Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasi - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	196.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	14 Июнь 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Lola Mamurova

Дата регистрации 25 Сентябрь 2024

16 Продаж

Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasi

Купить

MUNDARIJA
MUNDARIJA ............................................................................................................................................. 1
KIRISH ...................................................................................................................................................... 2
Kurs ishining o'rganilganlik darajasi: Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasi sohasida
olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ushbu mavzu ko'plab olimlar va mutaxassislar tomonidan
turli yo'nalishlarda o'rganilgan. O'zbekistonda A.Abduqodirov, R.Ishmuhamedov, O.Musurmonova,
N.Egamberdieva kabi olimlarning ishlari ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi bo'yicha muhim
tadqiqotlar hisoblanadi. Xorijiy olimlardan E.A.Yamburg, A.V.Mudrik, M.V.Shakurova, L.V.Mardaxayev,
N.M.Platonova kabilarning ishlari ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslarini yaratishga
qaratilgan. ................................................................................................................................................ 3
Kurs ishining ilmiy ahamiyati: .................................................................................................................. 4
Kurs ishining amaliy ahamiyati: ............................................................................................................... 4
I BOB. IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYAT METODIKASI VA TEXNOLOGIYASINING NAZARIY ASOSLARI ...... 5
1.1. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat tushunchasi va mohiyati .................................................................... 5
1.2. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari va ularning tasnifi ............................................................ 10
1.3. Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning tuzilishi va xususiyatlari .................................................. 19
I BOB BO’YICHA XULOSALAR ....................................................................... 24
II BOB. IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYATNING AMALIY METODIKASI ..................................................... 26
2.1. Ijtimoiy-pedagogik tashxis metodikasi ........................................................................................ 26
2.2. Ijtimoiy profilaktika metodikasi va texnologiyasi ........................................................................ 29
2.3. Zamonaviy sharoitda ijtimoiy-pedagogik faoliyatning innovatsion metodlari ................................ 34
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ................................................................. 34
Interaktiv metodlar va ularning samaradorligi ................................................................................... 35
Innovatsion xorijiy tajribalar va ularni O'zbekistonda qo'llash imkoniyatlari ..................................... 36
Case-study metodi orqali ijtimoiy-pedagogik muammolarni hal etish ............................................... 37
II BOB BO'YICHA XULOSALAR ..................................................................... 38
XULOSA ................................................................................................................ 40
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI ......................................... 41
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviy jamiyatda sodir bo'layotgan chuqur
ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar, globallashuv jarayonlari, axborot
texnologiyalarining jadal rivojlanishi, ma'naviy qadriyatlar tizimidagi o'zgarishlar
– bularning barchasi insonning ijtimoiy muhitga moslashuviga sezilarli ta'sir
ko'rsatmoqda. Bunday sharoitda ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va
texnologiyasini o'rganish hamda takomillashtirish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat – bu jamiyat va davlat tomonidan yaratilgan
ijtimoiy institutlar tizimi orqali shaxsning ijtimoiylashuvi, uning jamiyat hayotiga
to'la qonli integratsiyalashuvi, ijtimoiy muhitga moslashuviga ko'maklashishga
qaratilgan faoliyatdir. Bugungi kunda ijtimoiy pedagogika sohasidagi
mutaxassislar nafaqat bolalarning ijtimoiylashuvi muammolari bilan, balki turli
yoshdagi va turli ijtimoiy guruhlarga mansub shaxslarning ijtimoiy moslashuvi
masalalari bilan ham shug'ullanadilar.
O'zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida
jamiyatning barcha a'zolari, ayniqsa yoshlarning faol ijtimoiy mavqeini
shakllantirish, ularni zamonaviy bilim va ko'nikmalar bilan qurollantirish, sog'lom
turmush tarzini targ'ib qilish kabi vazifalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu
borada 2017-2021 yillarga mo'ljallangan O'zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasida,
2

2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasida
ham ijtimoiy soha, ta'lim-tarbiya masalalariga alohida e'tibor qaratilgan.
Kurs ishining maqsadi: Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va
texnologiyasining nazariy-metodologik asoslarini tadqiq etish hamda zamonaviy
sharoitda ularni takomillashtirish yo'llarini ko'rsatib berish.
Kurs ishining vazifalari:
1.Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning mohiyati, maqsadi va vazifalarini aniqlash.
2.Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari va texnologiyalarini tizimlashtirish.
3.Turli toifadagi shaxslar bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat olib borish
xususiyatlarini ochib berish.
4.Zamonaviy sharoitda ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasini
takomillashtirish yo'llarini taklif etish.
Kur ishining obyekti: Ijtimoiy-pedagogik faoliyat jarayoni.
Kurs ishining predmeti: Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va
texnologiyasi.
Kurs ishining o'rganilganlik darajasi: Ijtimoiy-pedagogik faoliyat
metodikasi va texnologiyasi sohasida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki,
ushbu mavzu ko'plab olimlar va mutaxassislar tomonidan turli yo'nalishlarda
o'rganilgan. O'zbekistonda A.Abduqodirov, R.Ishmuhamedov, O.Musurmonova,
N.Egamberdieva kabi olimlarning ishlari ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi
bo'yicha muhim tadqiqotlar hisoblanadi. Xorijiy olimlardan E.A.Yamburg,
A.V.Mudrik, M.V.Shakurova, L.V.Mardaxayev, N.M.Platonova kabilarning ishlari
ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslarini yaratishga qaratilgan.
Shunga qaramay, zamonaviy sharoitlarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatning
yangi metodikalari va texnologiyalari, ayniqsa raqamli texnologiyalarning
qo'llanilishi, masofaviy ta'lim sharoitida ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish,
ijtimoiy muammolarni hal etishda innovatsion yondashuvlarni qo'llash masalalari
hali ham to'liq o'rganilmagan. Bu esa mazkur kurs ishida yangi metodika va
texnologiyalar, ularning samaradorligi va amaliy qo'llanilishi masalalarini chuqur
tahlil qilish zaruratini yuzaga keltiradi.
3

Kurs ishining ilmiy ahamiyati:
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning zamonaviy metodika va texnologiyalari
to'g'risidagi nazariy bilimlarni tizimlashtirish va boyitish imkoniyatini
beradi.Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirishga xizmat qiladigan
ilmiy asoslangan yondashuvlarni aniqlash va tahlil qilishga hissa qo'shadi.Ijtimoiy-
pedagogik faoliyat texnologiyalarini qo'llashning nazariy asoslarini o'rganish orqali
sohadagi ilmiy-metodologik bazani kengaytiradi.Ijtimoiy pedagogika sohasidagi
zamonaviy tendensiyalarni aniqlash va tahlil qilish uchun nazariy asos
yaratadi.Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasini
rivojlantirishning istiqbolli yo'nalishlarini ilmiy jihatdan asoslash imkonini
beradi.Ta'lim-tarbiya jarayonida qo'llaniladigan ijtimoiy-pedagogik
texnologiyalarning nazariy asoslarini takomillashtirish uchun ilmiy asos yaratadi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati:
Ijtimoiy pedagoglar va ta'lim muassasalari xodimlari uchun ijtimoiy-
pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyalarini samarali qo'llash bo'yicha
amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkonini beradi.Ijtimoiy-pedagogik faoliyatda
qo'llaniladigan innovatsion metodika va texnologiyalarni amaliyotga joriy etish
uchun aniq mexanizmlarni taklif etadi.Ta'lim muassasalarida ijtimoiy-pedagogik
ishlarni tashkil etishning samarali usullarini ishlab chiqishga
ko'maklashadi.Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning turli yo'nalishlarida (profilaktika,
reabilitatsiya, adaptatsiya, korreksiya) qo'llaniladigan metodika va texnologiyalarni
takomillashtirish imkonini beradi.O'quvchi yoshlar bilan ishlashda, ayniqsa
ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar, xulqi og'ishgan o'smirlar bilan ishlashda
qo'llaniladigan amaliy metodlarni boyitadi.Ijtimoiy pedagoglar va ta'lim tizimi
xodimlarining kasbiy kompetentsiyalarini oshirishga xizmat qiladi.Ta'lim
muassasalarida ijtimoiy-pedagogik xizmatni tashkil etish va boshqarishning
samarali modellarini ishlab chiqishga ko'maklashadi.Oila, maktab va mahalla
hamkorligini mustahkamlashga qaratilgan ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarni
takomillashtirish imkonini beradi.
4

Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
I BOB. IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYAT METODIKASI VA
TEXNOLOGIYASINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat tushunchasi va mohiyati
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat – bu shaxsning ijtimoiylashuvi, ijtimoiy muhitga
moslashuvi, jamiyat hayotida o'z o'rnini topishiga ko'maklashishga qaratilgan
maxsus tashkil etilgan professional faoliyatdir. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning
asosiy yo'nalishi – bu insonning ijtimoiy muammolarini hal etishga ko'maklashish,
uning jamiyatda to'laqonli hayot kechirishiga yordam berishdir.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning o'ziga xos xususiyati shundaki, u ham
pedagogik, ham ijtimoiy ish elementlarini o'z ichiga oladi. Pedagogik komponent
shaxsning rivojlanishi, tarbiyasi, ta'limi bilan bog'liq bo'lsa, ijtimoiy komponent
shaxsning ijtimoiy muhit bilan o'zaro munosabatlarini yo'lga qo'yish, ijtimoiy
muammolarni hal etish bilan bog'liq.
V.A. Slastenin ijtimoiy-pedagogik faoliyatni quyidagicha ta'riflaydi:
"Ijtimoiy-pedagogik faoliyat – bu inson va ijtimoiy muhit o'rtasidagi
munosabatlarni uyg'unlashtirishga, shaxsning ijtimoiylashuviga ko'maklashishga,
uning ijtimoiy muhitga moslashtirish va integratsiyalashga yo'naltirilgan
professional faoliyat".
5

M.A. Galaguzova ijtimoiy-pedagogik faoliyatni "insonning o'z
imkoniyatlarini ro'yobga chiqarishi, jamiyatda o'z o'rnini topishi uchun zarur shart-
sharoitlarni yaratishga qaratilgan ijtimoiy-pedagogik yordam" sifatida talqin etadi. 1
O'zbek olimlaridan A.A. Mamatov ijtimoiy-pedagogik faoliyatni "shaxsning
ijtimoiy faolligini oshirish, ijtimoiy qadriyatlarni o'zlashtirish, ijtimoiy muhitga
moslashish muammolarini hal etishga qaratilgan faoliyat" sifatida ta'riflaydi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning obyekti – bu ijtimoiy yordamga muhtoj,
hayotiy qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgan, ijtimoiy moslashuv va
integratsiyadagi muammolarga duch kelgan turli yoshdagi shaxslardir. Subyekti
esa – ijtimoiy pedagoglar, psixologlar, pedagoglar, ijtimoiy xodimlar, murabbiylar,
tarbiyachilar va boshqa mutaxassislar.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning asosiy maqsadi – shaxsning ijtimoiylashuvi,
ijtimoiy muhitga moslashuvi, jamiyatda o'z o'rnini topishiga ko'maklashishdir. Bu
maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal etiladi:
1. Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, uning ijtimoiy tajriba, bilim, ko'nikma va
malakalarni o'zlashtirishi uchun shart-sharoitlar yaratish.
2. Shaxsning ijtimoiy muammolarini aniqlash va ularni hal etishga
ko'maklashish.
3. Shaxsning ijtimoiy muhitga moslashuvi, ijtimoiy integratsiyadagi
qiyinchiliklarni bartaraf etish.
4. Shaxsning ijtimoiy himoyasi va qo'llab-quvvatlashni ta'minlash.
5. Shaxsning ijtimoiy faolligini oshirish, uning jamiyat hayotida faol ishtirok
etishiga ko'maklashish.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
Insonparvarlik tamoyili – bu shaxs qadr-qimmatini hurmat qilish, uning
manfaatlarini himoya qilish, har bir insonga insoniy munosabatda bo'lish.
1
Abdurahmonov G'.N. Ijtimoiy pedagog faoliyatining nazariy va amaliy asoslari. – T.: "Innovatsiya-Ziyo",
2019. – 256 b.
6

