• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 522.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 20 Август 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Inflyatsiya mohiyati, uni bartaraf etish imkoniyatlari

359) Energiya va oziq-ovqat xavfsizligi – strategik “tamponlar” Tashqi shoklarning ichki narxlarga o‘tishini cheklash uchun: Strategik zaxiralar (bug‘doy, shakar, yoqilg‘i) – minimal zaxira kunlari, Diversifikatsiya: import manbalarini ko‘paytirish, uzoq muddatli yetkazib berish shartnomalari, Qayta tiklanuvchi energetikani kengaytirish – tannarxni pasaytiradi va kursga sezgirlikni kamaytiradi. O‘zbekiston tajribasi. Qayta tiklanuvchi quvvatlar (quyosh, shamol) ulushini oshirish, oziq-ovqat saqlash infratuzilmasini yangilash inflyatsiyaning mavsumiy va tashqi komponentlarini pasaytirishga xizmat qilmoqda. 10) Amaliy “yo‘l xaritasi” (roadmap) – O‘zbekiston uchun bosqichma- bosqich Qisqa muddat (0–12 oy): Asosiy stavka qarorlariga aniq reaksiya funksiyasi va prognoz yo‘laklari, Oziq-ovqat savatchasi bo‘yicha haftalik monitoring, “issiq nuqtalar”ga tezkor import oynalari, Manzilli kompensatsiya va indeksatsiya kalendarini e’lon qilish, Xizmatlar sektoridagi keskin o‘sish (tariflar) bo‘yicha kommunikatsiya rejasi. O‘rta muddat (1–3 yil): Byudjet qoidalari, defitsit uchun YAIMga nisbatan “shift”, Energetika va transportda samaradorlik loyihalari (qamrov kengayishi + yo‘qotishlarni kamaytirish), Valyuta bozorida xedj vositalari, forvard/svop mexanizmlari, Nowcasting markaziy platformasi, skaner narxlari integratsiyasi. Uzoq muddat (3+ yil): To‘liq IT rejimining institutsional mustahkamlanishi, Qayta tiklanuvchi energiya ulushi va oziq-ovqat zaxiralari bo‘yicha strategik ko‘rsatkichlar, 16qarshi ilmiy asoslangan siyosat yuritish eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. 1.3. Inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri Inflyatsiya – bu nafaqat iqtisodiy hodisa, balki jamiyat hayotining barcha jabhalariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan jarayondir. Uning oqibatlari qisqa muddatda ham, uzoq muddatda ham ijobiy va salbiy jihatlarda namoyon bo‘lishi mumkin. Shu bois, inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri masalasi iqtisodiy nazariyalar va amaliyotda eng ko‘p muhokama qilinadigan mavzulardan biri hisoblanadi. Birinchidan, inflyatsiya milliy valyutaning xarid qobiliyatini pasaytiradi. Narxlarning umumiy darajasi oshgani sari pulning real qiymati tushib ketadi. Bu esa aholi daromadlarini yemiradi, ularning oldingi darajada tovar va xizmat sotib olish imkoniyatlarini cheklaydi. Ayniqsa, belgilangan daromadga ega qatlamlar — pensiya, stipendiya va maosh oluvchilar bundan ko‘proq zarar ko‘radilar. Ikkinchidan, inflyatsiya investitsion muhitni ham salbiy tomonga o‘zgartiradi. Narxlarning barqaror bo‘lmaganligi tadbirkorlar uchun xavf- xatarni oshiradi. Ular uzoq muddatli investitsiya kiritishga jur’at etmaydilar, chunki kelajakdagi rentabellik darajasi noaniq bo‘lib qoladi. Bu holat iqtisodiy o‘sish sur’atlarining pasayishiga olib keladi. Uchinchidan, inflyatsiya jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni chuqurlashtiradi. Narxlar oshganda yuqori daromadli qatlamlar o‘z aktivlarini ko‘proq real boyliklarga – ko‘chmas mulk, qimmatbaho metallar, chet el valyutalariga yo‘naltiradilar. Past daromadli aholida esa bunday imkoniyatlar bo‘lmaydi. Natijada, boylar boyiydi, kambag‘allar esa yanada qashshoqlashadi. To‘rtinchidan, inflyatsiya davlat moliyasiga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Davlat budjet daromadlari ko‘pincha soliqlar orqali shakllanadi, inflyatsiya esa 33Agrosanoat: urug‘chilik, saqlash infratuzilmasi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri fermer– bozor platformalari; import bojlari va fitosanitariya jarayonlarida “tor joylar”ni qisqartirish. Raqobat siyosati: kartel va hukmron mavqe suiiste’mollariga qarshi qat’iy choralar; narxga ta’sir qiluvchi tarmoqlarda (yoqilg‘i, sement, metall) sog‘lom raqobat. O‘zbekiston tajribasi. Energetika va transportda modernizatsiya, qishloq xo‘jaligida saqlash-tarqatish zanjirlarining yaxshilanishi, raqobat to‘g‘risidagi huquqiy baza yangilanishi inflyatsiyaning “xarajat” kanalini zaiflashtirishga xizmat qilmoqda. 5) Inflyatsion kutilmalar va narx belgisi intizomi Sababi. Agar xo‘jalik yurituvchi subyektlar “baribir narxlar ko‘tariladi” deb o‘ylasa, oldindan narx oshiradi; bu esa o‘z-o‘zini oqlovchi spirallarni keltiradi. Choralar: Kommunikatsiya kalendari: asosiy stavka qarorlari oldidan va keyin savol- javob, tushuntirish grafiklari. Kutilmalar so‘rovlari (aholi, biznes, treyderlar) – natijalar ommaga e’lon qilinadi. Narx monitoringi: haftalik “savatcha”, regional kesimda “issiq nuqtalar” xaritasi; asosli va asossiz oshishlarni ajratish. “Yumshoq tartibga solish”: chorrahalarda tekshiruv emas, balki narx axborotini oshkor qilish, savdo tarmoqlarida “adolatli narx” yorliqlari. O‘zbekiston tajribasi. Kutilmalar bo‘yicha doimiy so‘rovlar yo‘lga qo‘yilmoqda, narx monitoringi raqamlashtirilmoqda, ijtimoiy ahamiyatli mahsulotlar bo‘yicha “narx koridorlari” axborot orqali boshqarilmoqda. 6) Ma’lumotlar (data) va modellashtirish infratuzilmasi Zamonaviy yondashuv – siyosatni real vaqtga yaqin ma’lumotlar bilan boshqarish. 112. Budjet taqchilligi Davlat xarajatlari daromadlardan ortib ketganda budjet taqchilligi yuzaga keladi. Ko‘pincha bunday vaziyatda hukumat qo‘shimcha pul bosib chiqarish yo‘liga o‘tadi. Natijada muomaladagi pul ko‘payib, inflyatsiya bosimiga sabab bo‘ladi. 3. Ishlab chiqarishning pasayishi Agar iqtisodiyotda ishlab chiqarish hajmi pasaysa, tovarlar taklifi qisqaradi. Ammo pul massasi va talab darajasi saqlanib qolsa, narxlarning o‘sishi muqarrar bo‘ladi. Bu omil ayniqsa inqiroz davrida yoki global yetkazib berish zanjirlari buzilganda sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Jadval 1. Inflyatsiyaning asosiy sabablari va turlari Mezon Turlari Tavsifi Misollar Kelib chiqish sabablari Pul massasi ortishi Pul hajmi tovar va xizmatlar hajmidan ortib ketganda yuzaga keladi Davlat budjet taqchilligini pul emissiyasi orqali qoplash Budjet taqchilligi Davlat xarajatlari daromadlardan ortiq bo‘lganda, pul yetishmasligi sababli qo‘shimcha emissiya qilinishi Ayrim rivojlanayotgan davlatlarda keng tarqalgan Ishlab chiqarishning pasayishi Taklif qisqarishi va narxlarning oshishi Pandemiya davridagi ishlab chiqarishdagi uzilishlar Import qilinadigan inflyatsiya Chet el narxlarining milliy bozorga ta’siri Neft va gaz narxining oshishi natijasida milliy narxlarning ko‘tarilishi Xarajatlarning oshishi Xomashyo, energiya va ish haqi xarajatlari Elektr energiyasi narxining oshishi → 10aylandi. Prezident Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqlarida inflyatsiya faqat makroiqtisodiy ko‘rsatkich emas, balki aholining turmush tarziga bevosita ta’sir qiluvchi omil ekanligini ta’kidlab kelmoqda. Bu esa inflyatsiyaning iqtisodiy mazmunini nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham chuqur o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi. Inflyatsiya iqtisodiyotning ajralmas hodisasi bo‘lib, uning iqtisodiy mazmuni – pul massasining ortiqcha bo‘lishi va narxlarning umumiy darajasining uzluksiz oshishidan iboratdir. U ishlab chiqarish, ijtimoiy hayot, investitsiyalar va davlat siyosatiga keng qamrovli ta’sir ko‘rsatadi. Inflyatsiya mohiyatini chuqur o‘rganish orqali uni nazorat qilish va bartaraf etish mexanizmlari ishlab chiqiladi. Shunday qilib, inflyatsiya masalasini tahlil qilish – iqtisodiy taraqqiyot va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashning eng muhim shartlaridan biridir. 