чиқиб белгиланади.
Ўтган солиқ даврларига тегишли, жорий солиқ даврига ўтказилиши лозим
бўлган зарарлар мавжуд бўлса, солиқ солинадиган база тақсимлаб
ўтказиладиган зарарлар суммасига камайтирилади.
Акциз солиғи тўловчи юридик ва жисмоний шахслар қуйидагилардир:
1.Ўзбекистон Республикаси ҳудудида акциз солиғи солинадиган
товарларни (акциз тўланадиган товарларни) ишлаб чиқарувчилар.
2.Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудига акциз тўланадиган
товарларни импорт қилувчилар.
3.Оддий ширкат акциз тўланадиган товар ишлаб чиқарган тақдирда, оддий
ширкат шартномасининг оддий ширкат ишларини юритиш зиммасига
юклатилган шериги (иштирокчиси).
Акциз тўланадиган товарларнинг айрим турлари бўйича акциз тўланадиган
товарлар ишлаб чиқарувчи бўлмаган шахс Ўзбекистон Республикаси
Президентининг қарорига биноан акциз солиғини тўловчи этиб белгиланиши
мумкин.
Қуйидаги операциялар акциз солиғи солинадиган объектдир:
1)Акциз тўланадиган товарларни реализация қилиш
2)Акциз тўланадиган товарларни юридик шахснинг устав фондига (устав
капиталига) ҳисса ёки пай бадали тариқасида ёхуд оддий ширкат шартномаси
бўйича шерикнинг (иштирокчининг) ҳиссаси сифатида топшириш.
23

3) акциз тўланадиган товарларни юридик шахснинг иштирокчисига
(муассисига) у юридик шахс таркибидан чиққан (чиқиб кетган) тақдирда ёки
юридик шахс қайта ташкил этилганлиги, тугатилганлиги (банкротлиги)
муносабати билан топшириш, шунингдек оддий ширкат шартномаси доирасида
ишлаб чиқарилган акциз тўланадиган товарларни мазкур шартнома шеригига
(иштирокчисига) унинг шартнома иштирокчилари умумий мулкидаги мол-
мулкдан улуши ажратиб берилган ёки бундай молмулк тақсимланган тақдирда
топшириш.
4) акциз тўланадиган товарларни улуш қўшиш асосида қайта ишлашга
топшириш, шунингдек улуш қўшиш асосида хом ашё ва материалларни, шу
жумладан акциз тўланадиган хом ашё ва материалларни қайта ишлаш маҳсули
бўлган акциз тўланадиган товарларни ишлаб чиқарувчи томонидан қайта
ишлашга берилган хом ашё ва материалларнинг мулкдорига топшириш.
5) ишлаб чиқарилган ва (ёки) қазиб олинган акциз тўланадиган
товарларни ўз эҳтиёжлари учун топшириш.
6) акциз тўланадиган товарларни Ўзбекистон Республикасининг
божхона ҳудудига импорт қилиш.
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ тўловчилар Ўзбекистон
Республикаси ҳудудида сувдан фойдаланишни амалга оширувчи қуйидаги
шахслардир:
1.Юридик шахслар - Ўзбекистон Республикаси резидентлари.
2.Фаолиятини доимий муассаса орқали амалга ошираётган Ўзбекистон
Республикаси норезидентлари.
3.Тадбиркорлик фаолияти учун сувдан фойдаланувчи якка тартибдаги
тадбиркорлар.
4.Юридик шахс ташкил этган ва ташкил этмаган ҳолда тузилган деҳқон
хўжаликлари.
Аҳоли пунктларининг сув таъминоти учун сув етказиб беришни амалга
оширувчи юридик шахслар фақат ўз эҳтиёжларига ишлатиладиган сув учун сув
ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқни тўловчидир.
24

Бюджетга жорий тўловларни тўлаш ҳар ойнинг 25-кунидан кечиктирмай
амалга оширилади.
Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқнинг ҳисобкитоби
солиқ бўйича ҳисобга олиш жойидаги давлат солиқ хизмати органларига ортиб
борувчи якун билан йилнинг ҳар чорагида ҳисобот давридан кейинги ойнинг
25-кунидан кечиктирмай, йил якунлари бўйича эса йиллик молиявий ҳисобот
тақдим этиладиган муддатда тақдим этилади.
Тўланиши лозим бўлган, юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган
солиқ суммаси ҳисоб-китобларни топшириш учун белгиланган кундан
кечиктирмай бюджетга ўтказилади.
Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқ Ўзбекистон
Республикасининг норезидентлари томонидан йилда бир марта солиқ ҳисоботи
давридан кейинги йилнинг 15 февралидан кечиктирмасдан тўланиши керак.
Календарь йил солиқ ва ҳисобот давридир.
Ер солиғи ҳар бир солиқ даврининг 1 январига бўлган ҳолатга кўра
ҳисоблаб чиқарилади ва ер солиғининг ҳисоб-китоби ер участкаси жойлашган
ердаги давлат солиқ хизмати органига ҳисобот йилининг 15 февралига қадар
тақдим этилади.
Ер солиғини ҳисоблаб чиқариш ҳисоблаб чиқарилган солиқ солинадиган
базадан ва белгиланган ставкадан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади.
Ер солиғини тўлаш, юридик шахслар томонидан йилнинг ҳар чорагида,
йил чораги иккинчи ойининг 15-кунига қадар тенг улушларда амалга
оширилади.
Ягона ер солиғи тўлашга ўтмаган қишлоқ хўжалиги корхоналари
томонидан ер солиғини тўлаш қуйидаги тартибда амалга оширилади:
ҳисобот йилининг 1 июлига қадар - йиллик солиқ суммасининг 20
фоизи.
ҳисобот йилининг 1 сентябрига қадар - йиллик солиқ суммасининг 30
фоизи.
ҳисобот йилининг 1 декабрига қадар - солиқнинг қолган суммаси.
58

Мулк ҳуқуқи, эгалик қилиш ҳуқуқи, фойдаланиш ҳуқуқи ёки ижара ҳуқуқи
асосида юридик шахсларда бўлган ер участкалари солиқ солиш объектидир.
Ер участкасининг солиқ солинмайдиган ер участкалари майдонлари
чегириб ташланган ҳолдаги умумий майдони солиқ солинадиган базадир.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи чегирилганидан кейин
юридик шахс ихтиёрида қоладиган фойда солиқ солиш объекти ва солиқ
солинадиган базадир.

3.Юридик шахсларни солиққа тортишда белгиланган солиқ
имтиёзлари ва солиқ ставкалари
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғини тўлашдан қуйидаги
юридик шахслар озод қилинади:
1) Ногиронларнинг жамоат бирлашмалари, "Нуроний" жамғармаси ва
"Ўзбекистон чернобилчилари" ассоциацияси мулкида бўлган, ишловчилари
умумий сонининг камида 50 фоизини ногиронлар, 1941-1945 йиллардаги
уруш ва меҳнат фронти фахрийлари ташкил этган юридик шахслар.
2) Даволаш муассасалари ҳузуридаги даволаш-ишлаб чиқариш
устахоналари.
3) Жазони ижро этиш муассасалари.
4) Ички ишлар органлари ҳузуридаги қўриқлаш бўлинмалари.
Юридик шахсларнинг қуйидаги фойдаси юридик шахслардан олинадиган
фойда солиғини тўлашдан озод қилинади:
1) Протез-ортопедия буюмлари, ногиронлар учун инвентарлар ишлаб
чиқаришдан, шунингдек ногиронларга ортопедик протезлаш хизмати
29

Кириш
Мамлакатимиз солиқ тизими олдида бозор муносабатларини тўлақонли
шакллантириш учун шарт-шароит яратиш билан бир қаторда давлат
бюджетини маблағлар билан таъминлаш ҳамда устивор йўналишдаги
иқтисодий фаолиятни солиқлар воситасида қўллаб-қувватлаш талаб этилади.
Хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий фаолиятини солиқлар
воситасида рағбатлантириш катта аҳамият касб этади.
2012 йил 19 январь куни мамлакатимиз Президенти Ислом Каримов
томонидан 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Ўзбекистонни
ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига
бағишланган Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги
маърузасида изчиллик билан амалга оширилаётган солиқ юкини камайтиришга
қаратилган оқилона солиқ сиёсати иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришларга,
хўжалик юритувчи субъектларнинг ишбилармонлик фаоллиги ва молиявий
барқарорлигини юксалтиришга хизмат қилаётганлиги эътироф этилди
«Изчиллик билан амалга оширилаётган, биринчи навбатда солиқ юкини
камайтиришга қаратилган оқилона солиқ сиёсати иқтисодиётдаги таркибий
ўзгаришларга, хўжалик юритувчи субъектларнинг ишбилармонлик фаоллиги ва
молиявий барқарорлигини юксалтиришга хизмат қилмоқда.
Хусусан, 2011 йилда солиқ юки,1991 йил билан солиштирилганда, ялпи
ички маҳсулотга нисбатан қарийиб 2 баробар камайиб, 41,2 фоиздан 22 фоизга
тушганини қайд этиш зарур.
2011 йилда микрофирма ва кичик корхоналар учун ягона солиқ тўлови
ставкасининг 7 фоиздан 6 фоизга камайтирилиши хўжалик юритувчи
субъектлар инвестиция фаолиятининг кенгайишига хизмат қилди. бунинг
натижасида бўшаб қолган қарийиб 80 миллиард 300 миллион сўм маблағни,
биринчи навбатда, ишлаб чиқаришни технологик янгилаш ва замонавий
техникани жорий этига йўналтириш имкони пайдо бўлди.
2011 йилда республикамизда иш ҳақи 20,2 фоизга, бюджет ташкилотлари
ходимларининг иш ҳақи, пенсиялар, нафақа ва стипендиялар миқдори эса 26,5
2

АҚШ долларидан юқори

Полиэтилен гранулалар*
1 тонна учун 1 340 000
сўмдан
юқори

Цемент**
1 тонна учун 90 000 сўмдан
юқори

Клинкер
1 тонна учун 80 000 сўмдан
юқори

*) Қўшимча фойда солиғини тўловчилар солиқ тўлангандан сўнг қўшимча
фойданинг улар ихтиёрида қоладиган қисмини тўлиқ ҳажмда махсус
очиладиган инвестиция ҳисобварақларига ўтказадилар. Кўрсатилган
инвестиция ҳисобварақларидан маблағлар фақат Ўзбекистон Республикаси
Иқтисодиёт вазирлиги ва Молия вазирлиги билан келишилган ҳолда
белгиланган тартибда сотиш учун маъқулланган инвестиция лойиҳаларини
молиялаш, инвестиция лойиҳаларини амалга оширишга жалб этилган
кредитларга хизмат кўрсатиш, шунингдек асосий ишлаб чиқаришни
модернизациялаш ва техник қайта жиҳозлашга сарфланади.
**) Муқобил ёқилғи - кўмир асосида ишлаб чиқарилган оқ цемент ва
цементдан ташқари.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги
ПҚ1675-сонли қарорига мувофиқ 2012 йилда сув ресурсларидан
фойдаланганлик учун солиқ ставкалари қуйидаги миқдорда белгиланган:
45

1) соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ҳамда ижтимоий таъминот,
халқ таълими, маданият ва санъат ташкилотлари.
2) уй-жой-коммунал хўжалиги ва бошқа умумфуқаровий аҳамиятга
молик шаҳар хўжалиги корхоналари.
3) ногиронларнинг жамоат бирлашмалари
4) янги ташкил этилган корхоналар - давлат рўйхатидан ўтказилган
пайтдан эътиборан икки йил мобайнида.
5) ихтиёрий тугатилаётган тадбиркорлик субъектларини - юридик
шахсларни давлат рўйхатидан ўтказувчи орган ихтиёрий тугатиш тўғрисида
қабул қилинган қарор ҳақида хабардор қилинган кундан эътиборан.
Ер солиғи тўлашдан қуйидагилар озод қилинади:
1) маданият, таълим, соғлиқни сақлаш, аҳолини ижтимоий муҳофаза
қилиш ташкилотлари - ўз зиммаларига юклатилган вазифаларни амалга
оширишда фойдаланадиган ер участкалари учун.
2) ногиронларнинг жамоат бирлашмалари
3) янги ташкил этилган деҳқон хўжаликлари
4) ихтиёрий тугатилаётган тадбиркорлик субъектлари
Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш
солиғини тўлашдан ногиронларнинг жамоат бирлашмалари, "Нуроний"
жамғармаси ва "Ўзбекистон чернобилчилари" ассоциацияси мулкида бўлган,
ишловчилари умумий сонининг камида 50 фоизини ногиронлар, 1941-1945
йиллардаги уруш ва меҳнат фронти фахрийлари ташкил этган юридик шахслар
озод қилинади.
Ставка солиқ солинадиган базанинг ўлчов бирлигига нисбатан
ҳисобланадиган фоизлардаги ёки мутлақ суммадаги миқдорни ифодалайди.
Солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларнинг ставкалари Ўзбекистон
Республикаси Президентининг қарори билан белгиланади.
Қўшилган қиймат солиғи ставкалари қуйидагилардан иборат:
-20%ли қўшилган қиймат солиғи ставкаси
-Ноль даражали қўшилган қиймат солиғи ставкаси
34

