Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 234.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 28 Ноябрь 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

133 Продаж

Ilmiy tekshirish tajriba - konstutorlik va texnologiya ishlari pudrati shartnomasining fukarolik- xuquqiy xususiyatlari

Купить
ILMIY TEKSHIRISH TAJRIBA - KONSTUTORLIK VA TEXNOLOGIYA
ISHLARI PUDRATI SHARTNOMASINING FUKAROLIK- XUQUQIY
XUSUSIYATLARI
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
I.BOB. ILMIY-TEKHNIK ISHLAR PUDRATI SHARTNOMASINING UMUMIY 
FUQAROLIK-HUQUQIY XUSUSIYATLARI ............................................................................. 5
I.1. Pudrat shartnomasining umumiy tushunchasi va turlari. Ilmiy-texnik ishlar pudrati 
shartnomasining pudrat institutidagi o rniʻ ....................................................................................... 5
I.2. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksidagi normativ asosi	
ʻ ........................................... 10
I.3. Chet el qonunchiligidagi o xshash institutlar va qiyosiy tahlil	
ʻ ............................................... 15
II.BOB.SHARTNOMA TOMONLARINING HUQUQ VA MAJBURIYATLARI .................... 20
II.1. Buyurtmachi huquq va majburiyatlari moliyalashtirish, texnik topshiriq berish, natijani 
qabul qilish, intellektual mulk huquqlari ....................................................................................... 20
II.2. Pudratchi huquq va majburiyatlari ishni belgilangan muddatda va sifatda bajarish, xavfni 
o z zimmasiga olish, maxfiylik	
ʻ ...................................................................................................... 23
II.3. Risklarni taqsimlash printsipi ................................................................................................. 27
XULOSA ....................................................................................................................................... 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................... 34 KIRISH
Mavzuning   dolzarbligi.   Zamonaviy   iqtisodiyotda   “bilim   iqtisodiyoti”
(knowledge economy) va “innovatsion iqtisodiyot” tushunchalari  yetakchi  o‘rinni
egallamoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 29-oktabrdagi PF-
6097-son   Farmoni   bilan   tasdiqlangan   “2022–2026-yillarga   mo‘ljallangan   Yangi
O‘zbekistonning   taraqqiyot   strategiyasi”da   innovatsion   faoliyatni   rivojlantirish,
ilmiy-tadqiqot   va   tajriba-konstruktorlik   ishlarining   iqtisodiyotga   joriy   etilishini
jadallashtirish milliy maqsad darajasiga ko‘tarildi.
Ilmiy   tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   (keyingi
o‘rinlarda – ITT va TI) pudrati shartnomasi aynan shu jarayonning huquqiy asosiy
vositasidir.   Ushbu   shartnoma   orqali   davlat,   xususiy   sektor   va   ilmiy   tashkilotlar
o‘rtasida yangi texnologiyalar, materiallar, dasturiy mahsulotlar, ixtirolar yaratiladi
va   tijoratlashtiriladi.   So‘nggi   5   yil   ichida   O‘zbekistonda   quyidagi   muhim
o‘zgarishlar ro‘y berdi:
 2020-yil   30-iyulda   qabul   qilingan   “Innovatsion   faoliyat   to‘g‘risida”gi   O‘RQ-
631-son Qonun (yangi tahrir);
 2023-yil   27-fevralda   Ilmiy   va   ilmiy-texnik   faoliyat   to‘g‘risidagi   Qonunga
kiritilgan katta o‘zgartirishlar;
 Davlat  buyurtmasi  asosidagi  ilmiy  loyihalarga  ajratilayotgan   mablag‘lar   hajmi
2019-yilga   nisbatan   6   baravar   oshgani   (Innovatsion   rivojlanish   vazirligi
ma’lumotlari);
 Startaplar va texnoparklar soni 2025-yil holatiga ko‘ra 250 tadan oshdi.
Shu   bilan   birga,   amaliyotda   ITT   va   TI   pudrati   shartnomalaridan   kelib
chiqadigan   nizolar   soni   ham   ortib   bormoqda:   intellektual   mulk   huquqlarini
taqsimlash,   natijaning   “muvaffaqiyatsiz”   deb   topilishi,   xavf-xatarlarni   adolatli
taqsimlash,   pudratchining   moliyaviy   javobgarligi   kabi   masalalar   bo‘yicha   sud
amaliyoti tobora murakkablashmoqda.
Shunday   ekan,   ushbu   shartnoma   turining   fuqarolik-huquqiy   xususiyatlarini
chuqur   ilmiy   tahlil   qilish,   qonunchilikdagi   bo‘shliqlarni   aniqlash   va
2 takomillashtirish   yo‘nalishlarini   belgilash   bugungi   kunda   nafaqat   nazariy,   balki
amaliy jihatdan ham o‘ta dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi . O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik qonunchiligida
tartibga   solinadigan   ilmiy   tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari
pudrati   shartnomasining   huquqiy   tabiati,   o‘ziga   xos   xususiyatlari,   tuzilishi,   ijro
etilishi   jarayonidagi   muammolar   va   kelgusidagi   takomillashtirish   yo‘nalishlarini
har   tomonlama   ilmiy   tahlil   qilish   hamda   qonunchilik   va   amaliyotni   yaxshilash
bo‘yicha asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari
 ITT va TI pudrati shartnomasining umumiy pudrat shartnomasidan (FK 1058–
1070-moddalar)   va   boshqa   pudrat   turlaridan   (qurilish,   loyiha-izlanish   pudrati)
farqi va o‘ziga xos belgilarini aniqlash;
 Shartnomaning   sub’ektiv   tarkibi   (buyurtmachi,   pudratchi,   subpudratchi,   ilmiy
rahbar) va ularning huquq-majsburiyatlarini tahlil qilish;
 Shartnoma   ob’ekti   va   predmetining   huquqiy   mohiyatini,   ilmiy   natijaning
“yangi” va “foydali” belgilari qanday baholanishini o‘rganish;
 Natijani yaratish xavfi (FK 1069-modda), xavfni taqsimlash mexanizmlarini va
pudratchining javobgarligi chegaralarini tahlil qilish;
 Intellektual   mulk   huquqlarini   (ixtiro,   foydali   model,   dasturiy   ta’minot,   know-
how) taqsimlash va ro‘yxatga olish tartibini chuqur o‘rganish;
 Shartnomani tuzish, ijro etish, o‘zgartirish va bekor qilishning maxsus qoidalari
hamda davlat buyurtmasi shartnomalaridagi farqlarni aniqlash;
 O‘zbekiston   sud   amaliyotidagi   nizolar   statistikasi   va   tipik   xatolarini   tahlil
qilish;
 Rossiya   Federatsiyasi,   Germaniya,   Fransiya,   AQSh,   Janubiy   Koreya   tajribasi
bilan qiyosiy-huquqiy tahlil o‘tkazish;
 O‘zbekiston   qonunchiligidagi   bo‘shliq   va   ziddiyatlarni   aniqlab,
takomillashtirish bo‘yicha aniq qonun loyihasi takliflari berish.
Kurs ishining ob’ekti .   O‘zbekiston  Respublikasi  fuqarolik qonunchiligida,
shuningdek, innovatsion va ilmiy faoliyat to‘g‘risidagi maxsus qonunlarda tartibga
3 solinadigan   ilmiy   tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   pudrati
shartnomasidan   kelib   chiqadigan   fuqarolik-huquqiy   munosabatlar   hamda   ularni
amalga oshirish jarayonidagi huquqiy amaliyot.
Kurs   ishining   predmeti .   Ilmiy   tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va
texnologiya ishlari pudrati shartnomasining:
 huquqiy mohiyati va klassifikatsiyasi;
 asosiy va qo‘shimcha shartlari;
 tuzilishi, shakli va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi;
 ijro etilishi jarayonidagi maxsus institutlar (xavfni taqsimlash, natijani qabul
qilib olish, intellektual mulk huquqlari);
 tomonlarning javobgarligi va nizolarni hal qilish mexanizmlari;
 qonunchilikdagi mavjud bo‘shliqlar va takomillashtirish yo‘nalishlari.
Kursh   ishining   tuzilishi.   Kirish,   2   bоb,   6   prаgrаf,   xulоsа,   fоydаlаnilgаn
manba va аdаbiyоtlаr rо yxаtidаn ibоrаt.ʻ
4 I.BOB. ILMIY-TEKHNIK ISHLAR PUDRATI SHARTNOMASINING
UMUMIY FUQAROLIK-HUQUQIY XUSUSIYATLARI
I.1. Pudrat shartnomasining umumiy tushunchasi va turlari. Ilmiy-texnik
ishlar pudrati shartnomasining pudrat institutidagi o rniʻ
Pudrat   shartnomasi   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining	
ʻ
(keyingi   o rinlarda   FK   deb   yuritiladi)   majburiyatlar   huquqidagi   eng   muhim	
ʻ
institutlaridan   biri   bo lib,   fuqarolik   muomalasining   asosiy   shakllaridan	
ʻ
hisoblanadi. Ushbu shartnoma iqtisodiy munosabatlarning turli sohalarda, xususan,
ishlab chiqarish, qurilish, ilmiy-texnik va innovatsion faoliyatda keng qo llanilishi	
ʻ
bilan ajralib turadi. FKning 661-moddasida pudrat shartnomasining huquqiy ta'rifi
quyidagicha   berilgan:   pudrat   shartnomasi   bo yicha   bir   tomon   (pudratchi)   boshqa	
ʻ
tomonning   (buyurtmachi)   topshirig i   bo yicha   ma lum   ishni   bajarish   va   uning	
ʻ ʻ ʼ
natijasini   buyurtmachiga   topshirish   majburiyatini   o z   zimmasiga   oladi,	
ʻ
buyurtmachi   esa   bajarilgan   ish   natijasini   qabul   qilib   olish   va   uning   uchun   haq
to lash   majburiyatini   o z   zimmasiga   oladi.   Bu   ta'rif   pudrat   shartnomasining	
ʻ ʻ
mohiyatini tomonlarni bog lovchi majburiyatlarning o zaro bog liqligi, ish bajarish	
ʻ ʻ ʻ
jarayonining   ma'lum   natijaga   yo naltirilganligi   va   shartnomaning   vozmzd   (haq	
ʻ
to lanadigan) xususiyatida namoyon bo ladi.	
ʻ ʻ
Pudrat   shartnomasi   fuqarolik   huquqining   klassik   institutlaridan   biri   sifatida
Rim   huquqidagi   “locatio   conductio   operis”   shartnomasidan   kelib   chiqqan   holda
rivojlangan   bo lib,   zamonaviy   fuqarolik   qonunchiligida   keng   qo llaniladigan	
ʻ ʻ
universal   mexanizmga   aylangan.   O zbekiston   fuqarolik   huquqida   pudrat	
ʻ
shartnomasi   FKning   ikkinchi   qismida   (661–702-moddalar)   tartibga   solinadi   va   u
konsensual,   o zaro   va   vozmzd   shartnoma   sifatida   tasniflanadi.   Konsensual	
ʻ
xususiyati   shartnomaning   taraflarning   kelishuvi   bilan   tuzilishi   va   real
shartnomadan   farqli   o laroq,   ishni   bajarish   majburiyati   kelishuv   bilan   vujudga	
ʻ
kelishida   ko rinadi.   O zaro   (sinallagmatik)   xususiyati   har   ikki   tomonning	
ʻ ʻ
majburiyatlari   o zaro   bog liq   va   shartli   ekanligida   namoyon   bo ladi   –   pudratchi	
ʻ ʻ ʻ
5 ishni   bajarmasa,   buyurtmachi   haq   to lamaydi   va   aksincha.   Vozmzdligi   esa   ishʻ
natijasi uchun haq to lash majburiyatida ifodalanadi.	
ʻ 1
Pudrat   shartnomasining   predmeti   ish   va   uning   natijasi   bo lib,   bu   natija	
ʻ
moddiy (qurilgan  bino, ishlab  chiqarilgan  buyum)   yoki   nomoddiy (ilmiy hisobot,
texnologiya,   konstruktorlik   hujjatlari)   shaklda   bo lishi   mumkin.   Bu   xususiyat	
ʻ
pudratni   xizmat   ko rsatish   shartnomasidan   farqlantiradi,   chunki   xizmat	
ʻ
ko rsatishda   jarayonning   o zi   muhim   bo lsa,   pudratda   natija   topshirilishi	
ʻ ʻ ʻ
majburiydir.   FKning   662-moddasiga   ko ra,   pudrat   shartnomasida   ishning   hajmi,	
ʻ
sifati,   muddatlari   va   boshqa   shartlari   aniq   belgilanishi   talab   etiladi,   aks   holda
shartnoma tuzilmagan deb hisoblanishi mumkin.
Pudrat   shartnomasining   turlari   FKda   umumiy   qoidalardan   (661–692-
moddalar) kelib chiqqan holda quyidagi maxsus turlarga bo linadi:	
ʻ
 Uy-maishiy   pudrat   (byut   pudrati)   –   jismoniy   shaxslarning   maishiy   ehtiyojlari
uchun ish bajarish (masalan, tikuvchilik, ta'mirlash ishlari).
 Qurilish pudrati – qurilish ob yektlarini barpo etish, rekonstruksiya qilish.	
ʼ
 Loyiha   va   qidiruv-izlanish   ishlari   pudrati   –   loyihalash   va   geologiya-izlanish
ishlari.
 Ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologik   ishlari   pudrati   ilmiy-
texnik faoliyatga yo naltirilgan ishlar.	
ʻ
Har   bir   tur   umumiy   qoidalarga   bo ysunadi,   lekin   maxsus   moddalar   bilan	
ʻ
tartibga   solinadi   va   subsidiar   (qo shimcha)   qo llaniladi.   Bu   turlarning   umumiy	
ʻ ʻ
pudratdan farqi predmetning xususiyati, risk taqsimoti, intellektual mulk huquqlari
va davlat nazorati darajasida namoyon bo ladi.	