1.2. Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari va turlari Inflyatsiya – murakkab iqtisodiy hodisa bo‘lib, uning kelib chiqish sabablari turli davr va sharoitlarda xilma-xil ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi. Iqtisodiy nazariya va amaliyotda inflyatsiyani keltirib chiqaruvchi omillarni aniqlash, ularning mexanizmini tushunish va turli turlarini farqlash inflyatsiyaga qarshi samarali siyosat yuritishda muhim ahamiyatga ega. Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari Inflyatsiya sabablarini turli jihatlardan guruhlash mumkin. Umumiy qilib aytganda, ular ichki (milliy iqtisodiyotning o‘ziga xos muammolari) va tashqi (xalqaro iqtisodiy muhitdan kelib chiquvchi omillar) sabablar bo‘lib ajratiladi. 1. Pul massasi ortishi Eng asosiy sabab – muomaladagi pul massasi hajmining ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar hajmidan ortib ketishidir. Bu klassik pul nazariyasida asosiy mexanizm sifatida izohlanadi. Agar davlat budjeti taqchilligi qoplanishi uchun ortiqcha pul emissiya qilinsa, iqtisodiyotda muvozanat buziladi va narxlar ko‘tarila boshlaydi. 232,4 foizga oshgan bo‘lsa, xizmatlar sohasida narxlar 26,7 foizga ko‘tarilgan. Bu raqamlar xizmatlar sektoridagi inflyatsiya bosimini yaqqol ko‘rsatib beradi. Shu davrda davlat tomonidan iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, ishlab chiqarish hajmlarini oshirish, yangi investitsion loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha qator dasturlar qabul qilindi. Natijada yalpi ichki mahsulot o‘sishi 6,5 foizni tashkil etdi. Bu, o‘z navbatida, inflyatsion bosimni muvozanatlashtirishda muhim omil bo‘ldi. 2025-yil uchun hukumat va Markaziy bank prognozlariga ko‘ra, inflyatsiya darajasi 7–8 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Bu ko‘rsatkich inflyatsiyani maqsadli diapazon doirasida ushlab qolish, narxlar barqarorligini ta’minlash hamda aholining real daromadlarini himoya qilish borasidagi sa’y- harakatlarning natijasi bo‘ladi. 2025-yilda davlat inflyatsiyani jilovlashda uchta asosiy yo‘nalishga e’tibor qaratmoqda: qat’iy pul-kredit siyosatini davom ettirish, ishlab chiqarishni kengaytirish orqali taklifni oshirish va ijtimoiy himoyani kuchaytirish. Jadval 1. O‘zbekistonda inflyatsiya ko‘rsatkichlari (2022–2025) Yil Inflyatsiya darajasi (%) Asosiy sabablar 202 2 12.25 Energiya resurslari narxining oshishi, pandemiyadan keyingi tiklanish sekinligi 202 3 8.77 Pul-kredit siyosatini qat'iylashtirish, oziq-ovqat narxlarining barqarorlashuvi 202 4 9.80 Xizmatlar sektorida narxlarning o‘sishi, tashqi bozor ta’siri 202 5 7.50 Pul-kredit siyosati, ishlab chiqarishni kengaytirish, ijtimoiy himoya choralari Jadval 2. Tarmoq kesimida inflyatsiya (2024-yil) 34High-frequency data: onlayn kassa, skaner narxlari, logistika GPS ma’lumotlari Nowcasting: qisqa muddatli prognozlar (haftalik/o‘ylik) – siyosatning tezkor moslashuvi. Kompozit inflyatsiya indekslari: oziq-ovqat, xizmat, bazaviy inflyatsiya o‘rtasidagi tafovutlarni aniq ko‘rsatish. O‘zbekiston tajribasi. Soliq va statistika ma’lumotlarining integratsiyasi, savdo skaner narxlarini bosqichma-bosqich joriy etish, prognoz modellarini yangilash siyosat sifatini oshiryapti. 7) Ijtimoiy himoya va indeksatsiya – “aniq nishonlash” Inflyatsiyani pasaytirish ba’zan qisqa muddatda real daromadlarga bosim qiladi. Shuning uchun: Manzilli kompensatsiyalar (kam ta’minlangan qatlamlarga), Maosh/pensiya indeksatsiyasi (bazaviy inflyatsiya asosida), Tarif islohotlarida “abonent-chegirma” mexanizmlari inflyatsion og‘irlikni adolatli taqsimlaydi va keng qamrovli subsidiya o‘rnini bosadi. O‘zbekiston tajribasi. Ijtimoiy reyestr asosida manzilli yordamni kengaytirish, tarif islohotlarini bosqichma-bosqich amalga oshirish “narx zarbasini” yumshatmoqda. 8) Raqamli bozorlar va narx shaffofligi Elektron savdo platformalarida narxlar taqqoslanishi raqobatni kuchaytiradi. Ochiq ma’lumotlar portallari: haftalik narx xaritalari, import-eksport bojlari, tarif kalendarlar – bozor ishtirokchilariga oldindan mo‘ljal beradi. Sun’iy intellekt bilan nosozliklarni aniqlash: g‘ayrioddiy narx sakrashlarini erta ogohlantirish. O‘zbekiston tajribasi. E-hukumat va ochiq ma’lumotlar doirasini kengaytirish bilan, iste’mol savatchasi bo‘yicha onlayn kuzatuv xizmatlari va narxlarni taqqoslash imkoniyatlari kengaymoqda. 19II BOB. Inflyatsiyani bartaraf etish imkoniyatlari va yo‘llari 2.1. Inflyatsiyani tartibga solishda davlatning roli Inflyatsiya – bu iqtisodiy barqarorlikka jiddiy xavf tug‘diruvchi, pul qiymatining pasayishi va narxlar darajasining umumiy o‘sishi jarayonidir. U nafaqat iqtisodiyotga, balki butun ijtimoiy-siyosiy hayotga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, inflyatsiyani tartibga solish va uni nazorat ostida ushlab turish davlat siyosatining eng muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Davlatning inflyatsiyani tartibga solishdagi roli, avvalo, iqtisodiyotda barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan keng qamrovli siyosiy, huquqiy, tashkiliy va iqtisodiy choralar majmuasidan iboratdir. Inflyatsiyani bartaraf etish jarayonida davlat asosiy tartibga soluvchi organ sifatida faoliyat yuritadi, chunki bozor mexanizmlari inflyatsion jarayonlarni o‘z-o‘zidan to‘liq nazorat qila olmaydi. Birinchidan, davlatning asosiy vazifalaridan biri bu — pul-kredit siyosatini amalga oshirishdir. Pul massasining haddan tashqari ko‘payishi inflyatsiyaning eng muhim sababi bo‘lgani uchun Markaziy banklar pul muomalasini qat’iy nazorat ostiga oladilar. Pul massasini qisqartirish yoki uni iqtisodiyotga mutanosib ravishda taqsimlash orqali inflyatsiya darajasini pasaytirish mumkin. Shu maqsadda Markaziy bank qayta moliyalashtirish stavkalarini o‘zgartiradi, tijorat banklari uchun majburiy zaxiralar normativlarini belgilaydi va ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshiradi. Ikkinchidan, inflyatsiyani tartibga solishda davlatning fiskal siyosati ham muhim o‘rin tutadi. Davlat byudjeti taqchilligi yuqori bo‘lsa, ko‘pincha uni qoplash uchun emissiya qilinadi, bu esa inflyatsion bosimni kuchaytiradi. Shu sababli, davlat xarajatlarini optimallashtirish, soliqlar tizimini takomillashtirish, 14Psixologik omillar ham inflyatsiyani yuzaga keltiradi. Aholi va tadbirkorlar kelgusida narxlarning ko‘tarilishini kutib, narxlarni oldindan oshira boshlaydilar. Bu “kutilayotgan inflyatsiya”dir. Inflyatsiya turlari Inflyatsiyani turli mezonlarga ko‘ra tasniflash mumkin. Uning iqtisodiy jarayonlarga ta’siri, yuzaga kelish sabablari va tezligiga qarab turli shakllari mavjud. 