Informatika fanini o’qitishda innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ularni dars jarayoniga tadbiq etish - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	201.8KB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

Informatika fanini o’qitishda innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ularni dars jarayoniga tadbiq etish

Sotib olish

Informatika fanini o’qitishda innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ularni
dars jarayoniga tadbiq etish
MUNDARIJA:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.BOB. Informatika fanini o’qitishda innovatsion uslublar. ............................................................................ 5
1.1. Informatika fanini o’qitishda o’yinli - qiziqtiruvchi texnologiyalardan foydalanish. ............................... 5
1.2. Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish. ....................................................... 10
II.Bob. Ta’lim jarayonida zamonaviy innovatsion texnologiyalarning roli. .................................................. 17
2.1. Pedagogik texnologiyalar asosida informatika fanlarini o‘qitish metodikasi. ...................................... 17
2.2. Yangi pedagagik texnalogiyalar haqida. .............................................................................................. 21
Xulosa ........................................................................................................................................................ 24
Foydalanilgan adabiyotlar: ......................................................................................................................... 26

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Barchamizga ma’lumki, XXI asr – globallashuv
davri, texnika asri deyiladi.. Bugungi kunda fan va texnika jadal suratda rivojlanib
bormoqda, bu esa yangi texnologiyalardan foydalanib dars o‘tishni taqozo etadi.
Kelajagimiz bo‘lgan yoshlarni yuksak madaniyatli, o‘tkir bilimli qilib
tarbiyalashda har bir pedagog xodim o‘zini mas’ul shaxs ekanligini bilgan holda,
dars samaradorligini oshirib borishi, yangi texnologiyalardan unumli foydalanishi
dolzarb masala hisoblanadi.
Respublikamiz Birinchi Prezidenti I.A.Karimov «Bilimdon va ma'naviy
yetuk bo'lgan, zamonaviy texnika va texnologiyalarni egallagan hamda boshqara
oladigan malakali mutaxassislarni tarbiyalab yetishtirish bunday islohotlarning
asosiy maqsadi hisoblanadi. Chuqur islohotlarni amalga oshirish, bozor
iqtisodiyotiga o'tish, birinchi navbatda kadrlar potensialiga, ularning kasb
jihatidan tayyorgarligiga bog’lik, bo'ladi», deb ta'kidlagan edilar.
Mustaqil rivojlanish yo'lidan borayotgan Respublikamizda yangi iqtisodiy
sharoitlar ro'yobga keldiki, bu xalq xo'jaligining barcha sohalarida, hususan, ta'lim
tizimida ham qator islohotlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Fan va texnika
taraqqiyotining jadal kechayotgani, kompyuter texnikasining keng
qo'llanilayotganligi, o'quvchilarga berilishi lozim bo'lgan bilimlar ko'lamining
tobora oshib borayotganligi, ta'limni tubdan yaxshilashni, fanlar bo'yicha milliy va
mahalliy sharoitlarga mos keladigan hamda malakali mutahassislarni tayyorlash
imkonini beradigan dastur va darsliklar, ta'limning zamonaviy metodlarini ishlab
chiqishni talab qiladi.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qabul qilgan «Ta'lim tug’risida»gi
qonunda ta'limni yanada takomillashtirish maqsadida Respublika hududida
ta'limni umumiy o'rta ta'lim maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar
kollejlari orqali amalga oshirish maqsad qilib qo'yilgan bo'lsa, «Kadrlar tayyorlash
milliy dasturi»
qonunida milliy tajribalarni tahlil qilgan holda hamda jaxonning ilg’or yutuqlarini
e'tiborga olib akademik litsey va kasb-hunar kollejlarda har tomonlama

shakllangan va etuk mutahassislarni tayyorlashning asosiy yo'nalishlari belgilab
berilgan.
O’zbeksiton Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlab
o’tganidek: “Umumlashgan holda hozirda bo'lajak o'qituvchilar shahsiga
qo'yiladigan asosiy talablarni: kasbiy bilimdonlik, intellektual va ma'naviy
barkamollik deb belgilash mumkin”. O'quvchilarning informatik bilimlarini o'z
kasbi doirasida, kundalik hayotda qo'llay bilishi, ularning bilish va fikrlash
doiralarini kengaytirish zamon talabidir.
Ta’limda axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini qo’llaganda o’quvchi
eshitish, ko’rish, ko’rganlari asosida mustaqil fikrlash imkoniyatiga ega bo’ladi.
Ta’lim jarayonida axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda
darslarni interfaol usullarda tashkillashtirish uchun ma’lum bir shart – sharoitlar
mavjud. Shunday ekan, axborot kommunikatsion ta’lim texnologiyalaridan
samarali foydalanish hozirgi zamon yutuqlariga asoslangan holda davr talabiga
mos keladigan pedagogic mahoratning nazariy amaliy asoslarini hamda uning
shakllanish jarayonini yaratish eng dolzarb vazifalardandir.
Kurs ishining maqsadi : ta’lim jarayonini tashkillashda innovatsion
texnologiyalardan foydalanishning ilmiy uslubiy asoslarini ishlab chiqish.
Kurs ishining ob’yekti: ta’lim jarayonini tashkillashda innovatsion
texnologiyalardan foydalanib dars o’tish jarayonida faollashtirish.
Kurs ishining predmeti: axborot texnologiyalari yordamida bilim oluvchilarni
ta’lim jarayonida faollashtirish.
Kurs ishining vazifalari:
- Ta’lim jarayonini tashkillashda innovatsion texnologiyalardan
foydalanishning mavjud pedagogic sharoitlarini aniqlash;
- Innavatsion texnologiyalardan foydalanib informatik ta’lim berishda
interfaol metodlardan foydalanganlik darajasini aniqlovchi mezonlar ishlab
chiqish;
- Ta’lim jarayonini tashkillashda innovatsion texnologiyalardan samarali foydalanib,

ta’lim berishning mazmuni, shakl va vositalarini ishlab chiqish
va tajriba sinovidan o’tkazish;
Kurs ishining metodlari:
1. Tarixiy xronologik tahlil;
2. Davlat va kasb-hunar kolleji me’yoriy hujjatlarini o’rganish;
3. Pedagogik kuzatuv;
4. So’rovnoma;
5. Kompyuterda o’qitish;
6. Inter’vyu;
7. Trening;
8. Monitoring;
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi:
Kurs ishi kirish qismdan boshlanib uchta bobdan tashkil
topgan. Birinchi bobida informatikani o’qitishda innovatsion uslublar,
informatika fanini o’qitishda qiziqtiruvchi o’yinlar texnologiyasi hamda
informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish to’g’risida
ma’lumot berilgan.
Ikkinchi bobda ta’lim jarayonida zamonaviy innovatsion texnologiyalarning roli
haqida yoritilgan. Uchinchi bobida pedagogik dasturiy vositalar yordamida
innovatsiyalar yaratish va ularni dars jarayoniga tadbiq etish, Autopley media
studiosi yordamida yaratilgan yangi innovatsion electron o’quv qo’llanma
loyihasi berilgan.