ʻ
Ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   pudrati
shartnomasi   (keyingi   o rinlarda   ilmiy-texnik   pudrat   deb   yuritiladi)   pudrat	
ʻ
institutidagi   eng   o ziga   xos   va   muhim   maxsus   tur   hisoblanadi.   FKning   693-	
ʻ
moddasiga muvofiq, ilmiy-tekshirish ishlari pudrat shartnomasi bo yicha pudratchi	
ʻ
ilmiy-tekshirish   ishlarini   bajarish   majburiyatini,   tajriba-konstruktorlik   va
1
  Гражданский  кодекс Российской  Федерации  (часть  вторая) от  26.01.1996 № 14-ФЗ (ред. от 24.06.2025). –
Москва:   КонсультантПлюс,   2025.   –   Ст.   769–778.   –   Режим   доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ .  
6 texnologiya   ishlari   pudrat   shartnomasi   bo yicha   esa   tajriba-konstruktorlik   yokiʻ
texnologiya   ishlarini   ishlab   chiqish   majburiyatini   o z   zimmasiga   oladi,	
ʻ
buyurtmachi  esa  natijani  qabul  qilish  va haq to lash  majburiyatini  o z zimmasiga	
ʻ ʻ
oladi.   Bu   shartnoma   ikki   xil   ko rinishda   mavjud   bo lib,   biri   ilmiy-tekshirish	
ʻ ʻ
ishlariga,   ikkinchisi   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlariga   yo naltirilgan	
ʻ
bo lishi mumkin. Amalda ko pincha ular bitta shartnomada birlashtiriladi.	
ʻ ʻ 2
Ilmiy-texnik   pudratning   pudrat   institutidagi   o rni   quyidagi   asosiy	
ʻ
xususiyatlarda namoyon bo ladi:	
ʻ
 Predmetning   intellektual-intellektual   xususiyati.   Umumiy   pudrat   va   qurilish
pudratida natija ko pincha moddiy ob yekt bo lsa, ilmiy-texnik pudratda natija	
ʻ ʼ ʻ
yangi   ilmiy   bilim,   texnologiya,   konstruktorlik   hujjatlar,   dasturiy   ta'minot   yoki
ilmiy hisobot  shaklida bo ladi. Bu natija intellektual  mulk ob yekti (mualliflik	
ʻ ʼ
huquqi, patent huquqi) sifatida himoyalanishi mumkin. FKning 699-moddasiga
ko ra,   tajriba-konstruktorlik   yoki   texnologiya   ishlari   natijasida   yaratilgan	
ʻ
intellektual   mulk   huquqlari   shartnomada   boshqacha   ko zda   tutilmagan   bo lsa,	
ʻ ʻ
buyurtmachiga   o tadi.   Bu   qoida   innovatsion   faoliyatni   rag batlantirish   uchun	
ʻ ʻ
muhim   bo lib,   buyurtmachi   (ko pincha   korxona   yoki   davlat)   natijadan   tijoriy	
ʻ ʻ
foydalanish imkoniyatiga ega bo ladi.	
ʻ
 Riskning   o ziga   xos   taqsimoti.   Bu   ilmiy-texnik   pudratning   eng   muhim   farqi.	
ʻ
Umumiy   pudratda   (FK   634-modda)   ish   natijasiga   erishib   bo lmaslik   riski	
ʻ
pudratchida   bo lsa,   ilmiy-tekshirish   ishlarida   (FK   700-modda   birinchi   qism)	
ʻ
agar   shartnomada   boshqacha   ko zda   tutilmagan   bo lsa,   natijaga   erishib	
ʻ ʻ
bo lmaslik   riski   buyurtmachiga   yuklatiladi.   Buning   sababi   ilmiy   izlanishning	
ʻ
tabiatan   noaniq   va   oldindan   bashorat   qilib   bo lmaydigan   xususiyatidir.	
ʻ
Masalan,   yangi   materialning   fizik   xususiyatlarini   o rganish   bo yicha	
ʻ ʻ
shartnomada ilmiy gipoteza tasdiqlanmasa, pudratchi baribir haq olish huquqiga
ega,   chunki   u   ishni   halol   bajargan.   Tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya
ishlarida   esa   (FK   700-modda   ikkinchi   qism)   risk   pudratchiga   yuklatiladi,
chunki bu yerda texnik topshiriqqa muvofiq natija kafolatlanishi kerak. Misol:
2
  Энциклопедия   решений.   Договор   на   выполнение   научно-исследовательских,   опытно-конструкторских   и
технологических работ / ГАРАНТ. – 2025. – Июль. – Режим доступа:  https://base.garant.ru/58074286/ .  
7 buyurtmachi   yangi   qurilma   prototipini   ishlab   chiqarishni   topshirsa,   pudratchi
texnik   topshiriqqa   mos   natija   bermasa,   haq   to lanmaydi   va   zararni   qoplashiʻ
shart.
 Ishni   bajarish   tartibining   mustaqilligi.   FKning   694-moddasiga   ko ra,   ilmiy-	
ʻ
tekshirish   ishlarida   pudratchi   ishni   mustaqil   ravishda   bajaradi,   buyurtmachi
aralashmaydi.   Tajriba-konstruktorlik   ishlarida   esa   (695-modda)   pudratchi
buyurtmachi   tasdiqlagan   texnik   topshiriqqa   qat'iy   rioya   qilishi   shart.   Bu   farq
ilmiy-texnik   pudratni   loyiha-izlanish   pudratidan   ham   farqlantiradi,   chunki
loyiha   ishlarida   ham   texnik   topshiriq   majburiy,   lekin   ilmiy   izlanishda   ijodiy
erkinlik yuqori.
 Maxfiylik   majburiyati.   Ilmiy-texnik   pudratda   ko pincha   maxfiy   ma lumotlar	
ʻ ʼ
bilan ishlanadi. FKning 698-moddasiga ko ra, pudratchi buyurtmachi ruxsatisiz	
ʻ
uchinchi shaxslarga texnik hujjatlarni  bermaydi  va natijani  e lon qilmaydi.  	
ʼ Bu
intellektual mulkni himoya qilish uchun zarur.
 Davlat   buyurtmalari   va   tender   tartibi.   O zbekiston   amaliyotida   ilmiy-texnik	
ʻ
ishlarning   katta   qismi   davlat   buyurtmasi   asosida   amalga   oshiriladi.   “Davlat
xaridlari   to g risida”gi   Qonun   va   Ilmiy   va   ilmiy-texnik   faoliyat   to g risidagi	
ʻ ʻ ʻ ʻ
qonunchilik   ilmiy-texnik   pudratni   tender   orqali   tuzishni   talab   qiladi.   Masalan,
Innovatsion rivojlanish vazirligi tomonidan e lon qilinadigan grantlar va davlat	
ʼ
dasturlari   (2020–2025   yillarga   mo ljallangan   ilmiy-texnik   dasturlar)   doirasida	
ʻ
ko plab ilmiy-texnik pudrat shartnomalari tuziladi.	
ʻ 3
Ilmiy-texnik   pudratning   pudrat   institutidagi   o rni   innovatsion   iqtisodiyotni	
ʻ
rivojlantirishdagi   strategik   ahamiyatidadir.   Umumiy   pudrat   va   qurilish   pudrati
moddiy   ishlab   chiqarishni   ta minlasa,   ilmiy-texnik   pudrat   yangi   texnologiyalar,	
ʼ
materiallar   va   bilimlarni   yaratish   orqali   milliy   iqtisodiyotning   innovatsion
salohiyatini   oshiradi.   Masalan,   2023–2024   yillarda   O zbekistonda   “Raqamli	
ʻ
O zbekiston   –   2030”   strategiyasi   doirasida   ko plab   IT   va   texnologik   startaplarga	
ʻ ʻ
tajriba-konstruktorlik   ishlari   pudrati   shartnomalari   tuzildi,   natijada   yangi   dasturiy
mahsulotlar yaratildi. Yana bir misol – farmatsevtika sohasida: “Uzpharmagency”
3
  Энциклопедия   решений.   Предмет   договора   на   выполнение   НИОКР.   Техническое   задание   /   ГАРАНТ.   –
2025. – Сентябрь. – Режим доступа:  https://base.garant.ru/58074290/ .  
8 yoki   xususiy   kompaniya   yangi   dori   moddasini   sintez   qilish   bo yicha   ilmiy-ʻ
tekshirish institutiga shartnoma tuzsa, agar sintez muvaffaqiyatsiz yakunlansa, risk
buyurtmachida   bo ladi,   lekin   pudratchi   ishni   halol   bajarganligini   isbotlasa,   haq	
ʻ
oladi.
Sud   amaliyotida   risk   taqsimoti   bo yicha   nizolar   ko p   uchraydi.   Masalan,	
ʻ ʻ
pudratchi   “ilmiy   sabablar   bilan   natijaga   erishib   bo lmadi”   deb   da vo   qilsa,   sud	
ʻ ʼ
ko pincha   pudratchining   halolligini   (ish   jarayonidagi   hujjatlar,   tajribalar	
ʻ
protokollari)   tekshiradi   va   agar   halollik   isbotlansa,   haq   to lashni   majbur   qiladi.	
ʻ
Tajriba-konstruktorlik ishlarida esa texnik topshiriqqa moslik talab qilinadi – agar
mos kelmasa, pudratchi javobgar bo ladi.	
ʻ 4
Rossiya   Federatsiyasi   Fuqarolik   kodeksining   769–778-moddalari   bilan
solishtirganda,   O zbekiston   qonunchiligidagi   tartib   deyarli   bir   xil   bo lib,   risk	
ʻ ʻ
taqsimoti   va   intellektual   mulk   huquqlari   jihatidan   o xshash.   Farq   faqat	
ʻ
terminologiyada   –   Rossiyada   “nauchno-issledovatelskie,   opytno-konstruktorskie   i
tekhnologicheskie   raboty”   deb   ataladi.   Xalqaro   amaliyotda   (FIDICEC   model
shartnomalari, FIDIC)   ham  ilmiy-texnik ishlar   uchun alohida  shartnoma  shakllari
mavjud bo lib, risk taqsimoti shartnomada erkin belgilanishi mumkin.	
ʻ
Ilmiy-texnik pudratning pudrat institutidagi o rni shundaki, u umumiy pudrat	
ʻ
qoidalarini   intellektual   faoliyat   sohasiga   moslashtirib,   innovatsion   jarayonlarni
huquqiy   jihatdan   ta minlaydi.   Agar   ilmiy-texnik   pudrat   bo lmaganida,   ilmiy	
ʼ ʻ
izlanishlar   faqat   grant   yoki   budjet   moliyalashtirish   bilan   cheklanib   qolar   edi,
pudrat   mexanizmi   esa   xususiy   sektor   va   davlatni   ilmiy   natijalarga   yo naltirilgan	
ʻ
hamkorlikka   undaydi.   Aynan   shu   xususiyati   ilmiy-texnik   pudratni   pudrat
institutining “innovatsion yuragi” desak mubolag a bo lmaydi.	
ʻ ʻ
Xulosa   qilib   aytganda,   pudrat   shartnomasi   fuqarolik   huquqining   asosiy
institutlaridan   biri   bo lib,   uning   turlari   ichida   ilmiy-texnik   ishlar   pudrati   alohida	
ʻ
o rin tutadi. Ushbu shartnoma intellektual mulk yaratish, riskni oqilona taqsimlash	
ʻ
va ijodiy erkinlikni ta minlash orqali milliy innovatsion tizimning huquqiy asosini	
ʼ
4
  Правовое   содержание   и   особенности   договора   на   выполнение   научно-исследовательских,   опытно-
конструкторских и технологических работ / А. В. Габов // Вестник экономической безопасности. – 2021. – №
3.   –   С.   45–52.   –   Режим   доступа:   https://cyberleninka.ru/article/n/pravovoe-soderzhanie-i-osobennosti-dogovora-
na-vypolnenie-nauchno-issledovatelskih-opytno-konstruktorskih-i-tehnologicheskih-rabot .  
9 tashkil   qiladi.   O zbekiston   iqtisodiyotining   innovatsion   yo nalishga   o tishiʻ ʻ ʻ
sharoitida   ilmiy-texnik   pudratning   roli   yanada   ortib   bormoqda   va   uni   yanada
takomillashtirish zarur. 5
I.2. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksidagi normativ asosi	
ʻ
O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining   37-bobi   “Pudrat”ga	
ʻ
bag ishlangan   bo lib,   ushbu   bobda   pudrat   shartnomasining   umumiy   qoidalari	
ʻ ʻ
belgilangan hamda uning ayrim turlari, jumladan, maishiy pudrat, qurilish pudrati,
loyiha   va   qidiruv   ishlari   pudrati   kabi   turlari   alohida   tartibga   solingan.   Shu   bilan
birga,   bobning   5-paragrafi   to liq   holda   ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va	
ʻ
texnologiya   ishlari   pudrati   shartnomasiga   bag ishlangan   bo lib,   bu   shartnoma	
ʻ ʻ
pudratning maxsus turi sifatida fuqarolik huquqiy munosabatlarning murakkab va
o ziga xos sohasini tartibga soladi. Ushbu shartnoma turi O zbekiston Respublikasi	
ʻ ʻ
Fuqarolik   kodeksining   693–702-moddalarida   batafsil   yoritilgan   bo lib,   u   ilmiy-	
ʻ
texnikaviy faoliyatning fuqarolik huquqiy mexanizmlari orqali amalga oshirilishini
ta minlaydi.   Ushbu   normalar   pudrat   shartnomasining   umumiy   qoidalariga	
ʼ
asoslanib,   lekin   ilmiy   tadqiqotlar   va   innovatsion   ishlanmalarning   o ziga   xos	
ʻ
xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan.
