Ijtimoiy pedagogikaning mazmuni, maqsad va vazifalari. Ijtimoiy pedagogikaning tarkibiy qismlari - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	84.8KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	21 Oktyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

ibrohim muxtorov

Ro'yxatga olish sanasi 10 May 2024

62 Sotish

Ijtimoiy pedagogikaning mazmuni, maqsad va vazifalari. Ijtimoiy pedagogikaning tarkibiy qismlari

Sotib olish

REJA:
Kirish
I-BOB Ijtimoiy tadqiqotlar
1.1 Rеspublikamizda amalga oshirilgan islohotlar va ularning
ijtimoiyhayotga ta'siri.
1.2 Ijtimoiy pedagogning asosiy vazifalari
II-BOB Pedagogik tadqiqotlar
2.1 Ijtimoiy pedagog faoliyatida foydalanadigan
metodlar.
2.2 Ijtimoiy pedagog tarbiyaviy ishining o‘ziga xosligi
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.

Kirish
Ijtimoiy pedagogika–garchi u avvaldan yurtimizda pedagogik bilim sohasi va
fan sifatida mavjud bo‘lgan bo‘lsa ham, O’zbekiston uchun yangi xodisa va
tushunchadir. Uning mustaqil fanga aylanganligi va amaliy tajribalari
tizimlashtirilmaganligining sabablari O’zbekiston tarixiy rivojlanishining
murakkabliklari va qarama-qarshiliklari bilan izohlanadi. Ijtimoiy pedagogikaga
salbiy ta’sir ko‘rsatgan hodisalarga XX asrning 30 yillarida boshlangan ijtimoiy
tarbiyaning diskreditatsiyalashuvi milliy olimlar va pedagoglarni xorij tajribasi va
chet ellik hamkasblaridan ajratgan “temir parda”ning tushirilishi, umuminsoniy
qadriyatlarni sinfiy qadriyatlarga almashtirilishi, ijtimoiy muammolar haqida jim
turish siyosati, rahmdillik, mehr-muruvvat an’analarining yo‘q qilinishi kiradi.
Yurtimizning iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy, ijtimoiy hayotida islohotlar izchil
amalga oshirilmoqda. Mamlakat taraqqiyotining asosini tashkil etuvchi ushbu
sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar, asosan insonga, uning manfaatlariga
qaratilgandir. Buni biz Yurtboshimizning “Islohot-islohot uchun emas, balki
islohot inson uchun, mamlakat aholisining farovonligi va turmush darajasini
ko`tarishga qaratilganligidadir” - degan fikrlaridan ham ko`rishimiz mumkin.
Hayot, bozor iqtisodiyotiga o`tish, isloqotlar jarayonida ya'ni jamiyat
a'zolarining, fuqarolarning ongida qanday o`zgarishlar ro`y bermoqda, fuqarolik
jamiyati qayotini farovon barpo etishni kim qanchalik anglab yetmoqda. Bu yo`lda
o`z yo`lini topayaptilaru, kimlar adashmoqda, jamiyat insonlarga qanchalik va
qanday ta'sir o`tkazmoqda hamda qolaversa, insonlar jamiyatga qanday ta'sir
ko`rsatmoqda.
Muhtojlarga ijtimoiy-pedagogik yordamni amalga oshirish, jamiyatda
insoniylik, fuqarolarning haq-huquqlarini amalga oshirishga asoslangan yangi
demokratik qadriyatlar paydo bo‘lgani bilan ham izohlanadi. Bu masalaning
ahamiyatliligi davlatimizning boshqaruv tizimlari tomonidan mustaqillikning ilk
kunlaridanoq anglangan. Quyidagilar bundan dalolat beradi:

1) kuchli ijtimoiy siyosatni respublika taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishi
sifatida e’lon qilinishi;
2) aholining kam ta’minlangan qatlamlarini himoya qilish yuzasidan bir
qator qonun va farmonlarning qabul qilinishi;
3) sobiq ijtimoiy himoya muassasalarining moddiy texnik bazasining
yaxshilanishi va yangilarining ta’sis etilishi;
4) “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning har tomonlama barkamol shaxsni
shakllantirishga qaratilgan ijtimoiy pedagogik choralari majmuasi sifatida joriy
qilinishi.
O’zbekiston fuqarolari hayotida ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash masalasi
prezident I.Karimov asarlari va chiqishlarida ham muhim o‘rin tutmoqda.
Ularda insoniylik, mehribonlik o‘zbek xalqining ajralmas xususiyati ekanligi
ta’kidlanadi va ijtimoiy xarakterdagi ko‘pgina muammolar- sog’liqni saqlashni,
maktab va shifoxonalarning moddiy-texnik bazasini yaxshilash, yashash va sport
majmualarini qurish, ko‘p bolali oilalarga yordam berish muhokama qilinadi.

I-BOB Ijtimoiy tadqiqotlar
1.1 Rеspublikamizda amalga oshirilgan islohotlar va ularning
ijtimoiyhayotga ta'siri.
Yurtimiz mustaqillikka erishgach, o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lini belgilab
oldi. Bu yo`l jamiyatimizning kelajagini o`z qo`llariga oluvchi – yoshlarga
beriladigan ta'lim-tarbiya asosida belgilandi. Shu nuqtai nazardan 1997 yili 29
avgustda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta'lim to`g`risida”gi qonun qabul
qilinib, unda kadrlar tayyorlashning milliy modeli yaratildi. Mazkur modelda
ShAXS bosh va markaziy o`rinni egallab, modelning qolgan qismlari shaxs
manfaatlari uchun xizmat qiladi. Ayniqsa uzluksiz ta'lim tizimi individ dunyoga
kelgandan boshlab to maktabdan tashqari ta'lim muassasalaridagi “masofani”
qamrab oladi.
Ta'lim-tarbiya muassalari o`z vazifalarini amalga oshiraverishi mumkin,
ammo hayot qarama-qarshilik va ziddiyatlardan iborat. Yoshlar, qolaversa
jamiyatning barcha a'zolari ushbu ziddiyatlarni yengib, ulardan to`g`ri xulosa
chiqara oladilarmi! Demak, ta'lim-tarbiya muassasalaridan tashqari tarbiyaviy
ta'sirlar, ya'ni kundalikli ijtimoiy voqeliklarning shaxsga ko`rsatayotgan ta'siri,
ularni ijtimoiy pedagogik, ilmiy, nazariy va amaliy o`rganish, pedagogikada shu
kunga qadar yetarlicha e'tibor berilmagan ijtimoiy pedagogikaga zaruratni vujudga
keltirmoqda. Kursning nomidan ham ko`rinib turganidek, ijtimoiy qayotning turli
jabqalari shaxsga, ayniqsa yoshlarga, albatta o`z ta'sirini ko`rsatadi.
Bugungi kunda ijtimoiy pedagogikaga qiziqish jamiyat taraqqiyotining
ehtiyojlari va davlatning ijtimoiy buyurtmasi asosida paydo bo‘ldi.
Hozirda respublika siyosiy, iqtisodiy, ta’lim va ma’rifiy-madaniy islohotlarni
boshdan kechirmoqda. Ijtimoiy tuzilmalarni insonparvarlashtirishning yangi
tamoyillari, bozor iqtisodiyoti munosabati qonunlari, mafkuraviy va axloqiy
tamoyillarning o‘zgarishi ishsizlik, moddiy yetishmovchilik, bolalarning
nazoratsizligi, oilalarning ajralib ketishi, g’ayri ijtimoiy xodisalar-alkogolizm,
narkomaniya, jinoyatchilik, fohishalik kabi ijtimoiy muammolarni keskinlashuviga

sabab bo‘lmoqda. Bu holatda birinchi navbatda bolalar, so‘ngra esa kattalar
ijtimoiy yordamga muxtojdirlar. Bunday sharoitlarda jamiyatning ijtimoiy
muammolariga bog’liq bo‘lgan pedagogik masalalarni hal qiluvchi, uning
ijtimoiylashuvi jarayonida shaxsga yordam beruvchi mutaxassis sifatida ijtimoiy
pedagogga talab paydo bo‘ladi.
Ijtimoiy pedagogikaning zarurligini quyidagi holatlar talab etayotgan edi:
Birinchidan , Bugungi kunda ta'lim va tarbiya maqsadi bilan uning ba'zi
natijalari o`rtasidagi qarama-qarshilik sabablarini aniqlash va ularni bartaraf
etish yo`llarini aniqlash zarurligi talab etilmoqda. Ushbu talab pedagogika
olamiga jamiyatdagi munosabatlar bilan shug`ullanuvchi sotsiologiyani olib
kirish zaruriyatini uyg`otdi. Chunki ongli xususiyatga ega bo`lgan inson
faoliyati, sotsiologiya fanining o`ziga xos ob'ektini tashkil etadi. Har bir
shaxsning jamiyatdagi o`z o`rnini, o`zligini anglashi, hayotiy-axloqiy
me'yorlarni o`zida mujassam etishi jamiyatda shu ma'naviy-axloqiy sifatlarni
namoyon etib, ijtimoiy hayotimiz, zamonamiz bilan hamnafas yoshlarni
tarbiyalashda Pedagogika va sotsiologiya fanlarining hamkorligi alohida
ahamiyat kasb etadi. Vaholanki ta'lim-tarbiyaning o`zi ijtimoiy hodisa va
pedagogik jarayondir.
Ikkinchidan , ba'zi jamiyat a'zolarining ongidagi ma'naviy bo`shliqning ijtimoiy
kelib chiqishi sababalrini aniqlash, ularni hal qilish mexanizmini yaratish kabi
yangi muammolarning yechimini topish uchun pedagogik va sotsiologik
tushunchalarning tutashligiga asoslangan yangi metodologiyani talab etmoqda.
Inson shaxsini shakllantirishda undagi tabiiy (irsiy) va ijtimoiy xususiyatlarini,
uning oliy nerv faoliyati imkoniyatlarini hisobga olib yondashmoq lozim. Inson
organizmining biologik va sub'ektiv (shaxsiy tomonlari) asosida o`z-o`zini
tarbiyaga olish, sharoitga moslashish, ma'lum ob'ektga yo`naltirish qonunlarini
bilish asosida uning tarbiyasini tashkil etish lozim. Shaxs shakllanishi jarayonida
ichki va tashqi ta'sir imkoniyatlari o`zaro omuxta qilish, tarbiya jarayonini yoshlar
faoliyatining xususiyatlari, qzini anglash kabi muhim xususiyatlari asosida
shaxsning erkinligi va g`ururini paymol qilmasdan, demokratik, insonparvarlik va

milliy tamoyillarga tayanib, ularda ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish davr
talabidir. Jamiyatga insonlar ongini, tafakkurini ijobiy tomonga o`zgartirish
ijtimoiy- ma'rifiy jarayonlar bilan bog`liq bo`lib. Uni ilmiy jihatdan o`rganish
muhimdir. Pedagogika va sotsiologiyaning tutashganligi tufayli yuzaga kelgan
muammolar o`zbekistonlik olimlarning diqqat e'tiborini ham o`ziga tortmoqda.
Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy munosabatlar va bunda
davlatning roli, axborotlar, ustoz-shogird munosabatlari, kadrlar muammolari,
yoshlarning ma'naviyatida ro`y berayotgan zaiflikning sabablari, ularni aniqlash,
tekshirish, hal etish, ijtimoiy faollik kasbiy mahorat, shuningdek mustaqil
O`zbekistonda kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy islohatlarni, umuman,
jamiyatni «pedagog so`zi» bilan qrganish ijtimoiy pedagogikaning
muammolaridan bo`lib hisoblanadi. Eng asosiysi, ijtimoiy hayotda shunday
holatlar uchraydiki, bunda bolalar o`smirlar, tarbiyachilar bunday og`ir
vaziyatda o`zlariga ruhan malham bo`ladigan sotsial pedagogning yordamiga
muhtoj bo`ladi. Demak, bugungi jamiyatimiz asoslariga sotsial psixolog bilan
bir qatorda ijtimoiy pedagogga bo`lgan ehtiyoji ham sezilmoqda.
Hayotdan umid uzgan, o`ziga ishonmaydigan, hayotiy muammolarni mustaqil
hal eta olmaydigan shaxslar insoniy yordam, tushunish, uning qayg`usiga sherik
bqlishlarini kutadilar. O`z so`zi va faoliyati bilan shu kabi shaxslarda o`ziga
ishonch uyg`otish, o`z imkoniyatlarini anglab yetishlariga yordam berish sotsial
pedagogning asosiy vazifasidir. Ijtimoiy hayotimizdagi voqelikning insonlarga
bo`lgan ta'siri ularning ongida yuz berayotgan jarayonlar haqida bahs yuritadigan
mazkur fan yo`nalishi bugungi kunda ijtimoiy buyurtma sifatida vujudga
kelmoqda.
Demak ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zarurat asosida
namoyon bo`ldi.
Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya- bu bolalarning ijtimoiylashuvi
va bolalarga ijtimoiy ta'lim va ijtimoiy tarbiya berish qonuniyatlarini o`rganuvchi
pedagogika fanining tarmog`idir. Ya'ni tarbiya- bu nafaqat o`quv muassasalari
balki butun jamoatchilik, jamiyatning barcha jabhalarida o`z ko`rinishiga ega.