1. Narxlar o‘sishi tezligiga qarab Mo‘tadil inflyatsiya (yiliga 5–10 % gacha). Bu iqtisodiyot uchun qisman foydali bo‘lishi mumkin, chunki talabni rag‘batlantiradi Tezlashgan inflyatsiya (yiliga 20–100 % gacha). Narxlar tez o‘sadi, aholining daromadi bilan bozor narxlari o‘rtasida tafovut paydo bo‘ladi. Giperinflyatsiya (yiliga yuzlab yoki minglab foiz). Bu iqtisodiy inqiroz belgisidir. Masalan, 1920-yillar Germaniyasi yoki 2000-yillar boshida Zimbabveda giperinflyatsiya yuz bergan 2. Kelib chiqish sababiga ko‘r Talab inflyatsiyasi – talabning taklifdan oshib ketishi natijasida yuzaga keladi. Xarajat inflyatsiyasi – ishlab chiqarish xarajatlari oshishi oqibatida narxlarning ko‘tarilishi. Aralash inflyatsiya – yuqoridagi ikkala omilning birgalikdagi ta’siri. 3. Ko‘rinishiga qarab Ochiq inflyatsiya – narxlarning oshishi ochiq-oydin seziladi. Yashirin inflyatsiya – davlat tomonidan narxlar sun’iy ushlab turilganda paydo bo‘ladi. Natijada bozorda tovar tanqisligi yuzaga keladi. 4. Hududiy qamroviga ko‘ra Milliy inflyatsiya – faqat bir mamlakat hududida kuzatiladi. Global inflyatsiya – butun jahon bozorlarini qamrab oladi. Masalan, 1970- yillarda neft inqirozi davrida global inflyatsiya kuzatilgan. 12 ortishi sababli narxlarning o‘sishi mahsulot tannarxi ortishi Kutilmalar omili Aholi va tadbirkorlarning kelgusida narxlar ko‘tariladi degan umidlari Oldindan narxlarni oshirish, talabni sun’iy ravishda ko‘paytirish Tasnif mezoni Inflyatsiya turlari Tavsifi Misollar Narx o‘sish tezligi Mo‘tadil inflyatsiya Narxlar yiliga 5–10 % gacha oshadi Rivojlangan mamlakatlarda odatiy Tezlashgan inflyatsiya Narxlar yiliga 20– 100 % oralig‘ida o‘sadi Ko‘p rivojlanayotgan mamlakatlarda Giperinflyatsiya Narxlar yiliga yuzlab foizga oshadi 1920-yillar Germaniyasi, 2000-yillar Zimbabve Kelib chiqish sababi Talab inflyatsiyasi Talabning taklifdan oshib ketishi natijasida narxlar o‘sadi Kreditlarning haddan tashqari ko‘payishi Xarajat inflyatsiyasi Ishlab chiqarish xarajatlarining oshishi sababli narxlar ko‘tariladi Ish haqi va energiya xarajatlari oshishi Ko‘rinishiga ko‘ra Ochiq inflyatsiya Narxlarning oshishi ochiq seziladi Erkin bozor iqtisodiyotida 24Sektor Narxlarning o‘sishi (%) Izoh Oziq-ovqat mahsulotlari 2.4 Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining ko‘payishi Nooziq-ovqat mahsulotlari 6.7 Import qilinadigan mahsulotlar ta’siri Xizmatlar 26.7 Transport, kommunal va boshqa xizmatlar narxining o‘sishi Jadval 3. Davlat siyosati yo‘nalishlari (2022–2025) Yo‘nalish Amalga oshirilgan choralar Natijasi Pul-kredit siyosati Markaziy bank qayta moliyalashtirish stavkasini oshirdi, pul massasini nazorat qildi Inflyatsiya bosimini kamaytirish, talabni cheklash Fiskal siyosat Davlat byudjetida investitsion loyihalarga ustuvorlik berildi Taklifni kengaytirish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish Ijtimoiy siyosat Pensiya, nafaqa va stipendiyalar indeksatsiya qilindi, ijtimoiy yordam paketlari berildi Aholining real daromadlarini himoya qilish 2022–2025-yillarda O‘zbekistonda inflyatsiyani tartibga solishda davlatning roli juda katta bo‘ldi. Agar 2022-yilda inflyatsiya 12,25 foiz darajasiga yetgan bo‘lsa, keyingi yillarda uni 8–10 foiz oralig‘ida ushlab turishga erishildi. Bu esa iqtisodiyotning barqarorligi, aholining farovonligi va investitsion jozibadorlikning ortishiga xizmat qilmoqda. 22mahsulotlari, energiya va transport xizmatlari narxi tez sur’atlarda oshdi. Bu holat aholining xarid qobiliyatini pasaytirib, investitsion muhitga ham bosim o‘tkazdi. Shunday murakkab sharoitda davlat tomonidan qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Avvalo, Markaziy bank qayta moliyalashtirish stavkasini oshirib, pul- kredit siyosatini qat’iylashtirdi. Bu choralar ichki talabni haddan tashqari ortib ketishini cheklashga xizmat qildi. Shu bilan birga, strategik ahamiyatga ega bo‘lgan ayrim tovar va xizmatlarda davlat narxlarni nazorat qilishga harakat qildi. Masalan, energetika va kommunal xizmatlarda narxlarning birdaniga keskin oshib ketishi oldini olindi. 2023-yilda esa ushbu choralar o‘z samarasini berdi. Yil yakunida inflyatsiya darajasi 8,77 foizni tashkil etdi. Bu 2022-yildagi ko‘rsatkichga nisbatan qariyb 3,5 foiz punktga past natijadir. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, 2023-yil inflyatsiya darajasi 2016-yildan beri eng quyi ko‘rsatkich sifatida qayd etildi. Bu yutuq davlat siyosatining samaradorligidan dalolat beradi. 2023-yilda oziq-ovqat mahsulotlarining narxi nisbatan barqaror saqlanib, 9 foizdan past bo‘ldi. Bunga mamlakatda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish hajmlarining ko‘paytirilishi, import jarayonlaridagi qulayliklar va tashqi savdo siyosatining liberallashuvi sabab bo‘ldi. Shu bilan birga, davlat tomonidan ijtimoiy sohada aholining real daromadlarini himoya qilish bo‘yicha qo‘llangan mexanizmlar ham muhim rol o‘ynadi. Pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar muntazam indeksatsiya qilindi, ayrim toifadagi aholiga ijtimoiy yordam paketlari taqdim etildi. 2024-yilda inflyatsiya darajasi biroz o‘sib, 9,8 foizni tashkil etdi. Buning sababi bir tomondan, jahon bozorida energiya resurslari narxining yuqori bo‘lishi va import qilinadigan inflyatsiya omillari bilan bog‘liq bo‘lsa, boshqa tomondan, ichki xizmatlar sektorida narxlarning tez oshishi bilan izohlanadi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2024-yilda oziq-ovqat mahsulotlari narxi atigi 8qo‘llanilgan. Keyinchalik bu tushuncha kengayib, iqtisodiyot fanida umumiy narxlar darajasining oshishi jarayonini ifodalovchi asosiy atamalardan biriga aylandi. Klassik iqtisodchilar qarashlari Inflyatsiya haqidagi dastlabki nazariy qarashlarni klassik iqtisodchilar ishlab chiqqan. A. Smit, D. Rikardo kabi mutafakkirlar pulning ortiqcha emissiyasi narxlarning oshishiga olib kelishini ta’kidlaganlar. Ularning fikricha, pul – muomala vositasi bo‘lib, agar iqtisodiyotda muomalaga chiqarilgan pul miqdori ishlab chiqarilgan tovarlar miqdoridan ortib ketsa, narxlar o‘sishi muqarrar bo‘ladi. Bu yondashuv bugungi kunda ham “pul nazariyasi” doirasida o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Keynsiy yondashuv XX asrning mashhur iqtisodchisi J. M. Keyns inflyatsiya masalasiga boshqa nuqtai nazardan qaradi. U pul massasining ko‘payishi har doim ham narxlarning oshishiga olib kelmasligini ta’kidladi. Uning fikricha, agar iqtisodiyotda ishlab chiqarish quvvatlari to‘liq ishlatilmagan bo‘lsa, qo‘shimcha pul emissiyasi ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi va inflyatsiya darajasi oshmaydi. Ammo ishlab chiqarish resurslari to‘liq band bo‘lganda, qo‘shimcha pul muomalaga chiqarilishi narxlarning keskin o‘sishiga sabab bo‘ladi. Keynsiy nazariya hozirgi davrda ham davlatning pul-kredit siyosatini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Monetaristlar nazariyasi XX asr o‘rtalarida M. Fridman boshchiligidagi monetaristlar maktabi inflyatsiyaning pul omiliga urg‘u berdi. Fridmanning mashhur gapi: “Inflyatsiya – har doim va har joyda pul hodisasidir” degan fikr inflyatsiyani tushunishda asosiy tamoyil bo‘lib qoldi. Unga ko‘ra, inflyatsiyaning asosiy sababi – pul massasining ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar hajmidan ortiqcha bo‘lishidir. Shu bois, inflyatsiyani nazorat qilish uchun markaziy banklar tomonidan pul massasini qat’iy tartibga solish zarur. 