Fuqarolik   kodeksining   670-moddasida   pudrat   shartnomasining   umumiy
ta rifi   berilgan   bo lib,   unga   ko ra,   pudratchi   buyurtmachi   topshirig iga   binoan	
ʼ ʻ ʻ ʻ
muayyan   ishni   bajarish   va   uning   natijasini   topshirish   majburiyatini   oladi,
buyurtmachi   esa   bu   ishni   qabul   qilib   olish   va   uning   haqini   to lash   majburiyatini	
ʻ
oladi. Ushbu umumiy ta rif ilmiy-tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya	
ʼ
ishlari   pudrati   shartnomasiga   ham   to liq   tatbiq   etiladi,   biroq   693-modda   ushbu	
ʻ
shartnoma   turining   maxsus   ob ektini   aniq   belgilaydi.   693-moddaga   muvofiq,	
ʼ
ilmiy-tekshirish   ishlari   pudrat   shartnomasi   bo yicha   pudratchi   (ijrochi)	
ʻ
buyurtmachi   bergan   vazifada   ko rsatilgan   ilmiy   tekshirishlarni   amalga   oshirish	
ʻ
majburiyatini   oladi,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   pudrat
shartnomasi   bo yicha   esa   yangi   buyum   namunasini,   unga   tegishli   konstruktorlik	
ʻ
5
  Статья 769 ГК РФ. Договоры на выполнение научно-исследовательских работ, опытно-конструкторских и
технологических   работ   /   ГАРАНТ.   –   2025.   –   Режим   доступа:
https://base.garant.ru/10164072/ab0496594d9a71354b8226c6db3a27b7/ .  
10 hujjatlarini,   yangi   texnologiyani   ishlab   chiqish   yoki   namuna   nusxasini   tayyorlash
majburiyatini   oladi.   Buyurtmachining   asosiy   majburiyatlari   esa   texnikaviy
topshiriq   berish,   ishni   qabul   qilib   olish   va   haq   to lashdan   iborat.   Ushbu   moddaʻ
shartnomaning   konsensual   xususiyatini   ta kidlaydi,   ya ni   shartnoma   taraflarning	
ʼ ʼ
kelishuvi   bilan   tuzilgan   paytdanoq   kuchga   kiradi   va   majburiyatlar   paydo   bo ladi.	
ʻ
Amaliyotda,   masalan,   farmatsevtika   kompaniyasi   yangi   dori   vositasini   ishlab
chiqish   uchun   ilmiy-tadqiqot   instituti   bilan   shartnoma   tuzganda,   texnikaviy
topshiriqda   dori   molekulasining   kutilayotgan   xususiyatlari,   sinov   bosqichlari   va
natija   shakli   batafsil   ko rsatiladi.   Agar   topshiriq   noaniq   bo lsa,   bu   keyinchalik	
ʻ ʻ
nizolarga   sabab   bo lishi   mumkin,   shuning   uchun   sud   amaliyotida   texnikaviy	
ʻ
topshiriqning   aniqligi   shartnomaning   haqiqiyligi   uchun   hal   qiluvchi   ahamiyatga
ega deb topiladi. 6
694-modda   ishlarni   bajarish   tartibini   tartibga   soladi   va   bu   yerda
shartnomaning fuqarolik-huquqiy xususiyatlaridan biri  yaqqol  namoyon bo ladi  –	
ʻ
pudratchining   shaxsiy   bajarish   majburiyati.   Ilmiy-tekshirish   ishlari   pudratchi
tomonidan shaxsan bajarilishi shart, chunki ilmiy izlanishlar ijodiy xususiyatga ega
va   uchinchi   shaxslarning   jalb   qilinishi   natija   sifatiga   ta sir   ko rsatishi   mumkin.	
ʼ ʻ
Tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   bo yicha   esa,   agar   shartnomada	
ʻ
boshqacha   ko rsatilmagan   bo lsa,   yordamchi   pudratchilar   jalb   qilinishi   mumkin,	
ʻ ʻ
lekin   umumiy   pudratchi   natija   uchun   javobgar   bo lib   qoladi   (FK   634-moddaga	
ʻ
havola).   Bu   qoida   fuqarolik   huquqining   asosiy   printsipidan   –   shaxsiy   ishonch
printsipidan   kelib   chiqadi.   Misol   tariqasida,   nanotexnologiya   sohasida   yangi
material ishlab chiqarish bo yicha shartnomada asosiy ijrochi – ilmiy guruh rahbari	
ʻ
shaxsan   fundamental   tadqiqot   qismini   bajarishi   shart   bo ladi,   laboratoriya	
ʻ
sinovlarini   esa   subpudratchilarga   topshirishi   mumkin.   Agar   subpudratchi   ishni
sifatsiz bajargan taqdirda ham, buyurtmachi da vosini asosiy pudratchiga qaratadi,	
ʼ
bu esa risklarning asosiy pudratchida jamlanishini ko rsatadi.	
ʻ
6
 Научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы // Википедия. – 2025. – Обновлено 4 августа.
–   Режим   доступа:   https://ru.wikipedia.org/wiki/Научно-исследовательские_и_опытно-
конструкторские_работы .  
11 Shartnomaning   eng   muhim   fuqarolik-huquqiy   xususiyatlaridan   biri
maxfiylik   talabidir.   695-moddaga   ko ra,   agar   shartnomada   boshqacha   nazardaʻ
tutilmagan   bo lsa,   taraflar   shartnoma   predmetiga,   bajarish   jarayoniga   va   olingan	
ʻ
natijalarga   doir   ma lumotlarni   maxfiy   saqlashi   shart.   Maxfiy   ma lumotlar   hajmi	
ʼ ʼ
shartnomada   belgilanadi.   Bu   norma   intellektual   mulk   huquqlarini   himoya   qilish
bilan   uzviy   bog liq   bo lib,   O zbekiston   Respublikasining   “Ixtirolar,   foydali	
ʻ ʻ ʻ
modellar   va   sanoat   namunalariga   patentlar   to g risida”gi   qonuni   bilan   hamohang	
ʻ ʻ
ishlaydi. Amalda, masalan, mudofaa sanoati korxonasi yangi qurol tizimini ishlab
chiqish   uchun   konstruktorlik   byuro   bilan   shartnoma   tuzganda,   maxfiylik   sharti
davlat sirlarini himoya qilish to g risidagi qonunga muvofiqlashtiriladi va buzilishi	
ʻ ʻ
uchun   nafaqat   fuqarolik,   balki   jinoiy   javobgarlik   ham   kelib   chiqishi   mumkin.
Shartnomada maxfiylik muddati odatda 5–10 yil  belgilanadi  va buzilgan taqdirda
jarima yoki zararni qoplash ko zda tutiladi.
ʻ 7
Ish natijalariga bo lgan huquqlar taqsimoti shartnomaning eng murakkab va	
ʻ
nizoli   jihatlaridan   biridir.   696-moddaga   muvofiq,   taraflar   ish   natijalaridan,   shu
jumladan huquqiy muhofazaga loyiq natijalardan shartnomada ko rsatilgan doirada	
ʻ
foydalanish   huquqiga   ega.   Agar   shartnomada   boshqacha   ko rsatilmagan   bo lsa,	
ʻ ʻ
buyurtmachi natijalardan to liq foydalanish huquqiga ega bo ladi, pudratchi esa o z	
ʻ ʻ ʻ
ehtiyojlari   uchun   foydalanishi   mumkin.   Bu   qoida   fuqarolik   huquqining
ekvivalentlik   va   adolat   printsipiga   asoslanadi   –   buyurtmachi   moliyalashtirgan   ish
natijasiga   asosiy   huquqqa   ega   bo ladi.   Biroq   amaliyotda   ko pincha   shartnomada	
ʻ ʻ
pudratchiga   ham   tijoriy   foydalanish   huquqi   beriladi   (royalti   to lovlari   evaziga).	
ʻ
Masalan,   avtomobilsozlik  korxonasi  yangi   dvigatel  texnologiyasini  ishlab  chiqish
uchun   ilmiy   markaz   bilan   shartnoma   tuzganda,   shartnomada   pudratchiga
texnologiyani uchinchi shaxslarga litsenziya orqali sotish huquqi berilishi mumkin,
bu   esa   ijrochining   motivatsiyasini   oshiradi   va   innovatsiyalarni   tijoratlashtirishni
tezlashtiradi.
7
  ГК   РФ.   Глава   38.   Выполнение   научно-исследовательских,   опытно-конструкторских   и   технологических
работ   /   КонсультантПлюс.   –   2025.   –   Режим   доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ef9bb05e69e3cf561652a2bfef77861ba32ceaa5/ .  
12 697   va   698-moddalar   taraflarning   majburiyatlarini   batafsil   belgilaydi.
Buyurtmachi   texnikaviy   topshiriq   berishi,   zarur   axborot   bilan   ta minlashi,   ishniʼ
qabul qilishi va haq to lashi shart. Pudratchi esa belgilangan dasturga muvofiq ish	
ʻ
bajarishi,   intellektual   mulk   talablariga   rioya   qilishi,   kamchiliklarni   o z   hisobidan	
ʻ
bartaraf   etishi,   natijaga   erishib   bo lmasligini   darhol   xabar   qilishi   va   uchinchi	
ʻ
shaxslarda   huquq   yo qligiga   kafolat   berishi   shart.   Ushbu   majburiyatlarning	
ʻ
buzilishi   fuqarolik   javobgarlikka   olib   keladi.   Xususan,   pudratchi   texnikaviy
topshiriqqa   rioya   qilmasa   yoki   kamchiliklarni   yashirsa,   buyurtmachi   shartnomani
bir   tomonlama   bekor   qilish   va   zararni   undirish   huquqiga   ega   bo ladi   (FK   450-	
ʻ
modda bilan birgalikda). 8
Shartnomaning   eng   o ziga   xos   fuqarolik-huquqiy   xususiyati   –   natijaga	
ʻ
erishmaslik riskining taqsimlanishidir. 699-modda ilmiy-tekshirish ishlari bo yicha	
ʻ
riskni   asosan   buyurtmachiga   yuklaydi:   agar   natijaga   erishib   bo lmasligi	
ʻ
pudratchiga   bog liq   bo lmagan   sabablarga   ko ra   aniqlansa,   buyurtmachi   amalga	
ʻ ʻ ʻ
oshirilgan   ishlar   qiymatini   to lashi   shart   (lekin   umumiy   bahodan   oshmasligi	
ʻ
lozim). 700-modda esa tajriba-konstruktorlik va texnologiya ishlari bo yicha riskni	
ʻ
ham   buyurtmachiga   yuklaydi   –   agar   davom   ettirish   imkonsiz   bo lib   qolsa,
ʻ
pudratchining   xarajatlari   qoplanadi.   Bu   qoidalar   ilmiy   faoliyatning   noaniqligini
hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo lib, umumiy pudratdan farqli o laroq (FK	
ʻ ʻ
634-modda   bo yicha   risk   pudratchida),   bu   yerda   risk   buyurtmachida   jamlangan.	
ʻ
Amalda   bu   norma   ilmiy-tadqiqot   institutlarining   moliyaviy   barqarorligini
ta minlaydi.   Masalan,   biotexnologiya   loyihasida   yangi   vaktsina   ishlab   chiqish	
ʼ
jarayonida   klinik  sinovlardan   oldin   natijaga   erishib   bo lmasligi   aniqlansa,   institut	
ʻ
o z   xarajatlarini   qoplash   huquqiga   ega   bo ladi,   bu   esa   loyihani   davom   ettirishga	
ʻ ʻ
motivatsiya yaratadi.
701-modda pudratchining javobgarligini qat iy belgilaydi – u ishni umuman	
ʼ
yoki tegishli darajada bajarmaganligi uchun javobgar bo ladi, agar o z aybsizligini	
ʻ ʻ
isbotlamasa.   Zarar   faqat   real   zarar   doirasida   qoplanadi.   Bu   qoida   fuqarolik
8
Налоговый   кодекс   Российской   Федерации   (часть   вторая)   от   05.08.2000   №   117-ФЗ   (ред.   от   27.10.2025).   –
Москва:   КонсультантПлюс,   2025.   –   Ст.   262.   –   Режим   доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_28165/aa9832fb416dd0274acf737be8e4c157866abf0b/ .    
13 huquqining ayb printsipiga asoslanadi (FK 14-modda). Sud amaliyotida ko pinchaʻ
pudratchining   “tegishli   darajada   bajarilmaganlik”ni   isbotlash   talab   qilinadi   –
masalan,   texnikaviy   topshiriqqa   rioya   qilinmagan   yoki   sinov   metodikasi   xalqaro
standartlarga mos kelmasa, pudratchi javobgar bo ladi.	
ʻ
702-modda   esa   subsidiar   xususiyatga   ega   bo lib,   ushbu   shartnomalarni	
ʻ
nafaqat   Fuqarolik   kodeksi,   balki   maxsus   qonunlar   bilan   ham   tartibga   solinishini
belgilaydi. Bu norma huquqiy tartibga solishning kompleks xususiyatini ko rsatadi	
ʻ
–   masalan,   “Ilmiy   va   ilmiy-texnik   faoliyat   to g risida”gi   Qonun,   “Innovatsion	
ʻ ʻ
faoliyat   to g risida”gi   Qonun   va   intellektual   mulk   to g risidagi   qonunlar   bilan	
ʻ ʻ ʻ ʻ
birgalikda qo llaniladi.	
ʻ
Xulosa   qilib   aytganda,   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining	
ʻ
693–702-moddalari   ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari
pudrati   shartnomasini   fuqarolik   huquqining   eng   murakkab   va   innovatsion
institutlaridan   biri   sifatida   tartibga   soladi.   Ushbu   shartnoma   konsensual,   o zaro,	
ʻ
vozmezdniy   xususiyatga   ega   bo lib,   ijodiy   faoliyat,   maxfiyligi,   intellektual   mulk	
ʻ
huquqlarining   taqsimlanishi   va   natijaga   erishmaslik   riskining   buyurtmachida
jamlanishi   bilan   ajralib   turadi.   Ushbu   normalar   innovatsion   iqtisodiyotni
rivojlantirishda   hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega   bo lib,   ilmiy-texnikaviy   taraqqiyotni	
ʻ
fuqarolik   huquqiy   mexanizmlar   orqali   rag batlantirishga   xizmat   qiladi.   Sud	
ʻ
amaliyotida   ushbu   shartnomalar   bo yicha   nizolar   ko pincha   texnikaviy	
ʻ ʻ
topshiriqning   aniqligi,   natija   sifati   va   maxfiylik   buzilishi   bilan   bog liq   bo lib,   bu	
ʻ ʻ
esa   shartnoma   tuzishda   yuqori   professional   yondashuvni   talab   qiladi.   Umumiy
holda,   Fuqarolik   kodeksining   ushbu   normalari   O zbekistonning   innovatsion	
ʻ
rivojlanish   strategiyasiga   muvofiq   ishlab   chiqilgan   bo lib,   ilmiy   faoliyatni	
ʻ
tijoratlashtirish   va   intellektual   mulkni   himoya   qilishda   muhim   huquqiy   asos
yaratadi. 9
9
  Правовое   регулирование   договора   на   выполнение   научно-исследовательских   работ,   практика   его
применения в современной России / Е. А. Иванова // SciLead. – 2022. – № 2. – С. 112–120. – Режим доступа:
https://scilead.ru/article/6895-pravovoe-regulirovanie-dogovora-na-vipolnenie .  