I.BOB. Informatika fanini o’qitishda innovatsion uslublar.
1.1. Informatika fanini o’qitishda o’yinli - qiziqtiruvchi texnologiyalardan
foydalanish.
Informatika kompyuter texnikasini qo'llashga asoslanib inson faoliyatining
turli sohalarida axborotlarni izlash, to 'plash, saqlash, qayta ishlash va undan
foydalanish masalalari bilan shug’ullanuvchi fandir. Mamlakatimizda Birinchi
Prezidentimiz tomonidan axborot-kommunikasiya texnologiyalarini
hayotimizning barcha jabhalari, jumladan, ta’lim jarayoniga keng tatbiq etishga
katta e’tibor qaratilgan edi. Bu 2012 yil 21 martda qabul qilingan “Zamonaviy
axborot-kommunikasiya texnologiyalarini yanada kengroq joriy qilish va
rivojlantirish chora-tadbirlari”ga oid qaror va “Axborotlashtirish to’g’risida”gi
qonunda,
belgilangan asosiy vazifalardan biridir. Zero, zamonaviy axborot
texnologiyalarini samarali qo’llash talabalarga bilim berish sifatini oshirish, uning
mazmun-mohiyatini takomillashtirish, ta’limni zamonaviy talablar darajasida
tashkil etish, ta’lim muassasalarida ta’lim samaradorligini oshirish maqsadida
ta’lim-tarbiya jarayoniga yangi pedagogik, axborot texnologiyalarini joriy etish,
ularda interfaol usul va vositalardan foydalanish ko’zda tutilgan. Shu sababli,
bugungi kunda ta’lim muassalarida faoliyat yuritayotgan “Informatika” fani
o’qituvchilari oldida quyidagi muhim vazifalar turadi:
- talabalarning mustaqil bilim olish, o’rganish qobiliyatlarini shakllantirish va
rivojlantirishda fanning o’rni va ahamiyatini oshirish;
- mashg’ulotlarini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish va
o’tkazish;
- talabalarning faolligini oshirish, o’zlashtirish darajalarini rivojlantirishga
yo’naltirilgan metod va shakllarni qo’llash;
- ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish.
Yuqorida sanab o’tilgan vazifalardan ko’rinib turibdiki, ta’lim muassasalari
talabalarini mustaqil bilim olishiga yo’naltirilgan texnologiyalardan foydalanishga
o’rgatish va doimiy ravishda faolligini oshirib borish lozim. O’quv jarayonida

kompyuter texnologiyalari va axborot-kommunikasiya vositalaridan foydalangan
holda ta’lim jarayonini tashkil qilish ta’lim samaradorligigi ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Bugungi kun talabi ta`limni sifat o’zgarishlariga olib keluvchi yangicha
yondashuvlarni izlashga undamoqda va uni o’rganishdagi yondashuvlar
(metodlar) ham o’zgarmoqda.
Ta`limda yangi bilimlarni amalda qo’llash natijasi innovatsiyalarga
asoslangan yangi ta`lim yaratilishiga olib kelmoqda.
Respublikamizda ta`lim tizimini har tamonlama rivojlantirish kadrlar
tayyorlash tizimini tubdan yangilash va isloh qilish davlat ahamiyatidagi eng
ustivor vazifalar qatoriga kiradi.
O`quvchi o’zlashtirgan bilimini amaliyotda qo’llay bilishi uchun uni o’z
vaqtida mustahkamlashi, boshqa tushunchalarni o’rganishda qo’llash bilishi va
olingan bilimlarni tizimlashtirish ta`lim samaradorligini ta`minlashga olib keladi.
O`quvchining bilish faoliyati deganda:
- o’rganilayotgan mavzuga doir barcha axborotlarni to’plash;
- to’plangan axborotlarni qayta ishlash;
- o’rganilgan axborotlarni (ma`lumotlarni) qo’llash kabi uchta bosqichdan iborat
faoliyat tushuniladi.
Informatika o’quv predmetining asosiy vazifasi o’quvchilarni zamonaviy
informatikaning ba`zi bir umumiy g’oyalari bilan tanishtirish, informatikaning
amaliyotdagi tadbig’ini va kompyuterlarning zamonaviy hayotdagi rolini ochib
berishdan iborat.
Shunday ekan, “Informatika” fanini o’qitish samaradorligini oshirish o’quv
mashg’ulotlarini tashkil etish hamda o’tkazishda pedagogik va axborot
texnologiyalaridan keng foydalanish, o’qitish mazmuniga mos dasturiy
ta’minotini ishlab chiqish, ularni o’quv jarayoniga joriy etish asosiy vazifalardan
hisoblanadi. Ushbu vazifalarni dolzarbligini e’tiborga olgan holda “Informatika”
fanini o’qitishda o’yinli texnologiyalardan foydalanish holatini o’rganish, tahlil
etish, ulardan samarali foydalanish metodikasini, mos uslubiy tavsiyalarni ishlab

chiqish zarur.
O’yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini talabalarning
faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. O’yin olimlar
tadqiqotlariga ko’ra mehnat va o’qish bilan birgalikda faoliyatning asosiy
turlaridan biri hisoblanadi. Psixologlarning ta’kidlashlaricha, o’yinli faoliyatning
psixologik mexanizmlari shaxsning o’zini namoyon qilish, hayotda o’z o’rnini
barqaror qilish, o’zini o’zi boshqarish, o’z imkoniyatlarini amalga oshirishning
fundamental ehtiyojlariga tayanadi.O’yin bilish va uning bir qismi (kirish,
mustahkamlash, mashq, nazorat) tarzida tashkil etiladi.
O’yinlar turli maqsadlarga yo’naltirilgan bo’ladi. Ular didaktik, tarbiyaviy,
faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarda qo’llanadi. O’yinning
didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy faoliyatida bilim, malaka
va ko’nikmalarni qo’llash, umumta’lim malaka va ko’nikmalarni rivojlantirish,
mehnat ko’nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan bo’ladi.
O’yinning tarbiyaviy maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash, muayyan
yondashuvlar, nuqtai nazarlar, ma’naviy, estetik va dunyoqarashni
shakllantirishdagi hamkorlikni, kollektivizmni, jamoaga kirishib keta olishni,
kommunikativlikni tarbiyalashga qaratilgan bo’ladi. Didaktik tamoyillarni hisobga
olgan holda, o’quvchilarga nafaqat faktlarning qat`iy ilmiy bayonini berish, balki
o’qitishning turli qiziqarli metodlarini ham qo’llash lozim. Masalan, ko’pchilikka
ma`lum va ommabob bo’lgan krossvord o’yini o’quvchilarda qiziqish o’yg’otishi
tabiiydir. Qomusiy lug’atda ta`riflanishicha, uning atamasi inglizcha “kross” –
kesishgan, “vord” – so’z degan ma`noni anglatib, ilk bor XX asr boshlarida kashf
etilgan. Vaqt o’tishi bilan uning turlari ko’payib, chaynvord, chaynkrossvord,
krosschaynvord, aylanma
krossvord, diagonal krossvordlar o’ylab topildi. Ularning har biri shaklda
so’zlarning joylashishi va bog’lanishi bilan farq qiladi.Krossvord ko’rinishidagi
so’rov shakli o’quvchilar uchun har doim qiziqarli va o’ziga tortadigan metoddir.
Mustaqil ijodiy faoliyatning bunday shaklidan foydalanilganda darsda faqatgina
kuchli o’quvchilargina emas, balki kuchsiz o’quvchilar ham faol ishtirok etadilar.