30O‘zbekistonda ham so‘nggi yillarda pul-kredit va fiskal siyosatlar uyg‘unlashgan holda olib borilmoqda. Masalan, Markaziy bank inflyatsiyani jilovlash maqsadida qayta moliyalashtirish stavkasini 14 foiz darajasida ushlab turgan bo‘lsa, davlat byudjeti defitsitini kamaytirishga alohida e’tibor qaratildi. Shu yo‘l bilan 2022-yildagi 12 foizdan yuqori inflyatsiya darajasi 2023-yilda 9 foizdan past darajaga tushirildi. Inflyatsiyani bartaraf etishda pul-kredit siyosati orqali pul massasini va kredit hajmini nazorat qilish, fiskal siyosat orqali esa byudjet xarajatlarini oqilona boshqarish, soliqlarni tartibga solish muhim rol o‘ynaydi. Bu ikki siyosat uyg‘un holda olib borilgandagina iqtisodiyot barqaror rivojlanadi, narxlar barqarorlashadi va aholining real daromadlari himoyalanadi. 2.3. Inflyatsiyani kamaytirishning zamonaviy strategiyalari va O‘zbekiston tajribasi Zamonaviy makroiqtisodiy boshqaruvda inflyatsiyani pasaytirish “faqat foiz stavkasini oshirish” bilan cheklanmaydi. Narxlar barqarorligi pul-kredit, fiskal, tarkibiy va institutsional islohotlar uyg‘unligi natijasida vujudga keladi. Rivojlangan mamlakatlar ham, rivojlanayotgan iqtisodiyotlar ham so‘nggi o‘n yillikda inflyatsion targetlash, kutilmalarni boshqarish, raqobat siyosati, energiya va oziq-ovqat bozorlarini barqarorlashtirish, ma’lumotlar sifatini oshirish kabi kompleks yondashuvlarni qo‘llay boshladi. O‘zbekiston ham aynan shunday integrallashgan strategiyalarni bosqichma-bosqich joriy etib kelmoqda. 1) Inflyatsion targetlash (IT) va Markaziy bank kommunikatsiyasi Mazmuni. IT rejimida Markaziy bank maqsadli inflyatsiya darajasini e’lon qiladi (masalan, o‘rtacha muddatda 5%), va pul-kredit vositalarini shu maqsadga yetishga moslashtiradi. Asosiy tayanch – kutilmalar: biznes va aholi “Markaziy bank maqsadidan og‘maydi” degan ishonchga ega bo‘lsa, narx belgilash ham, ish haqi muzokaralari ham mo‘’tadil yo‘nalishda kechadi. Kalit elementlar: 2Mavzu : Inflyatsiya mohiyati, uni bartaraf etish imkoniyatlari MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………. ……………………. I BOB. Inflyatsiyaning mohiyati va nazariy asoslari 1.1. Inflyatsiyaning iqtisodiy mazmuni va mohiyati ………. …………………….. 1.2. Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari va turlari ……………………………. 1.3. Inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri ………………………………………….. II BOB. Inflyatsiyani bartaraf etish imkoniyatlari va yo‘llari 2.1. Inflyatsiyani tartibga solishda davlatning roli …………………………….… 2.2. Pul-kredit va fiskal siyosat orqali inflyatsiyani bartaraf etish ……………. …. 2.3. Inflyatsiyani kamaytirishning zamonaviy strategiyalari va O‘zbekiston tajribasi ……………………………………………...…………………………… Xulosa …………………………………………………………………………… . Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ……………………………………………. 15O‘zbekiston sharoitida inflyatsiya sabablari va turlari O‘zbekiston iqtisodiyoti ochiq iqtisodiyot bo‘lib, u ham ichki, ham tashqi omillardan ta’sirlanadi. So‘nggi yillarda inflyatsiyaning asosiy sabablari quyidagilardan iborat bo‘ldi: Energiya resurslari va oziq-ovqat narxining jahon bozorida oshishi → import qilinadigan inflyatsiya. Milliy valyutaning qadrsizlanishi → import narxlarining qimmatlashishi. Davlat tomonidan ijtimoiy sohalarga yuqori xarajatlar qilinishi → budjet taqchilligi va pul massasining ko‘payishi. Kreditlash hajmining oshishi va iste’mol talabining keskin ko‘payishi → talab inflyatsiyasi. Masalan, 2022–2023-yillarda O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi 12–14 % atrofida bo‘ldi. Bunda asosiy omillar – energiya resurslari narxining oshishi, import qilinadigan mahsulotlarga qaramlik va pandemiyadan keyingi talabning tez ko‘tarilishi bo‘ldi. Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari ko‘p qirrali bo‘lib, ular iqtisodiyotning ichki va tashqi omillaridan kelib chiqadi. Asosiy sabab – pul massasi va tovar taklifi o‘rtasidagi nomutanosiblikdir. Boshqa sabablarga budjet taqchilligi, ishlab chiqarishning pasayishi, import qilinadigan inflyatsiya, xarajatlarning ortishi, noto‘g‘ri pul-kredit siyosati va aholining kutilmalari kiradi. Inflyatsiyaning turlari esa narxlar o‘sishi tezligi, sabablari, ko‘rinishi va hududiy qamroviga qarab farqlanadi. Ularni to‘g‘ri tasniflash davlat siyosatini ishlab chiqishda, inflyatsiya bilan kurashishda hamda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston sharoitida inflyatsiyaning asosiy manbalari – importga qaramlik, milliy valyutaning qadrsizlanishi, davlat budjeti taqchilligi va ishlab chiqarishning yetarli darajada diversifikatsiya qilinmaganligidir. Shu bois mamlakatimizda inflyatsiya sabablari va turlarini chuqur tahlil qilish, ularga 13Yashirin inflyatsiya Narxlar sun’iy ushlab turiladi, natijada tovar tanqisligi yuzaga keladi Sobiq SSSR davridagi narx siyosati Hududiy qamrovi Milliy inflyatsiya Bir mamlakat hududida kuzatiladi O‘zbekiston iqtisodiyotidagi inflyatsiya Global inflyatsiya Butun jahon bozorlarini qamrab oladi 1970-yillar neft inqirozi davri 4. Import qilinadigan inflyatsiya Tashqi iqtisodiy omillar ham inflyatsiya sabablari qatorida turadi. Masalan, chet elda energiya resurslari yoki oziq-ovqat mahsulotlari narxining oshishi milliy bozor narxlariga ham ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston kabi importga qaram iqtisodiyotlarda bu jarayon juda sezilarli bo‘lib, “import qilinadigan inflyatsiya” shaklida namoyon bo‘ladi. 5. Ish haqi va xarajatlarning oshishi Agar ishlab chiqarishda ishchi kuchi, xomashyo yoki energiya xarajatlari ortsa, korxonalar mahsulot narxlarini oshirishga majbur bo‘ladi. Bu “xarajat inflyatsiyasi” deb ataladi. 6. Pul-kredit siyosatidagi xatolar Markaziy bank yoki hukumatning noto‘g‘ri pul-kredit siyosati ham inflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, past foiz stavkalari haddan tashqari kreditlashni rag‘batlantiradi, bu esa talabning keskin oshishi va narxlarning o‘sishiga olib keladi. 7. Kutilmalar omili 37 Xulosa Men ushbu kurs ishini tayyorlar ekanman, inflyatsiya masalasi iqtisodiyotda eng dolzarb va murakkab jarayonlardan biri ekanligini chuqur angladim. Inflyatsiya — bu nafaqat narxlarning o‘sishi, balki iqtisodiy barqarorlikka, aholi farovonligiga va davlatning rivojlanish strategiyalariga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi omil ekanini tahlillar davomida ko‘rdim.O‘rganish jarayonida men inflyatsiyaning mohiyatini, kelib chiqish sabablarini, turlari va oqibatlarini o‘rgandim hamda uni jilovlash imkoniyatlarini ko‘rib chiqdim. Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, inflyatsiyani faqatgina qisqa muddatli choralar bilan emas, balki kompleks siyosat, ya’ni pul-kredit va fiskal siyosat uyg‘unligi, tarkibiy islohotlar, raqobatni rivojlantirish, tashqi shoklarga tayyorlik va ijtimoiy himoya tizimlarini kuchaytirish orqali samarali boshqarish mumkin. Men shuningdek, zamonaviy strategiyalar, jumladan, inflyatsion targetlash, kutilmalarni boshqarish, taklif tomoni islohotlari va ma’lumotlar bazasini raqamlashtirishning muhim ahamiyatini tushunib yetdim. O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki, davlatimiz inflyatsiyani kamaytirish yo‘lida bosqichma- bosqich aniq chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bu islohotlarning markazida narxlar barqarorligi va aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlash masalasi turibdi. Kurs ishim davomida men inflyatsiyani bartaraf etishning nazariy asoslarini amaliy tajribalar bilan solishtirdim, milliy iqtisodiyotimizda olib borilayotgan islohotlarning samaradorligini baholashga harakat qildim. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, inflyatsiya — bu faqat iqtisodiy ko‘rsatkich emas, balki mamlakatning iqtisodiy siyosati, xalq farovonligi va kelajagi bilan chambarchas bog‘liq hodisa ekanini angladim. 27 32fiskal impulsni bosqichma-bosqich neytrallashga intilish kuzatilmoqda. Bu monetar siyosat ta’sirini kuchaytiradi va inflyatsion bosimni pasaytiradi. 3) Valyuta kursi, tashqi shoklar va “import qilinadigan inflyatsiya” Muammo. Import ulushi yuqori bo‘lgan iqtisodiyotlarda tashqi narxlar (energiya, don, metall) o‘zgarishi tezda ichki narxlarga o‘tadi. Valyuta kursining keskin tebranishi ham narxlar “traektoriyasini” yuqoriga suradi. Strategiyalar: Valyuta bozorini chuqurlashtirish: xedj instrumentlari, forvard/svop bitimlari, eksportchilar–importchilar uchun risklarni boshqarish Valyuta intervensiyalarining qoidalari: zaxiralarni asrash va “chaqmoqni tekislash”, lekin kursni sun’iy ushlab turmaslik. Zaxira siyosati: asosiy import (yoqilg‘i, bug‘doy, dori) bo‘yicha minimal zaxira kunlarini belgilash. O‘zbekiston tajribasi. Kursni bozor omillariga yaqinlashtirish, intervensiyalarni shaffof qilish, eksport diversifikatsiyasini rag‘batlantirish orqali import narxlari shoklarining ichki narxlarga o‘tishini yumshatish choralari kengaymoqda. 4) Taklif tomoni islohotlari: narxlar inertsiya sinI sindirish Nega muhim? Inflyatsiya ko‘pincha “xarajat” kanali orqali keladi: energiya, logistika, xomashyo, mehnat xarajatlari. Taklifni kengaytirish – narx bosimini pasaytiradi. Yo‘nalishlar: Energetika samaradorligi: tariflarni bosqichma-bosqich bozorlashtirish + maqsadli kompensatsiya; energiya tejovchi texnologiyalarni subsidiyalash. Transport-logistika: temir yo‘l va avtomobil logistikasini raqamlashtirish, terminallar va sovutish zanjiri (cold chain) ni kengaytirish – oziq-ovqat narxlaridagi mavsumiy o‘tkirlikni pasaytiradi. 4O‘zbekiston misolida ham so‘nggi yillarda inflyatsiya jarayonlarini chuqur o‘rganish va uni nazorat qilish masalalari davlat siyosatida alohida o‘rin egallagan. Milliy valyutaning qadrsizlanishi, import hajmining yuqoriligi, energiya resurslari narxining oshishi inflyatsiyani kuchaytiruvchi omillar sifatida namoyon bo‘lmoqda. Shu sababli, inflyatsiyaga qarshi samarali choralar ishlab chiqish, uni yumshatishning amaliy mexanizmlarini tatbiq etish respublikamiz iqtisodiy barqarorligi uchun zarurdir. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Inflyatsiya muammosi iqtisodiy tafakkur tarixida eng ko‘p o‘rganilgan mavzulardan biridir. Klassik iqtisodchilar – A. Smit va D. Rikardo inflyatsiyani asosan pulning qadrsizlanishi va oltin- kumush muomalasining buzilishi bilan bog‘lab tahlil qilganlar. Ularning fikricha, inflyatsiya jarayonlari asosan davlatning haddan tashqari pul emissiyasi bilan yuzaga keladi. XIX asr iqtisodchilari, jumladan, K. Marks ham inflyatsiyani tovar-pul muomalasi qonuniyatlari bilan izohlashga harakat qilgan. Keyinchalik J. M. Keyns inflyatsiyani talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosiblik bilan izohlab, davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi faol ishtirokini ta’kidlagan. U inflyatsiyani kamaytirish uchun fiskal va monetar siyosatning muvofiqligini zarur deb hisoblagan. XX asrning ikkinchi yarmida monetarizm maktabi vakili M. Fridman esa inflyatsiyani “pul hodisasi” sifatida baholagan va uni pul massasining ortiqcha ko‘pligi bilan bog‘lagan. Zamonaviy davrda inflyatsiya jarayonlarini chuqur o‘rganish bo‘yicha ko‘plab ilmiy izlanishlar amalga oshirilmoqda. Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi, Jahon banki, turli iqtisodiy markazlar va ilmiy institutlar inflyatsiya prognozlari, uning oqibatlari hamda bartaraf etish mexanizmlari yuzasidan muntazam tadqiqotlar olib boradilar. O‘zbekistonlik iqtisodchi olimlar ham inflyatsiya masalasini o‘z tadqiqotlarida keng yoritib kelmoqdalar. Mustaqillik yillarida iqtisodiyotda yuz bergan tarkibiy o‘zgarishlar, milliy valyuta barqarorligini ta’minlash, bozor 26 17nominal daromadlarni oshirib, budjet tushumlarini ham ko‘paytiradi. Ammo shu bilan birga, davlat xarajatlari ham ortadi, chunki byudjet mablag‘lari evaziga sotib olinadigan tovar va xizmatlar narxi oshadi. Natijada davlat moliyasi balansini ushlab turish qiyinlashadi. Beshinchidan, inflyatsiya tashqi iqtisodiy faoliyatga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Inflyatsiya yuqori bo‘lgan mamlakatlarda milliy valyutaning qadrsizlanishi kuzatiladi, bu esa import narxlarini yanada oshiradi. Eksport esa ayrim hollarda nisbatan raqobatbardosh bo‘lishi mumkin, ammo uzoq muddatli istiqbolda tashqi savdo balansida ham nomutanosiblik yuzaga keladi.Shuningdek, inflyatsiyaning iqtisodiyotga ijobiy ta’siri ham mavjud. Masalan, mo‘tadil inflyatsiya tadbirkorlarni faolroq bo‘lishga undaydi. Narxlarning asta-sekin ko‘tarilishi ishlab chiqaruvchilar uchun rag‘bat bo‘lib xizmat qiladi, chunki ular ko‘proq foyda olish imkoniga ega bo‘ladilar. Shu sababli, rivojlangan mamlakatlarda inflyatsiyaning 2–3 % darajasi normal iqtisodiy jarayon sifatida qabul qilinadi. Inflyatsiya jarayonining ta’siri iqtisodiyotda pul-kredit siyosatini yuritishda ham seziladi. Markaziy banklar inflyatsiyani nazorat qilish uchun foiz stavkalarini oshiradi, pul massasini qisqartiradi, bu esa iqtisodiy faollikka to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi. Agar inflyatsiya nazoratdan chiqib ketsa, giperinflyatsiya yuzaga keladi. Tarixda Germaniya (1923-yil), Yugoslaviya (1990-yillar), Zimbabve (2000-yillar) bunga yorqin misoldir. O‘zbekistonda ham inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri bevosita sezilib turibdi. Masalan, 2017–2020-yillarda milliy valyuta kursining liberallashtirilishi natijasida inflyatsiya sezilarli darajada oshdi. Bu aholining xarid qobiliyatiga salbiy ta’sir qilgan bo‘lsa-da, uzoq muddatda iqtisodiy erkinlik va raqobatning ortishi uchun zamin yaratdi. Yana bir muhim jihati shundaki, inflyatsiya iqtisodiyotni tarkibiy islohotlar o‘tkazishga majbur qiladi. Masalan, davlat tomonidan energiya resurslari va kommunal xizmatlar narxining oshirilishi dastlab inflyatsion bosimni 9Inflyatsiyaning iqtisodiy mazmuni Inflyatsiyaning iqtisodiy mazmuni bir nechta asosiy jihatlarda namoyon bo‘ladi: Pulning qadrsizlanishi – pulning avvalgi xarid qobiliyati yo‘qoladi. Narxlar darajasining o‘sishi – bozor iqtisodiyoti beqarorlashadi. Ijtimoiy ta’sir – aholining real daromadlari kamayadi, kambag‘allik kuchayadi. Investitsion muhitga ta’sir – uzoq muddatli investitsiyalar xavf ostiga qo‘yiladi, chunki kelajakdagi daromad noaniqlashadi. Inflyatsiyaning mohiyati va turlari Inflyatsiya mohiyatini yanada to‘liq ochib berish uchun uning turlarini ham bilish muhim: Talab inflyatsiyasi – talabning ortishi taklifdan yuqori bo‘lganda narxlarning o‘sishi. Xarajat inflyatsiyasi – ishlab chiqarish xarajatlarining oshishi (masalan, energiya narxlarining ko‘tarilishi) tufayli narxlarning ko‘tarilishi. Kutilayotgan inflyatsiya – iqtisodiyot ishtirokchilari kelajakda narxlarning oshishini oldindan kutib, narxlarni hozirdan ko‘tarishi natijasida yuzaga keladi. O‘zbekiston sharoitida inflyatsiya mohiyati O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin iqtisodiy islohotlar jarayonida inflyatsiya muammosi dolzarb bo‘ldi. Ayniqsa, 1990-yillar boshida iqtisodiyotda keskin o‘zgarishlar, ishlab chiqarishning pasayishi, milliy valyutaning joriy etilishi inflyatsiya darajasini yuqori ko‘rsatkichlarga olib chiqdi. Keyinchalik pul-kredit siyosatini mustahkamlash, fiskal intizomni kuchaytirish va iqtisodiyotni barqarorlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar natijasida inflyatsiya bosqichma-bosqich pasaytirildi. So‘nggi yillarda esa global bozorlar beqarorligi, pandemiya oqibatlari, tashqi savdo va energetika narxlaridagi o‘zgarishlar O‘zbekiston iqtisodiyotiga ham ta’sir ko‘rsatdi. Natijada inflyatsiya yana dolzarb muammolardan biriga 38Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son, 2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba: www.prezident.uz 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil 20-yanvar. 6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel. 7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil 24-fevral. 8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil. 9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet. 10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet. 6Kurs ishi mavzusining obyekti – milliy iqtisodiyotda inflyatsiya jarayonlari va ularning rivojlanish xususiyatlari. Kurs ishi mavzusining predmeti – inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari, uning oqibatlari hamda uni bartaraf etish imkoniyatlari. Kurs ishi mavzusining maqsadi – inflyatsiyaning mohiyati, kelib chiqish sabablari va oqibatlarini tahlil qilish, shuningdek, uni bartaraf etishning samarali yo‘llarini aniqlash. Kurs ishi mavzusining vazifalari  inflyatsiyaning nazariy asoslarini yoritish;  inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari va turlarini tahlil qilish;  inflyatsiyaning iqtisodiyot va ijtimoiy hayotga ta’sirini o‘rganish;  inflyatsiyani bartaraf etishda davlat siyosatining ahamiyatini ko‘rsatish;  inflyatsiyani kamaytirishning zamonaviy usullari va istiqbollarini aniqlash. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Hozirgi davrda inflyatsiya butun dunyo iqtisodiyotida eng dolzarb muammolardan biri sifatida ko‘rilmoqda. Inflyatsiya jarayoni har bir mamlakat iqtisodiy siyosatining markazida turadi, chunki uning oqibatlari nafaqat iqtisodiy ko‘rsatkichlarda, balki aholining kundalik turmush tarzida ham seziladi. Inflyatsiya darajasining yuqoriligi aholining sotib olish qobiliyatini pasaytiradi, ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi hamda jamiyatda turli ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yuzaga keltiradi. Shu bois, inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari, uni belgilovchi omillar va bartaraf etish mexanizmlarini o‘rganish har bir davlat oldidagi muhim vazifalardan biridir. Shuningdek, inflyatsiya faqat ichki iqtisodiy omillar ta’sirida yuzaga kelmaydi, balki tashqi bozor omillari, jahon iqtisodiy inqirozlari va global moliyaviy beqarorlik bilan ham chambarchas bog‘liqdir. Masalan, xalqaro bozorlarda neft va gaz narxining o‘zgarishi yoki oziq-ovqat mahsulotlari ta’minotidagi muammolar milliy iqtisodiyotda ham inflyatsion bosimni kuchaytiradi. Shu nuqtai nazardan, inflyatsiyani o‘rganish nafaqat iqtisodchilar, balki davlat arboblari va siyosatchilar uchun ham dolzarb hisoblanadi.Prezident Shavkat Mirziyoyev 2023-yilda o‘tkazilgan yig‘ilishda quyidagicha ta’kidlagan edilar: “Inflyatsiya faqatgina makroiqtisodiy ko‘rsatkich emas, aholi daromadi va turmush tarziga ta’sir qiluvchi omil hisoblanadi. 1 ” 1 Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan inflyatsiyaning aholining daromadi va turmush tarziga ta’sir qiluvchi omil ekanligi to‘g‘risidagi fikr — 2023-yilgi yig‘ilish nutqi. Газета.Uz 31Qayta moliyalashtirish stavkasi – inflyatsiya prognoziga faol javob beruvchi “asosiy signal”. Oldindan yo‘l-yo‘riq (forward guidance) – kelgusi choraklarda siyosat yo‘nalishining aniq mantiq bilan tushuntirilishi. Shaffoflik – press-relizlar, inflyatsion hisobotlar, prognoz yo‘laklari (fan- charts). Model va ma’lumotlar – qisqa va o‘rta muddatli prognozlar, muqobil ssenariylar. O‘zbekiston tajribasi. Markaziy bank bosqichma-bosqich IT elementlarini kengaytirdi: asosiy stavka qarorlari bo‘yicha izchil sharhlar, inflyatsion kutilmalar so‘rovlari, makroprognozlar e’lon qilinmoqda. Amalda maqsadli ko‘rsatkichga moslashuv jarayoni davom etyapti: yuqori importga qaramlik, xizmatlar sektorida narxlar inertsiya si, energetika tariflari bosqichma-bosqich bozorlashtirilishi kutilmalarni boshqarishni murakkablashtiradi, biroq kommunikatsiyaning kuchayishi ishonchni mustahkamlaydi. 2) Fiskal-monetar uyg‘unlik va byudjet qoidalari Mazmuni. Agar fiskal siyosat (byudjet xarajatlari, subsidiyalar) monetar siyosatga “qarshi ishlasa”, foiz stavkasini ko‘tarish yetarli bo‘lmaydi. Shuning uchun zamonaviy amaliyotda: Byudjet qoidalari (defitsit va davlat qarzining YAIMga nisbati bo‘yicha shiftlar), Ortiqcha talabni kuchaytiruvchi subsidiyalarni qayta nishonlash, ijtimoiy yordamni manzilli qilish, Investitsion xarajatlar sifatini oshirish (import o‘rnini bosuvchi va eksportni kengaytiruvchi loyihalarga ustuvorlik) asosiy yo‘nalishdir. O‘zbekiston tajribasi. Byudjet defitsitini mo‘tadil darajada ushlash, ijtimoiy xarajatlarni manzilli qilish, davlat xaridlarida raqobatni kuchaytirish orqali 29kamaytiradi va inflyatsiya bosimini pasaytiradi. Agar zaxira talabi kamaytirilsa, aksincha, pul aylanmasi ortadi va iqtisodiy faollik kuchayadi.Shuningdek, ochiq bozor operatsiyalari (davlat qimmatli qog‘ozlarini sotib olish va sotish) orqali ham muomaladagi pul miqdoriga ta’sir ko‘rsatiladi. Markaziy bank qimmatli qog‘ozlarni sotganda muomaladagi pul kamayadi, natijada inflyatsiya pasayadi. Aksincha, qimmatli qog‘ozlarni sotib olganda pul ko‘payadi va talab kuchayadi. Fiskal siyosatning inflyatsiyaga qarshi mexanizmlari Fiskal siyosat — bu davlatning soliq va byudjet siyosati orqali iqtisodiy jarayonlarga ta’sir ko‘rsatish faoliyatidir. Inflyatsiyani bartaraf etishda fiskal siyosatning o‘rni nihoyatda muhim, chunki davlat byudjeti xarajatlari va soliqlar iqtisodiyotdagi talab va taklif muvozanatini shakllantirishda bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Inflyatsiyani kamaytirish uchun davlat ko‘pincha deflyatsion fiskal siyosat olib boradi. Bunda davlat byudjeti xarajatlari qisqartiriladi, soliqlar oshiriladi yoki ayrim subsidiyalar kamaytiriladi. Bunday choralar iqtisodiyotda umumiy talabni qisqartiradi, natijada narxlar o‘sishi sur’atlari sekinlashadi.Shuningdek, fiskal siyosatning samarali vositalaridan biri bu davlat investitsiyalarini oqilona yo‘naltirishdir. Masalan, ishlab chiqarishni kengaytirishga, yangi texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan investitsiyalar taklifni oshiradi va bozorni mahsulotlar bilan ta’minlab, inflyatsiya bosimini kamaytiradi. Shu bilan birga, ijtimoiy sohalarga yo‘naltirilgan byudjet mablag‘lari aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlaydi, lekin haddan tashqari ko‘p subsidiya va imtiyozlar inflyatsiyani kuchaytirishi mumkin. Pul-kredit va fiskal siyosatning o‘zaro uyg‘unligi Inflyatsiyani samarali bartaraf etish uchun pul-kredit va fiskal siyosatlar uyg‘unlashtirilishi zarur. Masalan, agar Markaziy bank foiz stavkalarini oshirib, iqtisodiyotni sovutishga harakat qilsa, davlat byudjetida ham defitsit kamaytirilib, xarajatlar qisqartirilishi kerak. Aks holda, bir siyosat inflyatsiyani pasaytirsa, ikkinchisi uni kuchaytirib yuborishi mumkin. 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : Inflyatsiya mohiyati, uni bartaraf etish imkoniyatlari Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 25 5mexanizmlarining rivojlanishi va davlatning pul-kredit siyosati doirasida inflyatsiya jarayonlari chuqur tahlil qilingan. Ayniqsa, so‘nggi yillarda erkin bozor iqtisodiyoti tamoyillariga o‘tish jarayonida inflyatsiyaning sabablari, oqibatlari va uni kamaytirishning amaliy yo‘llari ilmiy asoslangan holda o‘rganilmoqda. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Inflyatsiya masalasini o‘rganishning nazariy ahamiyati shundaki, u iqtisodiyot fanida muhim tushunchalardan biri hisoblanadi va iqtisodiy jarayonlarning chuqur mohiyatini anglashga yordam beradi. Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari, turlari, uning iqtisodiyotdagi o‘rni va oqibatlarini nazariy jihatdan o‘rganish orqali milliy iqtisodiy siyosatni shakllantirish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish hamda ijtimoiy muammolarni hal etish uchun zarur bo‘lgan ilmiy asoslar yaratiladi. Shuningdek, nazariy tadqiqotlar yordamida inflyatsiya jarayonlarini bashorat qilish, uning rivojlanish dinamikasini tahlil qilish imkoniyati yuzaga keladi. Kurs ishining amaliy ahamiyati esa shundaki, unda olingan bilim va xulosalar iqtisodiy siyosat yuritishda, davlatning pul-kredit va fiskal siyosatini takomillashtirishda, korxonalar faoliyatini samarali tashkil etishda qo‘llanilishi mumkin. Inflyatsiya iqtisodiyotning barcha sohalariga ta’sir ko‘rsatganligi sababli, uni bartaraf etish bo‘yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar amaliyotda aholi turmush darajasini yaxshilash, narx-navo barqarorligini ta’minlash va iqtisodiy o‘sishni jadallashtirishga xizmat qiladi. O‘zbekiston sharoitida ham inflyatsiyani chuqur o‘rganish amaliy jihatdan dolzarbdir. Chunki mamlakatimizda bozor mexanizmlarini rivojlantirish, iqtisodiyotni liberallashtirish va tashqi savdoni erkinlashtirish jarayonida inflyatsiya darajasi muhim ko‘rsatkich sifatida baholanadi. Bu borada o‘tkaziladigan tadqiqotlar nafaqat davlat siyosati uchun, balki tadbirkorlik subyektlari va aholi uchun ham amaliy ahamiyat kasb etadi. 36Raqobat siyosatida konsentratsiya limitlari va tezkor “kartelga qarshi” protseduralar. KPI va monitoring Yillik inflyatsiya va bazaviy inflyatsiya yo‘laklari, Inflyatsion kutilmalar indekslari (aholi, biznes), Import pass-through koeffitsienti (kursdan narxlarga o‘tish tezligi), Raqobat ko‘rsatkichlari (bozor konsentratsiyasi, tenderlar soni va ishtirokchilar), Energetika yo‘qotishlari va logistika “vaqti/qiymati” indekslari. Zamonaviy sharoitda inflyatsiyani kamaytirish ko‘p yoqlama, “butun hukumat yondashuvi”ni talab qiladi. Monetar siyosat ishonchli va oldindan aytib beriladigan bo‘lishi, fiskal siyosat esa uni qo‘llab-quvvatlab, ortiqcha talabni kuchaytiruvchi kanallarni yopishi zarur. Taklif tomoni islohotlari, tashqi shoklarga tayyorlik, kutilmalarni boshqarish, ma’lumotlar infratuzilmasi, raqobat siyosati va manzilli ijtimoiy himoya – bularning barchasi bir zanjirning halqalari. O‘zbekistonning so‘nggi yillardagi tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, IT tamoyillarini izchil tatbiq etish, fiskal intizom va tarkibiy islohotlar uyg‘unligi inflyatsiyani barqaror past yo‘lakda ushlab turish uchun eng maqbul yo‘ldir. 20noqonuniy daromadlarni qisqartirish orqali budjet muvozanatini ta’minlash inflyatsiyani kamaytirishga xizmat qiladi. Uchinchidan, davlat narxlar barqarorligini ta’minlash choralarini ko‘radi. Albatta, bozor iqtisodiyotida narxlarni to‘liq nazorat qilish samarasizdir, ammo strategik ahamiyatga ega mahsulotlar — oziq-ovqat, yoqilg‘i, energiya resurslari narxlarida davlat ma’lum darajada ishtirok etadi. Bu orqali aholining ijtimoiy himoyasi ta’minlanadi va narxlarning haddan tashqari keskin o‘sishi oldi olinadi. To‘rtinchidan, davlat inflyatsiyani kamaytirishda ijtimoiy siyosat orqali ham faoliyat yuritadi. Pensiyalar, stipendiyalar va maoshlarni indeksatsiya qilish orqali aholining real daromadlari muhofaza qilinadi. Agar davlat inflyatsiya davrida aholining eng zaif qatlamlarini qo‘llab-quvvatlamasa, ijtimoiy norozilik kuchayadi va bu siyosiy barqarorlikka ham xavf tug‘diradi. Beshinchidan, davlatning inflyatsiyani tartibga solishdagi roli iqtisodiyotning strukturaviy o‘zgarishlarini amalga oshirishda ham namoyon bo‘ladi. Samarasiz korxonalarni qo‘llab-quvvatlash o‘rniga ularni isloh qilish, yangi texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish orqali iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish mumkin. Bu esa narxlarning barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Davlat, shuningdek, inflyatsiyani kamaytirishda tashqi iqtisodiy siyosatni ham muvozanatlashtirishi lozim. Import va eksport siyosatini oqilona olib borish, chet el valyutasi kursini nisbatan barqaror ushlab turish orqali milliy valyutaga bo‘lgan ishonchni oshirish mumkin. Milliy valyuta qadrsizlanishi inflyatsion bosimni kuchaytirgani bois, bu masala davlat uchun strategik ahamiyat kasb etadi. Davlatning yana bir muhim vazifasi — inflyatsion kutilmalarni boshqarishdir. Inflyatsiya nafaqat iqtisodiy hodisa, balki psixologik jarayondir. Agar aholining kutilmalari yuqori bo‘lsa, ular narxlarning oshishini tezroq kutadi va o‘z harakatlarini shunga mos ravishda o‘zgartiradilar. Bu esa 7I BOB. Inflyatsiyaning mohiyati va nazariy asoslari 1.1. Inflyatsiyaning iqtisodiy mazmuni va mohiyati Inflyatsiya — iqtisodiyotda pul muomalasining muhim hodisalaridan biri bo‘lib, u tovar va xizmatlar narxlarining umumiy darajasining uzluksiz oshishi jarayonini anglatadi. Bu jarayon natijasida pulning xarid qobiliyati pasayadi, ya’ni avvalgi miqdordagi pulga kamroq mahsulot va xizmat sotib olish mumkin bo‘ladi. Inflyatsiya tushunchasi iqtisodiyot fanida eng ko‘p o‘rganilgan va eng ko‘p bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan hodisalardan biridir. Chunki u nafaqat iqtisodiy ko‘rsatkichlarga, balki ijtimoiy hayotga ham bevosita ta’sir etadi. Inflyatsiyaning mohiyatini ochishda uni faqat narxlarning oddiy o‘sishi bilan cheklash mumkin emas. Chunki iqtisodiyotda alohida bir guruh tovarlarning narxi oshishi – inflyatsiya emas, balki talab va taklifdagi nomutanosiblik natijasidir. Inflyatsiya esa – bu narxlarning umumiy, tizimli va davomli o‘sishi bilan tavsiflanadi. Shunday qilib, inflyatsiya iqtisodiy tizimdagi pul muomalasi va ishlab chiqarish jarayonlari