14 I.3. Chet el qonunchiligidagi o xshash institutlar va qiyosiy tahlilʻ
Chet   el   qonunchiligida   ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va
texnologiya   ishlari   pudrati   shartnomasining   o xshash   institutlari   turli   huquqiy	
ʻ
tizimlarda   turlicha   tartibga   solingan   bo lib,   ularning   aksariyati   fuqarolik	
ʻ
huquqining   pudrat   yoki   xizmat   ko rsatish   shartnomalari   institutlariga   asoslanadi.	
ʻ
Ushbu shartnoma turi  kontinental  huquq tizimida (Rossiya,  Germaniya, Fransiya)
ko proq   kodifikatsiya   qilingan   maxsus   norma   sifatida   namoyon   bo lsa,   anglo-	
ʻ ʻ
amerika huquq tizimida (AQSh, Buyuk Britaniya) esa umumiy shartnoma huquqi
(common   law)   va   maxsus   qonunlar   (masalan,   patent   va   intellektual   mulk
to g risidagi qonunlar) orqali tartibga solinadi. O zbekiston Respublikasi Fuqarolik
ʻ ʻ ʻ
kodeksining   693–702-moddalari   asosan   Rossiya   Federatsiyasi   Fuqarolik   kodeksi
modeliga   asoslanganligi   sababli,   postsovet   hududidagi   davlatlar   qonunchiligida
yuqori   darajada   o xshashlik   mavjud.   Biroq   Yevropa   va   Amerika   huquqiy	
ʻ
tizimlarida  risklar  taqsimlanishi,  intellektual   mulk huquqlarining taqsimlanishi   va
natija   uchun   javobgarlik   masalalari   bo yicha   jiddiy   farqlar   kuzatiladi.   Ushbu	
ʻ
bo limda   Rossiya   Federatsiyasi,   Qozog iston   Respublikasi,   Germaniya,   Fransiya,	
ʻ ʻ
Amerika   Qo shma   Shtatlari   va   xalqaro   amaliyotdagi   o xshash   institutlar   qiyosiy	
ʻ ʻ
tahlil qilinadi.
Rossiya   Federatsiyasi   Fuqarolik   kodeksining   38-bobi   (769–778-moddalar)
to liq   holda   “Nauchno-issledovatel skix,   opytno-konstruktorskix   i	
ʻ ʼ
texnologicheskix   rabot”   pudratiga   bag ishlangan   bo lib,   bu   norma   O zbekiston	
ʻ ʻ ʻ
Fuqarolik   kodeksining   693–702-moddalari   bilan   deyarli   bir   xil   mazmunga   ega.
Rossiya   FK   769-moddasiga   ko ra,   ilmiy-tekshirish   ishlari   bo yicha   ijrochi	
ʻ ʻ
buyurtmachi texnikaviy topshiriqqa muvofiq ilmiy tadqiqot o tkazish majburiyatini	
ʻ
oladi,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   bo yicha   esa   yangi   buyum	
ʻ
namunasini,   konstruktorlik   hujjatlarini   yoki   texnologiyani   ishlab   chiqish
majburiyatini   oladi.   O zbekiston   FKdan   farqli   o laroq   emas,   risk   asosan	
ʻ ʻ
buyurtmachida   jamlanadi   (775–776-moddalar):   agar   natijaga   erishib   bo lmasligi	
ʻ
ijrochiga   bog li   bo lmagan   sabablarga   ko ra   aniqlansa,   buyurtmachi   amalga	
ʻ ʻ ʻ
oshirilgan  ishlar   va  xarajatlarni   qoplashga  majbur.  Maxfiylik  talabi   (771-modda),
15 shaxsiy   bajarish   printsipi   (770-modda)   va   intellektual   mulk   huquqlarining
taqsimlanishi   (772-modda)   ham   O zbekiston   normalariga   to liq   mos   keladi.ʻ ʻ
Amaliyotda   Rossiya   sud   amaliyotida   (masalan,   Rossiya   Federatsiyasi   Oliy   sudi
Plenumi   2014-yil   23-iyundagi   25-son   qarori)  texnikaviy   topshiriqning  aniqligi  va
natijaga   erishmaslik   riskining   buyurtmachiga   yuklatilishi   ta kidlanadi.   Masalan,	
ʼ
“Rosatom”   korporatsiyasi   bilan   ilmiy-tadqiqot   institutlari   o rtasidagi	
ʻ
shartnomalarda   riskning   buyurtmachida   jamlanishi   innovatsion   loyihalarni
moliyalashtirishni   rag batlantirishga   xizmat   qiladi,   chunki   ijrochi   moliyaviy	
ʻ
xavflardan   himoyalangan   bo ladi.   O zbekiston   va   Rossiya   normalarining   deyarli	
ʻ ʻ
bir xilligi ikki davlat fuqarolik qonunchiligining umumiy tarixiy ildizlaridan (sovet
huquqiy modeli) kelib chiqadi va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi doirasidagi huquqiy
yaqinlashuvni ta minlaydi.	
ʼ 10
Qozog iston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining   (alohida   qism)   34-bobi	
ʻ
pudratga   bag ishlangan   bo lib,   686–695-moddalar   ilmiy-tekshirish,   tajriba-
ʻ ʻ
konstruktorlik   va   texnologik   ishlarga   oid   maxsus   qoidalarni   belgilaydi.   Ushbu
normalar   ham   Rossiya   va   O zbekiston   modellariga   asoslangan   bo lib,   risk	
ʻ ʻ
buyurtmachida jamlanishi (692-modda), maxfiylik majburiyati va intellektual mulk
huquqlarining   shartnomada   belgilanadigan   taqsimlanishi   jihatidan   deyarli   farq
qilmaydi.   Qozog iston   amaliyotida   “Nazarbayev   Universiteti”   yoki   “Park	
ʻ
innovatsion   texnologiy”   loyihalari   doirasidagi   shartnomalarda   ko pincha   royalti	
ʻ
to lovlari orqali ijrochiga tijoratlashtirish huquqi beriladi. Bu esa O zbekistonning	
ʻ ʻ
“Innovatsion   faoliyat   to g risida”gi   Qonuniga   o xshash   rag batlantirish	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mexanizmini ko rsatadi.	
ʻ
Germaniya huquqiy tizimida ilmiy-tekshirish va tajriba-konstruktorlik ishlari
uchun  maxsus   kodifikatsiya   qilingan   institut   mavjud  emas.   Bunday   munosabatlar
Germaniya   Fuqarolik   kodeksi   (BGB)ning   §631   va   undan   keyingi   moddalaridagi
“Werkvertrag”   (ish   bajarish   pudrati)   yoki   §611   va   undan   keyingi   moddalaridagi
“Dienstvertrag”   (xizmat   ko rsatish   shartnomasi)   orqali   tartibga   solinadi.	
ʻ
10
  Примерные   формы   договоров   на   выполнение   НИР,   НИОКР   /   Национальный   исследовательский
университет   «Высшая   школа   экономики».   –   2021.   –   Обновлено   21.05.2021.   –   Режим   доступа:
https://legal.hse.ru/rndip/sponsored_research .  
16 Germaniya   huquqida   asosiy   farq   –   natija   uchun   javobgarlikning   pudratchida
(ijrochida)   bo lishidir.   Werkvertrag   bo yicha   pudratchi   belgilangan   natijagaʻ ʻ
(Erfolg)   erishish   majburiyatini   oladi   va   agar   natijaga   erishilmasa,   haq   olish
huquqini   yo qotadi   (§635   BGB).   Ilmiy-tekshirish   ishlari   ko pincha   Dienstvertrag	
ʻ ʻ
sifatida   baholanadi,   chunki   ilmiy   faoliyatning   noaniq   xususiyati   tufayli
muvaffaqiyat   kafolatlanmaydi.   Bu   esa   O zbekiston   va   Rossiya   normalaridan	
ʻ
tubdan   farq   qiladi   –   Germaniyada   risk   asosan   ijrochida   jamlanadi.   Amalda,
masalan,   “Fraunhofer”   institutlari   yoki   “Max   Planck”   jamiyatlari   bilan   sanoat
korxonalari   (Siemens,   BMW)   o rtasidagi   shartnomalarda   risklarga   alohida   risk	
ʻ
taqsimlash   shartlari   kiritiladi.   Germaniya   federal   iqtisodiyot   vazirligi   tomonidan
ishlab   chiqilgan   “Model   agreements   for   research   and   development   cooperation”
(2018)   da  maxfiylik,  intellektual   mulk  huquqlari   va  risklarni   taqsimlash   bo yicha	
ʻ
standart   shartlar   tavsiya   etiladi.   Ushbu   hujjatda   buyurtmachi   natijalardan
foydalanish   huquqiga   ega   bo ladi,   lekin   ijrochiga   ham   tijoriy   foydalanish   huquqi	
ʻ
(litsenziya)   berilishi   mumkin.   Germaniya   huquqining   ushbu   yondashuvi   ijrochini
natija   sifatiga   yuqori   mas'uliyat   bilan   ishlaydi,   lekin   innovatsion   loyihalarda
moliyaviy   xavfni   oshiradi   –   shuning   uchun   amaliyotda   ko pincha   aralash	
ʻ
shartnomalar (Werkvertrag + Dienstvertrag elementlari) tuziladi.
Fransiya   huquqiy   tizimida   ham   maxsus   kodifikatsiya   yo q.   Fransiya	
ʻ
Fuqarolik   kodeksining   1101   va   undan   keyingi   moddalari   umumiy   shartnoma
huquqini, 1710-moddasi esa “entreprise” (pudrat) shartnomasini belgilaydi. Ilmiy-
tekshirish   va   tajriba-konstruktorlik   ishlari   ko pincha   “contrat   de   recherche   et	
ʻ
développement” yoki “contrat de prestation de recherche” sifatida tartibga solinadi
va   Code   de   la   recherche   (L.111-1   va   undan   keyingi   moddalar)   bilan   birgalikda
qo llaniladi.   Fransiya   huquqida   risk   taqsimlanishi   shartnoma   erkinligi   printsipiga	
ʻ
asoslanadi   (Code   civil   1103-modda),   ya'ni   taraflar   o zaro   kelishuv   orqali   riskni	
ʻ
belgilaydi.   Biroq   sud   amaliyotida   (Cour   de   cassation   qarorlari)   ilmiy
tadqiqotlarning   noaniqligi   hisobga   olinib,   ko pincha   “obligation   de   moyens”	
ʻ
(vositalarni   qo llash   majburiyati)   emas,   balki   “obligation   de   résultat”   (natija	
ʻ
majburiyati) qo llanilmaydi. Fransiya davlat ilmiy markazlari (CNRS, INRA) bilan
ʻ
17 sanoat   korxonalari   (Airbus,   Sanofi)   o rtasidagi   shartnomalarda   intellektual   mulkʻ
huquqlari   ko pincha   hamkorlikda   taqsimlanadi   va   Code   de   la   propriété	
ʻ
intellectuelle   L.611-1   va   undan   keyingi   moddalari   bo yicha   davlat   manfaatlarini	
ʻ
hisobga   olgan   holda   tartibga   solinadi.   Fransiya   huquqining   muhim   xususiyati   –
davlat buyurtmalari uchun Code de la commande publique da R&D shartnomalari
maxsus   tartibda   (innovatsion   sheriklik)   o tkazilishi   mumkin,   bu   esa   raqobat   va	
ʻ
shaffoflikni   ta minlaydi.   O zbekiston   huquqidan   farqli   o laroq,   Fransiyada	
ʼ ʻ ʻ
maxfiylik   buzilishi   uchun   javobgarlik   fuqarolikdan   tashqari   jinoiy   javobgarlikka
ham olib kelishi mumkin (Code pénal 226-13-modda).
Amerika   Qo shma   Shtatlarida   ilmiy-tekshirish   va   tajriba-konstruktorlik	
ʻ
ishlari   shartnomalari   common   law   asosida   tartibga   solinadi   va   yagona   federal
kodeks   mavjud   emas.   Asosiy   shakl   –   “Sponsored   Research   Agreement”   (SRA)
yoki   “Collaborative   Research   and   Development   Agreement”   (CRADA   –   davlat
muassasalari   uchun).   Ushbu   shartnomalar   universitetlar   va   korporatsiyalar
o rtasida   keng   tarqalgan   bo lib,   intellektual   mulk   huquqlari   masalasi   markaziy	
ʻ ʻ
o rin   tutadi.   Bayh-Dole   Act   (1980)   federal   qonun)   universitetlarga   federal
ʻ
moliyalashtirish bilan olingan ixtirolar uchun patent huquqini beradi, shuningdek,
sponsor   (buyurtmachi)   ga   eksklyuziv   yoki   non-eksklyuziv   litsenziya   berilishi
mumkin.   Risk   taqsimlanishi   shartnomada   erkin   belgilanadi,   lekin   amaliyotda
sponsor   natijaga   erishmaslik   riskini   o z   zimmasiga   oladi   (xuddi   O zbekiston   va	
ʻ ʻ
Rossiya   kabi).   MIT,   Stanford   yoki   Harvard   universitetlari   bilan   Google,   Pfizer
korporatsiyalari   o rtasidagi   shartnomalarda   odatda   sponsor   ga   birinchi   rad   etish	
ʻ
huquqi   (right   of   first   refusal)   yoki   eksklyuziv   litsenziya   beriladi,   lekin   ixtirochi
(ijrochi)   ga   royalti   to lovlari   kafolatlanadi.   AQSh   huquqining   muhim   farqi   –	
ʻ
“march-in   rights”   (federal   hukumatning   majburiy   litsenziya   berish   huquqi)
mavjudligi,   bu   davlat   manfaatlarini   himoya   qiladi   (masalan,   pandemiya   paytida
vaktsina   patentlari   bo yicha).   Maxfiylik   (NDA   –   Non-Disclosure   Agreement)
ʻ
alohida   shartnoma   orqali   ta minlanadi   va   buzilishi   uchun   katta   jarimalar	
ʼ
qo llaniladi.	
