Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi xususiyatlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	229.5KB
Xaridlar	15
Yuklab olingan sana	06 Sentyabr 2023
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi xususiyatlari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
« MUHANDISLIK TEXNOLOGIYALARI» fakulteti
«SANOAT IQTISODIYOTI VA MENEJMENTI » kafedrasi
«IQTISODIYOT ASOSLARI » fanidan
“Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi
xususiyatlari " mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: dots.
Bajardi:
TOSHKENT

Reja:
Kirish
1-BOB.O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga
o’tishning nazariy zaminlari.
1.1 Ijtimoiy yonaltirilgan bozor iqtisodiyoti konseptsiyasining
mazmun va ahamiyati
1.2 Davlatning ijtimoiy siyosatining mohiyati, maqsadi va vazifalari
1.3 Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modeli
II-BOB O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti:
shakllanishi, hozirgi holati va rivojlanishi.
2.1 O’zbekiston d a i jtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma
bosqich shakllantirish
2. 2 2022- 2026 yillarga mo’ljallangan yangi o’zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi d a milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o’sish
sur’atlarini ta’minlash maqsadlari
Xulosa
Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati
2

Kirish
Kurs ishi mazusining dolzarbligi va zarurati. Bozor munosabatlari sharoitida
ijtimoiy soha – sog’liqni saqlash, ta’lim, madaniyat, uy-joy-kommunal xo’jaligi,
madaniyat, sport, turizm sohalarini rivojlantirish, aholini, ayniqsa uning nochor
toifalarini ishonarli ijtimoiy himoya qilish, mehnat muhofazasi, pensiya ta’minoti,
sug’urta tizimlarini takomillashtirish muammolarini tadqiq etish zarurati
iqtisodiyot fanida yangi yo’nalish – ijtimoiy soha iqtisodiyotining alohida fan
sifatida shakllanishi va rivojlanishiga asos bo’ldi.
O’zbekiston Respublikasining kelajakda mamlakatni yana-da rivojlantirishga
mo’ljallangan strategik vazifalarida “2030-yilga borib mamlakatimizda YaIM
hajmini kamida 2 barobar oshirish...” masalasining qo’yilishi va Prezident
Sh.M.Mirziyoyevning –“Makroiqtisodiy barqarorlikni yana-da mustahkamlash va
iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolish – eng muhim ustuvor
vazifamizdir” – deb ta’kidlashlaridan hamda 2022-2026 yillarga mo’ljallangan
Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror
yuqori o’si sur’atlarini ta’minlash orqali kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi
ichki mahsulotni – 1,6 baravar va 2030 yilga borib aholi jon boshiga to’g’ri
keladigan daromadni 4 ming AQSH dollaridan oshirish hamda “daromadi
o’rtachadan yuqori bo’lgan davlatlar” qatoriga kirish uchun zamin yaratish maqsadi
belgilanganganligi Respublikada ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotnita’minlash naqadar
dolzarb masalalarda ekanligi ko’rinib turibdi.
2030 yilga borib o’rtacha yillik iqtisodiy usish sur’atlari 6,3-6,5 foiz, kapital
kuyilmalar 8,0-8,5 foiz, eksport 9,0-10,0 foizni tashkil etishiga erishamiz. Ushbu
vazifalarga ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtsiodiyoti va uning o’zbekistondagi
xususiyatlari bilan bog’liq masalalar alohida ahamiyat ega.Chunki bugungi kunda
raqobat kurashi tobora kuchayib, shiddatli tus olayotgan va jahon bozori
konyukturasi keskin o’zgarib borayotgan murakkab vaziyatda hamda mamlakat
aholisi soni va ularning iste’mol tovarlariga bo’lgan talabining oshib borishi
hisobga olinib, Respublika iqtisodiyotini jadal rivojlantirish va YaIMning barqaror
o’sish sur’atlarini ta’minlash vazifalari qo’yildi.
3

Kurs ishining maqsadi: ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtsiodiyoti va uning
O’z'bekistondagi xususiyatlari bilan bog’liq masalalarni nazariy asoslar va
amaliy jixatlarini tadqiq etish, umumlashtirish asosida tegishli xulosalarni
chiqarishdan iborat
Kurs ishining vazifalariquydagilardan iborat:
- ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti konseptsiyasining mazmun va
ahamiyatini o’rganish;
- ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining xorijiy davlatlardagi xususiyatlarini
tadqiq qilish;
- bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modelini tahlil qilish ;
- O’zbekiston da ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma bosqich
shakllantirish yo'nalishlarini aniqlash;
- O’zbekistongda bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan iqtisodiy
isloxotlarini yoritib berish;
- 2022- 2026 yillarga mo’ljallangan yangi o’zbekistonning taraqqiyot
strategiyasida milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o’sish sur’atlarini
ta’minlash maqsadlarini tahlil qilish
Kurs ishiningob’ekti: sifatida ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti
tanlangan
Kurs ishining predmeti: mamlakatimizda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor
iqtisodiyotini barpo etish va rivojlantirish bilan bog’liq ijtimoiy iqtisodiy
munosabatlar.
4

I-BOB.O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga
o’tishning nazariy zaminlari.
1.1. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti konseptsiyasining
mazmun va ahamiyati
Ikkinchi jahon urushidan so’ng neoliberalizm tamoyillari Germaniya
Fedirativ respublikasi (GFR) da amaliy jihatdan muvaffaqiyatli tatbiq etila
boshlandi va 1948 yildan boshlab bu g’oyalar davlat doktrinasi maqomini oldi.
O’sha yili“Ordo” nomi bilan V.Oykenning muxarrirligi ostida xo’jalik va ijtimoiy
tuzum to’g’risidagi neoliberallarning yillik jurnalining birinchi soni chop etildi.
V.Oyken ishlatgan “Ordo” so’zi “Tabiiy tuzum ... erkin bozor xujaligi”
tushunchasini bildiradi. Germaniyada neoliberalizm doktrinasi “Oyken maktabi”
ta’sirida xatto “ordoliberalizm” deb atala boshladi.
Ordoliberal konsepsiyasi asosida “ijtimoiy bozor xo’ja ligi” konsepsiyasi ishlab
chikildi. Uni ishlab chiqqan iktisodchi olimlar, professorlar Alfred Myuller-
Armak, Aleksandr Ryustov, Vil gelm Repke va Lyudvig Erxardlar xisoblanadi.
“ Ijtimoiy bozor xo’jaligining”ning mohiyati. GFRdagi neoliberalizm
nazariyotchilari "erkin bozor" tamoyilini va "ijtimoiy tenglashtirish" tamoyiliga
muvofiq adolatli taqsimlashni uyg’unlashtirish g’oyasini ilgari surdilar. “Ijtimoiy
bozor iqtisodiyoti”ning konseptual asoslari birinchi marta A. Myuller-Armak
tomonidan "Iqtisodiyotni boshqarish va bozor iqtisodiyoti" (1947) asarida yoritib
berilgan bo’lib, unda olim birinchi marta ushbu atamani qo’llagan. Bu
yo’nalishdagi tadqiqotlar V.Ryopke, L.Erxard, V.Erxard va boshqalar tomonidan
davom ettirildi. Bundan tashqari, Germaniya kansleri K. Adenauerning o’zi
“ijtimoiy bozor iqtisodiyoti” modelini yaratishni mamlakat iqtisodiy siyosatining
asosiy vazifasi ekanligini V. Ryopkening "Germaniya iqtisodiy siyosati to’g’rimi?"
(1950) deb nomlangan asarining so’z boshi qismida e’lon qildi.
Ikkinchi Jahon urushidan keyin GFR L.Erxardning o’ rtacha y o’ l deb atalmish
samarali iktisodiy siyosati ni milliy iqtisodiyotni yu q ori va barqaror o’ sish sur’atini
ta’minlagan i i jtimoiy bozor x o’ jaligi modelining keng tar q alishiga sabab bo’ldi. U
5

ijtimoiy ziddiyatlarni yumshatishga, tadbirkorlikni xar tomonlama qo’llab-
q uvvatlashga, a h olining o’ rta q atlamining turmush sharoitini yaxshilash uchun
sharoit yaratib berish- ga yunaltirilgan edi.
V.Ryopkening fikricha, “ijtimoiy bozor xo’jaligi” “iqtisodiy insonparvarlik”ga olib
boruvchi yo’ldir. U o’zining “Insonparvarlik jamiyati” nomli kitobida xo’jalik
yuritishning bu turi kollektivizmga- personalizimni,markazlashuvga-
markazlashmagan tizimni, tashkil etishga o’z- o’zidan sodir bo’lishni qarshi
qo’yadi. V.Ryopke fikriga qo’shilgan holda L.Erxard 1957 yilda Xristian-
Demokratik Ittifoqi (XDI ) kongressida GFRda «ijtimoiy bozor iqtisodiyoti»ning
ikkinchi bosqichi boshlanganligini tasdiqlab o’tadi. Biroz vaqt o’tgach, 60-
yillarning boshlarida o’z nashrlaridan birida L.Erxard “Erkin musobaqa, eng
avvalo, ijtimoiy bozor iqtisodiyotining asosiy unsuri” deb ta’kidladi. 1965-yilda
XDIning navbatdagi partiya qurultoyida L.Erxard GFRda “ijtimoiy bozor
xo’jaligini” yaratish dasturi yakunlanganligi, bu mamlakatni “ shakllangan
jamiyat”ga aylantirganligini e’lon qildi.
“Snakllangan jamiyat” doktrinasi L.Erxard va uning maslak- doshlarining fikriga
ko’ra, bu “ijtimoiy bozor xo’jaligini” yara tish orqali erishish mumkin bo’lgan eng
qulay “tabiiy iqtisodiy tartib”ni topish. Unda ijtimoiy tuzum va ishlab chiqarish
munosabatlarining beshta turi va sinfiy ziddiyatlar tug’risidagi marksistix g’oyalar
qat’iyan inkor etiladi. Mazkur doktrina V.Oykenning kishilik jamiyatiga fakat
“markaziy boshkaruv” va “erkin bozor xo’jaligi” turlari xos degan qoidaga
asoslanadi.
Ijtimoiy soha – ijtimoiy hayotning nisbatan mustaqil sohasi, unda xilma-xil
ijtimoiy manfaatlar va ijtimoiy sub’ektlarning munosabatlari amalga oshadi,
shaxsning ijtimoiy shakllanishi yuz beradi; shu bilan bir vaqtda ijtimoiy ne’matlar
etkazib berish va xizmatlar ko’rsatishda band bo’lgan kishilar faoliyatining sohasi
“ijtimoiy munosobatlar” ma’nosidan ancha keng, chunki moddiy negiz va ijtimoiy
munosabatlarni amalga oshiruvchi kishilarni qamrab oladi.
6

1.2. Davlatning ijtimoiy siyosatining mohiyati, maqsadi va vazifalari
Davlatning ijtimoiy siyosati fuqarolarning manfaatlari va ehtiyojlarini qondirishga
yonaltirilgan jamiyatning ijtimoiy sohasini boshqarish boyicha faoliyati .
Aholi farovonligini oshirish, insonlarning mehnat va yashash sharoitlarini
yaxshilash, ijtimoiy adolat tamoyillarini ornatish ijtimoiy siyosatning asosiy
vazifalari hisoblanadi.
Davlat olib boradigan iqtisodiy siyosatning asosiy ijtimoiy vazifasi xodimlarning
iqtisodiy faoliyatlari samaradorligini oshirishdan manfaatdorligini va uning doimiy
ravishda oshishini ta’minlashdan iborat.
Ijtimoiy siyosat iqtisodiyot oldiga quyidagi muammolarni qoyadi:
-insonlarning ijtimoiy ehtiyojlarini qanday usullar va vositalar yordamida
qondirish.
-jamiyatda ne’matlarning adolatli taqsimlanishini qanday yo‗llar yordamida
ta’minlash.
-kishilar farovonligining oshishini ijtimoiy takror ishlab chiqarish
samaradorligining oshishiga monand yuz berishini qanday ta’minlash.
Ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishdagi natijalar mavjud iqtisodiy tizim va
jamiyatning barqarorligini belgilaydi. Ijtimoiy barqarorlik quyidagilarni nazarda
tutadi:
-asosiy iste’mol tovarlari va xizmatlariga barqaror narxlari;
-aholi daromadlarining keskin tabaqalanishiga yo‗l qo‗ymaslik.
Jamiyat a’zolariga ishonchli ijtimoiy himoya va kafolatlar tizimini tarkib toptirish.
Jamiyatning ijtimoiy beqarorligi asosan aholi daromadlarining keskin tabaqalanishi
natijasida aholini ota boy va qashshoq qatlamlariga bolinishi bilan bogliq.
Davlatning ijtimoiy siyosatining asosiy yonalishlari quyidagilarni o ichiga oladi:
1.Bandlik siyosati davlatning mehnatga layoqatli va ishlashni xohlovchilarni ish
joylari bilan ta’minlash orqali ozini ozi boqish uchun imkoniyat yaratishga
qaratilgan siyosat.
7

2. Daromadlar siyosati davlat daromadlarining oqilona taqsimlanishini tartibga
solish siyosati.
Ijtimoiy soliqlar, ijtimoiy dotatsiyalar va byudjet transfertlari kabilar uning vositasi
hisoblanadi. Bandlikni, pensiya bilan ta’minlash va mehnatning ijtimoiy
sugurtalanishini ta’minlash maqsadida firmalardan ular ajratgan mehnat xaqi
summasidan ijtimoiy soliqlar undiriladi. Bularning bir qismi davlat tomonidan
ishsizlar va vaqtincha ish qobiliyatini yoqotganlarga nafaqa korinishida tolanadi.
Daromad soligining progressiv shkalasini belgilash va unga asoslanib soliqlarni
undirish orqali kop daromad olgan kop soliq tolashga erishiladi. Natijada yig‗ilgan
pul davlat byudjetida to‗planib muhtojlarga yordam sifatida beriladi.
3. Ijtimoiy siyosat aholining nochor qatlamlariga yordam berish, ularni qo‗llab-
quvvatlab turish siyosatidir. Davlatning ijtimoiy siyosati ijtimoiy himoyalash va
ijtimoiy nafaqalar yordamida amalga oshiriladi. Aholini ijtimoiy himoyalash
siyosati aholining ozi ishlab pul topishga qodir bo‗lmagan qismiga davlat byudjeti
hisobidan pul va moddiy shaklda yordamni nazarda tutadi. Bu yonalishda quyidagi
tadbirlar amalga oshiriladi: daromadlari kam insonlarni soliqlardan ozod qilish: bir
yola yordam korsatish; bepul yotoqxonalar ajratish ijtimoiy yordam miqyosli
muhtojlar soniga va davlatning moliyaviy imkoniyatlariga bogliq.
Ijtimoiy kafolatlar-jamiyatning har bir fuqaroning oldida ularning zaruriy
ehtiyojlarini qondirish bo‗yicha majburiyatlari. Ijtimoiy kafolatlar tekin ta’lim
olish huquqi, fuqarolarning mehnat qilish qobiliyatini realizatsiya qilish va
mehnatga zorlashning maqsadga muvofiq emasligi boyicha kafolatlar.
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan tub isloxatlar maqsadi inson va uning
manfaatlari, farovonligini ta’minlash hamda insonni har tomonlama kamolga
etkazishga qaratilgandir. Bu maqsad birinchi marta 1990 yil 5 iyunda O’zbekiston
Respublikasining birinchi Prezidenti I. A. Karimov tomonidan “O’tmishdan saboq
chiqarib, kelajakka ishonch bilan” deb nomlangan sobiq O’zbekiston
Kompartiyasining XXII s’ezdida so’zlangan ma’ruzasida “ biz butun iqtisodiyotni
ijtimoiy yo’nalish baxsh etishni, unga insonga, uning talab va ehtiyojlarini
qondirishga qaratishni o’zimizning asosiy vazifamiz deb bilamiz” – deb baralla
8

aytilgan. Ushbu so’zlar bilan I. A. Karimov tomonidan mamlakat mustaqilligi
uchun kurash ayni qizigan paytda, istiqbolda O’zbekistonni mustaqil taraqqiy
ettirishning maqsadi qilib belgilab berilgan.
I. A. Karimov istiqlol arafasida, “O’zbekiston aholisi o’rta hisobda go’sht
mahsulotlarini, sut va sut mahsulotlarini, tuxumni umuman mamlakat aholisiga
nisbatan ikki barobar kam iste’mol qilmoqda. Oyiga o’rta hisobda 75 so’mdan
kamroq yalpi daromad oladigan aholining ulushi mamlakatda 12 foizdan sal
ko’proq bo’lsa, bizning respublikamizda 45 foizga boradi. Bir millionga yaqin
kishi ijtimoiy ishlab chiqarishda o’zining ko’lidan keladigan ishni topa olmayapti.
Ijtimoiy infrastruktura tarmoqlari: sog’liqni saqlash, xalq ta’limi, maktabgacha
bolalar muassasalari juda og’ir ahvolga tushib qolgan. Maktab va kasalxonalarning
60 foizi nobop binolarda joylashtirilganini aytishning o’zi kifoya. Juda o’tkir
iqtisodiy va ijtimoiy muammolar ro’yxatini yana davom ettirish mumkin. Buni,
avvalo, shundan ko’rsa bo’ladiki, insonning har tomonlama uyg’un kamol topishi,
uning shaxs sifatida ma’naviy rivojlanishi bir yoqda tursin, ko’pincha yashash
uchun kerak bo’lgan eng oddiy narsalar ham etishmayapti”, – deb ta’kidlagan.
O’zbekistonda mustaqillik e’lon qilingandan so’ng aholi turmush darajasini yuqori
daraja ta’minlash, inson manfaatlarini ro’yobga chiqarish va uni har tomonlama
rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida ijtimoiy yo’naltirilgan
barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga ega kuchli demokratik huquqiy
davlat va fuqarolik jamiyatibarpo etish maqsadida keng qamrovli islohotlar amalga
oshirila boshlandi.Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun O’zbekistonda
mustaqillikning dastlab davridayoq davlat ijtimoiy siyosatining asoslari yaratilib,
amalga oshirila boshlandi. O’zbekistonda ijtimoiy siyosat ustuvor yo’nalish
hisoblanadi va u bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. O’zbekistonda ijtimoiy
siyosatning o’ziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iboratdir:
- ijtimoiy siyosatni o’tkazishda davlatning boshqarish funksiyasiga egaligi;
- ijtimoiy islohotlarning bosqichma-bosqichligi;
- aholining yashash darajasini keskin tushib ketishiga yo’l qo’ymaslik;
9

- mahalliy o’zini-o’zi boshqarish idoralari mahallalar orqali aholiga aniq manzilli
ijtimoiy yordam ko’rsatish;
- ijtimoiy islohotlarning iqtisodiy va huquqiy asoslarini yaratish.
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat qilib belgilangan:
- aholining iqtisodiy faolligini qo’llab-quvvatlash;
-mahsulot, xizmat va uy-joyning kuchli ichki iste’mol bozorini shakllantirish;
- aholining to’lov talablarini keng miqiyosda qondirish va uning o’sishini
ta’minlash;
- aholining daromad va mulkka egalik darajasining keskin tabaqalashuvining oldini
olish;
- ijtimoiy xizmatlarga bo’lgan zarur kafolatni ta’minlash.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning maqsadi
va vazifalaridan kelib chiqqan holda davlat ijtimoiy siyosati quyidagi asosiy
yo’nalishlarda olib borilmoqda:
- davlat ijtimoiy iste’mol fondlarini tashkil etish va ulardan jamiyatning har bir
a’zosining foydalanishini kafolatlaydigan qonunlarni qabul qilish;
- davlatning markazlashgan ijtimoiy sug’urta fondini tashkil etish;
- ko’rsatilgan xizmatlar va samarali mehnatlari uchun davlat tomonidan beriladigan
imtiyozlar;
- ish haqi va pensiya minimumining davlat tomonidan kafolatlanishi;
- ko’p bolali oilalarga to’lanadigan nafaqalar;
- kam ta’minlangan aholi tabaqalariga moddiy yordam ko’rsatish;
- bolalikdan nogiron va boshqa mehnat qobiliyatini yo’qotganlarni ijtimoiy
qo’llab-quvvatlash;
Demak, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub demokratik islohotlar ijtimoiy
yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat barpo etishga
qaratilgan. Buni ijtimoiy sohadagi islohotlarni amalga oshirish orqali ta’minlash
mumkin. CHunki, har qanday jamiyatning rivojlanganlik darajasi ijtimoiy
masalalarning qay darajada hal etilayotganiga bog’liq. Ijtimoiy masalalar
10

mamlakat taraqqiyotining muhim omili sifatida iqtisodiy rivojlanishga ta’sir etadi.
SHuning uchun ham O’zbekiston Respublikasida davlat ijtimoiy siyosati ijtimoiy
islohotlarni davomli amalga oshirib borish orqali aholi turmush darajasini barqaror
o’stirib borishdan iboratdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida “gi
Farmonida “ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo’naltirilgan aholi bandligi va real
daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoyasi va sog’lig’ini saqlash
tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish,
arzon uy-joylar barpo etish, yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va
ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo’yicha
maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at
va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish”
vazifalari belgilangan1.
Ozbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks
rivojlantirish konsepsiyasida f uqarolarni ijtimoiy himoya qilish tizimini
mustahkamlash va ularga davlat xizmatlari ko‗rsatish, aholining ijtimoiy zaif
qatlamlarini himoya qilish hajmlari va shakllarini kopaytirish yonalishda davlat
pensiya tizimini, davlat xizmatchilari ish haqi fondini isloh qilish, ijtimoiy
kafolatlar va nafaqalar tolash tizimini takomillashtirish, vaqtincha ishsizlikdan
sugurta qilishni soddalashtirish, ijtimoiy sugurtaning amaldagi tizimini xalqaro
normalarga va JST konvensiyalariga muvofiqlashtirish, kasb-hunar-texnik ta’lim
tizimini modernizatsiya qilish, katta yoshdagilarni zamonaviy kasblarga oqitish va
shu kabilar nazarda tutiladi.
Fuqarolarga xizmat korsatish imkoniyatlarini kengaytirish va yaxshilash
maqsadida aholining ishlab chiqarish resurslaridan, dorivositalaridan, sogliqni
saqlashning sifatli va kafolatli xizmatlaridan, zamonaviy ta’lim tizimini qurgan
holda ta’limdan teng foydalanilishini ta’minlash va xotin-qizlarning
iqtisodiyotning barcha sektorlarida ishtiroki cheklanishini bartaraf etish va shu
kabilar nazarda tutiladi.
11

1.3 Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modeli
O’zbekiston uchun mamuriy- buyruqbozli iqtisodiyotining ijtimoyi- iqtisodiy
oqibatlari mamlakatimizning birinchi Prezidenti I.Karimov asarlarida
umumlashtirilgan:
- bir yoqlama rivojlangan, mo’rt, zaif iqtisodiyotga asoslangan markazga qaram
yarim mustamlaka mamlakat.
- boy mineral xomashyo resurslaridan nazoratsiz va ayovsiz foydalanishga hamda
paxta yakkahokimlikka asoslangan iqtisodiy tizim.
- mahalliy xomashyolari qayta ishlash quvvatlarini ibtidoiy darajadaligi, ishlab
chiqarishning texnologik asbob-uskuna va butlovchi qismlar, shuningdek, yoqilg’i
ta’minotida markazga qaramlik.
- eng muhim oziq-ovqat mollari (un, shakar, go’sht-sut mahsulotlari)va boshqa
xalq iste’moli mahsulotlarining chetdan keltirilishi.
- paxta xomashyosi mahsulotlarining suvtekinga tashib ketilishi, oltin, qimmatbaho
va rangli metallar, strategik ahamiyatga ega materiallar jahon bozorida o’ta
xaridorgir bo’lgan boshqa qimmatbaho mahsulotlami ishlab chiqarish va sotishdan
keladigan foydaning O’zbekiston xazinasiga tushmasligi.
- iqtisodiy o’sish sur’atlari samaradorligi ko’rsatkichlarining salbiy darajadaligi
ortib borishi, moliya-pul tizimining butkul ishdan chiqishi.
- xorijiy mamlakatiar bilan bevosita tashqi iqtisodiy aloqalarning cheklanganiigi.
- qishloq joylarda yashirin ishsizlik, shahar va qishloqdagi turmush darajalaridagi
farqning ortib borishi.
- O’zbekiston aholisi turmush darajasi ko’rsatkichlarining sobiq SSSRdagi eng
oxirgi o’rinardan biriga tushib qolganligi.
-ekologik muammolaming keskinlashuvi, er-suv resurslaridan ayovsiz foydalanish,
erlar sho’rlanishining ortishi, cho’l zonalarining kengayishi.
Ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga o’tish ko’plab
mamlakatlarda umumiy tendensiyaga ega. Bu jarayon iqtisodiyotni erkinlashtirish,
chuqur institutsional (eng avvalo, mulkchilik munosabatlarida) o’zgarishlarni o’z
ichiga oladi, biroq, bir vaqtning o’zida moliyaviy barqarorlashtirish chora-
12

tadbirlarini amalga oshirilishini taqozo etadi. Buchora-tadbirlar bozor iqtisodiyotga
o’tish davrida amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrining umumiy
mazmuni iqtisodiy munosabatlarning alohida unsurlarini isloh qilish yoki iqtisodiy
siyosatga tuzatishlar kiritish emas, balki butun iqtisodiy munosabatlar tizimini
o’zgartirishdan iboratdir.
Markazlashgan ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor
iqtisodiyotiga o’tishda maqsad bir xil bo’lsa-da, turli mamlakatlar turli yo’llarni
tanlashlari mumkin. Mamlakatimiz musaqillikga erishgach ijtimoiy yo’naltirilgan
bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik davlat barpo etishni maqsad
qilib qo’ydi O’zbekistonda esa o’ziga xos madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy
xususiyatlarini hamda bu yo’ldagi jahon tajribasini hisobga olgan holda
revolyusion to’ntarishlarsiz, ijtimoiy to’qnashuvlarsiz, ijtimoiy himoyani
kuchaytirgan holda asta-sekinlik, lekin qat’iyatlilik bilan bosqichma-bosqich
rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’li tanlandi. Bozor munosabatlariga
bosqichma-bosqich o’tish tamoyilini amalga oshirish iqtisodiyotni isloh qilishning
asosiy bosqichlarini aniq farqlash, bu bosqichlarning har biri uchun aniq
maqsadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab qiladi.
Mamlakatimiz iqtisodiyotini isloh qilish va ijtimoiy yo’naltirilgan bozor
iqtisodiyotini shakllantirish asosida uni chuqur tanazzuldan chiqarib, barqaror
rivojlantirishga, aholi turmush farovonligiga erishishga qaratilgan tub
o’zgartirishlar siyosatining strategik maqsadlari I.A.Karimovning “O’zbekiston
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida” nomli asarida quyidagicha izohlab
berildi:
1. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma-bosqich shakllantirish,
qudratli va tinimsiz rivojlanib boradigan, kishilar hayoti va faoliyati uchun zarur
shart-sharoitlarni ta’minlaydigan iqtisodiy tizimni barpo etish.
2. Ko’p ukladli iqtisodiyotni yaratish, insonning mulkdan mahrum bo’lishiga
barham berish, tashabbuskorlik va uddaburonlikni butun choralar bilan
rivojlantirish negizi bo’lgan xususiy mulkning davlat tomonidan himoya qilinishini
ta’minlash.
13

3. Korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish, ularning xo’jalik
faoliyatiga davlatning bevosita aralashuvidan voz kechish, iqtisodiyotni
boshqarishning ma’muriy-buyruqbozlik usullarini bartaraf etish, iqtisodiy omillar
va rag’batlantirish vositalaridan keng foydalanish.
4. Iqtisodiyotda moddiy, tabiiy va mehnat resurslaridan samarali foydalanishni
ta’minlaydigan chuqur strukturaviy o’zgarishlar qilish, raqobatbardosh mahsulotlar
ishlab chiqarish, jahon iqtisodiy tizimiga qo’shilib borish.
5. Kishilarda yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish, ularning dunyoqarashini
o’zgartirish, har bir kishiga o’z mehnatini sarflash sohasi va shakllarini mustaqil
belgilash imkonini berish” 1

Anashu strategik maqsadlardan kelib chiqqan holda b ozor iqtisodiyotiga
o’tishning jaxon tajribasi o’rganilib bozor iqtisodiyotiga o’tish konsepsiyasi
yaratildi. Ushbu konsepsiyada bozor iqtisodiyotiga o’tish qonun- qoidalari va
uning mamlakatimizdagi xususiyatlari ochib berildi.
O’zbekistonda bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yaxlit modeli uchta
tarkibiy qismning sintezidir:
— ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti milliy modelining muhim
xususiyatlari;
- qat'iy markazlashgan ma'muriy-buyruqbozlik tizimidan boshqaruvning bozor
mexanizmiga o'tishning yetakchi tamoyillari;
— iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish, inqirozdan chiqish, barqarorlik va
barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashning aniq yo’nalishlari.
O’zbekistonda bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yaxlit modeli umum
etirf etilgan bozor tamoillariga asoslanadi. O’zbekistonda bozor munosabatlariga
o’tish yo’li ijtimoiy-yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan.
Bu yo’lni amalga oshirishga, iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga mamlakatimiz
birinchi Prezidentimiz I.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan beshta muhim
tamoyil asos qilib olingan. Aynana shu tamoillar “O’zbek modeli”ni o’ziga xos
1
Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. –Т.,
“Ўзбекистон”, 1995, 18-бет .
14

tomonini , boshqa mamlakatlarning bozor iqtisodiyotiga o’tish modellaridan
farqini aks ettiradi. Bu tamoillar quydagilardir:
- iqtisodiyotni mafkuradan xoli qilish, uning ustunligini ta’minlash; o’tish davrida
davlatning bosh islohotchi bo’lishi;
- butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni qonunlarga asoslanishi, qonunlar
ustunligining ta’minlanishi;
- bozor munosabatlariga o’tish bilan bir qatorda aholini ijtimoiy himoyalash
sohasida kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish.
- bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish.
Bozor munosabatlariga o’tishda bu tamoyillarning hammasi ham muhim
ahamiyatga egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich
o’tish tamoyili alohida e’tiborga loyiq. Chunki tegishli huquqiy negizni, bozor
infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko’nikmalarini hosil qilish, yangi
sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo’ladi.
Bundan tashqari, bozor munosabatlariga o’tish faqatgina iqtisodiyot sohalarini
o’zgartirish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy hayotning bir-birlari bilan uzviy
bog’liq bo’lgan barcha sohalarini, shu jumladan siyosiy, ma’naviy-axloqiy, maishiy
va boshqa sohalarni ham tubdan o’zgartirishni taqozo qiladi. Bularning hammasi
bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich, evolyusion yo’l bilan o’tish haqidagi
g’oya juda muhim va afzal ekanligini ko’rsatadi.
Bozor munosabatlariga o’tishda bu tamoyillarning hammasi ham muhim
ahamiyatga egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich
o’tish tamoyili alohida e’tiborga loyiq. Chunki tegishli huquqiy negizni, bozor
infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko’nikmalarini hosil qilish, yangi
sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo’ladi.
15

II-BOB Ozbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor
iqtisodiyoti:shakllanishi,hozirgi holati va rivojlanishi.
2.1 O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini
bosqichma bosqich shakllantirish.
Bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tish tamoyilini amalga oshirish
iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy bosqichlarini aniq farqlash, bu bosqichlarning
har biri uchun aniq maqsadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab
qiladi.
Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o’tishning birinchi bosqichida quyidagi
ikkita vazifani birdaniga hal qilish maqsad qilib qo’yilganligi ta’kidlanadi:
- totalitar tizimning og’ir oqibatlarini engish, tanglikka barham berish,
iqtisodiyotni barqarorlashtirish;
- Respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda
bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish.
Shu vazifalarni hal qilish uchun birinchi bosqichda isloh qilishning quyidagi
muhim yo’nalishlari aniqlab olindi va amalga oshirildi:
- o’tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohotlarning qonuniy-huquqiy
negizini mustahkamlash;
- mahalliy sanoat, savdo, maishiy xizmat korxonalarini, uy-joy fondini
xususiylashtirish, qishloq xo’jaligida va xalq xo’jaligining boshqa sohalarida
mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish;
- ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish, moliyaviy ahvolning
barqarorlashuvini ta’minlash.
Respublikada bozor munosabatlariga o’tishning birinchi bosqichida iqtisodiyotda
va ijtimoiy sohada yuz bergan tub o’zgarishlar uning o’z taraqqiyotida keyingi sifat
jihatdan yangi bosqichga o’ta boshlash uchun mustahkam shart-sharoit yaratdi.
Shu bilan birga isloh qilishning birinchi bosqichi natijalari keyingi bosqichning
strategik maqsadlari va ustun yo’nalishlarini aniq belgilab olish imkonini berdi.
16

Ikkinchi bosqichda investitssiya faoliyatini kuchaytirish, chuqur tarkibiy
o’zgarishlarni amalga oshirish va shuning negizida iqtisodiy o’sishni ta’minlab,
bozor munosabatlarini to’liq joriy qilish maqsad qilib qo’yiladi. SHu maqsaddan
kelib chiqib quyidagi bir qator vazifalar ajratib ko’rsatildi:
- davlat mulklarini xususiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga etkazish;
- ishlab chiqarishning pasayishiga barham berish va makroiqtisodiy barqarorlikni
ta’minlash;
- milliy valyuta-so’mni yana ham mustahkamlash;
- iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini tubdan o’zgartirish, xom ashyo etkazib
berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o’tish.
O’tish davrining ikkinchi bosqichida aholining kam ta’minlangan qatlamlarini
ijtimoiy himoyalashni kuchaytirish, ularga tegishli yordam ko’rsatish borasida
birinchi bosqichda tutilgan yo’l davom ettiriladi.
Bu esa iqtisodiyot sohasida quyidagi aniq vazifalarni amalga oshirishni ko’zda tutadi:
- iqtisodiyotning barcha sohalari va tarmoqlarida erkinlashtirish jarayonini izchillik
bilan o’tkazish va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish;
- xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish va shu asosida amalda
mulkdorlar sinfini shakllantirish;
- mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini, avvalo, bevosita yo’naltirilgan
sarmoyalarni keng jalb etish uchun qulay xuquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy
omillarni yanada kuchaytirish;
- kichik va o’rta biznes iqtisodiy taraqqiyotda ustivor o’rin olishiga erishish;
- mamlakatning eksport salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash,
iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiy tizimiga keng ko’lamda integratsiyalashuvini
ta’minlash;
- iqtisodiyotda mamlakatimiz iqtisodiy mustaqilligini yanada mustahkamlashga
qaratilgan tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish
Amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asl maqsadi insonga munosib
yashash va faoliyat ko’rsatish sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat. SHu sababli
17

iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning butun davri davomida aholini ijtimoiy
himoyalash bo’yicha chora-tadbirlar ko’rish ob’ektiv zaruratdir.
Respublikada aholini ijtimoiy himoyalash chora-tadbirlari quyidagi yo’nalishlar
bo’yicha amalga oshirildi.
Birinchi yo’nalish – narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi ortib
borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam
oshirib borish.
Ikkinchi yo’nalish – Respublikaning ichki iste’mol bozorini himoya qilish hamda
oziq-ovqat mahsulotlari va sanoat mollari asosiy turlari iste’molini muayyan darajada
saqlab turish.
Uchinchi yo’nalish – islohotlarning dastlabki bosqichida aholining kam
ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va qo’llab-quvvatlash.
Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichda, birinchi navbatda, qishloq xo’jaligi
tubdan isloh qilinib, mamlakatimiz iqtisodiyoti va ekologiyasiga katta zarar
etkazgan paxta monopoliyasiga barham berildi. Qishloq xo’jaligi ekinlari tarkibi
o’zgartirildi. Mamlakatda g’alla mustaqilligiga erishildi. Buning natijasida
O’zbekiston o’zining g’allaga bo’lgan ehtiyojini qoplabgina qolmasdan, qo’shni
MDH mamlakatlariga, Afg’oniston, Eron kabi davlatlarga g’alla va un
mahsulotlarini eksport qilmoqda. Mamlakatimizda yangi neft-gaz konlarini
aniqlash, bu sohaga investitsiyalarni, shu jumladan, xorijiy sarmoyalarni jalb etish
orqali yirik korxonalarning qurilishi va rekonstruksiya qilinishi natijasida neft
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 1990 yilga nisbatan 3 barobar ortdi. Respublika
energetika mustaqilligiga erishdi.
Shunday qilib, birinchi bosqichida islohotlarning barcha yo’nalishlari mavjud
iqtisodiy tizimning izchillik bilan bozor iqtisodiyotiga o’sib o’tishini ta’minladi.
Bu islohotlar O’zbekistonning mustaqilligini iqtisodiy jihatdan ta’minlash, uni
iqtisodiy jihatdan rivojlangan va xalqaro miqyosda obro’-e’tiborli mamlakatga
aylantirishga xizmat qildi.
Iqtisodiy islohatlarining ikkinchi bosqichi faol demokratik yangilanishlar va
mamlakatni modernizatsiya qilish davri bo’lib,unda iqtisodiyotni modernizatsiya
18

qilish va isloh etishni yanada chuqurlashtirish,investitsiya faoliyatini kuchaytirish,
chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, shuning negizida iqtisodiy o’sishni
ta’minlab, bozor munosabatlarini to’liq joriy qilish maqsad qilib qo’yildi.Mazkur
bosqichda amalga oshirilishi lozim bo’lgan vazifalar quyidagilardan iborat qilib
belgilangan edi:
-iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish;
-davlat mulkini xususiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga etkazish;
-iqtisodiy o’sishni va makroiqtisodiy mutanosiblik hamda barqarorlikni ta’minlash;
-milliy valyuta –so’mni yanada mustahkamlash;
-iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini tubdan o’zgartirish, xomashyo etkazib
berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o’tish
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga
murojaatnomasida iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning quyidagi
ustuvor yo’nalishlari belgilab berildi:
- O’zbekistonni texnologik rivojlantirish va ichki bozorni modernizatsiya qilish
bo’yicha kuchli milliy g’oya, milliy dastur ishlab chiqish;
- Faol tadbirkorlik, innovatsion g’oyalar va texnologiyalarni qo’llab-quvvatlash
yili davlat dasturini amalga oshirish;
- mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini samarali ta’minlash;
- soliq yukini kamaytirish va qulaylashtirish, shu asosda ishlab chiqarishni va
soliqqa tortiladigan bazani kengaytirish;
- tez rivojlanayotgan, yiriklashib borayotgan korxonalarni rag’batlantirish
siyosatiga o’tish;
- byudjet tizimini qayta ko’rib chiqish, byudjet daromadlari va xarajatlari xalqimiz
uchun ochiq va oshkora bo’lishini ta’minlash;
- investitsiya dasturlarini shakllantirishda puxta rejalashtirilgan, uzoq muddatga
mo’ljallangan yagona konsepsiyani yaratish;
- milliy yuk tashuvchilarni qo’llab-quvvatlash, tadbirkorlarga qo’shimcha
sharoitlar yaratish maqsadida “Milliy logistika portalini” tashkil etish;
qishloq xo’jaligini yanada isloh qilish bo’yicha komleks dastur ishlab chiqish;
19

- hududlarni jadal rivojlantirish;
- qurilish sohasini 2030 yilgacha innovatsion rivojlantirish dasturini ishlab
chiqish 2
.Bunda amaliy natijakorlik, inson manfaatlari va yana bir bor inson
manfaatlari - iqtisodiy isloxotlarimizning o’zak masalasidir. 3
2017-2021-yillarda 0’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi quyidagi yo’nalishlami o’z ichiga oladi:
I. Davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirishning ustuvor
yo’nalishlari.
II. Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh
qilishning ustuvor yo’nalishlari.
III. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlari.
IV. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari.
V. Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash
hamda chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi
ustuvor yo’naIishlar.
“Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish” deb nomlangan uchinchi
yo’nalishda ko’rsatilgan chora-tadbirlarni ro’yobga chiqarish uchun milliy valyuta
va narxlarning barqarorligini ta’minlash, valyutani tartibga solishning zamonaviy
bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, mahalliy byudjetlarning
daromad bazasini kengaytirish, tashqi iqtisodiy aloqalarni kengaytirish, eksportga
mo’ljallangan mahsulot va materiallar ishlab chiqarish uchun zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish, transport-logistika infratuzilmasini, tadbirkorlikni
rivojlantirish hamda xorijiy investorlar uchun investitsiyaviy jozibadorlikni
oshirish, soliq ma’murchiligini yaxshilash, bank faoliyatini tartibga solishning
zamonaviy prinsiplari va mexanizmlarini joriy etish, ko’p tarmoqli fermer
xo’jaliklarini rivojlantirish, shuningdek turizm industriyasini jadal rivojlantirish
nazarda tutilgan. SHuningdek, ushbu yo’nalish xususiy mulkni, moliya bozorini
2
Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисга мурожаатномаси.//Халқ сўзи,
2017 йил 23 декабрь.
3
Мирзиёев Ш.М . Янги Узбекистон стратегияси [Матн] / Ш.М. Мирзиёев. - Тошкент: “0‘zbekiston”
нашриёти, 2021. - 127 б.
20

himoya qilish, qishloq xo’jaligini modernizatsiyalash, zargarlik sohasini
rivojlantirish, ayrim milliy korxonalarning aksiyalarini (IPO) nufuzli xorijiy fond
birjalariga dastlabki tarzda joylashtirishga tayyorgarlik ko’rish chora-tadbirlarini
ham o’z ichiga oladi. 2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi asosida
davlat va jamiyatda sodir bo’lgan kuchli modernizatsiya jarayoni barcha sohada
jadal sur’atlarda yuksalishni yuzaga keltirdi. Bu dunyo hamjamiyatining ham
yuksak e’tirofiga sazovor bo’ldi.
Xarakatlar strategiyasining iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish
yo’nalishida o’tgan 5 yil davomida asosiy iqtisodiy islohotlar makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash, inflyasiya darajasi, soliq yukini kamaytirish va
soddalashtirish, iqtisodiyot tarmoqlarini diversifikatsiya qilish, biznesga qulay muhit
yaratish, infratuzilmani takomillashtirish, qishloq xo’jaligi, iqtisodiy integratsiya,
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish kabi islohotlar jadal sur’atlarda olib borildi.
Xususan, Harakatlar strategiyasi doirasidagi quydagilar amalga oshirildi:
- ortiqcha yig’imlarni bekor qilish va soliq stavkalarining normallashtirilishi tufayli
tadbirkorlik sub’ektlari uchun soliq yuki kamaytirildi. Bunda, mol-mulk, daromad
va ijtimoiy soliq stavkalari 2 barobar pasaytirildi. Qo’shilgan qiymat
solig’i 20 foizdan 15 foizga tushirildi , rejali tekshiruvlar, shuningdek, 42 tur dagi
faoliyatga litsenziyalar va ruxsatnomalar berish bekor qilindi.
- 2017–2021 yillarda Harakatlar strategiyasi doirasida sanoatning etakchi
tarmoqlari (to’qimachilik, elektrotexnika, avtomobil sanoati, qurilish materiallari
sanoati, kimyo va neft-kimyo sanoati, qishloq xo’jaligi mashinasozligi, energetika
kabi tarmoqlar) nirivojlantirish strategiyalari qabul qilindi.
- O’zbekistonda 23 ta erkin iqtisodiy zona faoliyat yuritmoqda. Ularda umumiy
qiymati 2,6 mlrd. dollarlik 453 ta loyiha amalga oshirilib, 36 mingga yaqin ish
o’rni yaratildi. Erkin iqtisodiy zonalarga xorijiy investorlarni jalb qilish uchun
tegishli imtiyoz va preferensiyalar taqdim etildi.
- etakchi tarmoqlarga ixtisoslashgan kichik sanoat zonalari n ing samarali
faoliyati uchun tegishli infratuzilmalar yaratildi. Hozirda 348 ta kichik sanoat zonasi
21

faoliyat yuritmoqda. Kichik sanoat zonalarida 5 trln. so’mlik 1497 ta loyiha ishga
tushirilib, 36 mingdan ziyod kishining bandligi ta’minlandi.
- O’zbekistonda turizm sohasini tubdan isloh qilish orqali sayyohlik
infratuzilmasi rivojlantirildi. Xalqaro sayyohlar soni 2016 yildagi 2 mln. dan 2019
yilda 6,7 mln. gacha ko’paydi. BMT huzuridagi Jahon turizm tashkiloti (YUNVTO)
ma’lumotlariga ko’ra, O’zbekiston 2019 yilda eng yaxshi rivojlanayotgan sayyohlik
yo’nalishiga ega mamlakatlar beshligiga kirdi. 2016–2021 yillarda mahalliy
sayyohlarning soni 24 mln. ga etgan bo’lsa, xorijliklarning soni qariyb 20
mln. kishini tashkil etdi.
- milliy valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish
tamoyillarini joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich
liberallashtirilishi bilan bog’liq amaliy qadamlar bo’ldi.
- tashqi savdoni yanada erkinlashtirish, jahon bozorida talab yuqori bo’lgan
mahsulotlar eksportining nomenklaturasini oshirish uchun sharoit yaratildi
Harakatlar strategiyasida belgilangan ustuvor vazifalarni izchil amalga oshirish,
iqtisodiy sohalarni yanada rivojlantirish va amalga oshirilgan tarkibiy islohotlar
samarasi 2017-2021 yillarda YAIM o’rtacha yillik o’rtacha o’sish suratlari 104,9
foizni tashkil qildi. 2016-2021 yillarda YAIM 1,3 barobar oshdi. Aholi jon boshiga
YAIM xajmini aholi jon boshiga 1,2 barobar oshdi.
Ijtimoiy sohaning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda uning amal
qilishidagi asosiy yo’nalishlarini ijtimoiy yordam, ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy
xizmatlar singari muhim faoliyatlarga ajratish mumkin. (2.1-rasm). Ushbu
yo’nalishlar ijtimoiy sohaning nazariy asoslarini o’rganishda va faoliyat turlariga
aniqlik kiritishda aniq ma’lumotlarga ega bo’lish imkoniyatini kengaytiradi va
sohani yaqindan bilishimizga sharoit yaratadi.
22

2.1 rasm
Rasm malumotlari ham ko'rsatib turibdi ijtimoiy sohaning nufuzi yildan yilga
ortib bormoqda va buning natijasida esa Respublika aholisining yashash sharoitlari
yaxshilanmoqda. Masalan ijtimoiy nafaqalar uchun ajratilgan 2016 yilgi va 2022
yilgi pul mablag’lari faqi deyarli besh barobarga o'sishi, shu bilan bir qatorda
bunga asosiy sabab aholi soninjng o'sishi ham tasir etadi. Ushbu 6-7 yil oralig'ida
soha uchun jalb etilgan mablag'lar farqi 10 mlrd so'mdan ko'proqni tashkil etadi.
O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlab
o’tganlaridek, «Bozor mexanizmlarini joriy etishdan oldin insonlarni ijtimoiy
himoya qilish tadbirlari amalga oshirilmog’i lozim. Davlat o’z aholisini himoya
qila olgan taqdirdagina, insonparvar hisoblanadi»deyilgan. Shu maqsadda har yili
ijtimoiy himoya tizimiga ajratiladigan aramoyalarning ko’lami ortib bormoqda.
Masalan, 2018 yilda byudjet mablag’larining 51,9%i 2019 Davlat dasturi doirasida
aholining ijtimoiy himoyasiga 484 mlrd, so’mdan ortiq (53,8%), 2020 yilda 1,5
trln. so’mdan ortiq (54,6%), 2022 yilda 2 trillion so’m miqdorida mablag’ ajratildi.
2016- yil – «Sog’lom ona va bola» yilida mamlakatimiz tibbiyot muassasalarini
zamonaviy diagnostika va davolash uskunalari bilan jihozlash uchun 80 million$
23

qiymatidagi kredit va grant mablag’lari yo’naltirildi, farzand ko’rish yoshidagi
ayollar va bolalar tibbiy ko’rikdan o’tkazilib, sog’lomlashtirildi.
Aholiga majburiy ijtimoiy kafolatlarni ta’minlash, aholining ehtiyojmand
qatlamlarini ijtimoiy himoyasini hamda keksalar va imkoniyati cheklangan
shaxslarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish, ijtimoiy xizmat
ko’rsatishni yaxshilash, aholiga ijtimoiy xizmatlar ko’rsatishda davlat-xususiy
sherikligini rivojlantirishga davlatimiz timonidan katta e’tibor berib kelmoqda.
Aholiga tibbiy va ijtimoiy-tibbiy xizmat ko’rsatish qulayligi hamda sifatini
oshirishga, aholi o’rtasida sog’lom turmush tarzini shakllantirishga, tibbiyot
muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga yo’naltirgan holda
sog’liqni saqlash sohasini, eng avvalo, uning dastlabki bo’g’inini, tez va
shoshilinch tibbiy yordam tizimini yanada isloh qilish kabi muhum vazifalar
belgilab berilgan:
- aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish; -
aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish; - yangi ish o’rinlari
yaratish hamda aholining, eng avvalo, o’rta maxsus va oliy o’quv muassasalari
bitiruvchilari bandligini ta’minlash, mehnat bozori infratuzilmasining mutanosib
rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini kamaytirish;
- mehnatga layoqatli aholining mehnat va tadbirkorlik faolligini to’liq amalga
uchun sharoitlar yaratish, ishchi kuchi sifatini yuksaltirish, ishga joylashtirishga
muhtoj shaxslarni kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish
tizimini kengaytirish.
O`zbekiston Respublikasi aholisining turmush darajasi va farovonligini
o`rganish maqsadida, davlat statistika organlari tomonidan har yili uy
xo`jaliklarida tanlama usulda kuzatuvlar o`tkaziladi.
"Aholi turmush darajasi" tushunchasi juda murakkab va ko'p qirrali bo'lib, uni
tavsiflash uchun biror indikatorni tanlash qiyin, shuning uchun bu atamaning turli
jihatlarini tavsiflaydigan bir qator statistik ko'rsatkichlar hisoblab
chiqiladi.Bugungi kunda aholining turli guruhlari manfaatlari hisobga olinmoqda,
ish bilan bandlikning samarali tizimi va ish haqi to’lash tizimi, aholini ijtimoiy
24

muhofaza qilish bo'yicha chora-tadbirlarni ko’rish orqali har bir insonga munosib
hayot bilan ta’minlanmoqda.
So`nggi yillarda hukumatimiz tomonidan aholi daromadlari va turmush darajasini
yanada oshirish, fuqarolarni ijtimoiy qo`llab-quvvatlash maqsadida amalga
oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida aholi jon boshiga to`g`ri keladigan
daromadlar, ish haqi va pensiyalar izchil ravishda o`sib borgani yaqqol namoyon
bo`lmoqda.
Aholini ijtimoiy himoya qilish – bu davlatning bevosita aniq maqsadli,
aholining normal yashash sharoitlarini ta'minlovchi kafolatlar tizimidir. Aholini
ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish,
xotinqizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, keksalikni, mehnatga
layoqatliligini yoki boquvchisini yo’qotishni sug’urtalash (pensiya ta’minoti), kam
ta'minlangan oilalarga ijtimoiy to’lovlar (bolalar uchun nafaqalar), vaqtinchalik
ishsizlarni ijtimoiy qo'llab-quvvatlash (ishsizlik nafaqalari), moddiy
ta’minlanganligi va xizmatlarini hisobga olgan holda aholining ayrim toifalari
uchun imtiyoz va qulayliklar (patronaj xizmatlari ko'rsatish, mahsulot, dori-
darmonlarni yetkazib berish va h.) berish, onalikni himoya qilish(tug’ruqgacha va
tug’ruqdan keyingi mehnat ta’tillari), salomatlikni sug'urtalash (vaqtinchalik
mehnatga layoqatsizlik nafaqalari), ta’lim olayotgan yoshlarni moddiy qo’llab-
quvvatlash (stipendiyalar), nogironlikning oldini olish va mehnat qobiliyatini
tiklash (nogironlarni reabilitatsiya qilish, protezortopedik markazlar) tizimi orqali
ta'minlanadi.
Davlat qonunlar va qonunosti hujjatlar tizimi orqali aholini ijtimoiy himoya qilish
darajasini tartibga soladi, eng kam yashash minimumini aniqlaydi va undan kelib
chiqqan holda, eng kam oylik ish haqi, ijtimoiy to’lovlar, sug'urta mukofotlari va
ijtimoiy yordam (imtiyozlar) turlarini belgilaydi, ijtimoiy himoya qilishda ishtirok
etuvchi xizmat (idora) larning faoliyatini muvofiqlashtiradi. Shu bilan birga,
aholini ijtimoiy himoya qilish darajasini tartibga solish bo'yicha davlatning eng
samarali roli aholini kasbiy tayyorgarlikka, qayta tayyorlash va malaka darajasini
oshirishga ko’maklashish uchun aholiga, shu jumladan nogironligi bo’lgan
25

shaxslarga qo'shimcha ish o’rinlari yaratishni rag’batlantirishdan iborat. Aholining
ijtimoiy himoyasi quyidagi ijtimoiy yordam turlari orqali ta'minlanadi:
- pensiyalar;
- ijtimoiy nafaqalar;
- imtiyozlar, afzalliklar va xizmatlar;
- bir martalik (tizimli bo'lmagan) moliyaviy yordamlar.
Kam ta'minlangan oilalar farzandlari – bu jami daromadlari har bir oila a’zosiga
taqsimlanganda rasmiy belgilangan eng kam miqdorga etmaydigan oilalardagi
mehnatga layoqatli yoshga yetmagan bolalardir. Ushbu turdagi shaxslarning
ijtimoiy himoyasi bolalarga beriladigan nafaqalar tizimi orqali amalga oshiriladi.
Kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam berish, yosh bolali oilalarga farzandi 2
yoshga yetguncha nafaqalar berish, shu bilan birga 14 yoshga to'lmagan bolali
oilalar uchun ijtimoiy nafaqalar belgilandi. Mahallalarda Respublika va mahalliy
byudjetlar mablag'lari hisobiga, shuningdek korxonalar, tashkilotlar vaalohida
jismoniy shaxslar tomonidan ixtiyoriy ravishda o’tkaziladigan mablag'lar hisobiga
maxsus fondlar tashkil etildi.
Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish ya’ni uzluksiz ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat
bozorining zamonaviy ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlash
siyosatini davom ettirishni ko’zda tutadi. Shuningdek, maktabgacha ta’lim
muassasalari tarmog’ini kengaytirish va ushbu muassasalarda bolalarning har
tomonlama intellektual, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni
tubdan yaxshilash, bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishini jiddiy
oshirish va foydalanish imkoniyatlarini ta’minlash, pedagog va mutaxassislarning
malaka darajasini yuksaltirish oliy maqsadlarimizdan hisoblanadi.
Ta’lim tizimi eng katta kontingentlardan biri. Uni yagona maqsadga yo’naltirish,
yo’naltira olish – bu chinakam baxt, farovon kelajak degani. Ijtimoiy sohani davlat
tomonidan tartibga solishning asosiy shakllari bo’lib, O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi, “Ta’lim to’g’risida”gi, “Fuqarolar sog’lig’ini saqlash
to’g’risida”gi, “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi va boshqa
26

shu kabi qonunlar, soliq va byudjet, kredit tizimlari hisoblanadi. Agar yanada
kengroq tavsiflaydigan bo’lsak, ijtimoiy sohani tartibga solishning quyidagi
shakllari mavjud:
1. Bepul ta’lim olish va tibbiy xizmatlardan tekin foydalanishni tartibga solish.
2. Kam ta’minlangan, ishsizlar, pensioner va ijtimoiy himoyaga muhtojlarni
qo’llab-quvvatlash mexanizmini yaratish.
3. Mehnat munosabatlari, eng kam ish haqi, ish vaqti va mehnat ta’tilining
davomiyligi me’yorlarini o’rnatish.
4. Soliq va kommunal to’lovlarni tartibga solish.
5. Byudjet mablag’larini taqsimlash va hakazo.
O’zbekistonda ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning
takomillashuvida quyidagi omillarga alohida e’tibor qaratmoqda:
➢ bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich, sohaning ijtimoiy ahamiyatini
hisobga olgan holda shakllantirish;
➢ boshqaruvning ijtimoiy soha iqtisodiyoti tarkibiy tuzilishini yanada
yaxshilashga qaratilishi hamda ushbu maqsaddan soha rivojiga shart-sharoit
yaratish;
➢ ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning professionallashuvi, uning
ijtimoiy ahamiyatini ortishi va uni baholashning zarurligi;
➢ ijtimoiy sohani davlat byudjetidan moliyalashtirish tizimini
takomillashtirish va tizimlashtirish.
Ijtimoiy soha moddiy ko’rinishga ega bo’lmagan, lekin jamiyat uchun zarur
bo’lgan ma’naviy-madaniy ne’matlar yaratadigan va xizmatlar ko’rsatadigan
sohani o’z ichiga oladi. Ana shu maqsadga erishish uchun 2017−2021 yillarda
O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha
harakatlar strategiyasi amaliyotga tadbiq etildi. Mazkur hujjatning to’rtinchi
ustuvor yo’nalishi ijtimoiy sohani rivojlantirishga bag’ishlanadi. U o’zining
bandlarida aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish, aholini ijtimoiy
himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning
27

ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy-joylar barpo etish bo’yicha maqsadli
dasturlarni amalga oshirish, aholining hayot sharoitlari yaxshilanishini
ta’minlovchi yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy
infratuzilmani rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish, ta’lim va fan sohasini
rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish vazifalarini ko’zda
tutadi.Endigi vazifa ijtimoiy xizmatlarning rivojlanish xususiyatlarini hisobga
olgan holda tashkil etish va izchil rivojlantirish hamda istiqbolli yo’nalishlarini
belgilab olishdan iborat. Ushbu vazifalarning bajarilishi kelgusida aholining
ijtimoiy xizmatlardan samarali foydalanishga va yangi zamonaviy xizmatlarning
vujudga kelishiga olib keladi.
XXI asr intelektual asri deb e’tirof etilishi ijtimoiy sohada tarkibiy o’zgarishlarni
amalga oshirish zaruriyatini tug’dirmoqda. Bu o’z navbatida ijtimoiy xizmatlar va
tadbirlar rivojlanish evolyutsiyasini o’rganishni va shular asosida bugungi ijtimoiy
majmuani yaratish maqsadga muvofiq bo’lmoqda. Ijtimoiy xizmatlar sohasi
faoliyati insonlarning kundalik turmushi bilan chambarchas bog’liq bo’lib,
ularning jamiyat oldidagi vazifalarini bajarishda va ish joylarida mehnat
samaradorligini oshirishda asosiy omildir. Shu bois ijtimoiy sohasiz mamlakat
iqtisodiyotining rivojlanishini va insonning har tomonlama kamol topishini
tassavur qilib bo’lmaydi. katning ijtimoiy hayot Iqtisodiyot jabhalaridagi
o’zgarishlar ijtimoiy institutlar, insonlar xatti harakatlari va mafkuralarida sezilarli
o’zgarishlarga olib keladi. Mazkur o’zgarishlar modernizatsiya deb yuritiladi.
Shved iqtisodchisi G. Myurtal ≪ uchinchi dunyo ≫ mamlakatlari iqtisodiy
taraqqiyotiga bag’ishlangan ≪ Osiyo dramasi ≫ nomli kitobida modernizatsiyaning
quyidagi tamoyillarini ko’rsatib o’tgan:
1. Ratsionalizm. An’anaviy fikrlash tarzi va ishlab chiqarish shaklini
o zgartirish, jamoatchilik va inson faoliyatining barcha sohalarida yangi metod va‘
modellami qo’llash.
2. Iqtisodiy rejalashtirish. Xo’jaliklar taraqqiyotini oshirish maqsadida
qoilaniladigan iqtisodiy siyosat.
28

3.Tenglik. Barcha uchun yanada teng ijtimoiy va huquqiy mavqeyi, daromadlar va
hayot tarzining yaratilishini ta’minlash.
2. 2. 2022- 2026 yillarga mo’ljallangan yangi O ’zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi d a milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o’sish
sur’atlarini ta’minlash maqsadlari
21-maqsad: Iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror yuqori o'sish sur'atlarini
ta'minlash orqali kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotni – 1,6
baravar va 2030 yilga borib aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromadni 4 ming
AQSh dollaridan oshirish hamda “daromadi o'rtachadan yuqori bo'lgan davlatlar”
qatoriga kirish uchun zamin yaratish. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va
yillik inflyasiya darajasini 2023 yilgacha bosqichma-bosqich 5 foizgacha
pasaytirish. Davlat byudjeti taqchilligini qisqartirish va 2023 yildan yalpi ichki
mahsulotga nisbatan uning 3 foizdan oshib ketmasligini ta'minlash. Har bir tuman
byudjetining kamida 5 foizini “Fuqarolar byudjeti” dasturi doirasida aholining
takliflari asosida eng dolzarb muammolarni echishga sarflashni tashkil qilish.
Davlat qarzini boshqarishda yiliga yangi jalb qilingan tashqi qarz miqdori 4,5
milliard AQSh dollaridan oshib ketmasligini ta'minlash.
22-maqsad: Milliy iqtisodiyot barqarorligini ta'minlash va yalpi ichki
mahsulotda sanoat ulushini oshirishga qaratilgan sanoat siyosatini davom ettirib,
sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga oshirish. Sanoatning
etakchi tarmoqlari va iqtisodiyotni yanada liberallashtirish hamda transformasiya
jarayonlarini yakunlash. Energiya resurslari va tabiiy gaz bozorlarinii
Ijtimoiy himoya kafolatlarini belgilagan holda erkinlashtirib, sohaga xususiy
investisiyalarni keng jalb qilish hamda ehtiyojmand aholini himoya qilish uchun
ijtimoiy iste'mol normalarini kiritish. Iqtisodiyot tarmoqlari va aholiga nefti-gaz
mahsulotlarini uzluksiz etkazib berilishini ta'minlash. Mis sanoati klasterini tashkil
etish orqali mis va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini 2 baravar
ko'paytirish hamda 8 milliard dollarlik mahsulot ishlab chiqarish uchun asos
yaratish. Kimyo va gaz-kimyosi sohalarini rivojlantirish va tabiiy gazni qayta
ishlash darajasini 8 foizdan 20 foizga etkazish orqali kimyo sanoatida 2 milliard
29

AQSh dollariga teng mahsulot ishlab chiqarish. Avtomobili sanoatida
kooperasiyani yanada rivojlantirish orqali ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga,
eksport hajmini 2 baravarga ko'paytirish va mahalliylashtirish darajasini oshirish.
Chirchiq shahrida qishloq xo'jaligi mashinasozligi ishlab chiqarishini yagona
sanoat klasteri usulida tashkil etish. Qurilish materiallari ishlab chiqarish hajmini 2
baravarga ko'paytirish. To'qimachilik sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini
2 baravarga ko'paytirish. Charm-poyabzal sohasini rivojlantirish orqali ishlab
chiqarish hajmini 3 baravarga ko'paytirish. Farmasevtika sanoati mahsulotlari
ishlab chiqarish hajmini 3 baravar ko'paytirish va mahalliy bozorni ta'minlash
darajasini 80 foizga etkazish. Elektrotexnika sanoatida yuqori qiymatli mahsulotlar
ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga va eksportini 3 baravarga oshirish. Mebeli
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2,8 baravarga ko'paytirish. Oziq-ovqat
sanoatini rivojlantirish dasturini amalga oshirish. Yirik sanoat tarmoqlari va
hududiy korxonalar o'rtasida sanoat kooperasiyasini rivojlantirish. Sanoat
tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish dasturlarini keng joriy qilish.
Shuningdek, ijtimoiy soha uchun ustuvor yo’nalish sifatida taraqqiyot
strategiyasi quyidagi yo'nalishlarini o'zida jamlagan:
I. Ta lim va fan sohasini rivojlantirishʼ
1.1. Maktabgacha ta lim sohasini rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar.
ʼ
1.2. Umumiy o’rta ta lim va o’rta maxsus, kasb-hunar ta limi sohalarini
ʼ ʼ
rivojlantirish.
1.3. Oliy ta lim va oliy o’quv yurtidan keyingi ta lim sohalarini yana-da
ʼ ʼ
takomillashtirish.
II. Yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish
2.1. Yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga olib
chiqish chora-tadbirlari.
2.2. “Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari” shiori ostida bunyodkorlik va
islohotlarni targ’ib qilish tadbirlari.
III. Aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish
3.1. Yangi ish o’rinlarini tashkil etish va axoli bandligini ta minlash.
ʼ
30

3.2. Kambag’allikni kamaytirish dasturini ishlab chiqish.
IV. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish,
xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish
4.1. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini yana-da rivojlantirish.
4.2. Sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish va xotin-qizlarning ijtimoiy-
siyosiy faolligini oshirish
V. Arzon uy-joylarni barpo etish, aholining hayot sharoitlari yaxshilanishini
ta minlovchi yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiyʼ
infratuzilmani rivojlantirish va modernizatsiya qilish
5.1. Arzon uy-joylar qurish dasturini izchil davom ettirish.
5.2. Ichimlik suvi ta minoti va oqava suv tizimlarini rivojlantirish.
ʼ
5.3. Atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologik holatni yaxshilash.
VI. Madaniyat, sport va turizmni yanada rivojlantirish
6.1. Madaniyat sohasini tubdan takomillashtirish choralari.
6.2. Ikkinchi jahon urushida erishilgan g’alabada O’zbekistonning munosib
hissasini targ’ib qilish.
6.3. Turizm sohasi va yo’lbo’yi infratuzilmasini rivojlantirish.
31

Xulosa va takliflar
Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida aholining turmush
darajasi va farovonligini oshirish, shaxsni har tomonlama kamol toptirish ijtimoiy
xizmatlar sohasining rivojlanganlik darajasiga bog’liq. Zero aholining turmush
farovonligi ko’rsatgichlari mamlakatning nafaqat iqtisodiy qudrati darajasi bilan
balki, ijtimoiy xizmatlar sohasi taraqqiyoti darajasi bilan ham tavsiflanadi.
Ijtimoiy xizmatlar sohasini rivojlantirish ishchi kuchini kengaytirilgan takror ishlab
chiqarish, aholining qulay yashashi, maroqli dam olishi, bo’sh vaqtidan maqsadga
muvofiq foydalanish, ish bilan bandligini va daromadlarining oshishini, moddiy
sohaning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni
chuqurlashtirishning hozirgi bosqichida ijtimoiy sohani rivojlantirish masalalariga
ustuvorlik berilayotgani ham aynan shu nuqtai nazardan.
Mamlakatimiz inson manfaatlari, huquq va erkinliklari yuksak qadriyat bo’lgan
ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat
va fuqarolik jamiyat barpo etish yo’lidan izchil rivojlanib bormoqda.
Iqtisodiyotimizning turli soha va tarmoqlari o’rtasidagi mutanosiblikning
kuchayishi hamda barqaror o’sish sur’atlarining ta’minlanishi natijasida aholi
daromadlari, turmush darajasining sezilarli ravishda oshishi ertangi kunga bo’lgan
ishonchimizning tobora mustahkamlanib borishiga zamin yaratmoqda. Ushbu
muvaffaqiyatlarga erishishda ijtimoiy sohaning ahamiyati behad muhim
bo’lmoqda.
Mamlakat iqtisodiyotini modernizatsiyalash, aholi soni va daromadlarining
barqaror sur’atlarda o’sishi hamda halqaro iqtisodiy integratsiyalashuv, qishloq
xo’jaligida fermer xo’jaliklari yiriklashishi oqibatida, mehnatga layoqatli aholining
katta qismi u yerdan bo’shatib olinayotganligi va xizmat ko’rsatish sohasiga jalb
etilayotganligi, aholining keng qatlamida yangi va sifatli xizmatlarga bo’lgan
talabning shakllanayotganligi, byudjet mablag’laridan tejamli foydalanish
zaruriyati ijtimoiy xizmatlar sohasida ham tarkibiy o’zgarishlarni amalga
oshirishni taqozo etmoqda.Binobarin, ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini
shakllantirayotgan O’zbekistonda davlatning olib borayotgan ijtimoiy siyosati
32

aynan ijtimoiy sohani rivojlantirish bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish orqali
amalga oshiriladi. Ijtimoiy sohada davlatning insonparvarlik va adolatparvarlik roli
har tomonlama yaqqol namoyon bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ijtimoiy sohaning mamlakat
iqtisodiyotiga naqadar kuchli ta’sir etishi haqida to’xtalib: “Yurtimizda
yashayotgan har qaysi inson millati, tili va dinidan qat’I nazar, erkin, tinch va
badavlat umr kechirishi, bugun hayotdan rozi bo’lib yashashi-bizning bosh
maqsadimizdir.
33

Foydalanilgan Adabiyotlar Ro'yxati
1. O’zbekiston Respublikasi Konstituciyasi – T.: O’zbekiston, 2014,- 46b .
2. Mirziyoev. S h . M . Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko’taramiz – Toshkent : O’zbekiston, 2017. - 592 b.
3. Mirziyoev Sh. M. «Xalqimizning roziligi bizning faolyatimizga berilgan eng oliy
bahodir» 2- jild«- Toshkent: O’zbekiston», 2019 - 592 bet
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017yil 7 fevraldagi PF-4947-
sonli “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmoni
5. Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистон стратегияси [Матн] / Ш.М. Мирзиёев. -
Тошкент: “0’zbekiston” нашриёти, 2021. - 464 б.
6. Ўзбекистон Республикаси Президенти 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли
“2022- 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт
стратегияси тўғрисида” Фармони
Internet saytlari
1. www.mineconomy.uz - O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi
sayti.
3 . www.mf.uz - O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti.
4. www.stat.uz - O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi sayti.
6. www. soliq.uz - O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi sayti.
7. www.cbu.uz - O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki sayti.
34

Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi xususiyatlari

Sotib olish