Demokratik tamoyil – bu har bir shaxsning huquq va erkinliklarini
ta'minlash, ularning fikri, qarashi, qadriyatlari va e'tiqodlariga hurmat bilan
munosabatda bo'lish.
Individuallik tamoyili – bu har bir shaxsning o'ziga xos xususiyatlari,
imkoniyatlari, qobiliyatlarini hisobga olish.
Kompleks yondashuv tamoyili – bu shaxsning rivojlanishi va
ijtimoiylashuviga ta'sir etuvchi barcha omillarni hisobga olish.
Profilaktik yo'nalish tamoyili – bu ijtimoiy muammolarning oldini olish,
ularning kelib chiqish sabablarini bartaraf etish.
Faol ishtirok tamoyili – bu shaxsning o'z muammolarini hal etishda faol
ishtirok etishini ta'minlash.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat o'zining keng qamrovliligi bilan ajralib turadi. U
nafaqat ta'lim muassasalarida, balki ijtimoiy muassasalar, tashkilotlar,
markazlarda, oilada va jamiyatning boshqa sohalarida ham amalga oshiriladi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat turli kategoriyaga mansub shaxslar bilan ishlashni o'z
ichiga oladi: bolalar, o'smirlar, yoshlar, oilalar, nogironligi bo'lgan shaxslar,
keksalar va boshqalar.
Bugungi kunda O'zbekistonda ijtimoiy-pedagogik faoliyat sohasiga katta
e'tibor qaratilmoqda. Davlat dasturlari, qonunlar, me'yoriy-huquqiy hujjatlar qabul
qilinmoqda, ijtimoiy-pedagogik xizmat ko'rsatish tizimi takomillashtirilmoqda.
Masalan, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 12
dekabrdagi "Maktabgacha, umumiy o'rta, o'rta maxsus, professional va maktabdan
tashqari ta'lim muassasalarida psixologik xizmatni tashkil etish to'g'risida"gi Qarori
ijtimoiy-pedagogik faoliyatni takomillashtirishga qaratilgan muhim hujjat
hisoblanadi.
Shunday qilib, ijtimoiy-pedagogik faoliyat – bu shaxsning jamiyatda
muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvi, ijtimoiy muhitga moslashuvi, ijtimoiy
muammolarini hal etishga yo'naltirilgan maxsus tashkil etilgan professional
faoliyat bo'lib, u pedagogika va ijtimoiy ishning kesishgan nuqtasida joylashgan.
7

Ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu shaxslarga, fuqarolarga, jamoalarga ularning
ijtimoiy faoliyat qobiliyatini yaxshilash yoki tiklash uchun yordam berish bo'yicha
kasbiy faoliyat15 . Ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu shaxsga uning ijtimoiylashuvi
jarayonida yordam berishga, uning ijtimoiy-madaniy tajribasini o'zlashtirishga va
uning jamiyatda o'zini o'zi anglashi uchun sharoit yaratishga qaratilgan kasbiy
faoliyat turi16 . Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning vazifalari ijtimoiy hayotning aniq
muammolarini hal qilishning yaqin istiqbollarini belgilaydi. Maqsadga bir nechta
yo'nalishlar (profilaktika, reabilitatsiya, inson huquqlari va boshqalar) bo'yicha
vazifalarni amalga oshirish orqali erishish mumkin.
Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining vazifalari orasida quyidagilarni
ajratib ko'rsatish mumkin: -qamoqqa olingan shaxsning jismoniy, ruhiy, axloqiy,
ijtimoiy salomatligini saqlash, mustahkamlash uchun sharoit yaratish; -
tarbiyalanuvchining hayotida axloqiy fazilatlarni, ijtimoiy ahamiyatga ega
yo'nalishlarni, munosabatlarni shakllantirish va rivojlantirish; -mikrojamiyatning
bolaning rivojlanishiga bevosita va bilvosita ijtimoiylashtiruvchi ta'sirini oldini
olish, bartaraf etish; -mikrojamiyatda qobiliyatlarni rivojlantirish, imkoniyatlarini
ro'yobga chiqarish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish; - ijtimoiy moslashuv
jarayonini optimallashtirishga qaratilgan profilaktika, reabilitatsiya tadbirlari
tizimini amalga oshirish; Ijtimoiy-pedagogik faoliyat o'z mohiyatiga ko'ra
pedagogik faoliyatga juda yaqin bo'lib, undan ajralib turadigan va o'ziga xos
xususiyatlarga ega. Shuni ta'kidlash joizki, ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu ma'lum
tajribani o'qitish orqali o'tkazish va o'quvchilarning shaxsiy rivojlanishi uchun
muayyan shartsharoitlarni yaratishga qaratilgan kasbiy faoliyat turi. Ijtimoiy-
pedagogik faoliyat - keksa fuqarolarga ijtimoiy-pedagogik xizmatlar ko'rsatishda
namoyon bo'ladigan, ijtimoiy xizmatlar oluvchilarning xatti-harakatlari va
shaxsiyatini rivojlantirishda og'ishlarning oldini olishga, ularning ijobiy
manfaatlarini shakllantirishga qaratilgan faoliyat. dam olish sohasi), ularning bo'sh
vaqtini to`gri tashkil etish. 2
Yuqorida aytib o'tilganidek, ijtimoiy-pedagogik
faoliyatning asosiy yo'nalishlari quyidagilardir:
2
K. Turg’unboyev. M.Tolipov. I.Oxunov. Ijtimoiy pedagogika asoslari. O’quv qo’llanma. T. 2008. 89-b
8

- noto'g'ri moslashish (ijtimoiy, psixologik, pedagogik) hodisalarining oldini
olish, ularning shaxsiy rivojlanishi orqali bolalar va yoshlarning ijtimoiy
moslashuv darajasini oshirish bo'yicha faoliyat;
- me'yordan ma'lum bir og'ishlarga ega bo'lgan bolalar va yoshlarni ijtimoiy
moslashtirish va reabilitatsiya qilish bo'yicha tadbirlar.
Biroq ijtimoiy pedagog faoliyatida profilaktika faoliyati, qoida tariqasida,
ikkilamchi, yordamchi xarakterga ega. Ushbu mutaxassisning kasbiy faoliyatining
asosi ma'lum bir bola (yosh) bilan ishlash bo'lib, u bolaning (yoshning)
shaxsiyatini o'rganish va uning ijtimoiylashuvi, jamiyatga integratsiyalashuvi
jarayonida yuzaga keladigan individual muammolarni hal qilishga qaratilgan.
uning muhiti, unga yordam berish uchun individual dastur tuzishni tashkil etadi.
Shu sababli, ijtimoiy-pedagogik faoliyat tabiatan maqsadli bo'lib, mijozning
muammosi hal qilinadigan vaqt davri bilan chegaralanadi. Hozirgi vaqtda kasbiy
ijtimoiy-pedagogik faoliyatning tanlangan turlarini nazariy rivojlantirish, tashkiliy
loyihalash, me’yoriy mustahkamlash, metod va texnologiyalar bilan jihozlash turli
darajada amalga oshirildi. Umumiy holat shundan iboratki, ijtimoiy pedagog
lavozimi zarur bo‘lgan barcha muassasalarda rasman kiritilmagan. Bunday
mutaxassisning kasbiy salohiyati, qoida tariqasida, to'liq amalga oshirilmaydi -
uning funktsional vazifalari rivojlanmaganligi yoki maxsus kasbiy ma'lumotga ega
bo'lmagan shaxs ushbu lavozimda ishlashi yoki boshqa sabablarga ko'ra. ob'ektiv
yoki sub'ektiv sabablarni keltirish mumkin. Boshqa tomondan, bolalar
muassasalari va tashkilotlarining turli xodimlari (o'qituvchilar, to'garaklar,
to'garaklar rahbarlari, maslahatchilar, tarbiyachilar va boshqalar) har doim
professional tarzda bajarganlar - va xodimlar tarkibida ijtimoiy pedagog mavjud
bo'lmagan taqdirda, ular hozirgacha - birinchi navbatda profilaktik xarakterga ega
bo'lgan muayyan ijtimoiypedagogik funktsiyalarni bajarishda davom etmoqdalar.
Bunday vaziyatda muayyan ijtimoiy-pedagogik muammolarni hal qilishning turli
darajadagi dolzarbligini hisobga olish kerak. Shunday qilib, jismoniy va aqliy
rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar bilan profilaktika ishlari yoki ishlash ushbu
toifadagi bolalarga kasbiy ijtimoiy-pedagogik yordam tizimi tabiiy ravishda
9

shakllanguncha kutishi mumkin, chunki aslida u qisman boshqa mutaxassislar -
o'qituvchilar, tashkilotchilar tomonidan amalga oshiriladi. turli ta'lim va dam olish
muassasalarida maktabdan tashqari ishlar, maslahatchilar, tarbiyachilar va
boshqalar.
Yana bir narsa, masalan, ijtimoiy-pedagogik tarbiyadan og'ishlari bo'lgan
bolalarni ijtimoiylashtirish muammosi, ularning aksariyati pedagogik ta'sir
doirasidan tashqarida bo'lib chiqdi. Ushbu ijtimoiy-pedagogik muammolarni
bugundanoq malakali va professional tarzda hal qilish kerak, chunki
jamiyatimizning ertangi kuni ijtimoiy salomatligi bunga bog'liq. Shuning uchun
ham, bizning fikrimizcha, ushbu toifadagi bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik
faoliyatni nazariy jihatdan ishlab chiqish va tashkiliy loyihalash bugungi kunda
ustuvor vazifaga aylanmoqda.
1.2. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari va ularning tasnifi
O’z kasbining xususiyatlarini o’rganib chiqqan ijtimoiy pedagog oldida bu
bilimlarni bolalar ijtimoiylashuvida, ularni deviant xulq-atvorini oldini olishda
ularga yordam berish jarayonida amaliy tadbiq etish muammosi ko’riladi. Bu
muammoni hal qilish uchun ijtimoiy pedagogik faoliyat metodlari va
texnologiyalarini bilish zarur. Avvalambor bu tushunchalarning ta’rifini aniqlab
olish lozim. Olimlarning fikricha, ijtimoiy pedagogik amaliyotidagi metodlar-bola
ijtimoiylashuvi yoki reabilitatsiyasiga yordam beruvchi ijobiy ijtimoiy tajriba
to’planishini ta’minlovchi ijtimoiy pedagogik va bolaning o’zaro bog’liq faoliyati
bo’lganligi uchun ijtimoiy pedagogika metodlari haaqida gapirish hali erta. Ular
hozir shakllanish bosqichidalar. Shuning uchun ijtimoiy pedagog o’z amaliy
faoliyatida pedagogika, psixologiya va ijtimoiy ishda qo’llanayotgan metodlardan
foydalanadi. 3
Metodlar -o‘rganilayotgan obektning mohiyati va qonuniyatlaridan kelib
chiqib, borliqni amaliy va nazariy o‘zlashtirish usullaridir, ijtimoiy pedagogika esa
pedagogikaning bir sohasi bo‘lib, uning metodlarini pedagogikada qo‘llanadigan
tarbiyalash va o‘qitishning an’anaviy metodlariga tayanamiz, boshqa tomondan
3
K. Turg’unboyev. M.Tolipov. I.Oxunov. Ijtimoiy pedagogika asoslari. O’quv qo’llanma. T. 2008. 142-b
10