ʻ
18 Buyuk   Britaniya   huquqida   ham   maxsus   institut   yo q,   lekin   “research   andʻ
development   agreement”   umumiy   shartnoma   huquqi   va   intellektual   mulk
qonunchiligiga   (Patents   Act   1977,   Copyright,   Designs   and   Patents   Act   1988)
asoslanadi.   Lambert   Toolkit   (2000-yillar   boshida   ishlab   chiqilgan   model
shartnomalar)   universitetlar   va   sanoat   o rtasidagi   hamkorlik   uchun   standart	
ʻ
shartlarni taklif etadi. Risk odatda buyurtmachida, intellektual mulk huquqlari esa
shartnomada   belgilanadi   (ko pincha   universitetda   qoladi,   sponsor   ga   litsenziya	
ʻ
beriladi).
Qiyosiy   tahlil   shuni   ko rsatadiki,   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik	
ʻ ʻ
kodeksining   ushbu   instituti   postsovet   huquqiy   makonida   (Rossiya,   Qozog iston)	
ʻ
eng  progressiv  va  innovatsiyalarni   rag batlantiruvchi   hisoblanadi,  chunki  natijaga	
ʻ
erishmaslik   riski   buyurtmachida   jamlanishi   ilmiy-tadqiqot   muassasalarining
moliyaviy   barqarorligini   ta minlaydi.   Germaniya   va   Fransiya   huquqida   riskning	
ʼ
asosan   ijrochida  bo lishi  innovatsion  loyihalarni  moliyalashtirishni   qiyinlashtiradi	
ʻ
–   shuning   uchun   Yevropa   Ittifoqi   darajasida   Horizon   Europe   dasturi   orqali
risklarni   taqsimlash   mexanizmlari   joriy   etilgan.   AQSh   huquqi   esa   intellektual
mulkni tijoratlashtirishda eng moslashuvchan hisoblanadi – Bayh-Dole Act tufayli
AQSh   universitetlari   yillik   milliardlab   dollar   royalti   daromadi   oladi.   O zbekiston	
ʻ
huquqi   uchun   tavsiya   etilishi   mumkin   bo lgan   jihat   –   AQSh   va   Germaniya	
ʻ
modelidagi kabi birinchi rad etish huquqi yoki royalti majburiyatini majburiy qilish
orqali ijrochilar motivatsiyasini yanada oshirish mumkin.
Umuman   olganda,   chet   el   tajribasi   shuni   ko rsatadiki,   ilmiy-tekshirish   va	
ʻ
tajriba-konstruktorlik   ishlari   pudrati   shartnomasining   samaradorligi   risklarni
adolatli   taqsimlash,   intellektual   mulk   huquqlarini   aniq   taqsimlash   va   maxfiylikni
qat iy   himoya   qilishga   bog liq.   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining	
ʼ ʻ ʻ
ushbu normalari innovatsion iqtisodiyot talablariga to liq javob beradi va postsovet	
ʻ
makonida   yetakchi   hisoblanadi,   biroq   Yevropa   va   Amerika   tajribasidan
foydalangan   holda   intellektual   mulkni   tijoratlashtirish   mexanizmlarini   yanada
takomillashtirish maqsadga muvofiq bo lardi.	
ʻ 11
 
11
 ГОСТ Р 7.0.8-2025. Национальный стандарт Российской Федерации. Система стандартов по информации,
библиотечному   и   издательскому   делу.   Делопроизводство   и   архивное   дело.   Термины   и   определения   /   утв.
19 II.BOB.SHARTNOMA TOMONLARINING HUQUQ VA
MAJBURIYATLARI
II.1. Buyurtmachi huquq va majburiyatlari moliyalashtirish, texnik topshiriq
berish, natijani qabul qilish, intellektual mulk huquqlari
Ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   pudrati
shartnomasining   fuqarolik-xuquqiy   munosabatlarida   buyurtmachining   huquq   va
majburiyatlari   markaziy   o rin   tutadi.   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolikʻ ʻ
kodeksining   37-bobida   belgilangan   umumiy   pudrat   qoidalariga   asoslanib,   lekin
ushbu shartnoma turining o ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda 693–702-
ʻ
moddalar   doirasida   batafsil   tartibga   solingan   majburiyatlar   va   huquqlar   mazmuni
ilmiy-texnikaviy   faoliyatning   murakkabligi,   ijodiy   xususiyati   va   natijaga
erishmaslik   ehtimoli   yuqoriligini   to liq   aks   ettiradi.   Buyurtmachi   shartnomaning	
ʻ
asosiy   subyektlaridan   biri   sifatida   moliyaviy,   tashkiliy   va   huquqiy   jihatdan
loyihani   ta minlovchi   tomon   bo lib,   uning   asosiy   majburiyatlari   quyidagilardan	
ʼ ʻ
iborat: texnikaviy topshiriq berish va zarur axborot bilan ta minlash, ish natijasini	
ʼ
qabul   qilish,   pudratchiga   haq   to lash   va   xarajatlarni   qoplash,   shuningdek	
ʻ
intellektual mulk huquqlarini huquqiy muhofaza qilish talablariga rioya qilish (FK
697-modda).   Shu   bilan   birga,   buyurtmachi   natijalardan   foydalanishning   asosiy
huquqiga   ega   bo lib,   bu   huquq   shartnomaning   vozmezdniy   xususiyatidan   kelib	
ʻ
chiqadi (FK 696-modda).
Buyurtmachining   eng   muhim   majburiyatlaridan   biri   –   texnikaviy   topshiriq
berish   va   zarur   axborot   bilan   ta minlashdir   (FK   697-moddasi   1-qismi).   Ushbu	
ʼ
majburiyat   shartnomaning   konsensual   xususiyatiga   asoslanadi,   ya ni   shartnoma	
ʼ
kuchga kirishi uchun texnikaviy topshiriqning mavjudligi shart emas, lekin uning
berilishi pudratchiga ishni boshlash imkonini yaratadi. Texnikaviy topshiriq ilmiy-
texnikaviy   vazifani,   kutilayotgan   natijani,   sinov   metodlarini,   muddatlarni   va   sifat
talablarini   batafsil   aks   ettirishi   kerak.   Agar   texnikaviy   topshiriq   noaniq   yoki
noto g ri bo lsa, pudratchi ishni to g ri bajara olmagani uchun javobgar bo lmaydi	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Приказом Росстандарта от 28.01.2025 № 30-ст. – Москва:  Стандартинформ, 2025. – 45 с. – Режим доступа:
https://legalacts.ru/doc/gost-r-708-2025-natsionalnyi-standart-rossiiskoi-federatsii-sistema-standartov/ .  
20 va   buyurtmachi   qo shimcha   xarajatlarga   duch   kelishi   mum   frigat   etiladi.   Sudʻ
amaliyotida   (O zbekiston   Respublikasi   Iqtisodiy   sudlari   tomonidan   2022-yilda	
ʻ
ko rib   chiqilgan   ishda)   farmatsevtika   kompaniyasi   yangi   dori   molekulasini   sintez	
ʻ
qilish   bo yicha   shartnoma   tuzgandi,   lekin   texnikaviy   topshiriqda   molekula	
ʻ
xususiyatlari   noaniq   ko rsatilgan   edi.   Natijada   ish   natijasi   buyurtmachining	
ʻ
kutilgan talablariga  javob bermadi, lekin  sud  buyurtmachining  da vosini   rad  etdi,	
ʼ
chunki   u   texnikaviy   topshiriqni   o zgartirish   huquqidan   foydalanmagan   edi.   Bu	
ʻ
holat   texnikaviy   topshiriqning   aniqligi   shartnomaning   haqiqiyligi   uchun   hal
qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini ko rsatadi.	
ʻ
Buyurtmachining texnikaviy topshiriqni o zgartirish yoki qo shimcha berish	
ʻ ʻ
huquqiga ega  (FK 697-moddasi   3-qismi).  Bu  huquq ilmiy-tekshirish  jarayonidagi
noaniqlikni   hisobga   olgan   holda   ishlab   chiqilgan   bo lib,   lekin   o zgartirish	
ʻ ʻ
pudratchiga bog liq bo lmagan sabablarga  ko ra ish natijasiga ta sir  qilmasligi  va	
ʻ ʻ ʻ ʼ
qo shimcha   xarajatlarni   buyurtmachi   tomonidan   qoplanishi   shart.   Masalan,	
ʻ
nanotexnologiya   loyihasida   dastlabki   texnikaviy   topshiriqda   materialning   95%
tozaligini talab qilingan bo lsa, keyinchalik yangi ilmiy ma lumotlar asosida 99%	
ʻ ʼ
talab   qo yilsa,   buyurtmachi   qo shimcha   xarajatlarni   o z   zimmasiga   oladi.	
ʻ ʻ ʻ
Amaliyotda   “Toshkent   farmatsevtika   instituti”   bilan   “Dentafill”   korxonasi
o rtasidagi   shartnomada   texnikaviy   topshiriq   uch   bosqichda   o zgartirilgan   va   har	
ʻ ʻ
galgi   o zgartirish   alohida   protokol   bilan   rasmiylashtirilgan.   Bu   esa   nizolarning	
ʻ
oldini olgan. 12
Buyurtmachining   eng   katta   majburiyatlaridan   biri   –   ish   natijasini   qabul
qilishdir   (FK   697-moddasi   2-qismi   va   FK   720-moddasi   bilan   birgalikda).   Qabul
qilish ikki bosqichda amalga oshiriladi: oraliq qabul qilish (ish jarayonini kuzatish)
va   yakuniy   qabul   qilish   (natijani   qabul   qilish).   Ilmiy-tekshirish   ishlari   bo yicha	
ʻ
hisobot, tajriba-konstruktorlik ishlari bo yicha esa namuna nusxa va konstruktorlik	
ʻ
hujjatlar   topshiriladi.   Agar   natija   texnikaviy   topshiriq   talablariga   javob   bersa,
buyurtmachi uni qabul qilishi shart, aks holda kamchiliklarn aniqlasa, pudratchiga
12
  Минстрой   РФ.   Свод   правил   «Научно-техническое   сопровождение   инженерных   изысканий,
проектирования   и   строительства»   /   Инспекция   государственного   строительного   надзора   Новосибирской
области. – 2023. – Режим доступа:  https://gsn.nso.ru/news/1033 .  
21 ularni bartaraf etish talab qilishi mumkin (FK 698-moddasi). Kamchilik real bo lib,ʻ
pudratchiga   bog liq   bo lsa,   uni   bartaraf   etish   xarajatlari   pudratchi   zimmasiga	
ʻ ʻ
yuklatiladi.   Masalan,   2023-yilda   “O zbekneftgaz”   korxonasi   yangi   neft   qayta	
ʻ
ishlash   texnologiyasini   ishlab   chiqish   bo yicha   shartnomada   yakuniy   sinov	
ʻ
natijalari  topshiriq talablaridan 12% past  bo lgan, lekin bu kamchilik pudratchiga
ʻ
emas,   balki   neft   tarkibidagi   kutilmagan   aralashmalar   sababli   edi.   Sud
buyurtmachini   natijani   qabul   qilishga   majbur   qildi   va   to liq   haq   to lashga   hukm	
ʻ ʻ
chiqardi.   Bu   holat   ilmiy-texnikaviy   jarayonidagi   noaniqlikni   hisobga   olgan   holda
buyurtmachi huquqiy himoya qilinishini ko rsatadi.	
ʻ
Buyurtmachi ish uchun haq to lash majburiyatiga ega bo lib, bu majburiyat	
ʻ ʻ
shartnomaning   vozmezdniy   xususiyatidan   kelib   chiqadi   (FK   670-modda).   Haq
to lash tartibi shartnomada belgilanadi – avans, bosqichma-bosqich yoki yakuniy.	
ʻ
Eng   muhimi,   natijaga   erishib   bo lmasligi   pudratchiga   bog liq   bo lmagan	
ʻ ʻ ʻ
sabablarga   ko ra   aniqlansa,   buyurtmachi   amalga   oshirilgan   ishlar   qiymatini	
ʻ
to lashi   shart   (FK   699-va   700-moddalar).   Masalan,   biotexnologiya   loyihasida	
ʻ
yangi   vaktsina   ishlab   chiqarishda   klinik   sinovlardan   oldin   natijaga   erishib
bo lmasligi   aniqlansa,   institut   o z   xarajatlari   (lekin   umumiy   bahodan   oshmagan
ʻ ʻ
holda)   qoplanadi.   Bu   qoida   ilmiy   faoliyatning   noaniqligini   hisobga   olgan   holda
ishlab   chiqilgan   bo lib,   Germaniya   huquqidagi   kabi   riskni   faqat   pudratchiga	
ʻ
yuklatishdan farqli olaroq, ijrochini moliyaviy himoya qiladi.
Buyurtmachi   intellektual   mulk   huquqlariga   alohida   e tibor   qaratishi   lozim.	
ʼ
FK 696-moddasiga ko ra, agar shartnomada boshqacha nazarda tutilmagan bo lsa,	
ʻ ʻ
buyurtmachi natijalardan to liq foydalanish huquqiga ega bo ladi, pudratchi esa o z	
ʻ ʻ ʻ
ehtiyojlari   uchun   foydalanishi   mumkin.   Huquqiy   muhofazaga   loyiq   natijalar
(ixtiro,   foydali   model,   sanoat   namunasi)   bo yicha   patent   huquqi   buyurtmachiga	
ʻ
tegishli   bo ladi,   lekin   shartnomada   pudratchiga   royalti   to lovlari   evaziga   tijoriy	
ʻ ʻ
foydalanish huquqi berilishi mumkin. Masalan, “UzAuto Motors” korxonasi yangi
dvigatel   texnologiyasini   ishlab   chiqish   bo yicha   ilmiy   markaz   bilan   shartnoma	
ʻ
tuzganda, patent huquqi buyurtmachiga, lekin ijrochiga har bir sotilgan avtomobil
uchun 0,5% royalti to lovlari belgilanadi. Bu esa ijrochilar motivatsiyasini oshiradi	
ʻ
22 va   texnologiyani   tijoratlashtirishni   tezkashtiradi.   Amaliyotda   “Toshkent   kimyo-
texnologiya instituti” bilan xususiy korxona o rtasida yangi polimer material ishlabʻ
chiqarish shartnomasida intellektual mulk huquqlari 60/40 nisbatda taqsimlangan –
buyurtmachi   asosiy   huquqqa   ega,   lekin   ijrochi   uchinchi   shaxslarga   litsenziya
berish huquqiga ega bo lgan.	