o‘rtasidagi muvozanatning buzilishidan dalolat beradi. Inflyatsiya tushunchasining kelib chiqishi “Inflyatsiya” atamasi lotincha “inflatio” so‘zidan olingan bo‘lib, “shishish” yoki “ko‘payib ketish” ma’nosini bildiradi. Dastlab bu termin XIX asrda AQShda fuqarolar urushi davrida qog‘oz pullarning haddan tashqari ko‘plab chiqarilishi natijasida yuzaga kelgan pul qadrsizlanishini ifodalash uchun 21inflyatsiyani yanada kuchaytiradi. Shu sababli davlat ommaviy axborot vositalari orqali iqtisodiy vaziyatni izohlaydi, aholiga tushuntirish ishlarini olib boradi va ularning ishonchini mustahkamlaydi. O‘zbekistonda ham inflyatsiyani tartibga solishda davlatning roli juda katta. So‘nggi yillarda Markaziy bank tomonidan qat’iy pul-kredit siyosati yuritilmoqda, qayta moliyalashtirish stavkasi inflyatsion jarayonlarga mos ravishda belgilab borilmoqda. Davlat budjetida shaffoflikni ta’minlash, soliq ma’muriyatini isloh qilish orqali fiskal siyosat mustahkamlanmoqda. Shuningdek, ijtimoiy himoya choralarining kengaytirilishi ham aholining real daromadlarini muhofaza qilishga xizmat qilmoqda davlatning inflyatsiyani tartibga solishdagi roli kompleks yondashuvni talab qiladi. Pul-kredit va fiskal siyosat uyg‘unlikda olib borilishi, narxlar barqarorligi va ijtimoiy himoya tizimi ta’minlanishi, iqtisodiyotda strukturaviy o‘zgarishlar amalga oshirilishi zarur. Faqat shunda inflyatsiyaning salbiy oqibatlarini yumshatish va uni nazorat ostida ushlab turish mumkin bo‘ladi. Inflyatsiya har qanday mamlakat iqtisodiy rivojlanishining ajralmas hodisasidir. U iqtisodiyotning umumiy barqarorligi, aholining turmush darajasi, investitsiya muhiti va moliya tizimining mustahkamligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli ham barcha davlatlar inflyatsiya jarayonlarini doimiy nazorat ostida ushlab turishga intiladi. O‘zbekiston Respublikasi ham bundan mustasno emas. 2022–2025-yillarda mamlakatimiz iqtisodiyoti murakkab tashqi sharoitlar, global inqirozlar va ichki iqtisodiy o‘zgarishlarga qaramay, inflyatsiyani jilovlash bo‘yicha muayyan natijalarga erishdi. 2022-yil iqtisodiy nuqtai nazardan nisbatan og‘ir yil bo‘ldi. Jahonda pandemiyadan keyingi tiklanish jarayoni sekinlashdi, energetika resurslari narxlari keskin oshdi, logistika zanjirlari izdan chiqdi. Bularning barchasi O‘zbekiston iqtisodiyotiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Natijada, mamlakatimizda inflyatsiya darajasi 12,25 foizni tashkil etdi. Bu so‘nggi yillarda qayd etilgan eng yuqori ko‘rsatkichlardan biri bo‘ldi. Oziq-ovqat 3911) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet. 12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz 13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz 14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik ma’lumotlari. – 2023-yil. 15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020. 16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance Toolkit”, 2019. 17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”, 2022. 18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”. 19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2- chorak. 20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022. 21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. 22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 280 bet. 23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot. 24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging Markets”, 2021. 282.2. Pul-kredit va fiskal siyosat orqali inflyatsiyani bartaraf etish Inflyatsiyani tartibga solish va bartaraf etishning eng muhim yo‘llaridan biri bu — davlat tomonidan olib boriladigan pul-kredit siyosati va fiskal siyosatdir. Bu ikki siyosat bir-birini to‘ldiradi va iqtisodiyotni muvozanatli holda rivojlantirish, narxlar barqarorligini ta’minlash, aholining real daromadlarini himoya qilish hamda investitsion muhitni yaxshilashga xizmat qiladi. Pul-kredit siyosati Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi, fiskal siyosat esa asosan davlat byudjeti, soliq va xarajatlar tizimi orqali yuritiladi. Quyida ushbu siyosatlarning mazmuni, asosiy vositalari va inflyatsiyaga ta’sirini keng tahlil qilib chiqamiz. Pul-kredit siyosatining mohiyati va inflyatsiyani jilovlashdagi roli Pul-kredit siyosati (monetar siyosat) — bu Markaziy bank tomonidan muomaladagi pul massasini, kredit hajmini va foiz stavkalarini tartibga solish orqali iqtisodiyotda barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan siyosatdir. Inflyatsiya ko‘pincha muomaladagi pulning ortiqcha ko‘payishi yoki ishlab chiqarish hajmiga nisbatan pul massasi notekisligi natijasida yuzaga keladi. Shu sababli Markaziy bankning asosiy vazifasi pul massasini nazorat qilish, milliy valyutaning barqarorligini saqlash va narxlar o‘sishini maqsadli ko‘rsatkichlar doirasida ushlab turishdan iboratdir. Pul-kredit siyosatining asosiy vositalaridan biri bu qayta moliyalashtirish stavkasidir. Agar inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lsa, Markaziy bank foiz stavkalarini oshiradi. Bu esa tijorat banklari kreditlarini qimmatlashtiradi va iqtisodiyotda ortiqcha talabning kamayishiga olib keladi. Aksincha, inflyatsiya darajasi past bo‘lganda, foiz stavkalari pasaytiriladi va iqtisodiy faollik rag‘batlantiriladi. Shu yo‘l bilan inflyatsiyaning haddan tashqari yuqori darajasi jilovlanadi. Bundan tashqari, Markaziy bank majburiy zaxira me’yorlarini belgilash orqali ham bank tizimidagi pul oqimini nazorat qiladi. Agar zaxira talabi oshirilsa, banklar kredit berish imkoniyatlari qisqaradi, bu esa pul massasini 18kuchaytiradi. Lekin uzoq muddatda bu sohalarda bozor mexanizmlarini shakllantirish, samarasiz subsidiyalarni qisqartirish, energiya tejash texnologiyalarini joriy etishga olib keladi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lsa, pulga bo‘lgan ishonch pasayadi, odamlar o‘z mablag‘larini tezroq sarflashga intiladilar. Bu esa jamg‘armalar darajasining pasayishiga olib keladi. Jamg‘armalar kamayishi esa bank tizimining kreditlash imkoniyatlarini qisqartiradi, natijada investitsiyalar hajmi kamayadi.Shu bilan birga, inflyatsiya ishlab chiqarish samaradorligiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Narxlarning tez o‘sishi korxonalar xarajatlarini oshirib yuboradi, foyda kamayadi. Ishlab chiqaruvchilar tannarxni qoplash uchun narxlarni yana oshiradilar va bu yangi inflyatsion spirallarni keltirib chiqaradi. Ijtimoiy sohada ham inflyatsiya salbiy oqibatlarga olib keladi. Aholi turmush darajasi pasayadi, ijtimoiy norozilik kuchayadi. Bu esa siyosiy barqarorlikka xavf tug‘diradi. Shu sababdan, ko‘plab mamlakatlar inflyatsiyani faqat iqtisodiy muammo emas, balki ijtimoiy-siyosiy xavf sifatida ham baholaydilar. Inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri ko‘p qirrali. U milliy valyuta barqarorligiga, aholi turmush darajasiga, investitsion jarayonlarga, tashqi savdo va davlat moliyasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Inflyatsiyaning salbiy oqibatlarini yumshatish va ijobiy jihatlaridan samarali foydalanish uchun davlat tomonidan puxta o‘ylangan pul-kredit va fiskal siyosat olib borilishi zarur.

Inflyatsiya mohiyati, uni bartaraf etish imkoniyatlari

Купить