ijtimoiy ta’lim va ijtimoiy tarbiya’ning ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy faoliyat
bilan o‘zgarib bormokda. Yana shuni yodda tutish kerakki, buning diqqat
markazida bola va uni o‘rab turgan ijtimoiy muhit turadi ijtimoiy pedagog esa
bolaga muammolarni uni ijtimoiylashish jarayoni hal qilishga yordam beradi .
Ijtimoiy pedagogika bola bilan bevosiga yoki bilvosita -oila, do‘stlari, bolalar
jamoasi orqali ta’sir o‘utkazadi. U qandaydir qisqa muddatli vazifalarni bajarilishi
yoki, bola bilan uzok vakt davomida ishlashi mumkinligini hisobga olamiz.
Ijtimoiy pedagogik metodlar orqali bolaning ongi, xulki his-tuyg‘ulariga maqsadga
muvofiq ta’sir o‘tkazilish hamda uni o‘rab turgan ijtimoiy muhitga ta’sir o‘tkazishi
mumkin.
Metodlar - bolaning ijtimoiylashishi va tiklashda hamkorlik qiluvchi, pozitiv
ijtimoiy tajriba to‘plashida yordam beruvchi ijtimoiy pedagog va bolaning o‘zaro
bog‘liq hatti- harakatlari usullaridir . Ijtimoiy pedagogika ham pedagogikaning eng
yangi sohalaridan biri bo‘lib, ijtimoiy - pedagogik faoliyat yangi shakllanayotgani
uchun uning metodlar tizimi haqida gapirish juda erta. Shuning uchun ijtimoiy
pedagog o‘z amaliy faoliyatida pedagogika, psixologiya va ijtimoiy ishdagi
metodlardan keng foydalanadi. U shakllanishi bosqichida o‘z kasbiy faoliyatni
bajarish uchun ijtimoiy pedagog alohida usullardan tashqil topgan metodlarni
egallashi kerak. Metodlar, usullar va vositalar shu tariqa bir-birlari bilan bog‘liqki,
metodlar va usullar holat da vositalar rolini bajarishi mumkin. Ijtimoiy pedagogik
faoliyatda ishontirish va mashq qilishi metodlari keng qo‘llaniladi, Bu metodni
qo‘llashning xususiyati shundan iboratki, ijtimoiy pedagog qaysidir sabablarga
ko‘ra odob - axloqning umum qabul qilingan me’yorlari shakllanmagan yoki
notug‘ri shakllangan bola bilan ish olib boradilar. Shu jamiyatga qabul qilingan
hayot me’yorlari, ular to‘g‘risidagi to‘g‘ri va aniq tasavvo‘rning yuzaga kelishi,
oxir - okibatda shaxsning ishonchi uning hayotdagi o‘rnini shakllantiradi, bilim va
ular haqidagi tasavvur bilan bog‘lik. Ishontirish metodi jamiyatda qabul qilingan
me’yorlarni bola xulki va faoliyoti motivlariga ko‘chirishga yordam berib,
e’tiqodni shakllantiradi.
11

Metoddan tashqari ijtimoiy pedagogikada “usul” va “vositalar” tushunchalari
qo’llaniladi. Usul metodning ifodasi sifatida tushunilib, metodga nisbatan xususiy,
bo’ysunuvchan xarakterga ega. Aslida har bir metod amaliyot tomonidan
to’plangan, nazariya tomonidan umumlashtirilgan usullar majmuasi orqali amalga
oshiriladi.
Ijtimoiy pedagogning u yoki bu usulni qo’llashi aniq ijtimoiy pedagogik
vaziyatga, bola xulq – atvoriga, zahiradagi usullarga bog’liq vosita usul va
metoddan ko’ra kengroq tushuncha hisoblanadi. Chunki usul va metod faqatgina
muayyan holatlarda vosita vazifasini bajarishlari mumkin. Vositalar – ijtimoiy
pedagog tomonidan oldiga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun qo’llanadigan
moddiy, emotsional, aqliy va boshqa shartlar majmuasidir. Vositalar o’z
mohiyatiga ko’ra faoliyat usullari hisoblanishmaydi, faqatgina biror-bir pedagogik
maqsad (masalan, o’yin, suhbat, disput, konferentsiya, trening va boshqalar)ga
etishishi uchun qo’llanilganida faoliyat usuliga aylanishadi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari deganda shaxsning ijtimoiylashuvi,
ijtimoiy muhitga moslashuvi, ijtimoiy muammolarini hal etishga qaratilgan aniq
usul va vositalar tizimi tushuniladi. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari turli-
tuman bo'lib, ular qo'llanilish maqsadi, vazifasi, yo'nalishi, qamrov darajasi va
boshqa mezonlarga ko'ra tasniflanadi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlarini quyidagicha tasniflash mumkin:
1. Shaxsni o'rganish metodlari:
 Kuzatish metodi
 Suhbat metodi
 So'rovnoma metodi
 Test metodi
 Ijtimoiy-pedagogik tashxis metodi
 Hujjatlarni o'rganish metodi
 Biografik metod
2. Shaxsga ta'sir ko'rsatish metodlari:
 Ishontirish metodi
12

 Tushuntirish metodi
 Namuna ko'rsatish metodi
 Rag'batlantirish metodi
 Jazolash metodi
 Mashq qildirish metodi
 O'yin metodi
 Ijtimoiy-pedagogik trening metodi
3. Ijtimoiy-pedagogik yordam metodlari:
 Konsultatsiya metodi
 Ijtimoiy-pedagogik korreksiya metodi
 Ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya metodi
 Ijtimoiy-pedagogik profilaktika metodi
 Ijtimoiy-pedagogik qo'llab-quvvatlash metodi
 Ijtimoiy-pedagogik himoya metodi
4. Ijtimoiy muhit bilan ishlash metodlari:
 Ijtimoiy loyihalash metodi
 Ijtimoiy modellashtirish metodi
 Ijtimoiy tahlil metodi
 Ijtimoiy ekspertiza metodi
 Ijtimoiy monitoring metodi
Kuzatish metodi – bu shaxsning xulq - atvori , faoliyati , munosabatlari ,
muloqoti va boshqa xususiyatlarini tizimli ravishda kuzatish va qayd etishdir .
Kuzatish metodi shaxs haqida bevosita ma'lumot olish imkonini beradi. Kuzatish
jarayonida shaxsning ijtimoiy faolligi, jamoadagi o'rni, muloqot uslubi,
qiziqishlari, qobiliyatlari va boshqa xususiyatlari aniqlanadi.
Suhbat metodi – bu shaxs bilan bevosita muloqot orqali uning fikrlari,
qarashlari, his-tuyg'ulari, munosabatlari haqida ma'lumot olishdir. Suhbat metodi
13

shaxsga yaqinlashish, uning ichki dunyosini tushunish, ishonchini qozonish
imkonini beradi. 4
So'rovnoma metodi – bu shaxsga yozma yoki og'zaki savollarga javob berish
orqali ma'lumot olishdir. So'rovnoma metodi shaxsning fikrlari, qarashlari,
munosabatlari haqida ko'p ma'lumot olish imkonini beradi.
Ijtimoiy-pedagogik tashxis metodi – bu shaxsning ijtimoiy moslashuvi,
ijtimoiy muammolari, ijtimoiy faolligi darajasini aniqlash uchun qo'llaniladigan
kompleks metoddir. Bu metod shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, ijtimoiy muhitga
moslashuvi, ijtimoiy munosabatlari haqida to'liq ma'lumot olish imkonini beradi.
Ishontirish metodi – bu shaxsga ma'lum bir g'oya, fikr, qarash, qadriyatni
tushuntirish, asoslash orqali uning ongiga ta'sir ko'rsatishdir. Ishontirish metodi
shaxsning dunyoqarashi, e'tiqodi, qadriyatlari, hayotiy pozitsiyasini shakllantirish
uchun qo'llaniladi.
O'yin metodi – bu shaxsning ijtimoiy tajribani o'zlashtirishi, ijtimoiy
ko'nikma va malakalarni shakllantirishga qaratilgan o'yin faoliyatini tashkil
etishdir. O'yin metodi shaxsning ijtimoiy faolligini oshirish, ijtimoiy muloqot
ko'nikmalarini shakllantirish, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun qo'llaniladi.
Ijtimoiy-pedagogik trening metodi – bu shaxsning ijtimoiy ko'nikma va
malakalarini shakllantirish, uning ijtimoiy kompetentligini oshirishga qaratilgan
maxsus mashqlar, o'yinlar, vaziyatlarni tashkil etishdir. Trening metodi shaxsning
muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish, nizolarni hal etish, stressni boshqarish, qaror
qabul qilish, o'zini o'zi boshqarish kabi ko'nikmalarni shakllantirish uchun
qo'llaniladi.
Konsultatsiya metodi – bu shaxsga uning muammolarini hal etish uchun
maslahat berish, yo'l-yo'riq ko'rsatishdir. Konsultatsiya metodi shaxsning o'z
muammolarini tushunishi, ularni hal etish yo'llarini topishi, o'z imkoniyatlarini
anglashi uchun qo'llaniladi.
4
Alimova G.K. Deviant xulq-atvorli o'smirlar bilan ijtimoiy-pedagogik ish. – T.: "Fan va texnologiya", 2018. –
178 b.
14

Ijtimoiy-pedagogik korreksiya metodi – bu shaxsning xulq-atvori,
munosabatlari, faoliyatidagi salbiy ko'rinishlarni bartaraf etish, ijobiy o'zgarishlarni
ta'minlashga qaratilgan ta'sir ko'rsatish usulidir. Korreksiya metodi shaxsning
ijtimoiy me'yorlarga moslashuvini ta'minlash, ijtimoiy ko'nikmalarni shakllantirish
uchun qo'llaniladi.
Ijtimoiy-pedagogik profilaktika metodi – bu shaxsda ijtimoiy muammolar,
salbiy xulq-atvor shakllarining paydo bo'lishini oldini olishga qaratilgan chora-
tadbirlar tizimidir. Profilaktika metodi shaxsni salbiy ta'sirlardan himoya qilish,
uning ijtimoiy rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish uchun qo'llaniladi.
Ijtimoiy loyihalash metodi – bu ijtimoiy muhitni o'zgartirish, ijtimoiy
muammolarni hal etish uchun loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirishdir.
Ijtimoiy loyihalash metodi jamiyatda yoki ma'lum bir jamoada ijtimoiy
o'zgarishlarni ta'minlash, ijtimoiy faollikni oshirish uchun qo'llaniladi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatda metodlarni tanlash va qo'llash quyidagi
omillarga bog'liq:
 Shaxsning yoshi, jinsi, individual xususiyatlari
 Ijtimoiy muammoning xarakteri va darajasi
 Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning maqsadi va vazifalari
 Ijtimoiy-pedagogik faoliyat subyektining imkoniyatlari va ko'nikmalari
 Ijtimoiy muhit xususiyatlari
Zamonaviy sharoitda ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari doimo
takomillashib, yangilanib bormoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining
rivojlanishi bilan bog'liq holda yangi metodlar paydo bo'lmoqda. Masalan, onlayn
konsultatsiya, virtual trening, ijtimoiy tarmoqlar orqali ijtimoiy-pedagogik yordam
ko'rsatish, mobil ilovalar yordamida ijtimoiy-pedagogik kuzatish va monitoring
kabi metodlar.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatda samarali natijalarga erishish uchun metodlarni
kompleks qo'llash, ularni shaxsning individual xususiyatlari va ehtiyojlariga
moslashtirish, metodlarni qo'llashda ijodiy yondashish muhim ahamiyat kasb etadi.
15