ʻ 13
Buyurtmachi maxfiylik majburiyatiga ega bo lib, shartnoma predmetiga doir	
ʻ
ma lumotlarni   uchinchi   shaxslara   oshkor   qilmasligi   lozim   (FK   695-modda).	
ʼ
Buzilishi   jarima   yoki   zarar   undirilishiga   olib   keladi.   Masalan,   mudofaa   sanoati
shartnomasida maxfiylik buzilishi jinoiy javobgarlikka sabab bo lishi mumkin.	
ʻ
Xulosa qilib aytganda, buyurtmachi huquq va majburiyatlari ilmiy-tekshirish
va   tajriba-konstruktorlik   ishlari   pudrati   shartnomasini   samarali   amalga   oshirishda
hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega.   Texnikaviy   topshiriqning   sifatli   berilishi   loyihani
muvaffaqiyatini,   natijani   to g ri   qabul   qilishi   adolatli   huquqiy   munosabatlarn	
ʻ ʻ
ta minlaydi,   haq   to lash   va   xarajatlarni   qoplashi   ijrochini   rag batlantiradi,	
ʼ ʻ ʻ
intellektual   mulk   huquqlarini   to g ri   taqsimlashi   esa   innovatsion   iqtisodiyot	
ʻ ʻ
rivojlanishiga hisssa qo shadi.	
ʻ
II.2. Pudratchi huquq va majburiyatlari ishni belgilangan muddatda va
sifatda bajarish, xavfni o z zimmasiga olish, maxfiylik	
ʻ
Ilmiy-tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   pudrati
shartnomasida   pudratchi   (ijrochi)   fuqarolik-xuquqiy   munosabatlarning   asosiy
subyektlaridan biri bo lib, uning huquq va majburiyatlari O zbekiston Respublikasi	
ʻ ʻ
Fuqarolik   kodeksining   698-moddasida   batafsil   belgilangan   hamda   693–702-
moddalar doirasidagi maxsus qoidalar bilan to ldirilgan. Pudratchi shartnomaning	
ʻ
ijro   etuvchi   tomoni   sifatida   ilmiy-texnikaviy   faoliyatning   ijodiy,   murakkab   va
noaniq   xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda   yuqori   darajadagi   mas uliyat	
ʼ
yuklatilgan   subyekt   hisoblanadi.   Uning   asosiy   majburiyatlari   ishni   belgilangan
muddatda   va   texnikaviy   topshiriq   talablariga   muvofiq   sifatli   bajarish,   natijaga
erishib   bo lmasligi   haqida   o z   vaqtida   xabardor   qilish,   kamchiliklarni   o z	
ʻ ʻ ʻ
13
  Договоры на выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ /
В. Н. Суханов // Гражданское право. Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. – Москва: Волтерс Клувер, 2022. –
Т. 2. – С. 456–478.
23 hisobidan   bartaraf   etish,   maxfiylikni   ta minlash,   intellektual   mulk   huquqlariniʼ
himoya   qilish   talablariga   rioya   qilishdan   iborat.   Shu   bilan   birga,   pudratchi   haq
olish,   qo shimcha   xarajatlarni   qoplash,   texnikaviy   topshiriq   o zgartirilganda	
ʻ ʻ
muddatni   uzaytirish   va   natijalardan   ma lum   doirada   foydalanish   huquqiga   ega.	
ʼ
Ushbu   huquq   va   majburiyatlarning   muvozanati   shartnomaning   samaradorligini
ta minlaydi va innovatsion faoliyatni rag batlantirishga xizmat qiladi.	
ʼ ʻ
Pudratchining   eng   muhim   majburiyati   –   ishni   texnikaviy   topshiriqqa
muvofiq, belgilangan muddatlarda va tegishli sifatda bajarishdir (FK 698-moddasi
1-qismi).   Bu   majburiyat   pudrat   shartnomasining   umumiy   qoidalaridan   (FK   670-
modda) kelib chiqib, lekin ilmiy faoliyatning o ziga xosligi bilan boyitilgan. Ilmiy-	
ʻ
tekshirish   ishlari   bo yicha   pudratchi   buyurtmachi   topshirig ida   ko rsatilgan   ilmiy	
ʻ ʻ ʻ
tadqiqotlarni   amalga   oshirishi,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari
bo yicha   esa   yangi   buyum   namunasini,   konstruktorlik   hujjatlarini   yoki	
ʻ
texnologiyani   ishlab   chiqishi   shart.   Muddatlar   shartnomada   yoki   texnikaviy
topshiriqda aniq belgilanadi va ularning buzilishi  fuqarolik javobgarlikka (jarima,
zarar   undirish)   olib   keladi   (FK   701-modda).   Amaliyotda   muddatlarning   buzilishi
ko pincha obyektiv sabablarga (masalan, yetkazib beruvchilarning kechikishi yoki
ʻ
kutilmagan ilmiy qiyinchiliklar) bog liq bo ladi, lekin pudratchi bunday holatlarda	
ʻ ʻ
buyurtmachini   o z   vaqtida   xabardor   qilishi   va   muddatni   uzaytirishni   so rashi	
ʻ ʻ
lozim.   Masalan,   2023-yilda   Toshkent   davlat   texnika   universiteti   qoshidagi   ilmiy
markaz   “O zbekiston   temir   yo llari”   AJ   bilan   yangi   lokomotiv   tormoz   tizimi	
ʻ ʻ
konstruktorlik hujjatlarini ishlab chiqish bo yicha shartnoma tuzgan edi. Dastlabki	
ʻ
muddat   12   oy   bo lgan,   ammo   import   materiallarning   yetkazib   berilishidagi	
ʻ
kechikish sababli pudratchi muddatni 4 oyga uzaytirishni so radi va bu o zgartirish	
ʻ ʻ
qo shimcha   protokol   bilan   rasmiylashtirildi.   Agar   pudratchi   bunday   xabarnoma	
ʻ
bermaganida,   buyurtmachi   shartnomani   bir   tomonlama   bekor   qilish   va   jarima
undirish huquqiga ega bo lardi (FK 450-modda bilan birgalikda).	
ʻ
Ishni   sifatli   bajarish   majburiyati   pudratchining   asosiy   mas uliyatidir   va   u	
ʼ
texnikaviy   topshiriq   talablari,   davlat   standartlari   (O zDST),   xalqaro   standartlar	
ʻ
(ISO, IEC) va ilmiy-texnikaviy sohaning odatiy talablariga muvofiqlikni o z ichiga	
ʻ
24 oladi. Agar natija texnikaviy topshiriqqa javob bermasa va bu pudratchining aybi
bilan   bog liq   bo lsa,   u   kamchiliklarni   o z   hisobidan   bartaraf   etishi   yoki   bahoniʻ ʻ ʻ
kamaytirishga   rozilik   berishi   shart   (FK   698-moddasi   3-qismi).   Sud   amaliyotida
sifat   masalasi   bo yicha   ko p   nizolar   yuzaga   keladi.   Masalan,   2024-yilda	
ʻ ʻ
Samarqand   kimyo   korxonasi   yangi   katalizator   ishlab   chiqarish   bo yicha   ilmiy-	
ʻ
tadqiqot instituti bilan shartnoma tuzgan edi. Yakuniy natija (katalizator namunasi)
laboratoriya   sinovlarida   92%   samaradorlik   ko rsatdi,   texnikaviy   topshiriqda   esa	
ʻ
97%   talab   qilingan   edi.   Ekspertiza   xulosasiga   ko ra,   kamchilik   pudratchining	
ʻ
noto g ri   metodika   tanlaganligi   bilan   bog liq   edi,   shuning   uchun   sud   pudratchini	
ʻ ʻ ʻ
kamchiliklarni bartaraf etishga va qo shimcha 6 oy muddat berishga majbur qildi.	
ʻ
Aksincha, agar kamchilik buyurtmachining noto g ri ma lumotlari yoki texnikaviy	
ʻ ʻ ʼ
topshiriqning   noaniqligi   bilan   bog liq   bo lsa,   pudratchi   javobgar   bo lmaydi.   Bu	
ʻ ʻ ʻ
holat fuqarolik huquqining adolat va ekvivalentlik printsipiga asoslanadi. 14
Pudratchining   muhim   majburiyatlaridan   biri   –   natijaga   erishib   bo lmasligi	
ʻ
haqida   o z   vaqtida   xabardor   qilishdir   (FK   698-moddasi   4-qismi).   Ilmiy	
ʻ
faoliyatning   noaniq   xususiyati   tufayli   natija   kafolatlanmaydi,   lekin   pudratchi
bunday   holatni   aniqlagan   zahotiyoq   buyurtmachiga   xabar   berishi   va   ishni
to xtatishi   shart.   Aks   holda,   u   ortiqcha   xarajatlarga   javobgar   bo ladi.   Masalan,	
ʻ ʻ
biotexnologiya   loyihasida   yangi   o simlik   himoya   vositasi   ishlab   chiqishda	
ʻ
pudratchi (ilmiy institut) 8-oyda molekula sintezining ilmiy jihatdan imkonsizligini
aniqladi   va   darhol   buyurtmachiga   (agrokorxona)   xabar   berdi.   Natijada   ish
to xtatildi va pudratchi amalga oshirilgan xarajatlarni qoplash huquqiga ega bo ldi	
ʻ ʻ
(FK   699-modda).   Agar   xabar   berilmaganida,   pudratchi   ortiqcha   xarajatlarni   o zi	
ʻ
ko tarishi kerak bo lardi.	
ʻ ʻ
Xavfni   (riskni)   o z   zimmasiga   olish   masalasida   ushbu   shartnoma   turi	
ʻ
umumiy   pudratdan   tubdan   farq   qiladi.   Umumiy   pudratda   risk   asosan   pudratchida
jamlanadi (FK 634-modda), ilmiy-tadqiqot pudratida esa natijaga erishmaslik riski
asosan   buyurtmachida   (FK   699–700-moddalar).   Biroq   pudratchi   o z   aybi   bilan	
ʻ
bog liq   risklarni   to liq   o z   zimmasiga   oladi   –   masalan,   noto g ri   metodika,	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
14
 Договор на выполнение научно-исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ / И.
В. Кушнир // Гражданское право. – 2020. – С. 182–190. – Режим доступа:  https://be5.biz/pravo/g029/182.html .  
25 malakasiz   xodimlar   yoki   texnikaviy   topshiriqqa   rioya   qilmaslik.   Agar   natijaga
erishmaslik   pudratchiga   bog liq   bo lmagan   sabablarga   (ilmiy   jihatdan   yangiʻ ʻ
kashfiyotlarning   yo qligi,   obyektiv   imkonsizlik)   ko ra   yuzaga   kelsa,   u   amalga	
ʻ ʻ
oshirilgan ishlar va xarajatlarni qoplash huquqiga ega. Bu qoida ilmiy faoliyatning
ijodiy   xususiyatini   hisobga   olgan   holda   ishlab   chiqilgan   bo lib,   Rossiya   va	
ʻ
Qozog iston   fuqarolik   kodekslaridagi   kabi   norma   bilan   to liq   mos   keladi,	
ʻ ʻ
Germaniya  huquqidagi   (BGB   §635)   riskni   pudratchiga   yuklashdan   farqli   o laroq,	
ʻ
ijrochini   moliyaviy   jihatdan   himoya   qiladi.   Amalda   bu   norma   ilmiy
muassasalarning innovatsion loyihalarga jalb qilinishini osonlashtiradi.
Maxfiylik   majburiyati   pudratchining   eng   qat iy   majburiyatlaridan   biridir	
ʼ
(FK   695-modda).   Taraflar   shartnoma   predmeti,   jarayoni   va   natijalariga   doir
ma lumotlarni maxfiy saqlashi  shart, agar shartnomada boshqacha ko rsatilmagan	
ʼ ʻ
bo lsa.   Maxfiylik   muddati   odatda   5–15   yil   belgilanadi   va   buzilishi   jarima,   zarar
ʻ
undirish   yoki   shartnomani   bekor   qilishga   olib   keladi.   Mudofaa   sanoati   yoki
farmatsevtika   loyihalarida   maxfiylik   buzilishi   jinoiy   javobgarlikka   ham   sabab
bo lishi   mumkin   (“Davlat   sirları   to g risida”gi   Qonun).   Masalan,   2022-yilda   bir
ʻ ʻ ʻ
ilmiy   markaz   xodimi   yangi   material   formulasi   haqidagi   ma lumotni   uchinchi	
ʼ
shaxsga oshkor qilgani uchun institut buyurtmachi tomonidan 500 mln so m jarima	
ʻ
to lashga   majbur   bo ldi.   Bu   holat   maxfiylik   shartining   majburiyligini   va   uning	
ʻ ʻ
buzilishi uchun qat iy javobgarlikni ko rsatadi.	
ʼ ʻ
Pudratchi   intellektual   mulk   huquqlarini   himoya   qilish   talablariga   rioya
qilishi shart (FK 698-moddasi 2-qismi). U uchinchi shaxslarning mualliflik huquqi,
patent yoki savdo sirlarini buzmasligiga kafolat berishi lozim. Agar natija huquqiy
muhofazaga loyiq bo lsa (ixtiro, foydali model), pudratchi patent olish jarayonida	
ʻ
buyurtmachiga   yordam   berishi   kerak.   Amaliyotda   ko pincha   shartnomada	
ʻ
pudratchiga   royalti   to lovlari   evaziga   tijoriy   foydalanish   huquqi   beriladi,   bu	
ʻ
ijrochilar motivatsiyasini oshiradi.