1.Ароқ тайёрлайдиган корхона 2011 йилда акциз тўланадиган алкоголь
махсулоти 40% ўткирликдаги 0,5 л сиғимли “Зима” маркали ароқни 1000
бутилка миқдорида реализация қилди.
Реализация қилинган алгоголь маҳсулоти бўйича акциз солиғи суммаси
қандай тартибда ҳисобланади?
Далга 1 даль= 10л қайта ҳисобланганда реализация қилиш ҳажми 50
дални (0,5х1000:10) ташкил қилади.
1 даль тайёр алгоголь маҳсулотига акциз солиғи ставкаси18956 сўм.
Реализация қилинган алгоголь маҳсулот бўйича акциз солиғи суммаси
947,8 минг сўмга (50х18956) тенг.
2.Заргарлик буюмларини ишлаб чиқарадиган корхона 2011 йилда акциз
солиғи ва қўшилган қиймат солиғи ҳисобга қабул қилинмаган ҳолда қиймат
бўйича умумий суммаси 180 000 минг сўмга тенг заргарлик буюмларини
реализация қилди.
Акциз солиғи ва қўшилган қиймат солиғи суммаси неча сўмга тенг?
Акциз солиғи ставкаси 25% миқдорида белгиланган.
Акциз солиғи суммаси 45000 минг сўмга (180000х25%), қўшилган қиймат
солиғи суммаси 45000 минг сўмга (180000+45000) х 20%) тенг.
3.« Дженерал Моторс Ўзбекистон» ЁАЖ 2011 йил 15 декабрда талабалар
уйига МАТИЗ автомобили берди. Автомобилнинг таннархи 6500 минг сўм.
Акциз солиғи ва қўшилган қиймат солиғи суммасини ҳисобланг?
Акциз солиғи суммаси 1885 минг сўмни (6500х29%), қўшилган қиймат
солиғи суммаси 1677 минг сўмни (6500+1885) х 20% ташкил қилади.
4.Корхона Россия Федерациясида ишлаб чиқарилган 1800 куб см
двигателининг ҳажмига эга бўлган “Газель” маркадаги янги автомобиль
келтирди. Акциз ости товарининг божхона қиймати 15 минг АҚШ доллар.
АҚШ доллари курси БЮД расмийлаштирилган кунда 1800 сўмни ташкил
қилган. БЮД 15 февралда расмийлаштирилган.
Импорт қилинадиган акциз ости товари бўйича божхона тўловлари
қандай тартибда ҳисобланади?
60

Тижорат топилмаси бонуси СТАВКАСИ
Фойдали қазилмаларни қазиб олиш ҳуқуқи
Ставкаси, солиқ
солинадиган
базага нисбатан %да

Углеводородлар, қимматбаҳо ва ноёб металлар,
рудали ва норуда фойдали қазилмаларни қазиб
олиш ҳуқуқи
0,1
Тижорат топилмаси бонусининг суммаси ер қаъридан фойдаланганлик
учун солиқнинг йиллик суммасидан ошган тақдирда, Ўзбекистон Республикаси
Молия вазирлиги томонидан тижорат топилмаси бонусини 3 йилгача муддатда
бўлиб-бўлиб тўлаш кўринишидаги имконият берилиши мумкин.
13-жадвал
Айрим турдаги маҳсулотлар бўйича қўшимча фойда солиғи
СТАВКАСИ

Маҳсулот номи
Солиқ солинадиган базанинг
миқдори
(ҚҚС ва акциз солиғисиз)
Солиқ
ставкаси

Катодли мис*
сўмдаги эквивалентда
"кесиш нархи"гача 1 тонна
учун 4 000
АҚШ долларидан юқори
50 фоиз
Табиий газ*
сўмдаги эквивалентда
"кесиш нархи"гача 1 000 куб
м. учун 130
44

бошқаришга, балки мамлакатни ривожлантиришнинг стратегик мақсадларга
эришига ҳам боғлиқ.
Мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши даражаси ва ижтимоий
мажбуриятларига кўра турли мамлакатларда ялпи ички маҳсулотнинг 20 дан
60 фоизигача бюджет орқали қайта тақсимланади. Ушбу кўрсаткич Франция,
Россия, Швеция, Дания, Германия каби ижтимоий йўналиш олган
мамлакатларда айниқса баланд.
Оптимал солиқ юкига эришиш муаммоси Солиқ Кодексининг янги
таҳририни ишлаб чиқиш ва ўрта муддатли истиқболда солиқ сиёсатини амалга
оширишда ҳам устувор аҳамият берилди.
Иқтисодий ислохотларнинг чуқурлаштириш шароитида юридик
шахслардан ундириладиган маҳаллий солиқларни ундириш механизмини
такомиллаштириш муҳим аҳамиятга эгадир. Айнан мана шундай
такомиллаштиришнинг изчиллик билан амалга оширилиши
давлатчилигимизнинг мустақиллилиги қарор топиши ва янада тараққий
этишида ҳал қилувчи омилдир. Солиқлар аҳолидан, хўжалик юритувчи бошқа
субъектлардан ва юридик шахслардан томонидан ундириб олинадиган
мажбурий тўловлардир. Солиқ ўз мохият- эътиборига кўра ижтимоий
махсулотнинг бир қисми бўлиб, солиқ тўловчи бундан бирон бир фойда кўриш
кўрмаслигидан қатъий назар ўз маблағларидан давлат ҳисобига мажбурий
ажратмалар кўринишида акс этади.
Юридик шахслардан ундириладиган маҳаллий солиқлар объектларини
аниқлаш, уларнинг ҳисобини юритиш, маҳаллий солиқларни ҳисоблаш ва
солиқларни ундириш жараёнида бир қанча муаммоларга дуч келинмоқда.
Юридик шахслардан ундириладиган маҳаллий солиқларнинг ижтимоий
иқтисодий аҳамиятини ошириш масаласи нафақат маҳаллий бюджетларни,
хусусан, давлат бюджетининг ҳам асосий муаммоларидан бири бўлиб турибди.
Чунки маҳаллий бюджетлар харажатларини маблағ билан таъминлашда
маҳаллий бюджет ресурслари етмаган ҳудудларга давлат бюджетининг
молиявий ёрдамлари кўрсатилади. Бугунги кунда маҳаллий бюджетларнинг
67

Утилизация қилинган табиий газ
9,0*
Ер остидан кавлаб олинган газ
2,6
Ностабил газ конденсати
20,0
Нефть
20,0
Кўмир
4,0
Рангли ва ноёб металлар:

Тозаланган мис
8,1
Молибденли саноат маҳсулоти
4,0
Концентратланган қўрғошин
4,0
Металл рух
4,0
Вольфрам концентрати
10,4
Уран
10,0**
Асл металлар:

37

Қўшилган қиймат солиғининг ҳисоб-китоблари билан бир вақтда солиқ
даври мобайнида олинган товарлар (ишлар, хизматлар) бўйича ҳисобварақ-
фактуралар реестри тақдим этилади. Ҳисобварақ-фактуралар реестрининг
шакли Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси томонидан
белгиланади.
Импорт қилинадиган товарлар бўйича қўшилган қиймат солиғини тўлаш
божхона тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган муддатларда амалга
оширилади.
Акциз тўланадиган товарлар олувчига жўнатилган (топширилган) кун,
акциз тўланадиган товарларга доир солиқ солинадиган операциялар амалга
оширилган санадир.
Гаровга қўйилган акциз тўланадиган товарлар гаровга қўювчи томонидан
топширилган тақдирда, гаров нарсасига бўлган мулк ҳуқуқи ўтган сана гаровга
қўювчи учун реализация қилиш обороти амалга оширилган санадир.
Импорт қилинаётган акциз тўланадиган товарлар божхона
расмийлаштирувидан ўтказилган сана уларга доир операция амалга оширилган
санадир.
Акциз солиғининг ставкалари мутлақ суммада (қатъий) белгиланган акциз
тўланадиган товарлар бўйича солиқ солинадиган база акциз тўланадиган
товарларнинг натурада ифодаланган ҳажми асосида аниқланади.
Акциз солиғининг ставкалари фоизларда (адвалор) белгиланган ишлаб
чиқарилаётган акциз тўланадиган товарлар бўйича, реализация қилинган акциз
тўланадиган товарларнинг акциз солиғи ҳамда қўшилган қиймат солиғи
киритилмаган қиймати солиқ солинадиган базадир.
Иш ҳақи ҳисобига, ҳисоблаб чиқарилган дивидендлар ҳисобига, бепул ёки
бошқа товарларга (ишларга, хизматларга) айирбошлаш учун бериладиган акциз
тўланадиган товарлар бўйича, шунингдек товарлар таннархидан паст нархларда
реализация қилинган тақдирда солиқ тўловчи товарларни топшириш пайтида
унинг ҳақиқий таннархидан кам бўлмаган даражада белгилайдиган нарх
асосида ҳисобланган қиймат солиқ солинадиган базадир.
52

тўловчилар, солиқни ундиришни ташкил этиш усуллари ва солиқ
имтиёзларидан иборат.
Солиқ назарияси солиққа тортиш хусусидаги иқтисодий муносабатлар ва
бу муносабатлар туфайли келиб чиқадиган объектив ва субъектив
зиддиятларни, зарурий, муҳим боғлиқлик ва алоқадорликни очиб беради, зарур
ҳолларда солиқ ундириш жараёнидаги ҳодисаларни категориялар воситасида
изоҳлаб беради. У ёки бу умумдавлат солиқ тури, унга хос бўлган
тушунчаларни тўғри ифодалай олиш юридик шахслардан олинадиган фойда
солиғи тўғрисидаги билимларни аниқлаштиради.
Солиқларнинг моҳияти тўғрисидаги қарашлар ва уларнинг жамият
иқтисодий тизимидаги ўрни жамият муносабатларининг ривожланиши билан
мос равишда ривожланиб бормоқда. Солиққа тортиш тўғрисидаги
қарашларнинг шаклланиши бир неча босқичлардан иборат бўлиб, бошлангич
босқичларда солиқларга иқтисодий категория сифатида қаралган бўлса, сўнги
босқичларида уларнинг ҳуқуқий жиҳатларига кўпроқ эътибор қаратила
бошланди.
Солиқлар тарихда инсон цивилизацияси билан бирга ривожланиб, унинг
ажралмас қисми ҳисобланади. Солиқларнинг иқтисодий муносабатларда асосий
ўринга чиқишига, авваламбор, давлатнинг шаклланиши, жамоаларнинг
синфларга бўлиниши, қадимги ижтимоий тузумнинг вужудга келиши ҳамда
уларнинг маълум молиявий манбага эҳтиёж сезишлари сабаб бўлган.
Буюк инглиз иқтисодчиси Д.Кейнснинг фикрича, “жамиятда солиқлар
фақат иқтисодий муносабатларни изга солиб туриш учун мавжуд” 1

Солиқлар ҳақидаги дастлабки маълумотлар эрамиздан олдинги III-II
асрларда пайдо бўлган. 2
«Қадимги Туронда солиқларнинг вужудга келишини-
таҳлил этиш шуни кўрсатадики, бу ҳудудда ташкил топган барча
мамлакатларда солиқлар мавжуд бўлган.
1 Завалишина И.А. Солиқлар: назария ва амалиёт.-Тошкент: «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси», 2005.-
26-бет.