Ijtimoiy pedagog tomonidan qo’llaniladigan asosiy metodlar tasnifi
Metodlar
I jtimoiy ish metodlari P sixologik P edagogik
I jtimoiy diagno s tika
metodlari :
intervyu;
monitoring;
ijtimoiy so’rov;
ekspertiza;
biografik metod;
Ijtimoiy profilaktika
metodlari:
preventiv metod;
ijtimoiy davolash;
sotsiodrama;
qo’llab-quvvatlash
Ijtimoiy nazorat
metodlari:
ijtimoiy nazorat;
ijtimoiy vasiylik;
ijtimoiy-tibbiy
g’amxo’rlik;
ijtimoiy xizmat
ko’rsatish
Ijtimoiy reabilitatsiya
metodlari:
mehnat terapiyasi;
guruh terapiyasi;
maqom o’zgarishi;
inqiroz kelishi Psixotashxis
intelekt va qobiliyatlar
testlari;
shaxsiy so’rovnomalar;
loyihaviy testlar;
rasmli testlar;
sotsimetriya;
Psixokorrektsion metodlar
o’yin terapiyasi;
tajriba ijtimoiypsixologik
trening;
xulq-atvor treningi;
Psixologik maslahat berish
metodlari
empatik tinglash;
sharhlash;
identifikatsiya;
fasilitatsiya;
gipotezalarni ilgari surish
Psixoterapiya metodlari
suggestil;
o’z-o’zini ishontirish;
ratsionallashuv;
psixotahlil;
tranzakt tahlil;
guruh terapiyasi;
xulq-atvor terapiyasi; Tashkiliy
pedagogik ekspe-
riment;
Pedagogik tashhis
metodlari
pedagogik kuza-tuv;
tabiiy eksperi-ment;
Ta’lim metodlari
og’zaki (hikoya, suhbat,
bahs, ma’ruza);
ko’rgazmali (namoyish,
darslik bilan ishlash);
amaliy (mashqlar,
laboratoriya ishlari,
didaktik o’yinlar, ijodiy
topshiriqlar, muammoli
vaziyatlar);
tarbiya metodlari;
namuna;
ishontirish;
o’qitish;
jazolash;
maqtash;
mashq;
istiqbol;
o’yin;
ishonch ;
16

Ijtimoiy iqtisodiy
metodlar:
imtiyoz metodlari;
kompensatsiya metod-
lari;
ijtimoiy patronaj;
tibbiy patronaj;
ijtimoiyiqtisodiy
choralar
Tashkiliy metodlar:
reglamentlashtirish;
normalashtirish;
tanqid;
ijro nazorati oilaviy psixoterapiya muvaffaqiyat ;
o’z-o’zini tarbiyalash
I jtimoiy pedagogik metodlar
ijtimoiy tarbiya
bo’lagi sifatidagi
metodlar
Harakatga ko’niktirish
metodlari
Mustahkamlash
Hamkorlik Ta’sir metodlari
Ongga ta’sir
Hissiyotlarga ta’sir
Xulq-atvorga ta’sir qiluvchi
metodlar ijtimoiy pedagogik
hamkorlikni tashkil
qilish metodlari:
Faoliyatni tashkil qilish
Muomala metodi
Baholash metodi
O’z-o’zini amalga
oshirish metodi
Ijtimoiy pedagogik faoliyat metodikasi ijtimoiy pedagogik faoliyat shakllari,
metodlari, vositalari va nazorati mazmunining majmuasi hisoblanadi. Turli
metodlarning maqsadga muvofiq birikishi ijtimoiy pedagogik texnologiyaning
mohiyatini tashkil qiladi.
“ I jtimoiy pedagogik texnologiyalar” tushunchasi “pedagogik texnologiya” va
“ ijtimoiy texnologiya” tushunchalaridan kelib chiqqan.
17

Pedagogik texnologiya ikki sohada o’z ildizlariga ega. Birinchisi, texnik
fanlar o’quv jarayonining effektivligini oshirishga yordam beruvchi texnik
vositalarni qo’llash va ishlab chiqish. Ikkinchisi, ijtimoiy fanlar hisoblanadi.
80-yillar o’rtalarida pedagogik amaliyotda Sh.A.Amonashvili (ijtimoiy-
shaxsiy texnologiya), V.P.Bespalko (dasturlashtirilgan ta’lim texnologiyasi),
S.N.Lo’senkova (istiqbolli ta’lim) va boshqalarning pedagogik texnologiyalari,
V.A.Karakovskiy, N.E.Selivanova, N.I.Hurkova va boshqalarning pedagogik
tarbiya tizimlari umum tan olindi. “Pedagogik texnologiyalar” o’quv fani
professional pedagoglarni tayyorlash dasturiga kiritildi.
Hozirgi kunda pedagogik texnologiyalar deganda insoniyat va texnik
zahiralardan foydalanishi orqali o’quvchilarning ta’lim-tarbiya jarayonlarini
rejalashtirish, bahslash metodlari tushuniladi. Pedagogikada texnologik
yondoshuvning maqsadi barcha maqsadlarga e rishish kafolatlangan ta’lim –
tarbiya jarayonini tashkil qilishdir. Pedagogik texnologiyalar pedagogik
jarayonning barcha boshqariladigan tarkibiy qismlarini tizimli tahlil qilish, nazorat
qilishni ko’zda tutadi.
“ I jtimoiy texnologiyalar” tushunchasi sotsiologiyada vujudga kelgan va
ijtimoiy jarayonlarning rivojlanishi asosi bo’lgan natijalarni dasturlash imkoniyati
bilan bog’liq. I jtimoiy texnologiyalarning turlaridan biri ijtimoiy ish
texnologiyalari bo’lib , ular ijtimoiy pedagogik texnologiyalarga juda yaqin,
chunki yuqorida ta’kidlagandek , ijtimoiy pedagog va ijtimoiy ishchi faoliyatining
jihatlari ko’p.
I jtimoiy pedagogik texnologiya ijtimoiy va pedagogik texnologiyalarni
birlashtiruvchi texnologiya hisoblanadi. I jtimoiy pedagogik texnologiyalarni ishlab
chiqish imkoni ijtimoiy pedagogik faoliyatning o’z tuzilishiga ega ekanligiga
bog’liq. I jtimoiy pedagogik faoliyat maqsad va vazifalarni aniqlashdan boshlanadi.
Bularni mutaxassislar echishlari lozim, ya’ni bolada muomala ko’nikmalarini
shakllantirish, unga yangi muhitga ko’nikishga yordam berishdir va boshqa
maqsadlar o’z navbatida faoliyat mazmuni, uning amalga oshirish metodlari va uni
tashkillashtirish shakllarini aniqlab beradi.
18

I jtimoiy pedagogik faoliyat maqsadi, uning natijalari va mazmuni qanchalik
to’g’ri aniqlanganligi, unga erishish uchun qanday metodlar tanlanganligiga
bog’liq bo’ladi. Shunday qilib , ijtimoiy pedagogik texnologiya ijtimoiy
pedagogik faoliyat metodlari va usullari majmuasidir.
1.3. Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning tuzilishi va xususiyatlari
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar – bu shaxsning ijtimoiylashuvi, ijtimoiy
muhitga moslashuvi, ijtimoiy muammolarini hal etishga qaratilgan, ilmiy
asoslangan, ketma-ket amalga oshiriladigan harakatlar, usullar va vositalar
tizimidir. Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar ta'lim va tarbiya jarayonida shaxsning
ijtimoiy tajribani o'zlashtirishi, jamiyatga moslashishi, ijtimoiy muammolarni hal
etish ko'nikmalarini shakllantirishga yo'naltirilgan. 5
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
Maqsadga yo'naltirilganlik – har bir texnologiya aniq maqsadga erishishga
qaratilgan bo'ladi.
Tizimlilik – texnologiya tizimli yondashuvga asoslanadi, uning barcha
komponentlari o'zaro bog'liqlikda bo'ladi.
Algoritmlashganlik – texnologiya aniq algoritm, ketma-ketlikka ega bo'ladi.
Takrorlanish – texnologiya turli vaziyatlarda takroran qo'llanilishi mumkin.
Diagnostik – texnologiya natijalarini diagnostika qilish, baholash imkoniyati
mavjud.
Samaradorlik – texnologiya minimal resurslar sarflab, maksimal natijaga
erishishga qaratilgan.
Optimallashtirilganlik – texnologiya eng maqbul vositalar va usullardan
foydalanishni nazarda tutadi.
Korreksion – texnologiya zarur hollarda korreksiya qilish, o'zgartirish
imkoniyatiga ega.
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning tuzilishi quyidagi komponentlarni o'z
ichiga oladi:
5
Egamberdiyeva N. Ijtimoiy pedagogika. – T.: "Alisher Navoiy nomidagi O'zbekiston Milliy kutubxonasi
nashriyoti", 2021. – 240 b.
19

Kontseptual asoslar – texnologiyaning nazariy-metodologik asoslarini,
tamoyillarini o'z ichiga oladi.
Mazmuniy qism – texnologiyaning maqsadi, vazifalari, mazmunini
belgilaydi.
Jarayonli qism – texnologiyani amalga oshirish bosqichlari, metodlari,
vositalari, shakllarini o'z ichiga oladi.
Diagnostik qism – texnologiyani qo'llash natijalarini diagnostika qilish,
baholash mezonlari va usullarini belgilaydi.
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarni quyidagicha tasniflash mumkin:
1. Qo'llanilish sohasiga ko'ra:
 Ta'lim texnologiyalari
 Tarbiya texnologiyalari
 Ijtimoiy-pedagogik yordam texnologiyalari
 Korreksion texnologiyalar
 Reabilitatsion texnologiyalari
 Profilaktik texnologiyalar
2. Qamrov darajasiga ko'ra:
 Universal texnologiyalar
 Maxsus texnologiyalar
 Lokal texnologiyalar
3. Ustuvor yondashuvga ko'ra:
 Avtoritar texnologiyalar
 Insonparvar texnologiyalar
 Hamkorlik texnologiyalari
 Erkin tarbiya texnologiyalari
4. Yo'nalishiga ko'ra:
 Shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar
 Jamoaga yo'naltirilgan texnologiyalar
 Ijtimoiy muhitga yo'naltirilgan texnologiyalar
Endi ba'zi ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarni batafsil ko'rib chiqamiz:
20