Darslarda qiziqtirishdan foydalanishning boshqa shakllaridan, ya`ni rebus va
boshqotirmalardan ham foydalanish yaxshi samara beradi.
Ushbu qiziqtiruvchi metodlardan foydalanganda, o’qituvchi darsni maqsadli
tashkil qilishni rejalashtiradi, ya`ni krossvord, rebus, boshqotirmalarni fanning
mazmuniga mos tayyorlaydi. Darsning maqsadini aniqlaydi va kutilayotgan
natijani loyihalaydi.
Rebus, krossvordlar o’yinli texnologiyalarga sirasiga kiradi. “Rebus” so’zi
lotin tilidan olingan bo’lib, “So’zlar orqali emas, balki rasmlar orqali ifodalash”
ma’nosini anglatadi. Bu - biror so’z yoki atamaning rasmlar, notalar, xarflar bilan
birgalikda ifodalanishi orqali hosil qilingan jumboqdir.
Rebus – keng tarqalgan va eng mashxur o’yinlar sirasiga kiradi. U orqali
maqollarni, she’r qismlarini, biror iborani yoki so’zni berkitish mumkin. Undan
ilk bor Fransiyada XV asrda qo’llanilgan.
Eng birinchi rebuslar to’plami Etenom Taburo tomonidan Fransiyada 1582
yili chop etilgan. Keyinchalik Angliya, Germaniya, Italiyaga tarqalgan. Rossiyada
birinchi rebuslar “Illyustrasiya” jurnalida 1845 yili chop etilgan.
Rebus — bu atamalarni ko’ngil ko’taruvchi xarakterda shifrlashdir. Masalan:
- Rasmning chap qismidagi apostroflar soni rasm nomining chap tomonidan
o’chiriladigan xarflar soniga mos keladi;
- Rasmning o’ng yuqorisidagi apostroflar soni rasm nomining o’ng tomonidan
o’chiriladigan xarflar soniga mos keladi;
- So’z o’rtasidagi xarflarni o’chirish uchun bu xarflar rasm ustida yozilib
ustidan
chiziladi;
- So’zdagi belgini almashtirish: “2=d” 2 – xarfni “d” xarfiga almashtirish,
“r=p” esa xarbir “r” belgi “p” belgiga almashtirish tushiniladi;
- Rasm nomidagi belgilarning joylashgan o’rni tartib raqamini o’zgartirish orqali
yangi hosil qilish mumkin;

- Rasmni teskari qo’yish orqali so’z ham teskari o’kiladi.
“Informatika” fanidan talabalar bilimini nazorat qilish va baholash uchun
quyidagi vazifalarni taklif etish mumkin:
Ushbu vazifalar talabalar aqliy faolligini o’stiradi, bilish jarayoniga haqiqiy
qiziqish uyg’otadi. O’yin davomida talabalar ma’lum qiyinchiliklarni yengadilar,
o’z kuchlarini sinaydilar, malaka va bilimlarini rivojlantiradilar.

Ko’pchilikka ma’lum va ommabop bo’lgan krossvord o’yini talabalarda
qiziqish uyg’otishi tabiiydir. Krossvord ko’rinishidagi so’rov shakli talabalar
uchun har doim qiziqarli va o’ziga tortadigan metoddir. Ushbu o’yinga talabalar
shu darajada kirishib ketadilarki, hatto, o’zlari ham informatikaning turli
mavzulari bo’yicha krossvordlar tuzishlari mumkin. Mustaqil ijodiy faoliyatning
bunday shakli foydali bo’lishi bilan birga, faqatgina bilimdon talabalarnigina
emas, balki past o’zlashtiruvchilarni ham qamrab oladi. Boshqa o’quv fanlaridan
past o’zlashtiruvchi talabalar ko’pincha informatikadan yaxshi va tirishqoq
talabalarga aylanadilar. Krossvordlar sodda bo’lishi bilan birga, mashhur olimlar,
allomalar ismlariga, mavzuga aynan mos keluvchi maxsus atamalarga diqqatini
jalb etishning samarali vositasi hamdir. Quyida “Informatika” fanidan
krossvordlardan namuna keltiraman.
1.2. Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish.
Hozirgi davrda o’sib kelayotgan avlodni mustaqil fikrlaydigan qil
tarbiyalash vazifasi muhimdir. Ushbu masalaning hal etilishi ko’p jihatdan
o’qitishning interfaol metodlarini qo’llashga bog’liq.
Interfaol so’zi inglizcha “Interakt” so’ziga mos kelib, “Inter – o’zaro”, “akt –
ish ko’rmoq, ishlamoq” degan ma`nolarni anglatadi.
Interfaol o’qitish – muloqotli o’qitish bo’lib, jarayonning borishida
o’qituvchi va o’quvchi orasida o’zaro ta`sir amalga oshiriladi. Interfaol
o’qitishning mohiyati o’quv jarayonini shunday tashkil etishdan iboratki, unda
barcha o’quvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan bo’lib, erkin fikrlash, tahlil
qilish va mantiqiy fikr yuritish imkoniyatlariga ega bo’ladilar.
Darslardagi interfaol faoliyat o’zaro tushunishga, hamkorlikda faoliyat
yuritishga, umumiy, lekin har bir ishtirokchi uchun ahamiyati nazorat
topshiriqlarini birgalikda echishga olib keladigan muloqotli aloqani tashkil etish
va rivojlantirishni ko’zda tutadi1.
Interfaol metodlardan foydalaniladigan o’quv jarayonida o’quvchilar
tanqidiy fikrlashga, shart-sharoitlarini va tegishli axborotni tahlil qilish asosida
murakkab muammolarni echishga, alternativ fikrlarni chamalab ko’rishga va

asosli ravishda qarorlar qabul qilishga, bahslarda ishtirok etishga, boshqalar bilan
muloqot qilishga o’rganadilar. Buning uchun darslarda individual, juftli va guruhli
ishlar tashkil etiladi, izlanuvchi loyihalar, rolli o’yinlar, ijodiy ishlar qo’llaniladi,
hujjatlar va axborotning turli manbalari bilan ish olib boriladi.
Interfaol o’qitish tashkilotchilari uchun, sof o’quv maqsadlaridan tashqari
quyidagi jihatlar ham muhimdir:
- guruhdagi o’quvchilarning o’zaro muloqotlar jarayonida boshqalarning
qadriyatlarini tushunib etishi;
- boshqalar bilan o’zaro muloqotda bo’lish va ularning yordamiga muhtojlik
zaruratining shakllanishi;
- o’quvchilarda musobaqa, raqobatchilik kayfiyatlarini rivojlantirish.
Interfaol usullar bo’yicha o’qitish tashkil etish jarayonida o’qituvchining
bergan topshiriqlari mazmuni o’quvchining tafakkurini rivojlantirish uchun kuchli
vositadir. Ushbu topshiriqlar turli xil murakkablik darajalarida bo’lib,
o’quvchilarni fikr yuritish, o’ylash, tasavvur qilish, yaratish yoki sinchiklab tahlil
etishga undovchi bo’lishi lozim.
Quyida topshiriq savollarini to’g’ri ifoda qilish uchun tavsiyalar keltiramiz:
1. Topshiriq savollarini aniq va tushunarli darajada qo’yish lozim.
2. Topshiriq mavzu bilan bevosita bog’liq bo’lishi kerak.
3. Muayyan predmetlardan umumiyga borishga harakat qiling. Bu holat
o’quvchilarni o’ylashi va savolga javob berishda engillik tug’diradi.
4. Faqatgina “ha” yoki “yo’q”, “to’g’ri” yoki “noto’g’ri” degan javoblar
beriladigan savollarni berishdan saqlaning.
5. O`quvchilarga o’z intellektual qobiliyatlariga tayangan holda javob
beradigan savollarni bering.
6. O`quvchining o’z nuqtai nazarini bildiradigan topshiriqlardan berishga
harakat qiling.