2 Собиров Ҳ. Ўзбекистон давлат молияси тарихи. – Тошкент: М.Ч. «Таълим манбаи», 2002 й.
8

Имзоланадиган бонус
СТАВКАЛАРИ
Фойдали қазилмаларни разведка
қилиш ва қидириш ҳуқуқи
Бонуснинг энг кам
ставкаси
(энг кам иш ҳақига
нисбатан каррали
миқдорларда)

1. Углеводородлар конларини қидириш ва
разведка қилиш ҳуқуқи
10 000
2. Олтин қидириш ва разведка қилиш ҳуқуқи
10 000
3. Қимматбаҳо (олтиндан ташқари), ноёб ва
асл металлар конларини қидириш ва
разведка қилиш ҳуқуқи
1 000
4. Рудали фойдали қазилмалар конларини, 2
ва 3бандларда кўрсатилганлардан
ташқари, қидириш ва разведка қилиш
ҳуқуқи
500
5. Норуда фойдали қазилмалар конларини
қидириш ва разведка қилиш ҳуқуқи
100

12-жадвал
43

ягона солиқ тўлови

Юридик шахсларнинг мол-мулкига
солинадиган солиқ
4,0% 3,5% 3,5% 3,5%
Ягона ижтимоий тўлов
40% 25% 25% 25%
4- жадвал
Ўзбекистон Республикасининг 2011 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари

Асосий
макроиқтисодий
кўрсаткичлари
2010 йилги 2011 йил

Ялпи ички маҳсулот
108,3 108,3

Саноат маҳсулот
ишлаб чиқариш
108,3 109,3

Қишлоқ хўжалик
маҳсулоти ишлаб
чиқариш
105 105,8
13

4. Юридик шахсларни солиққа тортиш механизмининг амалдаги
ҳолати таҳлили
Календарь йил солиқ давридир. Йилнинг чораги ҳисобот давридир.
Ҳисобот даври мобайнида солиқ тўловчилар юридик шахслардан олинадиган
фойда солиғини жорий тўловларни киритиш орқали тўлайдилар.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғини ҳисоблаб чиқариш
ҳисоблаб чиқарилган солиқ солинадиган базадан ва белгиланган ставкадан
келиб чиққан ҳолда амалга оширилади.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғининг ҳисоб-китоби, давлат
солиқ хизмати органларига ортиб борувчи якун билан йилнинг ҳар чорагида
ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 25-кунидан кечиктирмай, йил якунлари
бўйича эса, йиллик молиявий ҳисобот тақдим этиладиган муддатда тақдим
этилади.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи бўйича жорий
тўловларнинг суммасини аниқлаш учун солиқ тўловчилар жорий ҳисобот даври
биринчи ойининг 10-кунигача давлат солиқ хизмати органига жорий ҳисобот
даври учун тахмин қилинаётган солиқ солинадиган фойдадан ва юридик
шахслардан олинадиган фойда солиғининг белгиланган ставкасидан келиб
чиқиб ҳисобланган юридик шахслардан олинадиган фойда солиғининг суммаси
ҳақида маълумотнома тақдим этадилар.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи бўйича жорий тўловлар ҳар
ойнинг 15-кунига қадар ҳисоблаб чиқарилган йил чораги бўйича юридик
шахслардан олинадиган фойда солиғи суммасининг учдан бир қисми
миқдорида тўланади.
Ҳисобот даврида тахмин қилинаётган солиқ солинадиган фойда энг кам
иш ҳақининг икки юз бараваридан кам миқдорни ташкил этадиган солиқ
тўловчилар жорий тўловларни тўламайди.
Тахмин қилинаётган солиқ солинадиган фойдадан келиб чиққан ҳолда
ҳисоблаб чиқарилган юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи суммаси
ҳисобот даври учун бюджетга тўланиши лозим бўлган юридик шахслардан
50

3.Келгуси ойнинг 3-кунидан кечиктирмай - ҳисобот ойининг қолган
кунлари учун.
Импорт қилинадиган товарлар бўйича акциз солиғини тўлаш божхона
тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган муддатларда амалга оширилади.
Акциз маркалари билан тамғаланиши лозим бўлган импорт қилинадиган
акциз тўланадиган товарлар бўйича акциз солиғи акциз маркалари олингунига
қадар тўланади.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ишлаб чиқариладиган, шунингдек
унинг божхона ҳудудига импорт қилинадиган тамаки маҳсулотлари ва
алкоголли ичимликлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси
томонидан белгиланган тартибда акциз маркалари билан тамғаланиши шарт.
Ҳисобот даври қуйидагилардир:
1.Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун тўланадиган солиғининг
умумий суммаси йилнинг бир чорагида энг кам иш ҳақининг эллик
бараваридан кўпни ташкил этадиган юридик шахслар (микрофирмалар ва кичик
корхоналардан ташқари) учун - бир ой. Календарь йил солиқ давридир.
2.Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун тўланадиган солиғининг
умумий суммаси йилнинг бир чорагида энг кам иш ҳақининг эллик
бараваридан камни ташкил этадиган юридик шахслар, шунингдек
микрофирмалар ва кичик корхоналар ҳамда якка тартибдаги тадбиркорлар учун
- йил чораги.
3.Қишлоқ хўжалиги корхоналари ва юридик шахс ташкил этган ва ташкил
этмаган ҳолда тузилган деҳқон хўжаликлари учун - календарь йил.
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ суммаси солиқ
солинадиган базадан ва белгиланган ставкалардан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб
чиқарилади.
Юридик шахс ташкил этган ва ташкил этмаган ҳолда тузилган деҳқон
хўжаликлари учун сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ суммаси
давлат солиқ хизмати органлари томонидан солиқ солинадиган базадан ва
белгиланган ставкалардан келиб чиққан ҳолда белгиланади.
54

корхоналар учун:
сотишнинг умумий ҳажмида 15 фоиздан 30
фоизгача
Белгиланган ставка
30% га
пасайтирилади
сотишнинг умумий ҳажмида 30 фоиз ва ундан
юқори
Белгиланган ставка
50% га
пасайтирилади
5. 1-бандда кўрсатилган хизматлар кўрсатиш соҳаси
корхоналари учун, пластик карталар қўлланиб ҳақ
тўланган ҳолда кўрсатилган хизматлар ҳажми
бўйича
Белгиланган ставка
10% га
пасайтирилади
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги
ПҚ1675-сонли қарорига мувофиқ 2012 йилда ер қаъридан фойдаланганлик учун
солиқ ставкалари қуйидаги миқдорда белгиланган:
10-жадвал
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ
СТАВКАЛАРИ
Солиқ солинадиган объект номи
Солиқ ставкаси,
солиқ солинадиган
базага нисбатан
%да
1. Асосий ва қўшимча фойдали қазилмалар
кавлаб олиниши учун
Энергия манбалари:
Табиий газ 30,0
36

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида солиқ соҳасидаги
ислоҳатларни амалга оширишда солиқ муносабатларини такомиллаштириш
юридик шахсларни солиққа тортиш ва унинг амал қилиш механизмини илмий
таҳлил қилиш муҳим ва долзарб муаммоли масалалардан бири бўлиб
ҳисобланади.
Солиқлар юкининг юқори бўлиши юридик шахсларни ишлаб чиқаришни
ривожлантиришга, замонавий техника ҳамда технологиялар билан қайта
жиҳозлашга, айланма маблағларини кўпайтириша маблағлар йўналтириш
имкониятини кескин камайтиради. Бу эса ишлаб чиқариш даражасининг
пасайишига олиб келади.
Иқтисодиётни эркинлаштириш солиқ тизимига ҳам муқаррар таъсир
кўрсатади. Солиққа тортиш тизими узлуксиз такомиллашиб бормоғи лозим.
Асосий мақсад юридик шахслар зиммасидаги солиқ юкини макроиқтисодий
ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда мунтазам камайтириб боришдир.
Ўзбекистон Республикаси солиққа тортиш тизими шаклланишига жуда кўп
вақт кетмаган бўлса ҳам, солиқ тизимимиз йил сайин янгиланиб,
такомиллашиб, ривожланиб бормоқда. Ҳар бир давлатнинг аниқ амал қилувчи
солиқ тизими мавжудлиги унинг юксак даражада тараққий этганлигининг
белгиси ҳисобланади. Шунинг учун солиқ тизимини жаҳон андозалари
даражасида шакллантириш ва ривожланган мамлакатларнинг солиқ
амалиётидаги илғор тажрибаларидан солиқ тизимимизда фойдаланиш бозор
муносабатларига ўтиш шарт-шароитига мослашишда алоҳида аҳамиятга
эгадир.
Солиқ соҳасидаги ислоҳатларни амалга оширишда солиқ муносабатларини
такомиллаштириш юридик шахслардан ундириладиган солиқларнинг турлари
ва уларнинг амал қилиш механизмини илмий таҳлил қилиш муҳим ва долзарб
муаммоли масалалардан бири бўлиб ҳисобланади.

4

Ушбу формуладан фойдаланиб солиқ юкининг ўзгаришига таъсир этувчи
омилларни аниқлаш мумкин.
1.Солиқ юкининг ўзгаришига солиқ суммасининг таъсирини аниқлаш
учун қайта ҳисоблаш усулидан фойдаланиш мумкин. У ҳолда солиқ юкининг
солқ суммаси эвазига ўзгарганлигини аниқлаш учун қайта ҳисобланган солиқ
суммасидан режадаги солиқ юкини айриш кифоя: СЮ. Сс =Сс/Мст.р – Сс. р/
Мст.р
2.Солиқ юкининг ўзгаришига маҳсулотни сотишдан тушган соф
тушумнинг таъсирини аниқлаш учун солиқ юкининг ҳақиқий миқдоридан қайта
ҳисобланган солиқ юкининг суммасини айириш кифоя:
Сю. Мст.с = ССх/Мст.х –Ссх/ Мст.р
Барча омиллар таъсири натижаси ўзгаришининг умуий ҳажмига тенг
бўлиши лозим. Бу қуйидаги формула билан аниқланади:
∆СЮ=∆ СЮ Сс±∆ СЮ Мст
Таҳлиллар натижалари шуни кўрсатадики, солиқ суммасининг кўпайиши
солиқ юкини солиқ камайтиради. Маҳсулотни сотишдан тушган соф
тушумнинг кўпайиши эса, солиқ юкини камайтиради. Ушбу ҳолат кўрсатади,
корхоналарнинг маҳсулотни сотишдан келадиган соф тушумнинг кўпайиши
нафақат шу корхона ёки фирма учун, балки давлат ва жамият учун ҳам катта
манфаат беради.
Солиқ юкини солиқларнинг тўланиш хусусиятидан келиб чиқиб икки
даражада, яъни барча тадбиркорлик субъектлари учун одатий бўлган солиқ ва
бошқа мажбурий тўловларни ҳисобга олувчи соф солиқ юки (ССЮ) ва унинг
мажбуриятида бўлган барча солиқларни, шу жумладан, акцизлар, табиий
ресурслардан фойдаланганлик учун солиқлар, божхона тўловлари, давлат
божлари, лицензия йиғимлари жамланган солиқ юки (ЖСЮ) кўрсаткичи
асосида баҳолашни таклиф этади. Уларнинг формула кўриниши қуйидагича
бўлади:

ССЮ = ОС / ҚҚ * 100%
64

Интернет сайтлари.
www.lex.uz - Ўзбекистон Республикаси қонунлари базаси сайти.
www.mf.uz - Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги сайти.
www.сb.uz- Ўзбекистон Республика Марказий банки сайти.
www . soliq . uz - Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси
сайти.
75

Иқтисодий ислоҳотлар шароитида юридик
шахсларни солиққа тортишни
эркинлаштиришнинг асосий йўналишлари
Мундарижа
Кириш
1. Юридик шахсларни солиққа тортишнинг иқтисодий моҳияти ва
Ўзбекистон Республикаси солиққа тортиш h тизимида тутган ўрни
2. Юридик шахслардан олинадиган солиқлар солиш объекти ва солиқ
тўловчилар таркиби
3. Юридик шахсларни солиққа тортишда белгиланган солиқ
имтиёзлари ва солиқ ставкалари
4. Юридик шахсларни солиққа тортиш механизмининг амалдаги
ҳолати таҳлили
5. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида юридикшахсларни
солиққа тортиш механизмини такомиллаштириш йўллари
Хулоса
Фойдаланилган адабиётлар