1. Ijtimoiy-pedagogik monitoring texnologiyasi
Bu texnologiya shaxs rivojlanishining dinamikasini kuzatish, ijtimoiy moslashuv
darajasini aniqlash, ijtimoiy muammolarni o'z vaqtida aniqlash va bartaraf etishga
qaratilgan. Monitoring texnologiyasi quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
 Monitoring maqsadi va vazifalarini belgilash
 Monitoring ob'ektini aniqlash
 Monitoring mezonlari va ko'rsatkichlarini ishlab chiqish
 Ma'lumot to'plash usullarini tanlash
 Ma'lumotlarni to'plash va qayd etish
 Ma'lumotlarni tahlil qilish va umumlashtirish
 Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish
2. Ijtimoiy-pedagogik loyihalash texnologiyasi
Bu texnologiya ijtimoiy muammolarni hal etish, ijtimoiy muhitni yaxshilash,
shaxsning ijtimoiy faolligini oshirishga qaratilgan loyihalarni ishlab chiqish va
amalga oshirishni nazarda tutadi. 6
Ijtimoiy-pedagogik loyihalash texnologiyasi
quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
 Muammoni aniqlash va tahlil qilish
 Loyiha g'oyasini shakllantirish
 Loyiha maqsadi va vazifalarini belgilash
 Loyiha resurslarini aniqlash
 Loyiha faoliyatini rejalashtirish
 Loyihani amalga oshirish
 Loyiha natijalarini baholash va tahlil qilish
3. Ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya texnologiyasi
Bu texnologiya shaxsning jismoniy, ruhiy, ijtimoiy salomatligini tiklash,
jamiyatga qayta moslashishiga ko'maklashishga qaratilgan. Ijtimoiy-pedagogik
reabilitatsiya texnologiyasi quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
 Tashxis bosqichi (muammoni aniqlash, sabablarini aniqlash)
 Reabilitats iya
6
Ismoilova Z.K. Ijtimoiy pedagogika asoslari. – T.: "O'qituvchi", 2019. – 186 b.
21

 Reabilitatsiya dasturini ishlab chiqish
 Reabilitatsiya dasturini amalga oshirish
 Natijalarni baholash va korreksiyalash
 Reabilitatsiya natijalari monitoringi
4. Shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar
Bu texnologiyalar shaxsning individual xususiyatlarini, qobiliyatlarini,
ehtiyojlarini hisobga olgan holda uning har tomonlama rivojlanishini ta'minlashga
qaratilgan. Shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar insonparvarlik g'oyalariga
asoslanadi va shaxsning erkin rivojlanishi, o'zini o'zi anglashi, o'zini o'zi namoyon
qilishi uchun sharoit yaratishni nazarda tutadi. Bu texnologiyalar quyidagi
prinsiplarga asoslanadi:
 Shaxsni hurmat qilish va unga ishonish
 Shaxsning individual xususiyatlarini hisobga olish
 Shaxsning tanlash erkinligini ta'minlash
 Shaxsning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
 Shaxsga yumshoq rahbarlik qilish
5. Hamkorlik texnologiyalari
Bu texnologiyalar shaxs va pedagog, ijtimoiy pedagog o'rtasidagi hamkorlik,
o'zaro hurmat, o'zaro yordam, o'zaro tushunish munosabatlarini o'rnatishga
qaratilgan. Hamkorlik texnologiyalari dialog, muloqot, hamkorlikdagi ijodiy
faoliyat orqali shaxsning ijtimoiy tajribani o'zlashtirishi, ijtimoiy ko'nikmalarni
shakllantirishini nazarda tutadi. Bu texnologiyalar quyidagi prinsiplarga
asoslanadi:
 Shaxs va pedagog o'rtasidagi teng huquqli munosabatlar
 Birgalikda faoliyat ko'rsatish
 O'zaro yordam va qo'llab-quvvatlash
 Ijodiy hamkorlik
6. Ijtimoiy-pedagogik profilaktika texnologiyasi
22

Bu texnologiya shaxsda ijtimoiy muammolar, salbiy xulq-atvor shakllarining
paydo bo'lishini oldini olishga qaratilgan. Ijtimoiy-pedagogik profilaktika
texnologiyasi quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
 Profilaktik ishning maqsadi va vazifalarini belgilash
 Xavf guruhidagi shaxslarni aniqlash
 Profilaktik tadbir va choralarni rejalashtirish
 Profilaktik tadbirlarni amalga oshirish
 Profilaktik ishlar natijalarini baholash
7. Ijtimoiy-madaniy animatsiya texnologiyasi
Bu texnologiya shaxsning ijtimoiy-madaniy faolligini oshirish, uning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirish, bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etish orqali ijtimoiy
muammolarni hal etishga qaratilgan. Ijtimoiy-madaniy animatsiya texnologiyasi
shaxsning ijtimoiy-madaniy faoliyatga jalb etish, uning ijtimoiy-madaniy muhit
bilan o'zaro ta'sirini faollashtirish orqali uning ijtimoiylashuvi, ijtimoiy muhitga
moslashuviga ko'maklashishni nazarda tutadi.
8. Ijtimoiy-pedagogik trening texnologiyasi
Bu texnologiya shaxsning ijtimoiy ko'nikma va malakalarini shakllantirish,
uning ijtimoiy kompetentligini oshirishga qaratilgan. Ijtimoiy-pedagogik trening
texnologiyasi shaxsning muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish, nizolarni hal etish,
stressni boshqarish, qaror qabul qilish, o'zini o'zi boshqarish kabi ko'nikmalarni
shakllantirish uchun qo'llaniladi. Bu texnologiya quyidagi bosqichlarni o'z ichiga
oladi:
 Trening maqsadi va vazifalarini belgilash
 Trening dasturini ishlab chiqish
 Trening ishtirokchilarini tanlash
 Trening mashqlarini tanlash va tayyorlash
 Treningni o'tkazish
 Trening natijalarini baholash va tahlil qilish
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarni samarali qo'llash uchun quyidagi shartlar
zarur:
23

 Texnologiyaning nazariy-metodologik asoslarini yaxshi bilish
 Texnologiyani qo'llash ko'nikmalariga ega bo'lish
 Texnologiyani shaxsning individual xususiyatlari va ehtiyojlariga
moslashtirish
 Texnologiyani qo'llashda ijodiy yondashish
 Texnologiyani qo'llash natijalarini doimiy ravishda baholab borish
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar shaxsning ijtimoiylashuvi, ijtimoiy
muhitga moslashuvi, ijtimoiy muammolarini hal etishga qaratilgan samarali vosita
hisoblanadi. Ularni to'g'ri tanlash va qo'llash ijtimoiy-pedagogik faoliyat
samaradorligini oshiradi. 7
I BOB BO’YICHA XULOSALAR
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat tushunchasi va mohiyati zamonaviy pedagogika
fanining muhim yo'nalishlaridan biri bo'lib, u pedagog va ijtimoiy muhit o'rtasidagi
murakkab o'zaro ta'sir jarayonini o'z ichiga oladi. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu
shaxsning ijtimoiy moslashuvi, rivojlanishi va ijtimoiy muammolarini hal qilishga
qaratilgan maqsadli, tizimli va ilmiy asoslangan jarayondir. Bu faoliyat turining
mohiyati shundaki, u nafaqat ta'lim berish, balki ijtimoiy muhitni o'zgartirish,
ijtimoiy muammolarni bartaraf etish va shaxsning jamiyatga muvaffaqiyatli
integratsiyasini ta'minlashga qaratilgan. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat kompleks
xarakterga ega bo'lib, unda pedagogik, psixologik, ijtimoiy va boshqa fanlarning
yutuqlari uyg'unlashtiriladi. Bu faoliyat individual va guruhiy shaklda amalga
oshirilishi mumkin, turli yosh guruhlariga va ijtimoiy kategoriyalarga nisbatan
qo'llaniladi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari va ularning tasnifi fan va amaliyotning
muhim qismi hisoblanadi. Metodlar o'zining maqsadi, mazmuni, qo'llanish shakli
7
Mahmudov M.M. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat texnologiyalari. – T.: "Turon-Iqbol", 2020. – 224 b.
24

va samaradorlik darajasiga ko'ra turlicha tasniflanadi. Umumiy pedagogik
metodlar ichida og'zaki, amaliy va nazorat metodlari ajratilsa, ijtimoiy-pedagogik
metodlar orasida diagnostika metodlari, korreksiya metodlari, profilaktika
metodlari, reabilitatsiya metodlari va resotsialisatsiya metodlari alohida o'rin
tutadi. Individual metodlar ichida konsultatsiya, treningi, mentorlik va kouchingni
ajratish mumkin. Guruhiy metodlar orasida guruh terapiyasi, ijtimoiy loyihalar,
tengdoshlar ta'limi va hamkorlikda o'rganish kabi metodlar katta ahamiyatga ega.
Har bir metodning o'ziga xos qo'llanish sohasi, afzalliklari va cheklovlari mavjud
bo'lib, ularni tanlash va qo'llashda ijtimoiy-pedagogik vazifalarning xususiyatlari
hisobga olinishi kerak.
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalarning tuzilishi va xususiyatlari zamonaviy
ta'lim-tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Texnologiya deganda aniq maqsadga erishish uchun ketma-ket amalga
oshiriladigan harakatlar tizimi tushuniladi. Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar
o'ziga xos tuzilishga ega bo'lib, ular maqsadlar, mazmun, metodlar, shakllar,
vositalar va natijalarni baholash komponentlarini o'z ichiga oladi. Bu
texnologiyalarning asosiy xususiyatlari qatoriga maqsadga yo'naltirilganlik,
tizimlilik, takrorlanuvchanlik, samaradorlik, adaptivlik va innovatsionlik kiradi.
Ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar turli tiplardan iborat: axborot texnologiyalari,
kommunikativ texnologiyalar, tashxis texnologiyalari, korreksion texnologiyalar,
rivojlantiruvchi texnologiyalar va ijodiy texnologiyalar. Har bir texnologiya turi
o'ziga xos qo'llanish sohasiga ega va aniq vazifalarni hal qilishga qaratilgan.
Zamonaviy ijtimoiy-pedagogik faoliyatda texnologik yondashuvning
ahamiyati ortib bormoqda. Bu yondashuv pedagogik jarayonni yanada samarali,
prognozlashtiriladigan va sifatli qilish imkonini beradi. Texnologik yondashuv
pedagogning professional faoliyatini optimallashtirish, vaqt va kuchni tejash,
natijalarni yaxshilash imkoniyatlarini yaratadi. Shu bilan birga, ijtimoiy-pedagogik
texnologiyalar insoniy omilni e'tibordan chetda qoldirmasligi, har bir shaxsning
individual xususiyatlarini hisobga olishi kerak.
25