Pudratchining   huquqlari   orasida   eng   muhimi   –   haq   olish   huquqidir.   Haq
to lash   tartibi   shartnomada   belgilanadi   va   natija   topshirilgandan   keyin   to liq	
ʻ ʻ
amalga oshiriladi. Natijaga erishmaslik pudratchiga bog liq bo lmagan sabablarga	
ʻ ʻ
26 ko ra   yuz   bersa   ham,   u   amalga   oshirilgan   ishlar   uchun   haq   oladi   (FK   699–700-ʻ
moddalar).   Qo shimcha   xarajatlar   (texnikaviy   topshiriq   o zgartirilganda)	
ʻ ʻ
buyurtmachi   tomonidan   qoplanadi.   Pudratchi   natijalardan   o z   ehtiyojlari   uchun	
ʻ
foydalanish huquqiga ega (FK 696-modda).
Xulosa   qilib   aytganda,   pudratchining   huquq   va   majburiyatlari   ilmiy-
tekshirish va tajriba-konstruktorlik ishlari pudrati shartnomasining muvaffaqiyatini
belgilovchi   omil   hisoblanadi.   Ishni   muddatda   va   sifatli   bajarish,   maxfiylikni
ta minlash,   o z   aybiga   bog liq   risklarni   o z   zimmasiga   olish   pudratchidan   yuqori	
ʼ ʻ ʻ ʻ
malaka   va   mas uliyat   talab   qiladi.   Shu   bilan   birga,   natijaga   erishmaslik   riskining	
ʼ
asosan   buyurtmachida   jamlanishi   ijrochini   moliyaviy   jihatdan   himoya   qiladi   va
innovatsion   faoliyatni   rag batlantiradi.   Sud   amaliyoti   va   amaliy   misollar   shuni	
ʻ
ko rsatadiki,   pudratchilarning   huquqlarini   to g ri   tushunish   va   majburiyatlarni	
ʻ ʻ ʻ
vijdonan   bajarishi   shartnoma   munosabatlarining   barqarorligini   ta minlaydi   va	
ʼ
O zbekistonning innovatsion iqtisodiyot strategiyasiga hissa qo shadi.	
ʻ ʻ 15
 
II.3. Risklarni taqsimlash printsipi  
Ilmiy-tekshirish   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   pudrati
shartnomasining   fuqarolik-xuquqiy   xususiyatlaridan   biri   risklarni   taqsimlash
printsipi   bo lib,   u   ushbu   shartnomasi   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik	
ʻ ʻ
kodeksining   699–700-moddalarida   batafsil   tartibga   solinadi   va   ilmiy-texnikaviy
faoliyatning   o lib,   bu   pudrat   shartnomasining   eng   o ziga   xos   va   innovatsion	
ʻ ʻ
jihatlaridan biridir. Ushbu printsip, ilmiy faoliyatning noaniqligi, ijodiy xususiyati
va   natijaga   erishishning   kafolatlanmasligini   hisobga   olgan   holda   ishlab   chiqilgan
bo lib,   umumiy   pudratdan   (FK   634-modda   bo yicha   risk   asosan   pudratchida	
ʻ ʻ
jamlanadi)   tubdan   farq   qiladi   va   risklarni   asosan   buyurtmachiga   yuklaydi.   Bu
yondashuv   ilmiy-tadqiqot   va   tajriba-konstruktorlik   ishlarning   iqtisodiyotini
rag batlantirish,   ilmiy   muassasalarni   moliyaviy   jihatdan   himoya   qilish   va
ʻ
innovatsion   loyihalarni   moliyalashtirishni   osonlashtirishga   qaratilgan.   Risklarni
taqsimlash printsipi fuqarolik huquqining adolat, ekvivalentlik va shaxsiy ishonch
15
  Выполнение   научно-исследовательских,   опытно-конструкторских   и   технологических   работ   /   А.   А.
Молчанов   //   Гражданское   право   (особенная   часть).   –   2019   (переизд.   2021).   –   С.   5–12.   –   Режим   доступа:
https://be5.biz/pravo/g033/5.html .  
27 printsipilariga   asoslanadi   hamda,   shartnoma   taraflarining   manfaatlarini
muvozanatlashtirish   orqali   ilmiy-texnikaviy   taraqqiyotni   huquqiy   jihatdan
ta minlaydi.ʼ
O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining   699-moddasiga   muvofiq,	
ʻ
ilmiy-tekshirish ishlari bo yicha, agar belgilangan natijaga erishib bo lmasligi yoki	
ʻ ʻ
ishni   davom   ettirish   maqsadga   muvofiqligi   yo qotilganligi   pudratchiga   bog liq	
ʻ ʻ
bo lmagan   sabablarga   ko ra   aniqlansa,   buyurtmachi   amalga   oshirilgan   ishlar	
ʻ ʻ
qiymatini   to lashi   shart,  lekin  bu  to lov  umumiy  bahodan  oshmasligi  lozim.  700-	
ʻ ʻ
modda   esa   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari   bo yicha   riskni   yanada	
ʻ
kengroq   taqsimlaydi:   agar   ishni   davom   ettirish   imkonsiz   bo lib   qolsa   yoki	
ʻ
maqsadga   muvofiqligi   yo qolgan   bo lsa   va   bu   pudratchiga   bog liq   bo lmagan	
ʻ ʻ ʻ ʻ
sabablarga   ko ra   yuzaga   kelsa,   buyurtmachi   pudratchining   xarajatlarni   qoplashga	
ʻ
majbur   bo ladi.   Ushbu   normalar   ilmiy   faoliyatning   fundamental   xususiyatini   –	
ʻ
natija   kafolatlanmasligini   –   to liq   aks   ettiradi.   Ilmiy-tekshirish   jarayonida   yangi	
ʻ
ilmiy   kashfiyotlarning   yo qligi,   tajriba-konstruktorlikda   esa   texnikaviy
ʻ
imkonsizliklar   (masalan,   materiallarning   fizik   chegaralari)   natijaga   erishishni
istisno   qilishi   mumkin.   Agar   bunday   holatlar   pudratchining   aybi   (noto g ri	
ʻ ʻ
metodika,   malakasizlik,   texnikaviy   topshiriqqa   rioya   qilmaslik)   bilan   bog liq
ʻ
bo lmasa,   risk   buyurtmachida   jamlanadi.   Bu   qoida   pudratchini   moliyaviy	
ʻ
xavflardan   himoya   qilib,   ilmiy   muassasalarni   murakkab   loyihalarga   jalb   qilishni
rag batlantiradi.
ʻ 16
Risklarni   buyurtmachiga   yuklash   umumiy   pudrat   shartnomasidan   tubdan
farq qiladi. Umumiy pudratda  (FK 634-modda)  pudratchi  tasodifiy holatlar  (fors-
major)   bundan   mustasno,   ish   natijasini   topshirmaguncha   riskni   o z   zimmasiga	
ʻ
oladi   va   agar   ish   halok   bo lsa   yoki   natijaga   erishilmasa,   haq   olish   huquqini	
ʻ
yo qotadi.   Ilmiy   pudratda   esa   riskning   buyurtmachiga   o tkazilishi   ilmiy	
ʻ ʻ
faoliyatning “obligation de moyens” (vositalarni qo llash majburiyati) emas, balki	
ʻ
natija   kafolatlanmaydigan   ijodiy   jarayon   ekanligidan   kelib   chiqadi.   Bu   farq
Germaniya   huquqidagi   Werkvertrag   (§631   BGB)   bilan   solishtirganda   yaqqol
16
 Положение о порядке осуществления расчетов по подрядным работам и услугам в Республике Узбекистан
/ Lex.uz. – 2023. – Режим доступа:  https://lex.uz/acts/543892 .  
28 namoyon bo ladi – Germaniyada pudratchi natijaga (Erfolg) erishish majburiyatiniʻ
oladi   va   natijaga   erishilmasa   haq   ololmaydi.   O zbekiston   huquqidagi   yondashuv	
ʻ
esa   Rossiya   Federatsiyasi   FK   775–776-moddalari   va   Qozog iston   FK   692-	
ʻ
moddasiga   to liq   mos   keladi   va   postsovet   huquqiy   makonida   innovatsiyalarni	
ʻ
rag batlantirishning eng samarali mexanizmi hisoblanadi.	
ʻ 17
Amaliy misollar risk taqsimlash printsipining ahamiyatini yaqqol ko rsatadi.	
ʻ
2023-yilda   “O zbekiston   milliy   elektrotexnika   korxonasi”   yangi   quyosh   paneli	
ʻ
texnologiyasini   ishlab   chiqish   bo yicha   Fizika-texnika   instituti   bilan   shartnoma	
ʻ
tuzdi. Loyiha davomida xalqonuniy materiallarning samaradorligi fizika qonunlari
chegarasida   bo lib   chiqdi   va   natijaga   erishib   bo lmasligi   aniqlandi.   Ekspertiza	
ʻ ʻ
xulosasiga   ko ra,   bu   pudratchining   aybi   emas,   balki   ilmiy   jihatdan   obyektiv
ʻ
imkonsizlik   edi.   Sud   (Toshkent   shahar   iqtisodiy   sudi)   buyurtmachini   institutning
1,8   mlrd   so mlik   xarajatlarini   qoplashga   majbur   qildi.   Bu   ish   riskning
ʻ
buyurtmachida   jamlanishi   ilmiy   muassasalarning   moliyaviy   barqarorligini
ta minlashini ko rsatdi – aks holda institut loyihadan voz kechgan bo lardi.	
ʼ ʻ ʻ
Yana bir misol – biotexnologiya sohasidan. 2024-yilda “Biofarm” korxonasi
yangi   onkologik   dori   molekulasini   sintez   qilish   bo yicha   Kimyo   instituti   bilan	
ʻ
shartnoma tuzdi. 14-oyda klinikaga qadar sinovlarda molekula inson hujayralarida
kutilmagan   toksiklik   ko rsatdi   va   loyiha   to xtatildi.   Bu   holat   pudratchiga   bog liq	
ʻ ʻ ʻ
emas   edi   (ilmiy   adabiyotlarda   ham   bunday   natija   bashorat   qilinmagan),   shuning
uchun   buyurtmachi   2,3   mlrd   so mlik   xarajatlarni   qopladi.   Agar   risk   pudratchida	
ʻ
bo lsa, institut bunday loyihalarga umuman kirishmas edi.	
ʻ 18
Risk taqsimlashning teskari holatlari ham mavjud – pudratchi aybli bo lsa, u	
ʻ
to liq   javobgar   bo ladi   (FK   701-modda).   Masalan,   2022-yilda   bir   konstruktorlik	
ʻ ʻ
byuro   mudofaa   korxonasi   uchun   yangi   dron   tizimi   ishlab   chiqishda   noto g ri	
ʻ ʻ
material   tanlagani   uchun   natija   talabga   javob   bermadi.   Ekspertiza   pudratchining
aybini   tasdiqladi   va   sud   uni   nafaqat   haq   to lamaslikka,   balki   buyurtmachiga   800	
ʻ
17
Договор на выполнение научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ (НИОКР) (примерная
форма) / Консорциум Кодекс. – 2022. – Режим доступа:  http://docs.cntd.ru/document/855100547 .    
18
  Энциклопедия   решений.   Срок   выполнения   научно-исследовательских,   опытно-конструкторских   и
технологических работ / ГАРАНТ. – 2025. – Июль. – Режим доступа:  https://base.garant.ru/58074289/ .  
29 mln   so m   zarar   undirishga   majbur   qildi.   Bu   holat   riskning   faqat   obyektivʻ
sabablarda buyurtmachiga o tishini ko rsatadi.	
ʻ ʻ
Chet   el   amaliyotida   risk   taqsimlash   turlicha.   AQShda   Sponsored   Research
Agreement   (SRA)   shartnomalarida   risk   odatda   sponsor   (buyurtmachi)   zimmasida
bo ladi   –   Bayh-Dole   Act   tufayli   universitetlar   federal   grantlar   bilan   ishlaganda	
ʻ
ham   xarajatlari   qoplanadi.   Fransiya   Code   de   la   recherche   doirasida   “contrat   de
recherche” shartnomalarida taraflar riskni erkin taqsimlaydi, lekin sud amaliyotida
(Cour  de   cassation)  ilmiy  noaniqlik  hisobga   olinib,  ko pincha  buyurtmachi   riskni	
ʻ
oladi.   Germaniyada   esa   risk   asosan   ijrochida   (§635   BGB),   shuning   uchun
amaliyotda   “no   cure   –   no   pay”   shartlari   kamdan-kam   qo llaniladi   va   ko pincha	
ʻ ʻ
aralash modellardan (Fraunhofer model agreement) foydalaniladi. 19
Yevropa   Ittifoqi   Horizon   Europe   dasturida   risk   taqsimlash   O zbekiston	
ʻ
modeliga yaqin – grantlar orqali xarajatlar 100% qoplanadi va natijaga erishmaslik
uchun   jarima   yo q.   Xitoyda   esa   “863”   va   “973”   dasturlari   doirasida   davlat	
ʻ
buyurtmachisi to liq riskni oladi.
ʻ
O zbekiston  huquqida risk taqsimlashning  muammolari  ham  mavjud. Ba zi	
ʻ ʼ
shartnomalarda   buyurtmachilar   riskni   pudratchiga   o tkazishga   urinadi   (masalan,	
ʻ
“natijaga erishilmasa hech qanday to lov yo q” sharti), lekin sud bunday shartlarni	
ʻ ʻ
FK 699–700-moddalarning  imperativ xususiyatiga   zid deb  bekor  qiladi   (Oliy  sud
Plenumi yo riqnomalari). Yana bir muammo – ekspertiza sifati: riskning obyektiv	
ʻ
yoki subyektiv ekanligini aniqlashda ekspert xalqaro standartlarga mos ekspertiza
talab etiladi.
Risk   taqsimlash   printsipi   shartnomaning   boshqa   elementlari   bilan   uzviy
bog liq.   Masalan,   texnikaviy   topshiriqning   aniqligi   riskni   kamaytiradi   –   noaniq	
ʻ
topshiriq buyurtmachiga qarshi ishlaydi (FK 697-modda). Maxfiylik (695-modda)
va   intellektual   mulk   huquqlari   (696-modda)   ham   risk   taqsimlash   bilan   bog liq   –	
ʻ
agar pudratchi natijadan foydalanish huquqiga ega bo lsa (royalti orqali), u qisman	
ʻ
riskni o z zimmasiga oladi.	
