Informatika darslarida ochiq on-line kurslardan foydalanish metodikasi - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	680.7KB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

796 Sotish

Informatika darslarida ochiq on-line kurslardan foydalanish metodikasi

Sotib olish

Informatika darslarida ochiq on-line kurslardan foydalanish
metodikasi
MUNDARIJA:
I.bob.Informatika darslarida ochiq on-line kurslardan foydalanish
metodikasi
1.1 Online o`qitish uslubining afzalliklari
1.2. Oliy ta’lim muassasalarida ommaviy onlayn ochiq kurslardan
foydalanish imkoniyatlari
II.Bob Online ta`lim - Online o`qitish orqali amalga oshiriladigan ta`lim.
2.1 Online ta`lim - Online o`qitish orqali amalga oshiriladigan ta`lim.
2.2 Online tinglovchilarni ommaviy o`qitish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

Kirish
Online o`qitish, o`qituvchi va o`quvchilarning fuqorolik huquqlarini
tenglashtirish, tanlash, shuningdek, o`z fikri va nuqtai nazarlarini erkin bayon
etish huquqlarini beradi.
Ta`lim tizimining bugungi vazifasi tinglovchilarni to`lib toshgan
axborot - ta`lim muxiti sharoitida bemalol faoliyat ko`rsata olishga
o`rgatishdan iboratdir. Buning uchun ularga uzluksiz ravishda mustaqil
ishlash sharoitini yaratib berish zarur.
Kurs ishining maqsadi: Pedagog va ilmiy xodimlarning
malakasini oshirish va qayta tayyorlashda qo`llaniladigan Online
o`qitishning asosiy maqsadi: tinglovchilar qaerda yashashlaridan qat`iy nazar
jahondagi ihtiyoriy ta`lim muassasasida o`qish imkoniyatini yaratish, ta`lim
muassasalaridagi professor - o`qituvchilarning saloxiyatlardan foydalangan
holda ta`lim sifatini oshirish, tinglovchilarga uzluksiz ta`lim olishni
ta`minlash va ta`limning turli shakllarini bir-biriga yaqinlashtirishdan iborat.
Kurs ishining maqsadi: Online ta`lim tizimining an`anaviy
ta`lim shaklidan farqi, uning egiluvchanligiga bog`liq ravishda yuqori
xarakatchanligi, tinglovchilarning mustaqil ishlash imkoniyatini kattaligi,
o`quv - metodik ta`minotning rang-barang shakldaligida bo`lib, ular
tinglovchilarning qaerdaligidan qat`iy nazar ta`lim jarayonini
samaradorligini ko`tarishga imkon beradi.
2

I.bob.Informatika darslarida ochiq on-line kurslardan foydalanish
metodikasi
1.1 Online o`qitish uslubining afzalliklari
Ana`naviy uslublar asosida ta`lim berishda, o`quvchi faqat berilgan
materialni o`qiydi. Masofadan turib o`qitish uslubi asosida esa, o`quvchilarning
o`zlari axborotlar omboridan kerak bo`lgan ma`lumotlarni qidirib topish va
o`zlarining tajribalarini boshqa o`quvchilar bilan elektron tarmoqlari asosida
almashish imkoniyatlariga ega bo`ladilar;
- ish joyidagi katta o`zgarishlarni mavjudligi. Online ta`lim uslubi
asosida ta`lim berish turi millionlab o`quvchilarga, ayniqsa, ishlab chiqarishdan
ajralmasdan ta`lim olayotgan o`quvchilarga juda keng sharoit yaratib beradi.
- o`qitish hamda ta`lim olishning yangi va unumli vositasi ekanligi. Statistik
ma`lumotlar shuni ko`rsatmoqdaki, Online ta`lim uslubi asosidagi ta`lim stasionar
o`qitish kabi unumlidir.
Bunday uslubda ta`lim olayotgan o`quvchilarning ustunligi ularning eng
yaxshi va sifatli didaktik materiallar hamda salohiyatli ma`ruzachilar bilan
ta`minlanishidadir. Ushbu uslubda o`quvchilar INTERNET tarmog`i orqali "jahon
bo`yicha sayohat" qilishlari mumkin.
Online o`qitishni tashkil etish asosiy tamoyillarlari:
- ixtiyoriy yoshdagi o`quvchilarning guruhi ta`lim olish imkoniyatiga ega
ekanligi, ya`ni vaqt va fazoda egiluvchanligi:
- yuqori sifatli o`quv materiallarni tanlash mumkinligi;
- o`qitish jarayonini yuqori darajadagi oshkoralik va samaradorlikda o`tkazish
mumkinligidan iborat.
Online o`qitish pedagogik jihatdan:
- o`ziga xos yo`nalishi sifatida qaralishi;
- o`qitish va o`qishni individual va differensial qndoshuvni mavjudligi;
- o`quvchining psixologik xususiyatlarini hisobga olish mumkinligi;
3

- o`quvchilarning o`qishga motivasiyasini kuchaytirish, olgan bilimlarini
takomillashtirish va rivojlantirish;
- fanlararo uzviylik ta`minlanishi;
- muammoli o`qitish usullaridan foydalanilishi;
- zamonaviy o`qitish usullari bilan boyitilishi;
- guruhli va yakkama-yakka usullardan izchillik bilan foydalanish mumkinlik
xususiyatlariga ega.
Pedagog va ilmiy xodimlarni Online o`qitish uslubi bilan malakasini
oshirish va qayta tayyorlash uchun:
- ashyolarni turli taqsimotida mintaqaviy va xududiy markazlarning
tarmoqlarini o`tkazish imkoniyati; xujjat almashinish muddatlari; Online ta`lim
tizimida tinglovchilarni o`qitish uchun sarflanadigan mablag`; ta`limning aloxida
shakllari; turli kurslar va Online o`qitish xususiyatlarini tahlil qilish;
- tinglovchilarning joriy, oraliq va yakuniy attestasiyasi uchun zarur bo`lgan
bilimlari sifatini nazorat qilish uslublarini ishlab chiqarish;
- o`qituvchi va tinglovchilar uchun fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy qo`llanma
va materiallar ishlab chiqish;
- zamonaviy o`qitish vositalari: elektron darslik, audio- va vidio kurslar,
kompyuterli o`qitish dasturlarini yaratish va telekommunikasiya vositalarini
foydalanishning metodologik asoslarini aniqlash;
- malaka oshirishda ishtirok etadigan o`qituvchi va tyutor - maslahatchilarni
tayyorlash;
- o`quv jarayonida interfaol uslublari va yangi pedagogik texnologiyalarini
o`z joyida fodalanishni taxlil qilish va aniqlash;
- malaka oshirish va qayta tayyorlash o`quv rejalariga kiritiladigan o`quv
kurslarni asoslash va me`erga keltirish;
- ta`lim yo`nalishi va fanlari bo`yicha Online o`qitishni amalga oshiruvchi
xodimlarni aniqlash kabi muammolarni hal qilish kerak.
Pedagog va ilmiy xodimlarni Online o`qitish tizimi orqali malakasini oshirish
va ularni qayta tayyorlash uchun: o`quv - uslubiy adabiyot; egallagan bilimlarini
4

nazorat qilish tizimi va tashkiliy shakllar kabi iborat uchta elementlar orasida
qat`iy bog`lanish bo`lishi zarur.
Online o`qitishda yuqori faollikni elektron darslik va qo`llanmalar o`ynashi
kerak. Ular tinglovchilar uchun ta`lim berish tizimlarini vazifasini bajarishlari
kerak. Har bir fanga mo`ljallangan kurslar uchta (eng kamida): ta`limiy, mashqli va
nazorat qilish asosiy qismlarga ega bo`lishlari kerak.
Online ta`limda ishtirok etayotgan o`qituvchidan ma`lum bilim va
ko`nikmalarni egalaganliklarni talab etadi. Ushbu bilim va ko`nikmalarni
qo`yidagi to`rt qismga bo`lish mumkin:
O`qituvchining ta`limda yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy
bilim va ko`nikmalari:
- shaxsiy kompyuter va ularning tashqi qurilmalarining ishlash tamoyillarini
bilish;
- zamonaviy dasturiy ta`minotni egallash;
- Internet tarmog`ida ishlashning asosiy tamoyillari va dasturiy ta`minotini
egallash;
- ta`limda yangi axborot texnologiyalarining vositalarini foydalanish
muammosi bo`yicha uslubiy materiallar va ilmiy adabiyotlarni bilish;
- o`quv jarayonini boshqarish uchun kompyuterni foydalanish
imkoniyatlarini tushunish;
- dasturiy ta`minotning didaktik imkoniyatini tahlil qila olish;
- yangi axbort texnologiyalarining vositalarini foydalangan holda
mashg`ulotlarni tashkil etish va o`tkazish uslubiyotiini egallash;
- mustaqil ravishda Internet, turli elektron ma`lumotnomalar, ma`lumotlar
ombori, axborot izlash tizimlari va lug`atlardan axborotlarni izlay olish;
- axborotlarni saqlash, u taxlil qila olish va tasvirlash shakllarini tanlay olish;
- olingan ma`lumotlarni hal qilinayotgan masalalarga qo`llay olish.
O`qituvchilarning Internet texnologiyalari sohasidagi maxsus bilim va
ko`nikmalari:
5

- telekommunikasiya tizimlari asosiy shakllari va umumiy ishlash
ptamoyillarini bilish;
- foydalanuvchilarni Internetga turli darajada kiritish xususiyatlarini
tushunish;
- teleanjumanlar tashkil etish va o`tkazish xususiyatlarini bilish;
- telemmunikasiya muomalasi (aetiketi)ni bilish;
- boshqa foydalanuvchilar bilan axborot almashinish uchun
telekommunikasiyaning turli vositalaridan foydalana olish;
- tarmoqda axborot "navigasiya" malakalariga ega bo`lish;
- tarmoqning axborot ashyolari bilan ishlay olish;
- Online o`qitish kurslarini yaratish uchun dasturiy vositalarni foydalanish
xususiyatlarini tushuna olish;
- elektron pochta bilan ishlay olish;
- tarmoq orqali foydalanuvchilar bilan muloqat qila olish;
- zamonaviy gipermatnli va gipermedia tizimlari bilan ishlay olish;
- Internet axborot ashyolari ichidan ta`lim maqsadiga moslarini ajrata olish;
- turli amaliy dasturlari va zaruriy utilitlardan foydalangan holda axborotlarni
tarmoqdan uzatish uchun tayyorlay olish.
O`qituvchining pedagogika va psixologiya sohasidagi umumiy bilim va
ko`nikmalari:
- Online o`qitishda o`quvchilarning o`quv - bilish faoliyatida shaxsiy stillarini
bilish;
- Online o`kitishda o`quvchilarni faoligini aniqlovchi omillarni bilish;
- Online o`qitishda bilimlarni egallash jarayonining xususiyatlarini bilish;
- Internetning axborot bilish muxitida o`quvchilarni mustaqil ishlashini
tashkil etish xususiyatlarini bilish;
- Online ta`lim ishtirokchilari bilan muloqat tashkil etish usullariga ega
bo`lish;
- o`quvchilarni psxologo-pedagogik testlardan o`tkazishni tashkil etish va
o`tkaza olish;
6

- o`quvchining shaxsiy psixologo-pedagogik portretini tuza olish;
- o`quv faoliyatning dastlabki bosqichida o`quvchilarni psixologik qo`llab-
quvvatlay olish;
- o`quvchilar psixologik mosliklari prinsipiga ko`ra kichik o`quv guruhlar
shakllantira olish;
- virtual o`quv guruhini psixologo-pedagogik tashxisini o`tkaza olish;
- virtual o`quv guruhi ichida yaxshi psixologik muxit yarata olish;
- nizolik vaziyatlarni oldini olish va yecha olish.
O`qituvchining yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy bilim va
ko`nikmalari:
- shaxsga yo`naltirilgan zamonaviy uslublar - hamkorlikda ta`lim olish uslubi,
loyihalar uslubii, tadqiqot uslublari va boshqa uslublarni bilish;
- ta`limning yakama-yakka, guruhiy va frontal uslublariga ega bo`lish;
- qo`llanilayotgan ta`limning kunduzgi shaklini Internet sharoyitiga
moslashtira olish;
- ta`limning kunduzgi va sirtqi shakllarini birlashtira olish;
- masofadagi o`quvchilar bilan ishlayotganda ta`limning yakkama-yakka,
guruhiy va frontal shakllarini birlashtira olish;
- telekommunikasiya loyiha tashkil etish va o`tkaza olish;
- moderator sifatida o`quv mavzulik telekonferensiya tashkil etish va o`tkaza
olish;
- mavzuga oid chat tashkil etish va o`tkaza olish;
- o`quvchilarning o`quv faoliyatini monitoringini tashkil etish va o`tkaza
olish;
- o`quvchilarni bilimini samarali nazorat qilish va testlash tizimini tashkil eta
olish.

Online o`qitish orqali olib o`rta maxsus, kasb-hunar muassasalari kadrlarini
malakasini oshirish va qayta tayyorlash tizimi kam xarajatli, ana`naviy o`qitish
tizimiga qaraganda samaraliroq hamda kelajagi porlok shakllardan biridir.
7

Xozirgi kunda Amerika Qo`shma shtatlarida 50% korporasiyalari MO` dan
foydalanadilar, 200 (Universitetlarning 60 foyizi ) OU, 1000 dan ko`p kollej-lari
MO` kurslarini taqdim etadilar.
Unga 3 mln. mutaxas-sis jalb qilingan. Bir necha yillardan keyin ularning soni
5 mln.ga yetishi mumkin.
Online o`qitishda ta`limni rejalashtirishdan natijalarni tahliligacha bo`lgan
besh bosqich. Har qanday Online kurs qo`yidagi bosqichlarda amalga oshadi:
g`oyani tug`ulishi, amalga oshirishni rejalashtirish, kursning kontenti (mazmuni)ni
yaratish, kursni kursni siljitish, kurs bo`yicha shaxsan o`qitish va o`qitish kursini
yoki ashyoni ishlab turish naijalarini tahlili. O`qitish natijalari bo`yicha kursni
to`g`rilash, to`ldirish va o`zgartirish.
Yuqorida keltirilgan bosqichlar, mohiyati bo`yicha savol, muammo yoki
masala (jarayon)larni shakllantirish va ularni amalga oshirish, hal qilishdan
iboratdir.
Quyida tuzilishli keltirilgan matn Online o`qitish kursi yoki ashyosning
texnik vazifalarning uni ishlab chiqish yoki rejalashtirilayotgan loyihaning texnik-
ishchi loyihasini tashkil etishi mumkin.
Bundan tashqari, bu oddiy savollar yig`indisi bo`lishi mumkin va unga javob
berib, Online o`qitish kursi bo`yicha loyihangizning amalga oshirilishini tassavur
qilishingiz mumkin.
Kursning hayotilik sikli(mavjudligi)ning har bir bosqichida
"yaratuvchining" savollari va/yoki harakat qilishini to`la vazifalari tavsiflangan.
Zarur bo`lmagan yoki ortiqcha harakatlar ko`rib chiqish va bajarishdan olib
tashlanishi mumkin. "O`qitish kursining kontenti (mazmuni)ni tayyorlash"
bosqichining bo`limi o`qitish ashyosini yaratishning sodda harakat rejasini tashkil
etishi mumkin.
Ixtiyoriy bosqich (bosqichning mavjudligi) avtonom holda foydalanilishi
mumkin.
8

Material o`zining katta bo`lmagan shaxsiy ashyosini yaratuvchi (2
bosqich) va uni o`qitishda foydalanilayotgan (3 bosqich) o`qituvchiga ham,
shuningdek,
1.2 Oliy ta’lim muassasalarida ommaviy onlayn ochiq kurslardan
foydalanish imkoniyatlari
Jahonning barcha oliy ta’lim muassasalarida oliy ta’lim sifati, ya’ni sifatli
kadrlar tayyorlash hamma vaqt ham dolzarb masala bo‘lib kelgan va shunday
bo‘lib qoladi. Sifat masalasi, ayniqsa, XX asrning oxiri va XXI asrning boshlarida
yana ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Istiqlolning ilk kunlaridan boshlab
yurtimizda ta’lim sohasiga yuksak e’tibor qaratilmoqda. Mamlakatimiz jahon
hamjamiyatiga tobora keng kirib borayotgan bir sharoitda iqtisodiyotning turli
tarmoqlarini modernizatsiyalash, jumladan, ta’lim jarayonida rivojlangan
mamlakatlarning ilg‘or tajribalaridan keng foydalanilmoqda.
Ta’lim tizimini isloh etish va uning sifatini oshirish maqsadida uning
normativ-huquqiy bazasi shakllantirildi, jumladan, Respublikamizda «Ta’lim
to‘g‘risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilindi. Mazkur
normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishda Prezidentimiz Islom Karimov
ta’kidlaganlaridek, «…shuning uchun ham amaldagi ta’lim-tarbiya tizimi ning zaif
tomonlarini, zamon talablari, jamiyatimiz kelajagi va maqsadlariga ja vob
bermaydigan jihatlarini chuqur tasavvur qilish, erkin, badavlat yashayotgan
mamlakatlar tajribasini o‘rganish, o‘z o‘lkamizda yuksak malakali, har jihatdan
yetuk kadrlar tayyorlash dasturimizning asosiy sharti bo‘lmog‘i lozim», ayniqsa,
globallashuv, axborotlashuv jadal borayotgan sharoitda xalqaro maydonda o‘zini
oqlagan ta’lim modellarida ta’lim sifatini ta’minlashga qaratilgan usullarni
o‘rganish va ularni milliy ta’lim tizimiga moslashtirish bo‘yicha izla nishlarni
amalga oshirish hozirgi kunda dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Olib borilgan ilmiy-metodik tadqiqotlarning tahlili shuni ko‘rsatadiki,
ommaviy onlayn ochiq kurs (OOOK)lar juda yangi yo‘nalish bo‘lganligi sababli
(ommaviy onlayn ochiq kurs termini 2008-yil birinchi bo‘lib kiritildi) kam
9

o‘rganilgan, shunday bo‘lsada o‘rganilayotgan va tadqiq qilinayotgan
muammoning nazariy va amaliy tomonlari ning ayrim qirralari bilan xorijda D.
Komer, S. Dauns, K. G. Skripkin, L. Breslow, D. E. Prit chard, J. DeBoer, A.
McAuley, B. Stewart, G. Siemens, D. Cormier, L. Pappano, S. Mak, R. Williams,
J. Mackness va D. Simenslar, respublikamizda ommaviy onlayn ochiq kurslardan
foydalangan holda o‘quv jarayonini tashkillashtirish mavzusi bo‘yicha maqola
muallifi V. Hamidovlar tadqiqotlar olib borganlar. Tahlil natijalaridan ayon
bo‘ldiki, oliy ta’lim tizimida ommaviy onlayn ochiq kurslardan foydalangan holda
o‘quv jara yonini va professor-o‘qituvchilarning malakasini oshirish jarayonini
tashkillash tirish bo‘yicha muammolar hali yetarli da rajada o‘rganilmagan.
Elektron ta’lim (ET) rivojlanishi ta’lim jarayoniga uning samarali tadbiq
etilishi amaliyotini yanada kengaytirib, hozirgi zamon ta’lim paradigmasining
rivojla nishida asosiy vektorlarni belgilab beruvchi zamonaviy tendentsiyalar va
mavjud jahon tajribasiga diqqat bilan nazar solish ni talab etmoqda. Bular orasida
so‘nggi 2–3 yilda ET rivojlanishining eng istiqbolli yo‘nalishlaridan biri —
OOOKlarning shakllanishi bo‘ldi, ularning asosida esa ommaviy va barchaga teng
imkoniyatlar mavjud bo‘lgan ta’lim g‘oyasi yotadi. OOOK — bu ommaviy ochiq
onlayn kurslar (ingliz. — Massive Open Online Course, MOOC) bo‘lib, ular
jahonning ko‘plab universitetlari tomonidan Yer sharining istalgan nuqtasida
bo‘lgan har qanday insonga masofaviy texnologiyalar yordamida professor-
o‘qituvchilar va yuz minglab talabalar (kurs tinglovchilari)ga erkin muloqotni
tashkil qilish imkoniyatini beruvchi akademik kurslarni taqdim etadi. О OOKning
siri nimadan iborat? Nima uchun bunday noodatiy ta’lim turi ommalashib, shiddat
bilan rivojlanib bormoqda? Ushbu savollarga javob berishga harakat qilib
ko‘ramiz. Tarixga nazar solsak, OOOK atamasi 2008-yilda AQShda paydo bo‘lib,
ammo hozirgi ta’lim OOOK yo‘nalishiga 2011-yilda Stenford shahrida yaratilgan
Coursera asos solgan va u dastlab AQSHning uchta yirik universitetlarning ochiq
resurslarini birlashtirdi, 2012-yilda Time jurnali fikriga ko‘ra, eng yaxshi ta’lim
sayti bo‘lgan. Cour sera asoschilari Endryu Ng va Dafna Koller o‘z loyihasini
ommaviy onlayn o‘qitish g‘oyasida («bir dunyodan bir kurs») shakllantirib, barcha
10

xohlovchilarga jahonning yetakchi universitetlari ma’ruzalarini tinglash
imkoniyatini berdi.
Ommaviy ochiq onlayn kurslar tashkil etgan tashkilotlar.
Coursera rasmiy sayting umumiy ko‘rinishi
Faqatgina birinchi yarim yil ichida lo yihada ishtirok etish uchun 1 mln.ga
yaqin tinglovchilar a’zo bo‘ldilar, 2015-yil mart oyida Coursera da deyarli 12 mln.
foydalanuv chilar (2015-yil 15-martda — 11 937 678 kishi) ro‘yxatdan o‘tib,
Courseraning 116 hamkori taqdim etgan 984 kursda o‘qidilar, ayniqsa, 2013-
yildan boshlab ko‘pgina oliy ta’lim tizimi rivojlangan mamlakatlarda OOOKga
bo‘lgan qiziqish butun dunyoda keng tarqa lib ketdi. Bu sohada 15 OOOK-
11

maydonchalar (Coursera, EdX, Udacity va bosh.) va millionlab tinglovchilarga ega
AQSh yetakchilardan biri bo‘lib sanaladi. O‘zining OOOK maydonchalarini
Germaniya (Iversity) va Ispaniya (Crypt 4 you), Buyuk Britaniya 12 oliy ta’lim
muassasasidan iborat Futurelearn, Yevropa Ittifoqi Open up Ed (11 universitet)
ittifoqlarini yaratdilar.
Coursera rasmiy saytidagi kurslardan namunalar
Udacity rasmiy saytining umumiy ko‘rinishi
О OOKning keng tarqalishi masofaviy texnologiyalardan maksimal
foydalangan holda yangi ta’lim paradigmasining shakllanishiga va yagona
transmilliy axborot-ta’lim muhiti yaratilishiga olib keladi. Hozirda Coursera
12

loyihasi ishga tushgandan boshlab elektron ta’limning mashhurligi nihoyatda oshib
ketdi. Shu bilan birga, onlayn-kurslarning sifati ham oshgan, uzluksiz ra vishda
texnologiyalar takomillashib bormoqda, materialni o‘zlashtirish va foydala nish
uchun qulay bo‘lgan universal virtual muhitni yaratishga yordam beradigan turli
ilovalar va platformalar ishlab chiqilmoqda. OOOK loyihalariga ishonchlilik va
aha miyatlilikning ortishi jahonning yetakchi universitetlari bo‘lgan Masachusets
texno logik, Stenford, Garvard va boshqalarning ishtiroki natijasida sodir
bo‘layapti. Shuni ham aytib o‘tish joizki, OOOK haqida fikr larning har xilligiga
qaramay, onlayn-kurslar ommalashib bormoqda. OOOKning uch-to‘rt yillik faol
tarqalishi bir necha o‘nlab, hatto minglab kishilardan iborat auditoriyani to‘plash
kabi sensatsion natijalarga olib keldi. O‘zining bepulligi tufayli ommaviy va ochiq
bo‘lgan yetakchi jahon universitetlari ning kurslari bo‘yicha o‘qish hozirda
haqiqatga aylandi, bu esa millionlab insonlar uchun yuqori saviyada uzluksiz
ta’limning rivoj lanishini ta’minladi hamda katta mablag‘ bo‘lmagan to‘lovlar
evaziga imtihonlarni topshirib yoki yakuniy topshiriqlarni bajarib, sertifikat
olishga imkoniyatlar yaratildi.
OOOK tugatganligini tastiqlovchi sertifikat namunasi
ОOOKning asosiy xususiyatlari ta’lim ning uzluksizlik va shaxsga
yo‘naltirilgan tamoyillarini amalga oshirish, tushunish uchun qulay bo‘lgan
13

shaklga keltirib, zamonaviy ilmiy g‘oyalarni keng targ‘ib etish kabi vazifalar bilan
bog‘liq:
1) ommaviylik, ya’ni kurs tinglovchilari soni cheksizligi;
2) ochiqlik, ya’ni istagan kishiga, unga qulay joyda va vaqtda bilimlarni bepul
berishi;
3) kurslarning yaxlitligi, ya’ni kurslar nafaqat o‘quv material parchalari, balki
amaliy mashg‘ulotlar, kommunikatsiya, olingan bilimlarni nazorat qiluvchi
materillarni o‘z ichiga oladi;
4) kurs muvaffaqiyatli o‘zlashtirilganda sertifikat olish imkoniyati.
Onlayn-kurslarda o‘qish natijalarini hisobga olish bo‘yicha harakatlar
AQSHda kuzatilmoqda. U yerda 2013-yilda Amerika ta’lim kengashi universitetlar
mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan va AQSH kollej larida hisobga olish
uchun tavsiya qilingan 5ta kursni ma’qulladi. Kurslar yakunida real vaqtda
videokonferensiya rejimida akkre ditatsiyadan o‘tgan imtihon xizmati yordamida
onlayn-imtihon o‘tkaziladi. Yevro komissiya ham VMPass loyihani virtual mobillik
va ochiq ta’lim resurlar bo‘yicha o‘qishni, onlayn-mashg‘ulotlarni real mash -
g‘ulotlarga tenglashtirish, OOOK bo‘yicha attestatsiya natijalarini rasmiy o‘qish
dasturlariga, shu bilan bir qatorda, universitet dasturlariga kiritishni qayta
hisoblash imkoniyatini beruvchi o‘qish pasporti yor damida tan olinishini
ma’qulladi. Loyiha onlayn-ta’limni an’anaviy ta’limga tenglashtirish va ularning
diplomlarini teng ahamiyatli qilishni taklif etadi. Massachusets texnologik instituti
va Garvard universitetlari tomonidan yaratilgan edX platformasida bilimning turli
sohalari bo‘yicha 300 dan ortiq kurslar joylashtirilgan. Bugungi kunda 2011–2012
yillarda AQShda start olgan, yuqorida qayd etilgan uchta platforma (Coursera,
EdX, Udacity)lar auditoriyasi millionlab insonlarni o‘z ichiga qamrab oladi, ammo
boshqa davlatlarda OOOK vosita sida ta’limni amalga oshiruvchi o‘xshash
loyihalar paydo bo‘lmoqda. Buyuk Britaniya da Ochiq universitet yetakchi oliy
ta’lim muassasalari bilan birgalikda Futurelearn plat formasini yaratdi, Rossiyada
Lektorium lo yihasi ishga tushirildi, uning doirasi ikkita: mediateka (ochiq
videoma’ruzalar) va OOOK yo‘nalishlarida faoliyat olib bor moqda. Avstraliyaning
14

ochiq universitetlari Open 2 Study loyihasini yo‘lga qo‘ydi, ular ning platformasiga
sakkizta kategoriya bo‘yicha taqsimlangan 50ta kurslar joylashtirilgan. Kanada,
Yevropa Ittifoqi, Lotin Amerikada internet-maydonlar yaratish bo‘yicha ishlar olib
borilmoqda. Bundan tashqari, bu mamlakatlarning universitetlar va tashkilotlar
tomonidan o‘z saytlari yoki mustaqil saytlarda taklif qilinuvchi ko‘pchilik
OOOKlar mavjud. D.Simens 2012-yildagi internet nashridan birida OOOKni
yaratishda qo‘llanuvchi pedagogik modellarning farqlarini tahlil qildi. Coursera va
edX lo yihalarining shiddatli rivojlanishiga to‘xta lib, birinchi navbatda, diqqatini
OOOKning oliy ta’lim tizimidagi o‘rni, kurslarning shakl lari kabi masalalarga
emas, butun dunyoda millionlab talaba larning hayotini o‘zgarti ruvchi OOOKning
ta’lim potensialiga qaratdi, bu OOOK yaratuvchilarning birinchi navbatdagi maq -
sadi bo‘lishi kerak, deb ta’kidladi.
OOOK o‘quv jarayonining ko‘rinishi
ООО K formatidagi kurslar uzviy bog‘ langan ma’ruzalar, olingan bilimlarni
nazorat qiluvchi test va topshiriqlar, o‘qituvchi va talabalar o‘rtasida maxsus
internet-maydonchada doimiy muloqotni hamda eng yaxshi talabalarni aniqlash
uchun yakuniy imtihon o‘tkazishni o‘z ichiga olgan va interaktiv masofaviy o‘quv
jarayon o‘tkazish uchun mo‘ljallangan. OOOKda tinglovchilar o‘zaro muloqotiga
ko‘p e’tibor beriladi, masalan, forumlar orqali, onlayn va shaxsan muloqot qilish,
15

ma’ruzalarni birgalikda ko‘rish va b. Ochiq onlayn-kurslarda o‘qish jarayonida
o‘quv kursining jadvali bo‘yicha topshi riqlarni o‘z vaqtida bajarish majburiy
hisoblanadi. Ommaviy onlayn ta’limning rivojlanishiga bir qator omillar to‘sqinlik
qilmoqda: buni masalan, ular orasida ting lovchilarning o‘qishga bo‘lgan past
motivatsiyasi, turli mamlakatlar ta’lim tizim larida farqlarning mavjudligi, ko‘pgina
OOOKlar ingliz tilida ishlab chiqilganligi, OOOKni oliy ta’lim dasturlariga kiritib
qo‘yish me xanizmlarining yo‘qligi; ish beruvchilar va boshqa o‘quv muassasalari
uchun ahamiyatga ega ta’lim olganlikni tasdiqlovchi hujjatning yo‘qligida, deb
tushuntirish mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, ta’limni modernizatsiya va isloh qilish
jarayonlari oliy ta’lim tizimida, ayniqsa, yaqqol namo yon bo‘ladi. Bu yerda dars
berish jarayonida yangi texnologiyalar ta’lim sifatini oshi rish maqsadida doimiy
ravishda joriy etib bori lishi zarur. O‘z-o‘zidan ravshanki, ta’lim tizi mini isloh
qilish jarayoni mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar ning
zaruriy omili hisoblanadi va doimiy xarakterga ega. Bu jarayonda oliy ta’lim
sifatini ta’minlashda ilg‘or xorijiy tajribalar va modullarni tatbiq etish ustuvor
vazifalardan biri bo‘lib qolishi juda mu himdir.
II.Bob Online ta`lim - Online o`qitish orqali amalga oshiriladigan ta`lim.
2.1 Online ta`lim - Online o`qitish orqali amalga oshiriladigan ta`lim.
Online o`qitish - o`rganayotgan materialning asosiy hajmini o`quvchilarga
yetkazish, o`quv jarayonida talaba va o`qituvchining interfaol muloqati, talabalarga
o`rganayotgan materiallarni o`zlashtirish bo`yicha mustaqil ishlash, shuningdek,
ularning o`qish mobaynida olgan bilim va ko`nikmalarini baxolashga imkoniyat
beradi axborot texnologiyalari yig`indisi.
Online o`qitish - o`quv jarayoniga tegishli bo`lgan barcha komponentlar
(maqsad, mazmun, metod, tashkiliy shakl, o`qitish vositalari va hokazo), Internet-
texnologiyasining maxsus vositalari va boshqalar bilan amalga oshiriladigan va
interfaollikni ko`zda tutgan o`qituvchi va o`quvchilarning masofadan turib o`zaro
aloqa qilishi.
16

Online o`qitishning asosiy maqsadi: tinglovchilar qaerda yashashlaridan
qat`iy nazar jaxondagi ixtiyoriy ta`lim muassasasida o`qish imkoniyatini yaratish,
ta`lim muassasalaridagi professor-o`qituvchilarning saloxiyatlardan foydalangan
holda ta`lim sifatini oshirish, o`quvchilarga uzluksiz ta`lim olishni ta`minlash va
ta`limning turli shakllarini bir-biriga yaqinlashtirishdan iborat.
Online ta`lim tizimining an`anaviy ta`lim shaklidan farqi, uning
egiluvchanligiga bog`liq ravishda yuqori xarakatchanligi, tinglovchilarning
mustaqil ishlash imkoniyatini kattaligi, o`quv - uslusbiy ta`minotning rang barang
shakldaligida bo`lib, ular tinglovchilarning qaerdaligidan qat`iy nazar ta`lim
jarayonini samaradorligini ko`tarishga imkon beradi.
Online o`qitish tizimiga quyidagilarni kiritish mumkin:
- dastlabki tashkiliy ishlar (an`anaviy tartibda o`tkazish ham mumkin). Bu o`z
ichiga guruxni shaklalantirish, tinglovchilar bilan tanishish, ularni boshlang`ich
bilimlarini aniqlash uchun mo`ljallangan (kirish) testidan o`tkazish, kirish darslari
tashkil etish, o`qish uchun zarur bo`lgan o`quv manbalarni tavsiya qilish va boshqa
tashkiliy masalalarini oladi;
- tinglovchilarga elektron ma`ruza va qo`llanmalarni uzatish;
- tinglovchilarni tyutor - maslahatchi bilan yozishmasi;
- professor - o`qituvchilarni tinglovchilar bilan yozishmasi.
Bu o`z ichiga elektron pochta orqali maslahatlar, teleanjumanlar
ko`rinishidagi seminarlar, elektron testdan o`tkazish, tinglovchilarni Internet
tarmog`i orqali mustaqil ishlashlari, audio-vidio qo`llanmalar bilan mustaqil
ishlashi, ekspert tizimlaridagi bilimlar omborini esda saqlab qolishlarini oladi;
- tinglovchilarni mustaqil ishlashi;
- joriy nazorat (imtihon), bitiruv ishi (referat)ni tayyorlash va himoya qilish,
tinglovchilarga diplom yoki seritifikatni taqdim etish;
- turli ko`rinishdagi teleanjuman (masalan, kurs buyicha, o`quv muassasasi
bo`yicha yoki global tarmoqli) lar.
Online o`kitish tizimining xarakatchanlik xususiyati o`kuv
auditoriyalarini tashkil etish va nazorat qilish, o`kuv - metodik qo`llanma va
17

elektron kutubxonalarning jamg`armalarini, kompyuter tarmoqlarining global va
mahalliy hisoblash ashyolarini foydalanish, tyutor - konsultant va o`qituvchilarni
tayyorlash kabi ta`lim ashyolarini samarali foydalanishni rejalashtirish
muamolarini keltirib chiqaradi.
Tinglovchilarni Online o`qitish uchun:
- ashyolarni turli taqsimotida mintaqaviy va xududiy markazlarning
tarmoqlarini o`tkazish imkoniyati; xujjat almashinish muddatlari; Online o`qitish
tizimida tinglovchilarni o`qitish uchun sarflanadigan mablag`; ta`limning alohida
shakllari; turli kurslar va Online o`qitish xususiyatlarini taxlil qilish;
- tinglovchilarning yakuniy attestasiyasi uchun zarur bo`lgan bilimlari sifatini
nazorat qilish uslublarini, ajratish;
- o`qituvchi va tinglovchilar uchun fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy qo`llanma
va materiallar ishlab chiqish;
- zamonaviy o`qitish vositalari: elektron darslik, audio - va vidio kurslar,
kompyuterli o`qitish dasturlari, telekommunikasiya vositalarini foydalanishning
metodologik asoslarini aniqlash;
- malaka oshirishda ishtirok etadigan o`qituvchi va tyutor - maslahatchilarni
tayyorlash;
- o`quv jaraenida interfaol uslublari va yangi pedagogik texnologiyalarini o`z
joyida fodalanishni taxlil qilish va aniqlash;
- malaka oshirish va qayta tayyorlash o`quv rejalariga kiritiladigan o`quv
kurslarni asoslash va me`erga keltirish;
- ta`lim yo`nalishi va fanlari bo`yicha Online o`qitishni amalga
oshiruvchilarni aniqlash kabi muammolarni hal qilish kerak.
7. Online o`qitishning tashkiliy-uslubiy modellari
1. Eksternat turida o`qitish. Ushbu o`qitish uslubi umumiy ta`lim maktab
o`quvchilari va oliygox talabalariga yo`naltirilgan bo`lib, qandaydir sabablarga
ko`ra stasionar o`quv yurtiga borolmagan o`quvchi va talaba uchun mo`ljallangan.
Masalan, 1836 yili London universitetida qandaydir sabablarga ko`ra ana`naviy
o`quv yurtiga bora olmagan o`quvchi va talabaga yordam sifatida u yoki bu
18

darajadagi hujjat(attestat, diplom)ga ega bo`lish uchun imtixon olishga tashkil
etilgan. Ushbu vazifa xozirgi kungacha talabalarni stasionar o`qishi bilan birga
saqlanib kelmoqda.
2. Bir universitet negizida o`qitish. Bu stasionar o`qimaydigan (on-campus),
ya`ni masofadan turib, sirtdan yoki Online va kompyuterli telekommunikasiyani
o`z ichiga olgan yangi axborot texnologiyalari asosida (off-campus) o`qiqtgan
talabalar uchun butun bir ta`lim tazimidir. Dunyodagi ko`pgina nufuzli
oliygoxlardagi ta`limning turli attestatlarini olish uchun mo`ljallangan dasturlar
turli tumandir. Masalan, Avstraliya Janubiy Uelsning yangi universitetida 3000
talaba stasionar holda o`qisa, 5000 ta talabaga sirtqi va Online ta`lim tizimi orqali
o`qitiladi.
3. Bir necha o`quv yurtining hamkorligi. Sirqi va Online o`qitish dasturini
amalga oshirishda qilinadigan hamkorlik ularni, sifatliroq va kam xarajatli
bo`lishini ta`minlaydi.
Bunday tajriba, masalan Keprikon universitetlari aro tele o`qitish dasturida
amalda qo`llangan bo`lib, unda Boliviya, Braziliya, Chili va Paragvay
universitetlari ishtirok etadi. Ana shunday hamkorlik misoli bo`lib, "Ta`limda
hamkorlik" dasturi xizmat qilishi mumkin. Britaniya hamdo`st mamlakatlarining
yurtboshilari 1987 yili barcha hamkor davlatlar uchun Online o`qitish tarmog`ini
tashkil etishni kelishib olishga yig`ilishgan. Dasturning istiqboldagi maqsadi -
hamdo`st mamlakatlarda mavjud kollej va universitetlar negizida ixtiyoriy ta`lim
olish imkoniyatini yaratib berishdan iboratdir.
4. Maxsus Online o`qitish maqsadida tashkil etilgan avtonom ta`lim
massasasalari. Ana shunday muassasalardan eng yirigi Londondagi ochiq
universiteti (Thy Open University) hisoblanadi. Hozirgi kunda unda nafaqat Buyuk
Britaniya balki ko`pgina hamdo`st davlatlarining talabalari masofadan turib
o`qimoqda.
AQShda bunday universitet sifatida Milliy texnologik universitet (Kolorado
shtati)i misol bo`lishi mumkin. Bu universitet 40 ta muxandislik kollejlari bilan
birgalikda turli mutaxassisliklar bo`yicha xodimlarni tayyorlamoqda.1991 yili
19

universitet shtat raxbariyati va biznes sohasi bilan yaqin hamkorlikda 40 ta kollejni
Online o`qitish tarmog`i bilan birlashtirdi.
5. Avtonom o`qitish tizimlari. Bunday tizimlar doirasida o`qitish to`la TV va
radiodastur, shuningdek, qo`shimcha nashr etilgan qo`llanmalar asosida
o`qitmoqda. Masofadan turib o`qitishning bunday misoli sifatida Amerika -
samoan televizion loyixasini keltirish mumkin.
6. Multimedia dasturi asosida norasmiy integrallashgan (birlashtirilgan)
Online o`qitish.
Bunday dasturlar qandaydir sabablarga ko`ra maktabni tamomlay olmagan
yoshi katta tinglovchilar auditoriyasiga mo`ljallangan.
Bunday loyhalar ushbu dasturga birlashtirilgan rasmiy ta`lim dasturining
qismi (masalan, bunday dasturlar Kolumbiyada mavjud) yoki aniq ta`lim
maqsadiga maxsus mo`ljallangan (masalan, Britaniyaning savodxonlik dasturi)
yoki maxsus salomatlik profilaktikasi dasturiga yo`naltirilgan (masalan,
rivojlanayotgan davlatlar uchun) bo`lishi mumkin.
Ta`lim tizimida qo`llaniladigan Online o`kitish usulining rang barang shakl va
modellari mavjud. Ushbu usulning rang-barangligi Online o`kitish tizimining
shakllanishidagi turli shart-sharoitlari bilan bog`liq. U shartlarga:
geografik sharoitlar (masalan, davlatlar territoriyasining ko`lami, markazdan
uzoqda yoki ajralgan xududlarning mavjudligi, iqlimi va boshqalar);
davlatning kompyuterlashtirilganlik va axborotlashtirilganligining umumiy
darajasi;
davlatda transport va kommunikasiya vositalarining rivojlanganlik darajasi;
ta`lim sohasida mavjud an`analar;
Online o`qitish tizimi uchun ilmiy-pedagogik xodimlarni mavjudligi va shu
kabilar kiradi.
YUNESKO institutining 2000 yildagi tahliliy tadqikot materiallarida
("Distance Education for the Information Society: Policies, Pedagogy and
Professional Development") keltirilgan Online o`kitish modellarini keltiramiz:
20

Yagonalik modeli. Ushbu model tashkiliy tuzilishiga ko`ra faqat Online
o`qitishda va "masofali" talabalar bilan ishlash maqsadida tashkil etiladi. O`qitish
shunday amalga oshiriladiki, bunda ta`limning kunduzgi shakli zarur bo`lmaydi.
Barcha o`qitish masofadan amalga oshiriladi. Ushbu modelda o`qitishda xududiy
markazlar bo`lib, ularda talabalar o`qituvchilardan maslahatlar olishi yoki yakuniy
imtihon topshirishlari mumkin.
Bunday oliygoxlarda o`qituvchilarga ham talabalarga ham o`quv faoliyatining
shakl va uslublarini tanlashda katta erkinlik beriladi. Vaqt va o`quv jadvallariga
qa`tiy chegaralar qo`yilmaydi.
Bunday tamoyilida o`qitish Ochiq universitetlarda, masalan, Buyuk
Britaniyaning Ochiq universiteti (United Kingdom Open University - http://www.
open.ac.uk) da tashkil etilgan.
Ikkilangan modeli. Bunday tizimda oliygox kunduzgi talabalarni ham, qisman
kunduzgi va qisman Online dastur asosida o`qitadi. Har ikkalasida ham dars
jadvallari, o`qitish dasturlari, imtihonlari va baholash mezonlari bir xil bo`ladi.
Odatda ikkilangan modelni rivojlantirayotgan oliygox kunduzgi talabalar soni
Online o`qiyotgan talabalar sonidan katta bo`lgan ana`naviy oliygoxlardir.
Shuning uchun bir universitetning o`zida ikki shaklning birgaligida ko`proq
o`zlarida katta o`quv materiallaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo`lgan
kunduzgi talabalar yutadilar. Bunday oliygoxlarda Online kurslar har doim ham
foyda keltirmaydi, ba`zan u qisman kunduzgi talabalarni o`qitish hisobidan amalga
oshiriladi. Bunday holatlarda asosiy urg`u tajribaga, pedagogika va uslubiy
innovasiyalar tadqiqotiga va boshqalarga beriladi. Online o`qitishning bunday
modeli Avstraliyaning yangi Angliya universiteti (University of New England,
Australia - http://www.une.edu.au) da tashkil etilgan.
Aralash model. Bu model universitet talabalarini Online o`qitishning turli
shakllarini, aniqrog`i shakllarning integrasiyasini nazarda tutadi. Masalan,
kunduzgi shaklda o`qiyotgan talabalar Online o`qitish kurslarining
dasturlaridagilarni yoki ushbu universitetining o`qituvchisi o`qiyotgan kunduzgi
kurslari bilan parallel ravishda qisman o`qiydilar. Shuningdek, bu modelda
21

an`anaviy kurslar doirasida virtual seminarlar, taqdimotlar, ma`ruzalar
ko`rinishidagi mashg`ulotlar alohida shakllarining birlashmasi bo`lishi mumkin.
Universitet axborot va kommunikasiya texnologiyalari vositalari bilan qanchalik
yuqori jixozlangan bo`lsa, shunchalik o`qitish shakllari turli-tuman bo`ladi.
Integrallashgan bunday kurslar Yangi Zellandiyadagi Massey universitetida
(Massey University, New Zealand - http://www.massey.ac.nz) tashkil etilgan.
Konsorsium model. Ushbu model ikki universitetni birlashmasidan iborat.
Bunda ular o`quv materiallari bilan almashadilar yoki ba`zi vazifalarni bo`lishib
oladilar. Masalan, bir universitet Online o`qitish uchun o`quv materiallar ishlab
chiqaradi, boshqasi virtual o`quv guruhlarini o`qituvchilar bilan ta`minlaydi yoki
Online o`qitish dasturlarini rasmiy akreditasiyasini o`tkazadi. Bunday hollarda
universitet butunlay yoki uning alohida markazalari, fakultetlari, xatto ta`lim
xizmati bozorida ishlayotgan tijorat yoki davlat tashkilotlari hamkor bo`lishlari
mumkin. Konsorsiumlar faqat qattiy markazlashgan boshqarish va yaratilayotgan
ashyolarning mualliflik hamda material xuquqlarini rioya etish shartlaridagina
samarali bo`ladi. Kanadadagi Ochiq o`quv Agentligi (Open Learning Agency,
Canada - http://www.ola.bc.ca) konsorsiumga misol bo`lishi mumkin.
Franchayzing model. Franchayzing tamoyilida tashkil etilgan Online o`qitish
modelida hamkor universitetlar bir - birlariga o`zlarining Online kurslarini
beradilar. Bunda ta`lim xizmati bozorida o`zini ko`rsatgan qandaydir universitet
o`zida ishlab chiqqan kurslarini Online o`qitishni endigina tashkil qilayotgan va
Online o`qitish uchun o`quv ashyolarini mustaqil ishlab chiqish tajribasiga ega
bo`lmagan boshqa oliygox - hamkorlariga o`qitish huquqini berishi mumkin.
Bunday modelning qiziq tomoni shundaki, talabalar o`zlarining universitetida
o`qishga yozilib, konsorsiumga kirgan ilg`or oliygox talabasi kabi o`sha hajmda va
o`sha sifatda ta`lim xizmatlalariga, o`qishni bitirganlaridan keyin xatto
diplomlariga ega bo`ladilar. Bunda ilg`or universitetning barcha atributikalari o`z
kuchini saqlab qoladi. Franchayzing modeliga misol sifatida Buyuk Britaniyaning
Ochiq universiteti qoshidagi Biznes Maktabi (Open University Business School,
22

Great Britain) va uning Sharqiy Yevropadagi universitetlari bilan aloqasini olish
mumkin.
Validasiya model. Online o`qitishning juda keng tarqalgan modeli bo`lib,
bunda ta`lim muassasalari Online o`qitish bo`yicha xizmatlarni barcha hamkorlari
teng darajada bajarishlari haqida kelishuv imzolab oladilar. Ularning biri diplom
validasiyasi, kurs va dasturlarni akreditasiyasini qiladi, rasman tan olinadigan
diplom va sertifikatlarni berishga ma`sul bo`ladi, ilmiy darajalar beradi va xokazo.
Bosh oliygox (davlat akreditasiyasiga ega bo`lgan taniqli oliygox) va uning
xududlardagi ko`p sonli filiallari orasidagi munosabatlar ham shu model asosida
tashkil etiladi.
Uzoqlashtirilgan auditoriyalar model. Bu modelda zamonaviy axborot
texnologiyasi vositalari faol foydalaniladi. qandaydir oliygoxda o`tkazilayotgan
o`quv kurslar, ma`ruzalar yoki seminarlar talabalar yig`iladigan uzoqlashtirilgan
o`quv auditoriyalarga sinxron teleko`rsatuv, videoanjuman, radioeshittirish
ko`rinishida telekommunikasiya kanallaridan uzatiladi. Bunda bir o`qituvchi bir
vaqtni o`zida talabalarning katta auditoriyasi bilan ishlaydi. Ushbu model
bo`yicha
AQSh ning Viskonsin universiteti (Wisconsin University, USA) da,
shuningdek, Xitoyning markaziy radio va televedenie universiteti (China Central
Radio and TV University) da Online o`qitish tashkil etilgan.
Loyihalar model. Davlat ta`lim yoki ilmiy-tadqiqot dasturi doirasida keng
qamrovlik loyihani amalga oshirish uchun mo`ljallangan Online o`qitish
modelidan iborat. Ushbu modelda asosiy ahamiyat o`quv materiallarini ishlab
chiquvchi asosiy mutaxasissis xodimlar, Online kurslarni olib boruvchi
o`qituvchilar va olimlar yig`iladigan ilmiy - uslubiy markazga qaratiladi. Markazda
ishlab chiqiladigan Online kurslar u yoki bu davlat (xudud) ning katta
auditoriyasiga uzatiladi. Bunday o`qitish vaqtinchali hisoblanib, loyihada
mo`ljallangan ishlar bajarilgandan yoki tugagandan so`ng tugatiladi. Bu modelga
misol sifatida Afrika va Lotin Amerkasining rivojlanayotgan davlatlarida turli
23

xalqaro tashkilotlar o`tkazgan qishloq xo`jaligi, agrotexnikaning yangi uslublari,
ekologiya bo`yicha va sh.k. Online o`qitish kurslari olish mumkin.
Chet el davlatlari ekspertlarining ma`lumotlariga ko`ra yaqin yillarda
insoniyatni yashashi uchun zarur bo`lgan ta`limning minimal darajasi oliy ta`lim
bo`ladi. Shunday ekan, ko`p sondagi talabalarni kunduzgi shaklida o`qitish uchun
eng rivojlangan davlatlarning ham byudjet mablag`i chidamasa kerak. Shuning
uchun ham oxirgi o`n yillikda kunduzgi bo`limlarda o`qiyotgan talabalarga
qaraganda noan`anaviy texnologiya asosida o`qiyotgan talabalarning soni tezroq
o`smoqda.
O`qitishning noan`anaviy shakliga o`tish tendensiyasi ana shunday
texnologiyalarda kadr tayyorlanadigan va ularni qayta tayyorlaydigan ta`lim
muassasalarining sonini ko`payishida ham ko`rish mumkin. 1900-1960 yillarda (60
yil mobaynida) ularning soni 79 ta edi,1960-1970 yillarda (10 yil mobaynida) 70
ta, 1970-1980 yillarda (10 yil mobaynida) 187 ta va 1980 - 1995 yillarda (15 yil
mobaynida) 700 ta, 1995-2000 yillarda esa, mingdan oshib ketdi (1 - rasm).
Jahonda uzoq vaqtlardan buyon Online o`qitish tizimini (MO`T) rivojlanish
sabablaridan biri ixtiyoriy yerda yashayotgan har bir o`quvchiga ixtiyoriy kollej
yoki universitetda ta`lim olish imkoniyatini yaratishdan iborat. Bu "talabalarni bir
davlatdan boshqa davlatga jismonan siljishi" konsepsiyasidan "ta`lim ashyolarini
almashinish orqali bilimlarni taqsimlash maqsadida ko`plab g`oya, bilim va ta`lim"
konsepsiyasiga o`tishni ko`zda tutadi.
Masofadan turib o`quvchilarni o`qitish o`qituvchi bilan o`quvchi ma`lum bir
masofada joylashgan holda ta`lim berish tizimidir. Bunda o`qituvchini dars
jarayonida kompyuterlar, sun`iy yo`ldosh aloqasi, kabelli televidenie kabi vositalar
asosida tashkil qilishini talab qiladi.
Zamonaviy kompyuter uzatish kanallarining rivojlanishi telekommunikasiya
sohasida o`ziga xos tarixiy o`zgarishlar kiritmoqda. Mamlakatimizdagi barcha
o`quv muassasalari masofadan turib o`qitish uslubi asosida birlashtirilsa, o`qitish
jarayonini yanada yuqori pog`onaga ko`tarish mumkinligi ayon.
24

Xalqaro Kengashning tahlillari shuni ko`rsatmoqdaki, hozirgi kunda, jahonda
10 milliondan ortiq o`quvchilar shu uslub asosida ta`lim olmoqdalar.
2.2 Online tinglovchilarni ommaviy o`qitish
Online tinglovchilarni ommaviy o`qitish (barcha bosqichlari) uchun kurs yoki
bir qancha kurslarni yaratishni o`ylayotgan menejerga ham foydali bo`lishi
mumkin. U holda ham, bu holda ham "yuqoridan pastga yurish", javoblarni
ifodalash, amallarni bajarish yetarli va mujiza - Online o`qitish ashyolarini
"tug`ilishi" paydo bo`ladi.
Taklif qilinayotgan tuzilish o`qitish ashyosini loyihalashning chiziqli
va izchil algorimi bo`lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu algoritmda oshkor
bo`lmagan sikllar (loyihalashda qaytish va to`g`rilash), bosqichlarni takrorlanishi
("MO` kursini o`ikazish" bosqichini "adadi", shaxsiy o`qish jarayoni).
Qo`llanilayotgan atamalar [ 1 ] ishga mos keladi.
Online o`qitish kursini rejalashtirish
O`qitish kurs kontenti (mazmuni) ni tayyorlash
Online o`qitish kursini oldinga siljitish va faollashtirish
MO` kurslarini o`tkazish
O`tkazilayotgan o`quv kursining natijasini tahlil qilish
Xindistonda Online o`qitish. Xindistondagi Indra Gandi nomidagi Milliy
ochiq universiteti 1985 yili tashkil etilgan bo`lib, faqat 1987 yildan e`tiboran
talabalarni akademik dasturlar asosida tayyorlay boshlagan. Universitetning asosiy
vazifasi-axborot va kommunikasiya texnologiyalardan foydalangan xolda o`kitish
sifatini, shu jumladan nashr etiladigan materiallarni ham, ko`tarishdan iboratdir.
Universitet axolining keng qatlami, shu jumladan ayollar, nogiron va kam
ta`minlangan aholilarga ta`lim imkoniyatini yaratishga qaratilgan.
Taqdim etayotgan Online o`qitish ta`lim muhitilari uz ichiga chop etilgan
qo`llanmalar, audio-vidiokasetalar, radio-tele eshittirishlar, shuningdek,
mamlakatning turli qismlarida joylashgan ana`nviy universitet va kollejlarda
25

joylashgan ko`p sondagi o`quv markazlarida kunduzgi maslahatlar o`tkazishnini
oladi.
Universitetda umumiy kontengenti 185000 nafar talabao`qiydi. Har yili
universitetning turli dasturlari bo`yicha 80000 ga yaqin talaba qabul qilinadi.
Evropadagi Online o`qitish. Shimoliy Amerika doirasidan tashqarida Online
o`qitish asosan davlat tomonidan ta`minlanadigan "Ochiq" universitetlar hisobiga
rivojlanmoqda. 60 yillarda Buyuk Britaniyada paydo bo`lgan MU Yevropa
tashkiloti dastlab qandaydir darajada sirtqi ta`lim tizimiga o`xshash edi. Ularning
asosiy farqi shunda ediki, o`qitish talabaning turar joyiga yaqin yerga ko`chirilgan
bo`lib, ular maxsus qo`llanmalardan foydalangan xolda o`zlari mustakil ravishda
tayyorgarlik qilar edilar. Bunda talabalar o`zlarining asosiy faoliyatidan uzok
ajralishga ega bo`lmaganlar. Bundan tashkari o`quv jarayonida asosiy ahamiyat
talabaga yaqinyashab, ularga o`quv jarayonida maslahatlar beradigan, seminar va
yakshanba maktablarini tashkil qiladigan tyutorlar berillangan edi. Kurslarning bir
qismi televidenie va radiodan foydalangan holda taqdim etadilar. Yevropada
MO`T Ochiq, universitetlarning tashkil etilishi bilan bog`liq ravishda 70 yillarda
faol ravishda rivojlandi.
Ispaniyaning Online o`qitish Milliy universiteti (Universidad National de
education a distancia UNED) mamlakatida 58 ta o`quv yurti va chet davlatlarda 9
ta o`quv yurtini o`z ichiga qamrab olgan. Buyuk Britaniyada boshqaruv soxasida
magistr darajasi uchun mo`ljallangan dasturlarining 50% dan ko`prog`i MU orqali
amalga oshiriladi. Ushbu sohada Britaniya Ochiq, Universitetining Ochiq, tijorat
maktabi ilg`or hisoblanadi.
Oxirgi paytlarda Yevropa MO` da imkoni boricha zamonaviy kompyuter va
kommunikasiya texnologiyalari qo`llanilmokda. Bu bilan shimoliy Amerika va
Yevropa tashkilotlari orasidagi texnologik farq, borgan sari kamaymoqda.
Umuman olganda, elektron oliy ta`lim dasturlari 30 dan ortiq, davlatlarda ishlab
chiqilmoqda.
Xitoyda Online o`qitish. XX asrning 50-yillari Xitoyda Online
o`qitishning asosiy shakli sirtdan o`qitish bo`lgan.1951 yili Shimoliy-Sharqiy
26

tajriba maktabida sirtqi bo`lim ochildi, Pekinda esa sirtqi pedagogik bilim yurti
tashkil etildi va shu bilan o`rta maxsus sirtqi pedagogik ta`lim boshlandi. Sirtqi
oliy ta`lim dastlab Xitoy xalq universitetida (1952 y.) va Shimoliy-Sharqiy
pedagogika instituti (1953 y.) da ochildi. 1965 yilga kelib Xitoyning 123 ta
oliygoxida 138 ta mutaxassislik bo`yicha sirtqi ta`lim joriy qilingan bo`lib, unda
189 ming talaba, ya`ni barcha o`qiyotgan talabalaning 28 % ni tashkil etgan. 1960
yilda Pekinda birinchi radioteleuniversiteti tashkil qilinda. U radio,televidenie va
nashr etilgan materiallar orkali ochiq o`qitish olib bordi.
1966 yilga kelib bunday universitetni 8 ming kishi maxsus kurs bo`yicha va
50 ming kishi alohida fanlar bo`yicha bitirib chiqdi.1986 yili Xitoy o`qitish
televideniyasi (SETU) ochildi. Shundan boshlab Xitoy zamonaviy texnikali uchta:
o`quv yurtlarida o`qitish tizimi, radio va televidenie orqali o`qitish tizimi va sun`iy
yo`ldosh orkali o`qitish tizimiga ega bo`ldi. 1998 yilning oktyabridan e`tiboran
Online o`qitishda sun`iy yo`ldosh aloqasi foydalanila boshlandi va ular birinchi
navbatda iqtisodiy koloq rayondagi o`quvchilarni o`qitishga karatilgan edi. 1996
yili Sinxua Politexnika instituti zamonaviy Online va tarmoqli o`qitish tizimini
ko`tarib chiqdi, shu bilan 1998 yili Xitoyning 4 ta -Sinxua politexnika instituti,
Pekin aloqa instituti, Chjeszyan universiteti va Xunan universiteti hamda Markaziy
radioteleuniversitet, keyinchalik Pekin universiteti Xitoyda zamonaviy Online
o`qitishning birinchi tajriba markavzlariga aylantirildi va 1999 yildan boshlab
Online o`qitish dasturi amalga oshira boshlandi. 2000 yildan boshlab Xitoy
o`qitish televideniyasi ommaviy axborot vositalarini sun`iy yo`ldoshli keng tasmali
translyasiya platformasini ochilishi tomoshabinlarga uylaridan chiqmasdan turib
Online o`qiishning 30 xil turidan ixtiyoriysini tanlash imkoniyatini berdi.
Pekin universitetining Online o`qitish uslubiga kelsak, u quyidagicha:
tinglovchilar o`qishga kirayotgan paytda ularning qo`liga ma`ruzalar jadvali
kiritilgan o`quv rejasi beriladi. Rejadagi ma`ruzalarni o`tagan tinglovchi o`qishni
tugatishi mumkin. Ma`ruzalar sun`iy yo`ldoshli raqamli radiotarmog`i bo`yicha
uzatiladi. Bunday o`qish asosan auditoriyalarda o`tadi. Internet orqali asosan fanlar
bo`yicha o`quv material, tinglovchi savollariga javoblar va vazifalar uzatiladi.
27

Tinglovchilar aniq bir markazlarda, imkoniyati bo`lgan tinglovchilar esa,
mustaqil ravishda Internet orqali o`qishlari mumkin.
Pekin universitetining barcha auditoriyalari ochiq bo`lib, ularga turli
oliygoxlarning o`qituvchilarini ma`ruzalari uzatiladi. Mamlakatning 8
provinsiyasida oliygoxlardan tashqarida 9 ta Online o`qitish markazlari ochilgan.
Bu markazlarda tinglovchilar Internet orqali o`qituvchilar bilan kompyuter
yordamida muloqat qilishlari mumkin.
Tinglovchilarning o`qishga sarflaydigan to`lovlari oddiy oliygoxlarda
o`qishlariga qaraganda 10% ga kamroq. Hozirgi kunda Pekin universitetining bir
yillik to`lovi 4800-5200 yuanni tashkil etadi.
2000 yilning oxirlaridan boshlab boshlang`ich va o`rta maktab
o`qituvchilarning malakasini oshirish kompyuter tarmog`i (www.chinatde.net)
ishlay boshladi. Unda navbat bilan 10 mln. o`qituvchi malakasini oshirish
mo`ljallangan.
29 provinsiyada o`z tayanch nuqtalariga ega bo`lgan Sinxua Politexnika
instituti Online o`qitish tarmog`iga ixtiyoriy vaqtda nafaqat pedagoglar, balki
institutning o`zida taxsil olayotgan talabalari ham bog`lanishlari mumkin. Ushbu
institutning tarmog`ida Online o`qitish orqali magistrlar ham tayyorlanmoqda.
"Xuasyadadi" tarmog`i (www. edu-edu.com.cn) o`zlarining taniqli
institutlari bilan birgalikda mustaqil ravishda o`quvchilarga imtixon topshirishlari
uchun kompyuter maslahatlari o`tkazishni tashkil etdi. Unda har yili 14 mln.
o`quvchilar mustaqil ravishda o`zlariga zarur axborotlar olishlari mumkin.
Ispaniyada Online o`qitish. Ispaniyaning Online o`qitish Milliy universiteti
1972 yili turli sabablarga ko`ra an`anaviy dastur asosida o`qiy olmaydigan barcha
kishilarga oliy ta`lim berish maqsadida Parlament tomonidan tashkil etilgan.
Universitet Madridda joylashgan. Mamlakat tumanlarida qator o`quv markazlari
bo`lib, ular bakalavriat, magistratura va oliy o`quv yurtdan keyingi ta`limga
mo`ljallangan kurslar taklif etadilar.
28

Xulosa
O`quv materiallari sifatida audio-va video kasetalar, kompyuterli o`qitish
texnologiyalari, telema`ruzalar va telematnlar bilan to`latiladigan maxsus
tayyorlangan nashrlardan foydalaniladi. Talabalar bilan doimiy muloqatda bo`lib
turish va telefonda suhbat qurib turish maqsadida 50 ta o`quv markazlarida o`quv
materiallarini muhokama qilish bo`yicha kunduzgi uchrashuvlar foydalaniladi.
Oxirgi vaqtlarda universitet boshqa mamlakatlar bilan birgalikda o`qitish
maqsadida yana 8 ta markazlarini tashkil etilgan.
Universitetda taxsil olayotgan talabalarning umumiy soni 124000 ta bo`lib,
shulardan 85000 tasi turli daraja olish uchun o`qimoqdalar.
Germaniyada Online o`qitish. Germaniyadagi Online o`qitish o`ziga xos
xususiyatlarga ega. U markalashtirilgan xolda oliy kasbiy ta`lim mutaxassislarini
masofadan turib tayyorlashni rejalashtirishdan boshlangan. Sharqiy yerlarni
birlashtirilishi Online o`qitish bozorini yanada kengaytirish imkoniyatini berdi.
Mutaxassislarni Online tayyorlashni amalga oshirayotgan oliy kasb-hunar o`quv
yurtiga misol sifatida Xagen (Reyn-Vestfaliyaning shimoliy yerida) shahridagi
Sirtsi universitetni keltirish mumkin Universitet bir yilda 50000 dan ortiq talabaga
ta`lim xizmatini amalga oshiradi.
Lekin ta`lim talablariga bardosh bera olmagan talabalar ro`yhatdan
chiqarilganligi tufayli umumiy kontengentning 20% dan ko`p bo`lmagan qismi
oliy kasb-hunar ta`limini diplomiga ega bo`ladilar.
Kanadada Online o`qitish. Kanadada ochiq va Online o`qitish texnologiyasini
turli xududlardagi, shu jumladan, uzoq va aholisi kam bo`lgan xududlardagi
kishilarninig ta`limga bo`lgan ihtiyojlari rivojlanishi bilan asosan Atabaskaning
universitetlari va Teleuniversitet amalga oshirmoqdalar.
Kanadadagi Online o`qitish universitetlarining asosiy vazifalari: an`anviy
universitetva kollejlarga kira olmagan abiturientlarga oliy ma`lumot berish;
ishsizlarga ta`lim berish va ularni bo`sh yurishga yo`l qo`ymaslikni ta`minlash;
faoliyat sohasi o`zgarishi munosabati bilan bilimlari etishmayotgan xizmatchilar va
texnik xodimlarni kasbiy qayta tayyorlashni, barcha odamlar uchun butun umrlari
29

mobaynida uzluksiz ta`lim va qayta tayyorlashni ta`minlash va inson ashyolarini
yangilab turishdan iborat. Universitet 20 dan yuqori bo`lgan yoshdagi
ishlayotganlarlar uchun maqsadli guruhlariga ega. Ular uchun Online o`qitish
ikkinchi oliy ta`limdan ko`ra ko`proq, kasbiy tayyorgarlikni olishdan iborat. Qabul
talablari oliy ta`lim modeli bilan bir xildir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Islom Karimov. Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch. — T.: Ma’naviyat,
2008.
2. Islom Karimov. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. —
T.: O‘zbekiston, 2011.
3. Islom Karimov. «O‘rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining tarixiy
merosi, uning zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati» mavzusidagi
xalqaro konferensiya ochilish marosimida so‘zlagan nutqi. — T.: «O‘zbekiston»,
2014.
4. Islom Karimov. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat
qilish — eng oliy saodatdir. — T.: 2015.
5. На Coursera появились русскоязычные курсы. Лента.ру Режим доступа 24
октября 2013
http://lenta.ru/news/2013/10/24/coursera .
6. Артеменко В. Б. МООС и мониторинг качества жизни населения регионов
Украины // Международный электронный журнал «Образовательные
технологии и общество (Educational Technology & Society) 2014, том 17, 1,�
С. 374–384.
http://ifets.ieee.org/russian/periodical/izgurn.htm .
7. Hodiyev B. «Kadrlar tayyorlash milliy tizimining yuksak samaralari».
http://nauka.uz/yangiliklar/ta-lim-yangiliklari/408-kadrlar-tajjorlash-millij-
tizimining-yuksak-samaralari.html .
8. http://el.tfi.uz/pdf/sugmmoq_uzk.pdf .
9. www.lex.uz .
30

Informatika darslarida ochiq on-line kurslardan foydalanish metodikasi

Sotib olish