Birinchi bob tahlili shuni yaqqol ko'rsatadiki, ijtimoiy-pedagogik faoliyat
metodikasi va texnologiyasi zamonaviy pedagogika fanining mustaqil va muhim
yo'nalishi sifatida shakllangan. Bu soha o'zining nazariy asoslari, metodologik
apparati, amaliy texnologiyalari va professional kadrlari bilan ajralib turadi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal qilish,
shaxsning harmonik rivojlanishini ta'minlash va ijtimoiy adolatni amalga
oshirishda muhim vazifalarni bajaradi. Bu faoliyat turining rivojlanishi
jamiyatning ijtimoiy barqarorligi va taraqqiyoti uchun zaruriy shart hisoblanadi.
Shuning uchun ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasini
o'rganish, rivojlantirish va amaliyotga joriy etish davomiy va ustuvor vazifa bo'lib
qoladi.
II BOB. IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYATNING AMALIY
METODIKASI
2.1. Ijtimoiy-pedagogik tashxis metodikasi
Ijtimoiy-pedagogik tashxis – bu shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, ijtimoiy
moslashuvi, ijtimoiy muammolari, ijtimoiy muhit bilan o'zaro munosabatlari
haqida ma'lumot to'plash va tahlil qilish jarayonidir. Ijtimoiy-pedagogik tashxis
ijtimoiy-pedagogik faoliyatning muhim tarkibiy qismi hisoblanib, u shaxs bilan
ishlashni rejalashtirish, tashkil etish va amalga oshirish uchun asos bo'lib xizmat
qiladi. 8
Ijtimoiy-pedagogik tashxisning maqsadi – shaxsning ijtimoiy rivojlanishi,
ijtimoiy moslashuvi, ijtimoiy muammolarini aniqlash va ularni hal etish yo'llarini
belgilashdir. Ijtimoiy-pedagogik tashxis quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilgan:
8
Xoliqova D.N. Ijtimoiy pedagogika. Darslik. – T.: "Innovatsiya-Ziyo", 2022. – 312 b.
26

 Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi darajasini aniqlash
 Shaxsning ijtimoiy moslashuvi darajasini aniqlash
 Shaxsning ijtimoiy muammolarini aniqlash
 Shaxsning ijtimoiy muhit bilan o'zaro munosabatlarini o'rganish
 Shaxsning ijtimoiy faolligi darajasini aniqlash
 Shaxsning ijtimoiy tajriba, bilim, ko'nikma va malakalarini o'rganish
Ijtimoiy-pedagogik tashxis quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
 Obyektivlik tamoyili
 Kompleks yondashuv tamoyili
 Tizimlilik tamoyili
 Dinamik yondashuv tamoyili
 Individuallashtirilgan yondashuv tamoyili
 Konfidentsiallik tamoyili
Ijtimoiy-pedagogik tashxis quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
1. Tayyorgarlik bosqichi
 Tashxis maqsadi va vazifalarini belgilash
 Tashxis ob'ektini aniqlash
 Tashxis metodlarini tanlash
 Tashxis materiallarini tayyorlash
2. Ma'lumot to'plash bosqichi
 Shaxs haqida ma'lumot to'plash
 Shaxsning ijtimoiy muhiti haqida ma'lumot to'plash
 Shaxsning ijtimoiy munosabatlari haqida ma'lumot to'plash
 Shaxsning ijtimoiy faoliyati haqida ma'lumot to'plash
3. Ma'lumotlarni tahlil qilish bosqichi
 To'plangan ma'lumotlarni tizimlashtirish
 Ma'lumotlarni tahlil qilish
 Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, ijtimoiy moslashuvi, ijtimoiy muammolarini
aniqlash
4. Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish bosqichi
27

 Tashxis natijalarini umumlashtirish
 Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, ijtimoiy moslashuvi, ijtimoiy muammolari
bo'yicha xulosa chiqarish
 Shaxs bilan ishlash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish
Ijtimoiy-pedagogik tashxis natijalariga ko'ra quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
 Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, ijtimoiy moslashuvi, ijtimoiy muammolari
bo'yicha individual xaritasi tuziladi
 Shaxs bilan ishlash bo'yicha individual dastur ishlab chiqiladi
 Shaxsga ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatish shakl, metod va vositalari
aniqlanadi
 Shaxs bilan ishlash jarayoniga jalb etiladigan mutaxassislar aniqlanadi
Ijtimoiy-pedagogik tashxis shaxsning ijtimoiy rivojlanishi, ijtimoiy
moslashuvi, ijtimoiy muammolarini aniqlash va ularni hal etish uchun muhim
ahamiyatga ega bo'lib, u ijtimoiy-pedagogik faoliyatning samaradorligini
ta'minlaydi.
Bugungi kunda "pedagogik texnologiyalar" atamasi inson va texnik
resurslardan foydalangan holda o’quvchilar uchun o’qitish va ta’lim jarayonlarini
tushunish va rejalashtirishni anglatadi. Pedagogikada texnologik integratsiyaning
maqsadi barcha maqsadlarga erishishni kafolatlaydigan yaxshi tuzilgan o’quv
jarayonini ta’minlashdir. Pedagogik texnologiyalar pedagogik jarayonning barcha
tarkibiy qismlarini tizimli ravishda tahlil qiladi va nazorat qiladi. “Ijtimoiy
texnologiyalar” tushunchasi sotsiologiyada ijtimoiy jarayonlar natijalarini
rejalashtirish imkoniyatlari atrofida aylanib chiqdi. Ijtimoiy texnologiya turlaridan
biri bu ijtimoiy ish texnologiyalari bo’lib, ular ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ish
o’rtasida umumiy bo’lgan ko’plab jihatlar tufayli ijtimoiy pedagogik
texnologiyalar bilan chambarchas bog’liqdir. Ijtimoiy pedagogik texnologiya
ijtimoiy va pedagogik texnologiyalarni birlashtirgan texnologiya sifatida qaraladi.
Ijtimoiy ta’lim va ijtimoiy tarbiya o’rtasidagi munosabat, ijtimoiy pedagogika va
ijtimoiy faoliyat bilan bir qatorda o’zgarib boradi. Bu kontekstda, e’tibor
qaratadigan asosiy nuqta, bola va uning ijtimoiy muhitidagi o’zgaruvchan turadi.
28

Ijtimoiy pedagog, bola bilan to’g’ri tarzda muloqot qilishda, uning kelgusi o’ziga
xos vazifalarni bajarishi yoki uzoq muddatli vazifalarni bajarishi mumkinligini
hisobga oladi. Ijtimoiy pedagogika metodlari orqali bolani o’z o’ngiga, xulki va
his-tuyg’ulariga maqsadga muvofiq ta’sir etish va uni ijtimoiy muhitga ta’sir etish
mumkin. Bu metodlar, bolani ijtimoiy o’zgargan, mustahkam qilishda yoki pozitiv
ijtimoiy tajribalarni to’plashda yordam beruvchi, ijtimoiy pedagog va bolaning
o’zaro munosabatlari bo’yicha metodlardir. Ijtimoiy pedagogika, pedagogikning
yangi sohalaridan biri bo’lib, "ijtimoiypedagogik faoliyat"ning yangi
shakllanishiga oid bo’lgan metodlar tizimi haqida so’zlash uchun ham zamon
keladi. Bu sababli, ijtimoiy pedagog amaliy faoliyatida pedagogika, psixologiya va
ijtimoiy ishdagi metodlardan keng foydalanadi. Bola shakllanish jarayonida u o’z
kasbiy faoliyatini bajargan holda ijtimoiy pedagogikaning ajralib usullaridan ham
foydalanishi kerak. Metodlar, usullar va vositalar bir-biriga bog’liqdir. Ijtimoiy
pedagogik faoliyatda ishontirish va mashqlash metodlari ham keng ko’lamda
ishlatiladi. Ular keng ko’lamda qo’llanilishining sababi, ijtimoiy pedagogga mos
kelayotgan sabablar bilan munosib axloqning odatlari shakllanmagan yoki
noto’g’ri shakllangan bolalarga ko’ngilga solish majburiyati. Shu jamiyatda
ommalashtirilgan hayot odatlari, ularning to’g’ri va aniqligi, shaxsning ishonchini
va uning hayotidagi o’rnini shakllantiradi. Ular bilim va insonning o’zgina
tasavvurlari bilan bog’liqdir.
Ijtimoiy pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish imkoniyati ijtimoiy
pedagogik faoliyatning tashkiliy tuzilishiga bog’liq. Ijtimoiy pedagogik faoliyat
jarayoni maqsad va vazifalarni belgilashdan boshlanadi. Keyinchalik
mutaxassislardan bolaning xulqatvorini shakllantirish, ularni yangi muhitga
moslashtirish va boshqa maqsadlarni, faoliyat mazmunini, uni amalga oshirish
usullarini va tashkiliy shakllarini belgilash kabi echimlarni ishlab chiqish talab
etiladi. Ijtimoiy pedagogik faoliyatning muvaffaqiyati uning maqsadlari, natijalari
va mazmunini to’g’ri belgilash hamda tegishli usullarni tanlashga bog’liq
2.2. Ijtimoiy profilaktika metodikasi va texnologiyasi
29

Ijtimoiy profilaktika – bu shaxsda ijtimoiy muammolar, salbiy xulq-atvor
shakllarining paydo bo'lishini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimidir.
Ijtimoiy profilaktika shaxsni salbiy ta'sirlardan himoya qilish, uning ijtimoiy
rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish uchun qo'llaniladi.
Ijtimoiy profilaktikaning maqsadi – shaxsda ijtimoiy muammolar, salbiy
xulq-atvor shakllarining paydo bo'lishini oldini olish, shaxsning ijtimoiy faolligini
oshirish, ijtimoiy muhitga moslashuvini ta'minlashdir.
Ijtimoiy profilaktika quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
 Kompleks yondashuv tamoyili
 Tizimlilik tamoyili
 Individuallashtirilgan yondashuv tamoyili
 Profilaktikaning uzluksizligi tamoyili
 Ijtimoiy faollikni oshirish tamoyili
 Ijobiy yo'nalish tamoyili
Ijtimoiy profilaktikaning quyidagi turlari mavjud:
1. Birlamchi profilaktika
Birlamchi profilaktika – bu ijtimoiy muammolar, salbiy xulq-atvor
shakllarining paydo bo'lishini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimidir. 9
Birlamchi profilaktika shaxsning ijtimoiy rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar
yaratish, uning ijtimoiy faolligini oshirish, ijtimoiy muhitga moslashuvini
ta'minlash uchun qo'llaniladi.
Birlamchi profilaktikaning quyidagi yo'nalishlari mavjud:
 Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish
 Shaxsning ijtimoiy faolligini oshirish
 Shaxsning ijtimoiy muhitga moslashuvini ta'minlash
 Shaxsni salbiy ta'sirlardan himoya qilish
2. Ikkilamchi profilaktika
9
Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. – М.: "Юрайт", 2021. – 376 с.
30