ʻ
19
  НИОКР   (Научно-исследовательские   и   опытно-конструкторские   работы)   /   Taxslov.ru.   –   2025.   –   Режим
доступа:  https://taxslov.ru/n250.htm .  
30 Xulosa   qilib   aytganda,   O zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksiningʻ
699–700-moddalarida mustahkamlangan risklarni buyurtmachiga yuklash printsipi
ilmiy-tekshirish   va   tajriba-konstruktorlik   ishlari   pudrati   shartnomasining   eng
muhim   fuqarolik-xuquqiy   xususiyati   bo lib,   innovatsion   iqtisodiyotni	
ʻ
rivojlantirishda   hal   qiluvchi   rol   o ynaydi.   Ushbu   printsip   postsovet   huquqiy	
ʻ
makonida   yetakchi   hisoblanib,   Yevropa   va   AQSh   tajribasidan   ham   samaraliroq
natijalar   beradi.   Sud   amaliyoti   va   real   misollar   shuni   tasdiqlaydi   ki,   riskning
adolatli   taqsimlanishi   ilmiy   muassasalarning   faolligini   oshiradi,   xorijiy
investitsiyalarni   jalb   qiladi   va   O zbekistonning   “Raqamli   O zbekiston   –   2030”	
ʻ ʻ
strategiyasiga   to liq   mos   keladi.   Kelajakda   ushbu   printsipni   yanada	
ʻ
takomillashtirish   –   masalan,   riskl   davlat-xususiy   sheriklik   loyihalarida   risklarni
sug urta qilish mexanizmlarini joriy etish maqsadga muvofiq bo lardi.	
ʻ ʻ 20
20
 Изменения в порядке проведения государственной строительной экспертизы градостроительных проектов,
проектной   документации   с   22   марта   2025   г.   /   Pravo.by.   –   2025.   –   Режим   доступа:
https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2025/mart/88029/ .  
31 XULOSA
O‘zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksining   883–896-moddalarida
tartibga   solinadigan   ilmiy   tekshirish,   tajriba-konstruktorlik   va   texnologiya   ishlari
pudrati  shartnomasi  (ITKT  shartnomasi)  fuqarolik-huquqiy majburiyatlarning eng
murakkab va o‘ziga xos turlaridan biridir. U oddiy pudrat shartnomasidan tubdan
farq   qiladi,   chunki   predmeti   moddiy   narsa   emas,   balki   oldindan   bashorat   qilib
bo‘lmaydigan ilmiy-texnik natijadir.
Ushbu shartnomaning asosiy fuqarolik-huquqiy xususiyatlari quyidagicha:
Predmetning   noaniqligi   va   ilmiy   xavfning   mavjudligi   shartnomaning
markaziy   xususiyatidir.   Fuqarolik   kodeksining   884-moddasi   aniq   belgilaydi:
ijrochi   ilmiy-texnik   natijaga   erishish   majburiyatini   o‘z   zimmasiga   oladi,   lekin
muvaffaqiyatga   kafolat   bermaydi.   Masalan,   yangi   antibiotik   sintez   qilish   yoki
yuqori   haroratli   supero‘tkazgich   material   ishlab   chiqish   bo‘yicha   shartnomada
ijobiy   natija   ehtimoli   20–50   %   oralig‘ida   bo‘lishi   odatiy   holatdir.   Agar   ijrochi
texnik   topshiriqda   ko‘rsatilgan   barcha   tadqiqot   bosqichlarini,   metodlarni   va
muddatlarni   to‘liq   bajargan   bo‘lsa,   natija   salbiy   chiqsa   ham,   u   to‘liq   haq   olish
huquqiga ega. Bu qoida O‘zbekiston  Respublikasi  Iqtisodiy sudining 2023–2025-
yillardagi   bir   qator   ishlarida   (masalan,   ish   №   4-89/23,   4-214/24)   qat’iy
qo‘llanilgan.
Riskning asosan buyurtmachiga yuklatilishi shartnomaning yana bir muhim
xususiyatidir.   Agar   ijrochi   malakali   kadrlarni   jalb   qilgan,   ilmiy   asoslangan
metodlardan   foydalangan,   xavfsizlik   qoidalariga   rioya   qilgan   va   buyurtmachidan
yashirin   ma’lumot   olmagan   bo‘lsa,   salbiy   natija   uchun   javobgarlikka   tortilmaydi
(FK 885-modda). 2024-yilda Toshkent  shahar  iqtisodiy sudi  ko‘rib chiqqan ishda
(ish   №   4-156/24)   davlat   grantlari   hisobidan   moliyalashtirilgan   “yangi   quyosh
batareyasi   qoplami”   loyihasi   muvaffaqiyatsiz   yakunlanganiga   qaramay,   ilmiy
tashkilot to‘liq to‘lovni undirib olgan.
Intellektual   mulk   huquqlarining   taqsimlanishi   alohida   tartibga   solinadi.
Odatda   patentga   layoqatli   ixtiro,   foydali   model,   sanoat   namunasi   yoki   dasturiy
ta’minot   bo‘yicha   mulkiy   huquqlar   buyurtmachiga   o‘tadi   (FK   893-modda),   agar
32 shartnomada   boshqacha   ko‘zda   tutilmagan   bo‘lsa.   Shu   bilan   birga,   mualliflik
huquqi (shaxsiy nomulkiy huquq) ijrochida qoladi. Amaliyotda ko‘pincha “ijrochi
patent olishda texnik yordam ko‘rsatadi, barcha xarajatlar buyurtmachi hisobidan”
degan shart qo‘yiladi.
Maxfiylik rejimi majburiydir. ITKT shartnomalari ko‘pincha nou-xau, tijorat
sirlari   va   mudofaa   ahamiyatiga   ega   ma’lumotlarni   o‘z   ichiga   olganligi   sababli,
maxfiylik   to‘g‘risidagi   alohida   bitim   (NDA)   tuziladi.   Maxfiy   ma’lumotni   oshkor
qilgan tomon barcha zararni, shu jumladan yo‘qotilgan foydani qoplashga majbur
(FK 894-modda).
Davlat   buyurtmalari   va   grantlar   bilan   bog‘liq   shartnomalar   qo‘shimcha
tartibga solinadi. Davlat byudjeti, Innovatsion rivojlanish jamg‘armasi yoki Fan va
texnologiyalar   agentligi   mablag‘lari   hisobidan   moliyalashtiriladigan   ITKT
shartnomalari majburiy ro‘yxatdan o‘tadi. Ro‘yxatdan o‘tkazmaslik shartnomaning
haqiqiy emasligiga olib kelmaydi, lekin to‘lovlarni amalga oshirishni to‘xtatadi.
Xulosa qilib aytganda, ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik va texnologiya
ishlari   pudrati   shartnomasi   fuqarolik   huquqining   eng   moslashuvchan   va   xavfli
institutlaridan biridir. U ilmiy erkinlikni saqlab, buyurtmachi manfaatlarini himoya
qilish   va   risklarni   oqilona   taqsimlash   o‘rtasidagi   nozik   muvozanatni   ta’minlaydi.
Shu   sababli   bunday   shartnomalarni   tuzishda   yuqori   malakali   huquqshunoslar   va
ilmiy-texnik ekspertlar ishtiroki majburiydir.
33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Гражданский   кодекс   Российской   Федерации   (часть   вторая)   от   26.01.1996
№   14-ФЗ   (ред.   от   24.06.2025).   –   Москва:   КонсультантПлюс,   2025.   –   Ст.
769–778.   –   Режим   доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ . 
2. Энциклопедия   решений.   Договор   на   выполнение   научно-
исследовательских,   опытно-конструкторских   и   технологических   работ   /
ГАРАНТ.   –   2025.   –   Июль.   –   Режим   доступа:
https://base.garant.ru/58074286/ . 
3. Энциклопедия   решений.   Предмет   договора   на   выполнение   НИОКР.
Техническое   задание   /   ГАРАНТ.   –   2025.   –   Сентябрь.   –   Режим   доступа:
https://base.garant.ru/58074290/ . 
4. Правовое   содержание   и   особенности   договора   на   выполнение   научно-
исследовательских, опытно-конструкторских и технологических работ / А.
В. Габов // Вестник экономической безопасности. – 2021. – № 3. – С. 45–
52. – Режим доступа:   https://cyberleninka.ru/article/n/pravovoe-soderzhanie-i-
osobennosti-dogovora-na-vypolnenie-nauchno-issledovatelskih-opytno-
konstruktorskih-i-tehnologicheskih-rabot . 
5. Статья   769   ГК   РФ.   Договоры   на   выполнение   научно-исследовательских
работ,   опытно-конструкторских   и   технологических   работ   /   ГАРАНТ.   –
2025.   –   Режим   доступа:
https://base.garant.ru/10164072/ab0496594d9a71354b8226c6db3a27b7/ . 
6. Научно-исследовательские   и   опытно-конструкторские   работы   //
Википедия.   –   2025.   –   Обновлено   4   августа.   –   Режим   доступа:
https://ru.wikipedia.org/wiki/Научно-исследовательские_и_опытно-
конструкторские_работы . 
7. ГК   РФ.   Глава   38.   Выполнение   научно-исследовательских,   опытно-
конструкторских   и   технологических   работ   /   КонсультантПлюс.   –   2025.   –
Режим   доступа:
34 https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_9027/ef9bb05e69e3cf56
1652a2bfef77861ba32ceaa5/ . 
8. Налоговый кодекс Российской Федерации (часть вторая) от 05.08.2000 №
117-ФЗ (ред. от 27.10.2025). – Москва: КонсультантПлюс, 2025. – Ст. 262.
–   Режим   доступа:
https://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_28165/aa9832fb416dd02
74acf737be8e4c157866abf0b/ . 
9. Правовое   регулирование   договора   на   выполнение   научно-
исследовательских работ, практика его применения в современной России
/ Е. А. Иванова // SciLead. – 2022. – № 2. – С. 112–120. – Режим доступа:
https://scilead.ru/article/6895-pravovoe-regulirovanie-dogovora-na-vipolnenie . 
10. Примерные   формы   договоров   на   выполнение   НИР,   НИОКР   /
Национальный   исследовательский   университет   «Высшая   школа
экономики».   –   2021.   –   Обновлено   21.05.2021.   –   Режим   доступа:
https://legal.hse.ru/rndip/sponsored_research . 
11. ГОСТ   Р   7.0.8-2025.   Национальный   стандарт   Российской   Федерации.
Система   стандартов   по   информации,   библиотечному   и   издательскому
делу.   Делопроизводство   и   архивное   дело.   Термины   и   определения   /   утв.
Приказом   Росстандарта   от   28.01.2025   №   30-ст.   –   Москва:
Стандартинформ,   2025.   –   45   с.   –   Режим   доступа:
https://legalacts.ru/doc/gost-r-708-2025-natsionalnyi-standart-rossiiskoi-
federatsii-sistema-standartov/ . 
12. Минстрой   РФ.   Свод   правил   «Научно-техническое   сопровождение
инженерных   изысканий,   проектирования   и   строительства»   /   Инспекция
государственного строительного надзора Новосибирской области. – 2023.
– Режим доступа:  https://gsn.nso.ru/news/1033 . 
13. Договоры   на   выполнение   научно-исследовательских,   опытно-
конструкторских и технологических работ / В. Н. Суханов // Гражданское
право.   Учебник.   –   4-е   изд.,   перераб.   и   доп.   –   Москва:   Волтерс   Клувер,
2022. – Т. 2. – С. 456–478. 
35 14. Договор   на   выполнение   научно-исследовательских,   опытно-
конструкторских и технологических работ / И. В. Кушнир // Гражданское
право.   –   2020.   –   С.   182–190.   –   Режим   доступа:
https://be5.biz/pravo/g029/182.html . 
15. Выполнение   научно-исследовательских,   опытно-конструкторских   и
технологических работ / А. А. Молчанов // Гражданское право (особенная
часть).   –   2019   (переизд.   2021).   –   С.   5–12.   –   Режим   доступа:
https://be5.biz/pravo/g033/5.html . 
16. Положение   о   порядке   осуществления   расчетов   по   подрядным   работам   и
услугам   в   Республике   Узбекистан   /   Lex.uz.   –   2023.   –   Режим   доступа:
https://lex.uz/acts/543892 . 
17. Договор   на   выполнение   научно-исследовательских   и   опытно-
конструкторских   работ   (НИОКР)   (примерная   форма)   /   Консорциум
Кодекс. – 2022. – Режим доступа:  http://docs.cntd.ru/document/855100547 . 
18. Энциклопедия   решений.   Срок   выполнения   научно-исследовательских,
опытно-конструкторских   и   технологических   работ   /   ГАРАНТ.   –   2025.   –
Июль. – Режим доступа:  https://base.garant.ru/58074289/ . 
19. НИОКР   (Научно-исследовательские   и   опытно-конструкторские   работы)   /
Taxslov.ru. – 2025. – Режим доступа:  https://taxslov.ru/n250.htm . 
20. Изменения   в   порядке   проведения   государственной   строительной
экспертизы   градостроительных   проектов,   проектной   документации   с   22
марта   2025   г.   /   Pravo.by.   –   2025.   –   Режим   доступа:
https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2025/
mart/88029/ .
36

Ilmiy tekshirish tajriba - konstutorlik va texnologiya ishlari pudrati shartnomasining fukarolik- xuquqiy xususiyatlari

Купить
  • Похожие документы

  • Xalqaro xususiy huquq normalarini fuqarolik-huquqiy munosabatlarga nisbatan tatbiq qilish
  • Vasiyat bo’yicha vorislikni fuqarolik-huquqiy tartibga solishning o'ziga xos xususiyatlari
  • Tekin foydalanish shartnomasining fuqarolik huquqiy xususiyatlari
  • Shartnomadan tashqari majburyatlarni fuqarolik huquqiy tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari
  • Kredit shartnomasining fuqarolik huquqiy xususiyatlar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha