Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 229.5KB
Xaridlar 10
Yuklab olingan sana 06 Sentyabr 2023
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi xususiyatlari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI « MUHANDISLIK TEXNOLOGIYALARI» fakulteti «SANOAT IQTISODIYOTI VA MENEJMENTI » kafedrasi «IQTISODIYOT ASOSLARI » fanidan “Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi xususiyatlari " mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar: dots. Bajardi: TOSHKENT Reja: Kirish 1-BOB.O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tishning nazariy zaminlari. 1.1 Ijtimoiy yonaltirilgan bozor iqtisodiyoti konseptsiyasining mazmun va ahamiyati 1.2 Davlatning ijtimoiy siyosatining mohiyati, maqsadi va vazifalari 1.3 Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modeli II-BOB O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti: shakllanishi, hozirgi holati va rivojlanishi. 2.1 O’zbekiston d a i jtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma bosqich shakllantirish 2. 2 2022- 2026 yillarga mo’ljallangan yangi o’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi d a milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o’sish sur’atlarini ta’minlash maqsadlari Xulosa Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati 2 Kirish Kurs ishi mazusining dolzarbligi va zarurati. Bozor munosabatlari sharoitida ijtimoiy soha – sog’liqni saqlash, ta’lim, madaniyat, uy-joy-kommunal xo’jaligi, madaniyat, sport, turizm sohalarini rivojlantirish, aholini, ayniqsa uning nochor toifalarini ishonarli ijtimoiy himoya qilish, mehnat muhofazasi, pensiya ta’minoti, sug’urta tizimlarini takomillashtirish muammolarini tadqiq etish zarurati iqtisodiyot fanida yangi yo’nalish – ijtimoiy soha iqtisodiyotining alohida fan sifatida shakllanishi va rivojlanishiga asos bo’ldi. O’zbekiston Respublikasining kelajakda mamlakatni yana-da rivojlantirishga mo’ljallangan strategik vazifalarida “2030-yilga borib mamlakatimizda YaIM hajmini kamida 2 barobar oshirish...” masalasining qo’yilishi va Prezident Sh.M.Mirziyoyevning –“Makroiqtisodiy barqarorlikni yana-da mustahkamlash va iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolish – eng muhim ustuvor vazifamizdir” – deb ta’kidlashlaridan hamda 2022-2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror yuqori o’si sur’atlarini ta’minlash orqali kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotni – 1,6 baravar va 2030 yilga borib aholi jon boshiga to’g’ri keladigan daromadni 4 ming AQSH dollaridan oshirish hamda “daromadi o’rtachadan yuqori bo’lgan davlatlar” qatoriga kirish uchun zamin yaratish maqsadi belgilanganganligi Respublikada ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotnita’minlash naqadar dolzarb masalalarda ekanligi ko’rinib turibdi. 2030 yilga borib o’rtacha yillik iqtisodiy usish sur’atlari 6,3-6,5 foiz, kapital kuyilmalar 8,0-8,5 foiz, eksport 9,0-10,0 foizni tashkil etishiga erishamiz. Ushbu vazifalarga ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtsiodiyoti va uning o’zbekistondagi xususiyatlari bilan bog’liq masalalar alohida ahamiyat ega.Chunki bugungi kunda raqobat kurashi tobora kuchayib, shiddatli tus olayotgan va jahon bozori konyukturasi keskin o’zgarib borayotgan murakkab vaziyatda hamda mamlakat aholisi soni va ularning iste’mol tovarlariga bo’lgan talabining oshib borishi hisobga olinib, Respublika iqtisodiyotini jadal rivojlantirish va YaIMning barqaror o’sish sur’atlarini ta’minlash vazifalari qo’yildi. 3 Kurs ishining maqsadi: ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtsiodiyoti va uning O’z'bekistondagi xususiyatlari bilan bog’liq masalalarni nazariy asoslar va amaliy jixatlarini tadqiq etish, umumlashtirish asosida tegishli xulosalarni chiqarishdan iborat Kurs ishining vazifalariquydagilardan iborat: - ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti konseptsiyasining mazmun va ahamiyatini o’rganish; - ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining xorijiy davlatlardagi xususiyatlarini tadqiq qilish; - bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modelini tahlil qilish ; - O’zbekiston da ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma bosqich shakllantirish yo'nalishlarini aniqlash; - O’zbekistongda bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan iqtisodiy isloxotlarini yoritib berish; - 2022- 2026 yillarga mo’ljallangan yangi o’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o’sish sur’atlarini ta’minlash maqsadlarini tahlil qilish Kurs ishiningob’ekti: sifatida ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti tanlangan Kurs ishining predmeti: mamlakatimizda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini barpo etish va rivojlantirish bilan bog’liq ijtimoiy iqtisodiy munosabatlar. 4 I-BOB.O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tishning nazariy zaminlari. 1.1. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti konseptsiyasining mazmun va ahamiyati Ikkinchi jahon urushidan so’ng neoliberalizm tamoyillari Germaniya Fedirativ respublikasi (GFR) da amaliy jihatdan muvaffaqiyatli tatbiq etila boshlandi va 1948 yildan boshlab bu g’oyalar davlat doktrinasi maqomini oldi. O’sha yili“Ordo” nomi bilan V.Oykenning muxarrirligi ostida xo’jalik va ijtimoiy tuzum to’g’risidagi neoliberallarning yillik jurnalining birinchi soni chop etildi. V.Oyken ishlatgan “Ordo” so’zi “Tabiiy tuzum ... erkin bozor xujaligi” tushunchasini bildiradi. Germaniyada neoliberalizm doktrinasi “Oyken maktabi” ta’sirida xatto “ordoliberalizm” deb atala boshladi. Ordoliberal konsepsiyasi asosida “ijtimoiy bozor xo’ja ligi” konsepsiyasi ishlab chikildi. Uni ishlab chiqqan iktisodchi olimlar, professorlar Alfred Myuller- Armak, Aleksandr Ryustov, Vil gelm Repke va Lyudvig Erxardlar xisoblanadi. “ Ijtimoiy bozor xo’jaligining”ning mohiyati. GFRdagi neoliberalizm nazariyotchilari "erkin bozor" tamoyilini va "ijtimoiy tenglashtirish" tamoyiliga muvofiq adolatli taqsimlashni uyg’unlashtirish g’oyasini ilgari surdilar. “Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti”ning konseptual asoslari birinchi marta A. Myuller-Armak tomonidan "Iqtisodiyotni boshqarish va bozor iqtisodiyoti" (1947) asarida yoritib berilgan bo’lib, unda olim birinchi marta ushbu atamani qo’llagan. Bu yo’nalishdagi tadqiqotlar V.Ryopke, L.Erxard, V.Erxard va boshqalar tomonidan davom ettirildi. Bundan tashqari, Germaniya kansleri K. Adenauerning o’zi “ijtimoiy bozor iqtisodiyoti” modelini yaratishni mamlakat iqtisodiy siyosatining asosiy vazifasi ekanligini V. Ryopkening "Germaniya iqtisodiy siyosati to’g’rimi?" (1950) deb nomlangan asarining so’z boshi qismida e’lon qildi. Ikkinchi Jahon urushidan keyin GFR L.Erxardning o’ rtacha y o’ l deb atalmish samarali iktisodiy siyosati ni milliy iqtisodiyotni yu q ori va barqaror o’ sish sur’atini ta’minlagan i i jtimoiy bozor x o’ jaligi modelining keng tar q alishiga sabab bo’ldi. U 5 ijtimoiy ziddiyatlarni yumshatishga, tadbirkorlikni xar tomonlama qo’llab- q uvvatlashga, a h olining o’ rta q atlamining turmush sharoitini yaxshilash uchun sharoit yaratib berish- ga yunaltirilgan edi. V.Ryopkening fikricha, “ijtimoiy bozor xo’jaligi” “iqtisodiy insonparvarlik”ga olib boruvchi yo’ldir. U o’zining “Insonparvarlik jamiyati” nomli kitobida xo’jalik yuritishning bu turi kollektivizmga- personalizimni,markazlashuvga- markazlashmagan tizimni, tashkil etishga o’z- o’zidan sodir bo’lishni qarshi qo’yadi. V.Ryopke fikriga qo’shilgan holda L.Erxard 1957 yilda Xristian- Demokratik Ittifoqi (XDI ) kongressida GFRda «ijtimoiy bozor iqtisodiyoti»ning ikkinchi bosqichi boshlanganligini tasdiqlab o’tadi. Biroz vaqt o’tgach, 60- yillarning boshlarida o’z nashrlaridan birida L.Erxard “Erkin musobaqa, eng avvalo, ijtimoiy bozor iqtisodiyotining asosiy unsuri” deb ta’kidladi. 1965-yilda XDIning navbatdagi partiya qurultoyida L.Erxard GFRda “ijtimoiy bozor xo’jaligini” yaratish dasturi yakunlanganligi, bu mamlakatni “ shakllangan jamiyat”ga aylantirganligini e’lon qildi. “Snakllangan jamiyat” doktrinasi L.Erxard va uning maslak- doshlarining fikriga ko’ra, bu “ijtimoiy bozor xo’jaligini” yara tish orqali erishish mumkin bo’lgan eng qulay “tabiiy iqtisodiy tartib”ni topish. Unda ijtimoiy tuzum va ishlab chiqarish munosabatlarining beshta turi va sinfiy ziddiyatlar tug’risidagi marksistix g’oyalar qat’iyan inkor etiladi. Mazkur doktrina V.Oykenning kishilik jamiyatiga fakat “markaziy boshkaruv” va “erkin bozor xo’jaligi” turlari xos degan qoidaga asoslanadi. Ijtimoiy soha – ijtimoiy hayotning nisbatan mustaqil sohasi, unda xilma-xil ijtimoiy manfaatlar va ijtimoiy sub’ektlarning munosabatlari amalga oshadi, shaxsning ijtimoiy shakllanishi yuz beradi; shu bilan bir vaqtda ijtimoiy ne’matlar etkazib berish va xizmatlar ko’rsatishda band bo’lgan kishilar faoliyatining sohasi “ijtimoiy munosobatlar” ma’nosidan ancha keng, chunki moddiy negiz va ijtimoiy munosabatlarni amalga oshiruvchi kishilarni qamrab oladi. 6 1.2. Davlatning ijtimoiy siyosatining mohiyati, maqsadi va vazifalari Davlatning ijtimoiy siyosati fuqarolarning manfaatlari va ehtiyojlarini qondirishga yonaltirilgan jamiyatning ijtimoiy sohasini boshqarish boyicha faoliyati . Aholi farovonligini oshirish, insonlarning mehnat va yashash sharoitlarini yaxshilash, ijtimoiy adolat tamoyillarini ornatish ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalari hisoblanadi. Davlat olib boradigan iqtisodiy siyosatning asosiy ijtimoiy vazifasi xodimlarning iqtisodiy faoliyatlari samaradorligini oshirishdan manfaatdorligini va uning doimiy ravishda oshishini ta’minlashdan iborat. Ijtimoiy siyosat iqtisodiyot oldiga quyidagi muammolarni qoyadi: -insonlarning ijtimoiy ehtiyojlarini qanday usullar va vositalar yordamida qondirish. -jamiyatda ne’matlarning adolatli taqsimlanishini qanday yo‗llar yordamida ta’minlash. -kishilar farovonligining oshishini ijtimoiy takror ishlab chiqarish samaradorligining oshishiga monand yuz berishini qanday ta’minlash. Ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishdagi natijalar mavjud iqtisodiy tizim va jamiyatning barqarorligini belgilaydi. Ijtimoiy barqarorlik quyidagilarni nazarda tutadi: -asosiy iste’mol tovarlari va xizmatlariga barqaror narxlari; -aholi daromadlarining keskin tabaqalanishiga yo‗l qo‗ymaslik. Jamiyat a’zolariga ishonchli ijtimoiy himoya va kafolatlar tizimini tarkib toptirish. Jamiyatning ijtimoiy beqarorligi asosan aholi daromadlarining keskin tabaqalanishi natijasida aholini ota boy va qashshoq qatlamlariga bolinishi bilan bogliq. Davlatning ijtimoiy siyosatining asosiy yonalishlari quyidagilarni o ichiga oladi: 1.Bandlik siyosati davlatning mehnatga layoqatli va ishlashni xohlovchilarni ish joylari bilan ta’minlash orqali ozini ozi boqish uchun imkoniyat yaratishga qaratilgan siyosat. 7 2. Daromadlar siyosati davlat daromadlarining oqilona taqsimlanishini tartibga solish siyosati. Ijtimoiy soliqlar, ijtimoiy dotatsiyalar va byudjet transfertlari kabilar uning vositasi hisoblanadi. Bandlikni, pensiya bilan ta’minlash va mehnatning ijtimoiy sugurtalanishini ta’minlash maqsadida firmalardan ular ajratgan mehnat xaqi summasidan ijtimoiy soliqlar undiriladi. Bularning bir qismi davlat tomonidan ishsizlar va vaqtincha ish qobiliyatini yoqotganlarga nafaqa korinishida tolanadi. Daromad soligining progressiv shkalasini belgilash va unga asoslanib soliqlarni undirish orqali kop daromad olgan kop soliq tolashga erishiladi. Natijada yig‗ilgan pul davlat byudjetida to‗planib muhtojlarga yordam sifatida beriladi. 3. Ijtimoiy siyosat aholining nochor qatlamlariga yordam berish, ularni qo‗llab- quvvatlab turish siyosatidir. Davlatning ijtimoiy siyosati ijtimoiy himoyalash va ijtimoiy nafaqalar yordamida amalga oshiriladi. Aholini ijtimoiy himoyalash siyosati aholining ozi ishlab pul topishga qodir bo‗lmagan qismiga davlat byudjeti hisobidan pul va moddiy shaklda yordamni nazarda tutadi. Bu yonalishda quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi: daromadlari kam insonlarni soliqlardan ozod qilish: bir yola yordam korsatish; bepul yotoqxonalar ajratish ijtimoiy yordam miqyosli muhtojlar soniga va davlatning moliyaviy imkoniyatlariga bogliq. Ijtimoiy kafolatlar-jamiyatning har bir fuqaroning oldida ularning zaruriy ehtiyojlarini qondirish bo‗yicha majburiyatlari. Ijtimoiy kafolatlar tekin ta’lim olish huquqi, fuqarolarning mehnat qilish qobiliyatini realizatsiya qilish va mehnatga zorlashning maqsadga muvofiq emasligi boyicha kafolatlar. O’zbekistonda amalga oshirilayotgan tub isloxatlar maqsadi inson va uning manfaatlari, farovonligini ta’minlash hamda insonni har tomonlama kamolga etkazishga qaratilgandir. Bu maqsad birinchi marta 1990 yil 5 iyunda O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I. A. Karimov tomonidan “O’tmishdan saboq chiqarib, kelajakka ishonch bilan” deb nomlangan sobiq O’zbekiston Kompartiyasining XXII s’ezdida so’zlangan ma’ruzasida “ biz butun iqtisodiyotni ijtimoiy yo’nalish baxsh etishni, unga insonga, uning talab va ehtiyojlarini qondirishga qaratishni o’zimizning asosiy vazifamiz deb bilamiz” – deb baralla 8 aytilgan. Ushbu so’zlar bilan I. A. Karimov tomonidan mamlakat mustaqilligi uchun kurash ayni qizigan paytda, istiqbolda O’zbekistonni mustaqil taraqqiy ettirishning maqsadi qilib belgilab berilgan. I. A. Karimov istiqlol arafasida, “O’zbekiston aholisi o’rta hisobda go’sht mahsulotlarini, sut va sut mahsulotlarini, tuxumni umuman mamlakat aholisiga nisbatan ikki barobar kam iste’mol qilmoqda. Oyiga o’rta hisobda 75 so’mdan kamroq yalpi daromad oladigan aholining ulushi mamlakatda 12 foizdan sal ko’proq bo’lsa, bizning respublikamizda 45 foizga boradi. Bir millionga yaqin kishi ijtimoiy ishlab chiqarishda o’zining ko’lidan keladigan ishni topa olmayapti. Ijtimoiy infrastruktura tarmoqlari: sog’liqni saqlash, xalq ta’limi, maktabgacha bolalar muassasalari juda og’ir ahvolga tushib qolgan. Maktab va kasalxonalarning 60 foizi nobop binolarda joylashtirilganini aytishning o’zi kifoya. Juda o’tkir iqtisodiy va ijtimoiy muammolar ro’yxatini yana davom ettirish mumkin. Buni, avvalo, shundan ko’rsa bo’ladiki, insonning har tomonlama uyg’un kamol topishi, uning shaxs sifatida ma’naviy rivojlanishi bir yoqda tursin, ko’pincha yashash uchun kerak bo’lgan eng oddiy narsalar ham etishmayapti”, – deb ta’kidlagan. O’zbekistonda mustaqillik e’lon qilingandan so’ng aholi turmush darajasini yuqori daraja ta’minlash, inson manfaatlarini ro’yobga chiqarish va uni har tomonlama rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida ijtimoiy yo’naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga ega kuchli demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatibarpo etish maqsadida keng qamrovli islohotlar amalga oshirila boshlandi.Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun O’zbekistonda mustaqillikning dastlab davridayoq davlat ijtimoiy siyosatining asoslari yaratilib, amalga oshirila boshlandi. O’zbekistonda ijtimoiy siyosat ustuvor yo’nalish hisoblanadi va u bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. O’zbekistonda ijtimoiy siyosatning o’ziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iboratdir: - ijtimoiy siyosatni o’tkazishda davlatning boshqarish funksiyasiga egaligi; - ijtimoiy islohotlarning bosqichma-bosqichligi; - aholining yashash darajasini keskin tushib ketishiga yo’l qo’ymaslik; 9 - mahalliy o’zini-o’zi boshqarish idoralari mahallalar orqali aholiga aniq manzilli ijtimoiy yordam ko’rsatish; - ijtimoiy islohotlarning iqtisodiy va huquqiy asoslarini yaratish. O’zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat qilib belgilangan: - aholining iqtisodiy faolligini qo’llab-quvvatlash; -mahsulot, xizmat va uy-joyning kuchli ichki iste’mol bozorini shakllantirish; - aholining to’lov talablarini keng miqiyosda qondirish va uning o’sishini ta’minlash; - aholining daromad va mulkka egalik darajasining keskin tabaqalashuvining oldini olish; - ijtimoiy xizmatlarga bo’lgan zarur kafolatni ta’minlash. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning maqsadi va vazifalaridan kelib chiqqan holda davlat ijtimoiy siyosati quyidagi asosiy yo’nalishlarda olib borilmoqda: - davlat ijtimoiy iste’mol fondlarini tashkil etish va ulardan jamiyatning har bir a’zosining foydalanishini kafolatlaydigan qonunlarni qabul qilish; - davlatning markazlashgan ijtimoiy sug’urta fondini tashkil etish; - ko’rsatilgan xizmatlar va samarali mehnatlari uchun davlat tomonidan beriladigan imtiyozlar; - ish haqi va pensiya minimumining davlat tomonidan kafolatlanishi; - ko’p bolali oilalarga to’lanadigan nafaqalar; - kam ta’minlangan aholi tabaqalariga moddiy yordam ko’rsatish; - bolalikdan nogiron va boshqa mehnat qobiliyatini yo’qotganlarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlash; Demak, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub demokratik islohotlar ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat barpo etishga qaratilgan. Buni ijtimoiy sohadagi islohotlarni amalga oshirish orqali ta’minlash mumkin. CHunki, har qanday jamiyatning rivojlanganlik darajasi ijtimoiy masalalarning qay darajada hal etilayotganiga bog’liq. Ijtimoiy masalalar 10 mamlakat taraqqiyotining muhim omili sifatida iqtisodiy rivojlanishga ta’sir etadi. SHuning uchun ham O’zbekiston Respublikasida davlat ijtimoiy siyosati ijtimoiy islohotlarni davomli amalga oshirib borish orqali aholi turmush darajasini barqaror o’stirib borishdan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida “gi Farmonida “ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo’naltirilgan aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoyasi va sog’lig’ini saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy-joylar barpo etish, yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo’yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish” vazifalari belgilangan1. Ozbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasida f uqarolarni ijtimoiy himoya qilish tizimini mustahkamlash va ularga davlat xizmatlari ko‗rsatish, aholining ijtimoiy zaif qatlamlarini himoya qilish hajmlari va shakllarini kopaytirish yonalishda davlat pensiya tizimini, davlat xizmatchilari ish haqi fondini isloh qilish, ijtimoiy kafolatlar va nafaqalar tolash tizimini takomillashtirish, vaqtincha ishsizlikdan sugurta qilishni soddalashtirish, ijtimoiy sugurtaning amaldagi tizimini xalqaro normalarga va JST konvensiyalariga muvofiqlashtirish, kasb-hunar-texnik ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, katta yoshdagilarni zamonaviy kasblarga oqitish va shu kabilar nazarda tutiladi. Fuqarolarga xizmat korsatish imkoniyatlarini kengaytirish va yaxshilash maqsadida aholining ishlab chiqarish resurslaridan, dorivositalaridan, sogliqni saqlashning sifatli va kafolatli xizmatlaridan, zamonaviy ta’lim tizimini qurgan holda ta’limdan teng foydalanilishini ta’minlash va xotin-qizlarning iqtisodiyotning barcha sektorlarida ishtiroki cheklanishini bartaraf etish va shu kabilar nazarda tutiladi. 11 1.3 Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modeli O’zbekiston uchun mamuriy- buyruqbozli iqtisodiyotining ijtimoyi- iqtisodiy oqibatlari mamlakatimizning birinchi Prezidenti I.Karimov asarlarida umumlashtirilgan: - bir yoqlama rivojlangan, mo’rt, zaif iqtisodiyotga asoslangan markazga qaram yarim mustamlaka mamlakat. - boy mineral xomashyo resurslaridan nazoratsiz va ayovsiz foydalanishga hamda paxta yakkahokimlikka asoslangan iqtisodiy tizim. - mahalliy xomashyolari qayta ishlash quvvatlarini ibtidoiy darajadaligi, ishlab chiqarishning texnologik asbob-uskuna va butlovchi qismlar, shuningdek, yoqilg’i ta’minotida markazga qaramlik. - eng muhim oziq-ovqat mollari (un, shakar, go’sht-sut mahsulotlari)va boshqa xalq iste’moli mahsulotlarining chetdan keltirilishi. - paxta xomashyosi mahsulotlarining suvtekinga tashib ketilishi, oltin, qimmatbaho va rangli metallar, strategik ahamiyatga ega materiallar jahon bozorida o’ta xaridorgir bo’lgan boshqa qimmatbaho mahsulotlami ishlab chiqarish va sotishdan keladigan foydaning O’zbekiston xazinasiga tushmasligi. - iqtisodiy o’sish sur’atlari samaradorligi ko’rsatkichlarining salbiy darajadaligi ortib borishi, moliya-pul tizimining butkul ishdan chiqishi. - xorijiy mamlakatiar bilan bevosita tashqi iqtisodiy aloqalarning cheklanganiigi. - qishloq joylarda yashirin ishsizlik, shahar va qishloqdagi turmush darajalaridagi farqning ortib borishi. - O’zbekiston aholisi turmush darajasi ko’rsatkichlarining sobiq SSSRdagi eng oxirgi o’rinardan biriga tushib qolganligi. -ekologik muammolaming keskinlashuvi, er-suv resurslaridan ayovsiz foydalanish, erlar sho’rlanishining ortishi, cho’l zonalarining kengayishi. Ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga o’tish ko’plab mamlakatlarda umumiy tendensiyaga ega. Bu jarayon iqtisodiyotni erkinlashtirish, chuqur institutsional (eng avvalo, mulkchilik munosabatlarida) o’zgarishlarni o’z ichiga oladi, biroq, bir vaqtning o’zida moliyaviy barqarorlashtirish chora- 12 tadbirlarini amalga oshirilishini taqozo etadi. Buchora-tadbirlar bozor iqtisodiyotga o’tish davrida amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrining umumiy mazmuni iqtisodiy munosabatlarning alohida unsurlarini isloh qilish yoki iqtisodiy siyosatga tuzatishlar kiritish emas, balki butun iqtisodiy munosabatlar tizimini o’zgartirishdan iboratdir. Markazlashgan ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishda maqsad bir xil bo’lsa-da, turli mamlakatlar turli yo’llarni tanlashlari mumkin. Mamlakatimiz musaqillikga erishgach ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik davlat barpo etishni maqsad qilib qo’ydi O’zbekistonda esa o’ziga xos madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarini hamda bu yo’ldagi jahon tajribasini hisobga olgan holda revolyusion to’ntarishlarsiz, ijtimoiy to’qnashuvlarsiz, ijtimoiy himoyani kuchaytirgan holda asta-sekinlik, lekin qat’iyatlilik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’li tanlandi. Bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tish tamoyilini amalga oshirish iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy bosqichlarini aniq farqlash, bu bosqichlarning har biri uchun aniq maqsadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab qiladi. Mamlakatimiz iqtisodiyotini isloh qilish va ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish asosida uni chuqur tanazzuldan chiqarib, barqaror rivojlantirishga, aholi turmush farovonligiga erishishga qaratilgan tub o’zgartirishlar siyosatining strategik maqsadlari I.A.Karimovning “O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida” nomli asarida quyidagicha izohlab berildi: 1. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma-bosqich shakllantirish, qudratli va tinimsiz rivojlanib boradigan, kishilar hayoti va faoliyati uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlaydigan iqtisodiy tizimni barpo etish. 2. Ko’p ukladli iqtisodiyotni yaratish, insonning mulkdan mahrum bo’lishiga barham berish, tashabbuskorlik va uddaburonlikni butun choralar bilan rivojlantirish negizi bo’lgan xususiy mulkning davlat tomonidan himoya qilinishini ta’minlash. 13 3. Korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish, ularning xo’jalik faoliyatiga davlatning bevosita aralashuvidan voz kechish, iqtisodiyotni boshqarishning ma’muriy-buyruqbozlik usullarini bartaraf etish, iqtisodiy omillar va rag’batlantirish vositalaridan keng foydalanish. 4. Iqtisodiyotda moddiy, tabiiy va mehnat resurslaridan samarali foydalanishni ta’minlaydigan chuqur strukturaviy o’zgarishlar qilish, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish, jahon iqtisodiy tizimiga qo’shilib borish. 5. Kishilarda yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish, ularning dunyoqarashini o’zgartirish, har bir kishiga o’z mehnatini sarflash sohasi va shakllarini mustaqil belgilash imkonini berish” 1 Anashu strategik maqsadlardan kelib chiqqan holda b ozor iqtisodiyotiga o’tishning jaxon tajribasi o’rganilib bozor iqtisodiyotiga o’tish konsepsiyasi yaratildi. Ushbu konsepsiyada bozor iqtisodiyotiga o’tish qonun- qoidalari va uning mamlakatimizdagi xususiyatlari ochib berildi. O’zbekistonda bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yaxlit modeli uchta tarkibiy qismning sintezidir: — ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti milliy modelining muhim xususiyatlari; - qat'iy markazlashgan ma'muriy-buyruqbozlik tizimidan boshqaruvning bozor mexanizmiga o'tishning yetakchi tamoyillari; — iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish, inqirozdan chiqish, barqarorlik va barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashning aniq yo’nalishlari. O’zbekistonda bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yaxlit modeli umum etirf etilgan bozor tamoillariga asoslanadi. O’zbekistonda bozor munosabatlariga o’tish yo’li ijtimoiy-yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan. Bu yo’lni amalga oshirishga, iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga mamlakatimiz birinchi Prezidentimiz I.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan beshta muhim tamoyil asos qilib olingan. Aynana shu tamoillar “O’zbek modeli”ni o’ziga xos 1 Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. –Т., “Ўзбекистон”, 1995, 18-бет . 14 tomonini , boshqa mamlakatlarning bozor iqtisodiyotiga o’tish modellaridan farqini aks ettiradi. Bu tamoillar quydagilardir: - iqtisodiyotni mafkuradan xoli qilish, uning ustunligini ta’minlash; o’tish davrida davlatning bosh islohotchi bo’lishi; - butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni qonunlarga asoslanishi, qonunlar ustunligining ta’minlanishi; - bozor munosabatlariga o’tish bilan bir qatorda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish. - bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish. Bozor munosabatlariga o’tishda bu tamoyillarning hammasi ham muhim ahamiyatga egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish tamoyili alohida e’tiborga loyiq. Chunki tegishli huquqiy negizni, bozor infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko’nikmalarini hosil qilish, yangi sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo’ladi. Bundan tashqari, bozor munosabatlariga o’tish faqatgina iqtisodiyot sohalarini o’zgartirish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy hayotning bir-birlari bilan uzviy bog’liq bo’lgan barcha sohalarini, shu jumladan siyosiy, ma’naviy-axloqiy, maishiy va boshqa sohalarni ham tubdan o’zgartirishni taqozo qiladi. Bularning hammasi bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich, evolyusion yo’l bilan o’tish haqidagi g’oya juda muhim va afzal ekanligini ko’rsatadi. Bozor munosabatlariga o’tishda bu tamoyillarning hammasi ham muhim ahamiyatga egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish tamoyili alohida e’tiborga loyiq. Chunki tegishli huquqiy negizni, bozor infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko’nikmalarini hosil qilish, yangi sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo’ladi. 15 II-BOB Ozbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti:shakllanishi,hozirgi holati va rivojlanishi. 2.1 O’zbekistonda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma bosqich shakllantirish. Bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tish tamoyilini amalga oshirish iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy bosqichlarini aniq farqlash, bu bosqichlarning har biri uchun aniq maqsadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab qiladi. Mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o’tishning birinchi bosqichida quyidagi ikkita vazifani birdaniga hal qilish maqsad qilib qo’yilganligi ta’kidlanadi: - totalitar tizimning og’ir oqibatlarini engish, tanglikka barham berish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish; - Respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish. Shu vazifalarni hal qilish uchun birinchi bosqichda isloh qilishning quyidagi muhim yo’nalishlari aniqlab olindi va amalga oshirildi: - o’tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohotlarning qonuniy-huquqiy negizini mustahkamlash; - mahalliy sanoat, savdo, maishiy xizmat korxonalarini, uy-joy fondini xususiylashtirish, qishloq xo’jaligida va xalq xo’jaligining boshqa sohalarida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish; - ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish, moliyaviy ahvolning barqarorlashuvini ta’minlash. Respublikada bozor munosabatlariga o’tishning birinchi bosqichida iqtisodiyotda va ijtimoiy sohada yuz bergan tub o’zgarishlar uning o’z taraqqiyotida keyingi sifat jihatdan yangi bosqichga o’ta boshlash uchun mustahkam shart-sharoit yaratdi. Shu bilan birga isloh qilishning birinchi bosqichi natijalari keyingi bosqichning strategik maqsadlari va ustun yo’nalishlarini aniq belgilab olish imkonini berdi. 16 Ikkinchi bosqichda investitssiya faoliyatini kuchaytirish, chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish va shuning negizida iqtisodiy o’sishni ta’minlab, bozor munosabatlarini to’liq joriy qilish maqsad qilib qo’yiladi. SHu maqsaddan kelib chiqib quyidagi bir qator vazifalar ajratib ko’rsatildi: - davlat mulklarini xususiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga etkazish; - ishlab chiqarishning pasayishiga barham berish va makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash; - milliy valyuta-so’mni yana ham mustahkamlash; - iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini tubdan o’zgartirish, xom ashyo etkazib berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o’tish. O’tish davrining ikkinchi bosqichida aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoyalashni kuchaytirish, ularga tegishli yordam ko’rsatish borasida birinchi bosqichda tutilgan yo’l davom ettiriladi. Bu esa iqtisodiyot sohasida quyidagi aniq vazifalarni amalga oshirishni ko’zda tutadi: - iqtisodiyotning barcha sohalari va tarmoqlarida erkinlashtirish jarayonini izchillik bilan o’tkazish va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish; - xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish va shu asosida amalda mulkdorlar sinfini shakllantirish; - mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini, avvalo, bevosita yo’naltirilgan sarmoyalarni keng jalb etish uchun qulay xuquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarni yanada kuchaytirish; - kichik va o’rta biznes iqtisodiy taraqqiyotda ustivor o’rin olishiga erishish; - mamlakatning eksport salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash, iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiy tizimiga keng ko’lamda integratsiyalashuvini ta’minlash; - iqtisodiyotda mamlakatimiz iqtisodiy mustaqilligini yanada mustahkamlashga qaratilgan tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish Amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asl maqsadi insonga munosib yashash va faoliyat ko’rsatish sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat. SHu sababli 17 iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning butun davri davomida aholini ijtimoiy himoyalash bo’yicha chora-tadbirlar ko’rish ob’ektiv zaruratdir. Respublikada aholini ijtimoiy himoyalash chora-tadbirlari quyidagi yo’nalishlar bo’yicha amalga oshirildi. Birinchi yo’nalish – narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi ortib borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish. Ikkinchi yo’nalish – Respublikaning ichki iste’mol bozorini himoya qilish hamda oziq-ovqat mahsulotlari va sanoat mollari asosiy turlari iste’molini muayyan darajada saqlab turish. Uchinchi yo’nalish – islohotlarning dastlabki bosqichida aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va qo’llab-quvvatlash. Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichda, birinchi navbatda, qishloq xo’jaligi tubdan isloh qilinib, mamlakatimiz iqtisodiyoti va ekologiyasiga katta zarar etkazgan paxta monopoliyasiga barham berildi. Qishloq xo’jaligi ekinlari tarkibi o’zgartirildi. Mamlakatda g’alla mustaqilligiga erishildi. Buning natijasida O’zbekiston o’zining g’allaga bo’lgan ehtiyojini qoplabgina qolmasdan, qo’shni MDH mamlakatlariga, Afg’oniston, Eron kabi davlatlarga g’alla va un mahsulotlarini eksport qilmoqda. Mamlakatimizda yangi neft-gaz konlarini aniqlash, bu sohaga investitsiyalarni, shu jumladan, xorijiy sarmoyalarni jalb etish orqali yirik korxonalarning qurilishi va rekonstruksiya qilinishi natijasida neft mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 1990 yilga nisbatan 3 barobar ortdi. Respublika energetika mustaqilligiga erishdi. Shunday qilib, birinchi bosqichida islohotlarning barcha yo’nalishlari mavjud iqtisodiy tizimning izchillik bilan bozor iqtisodiyotiga o’sib o’tishini ta’minladi. Bu islohotlar O’zbekistonning mustaqilligini iqtisodiy jihatdan ta’minlash, uni iqtisodiy jihatdan rivojlangan va xalqaro miqyosda obro’-e’tiborli mamlakatga aylantirishga xizmat qildi. Iqtisodiy islohatlarining ikkinchi bosqichi faol demokratik yangilanishlar va mamlakatni modernizatsiya qilish davri bo’lib,unda iqtisodiyotni modernizatsiya 18 qilish va isloh etishni yanada chuqurlashtirish,investitsiya faoliyatini kuchaytirish, chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, shuning negizida iqtisodiy o’sishni ta’minlab, bozor munosabatlarini to’liq joriy qilish maqsad qilib qo’yildi.Mazkur bosqichda amalga oshirilishi lozim bo’lgan vazifalar quyidagilardan iborat qilib belgilangan edi: -iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish; -davlat mulkini xususiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga etkazish; -iqtisodiy o’sishni va makroiqtisodiy mutanosiblik hamda barqarorlikni ta’minlash; -milliy valyuta –so’mni yanada mustahkamlash; -iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini tubdan o’zgartirish, xomashyo etkazib berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o’tish O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga murojaatnomasida iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning quyidagi ustuvor yo’nalishlari belgilab berildi: - O’zbekistonni texnologik rivojlantirish va ichki bozorni modernizatsiya qilish bo’yicha kuchli milliy g’oya, milliy dastur ishlab chiqish; - Faol tadbirkorlik, innovatsion g’oyalar va texnologiyalarni qo’llab-quvvatlash yili davlat dasturini amalga oshirish; - mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini samarali ta’minlash; - soliq yukini kamaytirish va qulaylashtirish, shu asosda ishlab chiqarishni va soliqqa tortiladigan bazani kengaytirish; - tez rivojlanayotgan, yiriklashib borayotgan korxonalarni rag’batlantirish siyosatiga o’tish; - byudjet tizimini qayta ko’rib chiqish, byudjet daromadlari va xarajatlari xalqimiz uchun ochiq va oshkora bo’lishini ta’minlash; - investitsiya dasturlarini shakllantirishda puxta rejalashtirilgan, uzoq muddatga mo’ljallangan yagona konsepsiyani yaratish; - milliy yuk tashuvchilarni qo’llab-quvvatlash, tadbirkorlarga qo’shimcha sharoitlar yaratish maqsadida “Milliy logistika portalini” tashkil etish; qishloq xo’jaligini yanada isloh qilish bo’yicha komleks dastur ishlab chiqish; 19 - hududlarni jadal rivojlantirish; - qurilish sohasini 2030 yilgacha innovatsion rivojlantirish dasturini ishlab chiqish 2 .Bunda amaliy natijakorlik, inson manfaatlari va yana bir bor inson manfaatlari - iqtisodiy isloxotlarimizning o’zak masalasidir. 3 2017-2021-yillarda 0’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi quyidagi yo’nalishlami o’z ichiga oladi: I. Davlat va jamiyat qurilishi tizimini takomillashtirishning ustuvor yo’nalishlari. II. Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning ustuvor yo’nalishlari. III. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlari. IV. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari. V. Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash hamda chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat sohasidagi ustuvor yo’naIishlar. “Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish” deb nomlangan uchinchi yo’nalishda ko’rsatilgan chora-tadbirlarni ro’yobga chiqarish uchun milliy valyuta va narxlarning barqarorligini ta’minlash, valyutani tartibga solishning zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, mahalliy byudjetlarning daromad bazasini kengaytirish, tashqi iqtisodiy aloqalarni kengaytirish, eksportga mo’ljallangan mahsulot va materiallar ishlab chiqarish uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, transport-logistika infratuzilmasini, tadbirkorlikni rivojlantirish hamda xorijiy investorlar uchun investitsiyaviy jozibadorlikni oshirish, soliq ma’murchiligini yaxshilash, bank faoliyatini tartibga solishning zamonaviy prinsiplari va mexanizmlarini joriy etish, ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini rivojlantirish, shuningdek turizm industriyasini jadal rivojlantirish nazarda tutilgan. SHuningdek, ushbu yo’nalish xususiy mulkni, moliya bozorini 2 Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисга мурожаатномаси.//Халқ сўзи, 2017 йил 23 декабрь. 3 Мирзиёев Ш.М . Янги Узбекистон стратегияси [Матн] / Ш.М. Мирзиёев. - Тошкент: “0‘zbekiston” нашриёти, 2021. - 127 б. 20 himoya qilish, qishloq xo’jaligini modernizatsiyalash, zargarlik sohasini rivojlantirish, ayrim milliy korxonalarning aksiyalarini (IPO) nufuzli xorijiy fond birjalariga dastlabki tarzda joylashtirishga tayyorgarlik ko’rish chora-tadbirlarini ham o’z ichiga oladi. 2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi asosida davlat va jamiyatda sodir bo’lgan kuchli modernizatsiya jarayoni barcha sohada jadal sur’atlarda yuksalishni yuzaga keltirdi. Bu dunyo hamjamiyatining ham yuksak e’tirofiga sazovor bo’ldi. Xarakatlar strategiyasining iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish yo’nalishida o’tgan 5 yil davomida asosiy iqtisodiy islohotlar makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, inflyasiya darajasi, soliq yukini kamaytirish va soddalashtirish, iqtisodiyot tarmoqlarini diversifikatsiya qilish, biznesga qulay muhit yaratish, infratuzilmani takomillashtirish, qishloq xo’jaligi, iqtisodiy integratsiya, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish kabi islohotlar jadal sur’atlarda olib borildi. Xususan, Harakatlar strategiyasi doirasidagi quydagilar amalga oshirildi: - ortiqcha yig’imlarni bekor qilish va soliq stavkalarining normallashtirilishi tufayli tadbirkorlik sub’ektlari uchun soliq yuki kamaytirildi. Bunda, mol-mulk, daromad va ijtimoiy soliq stavkalari 2 barobar pasaytirildi. Qo’shilgan qiymat solig’i 20 foizdan 15 foizga tushirildi , rejali tekshiruvlar, shuningdek, 42 tur dagi faoliyatga litsenziyalar va ruxsatnomalar berish bekor qilindi. - 2017–2021 yillarda Harakatlar strategiyasi doirasida sanoatning etakchi tarmoqlari (to’qimachilik, elektrotexnika, avtomobil sanoati, qurilish materiallari sanoati, kimyo va neft-kimyo sanoati, qishloq xo’jaligi mashinasozligi, energetika kabi tarmoqlar) nirivojlantirish strategiyalari qabul qilindi. - O’zbekistonda 23 ta erkin iqtisodiy zona faoliyat yuritmoqda. Ularda umumiy qiymati 2,6 mlrd. dollarlik 453 ta loyiha amalga oshirilib, 36 mingga yaqin ish o’rni yaratildi. Erkin iqtisodiy zonalarga xorijiy investorlarni jalb qilish uchun tegishli imtiyoz va preferensiyalar taqdim etildi. - etakchi tarmoqlarga ixtisoslashgan kichik sanoat zonalari n ing samarali faoliyati uchun tegishli infratuzilmalar yaratildi. Hozirda 348 ta kichik sanoat zonasi 21 faoliyat yuritmoqda. Kichik sanoat zonalarida 5 trln. so’mlik 1497 ta loyiha ishga tushirilib, 36 mingdan ziyod kishining bandligi ta’minlandi. - O’zbekistonda turizm sohasini tubdan isloh qilish orqali sayyohlik infratuzilmasi rivojlantirildi. Xalqaro sayyohlar soni 2016 yildagi 2 mln. dan 2019 yilda 6,7 mln. gacha ko’paydi. BMT huzuridagi Jahon turizm tashkiloti (YUNVTO) ma’lumotlariga ko’ra, O’zbekiston 2019 yilda eng yaxshi rivojlanayotgan sayyohlik yo’nalishiga ega mamlakatlar beshligiga kirdi. 2016–2021 yillarda mahalliy sayyohlarning soni 24 mln. ga etgan bo’lsa, xorijliklarning soni qariyb 20 mln. kishini tashkil etdi. - milliy valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish tamoyillarini joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich liberallashtirilishi bilan bog’liq amaliy qadamlar bo’ldi. - tashqi savdoni yanada erkinlashtirish, jahon bozorida talab yuqori bo’lgan mahsulotlar eksportining nomenklaturasini oshirish uchun sharoit yaratildi Harakatlar strategiyasida belgilangan ustuvor vazifalarni izchil amalga oshirish, iqtisodiy sohalarni yanada rivojlantirish va amalga oshirilgan tarkibiy islohotlar samarasi 2017-2021 yillarda YAIM o’rtacha yillik o’rtacha o’sish suratlari 104,9 foizni tashkil qildi. 2016-2021 yillarda YAIM 1,3 barobar oshdi. Aholi jon boshiga YAIM xajmini aholi jon boshiga 1,2 barobar oshdi. Ijtimoiy sohaning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda uning amal qilishidagi asosiy yo’nalishlarini ijtimoiy yordam, ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy xizmatlar singari muhim faoliyatlarga ajratish mumkin. (2.1-rasm). Ushbu yo’nalishlar ijtimoiy sohaning nazariy asoslarini o’rganishda va faoliyat turlariga aniqlik kiritishda aniq ma’lumotlarga ega bo’lish imkoniyatini kengaytiradi va sohani yaqindan bilishimizga sharoit yaratadi. 22 2.1 rasm Rasm malumotlari ham ko'rsatib turibdi ijtimoiy sohaning nufuzi yildan yilga ortib bormoqda va buning natijasida esa Respublika aholisining yashash sharoitlari yaxshilanmoqda. Masalan ijtimoiy nafaqalar uchun ajratilgan 2016 yilgi va 2022 yilgi pul mablag’lari faqi deyarli besh barobarga o'sishi, shu bilan bir qatorda bunga asosiy sabab aholi soninjng o'sishi ham tasir etadi. Ushbu 6-7 yil oralig'ida soha uchun jalb etilgan mablag'lar farqi 10 mlrd so'mdan ko'proqni tashkil etadi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlab o’tganlaridek, «Bozor mexanizmlarini joriy etishdan oldin insonlarni ijtimoiy himoya qilish tadbirlari amalga oshirilmog’i lozim. Davlat o’z aholisini himoya qila olgan taqdirdagina, insonparvar hisoblanadi»deyilgan. Shu maqsadda har yili ijtimoiy himoya tizimiga ajratiladigan aramoyalarning ko’lami ortib bormoqda. Masalan, 2018 yilda byudjet mablag’larining 51,9%i 2019 Davlat dasturi doirasida aholining ijtimoiy himoyasiga 484 mlrd, so’mdan ortiq (53,8%), 2020 yilda 1,5 trln. so’mdan ortiq (54,6%), 2022 yilda 2 trillion so’m miqdorida mablag’ ajratildi. 2016- yil – «Sog’lom ona va bola» yilida mamlakatimiz tibbiyot muassasalarini zamonaviy diagnostika va davolash uskunalari bilan jihozlash uchun 80 million$ 23 qiymatidagi kredit va grant mablag’lari yo’naltirildi, farzand ko’rish yoshidagi ayollar va bolalar tibbiy ko’rikdan o’tkazilib, sog’lomlashtirildi. Aholiga majburiy ijtimoiy kafolatlarni ta’minlash, aholining ehtiyojmand qatlamlarini ijtimoiy himoyasini hamda keksalar va imkoniyati cheklangan shaxslarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish, ijtimoiy xizmat ko’rsatishni yaxshilash, aholiga ijtimoiy xizmatlar ko’rsatishda davlat-xususiy sherikligini rivojlantirishga davlatimiz timonidan katta e’tibor berib kelmoqda. Aholiga tibbiy va ijtimoiy-tibbiy xizmat ko’rsatish qulayligi hamda sifatini oshirishga, aholi o’rtasida sog’lom turmush tarzini shakllantirishga, tibbiyot muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga yo’naltirgan holda sog’liqni saqlash sohasini, eng avvalo, uning dastlabki bo’g’inini, tez va shoshilinch tibbiy yordam tizimini yanada isloh qilish kabi muhum vazifalar belgilab berilgan: - aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish; - aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish; - yangi ish o’rinlari yaratish hamda aholining, eng avvalo, o’rta maxsus va oliy o’quv muassasalari bitiruvchilari bandligini ta’minlash, mehnat bozori infratuzilmasining mutanosib rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini kamaytirish; - mehnatga layoqatli aholining mehnat va tadbirkorlik faolligini to’liq amalga uchun sharoitlar yaratish, ishchi kuchi sifatini yuksaltirish, ishga joylashtirishga muhtoj shaxslarni kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini kengaytirish. O`zbekiston Respublikasi aholisining turmush darajasi va farovonligini o`rganish maqsadida, davlat statistika organlari tomonidan har yili uy xo`jaliklarida tanlama usulda kuzatuvlar o`tkaziladi. "Aholi turmush darajasi" tushunchasi juda murakkab va ko'p qirrali bo'lib, uni tavsiflash uchun biror indikatorni tanlash qiyin, shuning uchun bu atamaning turli jihatlarini tavsiflaydigan bir qator statistik ko'rsatkichlar hisoblab chiqiladi.Bugungi kunda aholining turli guruhlari manfaatlari hisobga olinmoqda, ish bilan bandlikning samarali tizimi va ish haqi to’lash tizimi, aholini ijtimoiy 24 muhofaza qilish bo'yicha chora-tadbirlarni ko’rish orqali har bir insonga munosib hayot bilan ta’minlanmoqda. So`nggi yillarda hukumatimiz tomonidan aholi daromadlari va turmush darajasini yanada oshirish, fuqarolarni ijtimoiy qo`llab-quvvatlash maqsadida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida aholi jon boshiga to`g`ri keladigan daromadlar, ish haqi va pensiyalar izchil ravishda o`sib borgani yaqqol namoyon bo`lmoqda. Aholini ijtimoiy himoya qilish – bu davlatning bevosita aniq maqsadli, aholining normal yashash sharoitlarini ta'minlovchi kafolatlar tizimidir. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotinqizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, keksalikni, mehnatga layoqatliligini yoki boquvchisini yo’qotishni sug’urtalash (pensiya ta’minoti), kam ta'minlangan oilalarga ijtimoiy to’lovlar (bolalar uchun nafaqalar), vaqtinchalik ishsizlarni ijtimoiy qo'llab-quvvatlash (ishsizlik nafaqalari), moddiy ta’minlanganligi va xizmatlarini hisobga olgan holda aholining ayrim toifalari uchun imtiyoz va qulayliklar (patronaj xizmatlari ko'rsatish, mahsulot, dori- darmonlarni yetkazib berish va h.) berish, onalikni himoya qilish(tug’ruqgacha va tug’ruqdan keyingi mehnat ta’tillari), salomatlikni sug'urtalash (vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik nafaqalari), ta’lim olayotgan yoshlarni moddiy qo’llab- quvvatlash (stipendiyalar), nogironlikning oldini olish va mehnat qobiliyatini tiklash (nogironlarni reabilitatsiya qilish, protezortopedik markazlar) tizimi orqali ta'minlanadi. Davlat qonunlar va qonunosti hujjatlar tizimi orqali aholini ijtimoiy himoya qilish darajasini tartibga soladi, eng kam yashash minimumini aniqlaydi va undan kelib chiqqan holda, eng kam oylik ish haqi, ijtimoiy to’lovlar, sug'urta mukofotlari va ijtimoiy yordam (imtiyozlar) turlarini belgilaydi, ijtimoiy himoya qilishda ishtirok etuvchi xizmat (idora) larning faoliyatini muvofiqlashtiradi. Shu bilan birga, aholini ijtimoiy himoya qilish darajasini tartibga solish bo'yicha davlatning eng samarali roli aholini kasbiy tayyorgarlikka, qayta tayyorlash va malaka darajasini oshirishga ko’maklashish uchun aholiga, shu jumladan nogironligi bo’lgan 25 shaxslarga qo'shimcha ish o’rinlari yaratishni rag’batlantirishdan iborat. Aholining ijtimoiy himoyasi quyidagi ijtimoiy yordam turlari orqali ta'minlanadi: - pensiyalar; - ijtimoiy nafaqalar; - imtiyozlar, afzalliklar va xizmatlar; - bir martalik (tizimli bo'lmagan) moliyaviy yordamlar. Kam ta'minlangan oilalar farzandlari – bu jami daromadlari har bir oila a’zosiga taqsimlanganda rasmiy belgilangan eng kam miqdorga etmaydigan oilalardagi mehnatga layoqatli yoshga yetmagan bolalardir. Ushbu turdagi shaxslarning ijtimoiy himoyasi bolalarga beriladigan nafaqalar tizimi orqali amalga oshiriladi. Kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam berish, yosh bolali oilalarga farzandi 2 yoshga yetguncha nafaqalar berish, shu bilan birga 14 yoshga to'lmagan bolali oilalar uchun ijtimoiy nafaqalar belgilandi. Mahallalarda Respublika va mahalliy byudjetlar mablag'lari hisobiga, shuningdek korxonalar, tashkilotlar vaalohida jismoniy shaxslar tomonidan ixtiyoriy ravishda o’tkaziladigan mablag'lar hisobiga maxsus fondlar tashkil etildi. Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish ya’ni uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlash siyosatini davom ettirishni ko’zda tutadi. Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog’ini kengaytirish va ushbu muassasalarda bolalarning har tomonlama intellektual, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni tubdan yaxshilash, bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishini jiddiy oshirish va foydalanish imkoniyatlarini ta’minlash, pedagog va mutaxassislarning malaka darajasini yuksaltirish oliy maqsadlarimizdan hisoblanadi. Ta’lim tizimi eng katta kontingentlardan biri. Uni yagona maqsadga yo’naltirish, yo’naltira olish – bu chinakam baxt, farovon kelajak degani. Ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning asosiy shakllari bo’lib, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to’g’risida”gi, “Fuqarolar sog’lig’ini saqlash to’g’risida”gi, “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi va boshqa 26 shu kabi qonunlar, soliq va byudjet, kredit tizimlari hisoblanadi. Agar yanada kengroq tavsiflaydigan bo’lsak, ijtimoiy sohani tartibga solishning quyidagi shakllari mavjud: 1. Bepul ta’lim olish va tibbiy xizmatlardan tekin foydalanishni tartibga solish. 2. Kam ta’minlangan, ishsizlar, pensioner va ijtimoiy himoyaga muhtojlarni qo’llab-quvvatlash mexanizmini yaratish. 3. Mehnat munosabatlari, eng kam ish haqi, ish vaqti va mehnat ta’tilining davomiyligi me’yorlarini o’rnatish. 4. Soliq va kommunal to’lovlarni tartibga solish. 5. Byudjet mablag’larini taqsimlash va hakazo. O’zbekistonda ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning takomillashuvida quyidagi omillarga alohida e’tibor qaratmoqda: ➢ bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich, sohaning ijtimoiy ahamiyatini hisobga olgan holda shakllantirish; ➢ boshqaruvning ijtimoiy soha iqtisodiyoti tarkibiy tuzilishini yanada yaxshilashga qaratilishi hamda ushbu maqsaddan soha rivojiga shart-sharoit yaratish; ➢ ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning professionallashuvi, uning ijtimoiy ahamiyatini ortishi va uni baholashning zarurligi; ➢ ijtimoiy sohani davlat byudjetidan moliyalashtirish tizimini takomillashtirish va tizimlashtirish. Ijtimoiy soha moddiy ko’rinishga ega bo’lmagan, lekin jamiyat uchun zarur bo’lgan ma’naviy-madaniy ne’matlar yaratadigan va xizmatlar ko’rsatadigan sohani o’z ichiga oladi. Ana shu maqsadga erishish uchun 2017−2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi amaliyotga tadbiq etildi. Mazkur hujjatning to’rtinchi ustuvor yo’nalishi ijtimoiy sohani rivojlantirishga bag’ishlanadi. U o’zining bandlarida aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish, aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning 27 ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy-joylar barpo etish bo’yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, aholining hayot sharoitlari yaxshilanishini ta’minlovchi yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish, ta’lim va fan sohasini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish vazifalarini ko’zda tutadi.Endigi vazifa ijtimoiy xizmatlarning rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etish va izchil rivojlantirish hamda istiqbolli yo’nalishlarini belgilab olishdan iborat. Ushbu vazifalarning bajarilishi kelgusida aholining ijtimoiy xizmatlardan samarali foydalanishga va yangi zamonaviy xizmatlarning vujudga kelishiga olib keladi. XXI asr intelektual asri deb e’tirof etilishi ijtimoiy sohada tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish zaruriyatini tug’dirmoqda. Bu o’z navbatida ijtimoiy xizmatlar va tadbirlar rivojlanish evolyutsiyasini o’rganishni va shular asosida bugungi ijtimoiy majmuani yaratish maqsadga muvofiq bo’lmoqda. Ijtimoiy xizmatlar sohasi faoliyati insonlarning kundalik turmushi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ularning jamiyat oldidagi vazifalarini bajarishda va ish joylarida mehnat samaradorligini oshirishda asosiy omildir. Shu bois ijtimoiy sohasiz mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishini va insonning har tomonlama kamol topishini tassavur qilib bo’lmaydi. katning ijtimoiy hayot Iqtisodiyot jabhalaridagi o’zgarishlar ijtimoiy institutlar, insonlar xatti harakatlari va mafkuralarida sezilarli o’zgarishlarga olib keladi. Mazkur o’zgarishlar modernizatsiya deb yuritiladi. Shved iqtisodchisi G. Myurtal ≪ uchinchi dunyo ≫ mamlakatlari iqtisodiy taraqqiyotiga bag’ishlangan ≪ Osiyo dramasi ≫ nomli kitobida modernizatsiyaning quyidagi tamoyillarini ko’rsatib o’tgan: 1. Ratsionalizm. An’anaviy fikrlash tarzi va ishlab chiqarish shaklini o zgartirish, jamoatchilik va inson faoliyatining barcha sohalarida yangi metod va‘ modellami qo’llash. 2. Iqtisodiy rejalashtirish. Xo’jaliklar taraqqiyotini oshirish maqsadida qoilaniladigan iqtisodiy siyosat. 28 3.Tenglik. Barcha uchun yanada teng ijtimoiy va huquqiy mavqeyi, daromadlar va hayot tarzining yaratilishini ta’minlash. 2. 2. 2022- 2026 yillarga mo’ljallangan yangi O ’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi d a milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o’sish sur’atlarini ta’minlash maqsadlari 21-maqsad: Iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror yuqori o'sish sur'atlarini ta'minlash orqali kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotni – 1,6 baravar va 2030 yilga borib aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromadni 4 ming AQSh dollaridan oshirish hamda “daromadi o'rtachadan yuqori bo'lgan davlatlar” qatoriga kirish uchun zamin yaratish. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va yillik inflyasiya darajasini 2023 yilgacha bosqichma-bosqich 5 foizgacha pasaytirish. Davlat byudjeti taqchilligini qisqartirish va 2023 yildan yalpi ichki mahsulotga nisbatan uning 3 foizdan oshib ketmasligini ta'minlash. Har bir tuman byudjetining kamida 5 foizini “Fuqarolar byudjeti” dasturi doirasida aholining takliflari asosida eng dolzarb muammolarni echishga sarflashni tashkil qilish. Davlat qarzini boshqarishda yiliga yangi jalb qilingan tashqi qarz miqdori 4,5 milliard AQSh dollaridan oshib ketmasligini ta'minlash. 22-maqsad: Milliy iqtisodiyot barqarorligini ta'minlash va yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushini oshirishga qaratilgan sanoat siyosatini davom ettirib, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga oshirish. Sanoatning etakchi tarmoqlari va iqtisodiyotni yanada liberallashtirish hamda transformasiya jarayonlarini yakunlash. Energiya resurslari va tabiiy gaz bozorlarinii Ijtimoiy himoya kafolatlarini belgilagan holda erkinlashtirib, sohaga xususiy investisiyalarni keng jalb qilish hamda ehtiyojmand aholini himoya qilish uchun ijtimoiy iste'mol normalarini kiritish. Iqtisodiyot tarmoqlari va aholiga nefti-gaz mahsulotlarini uzluksiz etkazib berilishini ta'minlash. Mis sanoati klasterini tashkil etish orqali mis va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini 2 baravar ko'paytirish hamda 8 milliard dollarlik mahsulot ishlab chiqarish uchun asos yaratish. Kimyo va gaz-kimyosi sohalarini rivojlantirish va tabiiy gazni qayta ishlash darajasini 8 foizdan 20 foizga etkazish orqali kimyo sanoatida 2 milliard 29 AQSh dollariga teng mahsulot ishlab chiqarish. Avtomobili sanoatida kooperasiyani yanada rivojlantirish orqali ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga, eksport hajmini 2 baravarga ko'paytirish va mahalliylashtirish darajasini oshirish. Chirchiq shahrida qishloq xo'jaligi mashinasozligi ishlab chiqarishini yagona sanoat klasteri usulida tashkil etish. Qurilish materiallari ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga ko'paytirish. To'qimachilik sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga ko'paytirish. Charm-poyabzal sohasini rivojlantirish orqali ishlab chiqarish hajmini 3 baravarga ko'paytirish. Farmasevtika sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 3 baravar ko'paytirish va mahalliy bozorni ta'minlash darajasini 80 foizga etkazish. Elektrotexnika sanoatida yuqori qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga va eksportini 3 baravarga oshirish. Mebeli mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2,8 baravarga ko'paytirish. Oziq-ovqat sanoatini rivojlantirish dasturini amalga oshirish. Yirik sanoat tarmoqlari va hududiy korxonalar o'rtasida sanoat kooperasiyasini rivojlantirish. Sanoat tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish dasturlarini keng joriy qilish. Shuningdek, ijtimoiy soha uchun ustuvor yo’nalish sifatida taraqqiyot strategiyasi quyidagi yo'nalishlarini o'zida jamlagan: I. Ta lim va fan sohasini rivojlantirishʼ 1.1. Maktabgacha ta lim sohasini rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar. ʼ 1.2. Umumiy o’rta ta lim va o’rta maxsus, kasb-hunar ta limi sohalarini ʼ ʼ rivojlantirish. 1.3. Oliy ta lim va oliy o’quv yurtidan keyingi ta lim sohalarini yana-da ʼ ʼ takomillashtirish. II. Yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish 2.1. Yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari. 2.2. “Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari” shiori ostida bunyodkorlik va islohotlarni targ’ib qilish tadbirlari. III. Aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirish 3.1. Yangi ish o’rinlarini tashkil etish va axoli bandligini ta minlash. ʼ 30 3.2. Kambag’allikni kamaytirish dasturini ishlab chiqish. IV. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish 4.1. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini yana-da rivojlantirish. 4.2. Sog’liqni saqlash tizimini takomillashtirish va xotin-qizlarning ijtimoiy- siyosiy faolligini oshirish V. Arzon uy-joylarni barpo etish, aholining hayot sharoitlari yaxshilanishini ta minlovchi yo’l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiyʼ infratuzilmani rivojlantirish va modernizatsiya qilish 5.1. Arzon uy-joylar qurish dasturini izchil davom ettirish. 5.2. Ichimlik suvi ta minoti va oqava suv tizimlarini rivojlantirish. ʼ 5.3. Atrof-muhitni muhofaza qilish va ekologik holatni yaxshilash. VI. Madaniyat, sport va turizmni yanada rivojlantirish 6.1. Madaniyat sohasini tubdan takomillashtirish choralari. 6.2. Ikkinchi jahon urushida erishilgan g’alabada O’zbekistonning munosib hissasini targ’ib qilish. 6.3. Turizm sohasi va yo’lbo’yi infratuzilmasini rivojlantirish. 31 Xulosa va takliflar Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida aholining turmush darajasi va farovonligini oshirish, shaxsni har tomonlama kamol toptirish ijtimoiy xizmatlar sohasining rivojlanganlik darajasiga bog’liq. Zero aholining turmush farovonligi ko’rsatgichlari mamlakatning nafaqat iqtisodiy qudrati darajasi bilan balki, ijtimoiy xizmatlar sohasi taraqqiyoti darajasi bilan ham tavsiflanadi. Ijtimoiy xizmatlar sohasini rivojlantirish ishchi kuchini kengaytirilgan takror ishlab chiqarish, aholining qulay yashashi, maroqli dam olishi, bo’sh vaqtidan maqsadga muvofiq foydalanish, ish bilan bandligini va daromadlarining oshishini, moddiy sohaning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning hozirgi bosqichida ijtimoiy sohani rivojlantirish masalalariga ustuvorlik berilayotgani ham aynan shu nuqtai nazardan. Mamlakatimiz inson manfaatlari, huquq va erkinliklari yuksak qadriyat bo’lgan ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyat barpo etish yo’lidan izchil rivojlanib bormoqda. Iqtisodiyotimizning turli soha va tarmoqlari o’rtasidagi mutanosiblikning kuchayishi hamda barqaror o’sish sur’atlarining ta’minlanishi natijasida aholi daromadlari, turmush darajasining sezilarli ravishda oshishi ertangi kunga bo’lgan ishonchimizning tobora mustahkamlanib borishiga zamin yaratmoqda. Ushbu muvaffaqiyatlarga erishishda ijtimoiy sohaning ahamiyati behad muhim bo’lmoqda. Mamlakat iqtisodiyotini modernizatsiyalash, aholi soni va daromadlarining barqaror sur’atlarda o’sishi hamda halqaro iqtisodiy integratsiyalashuv, qishloq xo’jaligida fermer xo’jaliklari yiriklashishi oqibatida, mehnatga layoqatli aholining katta qismi u yerdan bo’shatib olinayotganligi va xizmat ko’rsatish sohasiga jalb etilayotganligi, aholining keng qatlamida yangi va sifatli xizmatlarga bo’lgan talabning shakllanayotganligi, byudjet mablag’laridan tejamli foydalanish zaruriyati ijtimoiy xizmatlar sohasida ham tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirishni taqozo etmoqda.Binobarin, ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirayotgan O’zbekistonda davlatning olib borayotgan ijtimoiy siyosati 32 aynan ijtimoiy sohani rivojlantirish bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy sohada davlatning insonparvarlik va adolatparvarlik roli har tomonlama yaqqol namoyon bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ijtimoiy sohaning mamlakat iqtisodiyotiga naqadar kuchli ta’sir etishi haqida to’xtalib: “Yurtimizda yashayotgan har qaysi inson millati, tili va dinidan qat’I nazar, erkin, tinch va badavlat umr kechirishi, bugun hayotdan rozi bo’lib yashashi-bizning bosh maqsadimizdir. 33 Foydalanilgan Adabiyotlar Ro'yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Konstituciyasi – T.: O’zbekiston, 2014,- 46b . 2. Mirziyoev. S h . M . Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko’taramiz – Toshkent : O’zbekiston, 2017. - 592 b. 3. Mirziyoev Sh. M. «Xalqimizning roziligi bizning faolyatimizga berilgan eng oliy bahodir» 2- jild«- Toshkent: O’zbekiston», 2019 - 592 bet 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017yil 7 fevraldagi PF-4947- sonli “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmoni 5. Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистон стратегияси [Матн] / Ш.М. Мирзиёев. - Тошкент: “0’zbekiston” нашриёти, 2021. - 464 б. 6. Ўзбекистон Республикаси Президенти 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли “2022- 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида” Фармони Internet saytlari 1. www.mineconomy.uz - O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi sayti. 3 . www.mf.uz - O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti. 4. www.stat.uz - O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi sayti. 6. www. soliq.uz - O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi sayti. 7. www.cbu.uz - O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki sayti. 34

Ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyoti, uning O’zbekistondagi xususiyatlari

Sotib olish