Ikkilamchi profilaktika – bu ijtimoiy muammolari, salbiy xulq-atvor shakllari
mavjud bo'lgan shaxslar bilan ishlashga qaratilgan chora-tadbirlar tizimidir.
Ikkilamchi profilaktika ijtimoiy muammolarni, salbiy xulq-atvor
shakllarini bartaraf etish, ularning rivojlanishini to'xtatish uchun qo'llaniladi.
Ikkilamchi profilaktikaning quyidagi yo'nalishlari mavjud:
 Ijtimoiy muammolarni, salbiy xulq-atvor shakllarini erta aniqlash
 Ijtimoiy muammolarni, salbiy xulq-atvor shakllarini bartaraf etish
 Shaxsning ijtimoiy moslashuvini ta'minlash
 Shaxsni salbiy ta'sirlardan himoya qilish
3. Uchlamchi profilaktika
Uchlamchi profilaktika – bu jiddiy ijtimoiy muammolari, salbiy xulq-atvor
shakllari mavjud bo'lgan shaxslar bilan ishlashga qaratilgan chora-tadbirlar
tizimidir. Uchlamchi profilaktika shaxsning ijtimoiy reabilitatsiyasi, ijtimoiy
muhitga qayta moslashuvini ta'minlash uchun qo'llaniladi.
Uchlamchi profilaktikaning quyidagi yo'nalishlari mavjud:
 Shaxsning ijtimoiy reabilitatsiyasi
 Shaxsning ijtimoiy muhitga qayta moslashuvini ta'minlash
 Shaxsning ijtimoiy faolligini oshirish
 Shaxsni salbiy ta'sirlardan himoya qilish
Ijtimoiy profilaktika quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
1. Tayyorgarlik bosqichi
 Profilaktika maqsadi va vazifalarini belgilash
 Profilaktika ob'ektini aniqlash
 Profilaktika metodlari, shakllari va vositalarini tanlash
 Profilaktika dasturini ishlab chiqish
2. Asosiy bosqich
 Profilaktika dasturini amalga oshirish
 Profilaktika tadbirlarini o'tkazish
 Profilaktika natijalarini monitoring qilish
 Profilaktika dasturiga zarur o'zgartirishlar kiritish
31

3. Yakuniy bosqich
 Profilaktika natijalarini baholash
 Profilaktika samaradorligini aniqlash
 Keyingi profilaktika ishlarini rejalashtirish
Ijtimoiy profilaktikada quyidagi metodlar qo'llaniladi:
1. Axborot metodi
Axborot metodi – bu shaxsga ijtimoiy muammolar, salbiy xulq-atvor
shakllari, ularning oqibatlari haqida ma'lumot berish orqali uning ongiga ta'sir
ko'rsatishdir. Axborot metodi shaxsning ijtimoiy muammolar, salbiy xulq-atvor
shakllari haqidagi bilimlarini oshirish, uning ijtimoiy faolligini oshirish uchun
qo'llaniladi.
Axborot metodining quyidagi shakllari mavjud:
 Ma'ruza
 Suhbat
 Diskussiya
 Kino, video, audio materiallarni namoyish qilish
 Axborot materiallarini tarqatish
2. Ijtimoiy-pedagogik trening metodi
Ijtimoiy-pedagogik trening metodi – bu shaxsning ijtimoiy ko'nikmalarini
shakllantirish, muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish, o'zini o'zi boshqarish
ko'nikmalarini shakllantirish uchun qo'llaniladigan maxsus mashqlar, o'yinlar,
vaziyatlarni tashkil etishdir.
Ijtimoiy-pedagogik trening metodining quyidagi shakllari mavjud:
 Muloqot treningi
 Nizolarni hal etish treningi
 Stressni boshqarish treningi
 O'zini o'zi boshqarish treningi
 Qaror qabul qilish treningi
3. Ijtimoiy loyihalash metodi
32

Ijtimoiy loyihalash metodi – bu ijtimoiy muammolarni hal etish, ijtimoiy
muhitni yaxshilash, shaxsning ijtimoiy faolligini oshirishga qaratilgan loyihalarni
ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Ijtimoiy loyihalash metodi shaxsning ijtimoiy
faolligini oshirish, uning ijtimoiy muhit bilan o'zaro ta'sirini faollashtirish uchun
qo'llaniladi.
Ijtimoiy loyihalash metodining quyidagi shakllari mavjud:
 Ijtimoiy aksiyalar
 Ijtimoiy kampaniyalar
 Ijtimoiy loyihalar
 Ijtimoiy tadbirlar
4. Ijtimoiy-madaniy animatsiya metodi
Ijtimoiy-madaniy animatsiya metodi – bu shaxsning ijtimoiy-madaniy
faolligini oshirish, uning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, bo'sh vaqtini
mazmunli tashkil etish orqali ijtimoiy muammolarni hal etishdir. Ijtimoiy-madaniy
animatsiya metodi shaxsning ijtimoiy-madaniy faoliyatga jalb etish, uning
ijtimoiy-madaniy muhit bilan o'zaro ta'sirini faollashtirish orqali uning ijtimoiy
faolligini oshirish uchun qo'llaniladi.
Ijtimoiy-madaniy animatsiya metodining quyidagi shakllari mavjud:
 Ko'ngilochar tadbirlar
 Ijodiy to'garaklar
 Sport tadbirlari
 San'at tadbirlari
5. Motivatsion suhbat metodi
Motivatsion suhbat metodi – bu shaxsning motivatsiyasini oshirish, uning
ijtimoiy faolligini oshirish, ijtimoiy muammolarni hal etishga undash uchun
qo'llaniladigan maxsus suhbat usulidir. Motivatsion suhbat metodi shaxsning o'z
muammolarini anglashi, ularni hal etishga intilishi, o'z imkoniyatlarini tushunishi
uchun qo'llaniladi. 10
Motivatsion suhbat metodining quyidagi bosqichlari mavjud:
10
Yusupova P.M. Zamonaviy ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar. – T.: "Ta'lim", 2020. – 192 b.
33

 Shaxs bilan aloqa o'rnatish
 Shaxsning muammolarini aniqlash
 Shaxsning motivatsiyasini oshirish
 Shaxsga muammolarni hal etish yo'llarini ko'rsatish
 Shaxsni qo'llab-quvvatlash
Ijtimoiy profilaktikaning samaradorligini oshirish uchun quyidagi shartlar zarur:
 Profilaktika ishlarini tizimli ravishda olib borish
 Profilaktika ishlarida kompleks yondashuvni ta'minlash
 Profilaktika ishlariga turli soha mutaxassislarini jalb etish
 Profilaktika ishlarida shaxsning faol ishtirokini ta'minlash
 Profilaktika ishlarini shaxsning individual xususiyatlari, imkoniyatlari,
qiziqishlari, ehtiyojlariga moslashtirish
 Profilaktika natijalarini doimiy ravishda monitoring qilish
Shunday qilib, ijtimoiy profilaktika shaxsda ijtimoiy muammolar, salbiy xulq-
atvor shakllarining paydo bo'lishini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimi
bo'lib, u ijtimoiy-pedagogik faoliyatning muhim yo'nalishi hisoblanadi.
2.3. Zamonaviy sharoitda ijtimoiy-pedagogik faoliyatning innovatsion
metodlari
Zamonaviy jamiyatdagi o'zgarishlar ijtimoiy-pedagogik faoliyatning yangi
usullarini ishlab chiqish va tatbiq etishni talab qiladi. Innovatsion metodlar ijtimoiy
pedagoglarning ish samaradorligini oshiradi va mijozlarga ko'rsatiladigan
xizmatlar sifatini yaxshilaydi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ijtimoiy-pedagogik faoliyatda
quyidagi yo'nalishlarda qo'llaniladi:
Masofaviy konsultatsiyalar va maslahatlar – onlayn platformalar (Zoom,
Skype, Google Meet) orqali mijozlar bilan ishlash, ayniqsa chekka hududlarda
yashovchi yoki jismoniy imkoniyati cheklangan shaxslar bilan.
Ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlardan foydalanish – ota-onalar va
o'quvchilar bilan tezkor aloqa o'rnatish, zarur ma'lumotlarni tarqatish.
34

Mobil ilovalar – bolalar va ota-onalar uchun ijtimoiy-pedagogik masalalarga
oid ma'lumotlar bazasi, interaktiv o'quv dasturlari va boshqa resurslarni taqdim
etuvchi ilovalar.
Elektron portfoliolar – bolalarning yutuqlarini qayd etish, rivojlanish
dinamikasini kuzatib borish imkonini beruvchi elektron platformalar.
Bulutli texnologiyalar – hujjatlar va ma'lumotlarni saqlash, hamkorlikda
ishlash imkonini beruvchi xizmatlar (Google Drive, Microsoft OneDrive).
Videokonferensiyalar – profesional hamjamiyat doirasida tajriba almashish,
masofaviy ta'lim olish, superviziya va interviziya o'tkazish.
Interaktiv metodlar va ularning samaradorligi
Interaktiv metodlar – bu o'quvchilar va mijozlarni faol ishtirokchiga
aylantiruvchi, ularning bilim va ko'nikmalarini amaliy faoliyat orqali
shakllantirishga qaratilgan usullardir. 11
Zamonaviy ijtimoiy-pedagogik faoliyatda
quyidagi interaktiv metodlar samarali qo'llanilmoqda:
Rolli o'yinlar – real hayotiy vaziyatlarni modellashtirish orqali ijtimoiy va
kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirish.
Treninglar – ijtimoiy ko'nikmalar, muloqot, nizolarni hal qilish, stress bilan
kurashish kabi mavzularda guruhli mashg'ulotlar.
Debatlar va munozaralar – muammoli masalalar bo'yicha fikr almashinuvi,
argumentlash ko'nikmalarini rivojlantirish.
"Aqliy hujum" (brainstorming) – muammolarni hal qilishda yangi
g'oyalarni ishlab chiqish.
"Davra suhbati" (round table) – barcha ishtirokchilarning teng huquqli
muhokamasi.
Forum-teatr – ijtimoiy muammolarni sahna orqali namoyish etish va hal
qilish yo'llarini birgalikda izlash.
Refleksiya metodlari – o'z harakatlari va his-tuyg'ularini tahlil qilish, xulosa
chiqarish.
Interaktiv metodlarning samaradorligi quyidagi omillar bilan belgilanadi:
11
Василькова Ю.В. Социальная педагогика. – М.: "Академия", 2019. – 440 с.
35