1

2.Қайта ишловчи корхоналар томонидан қайта ишлаш жараёнида ажратиб
олинган фойдали қазилмалар.
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқни ҳисоблаб чиқариш учун,
кавлаб олинган (ажратиб олинган) тайёр маҳсулот ҳажмининг ҳисобот даври
учун ўртача олинган реализация қилиш баҳосида ҳисоблаб чиқилган қиймати
солиқ солинадиган базадир.
Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқни тўловчилар
қуйидагилардир:
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида солиқ солинадиган мол-мулкка эга
бўлган юридик шахслар – Ўзбекистон Республикасининг резидентлари.
Ўзбекистон Республикасида фаолиятни доимий муассаса орқали амалга
ошираётган ва (ёки) Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ўз мулкида кўчмас
мулкка эга бўлган юридик шахслар – Ўзбекистон Республикасининг
норезидентларидир. Агар кўчмас мулк мулкдорининг жойлашган ерини
аниқлаш имкони бўлмаса, бу мол-мулк қайси шахснинг эгалигида ва (ёки)
фойдаланишида бўлса, шу шахс солиқ тўловчидир.
Мулк ҳуқуқи, эгалик қилиш ҳуқуқи, фойдаланиш ҳуқуқи ёки ижара ҳуқуқи
асосида ер участкаларига эга бўлган юридик шахслар, шу жумладан
Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари ер солиғини тўловчиларидир.
Кўчмас мулк ижарага берилган тақдирда, ижарага берувчи ер солиғини
тўловчи бўлади.
Ер участкасидан бир нечта юридик шахс биргаликда фойдаланган
тақдирда, ҳар бир юридик шахс ер участкасининг фойдаланилаётган
майдонидаги ўз улуши учун ер солиғини тўловчидир.
Тадбиркорлик фаолиятини амалга оширувчи юридик шахслар –
Ўзбекистон Республикаси резидентлари ободонлаштириш ва ижтимоий
инфратузилмани ривожлантириш солиғини тўловчилардир.
Қуйидаги мол-мулк солиқ солиш объектидир:
1) асосий воситалар, шу жумладан молиявий ижара (лизинг)
шартномаси бўйича олинган асосий воситалар.
27

йўриқномалар, тартиблар ва низомлар ўрнига солиқ солиш тизимини меъёрий
бошқариш вазифасини бажаради. Янги Солиқ Кодексининг бевосита таъсир
кўрсатувчи ҳужжат сифатида жорий этилиши солиқ қонунчилигининг
барқарорлигини ва аниқлигини таъминлаш орқали иқтисодиётни янада
ривожлантиришга кўмаклашади.
Бозор иқтисодиёти даврида солиқ тизими орқали бошқаришнинг
аҳамияти ортиб бораётган бўлиб, солиқ тизимини такомиллаштиришда
ривожланган давлатларни солиқларни адресли бўлишини таъминлаш ва
рағбатлантирувчи жиҳатларини кучайтиришга қаратилган илғор тажрибасидан
кенг фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Шу ўринда, юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи ҳар бир давлат
иқтисодиётини ривожлантиришда солиқ тизимининг ажралмас қисми
ҳисобланади.
Яратилган даромад фойданинг давлат ва юридик шахслар ўратасида
оқилона оптимал тақсимланиши корхоналарнинг ривожланишига ўзининг
ижобий таъсирини кўрсатади. Бу энг аввало ушбу солиқ тури бўйича солиқ
ставкасида бевоситиа боғлиқдир.
Агарда 1996 йил даромад фойда солиғи ставкаси 37 фоизни ташкил
этган бўлса, даромад фойда солиғи тушуми давлат бюджетига мақсадли
жамҳармалардан ташқари 24,1 фоизни ташкил этган. 2001 йилда даромад фойда
солиғи 26 фоизни ташкил этган бўлса, даромад фойда солиғи тушуми давлат
бюджетига мақсадли жамғармаларни ҳисобга олмаган ҳолда 11,3 фоизни
ташкил этган. Даромад фойда солиғи ставкаси 2005 йил учун 15 фоизни ташкил
этган бўлса, ушбу солиқ тушуми давлат бюджетига мақсадли жамғармаларни
ҳисобга олмаган ҳолда умумий тушумнинг 6,1 фоизни ташкил этди. Давлат
томонидан солиқ ставкасини пасайтиришнинг бош мақсади бу солиқ
тўловчилар орасида солиқ юкини пасайтиришдир.
Барча иқтисодиёти тарққий этган илғор мамлакатларнинг солиқ
тизимида юридик шахслар фойдасидан олинадиган солиқни аҳамияти катта
бўлиб, мазкур солиқ бир томондан бюджет даромадларини салмоқли қисмини
69

фойдаланганл
и к солиқ
1.4 Сув
ресурсларида
н
фойдаланганл
и к солиқ 21,3 29,1 34,9 43,5 51,2 61,7 73,1

2.Юридик шахслардан олинадиган солиқлар солиш объекти ва
солиқ тўловчилар таркиби
Юридик шахслардан қуйидаги умумдавлат ва маҳаллий солиқлар
ундирилади.
Умумдавлат солиқлари:
1. Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи.
2. Қўшилган қиймат солиғи.
3. Акциз солиғи.
4. Ер қаъридан фойдаланувчилар учун солиқлар ва махсус тўловлар.
5. Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ.
Маҳаллий солиқлар:
1. Мол-мулк солиғи.
21

27) Давлат тилини ва давлат тилида иш юритишни ўргатиш
хизматлари.
28) Ўзи етиштирган қишлоқ хўжалиги маҳсулоти.
29) Ички ишлар органлари ҳузуридаги қўриқлов бўлинмалари
хизматлари.
30) Устав фондига (устав капиталига) ҳисса ёки пай бадали сифатида
бериладиган асосий воситалар, номоддий активлар ва тугалланмаган қурилиш
объектлари.
31) Бюджет маблағлари ҳисобидан бажариладиган ер-кадастр, ер
тузиш, тупроқ ва геоботаника ишлари.
32) Давлат резервининг товар-моддий захиралари, улар
янгиланаётганда.
33) Телекоммуникациялар тармоқларида тезкор-қидирув тадбирлари
тизимининг техника воситалари, шунингдек мазкур воситалардан
фойдаланишга ва уларга хизмат кўрсатишга доир хизматлар.
34) Инвестор ва давлат мулкини бошқариш бўйича ваколатли давлат
органи ўртасида тузилган шартномага биноан инвестиция мажбуриятлари
сифатида топширилаётган мол-мулк.
35) Китоб маҳсулотлари.
Товарларни чет эл валютасида экспортга реализация қилиш оборотига
ноль даражали ставка бўйича қўшилган қиймат солиғи солинади.
Чет эл тарафи ўзаролик принципига амал қилган тақдирда, чет эл
дипломатик ваколатхоналари ҳамда уларга тенглаштирилган
ваколатхоналарнинг расмий фойдаланиши учун, шунингдек бу ваколатхоналар
дипломатик ва маъмурий-техник ходимларининг, шу жумладан улар билан
бирга яшаётган оила аъзоларининг, агар улар Ўзбекистон Республикаси
фуқароси бўлмасалар ҳамда Ўзбекистон Республикасида доимий яшаётган
бўлмасалар, шахсий фойдаланиши учун реализация қилинаётган товарларга
(ишларга, хизматларга) ноль даражали ставка бўйича қўшилган қиймат солиғи
солинади.
32

улар(масалан,ҚҚС, республикада ишлаб чиқарилган акциз товарлари учун
акциз солиғи ва бошқалар) фақат юридик шахслардан ундирилади” 8

2011 йил якунига кўра Ўзбeкистoнда ялпи ички маҳсулoтнинг ўсиши 8,3
фoизни ташкил этди. Санoат маҳсулoтлари ишлаб чиқариш 6,3 фoизга кўпайди,
чакана савдo айланмаси 16,4 фoиз, аҳoлига пуллик xизмат кўрсатиш 16,1
фoизга oшди (1-жадвал).
1-жадвал
Ўзбекистонда 2011 йилда эришилган асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлар
(ўтган йилга нисбатан) 9 10

№ Асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар 2007
йил 2008
йил 2009
йил 2010
Йил 2011
йил
1. Ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 9,5 9,0 8,1 8,5 8,3
2. Саноат маҳсулотнинг ўсиши 12,1 12,7 9,0 8,3 6,3
3. Хизмат кўрсатиш ҳажми 20,6 21,3 12,9 13,4 16,1
4. Савдо соҳаси 21,0 7,2 16,6 14,7 16,4
5. Давлат бюджети профицити (ЯИМга
нисбатан) +1,1 +1,5 +0,2 +0,3 +0,4
6. Инфляция даражаси 6,8 7,8 7,4 7,3 7,9
7. Иқтисодиёт бўйича ўртача иш ҳакининг
ошиши 44,2 40,0 40,0 32 26,5
8. Аҳоли жон бошига реал даромадларнинг
ўсиши 27,0 23,0 26,5 23,5 23,1
8 Завалишина И.А. Солиқлар: назария ва амалиёт.-Тошкент: «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси», 2005.- 20-21 бетлар.
9 10
И.А.Каримов. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади: 2011 йилнинг асосий якунлари ва
10 йилда ўзбекистонни ижтимоий иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Ўзбекистон Республикаси
Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси. – “Халқ сўзи”, 2012 йил 20 январь (№ 14) 2-бет

11

Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига мувофиқ ташкил
этилган, ўз мулкида, хўжалик юритишида ёки оператив бошқарувида алоҳида
мол-мулкка эга бўлган ҳамда ўз мажбуриятлари юзасидан ушбу мол-мулк
билан жавоб берадиган, мустақил балансига ёки сметасига эга бўлган, ўз
номидан мулкий ва шахсий номулкий ҳуқуқларга эга бўла оладиган ҳамда
уларни амалга ошира оладиган, мажбуриятларни бажара оладиган, судда
даъвогар ва жавобгар бўла оладиган ташкилот.
Чет давлатнинг қонун ҳужжатларига мувофиқ ташкил этилган ҳамда
Ўзбекистон Республикасида фуқаролик ҳуқуқ лаёқатига эга бўлган хорижий ва
(ёки) халқаро ташкилот» 5

Юридик шахслардан олинадиган солиқларга Республикамиз олим ва
мутахассиларидан ҳам бир нечтаси таъриф бериб ўтган. Профессор
А.В.Ваҳобов, А.Жўраевлар бу ҳақда тўхталиб, “Ўзбекистон
Республикасининг давлат бюджетига тўланадиган солиқлар ва
йиғимларнинг ҳал қилувчи асосий қисмини юридик шахсларнинг солиқлари ва
бошқа мажбурий тўловлари ташкил этади. Юридик шахслар умумдавлат ҳамда
маҳаллий солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни тўлайдилар” 6
- дейди.
Республикамиз олимларидан профессор М.Йўлдошев ва Й.Турсуновлар бу
ҳақда тўхталиб, “Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети даромадларининг
асосий қисми корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган
солиқлар ҳисобига ташкил топади” 7
деб таъриф берганлар.
Бундан ташқари республикамиз олимларидан И.А.Завалишинанинг
қуйидаги фикрларини келтиришимиз мумкин: “Солиқларни солиққа тортиш
субъектига қараб бўлиш мумкин: жисмоний ва юридик шахслардан
ундириладиган солиқлар. Кўпгина солиқлар (масалан, даромад солиғи, мол
мулк солиғи, ер солиғи, ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ ва
бошқалар) иккала субъектлар учун умумий, аммо баъзи солиқлар мавжудки ,
5 Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодекси.-Т.: Адолат, 2008 й.- бет
6 Ваҳобов А.В, А.Жўраев. “Солиқлар ва солиққа тортиш”- Тошкент.Шарқ, 2009.- 72-бет.
7 Йўлдошев М, Турсунов Й. Солиқ ҳуқуқи-Тошкент: “Молия” 2000 й. 58-бет
10

Республика бюджети бу давлат бюджетининг умумдавлат тусидаги
тадбирларни молиялаштиришда фойдаланиладиган қисми бўлиб, унда
даромадлар манбалари ва улардан тушумлар миқдори, шунингдек молия йили
мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфи йўналишлари
ва миқдори акс эттирилади.
Республика бюджети даромадлари қуйидагилар ҳисобига
шакллантирилади:
1. Қонун ҳужжатларида белгиланган тартибдаги ва нормативлар
асосидаги умумдавлат солиқлари, йиғимлари, божлари ва бошқа
мажбурий тўловлар.
2. Қонун ҳужжатларида белгиланган нормативлар бўйича давлат
молиявий ва бошқа активларини жойлаштирилиши, фойдаланишга
берилиши ва сотилишидан олинган даромадлар.
3. Қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос олиш, ҳадя этиш ҳуқуқи
бўйича давлат мулкига ўтган пул маблағлари.
4. Юридик ва жисмоний шахслардан, шунингдек чет эл
давлатларидан келган қайтарилмайдиган пул тушумлари.
5. Резидент-юридик шахсларга ва чет эл давлатларига берилган
бюджет ссудаларини қайтариш ҳисобига берилган тўловлар.
6. Қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа даромадлар.
Молия йили биринчи январдан ўттиз биринчи декабрь куни охиригача
бўлган вақтни ўз ичига олувчи давр ҳисобланади.
Солиқлар деганда солиқ қонунчилигида белгиланган, муайян миқдорларда
ундириладиган, мунтазам, қайтариб берилмайдиган ва беғараз хусусиятга эга
бўлган, бюджетга йўналтириладиган мажбурий пул тўловлари тушунилади.
Давлат солиқ тизимини давлат томонидан жорий этилган барча солиқлар,
йиғимлар ва бошқа бюджетга ундириладиган мажбурий тўловлар мажмуаси,
уларнинг шакли ва тузилиш методлари ташкил этади. Солиқ тизими етарли
даражада мураккаб бўлиб, у кўпгина солиқ турлари, ҳар ҳил турдаги солиқ
7

даромаднинг бир қисми (қўшимча фойда) қўшимча фойда солиғини солиш
объектидир.
Солиқ солинадиган база ҳисобот давридаги қўшимча фойда суммасидан
келиб чиқиб, қўшимча фойда қисмига тўғри келадиган соф тушумдан
ҳисобланадиган солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар чегириб ташланган
ҳолда аниқланади.
Қўшимча фойда солиғи солинадиган фойдали қазилмалар ва маҳсулот
турлари рўйхати, шунингдек солиқни ҳисоблаб чиқариш ҳамда тўлаш тартиби
қонун ҳужжатларида белгиланади.
Бонус ер қаъридан фойдаланувчи томонидан амалга ошириладиган бир
марталик тўловдир.
Ер қаъридан фойдаланувчи қуйидаги турдаги бонусларни тўлайди:
1.Имзоли бонус.
2.Тижоратбоп топилма бонуси.
Давлат бошқаруви органлари бонуслар тўламайди.
Календарь йил солиқ давридир. Йил чораги ҳисобот давридир.
Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқни ҳисоблаб
чиқариш солиқ тўловчи - Ўзбекистон Республикасининг резиденти томонидан
ҳисоблаб чиқарилган солиқ солинадиган базадан ва белгиланган ставкадан
келиб чиққан ҳолда амалга оширилади.
Солиқ даври мобайнида солиқ тўловчилар ҳар ойда жорий тўловларни
тўлайдилар. Жорий тўловлар суммаси тегишли йил учун мол-мулкнинг ўртача
йиллик қолдиқ қийматидан (ўртача йиллик қийматдан) ва белгиланган
ставкадан келиб чиққан ҳолда ҳисоблаб чиқарилган юридик шахсларнинг мол-
мулкига солинадиган солиқ йиллик суммасининг ўн иккидан бир қисми
миқдорида белгиланади. Жорий тўловлар миқдорини ҳисоблаб чиқариш учун
солиқ тўловчи солиқ бўйича ҳисобга олиш жойидаги давлат солиқ хизмати
органига белгиланган шаклдаги маълумотномани жорий йилнинг 20 январигача
тақдим этади.
57

2) номоддий активлар.
3) тугалланмаган қурилиш объектлари.
4) белгиланган муддатда ишга туширилмаган асбоб-ускуналар.
Ўзбекистон Республикасида фаолиятни доимий муассаса орқали амалга
ошираётган Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари учун қуйидагилар
солиқ солиш объектидир:
Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари бухгалтерия ҳисоби
тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ доимий муассаса фаолияти билан
боғлиқ қайси асосий воситалар бўйича ҳисоб юритаётган бўлса, ўша асосий
воситалар.
ушбу доимий муассаса фаолияти билан боғлиқ бўлмаган, мазкур
норезидентларга мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган кўчмас мулк.
Ўзбекистон Республикасида фаолиятни доимий муассаса орқали амалга
оширмайдиган Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари учун Ўзбекистон
Республикаси ҳудудида жойлашган, уларга мулк ҳуқуқи асосида тегишли
бўлган кўчмас мулк солиқ солиш объектидир.
Солиқ солинадиган база қуйидагилардир:
асосий воситалар ва номоддий активлар бўйича - асосий воситалар ва
номоддий активларнинг ўртача йиллик қолдиқ қиймати. Асосий воситалар ва
номоддий активларнинг қолдиқ қиймати ушбу мол-мулкнинг бошланғич
(тикланиш) қиймати билан солиқ тўловчининг ҳисоб сиёсатида белгиланган
усуллардан фойдаланилган ҳолда ҳисоблаб чиқилган амортизация ҳажми
ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.
норматив (белгиланган) муддатда тугалланмаган қурилиш объектлари ва
ишга туширилмаган асбоб-ускуналар бўйича - тугалланмаган қурилишнинг ва
ўрнатилмаган асбоб-ускуналарнинг ўртача йиллик қиймати.
Ўзбекистон Республикаси норезидентларининг кўчмас мулк объектларига
нисбатан ушбу мол-мулкнинг ўртача йиллик қиймати солиқ солинадиган
базадир.
28

ЖСЮ = (ОС + РС) / ҚҚ * 100%

бунда ОС – барча тадбиркорлик субъектлари учун одатий бўлган
солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар (одатий солиқлар).
РС – табиий ресурслардан фойдаланиш, алоҳида хусусиятга эга бўлган
фаолият тури билан шуғулланиш ёки маълум бир операцияни амалга ошириш
учун давлатдан рухсат олишга тўланадиган солиқлар ва бошқа мажбурий
тўловлар (рухсат берувчи солиқлар).
ҚҚ – қўшилган қиймат.
ССЮ кўрсаткичи тадбиркорлик субъектларининг солиқ юки даражаларини
таққослаш имконини беради. Солиқ юкини ушбу кўрсаткич орқали
аниқлашнинг моҳияти шундаки, бунда тадбиркорлик субъектлари солиқ юки
улар орасида қай даражада мутаносиб
тақсимланганлиги қиёсий таҳлил қилинади. ЖСЮ кўрсаткичи орқали эса
тадбиркорлик субъекти зиммасига тушган жами солиқ юки аниқланади ва
унинг корхона молиявий фаолиятига таъсири умумий ҳолда ўрганилади.
Тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, фақат солиқ юки кўрсаткичи орқали
солиққа тортишнинг тадбиркорлик субъекти молиявий фаолиятига таъсирини
тўлақонли баҳолаб бўлмайди, бунинг учун солиқ ва мажбурий тўловларнинг
жамланган юкидан ташқари уларни тўлаш бўйича ҳисобланган пенялар,
қўлланилган молиявий жарималар ва солиқ қарзларини мажбурий ундириш
юзасидан келиб чиқадиган хўжалик суди божлари юкини ҳам ҳисобга олиш
лозим. Шу мақсадда реал фискал босим (РФБ) кўрсаткичидан фойдаланиш
таклиф қилинган:

РФБ = (ОС + РС + ПМБ) / ҚҚ * 100%

бунда ПМБ – барча солиқлар ва мажбурий тўловлар бўйича ҳисобланган
пенялар, қўлланилган молиявий жарималар, хўжалик судларининг бож
суммалари. РФБ кўрсаткичи орқали солиққа тортишнинг корхоналар молиявий
65

Тўртинчидан, юридик шахсларни солиққа тортишда қўшилган қиймат
солиғи бўйича солиқ юкини камайтириш ва солиқ ставкаларини
табақалаштириш лозим.

73

баравари
4. Автотранспорт воситаларини вақтинча сақлаш
бўйича пулли хизматларни кўрсатиш ҳуқуқи
учун йиғим ҳар бир ой учун энг
кам иш ҳақининг 8
баравари

49

Бошқа
даромадлар
589120,3 974068,9 165,3 6,0
Бюджет
харажатлари
13 732 502,5 16 991 100,0 123,7 Бюджет
дефицити
ЯИМга
нисбатан 1,0
фоиз

Таҳлил қилинаётган даврнинг якунларига кўра, 2011 йилда давлат
бюджетининг даромадлар қисмида тўғри солиқлар 4 238, 7 млрд. сўмни ташкил
этди. Шундан, юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи 825,0 млрд. сўм,
савдо ва умумий овкатланиш корхоналари, шу жумладан микрофирмалар ва
кичик корхоналар учун ягона солик тўлови 527,4 млрд. сўм, микрофирмалар ва
кичик корхоналар учун ягона солик тўлови 378,3 млрд. сўм, жисмоний
шахсларнинг даромад солиғи 1789,7 млрд. сўм, юридик ва жисмоний
шахслардан тадбиркорлик фаолияти айрим турлари бўйича олинадиган катъий
белгиланган солиқ 187,5 млрд. сўм, ободонлаштириш ва ижтимоий
инфратузилмани ривожлантириш солиғи 530,6 млрд.сўмдан иборат (6-жадвал).
6- жадвал
Давлат бюджети даромадларини шакллантиришда тўғри солиқларнинг
тутган ўрни 12

Кўрсаткичлар 2006
йил 2007
йил
2008
йил

2009
йил

2010
йил
2011
йил
2012
йил
12 .
http :// www . mf . uz – Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги маълумотлари
15

Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқнинг ҳисоб-китоби сувдан
фойдаланиш жойидаги давлат солиқ хизмати органларига ортиб борувчи якун
билан қуйидаги муддатларда тақдим этилади:
1) сув ресурсларидан фойдаланганлик учун тўланадиган солиқнинг
умумий суммаси йилнинг бир чорагида энг кам иш ҳақининг эллик
бараваридан кўпни ташкил этадиган юридик шахслар томонидан (қишлоқ
хўжалиги корхоналари, микрофирмалар ва кичик корхоналар бундан мустасно)
- ҳар ойда, ҳисобот ойидан кейинги ойнинг 25-кунигача.
2) сув ресурсларидан фойдаланганлик учун тўланадиган солиқнинг
умумий суммаси йилнинг бир чорагида энг кам иш ҳақининг эллик
бараваридан камни ташкил этадиган юридик шахслар, шунингдек
микрофирмалар ва кичик корхоналар томонидан - йилнинг ҳар чорагида,
йилнинг ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 25-кунигача, йил якунлари бўйича
эса йиллик молиявий ҳисобот тақдим этиладиган муддатда.
3) ягона ер солиғини тўлашга ўтмаган қишлоқ хўжалиги корхоналари
томонидан - йилда бир марта ҳисобот даврининг 15 декабригача.
4) якка тартибдаги тадбиркорлар томонидан - йилнинг ҳар чорагида
йилнинг ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 25-кунигача.
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ тўлаш тўғрисидаги тўлов
хабарномаси юридик шахс ташкил этган ва ташкил этмаган ҳолда тузилган
деҳқон хўжаликларига давлат солиқ хизмати органлари томонидан ҳисобот
давридан кейинги йилнинг 1 февралидан кечиктирмай топширилади.
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ тўлашни тўловчилар
томонидан сувдан фойдаланиш жойида ҳисоб-китоб тақдим этиладиган
муддатдан кечиктирмай амалга оширилади.
Юридик шахс ташкил этган ва ташкил этмаган ҳолда тузилган деҳқон
хўжаликлари томонидан сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ тўлаш
йилига бир марта, солиқ давридан кейинги йилнинг 1 майигача амалга
оширилади.
55

млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
сўм
Даромадлар,
давлат мақсадли
жамғармаларисиз
– жами
4042,
6
5100,9
7108,3
10421,
4
13
116,4
16
178, 5
20614,1
1. Билвосита
(эгри) солиқлар 1
986,7 2478,1 3571,0 5 162,1 6973,
8 8 656,
8 11187,
8
1.1
. Қўшилган
қиймат
солиғи 1
017,3 1261,
7 2000,
9 3093,9 3988 5228,
7 6784,5
1.2
. Акциз
солиғи 760,5 915,7 1170,4 1503,9 2191,
0 2481,
7 3115,5
1.3
. Божхона
божлари 86,8 116,0 247,8 361,1 479,3 515,9 732,4
1.4
. Жисмоний
шахслардан
ягона
божхона
тўлови 45,9 73,4 - - - - -
1.5
. Жисмоний
шахслардан
транспорт
воситалариг
а
бензин,
дизель
ёқилғиси ва
газ 76,2 111,3 151,9 203,2 315,5 430,3 555,4
19

1.Юридик шахсларни солиққа тортишнинг иқтисодий моҳияти
ва ўзбекистон республикаси солиққа тортиш тизимида тутган
ўрни
Солиқларнинг умумдавлат ва маҳаллий солиқларга бўлиниши ҳукумат
идораларининг республика ҳукумати ва маҳаллий ҳукуматларга бўлиниши
асосида келиб чиқади. Ҳар бир ҳокимият идоралари ўзларининг бажарадиган
муҳим вазифаларидан келиб чиқиб, ўз бюджетига ва уни таъминлайдиган
солиқларга эга бўлиши керак.
Республика ҳукумати умумдавлат тусида жуда катта вазифаларни
мудофаа, хавфсизликни сақлаш, тартиб интизом инфратузилмасини яратиш,
меҳнаткашларга ижтимоий ҳимоясини ташкил этиш ва бошқа бир қатор йирик
вазифаларни бажаради. Шунин и учун унинг бюджети ҳам солиқлари ҳам
салмоқли бўлиши шарт. Умумдавлат солиқларнинг муҳим хусусияти шундаки,
республика бюджетига тушадиган солиқлардан маҳаллий бюджетларни
бошқариб бориш учун ажратма сифатида тушуши мумкин.
Давлат бюджети республика бюджетини,
Қорақалпоғистон Республикаси бюджетини ва маҳаллий бюджетларни ўз ичига
олади. Давлат бюджети таркибида давлат мақсадли жамғармалари жамланади.
Солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар тизими қуйидаги таркибга эга:
1.Умумдавлат солиқлари ва бошқа мажбурий тўловлар
2.Маҳаллий солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар
Умумдавлат солиқлари ва бошқа мажбурий тўловларга қуйидагилар
киради:
1) Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи.
2) Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи.
3) Қўшилган қиймат солиғи.
4) Акциз солиғи.
5) Ер қаъридан фойдаланувчилар учун солиқлар ва махсус
тўловлар.
6) Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ.
5

суммаси

Иқтисодиётнинг
барча тармоқлари
корхоналари 1.Ер усти сув
ресурслари
манбалари
90 000 куб.м. 35,8 сўм

3222000 сўм

2.Ер ости сув
ресурслари
манбалари
10 000 куб.м.
45,5 сўм
455000 сўм
6.Ягона солиқ тўловини тўловчи кичик корхона
объект қурилишидан ортиб қолган қурилиш материалларини 500 минг сўмга
сотди.
Ушбу материалларининг таннархи 200 минг сўмни ташкил қилади.
Ягона солиқ тўловини суммаси неча сўмни ташкил қилади?
Сотишдан олинган даромад 500-200=300 минг сўмни ташкил қилади.
Ишлаб чиқариш корхоналарига 6% миқдорида белгиланган, ягона солиқ
тўловини суммаси 300 х 6% = 18 минг сўмни ташкил қилади.

5. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида юридик
шахсларни солиққа тортиш механизмини такомиллаштириш
йўллари
Ўзбекистонда амал қиладиган солиқ тизимнининг асосий белгилари
мустақилликка эришилгандан сўнг шаклланди. Солиқ тизимига ўзгаришлар
62

Гипс ва ангидрит
4,0
Арраланадиган, харсангтош ва шағал учун
тошлар
3,8
Қурилиш қумлари
4,0
Тош-шағал аралашмаси, шағал аралашмаси,
майда тошлар, шағал
4,0
Қумтошлар
3,5
Чиғаноқ оҳактош
3,5
Сланецлар
3,5
Бошқа кенг тарқалган фойдали қазилмалар
(мергеллар, аргелитлар, амвритлар ва
бошқалар)
3,5
2. Техноген минерал ҳосилалардан ажратиб
олинган фойдали қазилмалар
Асосий фойдали
қазилма бойлигини
кавлаб олганлик учун
ставканинг 30%и

*) Белгиланган ставка бўйича ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат солиқ қўмитаси
41

Божхона тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ, "божхона ҳудудида
қайта ишлаш" божхона режимига жойлаштирилган товарларни қайта ишлаш
бўйича бажарилган ишларга (кўрсатилган хизматларга), агар қайта ишлаш
маҳсулотлари Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудидан ташқарига
олиб чиқиладиган бўлса, ноль даражали ставка бўйича қўшилган қиймат солиғи
солинади.
Халқаро йўналишда ташишлар бўйича кўрсатиладиган хизматларни
реализация қилиш оборотига ноль даражали ставка бўйича қўшилган қиймат
солиғи солинади:
Сув таъминоти, канализация, иссиқлик таъминоти, газ таъминоти бўйича
аҳолига кўрсатиладиган хизматларга, шу жумладан хусусий уй-жой
мулкдорлари ширкатлари аҳоли номидан оладиган ана шундай хизматларга
ноль даражали ставка бўйича қўшилган қиймат солиғи солинади.
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқдан қуйидагилар озод
қилинади:
1) Ногиронларнинг жамоат бирлашмалари, "Нуроний" жамғармаси ва
"Ўзбекистон чернобилчилари" ассоциацияси мулкида бўлган, ишловчилари
умумий сонининг камида 50 фоизини ногиронлар, 1941-1945 йиллардаги уруш
ва меҳнат фронти фахрийлари ташкил этган корхоналар
2) Сув учун бюджетга солиқ ўтказган юридик шахслардан сув олган
истеъмолчилар.
3) Бирламчи фойдаланилган сув учун тўлов амалга оширилган сувдан
иккиламчи фойдаланувчи сув истеъмолчилари.
4) Ихтиёрий тугатилаётган юридик шахслар - тадбиркорлик
субъектлари - юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказувчи орган ихтиёрий
тугатиш тўғрисида қабул қилинган қарор ҳақида хабардор қилинган кундан
эътиборан.
Юридик шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқдан қуйидагилар
озод қилинади:
33

14-жадвал
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ ставкалари
N Тўловчилар
1 куб метр учун ставка (сўм)

ер усти сув
ресурслари
манбалари
ер ости сув
ресурслари
манбалари

1. Иқтисодиётнинг барча
тармоқларидаги корхоналар (2-4-
бандларда кўрсатилганларидан
ташқари) 35,8 45,5
2. Электростанциялар 10,3 15,4
3. Коммунал хизмат кўрсатиш
корхоналари 19,7 25,4
4. Ягона ер солиғини тўлашга ўтмаган
қишлоқ хўжалиги корхоналари,
деҳқон хўжаликлари (юридик ва
жисмоний шахслар) ҳамда
тадбиркорлик фаолиятини амалга
ошириш жараёнида сув
ресурсларидан фойдаланадиган
жисмоний шахслар 1,9 2,2

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги ПҚ-
46

Ер усти ва ер ости манбаларидан олиб фойдаланиладиган сув ресурслари
солиқ солиш объектидир.
Сув ресурсларининг ер усти манбаларига қуйидагилар киради: дарёлар,
кўллар, сув омборлари, турли хил каналлар ва ҳовузлар, ер устидаги бошқа сув
ҳавзалари ҳамда сув манбалари.
Сув ресурсларининг ер ости манбаларига артезиан қудуқлари ва
скважиналар, вертикал ва горизонтал дренаж тармоқлари ҳамда бошқа
иншоотлар ёрдамида чиқазиб олинадиган сувлар киради.
Фойдаланилган сувнинг ҳажми солиқ солинадиган базадир.
Сув ресурсларининг ер усти ва ер ости манбаларидан олинган сув
ҳажми сувдан фойдаланишнинг бухгалтерия (бирламчи) ҳисобга олиш
ҳужжатларида акс эттирилган сув ўлчагич асбобларининг кўрсаткичлари
асосида аниқланади.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида конларни аниқлаш ва қидириш,
фойдали қазилмаларни кавлаб олиш, шу жумладан техноген минерал
ҳосилалардан фойдали қазилмаларни ажратиб олишни амалга ошираётган ва
(ёки) фойдали қазилмалардан фойдали компонентларни ажратиб олган ҳолда
уларни қайта ишлашни амалга ошираётган юридик ва жисмоний шахслар солиқ
солиш мақсадида ер қаъридан фойдаланувчилардир.
Ер қаъридан фойдаланувчилар қуйидаги солиқлар ва махсус тўловларни
тўлайдилар:
1.Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ.
2.Қўшимча фойда солиғи.
3.Бонус (имзоли ва тижоратбоп топилма бонуслар).
Ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқни тўловчилар
қуйидагилардир:
1.Ер қаъридан фойдали қазилмаларни кавлаб олаётган, шу жумладан
техноген минерал ҳосилалардан фойдали қазилмаларни ажратиб олаётган ер
қаъридан фойдаланувчилар.
25

2-жадвал
Давлат бюджети профицити (ЯИМга нисбатан % ҳисобида) 11

№ Кўрсаткичлар 2007
йил 2008
йил 2009
йил 2010
йил 2011
йил
1. Давлат бюджети профицити
(ЯИМга нисбатан) +1,1 +1,5 +0,2 +0,3 +0,4

2. Инфляция даражаси 6,8 7,8 7,4 7,3 7,9

3-жадвал.
Ўзбекистонда солиқ ставкаларининг пасайтирилиши 12

Солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар
тури 2000
йил 2010
йил 2011
йил 2012
йил
Юридик шахслардан олинадиган фойда
солиғи
31% 9% 9% 9%
Жисмоний шахслардан олинадиган
даромад солиғи 15%,
25%,
36%,
40% 11%,
17%,
22% 10%,
16%,
22% 9%,
16%,
22%
Микрофирма ва кичик корхоналар учун 15% 7% 6% 5%
11 http://www.mf.uz – Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги маълумотлари
12

фоизга ўсди. аҳолининг реал даромадлари йил мобайнида 23,1 фоизга ортди.
Айни пайтда шунга эътибор беришингизни сўрайман аҳоли жами
даромадларининг 47 фоизи тадбиркорлик фаолиятидан олинмоқда.
Кейинги ўн йилда юртимизда аҳоли даромадлари ҳажми 8,1 баробар
ортган бир пайтда, иш ҳақи, ижтимоий кўмакка муҳтож тоифаларнинг
даромадлари миқдорини жадал ошириш, улар қўллаб қувватлаш ва солиқ
имтиёзлари бериш ҳисобидан аҳолининг энг паст ва энг юқори даромадга эга
бўлган гуруҳлари ўртасидаги тафовут, бошқача айтганда, даромадларидаги
фарқ коэффиценти 21,1 баробаридан 8,3 баробарига қисқарди. Айтиш керакки,
мустақил давлатлар ҳамдўстлиги мамлакатлари ва бир қатор иқтисодий
ривожланган давлатлар ўртасида бу коэффицент энг паст кўрсаткичлардан бири
ҳисобланади.
Юртимизда ўтган йиллар давомида иш ҳақи ва пенсияларнинг харид
қобилияти изчил ва барқарор ўсгани аҳолининг ҳаёт даржаси ва сифати ортиб
бораётганининг яққол тасдиғидир.
Солиқ юкини, биринчи навбатда, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик
субъектларидан олинадиган солиқ юкини сезиларли даражада камайтириш
белгиланмоқда. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун ягона
солиқ тўлови ставкаси 6 фоиздан 5 фоизга туширилиши режалаштирилмоқда.
Шу билан бирга, жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғининг
энг паст ставкаси 10 фоиздан 9 фоизга пасайтирилганини қайд этиш лозим. Бу,
аввало, кам иш ҳақи тўланадиган ишловчилар тоифаси даромадларининг
кўпайишига сезиларли равишда ижобий таъсир кўрсатиши табиийдир»
Давлат ва жамиятнинг ривожланиш босқичларида юридик шахсларни
солиққа тортиш ва солиқ муносабатлари узлуксиз равишда ўзининг
такомиллаштириш тавсифига эга бўлган. Солиқ муносабатларини бугунги кун
талаблари даражасида янада самаралироқ ташкил этиш ва амалга ошириш,
субъектлар томонидан ундаги айрим элементлар механизмини мақбул шартлар
асосида қабул қилиш заруриятини белгилайди.
3

Қайта ишлашга берилган хом ашё ва материаллардан ишлаб чиқарилган
акциз тўланадиган товарлар бўйича солиқ солинадиган база акциз тўланадиган
товарларни ишлаб чиқаришга доир ишлар қийматини ҳамда қайта ишлашга
берилган хом ашё ва материаллар қийматини ўз ичига олади.
Акциз солиғининг ставкалари фоизларда (адвалор) белгиланган импорт
қилинаётган акциз тўланадиган товарлар бўйича солиқ солинадиган база
божхона тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ аниқланадиган божхона
қиймати асосида белгиланади.
Акциз солиғини ҳисоблаб чиқариш аниқланадиган солиқ солинадиган
базадан ва акциз солиғининг белгиланган ставкаларидан келиб чиққан ҳолда
амалга оширилади.
Солиқ даври қуйидагилардир:
1.Микрофирмалар ва кичик корхоналар учун - йил чораги.
2.Микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига кирмайдиган солиқ
тўловчилар учун - бир ой.
Акциз солиғининг ҳисоб-китоби солиқ бўйича ҳисобга олиш жойидаги
давлат солиқ хизмати органларига:
акциз солиғи тўловчилар бўлган микрофирмалар ва кичик корхоналар
томонидан - йилнинг ҳар чорагида солиқ давридан кейинги ойнинг 25кунидан
кечиктирмай.
микрофирмалар ва кичик корхоналар жумласига кирмайдиган солиқ
тўловчилар томонидан - ҳар ойда солиқ давридан кейинги ойнинг 25-кунидан
кечиктирмай тақдим этилади.
Ҳисоблаб чиқарилган акциз солиғи суммаси бюджетга қуйидаги
муддатларда тўланади:
1.Жорий ойнинг 13-кунидан кечиктирмай - жорий ойнинг биринчи ўн
кунлиги учун.
2.Жорий ойнинг 23-кунидан кечиктирмай - жорий ойнинг иккинчи ўн
кунлиги учун.
53

тадбиркорлик
фаолияти айрим
турлари бўйича
олинадиган
катъий
белгиланган
солик
Ободонлаштири
ш
ва ижтимоий
инфратузилмани
ривожлантириш
солиғи 69, 6 100,5 176,1 358,2 457,5 530,6 446,4

2011 йилда давлат бюджетининг даромадлар қисмида эгри солиқлар 8
656,8 млрд. сўмни ташкил этди. Шундан, қўшилган қиймат солиғи 5228,7 млрд.
сўм, акциз солиғи 2481,7 млрд. сўм, божхона божлари 515,9 млрд. сўм,
жисмоний шахслардан транспорт воситаларига бензин, дизель ёқилғиси ва газ
ишлатганлик учун олинадиган солиқ. 430,3 млрд. сўмдан иборат. (7-жадвал)
7- жадвал
Эгри солиқларнинг Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети
тизимида тутган ўрни 13

Кўрсаткичлар
2006
йил
2007
йил

2008
йил

2009
йил

2010
йил

2011
йил

2012
йил
13 http :// www . mf . uz – Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги маълумотлари
18

2. Ер солиғи.
3.Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш
солиғи. Қўшилган қиймат солиғи тўловчилар қуйидагилардир:
1) Солиқ солинадиган оборотларга эга бўлган юридик шахслар
2) Солиқ қонунчилигига мувофиқ зиммасига Ўзбекистон
Республикаси норезидентлари томонидан амалга оширилаётган
солиқ солинадиган оборотлар учун қўшилган қиймат солиғи тўлаш
бўйича мажбурият юклатиладиган юридик шахслар.
3) Товарларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудига импорт қилувчи
юридик ва жисмоний шахслар, ўз эҳтиёжлари учун божсиз олиб кириш
нормалари доирасида товарлар олиб кирувчи жисмоний шахслар бундан
мустасно.
4) оддий ширкат солиқ солинадиган оборотларни амалга
ошираётганда зиммасига унинг ишларини юритиш юклатилган (ишончли
шахс) шерик (иштирокчи) - юридик шахс.
Солиқ солиш объекти қуйидагилардир:
1.Солиқ солинадиган оборот.
2.Солиқ солинадиган импорт.
Солиқ солинадиган база, реализация қилинаётган
товарларнинг (ишларнинг, хизматларнинг) қиймати асосида, унга
қўшилган қиймат солиғини киритмаган ҳолда белгиланади.
Фойда солиғи тўловчи юридик шахслар қуйидагилардир:
1.Ўзбекистон Республикасининг резидентлари.
2.Ўзбекистон Республикасида фаолиятни доимий муассаса орқали амалга
ошираётган ёки ҳосил бўлиш манбаи Ўзбекистон Республикаси ҳудудида
жойлашган даромадларни оладиган Ўзбекистон Республикаси норезидентлари.
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғининг объекти
қуйидагилардир:
22

Солиқ тўғрисидаги тушунча асрлар давомида ўзгариб борган. Солиққа
тортиш назариясининг ривожланиши ва такомиллашиб бориши билан «солиқ»
тушунчасига нисбатан қараш эволюцион равишда ўзгарган. Олимлар ва жамоат
арбоблари солиқ тушунчасига фақатгина иқтисодий қарашдангина эмас, балки
унга юридик нуқтаи назардан ҳам таъриф беришга уринганлар.
Инглиз иқтисодчиси С. Паркинсоннинг фикрича: “Солиққа тортиш дунё
каби қадимий бўлиб, унинг бошланғич шакллари маҳаллий қабила
бошлиқларининг дарё бошларини, икки дарёнинг кесишган ёки тоғдан ўтиш
жойларини тўсиб, ундан фойдаланганлик ёки савдогар ва сайёҳлардан ушбу
ердан ўтганлик учун тўловлар ундирган даврларда пайдо бўлган” 3

Жамоадан ажратиб бўлмайдиган хизматлар борки, улар масалан, ички
хотиржамлик ва ташқи ҳимоя, ҳуқуқни ҳимоя қилиш, ҳудуд ҳимояси бўлиши
мумкин. Бундай бўлинмайдиган махсус кўрсатиладиган хизматларга алоҳида
бож ундиришнинг иложи бўлмаганлиги учун, бундай харажатларни қоплаш
учун солиқлар ундирилади.
Инглиз иқтисодчиси А.Смит солиққа қуйидагича таъриф берган: «Солиқ-
бу давлат томонидан қиймати ва тўлаш тартиби қонуний қилиб ўрнатилган юк
демакдир» 4

2007 йил 23 ноябрда Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган,
2007 йил 30 ноябрда Сенат томонидан маъқулланган, 2007 йил 25 декабрда
Ўзбекистон Республикасининг Президенти И. Каримов томонидан
тасдиқланган 2008 йил 1 январдан эътиборан кучга кирган Ўзбекистон
Республикасининг Солиқ кодексининг 13-16- моддаларида солиқ тўловчи
юридик шахслар қуйидагича акс эттирилган:
«Солиқ тўловчилар ушбу Кодексга мувофиқ зиммасига солиқлар ва бошқа
мажбурий тўловларни тўлаш мажбурияти юклатилган жисмоний шахслар,
юридик шахслар ва уларнинг алоҳида бўлинмаларидир.
Юридик шахс деб қуйидагилар эътироф этилади:
3 Завалишина И.А. Солиқлар: назария ва амалиёт.-Тошкент: «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси», 2005.-
3-бет.

4 Миляков Н. В. Налоги и налогообложение- М: Инфра- М, 2000-4 с
9

Мамлакатимиз бозор иқтисодиётига ўтиш йўлидан жадал ривожланиб
борар экан иқтисодиётнинг турли тармоқлари орасида солиқ тизими алоҳида
эътибор талаб этади. Ўзбекистон Республикаси солиқ тизими таркибида
юридик шахслардан ундириладиган солиқлар иқтисодиётимиз таянчи, давлат
бюджетининг даромадларини шакллантиришнинг асосий манбаи ҳисобланади.
Давлат тараққиётининг ривожланишида юридик шахслардан
ундириладиган солиқлар ва солиққа тортиш муносабатлари узлуксиз равишда
ўзининг такомиллаштириш тавсифига эга бўлган. Солиққа тортиш тизимида
амалга оширилаётган солиқ ислоҳатлари амалиётидаги энг мураккаб
муаммолардан бири юридик шахслардан олинадиган солиқларни ундириш
муаммосидир. Юридик шахслардан ундириладиган солиқларни иқтисодиётнинг
ривожланишига таъсир этиши, юридик шахсларнинг тараққий этишига ёрдам
бериш ва бир вақтнинг ўзида юридик шахслардан олинадиган солиқларни
ундириш муаммоларни ҳал этиб бориш жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози
шароитида давлатнинг асосий вазифаларидан бўлиб қолаверади.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, юридик шахслардан
ундириладиган солиқлар мамлакатимиз давлат бюджети даромадларини
шакллантирадиган асосий манба ва Ўзбекистон Республикаси солиқ тизмининг
бир бўлаги ҳисобланиб, амалга оширилаётган солиқ соҳасидаги ислоҳатлар
мамлакатнинг иқтисодий тараққиётига сезиларли тарзда таъсир этади.
Бу борада қуйидаги таклифларни киритиш мумкин:
Биринчидан, юридик шахсларни солиққа тортишда акциз солиғини
ҳисоблаш механизмини соддалаштириш лозим.
Иккинчидан, солиқ қонунчилигидаги ўзгаришлар бўйича ахборот ва
маслаҳат билан таъминлаш марказларини иш фаолиятини такомиллаштириш
лозим.
Учинчидан, юридик шахсларни солиққа тортишда қўшилган қиймат
солиғини рағбатлантирувчи функциясини ошириш лозим.
72

ҳуқуқий ҳужжатларини бир тизимга келтириш айни долзарб муаммолардан
биридир. Юридик шахслардан олинадиган маҳаллий солиқларни ундиришдаги
мавжуд муаммолар маҳаллий бюджетларнинг ҳуқуқий ҳужжатларни
янгиларини ишлаб чиқиш зарурияти мавжудлигини кўрсатади.
Юридик шахслардан ундириладиган маҳаллий солиқлар таркибига
кирувчи солиқлардан ер солиғини ҳисоблаш механизми бизда жуда
мураккаблаштирилган. Солиқ тўловчилар ҳамда солиқ мутахассисларининг
ўзлари ҳам уни ҳисоблашда баъзан хатоларга йўл қўймоқдалар. Юридик
шахслардан ундириладиган ер солиғини ҳисоблаш механизмини
оддийлаштириш ва соддалаштириш лозим. Кадастрлардан балларни излаш
ўрнига, ерларни суғориладиган ва суғорилмайдиганларга ажратиш етарлидир.
Яъни, солиқ ставкасини суғориладиган ерларга юқорироқ, суғорилмайдиган
ерларга пастроқ белгилаш тўғри бўлади. Солиқ тўловчилар ер мойдонини
билиб солиқ ставкасига асосан солиқни ҳисоблаб ўзи тўлайди.
Юридик шахслардан ундирилувчи солиқларни юридик шахсларнинг
молиявий хўжалик фаолиятига таъсир этиш механизмини такомиллаштириш ва
солиқ юкини оптималаштириш назарий ва амалий жиҳатларини ўрганиш
давлатимиз ҳукумати томонидан олиб борилаётган иқтисодий сиёсатининг
долзарб масалаларидан биридир.
Шу муносабатда, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом
Каримовнинг Олий Мажлис палаталарининг қўшма йиғилишида белгилаб
берган устуворликларга мувофиқ, Республикамиз ҳукумати 2005 йилда Солиқ
Кодекси лойиҳасини устида ишлашни бошлади. Ушбу ҳужжат жорий 2008
йилнинг 1 январидан кучга кирди. Янги таҳрирдаги Солиқ Кодекси амалдаги
кодексни сифат жиҳатидан такомиллаштириш ва кенгайтириш, шунингдек
солиқ солиш масалаларини тартибга солувчи барча амалдаги меъёрлар ва
низомларни такомиллаштириш ва тизимлаштириш йўли билан ишлаб чиқилди.
Мазкур Солиқ Кодекси тўғри таъсир қилувчи қонун ҳужжати бўлиб, эски
таҳрирдаги олдинги Солиқ Кодексидан сезиларли фарқ қилади. Бу шуни
англатадики, айнан шу Солиқ Кодекси олдин амалдаги кўп сонли
68

Календарь йил солиқ давридир. Йил чораги ҳисобот давридир.
Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи
солиқ солинадиган базадан ҳамда белгиланган ставкадан келиб чиққан ҳолда
ҳисоблаб чиқарилади.
Солиқ тўловчилар, ҳисобот даври мобайнида ободонлаштириш ва
ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи бўйича жорий тўловлар
тўлайди.
Жорий тўловлар тахмин қилинаётган соф фойда суммасидан ҳамда
Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси ва Ўзбекистон Республикаси
Молия вазирлиги томонидан тасдиқланадиган шакл бўйича ҳисобот даврининг
биринчи ойи 10-кунига қадар солиқ бўйича ҳисобга олиш жойидаги давлат
солиқ хизмати органларига тақдим этиладиган ободонлаштириш ва ижтимоий
инфратузилмани ривожлантириш солиғининг жорий тўловлари тўғрисидаги
маълумотномада кўрсатилган ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани
ривожлантириш солиғининг белгиланган ставкасидан келиб чиққан ҳолда
ҳисоблаб чиқарилади.
Жорий тўловлар ҳисоблаб чиқарилган ободонлаштириш ва ижтимоий
инфратузилмани ривожлантириш солиғининг йил чорагидаги суммасининг
учдан бир қисми миқдорида ҳар ойнинг 15-кунидан кечиктирмай тўланади.
Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш
солиғининг ҳисоб-китоби солиқ бўйича ҳисобга олиш жойидаги давлат солиқ
хизмати органларига солиқ тўловчилар томонидан ортиб борувчи якун билан
йилнинг ҳар чорагида ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 25-кунидан
кечиктирмай, йил якунлари бўйича эса, йиллик молиявий ҳисобот тақдим
этиладиган муддатда тақдим этилади.
Ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш
солиғини тўлаш мазкур солиқ бўйича ҳисоб-китобни тақдим этиш муддатидан
кечиктирмай амалга оширилади.
59

млрд.
сўм млрд.
Сўм млрд.
сўм млрд.
сўм млрд.
Сўм млрд.
сўм млрд.
сўм
Даромадлар, давлат
мақсадли
жамғармаларисиз –
жами 4
042,5 5100,9 7108,3 10421,
4 13
116,4 16 178,
5 20614,1
1. Бевосита(тўғри)
солиқлар 1
115,3 1320,
5 1798,
1 2769,2 3420,
6 4 238,
7 5196,4
1.1 Юридик
шахслардан
олинадиган
даромад (фойда)
солиғи 218,9 261,7
Юридик
шахслардан
олинадиган
фойда
солиғи 361,2 542,4 645,5 825,0 917,2
1.2 Савдо ва
умумий
овқатланиш
корхоналаридан
олинадиган
ялпи
даромад солиғи 72,9 - -
16

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 30 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилги асосий макроиқтисодий
кўрсаткичлари прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида” ги
ПҚ1675-сонли қарорига мувофиқ 2012 йилда қўшилган қиймат солиғи ставкаси
20 фоиз миқдорида сақлаб қолинди.
9-жадвал
Юридик шахслардан олинадиган фойда солиғи ставкалари
№ Тўловчилар Солиқ ставкалари,
солиқ солинадиган
базага нисбатан
%да
1. Юридик шахслар (2-3-бандларда назарда
тутилганларидан ташқари) 9
2. Тижорат банклари 15
3. Аукционлар ўтказишдан, гастроль-концерт
фаолияти билан шуғулланишга лицензияси бўлган
юридик ва жисмоний шахсларни (шу жумладан
норезидентларни) жалб этиш йўли билан оммавий
томоша тадбирларини ташкил этишдан даромад
олувчи юридик шахслар 35
4. Ўзи ишлаб чиқарган товарлар, ишлар, хизматлар
(Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997
йил 10 октябрдаги ПФ-1871сон Фармони билан
тасдиқланган рўйхатда келтирилган хом ашё
маҳсулотларидан ташқари) экспортининг (ишларни
бажариш,
хизматларни кўрсатиш жойидан қатъи назар) эркин
алмаштириладиган валютадаги улуши қуйидаги
миқдорларни ташкил этадиган экспортчи
35

белгилаган тартибда утилизация қилинган машъал газини реализация
қиладиган корхона томонидан тўланади.
**) "Навоий КМК" ДК уранни кавлаб олганлик бўйича ер қаъридан
фойдаланганлик учун солиқни Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги
белгилаган тартибда тўлайди.
11-жадвал
42

фаолиятига реал таъсири ва шу орқали бюджет даромадларига таъсири таҳлил
қилинади. Чунки, бюджет даромадлари фақат белгилаб қўйилган солиқлардан
тушумлар ҳисобига эмас, балки улар бўйича ҳисобланган пеня, қўлланилган
молиявий жарима ва хўжалик суди божларидан тушумлар ҳисобига ҳам
шаклланади.
90-йилларнинг биринчи ярмида давлат молияси соҳасида ўта кескинлик
ҳукм сурган пайтда солиқ тизими фискал вазифани бажаришга йўналтирилган
эди. Бу давр солиқлар миқдорининг кўплиги солиқ ставкаларининг юқорилиги
билан белгиланиб, жуда катта солиқ имтиёзлари ҳам қўлланилган. Солиқ
тизимидаги муайян ўзгаришлар кузатилди яъни, 1995-1996 йилларда қўшилган
қиймат солиғи ставкаси 25 фоиздан 18 фоизгача камайтирилди, 1997-1998
йилларда Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси амалга киритилиб,
қўшилган қиймат солиғини ҳисоблаш механизми ва бюджетга тўлаш тартиби
бўйича аниқ тушунарли ҳолатда хуқуқий асос яратилди.
2000 йилдан бошлаб солиқ сиёсатини амалга оширишда янги даврни
ажратиш мумкинки, у солиқ тизимини Солиқ Кодекси доирасида
тизимлаштириш ва унинг эркинлаштирилиши билан боғлиқ.
Ҳар қандай солиқ тизимининг муҳим қисми солиқ маъмурчилигидир.
Солиқ маъмурчилиги тизимини такомиллаштириш мамлакатдаги
бизнесмуҳитни давлат бюджетига зарар етказмасдан яхшилаш имконини
беради.
аниқ тартиботини ишлаб чиқиш, солиқ ҳисоботи тартиботини
соддалаштириш ва солиқ тўловчилар хуқуқларини ҳимоя қилиш
механизмларини кучайтириш бўйича чоралар кўрилди.
Солиқ юкини пасайиши натижасида бўшаган маблағлар ўз оборот
маблағларини тўлдириш, инвестицияларни кўпайтириш манбаси бўлди, бу эса
солиқ солиш базасининг кенгайишига олиб келди.
Давлат мажбуриятларининг ва ижтимоий кафолатларнинг бажарилиши
нафақат бюджет маблағларининг қандай тамойилларга ва қоидаларга кўра
шаклланиши ва сарфланишига, давлат молиявий ресурсларини қандай
66

Олтин
5,0
Кумуш
8,0
Қимматбаҳо, ярим қимматбаҳо ва зеб-зийнат
учун тошлар хом ашёси
24,0
Қора металлар:

Темир
4,0
Кон-кимё хом ашёси:

Тош туз (овқатга ишлатиладиган)
3,5
Калий тузи
3,5
Натрий сульфат
3,5
Фосфоритлар (графитларга)
5,0
Карбонат хом ашёси (оҳактошлар, доломитлар)
3,5
Глауконит
3,5
Минерал пигментлар
4,8
Кон-руда хом ашёси:
38

Хулоса
Солиқлар узоқ давр мобайнида жамият томонидан яратилган маҳсулотнинг
бир қисмини давлат бюджети даромадларини шакллантириш учун
ундириладиган асосий молиявий манба ҳисобланади.
Шунингдек, солиқлар давлатнинг барча давлат миқёсидаги
чоратадбирларни амалга ошириш учун зарур бўлган асосий молиявий
манбалардан бири бўлиб, мамлакат иқтисодий тараққиётида ва белгиланган
ислоҳотларни амалга оширишдаги асосий воситадир. Юридик шахслардан
ундириладиган фойда солиғи умумдавлат солиғи ҳисобланиб, давлат бюджети
даромадларини шакллантиришда асосий ўрин тутади.
Мамлакатимизда барқарор ва самарали иқтисодиётни шакллантириш
борасида амалга ошириб келинаётган ислоҳотлар бугунги кунда ўзининг
натижаларини намоён этмоқда. Иқтисодиётни бозор тамойиллари асосида
ислоҳ қилиш шароитида ва солиқ соҳасидаги ислоҳатларни амалга оширишда
солиқ муносабатларини такомиллаштириш юридик шахслардан ундириладиган
солиқларнинг турлари ва уларнинг амал қилиш механизмини илмий таҳлил
қилиш муҳим ва долзарб муаммоли масалалардан бири бўлиб ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикасида солиқлар ва солиққа тортиш билан боғлиқ
муносабатларни жаҳон солиқ амалиётида қабул қилинган тартиб қоидалар
билан бирлигини таъминлаш, миллий кўрсаткичларни илғор ривожланган
мамлакатларнинг тажрибалари ва кўрсаткичлари билан қиёслай олишни талаб
этади. Юридик шахсларни солиққа тортиш механизмини бугунги солиқ
ислоҳатлари талаблари даражасида янада самаралироқ ташкил этиш ва амалга
ошириш, юридик шахслар томонидан ундаги айрим элементлар механизмини
мақбул тартиблар асосида қабул қилиш заруриятини кўрсатади.
Солиқ муносабатларидаги муҳим солиқ солиш элементлари механизмидан
бири, бу юридик шахсларни солиққа тортиш механизмидир. Юридик
шахсларни солиққа тортиш механизмининг самарали фаолият кўрсатиши учун
солиқ субъектларининг солиқ қонунчилиги тартибларига тўлиқ риоя қилган
ҳолда фаолият кўрсатишларини талаб этади.
71

10) Шаҳар йўловчилар транспортининг хизматлари 11) Олий, ўрта, ўрта
махсус, касб-ҳунар ўқув юртлари.
12) Қимматбаҳо металларни ваколатли давлат органига сақлаб туриш
учун топшириш.
13) Тиббий (ветеринария) хизматлари
14) Чет эл ҳаво кемаларига хизмат кўрсатиш.
15) Санаторий-курорт, соғломлаштириш, туристик-экскурсия
хизматлари.
16) Давлат мулкини хусусийлаштириш тартибида реализация
қилинаётган мол-мулк.
17) Гидрометеорология ва аэрология ишлари.
18) Геология ва топография ишлари.
19) Босма маҳсулотлар.
20) Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг, унинг таркибига
кирувчи корхоналар ва ташкилотларнинг ҳамда Ўзбекистон Миллий ахборот
агентлигининг асосий фаолиятига доир маҳсулот ва хизматлар.
21) Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан экспорт қилинаётган
товарларни ташиш, юклаш, тушириш, қайта юклаш, экспедиция қилишга доир
хизматлар, ишлар.
22) Ногиронларнинг жамоат бирлашмалари.
23) Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари бўйича
халқаро ва чет эл ҳукумат молия ташкилотлари томонидан берилган қарзлар
(кредитлар) юридик шахслар оладиган, шунингдек грантлар ҳисобига олинган
товарлар (ишлар, хизматлар).
24) Уй-жой фондини сақлаш ва таъмирлаш юзасидан аҳолига
кўрсатилаётган хизматлар.
25) Аҳолини электр энергияси билан таъминлаш.
26) Ваколатли давлат органининг ихтисослашган экспертиза
бўлинмалари ўтказадиган экологик экспертиза хизматлари.
31

Плавик шпатли концентрат
21,2
Табиий графит
8,0
Иккиламчи бойитилмаган кулранг каолин
7,9
Кварц-дала шпати хом ашёси
6,5
Шиша хом ашёси
3,0
Бентонитли лой
4,8
Тальк ва тальк тоши
4,0
Талькомагнезит
4,0
Минерал бўёқлар
5,7
Воллостанит
4,0
Асбест
4,0
Минерал тола ишлаб чиқариш учун базальт
4,0
Барит концентрати
4,0
39

Савдо ва умумий
овкатланиш
корхоналари, шу
жумладан
микрофирмалар
ва кичик
корхоналар учун
ягона солик
тўлови
- 110,8 145,0 222,4 297,0 527,4 703,5
1.3 Ягона солиқ ва
микрофирмалар
ва кичик
корхоналар учун
ягона солиқ
тўловидан Давлат
бюджетига
ажратмалар 95,5 -
Микрофирмалар
ва кичик
корхоналар учун
ягона солик
тўлови - 103,9 145,6 256,0 346,3 378,3 538,5
1.4 Жисмоний
шахсларнинг
даромад солиғи 603,4 689,0 888,5 1281,6 1535,
0 1789,7 2372,7
1.5
2. Юридик ва
жисмоний
шахслардан 55,0 54,2 81,7 108,6 139,1 187,5 218,1
17

Иқтисодий ислоҳотлар шароитида юридик шахсларни солиққа тортишни эркинлаштиришнинг асосий йўналишлари

Купить