Ijtimoiy pedagogika- odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari
jarayoni davomida ularda hosil bo`ladigan fikrlar, e'tiqodlar, g`oyalar, qarashlar,
his-tuyg`ular, turli xulq-atvor shakllarini tushuntirib beruvchi fandir. Har bir
shaxsning jamiyatda yashashi, uning ijtimoiy normalarga rioya
qilgan holda o`ziga o`xshash shaxslar bilan o`rnatadigan murakkab o`zaro
munosabatlari va ularning ta'sirida hosil bo`ladigan xodisalarning
pedagogik tabiatini va qonuniyatlarini tushuntirib berish- ijtimoiy
pedagogikaning asosiy vazifasidir.
Ijtimoiy pedagogika O`zbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda
ham uzoq va chuqur an'analarga ega. Shunga qaramay sobiq sovet tuzumi davrida
ijtimoiy pedagogika yutuqlari e'tiborga olinmadi. Mana shuning uchun ham
ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat ijtimoiy- pedagogik mutaxassislar
davlat va jamoat organlari boshqarmalarinigina emas, balki mutaxassislar
tayyorlaydigan tizimni, shuningdek ijtimoiy-pedagogik faoliyatning ilmiy-tadqiqot
bazasini ham o`z ichiga oladi.
Ijtimoiy pedagogikani rivojlantirish va mazkur yo`nalishda mutaxassislar
tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ijtimoiy pedagogika yaqin kelajakda o`qituvchi yoki tibbiy xodim singari
ommaviy kasbga aylanadi, chunki ayrim odamning ijtimoiy kasalligini oldini
olish va ma'naviy-axloqiy og`ishini davolash «ijtimoiy epidemiya»ga qarshi
kurashga nisbatan ancha osondir.
Bir ob'ektni turli fanlar tomonidan qrganish mumkin. Ijtimoiy pedagogika-
tarbiya va ta'lim jarayonida bolalarga jamiyatda birga yashash bilan bog`liq
bo`lgan holat va xodisalarni o`rgatadi. Bu jarayon jamiyatga «kirish» va o`zaro
munosabatda bo`lishni anglatadi. Ular ma'lum ijtimoiy tajriba (bilim, qadriyat,
axloqiy qoida, ko`rsatma) oladilar, ya'ni ijtimoiylashtirish yuz beradi.
«Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya» kursi talabalarning
umumpedagogik bilim darajasini kengaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi turli
munosabatlarni, ma'naviy faktorlarni tekshirish shuningdek, mazkur fanning
ob'ekti, predmeti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi, kategoriyalari ijtimoiy

pedagog kasbining spetsifik xususiyatlari kabi muammolar ustida bosh qotirishga
undaydi.
Kursning asosiy maqsadi bo`lajak pedagog kadrni hayotimizning barcha
jabhalariga «pedagogik ko`z» bilan qarash, o`rganish, reabilitatsiya qilish yo`llarini
aniqlash va ma'lum xulosalar chiqarishga o`rgatishdan iborat.
Kursning asosiy vazifalari oliy o`quv yurtlari talabalariga:
1. Mustaqil O`zbekistonda shakllanayotgan Pedagogika fanining yangi
qirralaridan biri sifatida Ijtimoiy pedagogika fani xaqida tushunchalar berish va
ularni ijtimoiy hayot bilan muqoyasa o`rganish;
2. Ijtimoiy muhit va shaxsning ijtimoiylashuviga doir qonuniyatlar;
3. Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining o`ziga xos spetsifik xususiyatlari,
ilmiy-tadqiqot metodlari haqida tushunchalar berishdan iboratdir.
Bozor iqtisodiyotiga o`tishning ijtimoiy munosabatlari va bunda davlat hamda
jamiyatning roli, ba'zi jamiyat a'zolarining ma'naviyatida ro`y berayotgan
zaifliklar, ularning sabablarini aniqlash, tekshirish, qayd etish, umuman jamiyatda
kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy isloqotlarni, jamiyatni pedagogik nuqtai
nazardan o`rganish ijtimoiy pedagogikaning asosiy muamolaridan biridir. Demak,
ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zaruriyat, ijtimoiy buyurtmadir.
Ijtimoiy munosabatlarni ilmiy pedagogik nuqtai nazardan o`rganish va yanada
takomillashtirish davr taqozasidir.
Rahmdillik va xayr-sahovat ijtimoiy-p е dagogik faoliyatning madaniy-tarixiy
an'anasi sifatida. O`zb е kistonda xayr-sahovatning rivojlanish bosqichlari.
Ijtimjiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti xalqning tarixiy-madaniy va etnik
an’analari, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga bog`liq holda rivojlanadi va
xalqning inson va insoniy qadriyatlar haqidagi qarashlariga tayanadi. Insoniyat
rivojlanishining turli bosqichlarida va barcha jamiyatlarda ham o`zini to`laqonli
boshqarishga imkoni bo`lmagan kishilarga, masalan, bolalar, qariyalar,
kasallar,jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida cheklanishlari bo`lganlarga munosabat
masalasiga duch kelganlar. Bunday masalalar turli jamiyat va davlatlarda turlicha

hal etilgan, ya’ni, ojiz va qarovsiz qolganlarni jismoniy yo`q qilishdan tortib ularni
jamiyatga to`liq integratsiyasigacha yo`llar tutilgan.
O`zb е kistonda qadimdan bunday kishilarga nisbatan insonparvarlik yo`li
tutilib, ularga doimo rahm ko`rsatib kelingan, ayniqsa, islom dini kirib kelganidan
keyin rahmdillik va xayr-saxovatga e’tibor kuchaygan. Muhtojlarga doimiy
yordam ko`rsatib kelingan.
Ijtimoiy pedagogikaning maqsadi, vazifalari, ob'ekti va predmeti.
Ijtimoiy pedagogika o`z nomiga ko`ra sotsium, ya'ni jamiyat bilan
shug`ullanadi. Shu bois uni jamiyat tarbiyasi ham deyish mumkin. Jamiyat
tarbiyasi deganda “Inson” tizimi ichida olib boriladigan tarbiya tushuniladi. Ya'ni,
bevosita insonlararo munosabatlar jarayonidagi tarbiyaviy ta'sir, shuningdek
ijtimoiy institutlar faoliyatining (xayriya jamg`armalari, tashkilotlar, jamiyatlar va
assotsiatsiyalar) tarbiyaviy ta'siri nazarda tutiladi.
Ijtimoiy “autsayderlar”, ya'ni qariyalar, nogironlar, yolg`iz yashovchilar,
iqtisodiy nochor aqvolda yashovchilar va xalqning shu kabi boshqa tabaqalariga
kiruvchilarga yordam berish ijtimoiy pedagogikaning maqsadalaridan biridir.
Chunki faqat jamiyat va ijtimoiy ta'sir vositasida insonlarda insoniylik,
vatanparvarlik, ijtimoiy faollik, mas'uliyatlilik singari fazilatlarni shakllantirish
mumkinki, ushbu jarayonda oila, maktab va boshqa o`quv muassasalari
yordamchilar sifatida faoliyat ko`rsatadi.
Ijtimoiy pedagogika (lat.socium-jamiyat)ning asosiy vazifasi ijtimoiy tarbiya
muammolarini o`rganishdan iborat. Demakki, uning ob'ekti ijtimoiy hayotiy
tarbiyaviy jarayonlardir. Predmet esa, shaxsning shakllanishiga ijtimoiy muhitning
ta'siri qonuniyatlari, jumladan oilaning, birlashmalarning, jamqarmalarning
tarbiyaviy ta'siri kabilar hisoblanadi. Demak, ijtimoiy pedagogikaning predmeti -
bu shaxsning ijtimoiylashuv jarayonidir.
1.2 Ijtimoiy pedagogning asosiy vazifalari
Ijtimoiy pedagogika, ayniqsa, “og`ir guruq”larga aloqida e'tibor qaratadi. Bu
guruqga taqdir taqozasi bilan og`ir vaziyatlarga tushib qolgan shaxslar kiradi.
Bular: narkomanlar, ishsizlar, fohishalar, jinoyatchilar, qamoqda o`tirib chiqqan

kasallar, jinoiy guruqlarga va man etilgan diniy sektalarga o`zlari bilmagan qolda
kirib qolgan shaxslar va h.k kiradi. Shuningdek, ijtimoiy pedagogika katta
yoshdagi va qariyalarni; ishlab chiqarish jarayonlaridagi rahbar va xodimlarning
o`aro munosabatlari, ayollar tarbiyasi, kasbidan qoniqmaganlik, qolaversa dam
olishga, ruhyi kasallangan, ta'lim olishdagi muommalar, tarbiyasi oqir bolalar kabi
muammolarni ham nazardan chetga qoldirmaydi.
Ijtimoiy qayotning turli javhalaridagi bu insonlar, albatta, yuqori malakali
pedagogik yordamga muxtojdirlar.
Amaliyotda ijtimoiy pedagogik va yoshlarning yashash komplekslarida, turli
yoshdagi xodimlardan iborat birlashmalarda ijtimoiy pedagogik tajribalarni
to`plash ishlari shakllantirilgach, maktablarning ijtimoiy institutlar bilan
qamkorligi o`zgardi. Shu asosda ijtimoiy muqitni pedagoglashtirish jarayoni
intensiv tarzda rivojlanib bordi. Lekin bu boradagi kadrlar masalasi muammo
bo`lib qolaverdi. Buning ustiga tarbiya ishlari bilan faqat maktab, boqcha kabi
ta'lim-tarbiya maskanlari shuqullanadi,-degan fikr jamiyat a'zolari ongida o`rnashib
qolgan. Demak, ta'lim tarbiya bilan shuqullanuvchi fanlar va o`quv
muassasalaridan farqli o`laroq ijtimoiy pedagogika ijtimoiy hayotimizning barcha
jabqalari bilan boqliqdir. Shuning uchun ham u juda ko`plab fanlar bilan uzviy
bog`liq.
Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy fan sifatida barcha ijtimoiy fanlar bilan uzviy
bog`langan. Barcha ijtimoiy fanlar inson xulq-atvorining turli tomolarini o`rganadi.
Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy psixologiya, sotsiologiya, antropoligiya, tarix, iqtisod,
siyosatshunoslik fanlari bilan hamkorlikda boyib va rivojlanib boradi.
Ijtimoiy psixologiya jamiyatimizda shaxslararo munosabatlarning tabiati va
qonuniyatlarini o`rganuvchi fan sifatida o`zining nazariy tamoyillarini amaliyotga
tadbiq etadi va shu orqali yangicha mazmundagi demokratik munosabatlarning
jamiyatning har bir jamoasida, oilasida va fuqarosida qaror topishiga, yoshlarda
yangicha fikrlashni va dunyoqarashni shakllantirish jarayoniga ko`maklashadi.
Sotsiologiya insonning ijtimoiy turmushini, guruh va jamiyatni o`rganadi.
Ijtimoiy mavjudot bo`lgan odamlarning xulq-atvori uning predmetidir.

Antropologiya- odamning kelib chiqishi va evolyutsiyasi, odamzot irqlarining
paydo bo`lishi, odamning tana tuzilishidagi farq-tafovut, o`zgaruvchanlik haqidagi
fan.
Antropoligiyaning muhim sohasi- odam organizmining tuzilishi va
rivojlanishiga ta'sir qiladigan fiziologik. Biokimyoviy va genetik omillarini
o`rganadigan bo`limi- «Odam biologiyasi» degan umumiy nom bilan XX asr
o`rtalaridan boshlab rivojlandi.
Siyosatshunoslik jamiyatning siyosiy hayoti va siyosiy munosabatlarida ro`y
beradigan voqea-hodisalar, o`zgarishlarni ilmiy-nazariy jihatdan asoslab beradi.
Uning siyosiy fan sifatidagi roli va ahamiyati uning siyosiy mohiyatga ega bo`lgan
voqea-hodisalarni alohida olingan bir mamalkat doirasida emas, balki jahonning
turli mamlakatlarida siyosiy muammolarni hal qilishida erishilgan natijalar bilan
belgilanadi. Jamiyat tarbiyasi bu ijtimoiy tarbiya deganidir. Ijtimoiy tarbiya
muammolari bilan esa ijtimoiy pedagogika (lat. Socium-jamiyat) shug`ullanadi.
Sotsiologiya- insonning ijtimoiy turmushini o`rganish, guruh va jamiyatni
o`rganishdir.
Ijtimoiy mavjudot bo`lgan odamlarning xulq-atvori- uning predmetidir.
Sotsiologiyaning faoliyat maydoni keng bo`lib, u ko`chada individlarning tasodifiy
to`qnashuvlaridan to global ijtimoiy jarayonlarni tadqiq qilishgacha bo`lgan
sohalarni qamrab oladi.
Sotsiologiya bizga o`zimiz haqimizda, o`zimiz yashayotgan jamiyat haqida,
shuningdek makon va zamonda bizdan uzoq bo`lgan jamiyatlar haqida bilim olish
imkonini beradi.
Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatidagi ta’rifi bir qator baxs-munozaralarga sabab
bo‘lmoqda. Yaxshi ma’lumki, har qanday fan inson bilimi sohasi sifatida nazariya
va amaliyotning birligi sifatida faoliyat yuritadi. Bu ikki soha doimo bir-birini
to‘ldirib kelishadi va voqelikning mukammallashuviga o‘z ta’sirini ko‘rsatishadi.
Demak, biz ijtimoiy pedagogikani ham fan va amaliy faoliyat sohasi sifatida
o‘rganishimiz lozim. Bundan tashqari ijtimoiy pedagogika ko‘pgina boshqa fanlar
(falsafa, matematika, biologiya) kabi o‘quv fani bo‘lib ham xizmat qilishi mumkin.

O’zbekiston qadimiy tarix va pedagogik an’analarga ega davlat bo‘lgani uchun
qadimdan ijtimoiy pedagogika fanining SHarq mutafakkirlari va diniy arboblar
asarlarida rivojlanishi asoslari mavjuddir. XIX asrda o‘zbek ma’rifatparvarlari, XX
asrdagi novator pedagoglarning ijtimoiy tarbiya sohasidagi faoliyati ijtimoiy
bilimlar uchun boy materialni tashkil qiladi. Biroq ma’lum bir davrda ijtimoiy
pedagogikaning MDH hududidagi tadrijiy rivojlanishi to‘xtatib qo‘shildi. bu ish
avvaliga inqilobgacha bo‘lgan davrda pedagogikadan voz kechish, so‘ngra ijtimoiy
muammolarni ma’lum qilmaslik siyosati bilan amalga oshirilgan bo‘lsa, ana shu
asosdan kelib chiqib, aytish mumkinki, ijtimoiy pedagogika ilmiy nazariy bilimlar
va ijtimoiy –pedagogik faoliyatini o‘rganadi, keyinchalik unga burjuaziya fani
sifatida qaralgan. Ijtimoiy pedagogikaning tiklanishi faqatgina XX asrning 90-
yillarida ro‘y berdi. Uning qayta “tug’ulishi” ijtimoiy pedagoglarning zamonaviy
sharoitlardagi faoliyatlarida, amaliyotda ijtimoiy pedagogika fanining yutuqlaridan
foydalanish zaruriyati tug’ilgani bilan izohlanadi. Bu yerda davlat va jamiyatning
faoliyat yuritishining yangi tamoyillari-bozor iqtisodiyoti, raqobat, byudjetdan pul
ajratishni kamaytirish, dunyo hamjamiyatiga kirish, iqtisodiy holatning
barqarorligi nazarda tutilmoqda.
Shu bilan birga ijtimoiy hayotni demokratiyalashtirish, jahon hamjamiyatiga
kirish aholining kam ta’minlangan qatlamlariga e’tiborni yanada kuchaytirishni
talab qiladi. Biroq bundan avvalgi davrning nazariya va amaliyotining
tizimlashtirilmog’ini bu ikki soha bir-biridan alohida ravishda rivojlanishiga sabab
bo‘ldi va ijtimoiy pedagogika fan sifatida shakllanishiga ta’sirini ko‘rsatdi.
Natijada bugunda ilmning bu sohasini to‘liq qamrab oluvchi ta’rif mavjud emas.
Masalan, YU.V.Vasilkova bu fanni “alohida shaxs va guruhni tarbiyalash va
o‘qitish nazariya va amaliyoti” deb ta’kidlaydi.
A.V.Mudrikning fikricha ijtimoiy pedagogika-“barcha yosh guruhlar va ijtimoiy
toifalarni ijtimoiy tarbiyasini o‘rganuvchi pedagogikasi”dir.
V.D.Semenov ijtimoiy pedagogika yoki muhit pedagogikasi fan yutuqlarini
birlashtiruvchi va ularni ijtimoiy-tarbiya amaliyotida amalga oshiradi, deb
hisoblaydi.

I. Podlasiyning “Pedagogika” darsligida quyidagicha ta’rif mavjud: “
ijtimoiy pedagogika-ijtimoiy muhitning shaxsni shakllantirishga va ijtimoiy tarbiya
muammolariga ta’siri qonuniyatlarini o‘rnatuvchi fan”.
YU.N.Galaguzova ijtimoiy pedagogikaga uning ob’ekti va predmetini aniqlash
orqali ta’rif bermoqchi bo‘lgan.
Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatidagi mohiyatini aniqlash uchun “fan”
tushunchasining o‘zi inson faoliyatining ob’ektiv bilimlarni tizimlashtirish va
ishlab chiqishga qaratilgan faoliyati ekanligini ta’kidlash lozim. Tushunchaning
ilmiy mazmuniy jihatini o‘rganish “ ijtimoiy pedagogika” atamasining o‘ziga
e’tibor qaratishni talab qiladi. U ikki sohadan iborat bo‘lib, ularni bitta sohaga
birlashtirib turadi. Bu birlashuv tasodifiy emas va fanda tabaqalashuv va
ixtisoslashuvning zamonaviy jarayonlariga bog’liq. Pedagogika fanida
tabaqalashuv va ixtisoslashuv jarayoni so‘nggi paytlarda ancha kuchaydi. Ba’zi bir
ixtisoslashtirilgan sohalar-maktabgacha pedagogika, maktab pedagogikasi, maxsus
pedagogikasi, kasb-xunar pedagogikasi, tarix pedagogikasi mustaqil ilmiy
sohalarga aylanib bo‘lishdi. Ularning qatoriga ijtimoiy pedagogikani ham kiritsak
bo‘ladi.
Ijtimoiy pedagogika pedagogika singari ta’lim-tarbiya jarayoni va hodisalarini
o‘rganadii. Biroq ularni muayyan o‘ziga xos yo‘nalishlarda o‘rganadi. Bu fanning
o‘ziga xos xususiyati “ ijtimoiy” so‘zida mujassamlashtiilgan.
“ Ijtimoiy” (lotinchada sotsialis-umumiy, ijtimoiy) tushunchasi ostida odamlarning
shakllari, ular o‘zaro munosabatlarining turli shakllari bilan bog’liq barcha narsa
tushuniladi. Bu degani, agar pedagogika o‘sib kelayotgan avlodlarning ta’lim
tarbiyasi haqidagi fan bo‘lsa, ijtimoiy pedagogika ta’lim-tarbiya jarayonlarida
bolaning jamiyatdagi hayotga qo‘shilishiga bog’liq xodisalarni aloxida ajratadi.
Bolaning jamiyatga “kirish” jarayoni, uning muayyan ijtimoiy tajribani qo‘lga
kiritishi (bilim, qadriyat, yurish-turish qoidalari) ijtimoiylashuv deyiladi.
SHunday qilib agar biz ijtimoiy pedagogika mohiyatini bu fanning ob’ekt va
predmetini qiyoslash orqali aniqlamoqchi bo‘lsak quyidagi holat kelib chiqadi.
Pedagogikaning ham, ijtimoiy pedagogikaning ham ob’ekti- bu bola, biroq

o‘rganish predmetlari turlicha. Pedagogikaning o‘rganish predmeti bolani
tarbiyalash qonuniyatlari hisoblanadi, ijtimoiy pedagogikaning predmeti esa bolani
ijtimoiylashtirish qonuniyatlari hisoblanadi. SHuni ta’kidlash lozimki, bu ikki
fanlarning uzoq tarixiy aloqasiga qaramay natijada ularning o‘ziga xos vazifalari
tufayli uzoqlashishi ro‘y berdi. Umumiy pedagogikaning spetsifik vazifasi ta’lim-
tarbiyadir. Bola va bolalikni himoya qilish ijtimoiy pedagogning asosiy kasbi
hisoblanadi.
SHu sababli ijtimoiy pedagogika jamiyatni va ijtimoiy munosabatlarni
o‘rganadi, insonlar bir-birlari bilan qanday muomalaga kirishishlarini ,nimaga bir
guruhga birlashishlarini va jamiyatning boshqa ijtimoiy masalalarini aniqlashga
harakat qiladi. Ijtimoiy pedagogika bu muammolarni biroz boshqacha tarzda,
uning ilmiy vazifalariga mos ravishda o‘rganadi. SHu bilan birga o‘z rivojlanishida
umumiy pedagogikadan ajralib chiqib, u kompleks xarakterga ega bo‘ldi. Hozirda
uning nazariy va amaliy faoliyati sohasiga maktab va maktabdan tashqari
muassasalarda tarbiya va qayta tarbiya, bolalar uylari, qariyalar uylarida
yashovchilarga g’amxo‘rlik, huquqbuzarlar bilan ishlash, kabilar kiradi. Ijtimoiy
pedagoglar faoliyatning turli sohalari: ekologiya, badiiy ijod, sog’lomlashtirish
sohalarida ixtisoslashishadi.
SHunday qilib ijtimoiy pedagogika ilmiy tadqiqotlarning intizomiy sohasi
hisoblanadi. Uning asosi pedagogika, pedagogika tarixi, pedagogik usullar va
vositalar hisoblanadi. SHu bilan birga ijtimoiylashuv muammolari ijtimoiyogiya
tomonidan o‘rganilganligi sababli ijtimoiy pedagogika ba’zi ijtimoiyogik nazariya,
usul va vositalardan ham foydalanadi. SHu bilan birga ijtimoiy pedagogika
o‘zining nazariya, uslub, vosita va texnologiyalarini ham ishlab chiqadi.
YUqorida bayon etilgan isbot dalillar asosida YU.N.Galaguzovaning ta’rifiga juda
yaqin turuvchi ijtimoiy pedagogikaning eng aniq ta’rifi quyidagicha:
- ijtimoiy pedagogika-shaxsni ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini o‘rganish,
jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal qilish maqsadida ijtimoiy pedagogik
faoliyatning samarali usullari, texnologiyalarini ishlab chiqish va ularni
qo‘llashga qaratilgan pedagogika sohasi.

SHuningdek, ijtimoiy pedagogikaga bola ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini
o‘rganadigan va mutaxassislarni ijtimoiy tarbiya va ta’lim usullari va texnologiyasi
bilan ta’minlaydigan fan sifatida ta’lif bersak ham bo‘ladi.
Ijtimoiy pedagogika O`zbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda ham
uzoq va chuqur an'analarga ega. Shunga qaramay sobiq sovet tuzumi davrida
ijtimoiy pedagogika yutuqlari e'tiborga olinmadi. Mana shuning uchun ham
ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat ijtimoiy- pedagogik mutaxassislar
davlat va jamoat organlari boshqarmalarinigina emas, balki mutaxassislar
tayyorlaydigan tizimni, shuningdek ijtimoiy-pedagogik faoliyatning ilmiy-tadqiqot
bazasini ham o`z ichiga oladi. Ijtimoiy pedagogikani rivojlantirish va mazkur
yo`nalishda mutaxassislar tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ijtimoiy pedagogika yaqin kelajakda o`qituvchi yoki tibbiy xodim singari
ommaviy kasbga aylanadi, chunki ayrim odamning ijtimoiy kasalligini oldini olish
va ma'naviy-axloqiy og`ishini davolash «ijtimoiy epidemiya»ga qarshi kurashga
nisbatan ancha osondir.
Ijtimoiylashuv uzoq davom etadigan va juda murakkab jarayon. Bir
tomondan har qanday jamiyat o`z rivojlanish jarayonida ijtimoiy va axloqiy
qadriyatlar, ideallar, axloqiy me'yorlar va qoidalar tizimini ishlab chiqadi, har bir
bola yuqoridagi qoidalarni qabul qilib, o`rganib mazkur jamiyatda yashash, uning
to`laqonli a'zosi bo`lish imkoniga ega bo`ladi. Uning uchun jamiyat u yoki bu
shaklda shaxsga maqsadga muvofiq tarzda ta'sir ko`rsatadi, uni ta'lim va tarbiya
doirasida amalgi oshiradi. Ikkinchi tomondan, uning shakllanishiga turli g`oyalar,
ijtimoiy muhit ta'sir kqrsatadi. Uning uchun bunday yo`nalishlar, stixiyali ta'sirlar
yig`indisi har doim ham milliy mustaqillik manfaatlariga javob bermaydi. Jamiyat
o`z tuzilishiga yega turli xil o`zaro bir-biriga bog`liq va bir- biriga ta'sir etadigan
davlvt jamoat institutlariga ega bo`lib, ular ijtimoiy hayotni tashkil etish va
boshqarish shakllarini anglatadi. Odamlar bu ijtimoiy normalar ijtimoiy qoidalar
bilan munosabatga kirishadilar va uni o`rganadilar. Ammo turli xil ijtimoiy
institutlarning g`oyaviy tarbiyadagi roli bir xil emas. Ulardan biri bolaning
rivojlanishi va ijtimoiy tiklanishi uchun ularga tabiiy ta'sir ko`rsatsa, boshqasi