 Ishtirokchilarning faolligi va motivatsiyasining yuqoriligi
 Nazariy bilimlarni amaliy ko'nikmalarga aylantirishga yordam berishi
 Kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirishga ko'maklashishi
 Ijodiy va tanqidiy fikrlashni rag'batlantirishi
Innovatsion xorijiy tajribalar va ularni O'zbekistonda qo'llash imkoniyatlari
Jahon tajribasida ijtimoiy-pedagogik faoliyatning quyidagi innovatsion metodlari
mavjud:
1. Mediation (vositachilik) – nizolarni hal qilishda neytral uchinchi tomon
sifatida ishtirok etish. Bu metodning qo'llanilish sohalari:
o Oilaviy nizolar
o Maktabdagi konfliktlar
o Tengdoshlar o'rtasidagi mojarolar
2. Mentoring (ustozlik) dasturlari – katta yoshdagi tajribali shaxslarning
bolalar va o'smirlarga yo'l-yo'riq ko'rsatishi, maslahat berishi. O'zbekistonda
bunday dasturlarni quyidagi yo'nalishlarda qo'llash mumkin:
o To'liq bo'lmagan oilalardagi bolalarga yordam ko'rsatish
o Ijtimoiy yetim bolalarni qo'llab-quvvatlash
o Kasb tanlashda yordam ko'rsatish
3. "Outreach work" (ko'chada ishlash) – ijtimoiy xavf guruhidagi bolalar va
o'smirlar bilan ularning tabiiy muhitida (ko'cha, istirohat bog'lari va boshqa
joylarda) ishlash. Bu yondashuvni O'zbekistonda quyidagi yo'nalishlarda
qo'llash mumkin:
o Ko'chada yashovchi bolalar bilan ishlash
o Deviant xulq-atvorli o'smirlarni aniqlash va ular bilan ishlash
o Zararli odatlarga qarshi profilaktika ishlari
4. "Family Group Conference" (oilaviy guruh konferensiyasi) – oila va
qarindoshlar doirasida muammolarni hal qilish usuli. Bu metodning
O'zbekistonda qo'llanilishi:
o Oilaviy nizolarni hal qilish
o Bolalar tarbiyasi masalalarini muhokama qilish
36

o Oilaning ichki resurslarini safarbar etish
5. "Community Schools" (hamjamiyat maktablari) – maktabni mahalliy
hamjamiyat markazi sifatida rivojlantirish. O'zbekistonning mahalla tizimi
bilan integratsiyalash imkoniyatlari:
o Maktab negizida oilalarga yordam ko'rsatish markazlarini tashkil etish
o Mahalla faollari va maktab o'rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish
o Mahalla negizida ijtimoiy-pedagogik xizmatlarni rivojlantirish
Case-study metodi orqali ijtimoiy-pedagogik muammolarni hal etish
Case-study metodi – bu aniq hayotiy vaziyatlarni tahlil qilish va ularni hal qilish
yo'llarini ishlab chiqish usuli. Bu metod ijtimoiy-pedagogik faoliyatda quyidagi
bosqichlarda amalga oshiriladi:
1. Aniq vaziyatni tanlash va tavsiflab berish – real hayotdan olingan yoki
hayotiy vaziyatga asoslangan holda tuzilgan vaziyat tavsifi.
2. Vaziyatni tahlil qilish – vaziyatni yuzaga keltirgan sabablarni,
muammoning mohiyatini, vaziyatga ta'sir etuvchi omillarni aniqlash.
3. Yechim variantlarini ishlab chiqish – vaziyatni hal qilishning turli
usullarini taklif etish.
4. Eng maqbul yechimni tanlash – taklif etilgan barcha yechimlar ichidan
eng samaralisi va amalga oshirish uchun real bo'lganini tanlash.
5. Harakatlar rejasini ishlab chiqish – tanlangan yechimni amalga oshirish
uchun aniq qadamlarni belgilash. 12
12
Шакурова М.В. Методика и технология работы социального педагога. – М.: "Академия", 2021. – 272
с.
37

II BOB BO'YICHA XULOSALAR
Ijtimoiy-pedagogik tashxis metodikasi zamonaviy ijtimoiy-pedagogik
faoliyatning asosiy bosqichi va samarali ishning kafolati hisoblanadi. Tashxis - bu
ijtimoiy-pedagogik muammolarni aniqlash, ularning sabablarini o'rganish va hal
qilish yo'llarini belgilash jarayonidir. Ijtimoiy-pedagogik tashxis metodikasi o'ziga
xos xususiyatlarga ega bo'lib, u nafaqat individual shaxsning holati, balki uning
ijtimoiy muhiti, oilaviy sharoitlari, ta'lim muhiti va boshqa ijtimoiy omillarni ham
chuqur tahlil qilishni nazarda tutadi. Tashxis jarayonida turli metodlardan
foydalaniladi: kuzatish, so'rov, test, intervyu, ijtimoiy xaritalashtirish, genogram,
ekomap va boshqalar. Har bir metodning o'ziga xos imkoniyatlari va cheklovlari
mavjud bo'lib, ularni to'g'ri tanlash va kombinatsiyalash professional mahoratni
talab qiladi. Tashxis natijalarining to'g'riligi va ishonchliligi keyingi ijtimoiy-
pedagogik ish samaradorligini belgilaydi. Shuning uchun tashxis jarayonida
38

ehtiyot bo'lish, turli manbalardan ma'lumot to'plash va ularni taqqoslash muhim
ahamiyatga ega.
Ijtimoiy profilaktika metodikasi va texnologiyasi ijtimoiy-pedagogik
faoliyatning eng muhim yo'nalishlaridan biri bo'lib, ijtimoiy muammolarning
oldini olish va ularning paydo bo'lishiga sabab bo'luvchi omillarni bartaraf etishga
qaratilgan. Profilaktika uch darajada amalga oshiriladi: birlamchi profilaktika
(muammoning paydo bo'lishining oldini olish), ikkilamchi profilaktika (erta
bosqichda muammoni aniqlash va to'xtatish) va uchlamchi profilaktika
(muammoning takrorlanishining oldini olish). Ijtimoiy profilaktika metodikasi
kompleks yondashuvni talab qiladi va turli faoliyat shakllarini o'z ichiga oladi:
ma'rifiy ishlar, targ'ibot va tashviqot, o'qitish dasturlari, ijtimoiy loyihalar,
hamjamiyat ishtirokidagi tadbirlar va boshqalar. Profilaktika texnologiyalari
zamonaviy vositalar va yondashuvlardan keng foydalanadi: media texnologiyalar,
peer-education (tengdoshlar ta'limi), ijtimoiy reklama, interaktiv metodlar va
raqamli platformalar. Profilaktika ishlarining samaradorligi uning maqsadli
auditoriyaga moslashtirilganligi, davomiyiligi va kompleks xarakterga egaligiga
bog'liq.
Ikkinchi bob tahlili shuni yaqqol namoyon etadiki, ijtimoiy-pedagogik
faoliyatning amaliy metodikasi murakkab va ko'p qirrali soha bo'lib, u doimiy
rivojlanish va takomillashuvni talab qiladi. Zamonaviy sharoitda bu soha an'anaviy
metodlarni saqlagan holda, yangi texnologiyalar va yondashuvlarni faol o'zlashtirib
bormoqda. Professional ijtimoiy-pedagogik faoliyat yuqori malaka, doimiy o'qish
va professional rivojlanishni talab qiladi. Bu faoliyat turining samaradorligi
nafaqat individual professional mahoratga, balki tizimli yondashuv, hamkorlik va
ijtimoiy qo'llab-quvvatlashga ham bog'liq. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning amaliy
metodikasi jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal qilish va har bir shaxsning
to'laqonli rivojlanishini ta'minlashda muhim vosita bo'lib xizmat qiladi. Shuning
uchun bu sohani rivojlantirish, yangi metodlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy
etish davomiy jarayon bo'lib, jamiyat va davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanishi
zarur.
39

XULOSA
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat — bu shaxsning ijtimoiylashuvi, uning jamiyatga
moslashuvi va ijtimoiy himoyasini ta'minlash bo'yicha maqsadli pedagogik faoliyat
hisoblanadi. Bu faoliyat bolalar va yoshlarning jamiyatdagi turli muammolari va
qiyinchiliklarini bartaraf etishga qaratilgan.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodlari xilma-xil bo'lib, ular orasida tashxis
qo'yish, korreksiya, reabilitatsiya, profilaktika va ijtimoiy himoya metodlari
alohida ahamiyatga ega. Bu metodlar birgalikda qo'llanilganda, samarali natijaga
erishish mumkin.
Zamonaviy ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar tizimli yondashuvga
asoslangan bo'lib, ular muayyan bosqichlar va algoritmlarga ega. Bunday
texnologiyalar ijtimoiy-pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirish va
jarayonni optimallashtirish imkonini beradi.
40

Oila bilan ijtimoiy-pedagogik ishlash texnologiyalari oila muammolarini
aniqlash, oilaviy munosabatlarni mustahkamlash va ota-onalarning pedagogik
madaniyatini oshirishga qaratilgan. Oila bilan ishlashda individual
konsultatsiyalar, treninglar va seminarlar samarali natija beradi.
Zamonaviy sharoitda ijtimoiy-pedagogik faoliyatning innovatsion metodlari,
jumladan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, loyiha metodi, interaktiv
o'qitish metodlari va ijtimoiy sheriklik zarur hisoblanadi. Bu metodlar ijtimoiy-
pedagogik faoliyatning samaradorligini oshiradi va zamona talablariga javob
beradi.
Xulosa qilib aytganda, ijtimoiy-pedagogik faoliyat metodikasi va
texnologiyasi jamiyatning dolzarb muammolari bilan chambarchas bog'liq bo'lib,
bu sohani rivojlantirish orqali turli toifadagi bolalar va yoshlarning ijtimoiylashuvi,
ularning jamiyatga moslashuvi va ijtimoiy himoyasini ta'minlash mumkin. Bu esa,
o'z navbatida, jamiyatning barqaror rivojlanishiga hissa qo'shadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Abdurahmonov G'.N. Ijtimoiy pedagog faoliyatining nazariy va amaliy
asoslari. – T.: "Innovatsiya-Ziyo", 2019. – 256 b.
2. Alimova G.K. Deviant xulq-atvorli o'smirlar bilan ijtimoiy-pedagogik ish. –
T.: "Fan va texnologiya", 2018. – 178 b.
3. Armstrong, T. Multiple Intelligences in the Classroom. 4th Edition. –
Alexandria: ASCD, 2018. – 246 p.
4. Belsky, J. Social and Emotional Development: Theory to Practice. –
London: Routledge, 2019. – 328 p.
5. Egamberdiyeva N. Ijtimoiy pedagogika. – T.: "Alisher Navoiy nomidagi
O'zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti", 2021. – 240 b.
6. Henderson, A., Mapp, K. A New Wave of Evidence: The Impact of School,
Family, and Community Connections on Student Achievement. – Austin:
41

National Center for Family and Community Connections with Schools,
2020. – 241 p.
7. Ismoilova Z.K. Ijtimoiy pedagogika asoslari. – T.: "O'qituvchi", 2019. – 186
b.
8. Mahmudov M.M. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat texnologiyalari. – T.: "Turon-
Iqbol", 2020. – 224 b.
9. Musurmanova O. Oila pedagogikasi. – T.: "Fan va texnologiya", 2018. –
168 b.
10. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi ta'lim
tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi
PF-5712-son Farmoni. 2019-yil 29-aprel.
11. O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida"gi Qonuni. – T.: 2020-yil
23-sentabr.
12. Rogers, C. On Becoming a Person: A Therapist's View of Psychotherapy. –
Boston: Houghton Mifflin, 2018. – 420 p.
13. Xoliqova D.N. Ijtimoiy pedagogika. Darslik. – T.: "Innovatsiya-Ziyo", 2022.
– 312 b.
14. Yusupova P.M. Zamonaviy ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar. – T.:
"Ta'lim", 2020. – 192 b.
15. Василькова Ю.В. Социальная педагогика. – М.: "Академия", 2019. –
440 с.
16. Г алагузова М.А. Социальная педагогика: курс лекций. – М.:
"ВЛАДОС", 2020. – 416 с.
17. М ардахаев Л.В. Социальная педагогика. – М.: "Юрайт", 2021. – 376 с.
18. Т орохтий В.С. Социальная педагогика и социально-педагогическая
деятельность: взаимосвязи и взаимозависимости // Психологическая
наука и образование. – 2020. – №3. – С. 102-110.
19. Ш акурова М.В. Методика и технология работы социального педагога.
– М.: "Академия", 2021. – 272 с.
42

20. Шишковец Т.А. Справочник социального педагога. – М.: "ВАКО",
2020. – 368 с.
INTERNET MANBALARI:
1. www.lex.uz
2. www.psychology.ru
3. www.arxiv.uz
43

Купить