shaxsning shakllanishi uchun maqsadga muvofiq vazifani bajaradi. Bular
ijtimoiylashtirish institutlari nomini olib, ularning arkibiga oila, ta'lim, madaniyat
va din kabilar kiradi.
Oila ijtimoiy pedagogikaning asosiy instituti , oila vositasida odam asosiy ijtimoiy
bilimlarni o`rganadi, axloqiy maxorat va malakaga ega bo`ladi, xayoti uchun zarur
bo`lgan ma'lum qadriyat va makurani egallaydi. Bolalarning muvaffaqqiyatli
ijtimoiylashtirish uchun muhim ahamiyatga yega bo`lgan yana bir institut-ta'lim
muassasasidir. Odam uzluksiz ta'lim orqali jamiyatda tarkib topgan qadriyatlar,
boyliklar bilan munosabatda bo`ladi. Odam bilim olish jarayonida faqat aqliy
jihatdan rivojlanib qolmay, jamiyat hayotiga moslashadi.
Ijtimoiy pedagogikaning sohalari va vazifalari.
Ijtimoiy pedagogika bilim sohasi sifatida bir nechta bo‘limlardan iborat. Bu
bo‘limlarda olingan bilimlar ijtimoiy tarbiyani ijtimoiy amaliyoti turlaridan biri
sifatida xarakterlashga va uni mukammallashtirish bo‘yicha muayyan yondashuv
va tavsiyalarni berish imkonini yaratadi.
Ijtimoiy tarbiya falsafasi falsafa, etika, ijtimoiyogiya va pedagogika
to‘qnashuvidan kelib chiqadi. Unda amaliy, uslubiy va dunyoqarashga oid
masalalar o‘rganiladi. Xususan ijtimoiy tarbiya va uning vazifalari ta’rifi beriladi:
inson obrazini muayyan tushunish asosida rivojlanish, ijtimoiylashuv va tarbiya
nisbatiga umumiy yondashuvlar ishlab chiqiladi; ijtimoiy tarbiyaning qadriyat va
tamoyillari ishlab chiqiladi va boshqalar.
Ijtimoiy tarbiya ijtimoiyogiyasi ijtimoiylashuvni ijtimoiy tarbiya konteksti va
ijtimoiy tarbiyani ijtimoiylashuv tarkibi sifatida o‘rganadi. Olingan bilimlar
ularning tarbiya solohiyatlaridan foydalanish, ijtimoiylashuv jarayonida inson
rivojiga ta’sir etish mumkin bo‘lgan ijobiy ta’sirlarni kuchaytirish va salbiy ta’sirni
kamaytirishning usullari va yo‘llarini izlab topish imkonini beradi. Umuman
olganda ijtimoiy tarbiya ijtimoiyogiyasi tomonidan o‘zlashtirilgan bilimlar jamiyat
tarbiyaviy kuchlarini birlashtirish yo‘llarini qidirishga asos bo‘lishi mumkin.
Ijtimoiy tarbiya nazariyasi ijtimoiy tarbiyaning faoliyat yuritishini tavsiflaydi,
tushuntiradi va bashorat qiladi. Ijtimoiy tarbiya darajasidan kelib chiqib, ijtimoiy

tarbiya ijtimoiyogiyasi ma’lumotlarini inobatga olib ijtimoiy tarbiya individual,
guruh, ijtimoiy sub’ektlari nima ekanligini va ular o‘zaro qanday munosabatda
bo‘lishlarini o‘rganadi.
Ijtimoiy tarbiya psixologiyasi guruh va insonlarning ijtimoiy psixologik
tavsiflari, ularning turli yoshlardagi xususiyatlari asosida ijtimoiy tarbiya
sub’ektlarining o‘zaro munosabati samaradorligining psixologik sharoitlarini
aniqlaydi.
Ijtimoiy tarbiya uslubiyati ijtimoiy tarbiyani maqsadga muvofiq tashkil qilishning
yangi usullarini ishlab chiqadi.
Ijtimoiy tarbiya menejmenti va iqtisodiyoti bir tomondan jamiyatning inson
mablag’iga ehtiyojini, boshqa tomondan ijtimoiy tarbiyani tashkil qilishda
foydalanishi mumkin bo‘lgan jamiyatning iqtisodiy resurslarini tadqiq etadi.
Bundan tashqari bu bo‘limda ijtimoiy tarbiya boshqaruvi ham ko‘rib chiqiladi.
Ijtimoiy pedagogika fan sohasi sifatida bir qator vazifalarga ega. A.V.Mudrin bu
vazifalarni 3 guruhga ajratib ko‘rsatadi: nazariy, insoniylikka oid va amaliy.
Nazariy vazifa ijtimoiy pedagogik bilimlarni to‘plab zamonaviy jamiyatda
o‘rganayotgan jarayon va hodisalarining to‘liq tasvirini tuzishga intilishida
namoyon bo‘ladi.
Amaliy vazifalarga ijtimoiy pedagogikaning ijtimoiylashuviga tashkiliy-pedagogik
va psixologik yo‘nalishlardagi ta’sirini samarali takomillashtirish ishlarini aniqlash
bilan bog’liq. Amaliy vazifalarga quyidagilar kiradi:
1) bola (o‘smir) ongida yaxshilik, adolat, yaqinlariga, ijodga, o‘zaro
tushunishga muhabbatni tarbiyalash;
2) inqirozdan mustaqil chiqib ketish maqsadini qo‘yish, chiqish yo‘llarini
aniqlash, atrofdagilar bilan muomala qilishni o‘rganish, hayot mazmuni va
maqsadini aniqlash;
3) atrof-muhit, inson, uning jismoniy va ma’naviy xususiyatlari, jamiyatdagi
huquq va majburiyatlarini bilishga intilishni rivojlantirish;

4) g’urur, mustaqillik, o‘ziga ishonch hissini rivojlantirish;

5) bola (o‘smir)da insonlar bilan oila, maktab, tengdoshlari davrasida, ishda
muomala qilishga ishtiyoqni oshirish. Bunda ijtimoiy pedagogika o‘z
tarbiyalanuvchilarining yosh xususiyatlarini bilishi zarur. SHuningdek, u bolaga
ijtimoiy munosabatlarning axloq va huquq normalariga suyangan holda insonlar,
shaxs va jamiyat o‘rtasidagi nizolarni yechishga o‘rgatishi kerak. Bu vazifalarni
yaxshilik qilish, o‘z hayotini tashkil qilishni o‘rgatish, o‘ziga xosligi va iqtidorini
tashkil qilishga rivojlantirishda o‘z aksini topadi.
Insonparvarlik vazifasisi shaxsning rivojlanishi uchun sharoitlar yaratib beruvchi
ijtimoiy pedagogik jarayonlarni mukammallashtirish uchun maqsadlarni ishlab
chiqishda o‘z ifodasini topadi. Zamonaviy ijtimoiy pedagogikaning insoniyligi
bola va pedagog o‘rtasidagi munosabatlarni qattiqqo‘llik emas, o‘zaro tushunishga
asoslanadi. Ijtimoiy pedagogning vazifasi bolaning jismoniy, axloqiy va ma’naviy
kuchlariga dalda berish, unda jamiyat qabul qilgan xislatlarni tarbiyalashga yordam
berishdan iborat.
YU.V.Vaselkova ijtimoiy pedagogikaning asosiy vazifalari sifatida tarbiyaviy,
ijtimoiyhuquqiy va ijtimoiyreabilitatsion umumlashmalarni ajratadi.
Tarbiyaviy vazifa bolani atrof muhitga qo‘shilish, uning ijtimoiylashuv jarayoni,
o‘quv va tarbiya jarayoniga ko‘nikishini ko‘zda tutadi.
Ijtimoiy- huquqiy vazifa davlatning bolalarga g’amxo‘rligi, ularning huquqiy
himoyasini bildiradi.
Ijtimoiy reabilitatsion vazifa-nogiron, jismoniy va ruhiy nuqsonlarga ega bolalar
bilan tarbiyaviy va o‘quv ishlarini olib borishdir. Bunda asosiy ijtimoiy vazifalarni
pedagog bajaradi.
SHu bilan birga u vazifalarning yanada kengroq tavsiflarini ham beradi:
1) falokatga uchragan bola(o‘smir)larga yordam ko‘rsatish. Inqirozdan chiqish
yo‘llarini topish, qiyin vaqtda qo‘llab-quvvatlash ham muhimdir;
2) bola(o‘smir)ni, uning holatini, oila va maktabdagi munosabatlarini
o‘rganish;
3) bolani o‘rab turgan va unga ta’sir qiluvchi turli ijtimoiy sohalardagi ijtimoiy
tarbiya holatining tahlili;

4) ijtimoiy pedagogning ijobiy tajribani tahlil qilish, tarqatish, targ’ib
qilishga qaratilish;
5) u bola(o‘smir) faoliyatini o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini o‘qitish va o‘z
hayotini mustaqil tashkil qilishni bilishga qaratishi ;
6) ijtimoiy pedagog bola (o‘smir) muammolarini hal qiluvchi, uning
inqirozi, huquqlariga aloqador tashkilot, mutaxassislarni birlashtirish bilan ham
shug’ullanish;
7) ijtimoiy pedagogning vazifalaridan biri ijtimoiy tarbiyaning turli
muammolarini o‘rganishni tashkil qilish, ijtimoiy pedagoglar faoliyatini tahlil
qilishi lozim.
Ijtimoiy pedagogika amaliy faoliyat sohasi sifatida. Ijtimoiy pedagogika va
ijtimoiy ish
XIX asrda yevropa va SHimoliy Amerikada bo‘lib o‘tgan ijtimoiy-madaniy
jarayonlar nafaqat ijtimoiy pedagogika balki “ ijtimoiy ish” deb nomlangan
ijtimoiy faoliyat sohasining paydo bo‘lishini ta’minladi.
G`arbiy yevropa davlatlarida ayniqsa Germaniyada XX asr davomida ijtimoiy
pedagogika bilan bir qatorda ijtimoiy ish ham amaliy faoliyat sohasi sifatida
rivojlanadi, biroq ijtimoiy pedagoglar va ijtimoiy ishchilarning kasbiy
faoliyatlarida ko‘p umumiy jihatlar bor. Ular bir kasbni anglatuvchi sinonim
so‘zlardir. Bu mutaxassislar jamiyatda tarbiyaviy, axborot, hamkorlik, tashkiliy,
himoya, qo‘llab-quvvatlovchi vazifalarni bajarishadi.
Ishchilarning bu toifalarini paydo bo‘lishi aholining himoyalanmagan
qatlamlariga ijtimoiy yordam bera oladigan mutaxassislarda ehtiyoj tug’ilgani
bilan bog’liq.
Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ishning rivojlanish tarixi juda yaqin. Avvalambor
ularni insonlarga munosabatning tarixiy-madaniy an’analari birlashtiradi.
“Mehribonlik”, “hayriya”, “yordam” tushunchalarining ham ijtimoiy pedagogik
ham ijtimoiy ishda qo‘llanishi tasodif emas.

II-BOB Pedagogik tadqiqotlar
2.1 Ijtimoiy pedagog faoliyatida foydalanadigan
metodlar.
Ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy ish amaliy faoliyatining yaqinligi, bu ikki
ishchilar toifasining kengaytirish, ularning maqsadlarining yaqinlashuviga va bir-
birlarini to‘ldirishlariga olib keldi. Turli davlat va nodavlat ta’lim muassasalarida-
masalan, bolalar bog’chalari, maktablarda hozirda ham ijtimoiy ishchilar va
ijtimoiy pedagoglar birgalikda ishlashlari mumkin. Biroq ulardan har biri o‘z
majburiyatlariga ega.
Ularning farqlari quyidagilarda namoyon bo‘ladi. Ular bilim sohasi sifatida
turli fanlardan kelib chiqishgan: ijtimoiy pedagogika-pedagogikadan, ijtimoiy ish
esa ijtimoiyogiyadan.
Amaliy faoliyatda ularning farqlari ijtimoiy pedagoglar o‘z faoliyatlarida
pedagog faoliyatining nazariy va metodik asoslariga suyanganlarida, ijtimoiy
ishchilar esa asosan ijtimoiy nazariya va texnologiyalardan foydalanishlarida
namoyon bo‘ladi. Bu ikki mutaxassisliklar shuningdek, faoliyat ob’ekti bo‘yicha
ham farqlanadilar.
Ijtimoiy ish ob’ekti insonning me’yorida faoliyat yuritishiga xalaqit beruvchi
muammolarga ega shaxsdir. Muammolar har bir insonda butun hayoti davomida
yuzaga keladi. Ular psixologik, tibbiy, huquqiy, moddiy bo‘lishi mumkin. Ular
ham insonga bog’liq bo‘lmagan tashqi omillar(kasallik va boshqa)ga bog’liq
bo‘lishi ham mumkin. Bu holatda ijtimoiy ish ob’ekti o‘z muammolarini mustaqil
hal qilishga kuchi yetmaydigan va kasbiy yordamga muhtoj bo‘lgan inson bo‘ladi.
SHunday qilib ijtimoiy ish ob’ekti hayoti davomida ijtimoiy yordamga muhtoj
bo‘lgan insondir. Ijtimoiy pedagogika ob’ekti esa bolaning ijtimoiy sub’ektga
aylanishiga kerak bo‘ladigan yordamdir.
Ijtimoiy ishchi yordam ko‘rsatayotgan inson mijoz deyiladi, ijtimoiy pedagogikada
odatda “go‘dak” so‘zi ishlatiladi.

“Ijtimoiy ish” insonning insonga insoniy munosabatini namoyon bo‘lishini
bildiruvchi ibora. U hali qadim zamonlardayoq insonning diniy burchi,
ehtiyojmandlarga insoniy xizmatlar tizimi sifatida paydo bo‘lgan. Biroq faqatgina
bizning asrimizga kelib ijtimoiy ish butun dunyoda maxsus tayyorgarlikni talab
qiluvchi kasb sifatida tan olinayapti.
Ijtimoiy faoliyat-insonning jamiyatga muvoffaqiyatli moslashuvini
osonlashtirish qaratilgan tizimli chora-tadbirlardir. U mehribonlik va shuncha
o‘xshash faoliyat doirasidan nafaqat kundalik muammolarni hal qilishga yordam
berish, balki ehtiyojlarni qondirishga to‘siq bo‘ladigan muammolarni hal qilishga
yordam berish bilan ajralib turadi.
Davlat va jamoatchilik qo‘llab-quvvatlaydigan tashkilotlar (tijorat va
notijorat) ko‘rsatadigan yordam eng samaralidir. Ijtimoiy yordam ko‘rsatma berish
jamiyatning yuqori madaniyati va taraqqiy etganligidan dalolat beradi. U butun
aholining hamdardligiga sabab bo‘ladi. SHuning uchun ancha obro‘ e’tiborga ega.
Biroq ijtimoiy ishchilarning maoshi yuqori emas va ijtimoiy tashkilotlarga ishga
kiruvchilar soni ham ko‘p emas.
Ijtimoiy pedagog ishini ham ahloqiy burch ham kasb desak bo‘ladi. Savol
paydo bo‘ladi: ijtimoiy pedagog o‘zi nima bilan shug’ullanadi?
Ijtimoiy ishning o‘ziga xosligini tushunishda asosiy omil 1917 yilda Meri
Richmandning “ Ijtimoiy suhbat” kitobining chop etilishi bo‘ldi. Bu mumtoz
asarda “YAxshi ijtimoiy ishchi odamlarni kambag’allikdan halos etish bilan
shug’ullanmaydi, u kambag’allikni umuman bartaraf etish uchunnima qilish haqida
o‘ylaydi”,-deb yozilgan. Richmonddan keyin izlanish, tashhis, davolash
parofigmasi ijtimoiy ishda asosiy bo‘ldi.
Ijtimoiy ishni metodologik asoslashga bag’ishlangan ilk yirik asarlardan
birida I.Karpf (1931 yil) o‘z rivojlanishida tayanish lozim bo‘lgan fanlarni sanab
o‘tgan: biologiya, iqtisod, tibbiyot, psixiatriya, sotsiologiya, statistika,
antropologiya, pedagogika, ijtimoiy psixologiya. O’shandan buyon bu ro‘yxat
deyarli o‘zgarmadi.

Amaliy ijtimoiy ishchi atamasi 1970 dan buyon qo‘llanilmoqda Avvallari
bu ishga turli ta’riflar berilgan: metodologiya nuqtai nazaridan-mijoz, guruh bilan
ishlash, yerning yo‘naltirilganligi nuqtai nazaridan-bolalarni ijtimoiy ta’minlash,
oilaviy xizmatlar, tibbiy ijtimoiy ish, axloq tuzatish muassasalarida psixiatrik
ishlari, kambag’allar, nogironlar, aqliy ojizlar, aroqxo‘rlar bilan ishlash. Bunaqa
tor ixtisoslashgan yondashuvlar bilan birga yanada kengroq yondashuvlar ham
shakllandi.
Ijtimoiy ishchilar keng doiradagi muammolar bilan to‘qnash kelishadi. Bu
muammolarga aroqxo‘rlik, mulkchilik huquqlarining buzilishi, bolalarga yomon
munosabat, oiladagi nizolar ruhiy va jismoniy kasalliklar, bezorilik, jamiyatdan
ajralib qolish, kabilarni kiritish mumkin. Muammolarni bunday tasniflash
mutaxassisga ularni yanada chuqurroq o‘rganish imkonini berdi.
Hozirda amaliy ish sohalari quyidagilar hisoblanadi: oila, bolalarga yordam
berish, sog’liqni saqlash, turli kasb egalari bilan ijtimoiy ish olib borish, qariyalar,
ta’lim va axloq tuzatish muassasalari. Bu ixtisoslashuvga eng keng ta’rifdir. U
ishchi o‘z sohasida unga yordam so‘rab murojaat qilgan aholi toifalari haqida
zaruriy bilimlarga ega bo‘lishini talab qiladi.
XX asrning 70-yillarida tizimli yoki bir butun yondashuv yetakchi
yondoshuvga aylandi. Unga muvofiq ijtimoiy ishchilardan bir sohaga ixtisoslashuv
mos, universallik turli usullarni uyg’unlashtira olish talab qilina boshladi.
Pedagogik, ijtimoiyogik, nazariyalarning ahamiyati oshdi. Birlashishga ehtiyoj
ijtimoiy ish tarkibida ham muhim o‘zgarishlar ro‘y berardi: metodik madaniyat,
ijtimoiy ishlarning aniq texnologiyasiga ehtiyoj tug’ildi. Tizimli yondashuv
yordamida ijtimoiy ishchilar bir vaqtning o‘zida bir qancha inson muammolarini
hal qilishdi.
Butun dunyoda ijtimoiy xizmatlar ishchilari jiddiy o‘qitilmoqda. U milliy
ta’lim tizimlarining o‘ziga xos xususiyatlari aks etadi. U turli davlatlarda-Fransiya,
Germaniya, Italiya, Belgiya, Norvegiya, Daniya, SHvetsariya va YAponiyada katta
farqlarga ega.

Zamonaviy ijtimoiy pedagogika jiddiy ilmiy asosga asoslanadi. Ijtimoiy ishda
bilimlar zahirasiga oid sohada ishlangan va boshqa sohalardan
o‘zlashtirishganlarning qo‘shiluvidan iborat. Ijtimoiy ish falsafa, etika,
huquqshunoslik, sotsiologiya, psixologiyadan ko‘p narsa olgan. SHaxs, ijtimoiy
guruhlarning yurish-turishi, oila muammolari, hokimiyat, qo‘shnichilik va ijtimoiy
hayot, ijtimoiylashtirish, submadaniyat, stratifikatsiya va ijtimoiy qatlamlashish,
murakkab tuzilmalar va turli madaniy tizimlarning turlarini ijtimoiy ishchilar
psixologiya va ijtimoiyogiyadan o‘zlashtirishdi. Biroq mizojlar va guruhlar bilan
amaliy ish olib borish metodikasi xal qiluvchi darajada pedagogika, psixologiya va
tibbiyot ta’siri ostida shakllanadi.
Bugungi kunda ijtimoiy ish ilmiy asoslangan bo‘lishi lozimligini tushunish
kengayib bormoqda. Bu kasb bo‘yicha o‘tkazilayotgan ilmiy tadqiqotlarning
nufuzi oshib

bormoqda, maxsus konferensiyalar o‘tkazilmoqda va ularda nazariyani amaliyotda
yana samarali qo‘llash masalasi muhokama qilinmoqda. Xalqaro darajada ilg’or
yutuqlar almashuvi ijtimoiy pedagogikaning dinamik rivojlanishini ta’minlashi
mumkin.
Bolaning rivojlanishi haqida umumiy tushuncha
Insonning rivojlanishi juda murakkab va qarama-qarshiliklardan iborat jarayondir.
Bola o`z rivojlanishi jarayonida turli xil faoliyat (o`yin, o`qish, sport turlariga
qamda muloqatga kirishadi. Bu esa ularning ijtimoiy tajribalarining oshishiga
yordam beradi. Bolaning dunyoga kelishidan tortib uning butun umri jarayonida
yuqoridagi faktorlar (faoliyat va muloqat) bir-birini to`ldirib bola shaxsining
rivojlanishini ta'minlaydi. Bola rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchi-bu
qarama qarshilikdir. U tashqi va ichki ta'sirlar orqali amalga oshiriladi. Tashqi
ta'sirlarga insonni shakllantirishga qaratilgan maxsus faoliyat kirsa, ichki ta'sirlarga
biologik va irsiy faktorlar kiradi.
Shaxs deganda ruhiy jihatdan taraqqiy etgan, o`z xususiyatlari va sifatlari
bilan boshqalardan farq qiluvchi muayyan jamiyatning a'zosi tushuniladi.

Odamning ijtimoiy mavjudod sifatida shaxs nomini olishi uchun unga ijtimoiy-
iqtisodiy hayot va tarbiya kerak.
Shuning uchun pedagogika fani bolaning shaxs sifatida rivojlanishi va unga ta'sir
etuvchi omillarni ham o`rganadi.
Inson hayoti davomida o`zgarib, shakllanib, rivojlanib boradi. Bolalik,
o`smirlik va o`spirinlik davrida rivojlanish nihoyatda kuchli bo`ladi. Rivojlanish
deb bola vaznining oshishi , suyak va muskul tizimining, tanosil a'zolarining, nerv-
funktsional faoliyatining kamol topishi, aql zakovatining shakllanishiga aytiladi.
Shaxs rivojlanishi va kamolga yetishi murakkab va ziddiyatli jarayon bqlib, bunda
nasl-irsiyat (biologik omil), ijtimoiy muhit ham, maqsadga muvofiq amalga
oshiriladigan ta'lim-tarbiya va nihoyat o`zining mustaqil faoliyati ham muhim
ahamiyatga ega.
“Ijtimoiylashuv” so‘zi dastlab siyosiy-iqtisodiyotdan kelib chiqqan. U siyosiy-
iqtisodiyotda yer, ishlab chiqarish vositalarining umumiylashuvi ma’nosini
anglatgan.
“Ijtimoiylashuv” atamasining muammoli deb bu atamani “Ijt nazariyasi” (1987)
kitobida hozirgiga yaqin ma’noda qo‘llagan amerikalik sotsiolog F.G.Keddings
hisoblanadi. Uning zamonaviy ma’nosi-“ ijtimoiy tabiat yoki individ xarakterini
rivojlantirish, insonni ijtimoiy hayotga tayyorlashdir.
XX asr o‘rtalarida ijtimoiylashuv inson rivojlanishini uning butun umri
mobaynida o‘rganuvchi mustaqil ilmiy sohaga aylandi. Ijtimoiylashuvning turli
konsepsiyalarining tahlili uni shartli raivshda ikki asosiy yondoshuvga ajratish
imkonini beradi:
-sub’ektiv-ob’ektiv. Unda insonga jamiyat ta’sirining passiv iste’molchisi
sifatida qaraladi (E.Dyurkgeym, T.Parsons)
-sub’ektiv-sub’ektiv. Bunda ijtimoiylashuv jarayonida insonning faol o‘rni,
uning hayotiy holatlarga ta’sir etish qobiliyati nazarda tutiladi.
Jamiyat va ijtimoiy moslashuv jarayonlarini tushunishning hozirgi talablariga
ikkinchi yondashuv ko‘proq mos tushadi, chunki zamonaviy fanda ijtimoiylashuv

insonning madaniyatni o‘zlashtirish jarayonidagi rivojlanish va o‘zgarishi bilan
aniqlanadi.
Ijtimoiylashuv jarayoni
Bolaning ijtimoiylashuvi xususan insonning ijtimoiy moslashuvi uning hamma
narsani egallashga bo‘lgan ob’ektiv ehtiyoji jarayonidapaydo bo‘ladi. Biroq bu
bilan uzviy ravishda bola boshqa bir ob’ektiv ehtiyoj -o‘ziga xosligini namoyon
qilish hissi ham shakllanadi. Bola uni yuzaga chiqarish uchun turli usul va
vositalarni qidira boshlaydi va buning natijasida uning individuallashuvi ro‘y
beradi. Bu hodisa shunda namoyon bo‘ladiki, shaxsning ijtimoiy ahamiyatga ega
hislatlari individual, faqat shu shaxsga tegishli tarzda namoyon bo‘ladi, uning
ijtimoiy yurish-turishi takrorlanmas jihatlarga ega bo‘ladi. SHunday qilib bolaning
ijtimoiy rivojlanishi ikki o‘zaro bog’liq yo‘nalishda olib boriladi: ijtimoiylashuv
( ijtimoiy madaniy tajriba madaniyatni o‘zlashtirish) va individuallashuv
(mustaqillik, nisbiy o‘ziga xoslikni qo‘lga kiritish). SHu tarzda ijtimoiylashuv
tushunchasi zamonaviy fanda moslashuv (birlashish) va individuallashuv
jarayonlari bilan bog’liq ijtimoiylashuv jarayonining mazmuni inson(bola)ning
aniq bir jamiyat sharoitlariga moslashuvidir. moslashuv sub’ekt va ijtimoiy muhit
faolliklarining yaqinlashuv jarayoni va natijasidir. (J.Pia Je, R.Mertoj).
Ijtimoiy moslashuv esa ijtimoiy muhit talablariga insonning munosabat
bildirishidir. SHunday qilib, ijtimoiylashuv (moslashuv) individning ijtimoiy
mavjudodga aylanish jarayoni va natijasidir.
Indivuallashuv insonning xali yoshligidayoq paydo bo‘ladigan ob’ektiv ehtiyojlari
bilan bog’liq jamiyatdagi o‘z-o‘zini egallashdir. Bu ehtiyoj:
a) o‘z qarashlariga ega bo‘lish;
b) o‘ziga xosliklariga ega bo‘lish;
v) unga tegishli bo‘lgan masalalarni hal qilish, uning o‘z darajasini aniqlab olishiga
xalaqit beradigan hayotiy holatlarga qarshi turish xohishi sifatida namoyon bo‘ladi.
Agar shaxsning jamiyatga kirishida ijtimoiylashuv va individuaalashuv
jarayonlari o‘rtasida tenglik yuzaga kelsa, insonning jamiyatga yaqinlashuvi ro‘y
beradi. SHu bilan birga bu yerda shaxs va muhitning o‘zaro ta’sir etish ham sodir

bo‘ladi. SHunday qilib, muvaffaqqiyatli ijtimoiylashuv moslashuv va
individuallashuv o‘rtasida muvozanat saqlangandagina amalga oshishi mumkin.
Bu jarayon 3 asosiy sohada amalga oshadi:
- faoliyat-turlarning kengayishi, uning shakl va vositalarini qo‘lga kiritish,
erkin mo‘ljal olish.
- muomala-muomala doirasini kengaytirish, uning mazmunini
chuqurlashtirish, xulq-atvor me’yorlarini o‘zlashtirish.
- anglash-shaxsiy men obrazini faoliyatning faol ishtirokchisi sifatida
shakllantirish, o‘z ijtimoiy mansubligi va o‘rnini anglash, o‘ziga baho berishni
shakllantirish.
Ijtimoiylashuv vositalari.
Inson ijtimoiylashuvi u yoki bu jamiyat ijtimoiy qatlamlariga xos bo‘lgan
universal vositalar orqali amalga oshiriladi, ularga: go‘dakni emizish va
g’amxo‘rlik qilish usullari, maishiy va gigiyenik yurish-turish qoidalari, insonni
o‘rab turuvchi moddiy madaniyat mahsulotlari, ma’naviy madaniyat
unsurlari(alladan boshlab ertaklargacha), muomala usuli va mazmuni, shuningdek
oilada jazolash va mukofotlash uslublari, insonning hayotiy faoliyatidagi ko‘p
sonli munosabatlari-muloqot, o‘yinlar, ma’naviy-amaliy faoliyat, sport bilan
shug’ullanish kiradi.
Har bir jamiyat, davlat, ijtimoiy guruh ijobiy va salbiy ta’qiqlar-man etish,
ruxsat berish, majburlash chora-tadbirlarini ishlab chiqshadi. Bu choralar
yordamida inson xulq- atvori shu jamiyatda qabul qilingan me’yoriy qadriyatlarga
moslashtiriladi.
Bola ijtimoiylashuvining yetakchi vositalari muomala (ota-onalar,
tengdoshlar va boshqalar bilan) hamda faoliyat (o‘yin, o‘qish, ijod, sport)dir.
Psixologik-pedagogik tadqiqotlar jarayonida turli yosh davrlariga turli faoliyat
turlari mos kelishi aniqlangan.
Bolaning me’yorida rivojlanishining eng muhim shartlaridan biri bu muomala.
Muomala va faoliyatning yetakchi turlariga nisbatan quyidagi yosh davrlari
qo‘llaniladi::

-go‘daklik davri-bevosita hissiy-ruhiy;
-go‘daklikdan keyingi davr-predmetli faoliyat;

-maktabgacha davr-rolli o‘yinlar;
-ilk maktab davri-o‘quv faoliyati;
- o‘smirlik davri-kasb ta’limi faoliyati;
-o‘spirinlik davri-shaxsiy muloqot faoliyati.
Ijtimoiylashuv agentlari.
Insonning voyaga yetishida, uning shakllanishi jarayonida, u bevosita
munosabatda bo‘lgan kishilar muhim o‘rin tutishadi. Ularni ijtimoiy pedagogikaga
oid adabiyotlarda ijtimoiylashuv agentlari deb ham nomlanadi. Turli yosh
davrlarida agentlarning tarkibi turli bo‘ladi. Bolalar va o‘smirlar uchun ota-ona,
aka-uka, opa-singillar, qarindoshlari, tengdoshlari, qo‘shnilar agent bo‘lishlari
mumkin. YOshlik davrig kelib agentlar qatoriga turmush o‘rtog’i, hamkasblari
ham qo‘shilishlari mumkin. Ijtimoiylashuvdagi tutgan o‘rinlariga, inson uchun
qanchalik ahamiyatli ekanligiga qarab agentlar ham farqlanadi: faol ta’sir etuvchi
va faol ta’sir ko‘rsatmaydigan.
2.2 Ijtimoiy pedagog tarbiyaviy ishining o‘ziga xosligi
Insonning ijtimoiylashuvi turli omillar, agentlar bilan hamkorlikda va bir qator
mexanizmlar asosida amalga oshadi. Fransuz olimi Gabriel Tard Amerikalik Uri
Bronfenbrener, rus olimlari V.S.Muxina va A.V.Petrovskiylarning tadqiqotlari
ijtimoiylashuv mexanizmlariga turli yondoshuvlarni keltirib chiqaradi. Mavjud
ma’lumotlarning umumlashtirilishi quyidagi mexanizmlarni alohida ajratib
ko‘rsatish imkonini beradi:
1.I.P.Podlaso‘vga tasnifi bo‘yicha:
Bostirish mexanizmi, uning mazmuni muayyan g’oya, fikr, xohish, istaklarni
ongdan chiqarib tashlashdan iborat. Bu mexanizmning tashqi va ichki turlari
mavjud. Ichki mexanizm ham o‘z o‘rnida ixtiyoriy va g’ayri ixtiyoriyga
bo‘linadi. /ayri ixtiyoriy mexanizm-unutishdir. Ixtiyoriy bostirish mexanizmi esa

iroda kuchi bilan amalga oshiriladi. Tashqi bostirish mexanizmi tarbiyaning keng
tarqalgan usulidir;
ajratish mexanizmi, bu mexanizm ijtimoiylashuv mexanizmi sifatida inson o‘zi
uchun yomon taassurotlardan voz kechishi bilan bog’liq. Ajratish mexanizmi
odatda nizolarni hal qilishda kuzatiladi.
o‘z-o‘zini cheklash mexanizmi, bu mexanizm ijtimoiylashuv jarayonida
muhim o‘rin tutadi.
Agar tarbiyalanuvchiga uning yutuqlari do‘stlarinikidan ko‘ra
ahamiyatsizroq tuyulsa, uning o‘z-o‘ziga hurmati pasayadi, yomon o‘qiy
boshlaydi. Bu o‘z menini cheklab qo‘yish, qiyinchiliklar oldida ojiz qolishdir.
Ba’zi hollarda o‘z-o‘zini cheklash mexanizmini qo‘llashni oqlasa bo‘ladi. CHunki
bu holatda moslashuv sodir bo‘lishi mumkin. Biroq uzoq muddatli o‘z-o‘zini
cheklash, o‘z-o‘ziga baho berishning pasayishiga olib keladi. Buning natijasida o‘z
salohiyatini bilmay turib tarbiyalanuvchi ilk muvaffaqiyatsizlikdan so‘ng
boshlagan ishini tashlab qo‘yadi, oqimda suza boshlaydi; o‘z kamchiliklarini
boshqalarga tegishli deb hisoblash loyihalash mexanizmining mohiyatini tashkil
qiladi.
O’ziga, boshqalarga qarshi qaratilga qaratilgan salbiy hissiyotlar
bilan inson o‘ziga bo‘lgan hurmatni saqlab qoladi. SHubhali inson hammadan
gumonsiraydi, xudbin hammani xudbin hisoblaydi;
ijtimoiylashuvning yana bir asosiy mexanizmlaridan biri bu-identifikatsiyadir.
Identifikatsiya jarayonida tarbiyalanuvchi hayolan o‘zini o‘rtoqlari bilan
qiyoslaydi. Identifikatsiya ob’ekti nafaqat real insonlar, balki tasavvurlardagi
insonlar ham bo‘lishi mumkin. Identifikatsiyaning to‘liq, qisman, ongli, ongsiz
turlari mavjud.
identifikatsiya mexanizimi introyeksiya mexanizimi bilan juda bog’liq.Bunda
boshqalarning xislatlari o‘zgarmagan holda o‘zlashtirib olinadi.
Garchi bu mexanizm xayolan amalga oshirilsa ham uning natijalarini anglab
olish qiyin emas;

empatiya mexanizmi, ya’ni boshqa odamning hissiy holatiga hamdard
bo‘lish. SHaxsning muammo, qiyinchiliklarini yengishga yordam berish hisiyotga
boy shaxslarning ijtimoiylashuvida muhim ahamiyatga ega;
qiyin holatlarda intellektuallashuv mexanizmi ishga tushadi. Katta yoshdagi
tarbiyalanuvchi abstrakt fikrlay boshlaydi va vaziyatdan chiqib ketish yo‘lini o‘zi
uchun emas, go‘yoki boshqa odam uchun qidiriyotgandek tuyuladi. Bu mexanizm
tarbiyalanuvchi hayotiy muhim muammolarga (kasallik, boshqa maktabga o‘tish,
institutga kirish) duchor bo‘lganda namoyon bo‘ladi.
Ratsianallashuv mexanizmida tarbiyalanuvchi o‘z xatti-harakatlarining
mantiqiy xulosasini chiqaradi. YOsh ratsianalizatorlar odatda maqsadning
diskreditatsiyasini qo‘llashadi.
fikr, xissiyot, harakatlarni susaytirish uchun harakatlarni bekor qilish mexanizmi
qo‘llaniladi. Tarbiyalanuvchi kechirim so‘raganida, uning harakatlari kechirilishi
va sof vijdon bilan harakat qila boshlashiga ishonadi. Ko‘p shaxslar shu tarzda
komillikka erishishadi.
2. I.V.Mudrikning fikricha psixologik va ijtimoiy psixologik mexanizmlarga
quyidagilarni kiritsa bo‘ladi:
imprinting (xotirada saqlab qolish)-insonga ta’sir qiladigan hayotiy muhim
ob’ektlarni eslab qolishi. Bu mexanizm odatda go‘daklik davrida ko‘p qo‘llaniladi.
Biroq keyingi yosh davrlarida ham imprintingni kuzatishimiz mumkin.
eksiztensial bosim mexanizmi-tilni o‘zlashtirish va munosabatga kirishganda kerak
bo‘ladigan ijtimoiy xulq-atvor normalariga anglamagan holda ega bo‘lish.
taqlid-biror bir namunaga o‘xshashga harakat qilish. Bu holat insonning ijtimoiy
tajriba to‘plashining ixtiyoriy va asosan ixtiyorsiz yo‘llaridan biridir.
Refleksiya mexanizmi-ichki suhbat. Unda inson jamiyatning turli institutlari, oila,
tengdoshlar jamoasi, obro‘ e’tiborli shaxslarga xos xususiyatlarga baho beradi,
ularni ko‘rib chiqadi yoki inkor etadi. Refleksiya insonning turli “men” obrazlari
orasidagi real va hayoliy shaxslarning ichki suhbatidir. Bu mexanizm yordamida
insonning shakllanishi ro‘y beradi.
Bundan tashqari ijtimoiylashuvning

1) ijtimoiy pedagogik mexanizmlariga quyidagilarni ham kiritsa bo‘ladi:
ijtimoiylashuvning an’anaviy mexanizmi inson tomonidan oila, atrof-muhit,
qo‘shnilar, o‘rtoqlariga xos norma, qarash steriotiplarini o‘zlashtirishni ko‘zda
tutadi. Bu o‘zlashtirish ongsiz holatda amalga oshib taasurotlar yordamida sodir
bo‘ladi.
2) institutsional mexanizm insonning jamiyat institutlari va turli tashkilotlari
bilan o‘zaro munosabati jarayonida kuzatiladi. Bu jarayonda inson turli bilim va
tajribalarni to‘plashi mumkin.
Ijtimoiylashuv omillari. Ijtimoiylashuv bolalar, o‘smirlar, yoshlarlarning
rivojlanishiga ta’sir qiluvchi ko‘p sonli shart-sharoitlar bilan o‘zaro munosabatida
yuzaga keladi. Insonga ta’sir qiluvchi bu sharoitlar omil deyiladi. Aslida ularning
hammasi ham
aniqlanmagan. O’rganilgan omillar haqida bilimlar yetarli emas.
Ijtimoiylashuvning omillari 4 guruhga bo‘linadi;
1. Megaomillar (mega-eng katta)-kosmos, planeta, dunyo, shuningdek bularga
demografik, ijtimoiy siyosiy, ekologik, planetar jarayonlarni ham kiritsa bo‘ladi.
Ular boshqa omil guruhlari orqali yerning barcha aholisining ijtimoiylashuviga
ta’sir ko‘rsatadi.
2. Makroomillar (makro-katta)-davlat, xalq, jamiyat. Bu omillar muayyan
hududda yashovchi aholi ijtimoiylashuviga ta’sir qiladi.

3. Mezoomillar (mezo-o‘rta)-hudud va yashash joyi ommaviy aloqa tarmoqlari,
auditoriya, u yoki bu submadaniyatga tegishliligiga ko‘ra ajratilgan guruhlarning
ijtimoiylashuvi shart-sharoitlari. Mezoomillar etnik qurilmalarni shakllantirish
jarayoniga, mintaqaviy sharoitlarga, shu hududning OAVlariga ta’sir qiladi.
4. Ijtimoiylashuvga mezoomillar mikroomillar orqali ta’sir qiladi. Mikro
omillarga muayyan shaxslarga ta’sir qiluvchi omillar-oila, qo‘shnilar, tengdoshlar
guruhlari, tarbiya muassasalari, turli ijtimoiy, diniy, davlat, xususiy tashkilotlar
kiradi.

SHaxs tug’ilganidan boshlab rivojlanadigan muhit sotsium yoki
mikrosotsium deyiladi.
Tashqi ijtimoiy omillardan tashqari ichki biologik omillar ham mavjud. Ularni bir-
biridan mustaqil o‘rganishning iloji yo‘q. Zamonaviy ilmiy nazariyalarda shaxs
rivojlanishining asosiy omillari sifatida biologik va ijtimoiy omillarajratib
ko‘rsatiladi.
Biologik omillar .Biologik irsiyat insonni inson qiluvchi umumiy jihatlarini
aniqlaydi. Irsiyat deganda ota-onalardan bolalarga turli belgi, o‘xshashlik,
xususiyatlarning o‘tishi tushuniladi. Irsiyatga ko‘ra bolaga ota-onasidan inson
organizmi, asab tizimi, miya va xis tuyg’u organlari, shuningdek, qomat tuzilishi,
soch, teri rangi o‘tadi. Bular insonni boshqa insonlardan ajratib turuvchi tashqi
omillar hisoblanadi. SHuningdek irsiyat bo‘yicha nerv faoliyatini rivojlantiradigan
nerv xusuiyatlari ham o‘tishi mumkin. Irsiyat bolaning tabiiy xususiyatlari asosida
biror bir faoliyat sohasida muayyan qobiliyatlarining shakllanishini ko‘zda tutadi.
Psixologik ma’lumotlarga ko‘ra qobiliyat insonning tabiiy xususiyati bo‘la
olmaydi. Bola qobiliyatlarining namoyon bo‘lishi uning hayot, talim-tarbiya
jarayonlariga bog’liq.
Ota-onadan bolaga o‘tuvchi bir qator kasalliklar mavjud-qon kasalligi,
shizofreniya, epilepsiya, daun kasalligi va boshqalar. Bu kasalliklarni ginetika
o‘rganadi.
Hozirgi paytda bola rivojlanishiga ekologik muhit, atmosferaning buzilishi
kabi tashqi omillar ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning natijasida jismoniy
nuqsonli bo‘lib tug’ilayogan bolalar soni ko‘paymoqda. Bunday bolalarning
muomalaga kirishishi va faoliyat yuritishi nihoyatda og’ir kechadi. SHuning uchun
ularga o‘qitishning yangi metodlari joriy qilinmoqda va bu metodlar ularning aqliy
rivojlanishga erishishlariga yordam beradi. Jismoniy nuqsonli bolalar bilan maxsus
pedagoglar shug’ullanishadi. Bu bolalar o‘z tengqurlari bilan muomalaga
kirishganlarida jiddiy muammolarga duch kelishadi. Bu esa ularning jamiyatga
integratsiyalashuvlarini qiyinlashtiradi. SHuning uchun bunday bolalar bilan

ijtimoiy pedagogik ish olib borishning asosiy maqsadi bolaga tashqi olam bilan
aloqa qilish kanallarini ochishdir.
Ijtimoiy omillar. Insonning biologik mavjudotdan ijtimoiy sub’ektga aylanishi,
uning ijtimoiylashuvi, jamiyatga integratsiyasi natijasida sodir bo‘ladi. Bu jarayon
shaxsning ijtimoiy ahamiyatga ega xislatlari asosida shakllanadigan qadriyat,
ijtimoiy norma, xulq-atvor namunasi orqali amalga oshadi.
Ijtimoiylashuv insonning butun hayoti davomida kechadigan ko‘p qirrali
jarayondir. U ayniqsa bolalik va yoshlik davrida nihoyatda jadallik bilan kechadi.
CHunki aynan bolalikda asosiy ijtimoiy me’yorlar o‘zlashtiriladi.
Bola ijtimoiylashuvida sotsium muhim ahamiyatga ega. Bu ijtimoiy muhitni
bola asta-sekinlik bilan o‘zlashtiradi. Agar bola tug’ilgandan keyin asosan oilada
rivojlansa, uning keyingi rivojlanishi yangi va yangi muhitlar-maktabgacha ta’lim
muassasalari, maktab, maktabdan tashqari tarbiya muassasalari, turli ko‘ngilochar
maskanlarda kechadi.
Yosh ulg’aygan sari ijtimoiy muhit “hududi” kengayib boradi. Bola qanchalik
ko‘p muhitlarni o‘zlashtirsa, u shunchalik keng doira hududini egallashga harakat
qiladi. Bola doimo o‘zi uchun qulay bo‘lgan uni yaxshi tushunadigan, unga hurmat
bilan munosabatda bo‘ladigan muhitni izlashga urinadi. SHuning uchun u bir
muhitdan boshqa muhitga ko‘chib yuradi. Muhit bolaning shakllantirishida, uning
ijtimoiy tajriba to‘plashida ijtimoiylashuv jarayoni uchun muhim ahamiyatga ega.
Muhit tushunchasi turli fan vakillari-sotsiologlar, psixologlar, pedagoglarning
o‘rganish ob’ekti hisoblanadi. Ular muhitning bunyodkorlik salohiyati va bola
shakllanishi, rivojlanishidagi ta’sirini o‘rgandilar.
Ijtimoiylashuv jarayonida muhitning o‘rni Ijtimoiy pedagogikada jamiyat, ijtimoiy
muhit avvalambor bolaning yangi muhitlarga integratsiyalashuvi nuqtai nazaridan
o‘rganiladi. SHu nuqtai nazardan inson va unga ta’sir qiluvchi tashqi omillarning
jamiyatdagi o‘zaro munosabati hamkorlik xarakteriga ega ekanligi muhimdir.
Muhit-inson kirishishi, o‘zini qulay sezishi uchun joylashuvinigina yetarli bilishi
lozim bo‘lgan ko‘cha, uy va boshqa narsalar emas. Balki, muhit bu alohida o‘zaro
munosabatlar tizimi va qoidalari bilan xarakterlanadigan inson jamoalari hamdir.

SHuning uchun inson muhitga yangilik kiritadi, muayyan darajada ta’sir qiladi
hamda o‘zgartiradi va o‘z o‘rnida muhit ham inson oldiga o‘z talablarini qo‘yadi.
U insonni, uning xatti-harakatlarini qabul qilishi ham, inkor qilishi ham mumkin.
Muhitning insonga munosabatini insonning yurish-turishi, uning talablariga
qanchalik javob berishiga qarab aniqlasa bo‘ladi. Insonning xulq-atvori uning
jamiyatda tutgan o‘rni bilan belgilanadi.
Inson jamiyatda bir vaqtning o‘zida bir qancha mavqe’larni egallashi mumkin.
Masalan, ayol ham rafiqa, ham ona, ham ustoz mavqe’larini egallashi mumkin.
Har bir mavqe’ insonga muayyan talablarni qo‘yadi va shu bilan birga unga bir
qancha huquqlarni beradi. Insonning jamiyatdagi muayyan huquq va majburiyatlar
bilan xarakterlanadigan mavqe’i ijtimoiy maqom deyiladi. Insonda tug’ma
maqomlar bo‘lishi mumkin. Insonning ijtimoiy maqomiga millati, tug’ilgan joyi,
familiyasi va boshqa omillar ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bunday maqomlarga
odatda tug’ma maqom deyiladi. Boshqalari esa inson jamiyatda nimalarga mustaqil
erishganligiga qarab belgilanadi. Masalan, ijtimoiy pedagog maqomiga shu
sohadagi kasb tayyorlovchi o‘quv muassasasida ta’lim olgan va bu soha bo‘yicha
diplomga ega bo‘lgan shaxs erishishi mumkin. Yuqoridagi maqomni qo‘lga
kiritilgan maqom desak adashmagan bo‘lamiz.
Maqom insonning jamiyatdagi xulq-atvorini muayyan vaziyatlarda o‘zini shu
maqomdagilar holatiga ko‘ra belgilaydi. Atrofdagilar u shaxsdan nima kutishlari
xam muximdir. SHuning uchun inson maqomi bilan belgilanadigan xulq-atvor
ijtimoiy rol deyiladi. Turli ijtimoiy rollarni o‘zlashtirish shaxs ijtimoiylashuvi
jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Uning murakkabligi jihati shundaki,
jamiyatda faqat jamiyat tomonidan ma’qullanadigan maqomlar bo‘lmasdan
ijtimoiy norma va qadriyatlarga mos kelmaydigan maqomlar ham mavjud.
SHuning uchun bola shakllanishi va rivojlanishi jarayonida ham ijobiy ham salbiy
rollarni o‘zlashtirishi mumkin.
Pozitiv rollarga avvalo oila a’zosining rolini kiritsak bo‘ladi. Oilada bola bunday
rollarning bir nechtasini o‘zlashtiradi: o‘g’il yoki qiz, aka yoki opa, jiyan, nabira,
shuningdek bobokalonlari bilan ham tanishishi mumkin.

Bola o‘z rivojlanishi davomida o‘zlashtiradigan yana bir muhim roli bu
jamoa a’zosi rolidir. Bolalar bog’chasi va maktabda sport to‘garagida tengqurlari
bilan muomala qilganda bola jamoa a’zosi, o‘rtoq, do‘st, o‘quvchi, yetakchi kabi
rollarni o‘zlashtiradi. Har bir inson iste’molchi rolini bajaradi. CHunki u hayoti
mobaynida zarur bo‘lgan narsalarga doim ehtiyoj sezadi. Bular: ovqat, kiyim-
kechak, kitob va boshqalar. Jamiyat insonga taqdim etgan xizmatlardan oqilona
foydalana olishni bola yoshligidayoq o‘zlashtirishi lozim.
Yana bir muhim ijtimoiy rol-o‘z vatani fuqarosi bo‘lish, uni sevish, u bilan
fahrlanish, vatanparvar bo‘lish bilan bog’liqdir. SHu bilan birga bola o‘zlashtirishi
mumkin bo‘lgan boshqa rollar ham bor. Masalan, mutaxassis roli. Uni bola
maktab, litsey yoki boshlang’ich kasbiy bilim yurtlarida o‘zlashtiradi. Salbiy
rollarga daydi rolini misol qilsak bo‘ladi. Katta shaharlar ko‘chalarida, magazin,
bozor, jamoa transportlarida tilanchi bolalarni ham uchratishimiz mumkin. Ular bu
rollarga ko‘nikishgan. O’tgan- qaytganlardan mohirlik bilan pul undirib olishadi.
Ular orasida o‘g’irlik bilan shug’ullanadiganlari ham uchraydi. Ba’zi hollarda
bo‘lsa, ularni bu ishga kattalar undashadi.
Bolaning xulq-atvor mexanizmlarini o‘zlashtirishi unga ijtimoiy munosabatlarga
muvaffaqqiyatli moslashuvini ta’minlaydi. ijtimoiy moslashuv deganda shaxsning
ijtimoiy muhit sharoitlariga ko‘nikishi tushuniladi.
Ijtimoiy moslashuv bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvining sharti va
natijasi hisoblanadi. Bu asosan uch yo‘nalishda olib boriladi: faoliyat, muomala va
anglash. Faoliyat sohasida bolada faoliyat turlarining kengayishi, faoliyatning
zaruriy shakl va vositalarini qo‘lga kiritishi, muomala sohasida muomala
doirasining kengayishi, uning mazmunining chuqurlashishi, jamiyatda qabul
qilingan xulq-atvor me’yorlarini o‘zlashtirish sodir bo‘ladi. Anglash sohasida o‘z
“men”i obrazini shakllantirish, o‘zining ijtimoiy mansublik va ijtimoiy o‘rnini
anglash ro‘y beradi. Bu jarayonlarning barchasini tarbiya tartibga soladi.
Tarbiya ijtimoiylashuv sifatida
So‘nggi o‘n yilliklar davomida pedagogika va boshqa fanlarda
ijtimoiylashuv va tarbiya tushunchalarining o‘zaro munosabati keng muhokama

qilib kelinmoqda. Davlat mafkurasining o‘zgarishi sababli bu muammoga alohida
e’tibor qaratish lozim. SHu bilan birga ba’zi mualliflar tarbiyani ijtimoiylashuv
bilan almashtirishga harakat qilishmoqda. Boshqalari tarbiyani bola
ijtimoiylashuvining bir qismi sifatida o‘rganishadi. Ba’zi olimlar esa
ijtimoiylashuv deganda fuqaroviy va axloqiy tarbiyani tushunishadi. To‘rtinchi
guruh olimlari shaxs ijtimoiylashuvini tarbiyaning asosiy maqsadi deb
hisoblashadi. Biroq tarbiya bola ijtimoiylashuvining asosiy omillaridan biri
ekanligini hamma tan oladi. Tarbiyaning asosida ijtimoiy harakat bo‘lishi, uni
ijtimoiylashuvdan farqlaydi. Ijtimoiylashuv tushunchasini fanga kiritgan Maks
Veberg uni muammolarni yechishga qaratilgan harakat, inson xulq-atvorining
taxminiy variantlarini sub’ektiv anglash sifatida ta’riflagan.
Umuman olganda, ijtimoiylashuv uzluksiz jarayondir, ya’ni inson doimo
jamiyat bilan munosabatda bo‘ladi. Tarbiya esa diskret (uzlukli) jarayondir.
CHunki u muayyan tashkilotlarda amalga oshirilib, zamon va makonda cheklangan
bo‘ladi. Tarbiya pedagogikaning asosiy kategoriyalaridan biridir. SHunga qaramay
tarbiyaning umume’tirof etilgan ta’rifi mavjud emas. Bunga uning ko‘p
ma’noliligini sabab qilib ko‘rsatsak bo‘ladi. Tarbiyani ijtimoiy hodisa, faoliyat,
jarayon, qadriyat, tizim, ta’sir, o‘zaro munosabat sifatida ko‘rib chiqsak bo‘ladi.
Bu tushunchalarning hech qaysisi tarbiya mazmunini to‘liq ochib bera olmaydi.
Quyida ijtimoiylashuvning nisbatan ijtimoiy nazorat qilinuvchi jarayonga
xos bo‘lgan umumiyligini aks etishga harakat qilingan tarbiyaning ta’rifi
keltirilgan. Biroq unda oilaviy, diniy, ijtimoiy tarbiyaning xususiyatlari inobatga
olinmagan. A.V.Mudrik quyidagi ta’rifni ilgari suradi:
Tarbiya-insonning jamiyatga ko‘nikishiga ko‘maklashuvchi va bu ko‘nikish
sodir etiladigan guruh va tashkilotlarning xususiyatlariga mos keluvchi sharoitlar
yaratuvchi insonning ongli rivojlanishi. Bu ta’rif to‘liq to‘g’ri hisoblanmaydi. Bu
faqat muallifning nuqtai nazarini aks ettiradi.
Ijtimoiy omillarni insonga ta’sir ko‘rsatishining tarkibiy qismi bo‘lgan tarbiya
o‘z xususiyatlariga ega. Bu jarayon boshqalaridan farqli ravishda doimo bir
maqsad sari yo‘naltirilgan va bu faoliyat maxsus tayyorlangan odamlar tomonidan

amalga oshiriladi. Tarbiya jarayonida bola ijtimoiylashuviga ta’sir qiluvchi boshqa
omillar- muhit, OAV, madaniyatlar inobatga olinadi. Biroq shuni esda tutish
lozimki, tarbiya boshqa ijtimoiy omillar ichida o‘z o‘rniga ega hamda boshqa
omillarning o‘rnini to‘ldira olmaydi ham, bekor qila olmaydi ham.
Tarbiyaning bola rivojlanishiga ta’siri vaqt o‘tgan sari o‘zgaradi. Bola
qanchalik kichik bo‘lsin, tarbiya uning shakllanishiga shuncha ko‘p ta’sir
ko‘rsatadi. Vaqt o‘tgani sayin tarbiyaning hissasi kamayib boradi. Bu vaqtda
bolaning u yoki bu ijtimoiy qadriyatni tanlashdagi mustaqilligi ortadi.
Borgan sari tashqi tarbiyaviy omillarning ta’siri kamayadi. Biroq boshqa bir
jarayon- o‘z-o‘zini tarbiyalash jarayoni rivojlana boshlaydi. Bolaning o‘z shaxsini
mukammallashtirish, o‘z-o‘zini rivojlantirish bo‘yicha mustaqil faoliyatini
anglashi ortadi. Ma’lumki, o‘z-o‘zini tarbiyalashga ehtiyoj shaxs rivojining eng
yuksak shakli hisoblanadi. Bizning modelga binoan insonning o‘z-o‘zini
tarbiyalashi ehrom bunyod etish bilan barobardir.. SHuning uchun o‘z-o‘zini
tarbiyalash jarayoni bir umrga cho‘ziladi.
Tarbiya o‘z-o‘zini tarbiyalash va boshqa ijtimoiy omillarning (madaniy,
diniy, tarixiy an’analar, OAV, maktab jamoasi, do‘stlar, bolalar bog’chasi va
boshqalar) ijobiy ta’siri natijasida bolaning jamiyatga integratsiyalashuvining
tabiiy jarayonini sodir etadi. Ijtimoiy muhitning ta’siri qanchalik turli bo‘lsa, bola
undan shuncha erkin va mustaqil bo‘ladi.

Xulosa
Demak, bolaning rivojlanishi ikki yo`nalish asosida amalga oshiriladi:
ijtimoiylashuv va indivilualizatsiyalanish.
Agar sotsium tomonidan qabul qilingan xulq-atvor me'yorlarini qabul qilishi bilan
bir qatorda o`z navbatida bola o`zining ham individual xususiyatlarini sotsiumga
qo`shib borishi mumkin va bu jarayon bolaning jamiyatga integratsiyalanishi deb
ataladi.
Bu jarayonlar spontan, stixiyali va tartibsiz holda amalga oshirilishi va
aksincha boshqarilib, ma'lum maqsadga yo`naltirilib ham borilishi mumkin. Bu
jarayon esa tarbiyalash deb ataladi. Bolaning ongli, faol va mustaqil faoliyati esa
o`z-o`zini tarbiyalash jarayoni deb ataladi. Jamiyatdagi barcha mutaxassislarning
va tarbiyachilarning harakatlari bolaning ijtimoiy adaptatsiyalanishiga qaratilgan.
Bolaning ijtimoiy muhitga moslashuviga to`sqinlik qiluvchi ijtimoiy-
ma'naviy fazilatlarning yo`qligi hamda ularning shakllanmay qolishi ijtimoiy
dezadaptsiya deb ataladi. Bunday holatlarda ularning oldini olish hamda ma'lum
chora-tadbirlar ishlab chiqish kerak bo`ladi.
Demak, bolaning jamiyatda ijtimoiy adaptatsiyalanishiga, uning ijtimoiy
statusini qayta tiklashga, yo`qotilgan ijtimoiy munosabatlarni qayta tiklashga
qaratilgan faoliyat turini ijtimoiy reabilitatsiya qilish deb ataladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Оразов, Б. Т. Ижтимоий педагогика: назарий ва амалий asoslar. – Тошкент:
Ипак йўли, 2019. – 280 б.
2. Ҳайдаров, И. А. Ижтимоий педагогika asoslari. – Тошкент: Фан, 2018. –
320 б.
3. Ташпулатов, С. И. Ижтимоий педагогика: методология ва амалиёт. –
Тошкент: Ўзбекистон, 2017. – 240 б.
4. Раҳмонов, А. Ж. Ижтимоий педагогika: muammolar va yechimlar. –
Тошкент: Академик, 2020. – 200 б.
5. Муллаев, Ф. А. Ижтимоий педагогика: оила ва жамият. – Тошкент: Нигор,
2016. – 220 б.
6. Икромов, С. А. Ижтимоий педагогика: назарий asoslar . – Тошкент:
Тошкент давлат иқтисодиёт университети, 2018. – 250 б.
7. Рахимов, С. М. Ижтимоий педагогикада замонавий тенденциялар. –
Тошкент: ТДПУ, 2019. – 290 б.
8. Султонов, А. И. Ижтимоий педагогика: методология ва методлар. –
Тошкент: Педагогика, 2021. – 230 б.
9. Турсунов, А. Ижтимоий педагогика: назарий ва амалиёт. – Тошкент: Фан,
2020. – 260 б.
10. Нурмуратов, Р. Ф. Ижтимоий педагогика: назарий ва амалий asoslar . –
Тошкент: Ибн Сино, 2018. – 300 б.
11. Хамидов, О. Н. Ижтимоий педагогикада олий таълим. – Тошкент:
Ўзбекистон миллий университети, 2019. – 275 б.
12. Алишер, Ш. С. Ижтимоий педагогикада инноватив технологиялар. –
Тошкент: Ижод, 2017. – 220 б.
13. Тожибаев, Б. И. Ижтимоий педагогика: муаммолар ва ечимлар. – Тошкент:
«Зиё Карун», 2016. – 250 б.
14. Нозимов, Т. Н. Ижтимоий педагогика: назарий асослар. – Тошкент: Фан,
2020. – 240 б.

15. Сидиқов, А. С. Ижтимоий педагогикада жамоа роли. – Тошкент:
Ўзбекистон, 2018. – 210 б.
16. Исмонов, М. Х. Ижтимоий педагогикада оиланинг роли. – Тошкент: Ипак
йўли, 2019. – 300 б.
17. Файзиев, Х. М. Ижтимоий педагогика: концепциялар ва методологиялар. –
Тошкент: Ўзбекистон, 2017. – 220 б.
18. Мусулманов, И. А. Ижтимоий педагогикада малака ошириш. – Тошкент:
ТДПУ, 2020. – 240 б.
19. Шукуров, С. С. Ижтимоий педагогика: иқтисодий ва ижтимоий аспектлар.
– Тошкент: Нигор, 2016. – 230 б.
20. Носиров, А. Б. Ижтимоий педагогикада тадқиқот методлари. – Тошкент:
Фан, 2018. – 200 б.
21. Олийжонов, Ф. А. Ижтимоий педагогика: таҳлил ва мулоҳазалар. –
Тошкент: Ўзбекистон, 2019. – 250 б.
22. Исломов, С. Н. Ижтимоий педагогика: концепция ва стратегиялар. –
Тошкент: Ибн Сино, 2019. – 270 б.
23. Мамадалиев, А. Х. Ижтимоий педагогикада оила ва жамият. – Тошкент:
Фан, 2020. – 230 б.
24. Ҳасанов, И. Н. Ижтимоий педагогика: муаммолар ва ечимлар. – Тошкент:
Академик, 2018. – 260 б.
25. Кенжаев, Б. Ш. Ижтимоий педагогика: назарий ва амалий аспектлар. –
Тошкент: Нигор, 2021. – 240 б.

Ijtimoiy pedagogikaning mazmuni, maqsad va vazifalari. Ijtimoiy pedagogikaning tarkibiy qismlari

Sotib olish

O'xshash dokumentlar
Guruh jamoasini tashkil etish, tarbiyalash va hamkorlikda ish olib borish metodikasi
Boshlang’ich ta’lim fanlarini o‘qitish jarayonida sharq mutafakkirlar merosidan foydalanish
Milliy qadriyatlar va an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
O’qitishni tashkil qilishda didaktik o’yin asosida boshlang’ich sinflarda foydalanish. O’quvchilar bilimini o’zlashtirishda samarali metodlar