7. Qo’yilgan topshiriqqa javob berilganda o’quvchilardan “Nima uchun
shunday deb o’ylaysiz?” deb so’rab turing.
Quyida bir qator interfaol metodikalarning tavsifi va mohiyatini keltiramiz: “Aqliy
xujum” metodi. Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan
muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod sanalib, u mashg’ulot
ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritish,
shuningdek, o’z tasavvurlari va g’oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma'lum
ko’nikma hamda malakalarni xosil qilishga rag’batlantiradi. Ushbu metod
yordamida tashkil etilgan mashg’ulot jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan
bir necha original yechimlarni topish imkoniyati tug’iladi.
«Aqliy xujum» metodi tanlab olingan mavzular doirasida ma'lum
qadriyatlarni aniqlash, ayni vaqtda ularga muqobil bo’lgan g’oyalarni tanlash
uchun sharoit yaratadi. Mashg’ulotlar jarayonida «Aqliy xujum» metodidan
foydalanishda bir necha qoidalarga amal qilish talab etiladi. Ushbu qoidalar
quyidagilar:
1. Mashg’ulot ishtirokchilarini muammo doirasida keng fikr yuritishga
undash, ular tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish.
2. Har bir ta'lim oluvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki g’oyalar
miqdori rag’batlantirilib boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng
maqbullarini tanlab olishga imkon beradi. Bundan tashqari fikrlarning
rag’batlantirilishi navbatdagi yangi fikr yoki g’oyalarning tuzilishiga olib keladi.
3. Har bir ta'lim oluvchi o’zining shaxsiy fikri yoki g’oyalariga asoslanishi
hamda ularni o’zgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikr (g’oya)larni
umumlashtirish, turkumlashtirish yoki ularni o’zgartirish ilmiy asoslangan fikr
(g’oya)larning shakllanishiga zamin hozirlaydi.
4. Mashg’ulotlar jarayonida ta'lim oluvchilarning har qanday faoliyatlarini
standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni
baholashga yo’l qo’ymaydi. Agarda ularning fikr (g’oya)lari baholanib,
boriladigan bo’lsa, ta'lim oluvchilar o’z diqqatlarini, shaxsiy fikrlarini himoya
qilishga qaratadilar, oqibatda ular yangi fikrlarni ilgari surmaydilar. Mazkur

metodni qo’llashdan asosiy maqsad ta'lim oluvchilarni muammo xususida keng
va chuqur fikr yuritishga rag’batlantirish ekanligini etibordan chetda qoldirmagan
holda ularning faoliyatlarini baholab borishning har qanday usulidan voz kechish
maqsadga muvofiqdir.
“Bilaman. Bilib oldim. Bilishni xohlayman” metodi. Sinf o’quvchilari
beshta guruhga bo’linadilar, guruhlar nomlanadi. Yozuv taxtasi uch qismga
ajratiladi. Birinchi bandning yuqori qismiga «Bilaman», ikkinchi bandning yuqori
qismiga «Bilib oldim», uchinchi bandning yuqori qismiga esa «Bilishni
xohlayman»degan so’zlar yoziladi. So’ngra o’qituvchi o’quvchilardan mavzu
yuzasidan qanday ma'lumotlarga ega ekanliklarini so’raydi va bildirilgan fikrlarni
«Bilaman »nomli bandga yozib qo’yadi. Ushbu xarakat guruhlar tomonidan
fikrlar to’la bayon etilganga qadar davom etadi. Mazkur jarayonda guruhlarning
barcha a'zolari faol ishtirok etishlariga ahamiyat berish zarur. O’quvchilar
tomonidan bildirilayotgan noto’g’ri fikrlar ham inkor etilmasligi zarur (zero
bunday xarakat o’quvchilarning faolligiga salbiy ta'sir ko’rsatadi).
Keyingi bosqichda o’quvchilarga mavzuga oid matnlar tarqatiladi Ushbu
matn mavzu bo’yicha eng asosiy tushunchalarni o’z ichiga oladi. O’quvchilar
matn bilan tanishib chiqqandan so’ng fikr yuritishlari hamda mavzuga oid yana
qanday ma'lumotlarni o’zlashtiriganliklarini aniqlashlari lozim. O’quvchilar o’z
xulosalari asosida fikrlarini bayon etadilar, ushbu fikrlar «Bilib oldim» nomli
ustunga yozib boriladi. So’ngi bosqichda o’qituvchi o’quvchilaridan yangi
mavzu bo’yicha qanday ma'lumotlarni o’zlashtirish istagida ekanliklarini so’raydi
va o’quvchilarni yana o’ylashga da'vat etadi. Guruhlardan navbati bilan fikr
so’raladi. O’quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar «Bilishni xohlayman»nomli
ustunga yozib boriladi.
Masalan: Matn o’quvchilarga tarqatiladi. O’quvchilar yakka tartibda (7
minut) matn bilan tanishadilar. So’ngra guruhlarda yuqorida qayd etilgan jadvalni
to’ldiradilar.
“Bumerang” texnologiyasi.
Ushbu metod o‘quvchilarni dars jarayonida, darsdan tashqarida turli

adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o‘rganilgan materialni yodida saqlab qolish,
so‘zlab berish, fikrini erkin holda bayon eta olish, qisqa vaqt ichida ko‘p
ma’lumotga ega bo‘lish hamda dars mobaynida o‘qituvchi tomonidan barcha
o‘qivchilarni baholay olishga qaratilgan.[e4].
Metodning maqsadi: O‘quv jarayoni mobaynida tarqatilgan materiallarning
o‘quvchilar tomonidan yakka va guruh holatida o‘zlashtirib olishlari hamda
suhbat-munozara va turli savollar orqali tarqatma materiallardagi matnlar qay
darajada o‘zlashtirilganligini nazorat qilish va baholash jarayoni mobaynida har
bir o‘quvchi tomonidan o‘z baholarini egallashiga imkoniyat yaratish.
Metodning qo‘llanishi: Amaliy mashg‘ulotlar hamda suhbat-munozara
shaklidagi darslarda yakka tartibda, kichik va jamoa shaklida foydalanilishi
mumkin.
Mashg‘ulotda foydalaniladigan vositalar: O‘quvchi dars jarayonida mustaqil
o‘qishlari, o‘rganishlari va o‘zlashtirib olishlari uchun mo‘ljallangan tarqatma
materiallar (o‘tilgan mavzu yoki yangi mavzu bo‘yicha qisqa matnlar, suratlar,
ma’lumotlar).[10]
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi:
Ushbu metod bir necha bosqichda o‘tkaziladi:
• o‘quvchilar kichik guruhlarga ajratiladi;
• o‘quvchilar darsning maqsadi va tartibi bilan tanishtiriladi;
• o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish uchun mavzu bo‘yicha matnlar tarqatiladi; •
berilgan matnlar o‘quvchilar tomonidan yakka tartibda mustaqil o‘rganiladi; •
har bir guruh a’zolaridan yangiguruhtashkil etiladi;
• yangiguruh a’zolarining har bir guruh navbati bilan mustaqil o‘rgangan matnlari
bilan axborot almashadilar, ya’ni bir-birlariga so‘zlab beradilar, matnni
o‘zlashtirib olishlariga erishadilar;
• berilgan ma’lumotlarning o‘zlashtirilganlik darajasini aniqlash uchun guruh ichida
ichki nazorat o‘tkaziladi, ya’ni guruh a’zolari bir-birlari bilan savol-javob
qiladilar;

• yangi a’zolar dastlabki holatdagi guruhlariga qaytadilar;
• darsning qolgan jarayonida o‘quvchilar bilimlarini baholash yoki to‘plagan
ballarini hisoblab borish uchun har bir guruhda “guruh hisobchisi” tayinlanadi.
O‘quvchilar tomonidan barcha matnlar qay darajada o‘zlashtirilganligini aniqlash
maqsadida o‘qituvchi (yoki opponent guruh) o‘quvchilarga savollar
bilan murojaat etadilar, og‘zaki so‘rov o‘tkazadilar;
• savollarga berilgan javoblar asosida guruhlar to‘plagan umumiy ballari
aniqlanadi:
• har bir guruh a’zosi tomonidan guruhdagi matn mazmunini hayotga
bog‘lagan holda bittadan savol tuziladi;
• guruhlar tomonidan tayyorlangan savollar orqali savol-javob tashkil etiladi
(«guruh hisobchilari» berilgan javoblar bo‘yicha ballarni hisoblab boradilar);
• guruh a’zolari tomonidan to‘plangan umumiy ballar yig‘indisi aniqlanadi;
• guruhlar to‘plagan umumiy ballar guruh a’zolari o‘rtasida teng taqsimlanadi. 
darsni yakunlash, uyga vazifa berish.
Informatika darslarida ushbu metodni quyidagicha qo‘llash mumkin:
Mavzu: “Kompyuterlar. Kompyuterlarning qurilmalari va vazifalari” (5-sinf,
Informatika).
Tarqatma materiallar:
1-guruhga – Kompyuterlar qanday tuzilgan?
2-guruhga– Ma’lumotlar qanday saqlanadi?
3-guruhga – Kompyuterlarning qanday qo‘shimcha qurilmalari mavjud?
4-guruhga – Kompyuterlar qanday ishga tushiriladi?
“Zinama-zina” texnologiyasi.
Ushbu metod o‘quvchilarni o‘tilgan yoki o‘tilishi kerak bo‘lgan mavzu

bo‘yicha yakka va kichik jamoa bo‘lib fikrlash hamda xotirlash, o‘zlashtirilgan
bilimlarni yodga tushirib, to‘plangan fikrlarni umumlashtira olish va ularni yozma,
rasm, chizma ko‘rinishida ifodalay olishga o‘rgatadi. Bu metod o‘quvchilar bilan
yakka holda yoki guruhlarga ajratilgan holda yozma ravishda o‘tkaziladi va
taqdimot qilinadi.
Metodning maqsadi: O‘quvchilarni erkin, mustaqil va mantiqiy fikrlashga,
jamoa bo‘lib ishlashga, izlanishga, fikrlarni jamlab ulardan nazariy va amaliy
tushuncha hosil kilishga, jamoaga o‘z fikri bilan ta’sir eta olishga, uni
ma’qullashga, shuningdek, mavzuning tayanch tushunchalariga izoh berishda
egallagan bilimlarini qo‘llay olishga o‘rgatish.
Metodning qo‘llanishi: ma’ruza (imkoniyat va sharoit bo‘lsa), seminar,
amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarida yakka tartibda yoki kichik guruhlarda
o‘tkazish hamda nazorat darslarida qo‘llanilishi mumkin.
Mashg‘ulotda qo‘llaniladigan vositalar: A-3, A-4 formatli qog‘ozlarda
tayyorlangan (mavzuni ajratilgan kichik mavzular soniga mos) chap tomoniga
kichik mavzular yozilgan tarqatma materiallar, flomaster (yoki rangli qalam)lar.
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi:
• o‘qituvchi o‘quvchilarni mavzular soniga qarab 3-5 kishidan iborat kichik
guruhlarga ajratadi (guruhlar soni 4 yoki 5 ta bo‘lgani ma’qul);
• o‘quvchilar mashg‘ulotning maqsadi va uning o‘tkazilish tartibi bilan
tanishtiriladi. Har bir guruhga kog‘ozning chap qismida kichik mavzu yozuvi
bo‘lgan varaqlar tarqatiladi;
• o‘qituvchi a’zolarini tarqatma materialda yozilgan kichik mavzular bilan
tanishishlarini va shu mavzu asosida bilganlarini flomaster yordamida kog‘ozdagi
bo‘sh joyiga jamoa bilan birgalikda fikrlashib yozib chiqish vazifasini beradi va
vaqt belgilaydi;
• guruh a’zolari birgalikda tarqatma materialda berilgan kichik mavzuni yozma (yoki
rasm, yokio‘quvchizma) ko‘rinishida ifoda etadilar. Bunda a’zolari kichik mavzu
bo‘yicha imkon boricha to‘laroq ma’lumot berishlari kerak bo‘ladi.

• tarqatma materiallar to‘ldirilgach, guruh a’zolaridan bir kishi taqdimot qiladi.
Taqdimot vaqtida guruhlar tomonidan tayyorlangan material, albatta, auditoriya
(sinf) doskasiga mantiqan tagma-tag (zina shaklida) ilinadi;
o‘qituvchi guruhlar tomonidan tayyorlangan materiallarga izoh berib, ularni
baholaydi va mashg‘ulotni yakunlaydi.
Venn diagrammasi. Venn diagramma-grafik ko’rinishda bo’lib, olingan
natijalarni umumlashtirib, ulardan bir butun xulosa chiqarishga, ikki va undan
ortiq predmetni (ko’rinish, fakt, tushuncha) tahlil qilish va o’rganishda
qo’llaniladi. Diagramma ikki va undan ortiq aylanani kesishmasidan hosil bo’ladi.
Maqsad: ikki va undan ortiq predmet va tushunchalarni taqqoslashda, turli
va umumiy tomonlarini aniqlashda bilim va ko’nikmalarni shakllantirish.
Amalga oshirish bosqichlari:
1-bosqich. O’quvchilar (sheriklari bilan) ikki doirani to’ldiradilar, har bir
doiraga ikki tushuncha (predmet)ni e'tiborli tomonlari sanab o’tiladi.
2-bosqich. O’quvchilarni kichik guruhlarga (4-5 kishidan iborat) birlashtirib,
diagrammalarni taqqoslaymiz va to’ldiramiz.
3-bosqich. Kichik guruh o’quvchilariga bu tushunchalarning (predmet,
ko’rinishlarning) umumiy xossalarini aniqlashni taklif etamiz.
4-bosqich. Biron bir guruh vakili har bir tushunchaning o’ziga xos
tomonlarini o’qiydi. Boshqalar zarurat bo’lganda uni javobini to’ldiradilar.
5-bosqich. Boshqa guruh vakillari ikki tushunchani birlashtiruvchi
(umumiy) xususiyatlarni o’qiydi. Boshqalar zarurat paydo bo’lganda bu javoblarni
to’ldiradilar.
II.Bob. Ta’lim jarayonida zamonaviy innovatsion texnologiyalarning roli.
2.1. Pedagogik texnologiyalar asosida informatika fanlarini o‘qitish
metodikasi.
Bugungi kunda ta`lim texnologiyalarini shartli ravishda ikki turga ajratish

mumkin:
1. An`anaviy
2. Noan`anaviy
An`anaviy ta`lim texnologiyasi - muayyan muddatga mo‘ljallangan, ta`lim
jarayoni ko‘’roq o‘qituvchi shaxsiga qaratilgan bo‘lib, o‘qitishning an`anaviy
shakli, metodi va ta`lim vositalarining majmuidan foydalanib ta`lim-tarbiya
maqsadiga erishishdir.
Noan`anaviy ta`lim texnologiyasi - muayyan muddatga mo‘ljallangan,
ta`lim jarayoni markazida talaba shaxsi bo‘lib, o‘qitishning zamonaviy shakli, faol
o‘qitish metodlari va zamonaviy didaktik vositalarning majmuini ta`lim-tarbiya
ishidan ko‘zlangan maqsad va kafolatlangan natijaga erishish -ga yo‘naltirishdir.
Noan`anaviy ta`lim texnologiyasi an`anaviy ta`lim texnologiyasidan farq
qilib, talabalarning bilish imkoniyatlarini rivojlanishiga sharoit yaratadi, mustaqil
ishlashlariga alohida e`tibor beriladi, bilish faoliyatlari izlanuvchan va ijodiy
harakterga ega bo‘ladi. Dars tuzilmasi o‘zgaruvchan bo‘ladi.
Noan`anaviy ta`lim texnologiyasi o‘z navbatida uchga bo‘linadi :
- Hamkorlikda o‘rganish
- Modellashtirish
- Tadqiqot (Loyiha)
Hamkorlikda o‘rganish - talabalarning bilimini o‘zlashtirish,
singdirish, mustahkamlash bo‘yicha re’roduktiv faoliyatini ta`minlovchi, mahorat
va malakani ketma-ketlik bo‘yicha talabaning bevosita boshchiligida ishga
solishni tashkil etishga asoslangan o‘qitish va bilim olishdir. U talabalarning
mustaqil guruhlarda
ishlashi evaziga ta`lim olishini ko‘zda tutadigan metodlardan iborat. Bularga kitob
bilan ishlash, o‘quv suhbati, davra suhbati, aqliy xujum, kichik guruhlarda ishlash,
bahs-munozara kabi metodlarni kiritish mumkin.
Modellashtirish - real hayotda va jamiyatda yuz beradigan hodisa va

jarayonlarning ixchamlashtirilgan va soddalashtirilgan ko‘rinishini auditoriyada
yaratish va ularda talabalarning shaxsan qatnashishi va faoliyat evaziga ta`lim
olishini ko‘zda tutadi. Uning asosiy maqsadi talabalarning faqat tinglashi emas,
balki bilimlarni o‘zlashtirishda bevosita ishtirokini ta`minlash orqali ta`lim
jarayonining samaradorligini oshirishga qaratilgan. Bularga ishbo‘ o‘yinlar va rolli
o‘yinlar kabi metodlarni kiritish mumkin.
Quyida ta`lim texnologiyalari bo‘yicha metodlar tizimiga batafsil to‘xtalib
o‘tamiz (rasm. 3.5).
Tadqiqot - talabalar tomonidan muammoni tushunish va echish, mustaqil
bilim olishni kuchaytiradigan va shunga undaydigan usullar yig`indisidan
iboratdir. Tadqiqotning maqsadi dars jarayonida talabalarda savol qo‘yish va
ularga javob izlashida qiziqishini uyg`otishga qaratilgandir. Unda o‘qitish
talabalarni amaliy izlanish jarayonida bevosita qatnashishini ta`minlaydi. Bularga
muammoli vaziyat, loyihalash metodi, mustaqil izlanish, yo‘naltiruvchi matn kabi
metodlar kiradi.
Informatika ta’limida an’anaviy va noan’anaviy ta’lim texnologiyalari.
«Informatika» fanining pedagogik vazifalari insonning umumiy ta`lim
olishidagi asosiy vazifalarini hal etishda qo‘shadigan o‘ziga hos xissasi bilan
aniqlanadi.
1. o‘quvchilarda informatika xaqidagi bilimni shakllantirish va ular
tafakkurini rivojlantirish.
2. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Bu muhim vazifani hal etishda butun
pedagogik jamoa barcha o‘quv ‘redmetlarini o‘qitish jarayonida ishtirok etadi.
3. Milliy mafkura ruhida tarbiyalash.
o‘quvchilarni amaliy faoliyatga, mehnatga, ta`lim olishni davom
ettirishga tayyorlash.
Yuqoridagi masalalardan hech biri boshqalaridan ajratilgan holda, alohida hal
etilmasligi lozim. Ular bir butunlikda bir-biri bilan chambarchas bog’liq holda
amalga oshirilishi lozim. o‘quvchilar informatika asoslarini mustahkam

egallashlari asosidagina ularning tafakkurini tarbiyalash va ilmiy dunyoqarashni
yaratish mumkin. Ikkinchi tomondan, mantiqiy fikrlashga o‘rgatish bilangina,
o‘quvchilarning informatikani fan sifatida uning o‘ziga xos tomonlarini chuqur
tushunishlariga erishish mumkin. Bundan tashqari, informatikani o‘qitish
jarayonida amaliy faoliyatga tayyorlash vazifasini to‘g’ri hal etishga erishish
uchun informatika kursining ilmiyligini oshirish lozim. Faqatgina to‘g’ri va
chuqur xulosalar qila olsagina, o‘quvchilar har bir masalani echishga tanqidiy va
ijodiy yondasha oladilar, yangi muammolar oldida o‘zlarini yo‘qotib qo‘ymaydilar
va turli shart-sharoitlarda unumli faoliyat ko‘rsata oladilar. SHuningdek, amaliy
ish o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi va uni yangi faktlar bilan
boyitishadi, hamda informatikadan bilim darajalarini oshiradi, chuqur, to‘liq va
mustahkam bo‘lishini ta`minlaydi.
Umumiy o‘rta ta’lim DTS o‘quv jarayonida yangi pedagogik texnologiya,
ta`lim dasturlari, umumdemokratik printsiplarda tashkiliy – boshqaruv
funktsiyalarni rivojlantirish, o‘quvchilarga shaxs sifatida qarash, o‘quv-tarbiya
jarayonini demokratlashtirish, ijtimoiylashtirish, ijtimoy muassa sifatida maktab
huquqlarini kengaytirishni joriy qilishni nazarda tutib umumta`lim maktablarining
asosiy yo‘nalishlarini aniqlaydi.
Maktabgacha tarbiya, umumo‘rta ta`lim, o‘rta maµsus, kasb-hunar ta`limi va
undan keyingi ta`lim bosqichlarini o‘z ichiga olgan va informatika va dasturiy
ta`minot bo‘yicha mutaxassis bo‘lmaganlarga mo‘ljallangan «Informatika» fani
pedagogikamiz uchun yangi bo‘lgan nizom va qarashlar sistemasiga asoslangan:
- kadrning butun «hayotiy tsikli» hisobga olinishi kerak;
- informatika yo‘nalishidagi fanlarni o‘qitish dunyoning hozirgi holati va
rivojlanish istiqbollarini hisobga olgan holda ta`lim mazmunidagi o‘zgarishlarni
aks ettirishi kerak;
- informatika va dasturiy ta`minot bo‘yicha mutaxassis bo‘lmaganlarga
dasturlashni o‘rgatish zaruriyatidan voz kechish lozim;
- informatika yo‘nalishidagi fanlarni o‘qitish didaktik s’iral tamoyili asosida

qurilishi kerak;
- ishlab chiqilayotgan o‘quv kurslari mazmunining yangiligi va dolzarblik
muddatini uzaytirishni axborotni qayta ishlash tamoyillariga urg’u berish
asosidagina amalga oshirish mumkin;
- shaxsni o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirish sifatlarini kafolatlashga
yo‘naltirilganlik;
- o‘qish vaqti resurslarini o‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirish, o‘quv
ijodiy faoliyatini tashkil etish foydasiga qayta taqsimlash.
Innovatsion pedagogik jarayonning muhim unsurlari shaxsning o‘z-o‘zini
boshqarishi va o‘zini-o‘zi safarbar qilishi hisoblanadi. Uning eng muhim
yo‘nalishlaridan biri talabalarning bilish faoliyatini rivojlantirish bo‘lib, u
talabalarning o‘kuv ishlarini faollashtirish va kasbiy ixtisoslashi -vuning
faollashuviga olib keladi.
Innovatsion faoliyatga, aksiologik yondashuv insonni o‘zini yangilik
yaratish jarayoniga baxshida qilishi, uning tomonidan yaratilgan pedagogik
qadriyatlarni anglatadi.
O‘qituvchi va talabaning maqsadi bo‘yicha natijaga erishishida qanday
texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy
maqsadi aniq: natijaga erishishga qaratilgan, bunda talabalarning bilim saviyasi,
guruh harakteri, sharoitga qarab ishlatilgan texnologiya tanlanadi, masalan,
natijaga erishish uchun balkim, kompyuter bilan ishlash lozimdir, balkim film,
tarqatma material, chizma va ‘lakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyasi
kerak bo‘lar, bular o‘qituvchi va talabaga bog`liq.
2.2. Yangi pedagagik texnalogiyalar haqida.
Dars o’tishning turli uslublari bor, shuningdek, darsning o’zining ham turlari
xilma-xil bo’ladi.
Dars o’tishning an’anaviy uslublari quydagi reja-ssenariy bo’yicha kechadi:
1 . Tashkiliy qism – salom-alik, davomatni aniqlash, doskaning tozaligi,
bo’r, lattaning borligiga ishonch hosil qilish va hokozo.

2. O’tilgan mavzuni so’rash – O’qituvchi “Avvalgi darsda qanday
mavzuni o’tgan ediik, uyga qaysi misol-masalalar berilgan edi қ ”, degan savolni
o’rtaga tashlaydi. O’tilgan mavzuni 4-5 o’quvchidan so’raladi. Ular, odatda, doska
oldida javob bedradilar, shunda uy vazifasini bajargan daftarlarini o’qituvchiga
ko’rsatish uchun o’zlari bilan birga olib chiqadilar.
O’qituvchi o’quvchilarning javobini eshitadadi va uy vazifalarini ko’radi,
ularni baholaydi. O’quvchilar javoblari bo’yicha fikr mulohazalar aytiladi.
3. Yangi mavzuni bayon qilish . Bundan oldin doskaga mavzu sarlavhasi
yoziladi. Ba’zi o’qtuvchilar shu vaqtning o’zidayoq yangi mavzu darslikning
qaysi paragrifida, nechanchi betlari ekanini, qaysi mashqlar uyga vazifa qilib
berilishini, doskaning bir chetiga ( ko’pinch o’ng yuqori burchgiga) yozib
qo’yadilar. So’ngra yangi mavzuni bayon qilish boshlanadi.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash . Yangi mavzuni o’quvchilar qanday
tushunadilar, darsdan ko’zlangan maqsad erishildimi-yo’qmi ekanini aniqlash,
mavzuning asosiy g’oyasini, “nuqtalari”ni mustahkamlash uchun o’qituvchi
mavzuga oid savol berib ko’radi, mashqlar ishlatadi. Bunda tajribali o’qtuvchilar
sinfning faolligini oshirish, mavzu o’quvchining ongiga singib olish uchun turli
uslublardan foydalanadilar. Masalan, tarqatma matriallar berish, o’quvchilarni
guruhlarga ajratish, har bir guruhga avvaldan tayyorlab kelingan topshiriqni berish
va hokazo.
O’qituvchi mashqlarni bajarish jarayonida sinfni aylanib, kim qanday
ishlayotganini kuzatadi, zarur hollarda yordam beradi. “Savollar bormi?”- deb
so’rab turadi.
5 . Darsni yakunlash, o’quvchilarning bilimini baholash . O’qituvchi
mashqlarni bajarilishini va jovoblarni tahlil qiladi. Mavzuning o’quvchilarga
“etib bormagan” joylarini aniqlaydi. Bu “joy”larini qayta tushuntirib, izohlab
beradi. Doskada faol qatnashgan, savollarga javob bergan, topshiriqni bajargan
o’quvchilar baholanadi.
Ko’p o’qituvchilarning kundalik dars o’tish rejalarini o’raganish, tahlil
qilish shuni ko’rsatadiki, o’qituvchilar yuqorida keltirilgan har bir bosqich uchun

vaqt taqsimotini beradilar. Bu, ayniqsa, yosh o’qtuvchilar uchun foydali.
Ko’rsatilgan vaqtdan birozv cheklanishlar biroz tabiiy hol.
Keyingi vaqtda dars o’tishning “yagi texnalogiyasi” , dars o’tishning
nostandart – noan’anaviy uslubi, xususan, interfaol(interaktiv) uslubi degan
iboralar eshitamiz.
Bunday uslublarni ilg’or o’qituvchilarning o’zlari kashf qilganlar va bu
uslubdan ko’pgina o’qituvchilar foydalanib kelmoqdalar.
Dars o’tishning zamonaviy pedagagik uslublariga oid ko’plab qo’llanmalar
chop etilgan.
“Biror navzu ustida qanday ishlanganda uning qancha foizi (protsenti)
yodda saqlanadi қ ” degan tabiiy savolga javob topish maqsadida o’tkazilgan
tajribalar yakuni “anglash piramidasi” degan nomni oldi. Unga ko’ra mavzu
bayonini;
 faqat eshitganda uning 10-20%i;
 eshitsa va mavzuga oid ko’rsatmali materiallar ko’rsa, uning 30-
50%i;
 eshitsa mavzu bo’yicha amaliy mashg’ulot bajarsa, mavzuni
o’rtoqlariga gapirib bersa, tushuntirsa uning 60-90%i yodda qoladi.
Albatta har bir o’qituvchining tajribasi, bilimi, qo’shimcha adabiyotlarning
borligi, shaxsiy kutubxonasining boyligi, ko’p jihatdan, unga mavzuni qaysi uslub
bo’yicha o’tishini “aytadi”.

Xulosa
Xulosa o’rnida shuni aytishim kerakki, men ushbu Kurs ishida “Informatika
fanini o’qitishda innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ularni dars jaraeniga
tadbiq kilish” mavzusini o’quv jarayonida qanday foydalanilishini yoritdim.
O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va «Ta’lim
to’g’risida»gi qonunda o’quv jarayoniga ilg’or pedagogik texnologiyalarni joriy
etish mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh qilishning asosiy ko’rsatkichlaridan biri
sifatida e’tirof etilishi bejiz emas. Chunki, pedagogik texnologiya ta’lim
jarayonini inqirozdan holi etish, uni bozor iqtisodi sharoitiga mos holda
takomillashtirish va Davlat ta’lim standarti talablariga muvofiq kadrlar
tayyorlashning muhim omillaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Mamlakatimizni Birinchi Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganlaridek ,
«Kadrlar masalasini hal etmas ekanmiz , sa’y-harakatlarimiz kutilgan natijalarni
berishi , hayotimiz , ma’naviyatimiz o’zgarishi qiyin kechadi. Demakki ,
zamonaviy ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish , zamon talablariga mos kadrlar
tayyorlash ishini yo’lga qo’yish faoliyatimizning bosh yo’nalishi bo’lmog’i
darkor…».
Zero ta’lim jarayonini tashkillashda axborot–kommunikatsiya
texnologiyalaridan samarali foydalanayotgan ko’pgina rivojlangan mamlakatlar
o’quv jarayonini sifat jihatdan yangi bosqichga ko’tarishga erishayotganliklari
hayotda o’z tasdig’ini topmoqda. Ushbu Kurs ishda bayon etilgan ma’lumotlar
esa bu axborot–kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanish
salohiyati to’g’risida fikr yuritishga asos bo’ladi. Ayniqsa, tashhizlanuvchan
o’quv maqsadlarini belgilash, talabalarni mustaqil bilim olishga undash, o’quv
jarayonini doimo rivojlanib boruvchi dinamik tizim sifatida loyihalash kabi
tashkiliy-uslubiy ishlarni amalga oshirishda innovatsion texnologiyalar katta
imkoniyatlarga ega.
Innovatsion texnologiyalar joriy etish tajribasini o’rganish va unga
maqsadli yondashish, o’quv jarayonini insonparvarlashtirish, bunda talabani sust

ob’ektdan faol sub’ektga aylantirish, bilish faoliyatining aniq maqsadlarga
yo’nalganligini hamda o’quv jarayonini ishlab chiqarish jarayoni kabi
takrorlanuvchanligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi.
Mening fikrimcha ta’limda ko’plab innovatsion usullar samarali bo’lib, ayniqsa
ta’limda aniq maqsad qo’yish yoki fanlararo bog’lash, aniq maqsadga erishish
ko’p foydali xisoblanadi. «Maqsadli yondashuv» uslubi ta’limda o’quvchi,
talabalarni ijodiy fikrlashga, fanning mazmun mohiyati va maqsadini o’rgatadi.
U nafaqat o’quv-bilim faoliyatini tizimlashtiradi, jadallashtiradi, balki ta’lim
oluvchilarning umumiy madaniyatini yuksaltirishga ham xizmat qiladi,
predmetlararo bog’lanish tufayli maqsadlar turli darajada namoyon bo’ladi:
masalan informatika va axborot texnologiyalari fanining maqsad va darajalari
kuydagilardan iborat:
 Informatika va axborot texnologiyalariga bog’liq bir necha fanlarni birlashtirib,
maxsus kurslar yaratish;
 Informatika va axborot texnologiyalar o’quv fanlarining turli bo’laklarini ma’lum bir
blokka birlashtirish;
 bir mavzuni ikki yoki bir necha predmetlar asosida o’rganish;
 bilimlarni umumlashtirish asosida axborot texnologiyalar bo’yicha
yaratilgan kurslarni o’rganish.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. I.A. Karimov. "Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch" - Toshkent,
Ma'naviyat 2008 - 61 bet..
2. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 21 yilligiga bag‘ishlangan tantanali
marosimdagi ma’ruzasi. “Amalga islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va
fuqarolik jamiyat qurish – yorug‘ kelajagimizning asosiy omilidir”. Toshkent –
“O‘zbekiston” - 2013
3. “A х borot t ех nologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish
to`g`risida”. “Qishloq hayoti ” gaz е tasi 03.06.05 y.
4. Farberman. B.L . “Ilg’orpedagogiktexnologiyalar”. T: 2001 y.
5. Azizxodjaeva N.N. Pedagogicheskie texnologii i pedagogicheskoe masterstvo.
Ucheb.posobie.- Toshkent. TDPU 2003. - 192 s.
http://www.aci.uz/uz/news/uzaaa/article/110/.
6. Informatika o’qituvchisi Xaytullayeva Nafisa Sahobiddinova blogi.
7. O`quv jarayonida ilg`or p е dagogik va a х borot t ех nologi yalarini qo`llash
yo`llari. Uslubiy qo`llanma. Akad е mik S.S.G`ulomov umumiy rahbarligi
ostida. − T.; TDIU 2005. 90 b,105 b.
8. Ismatilla Isoqov, Sindorqul Ibragimovich Qulmamatov. “Informatikani
o’qitishda innovatsion texnologiyalar”. Ma’ruza matnlari.
9. Ta'lim jarayonidagi noan'anaviy shakllari (Metodik qo’llanmalar. Tuzuvchilar:
Tolipova J. G’ofurov A.T.) T, 1994 yil., 28-bet.
10. Mamarajabov Mirsalim. Interfaol ta’lim metodlari asosida informatika
darslarini loyihalash va rejalashtirish amaliyoti.Informatika va uni o‘qitish
metodikasi dotsenti.TDPU.
11. Saidaxmedov N. Pedagogik amaliyotda yangi texnologiyalarni qo’llash
namunalari.-Toshkent : RTM 2000 yil.

12. Muradova N.K., Majidov R.R., Х ayitmatov U.T., Ma х mudova B.A.
Kasbiy ta`lim uslubiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2006. - 360b.
13. Novosardova S.A., Gaynutdinova F. Х ., Otajonov U.A. M е todika
pr е podavaniyakursa “Informatika”: Uch е bno е posobi е . − T.: TGEU, 2003.
14. Farb е rman V.L., Musina R.G., Jumabo е va F.A. Oliy o`quv yurtlarida
o`qiti shning zamonaviy usullari . − T., 2002. 118-157 b.
Foydalanilgan elektron manzillar:
1. http://shoxista.uz/archives.
2. http://bilim13.zn.uz/feed/Interfaol%20metodlar_files/hover.js.
3. http://nafisaxaytullayeva.blogspot.com/Informatika o'qituvchisi
Xaytullayeva Nafisa Saxobiddinovna blogi Informatikani o’qitishda o’yinli
texnologiyalardan foydalanish .
4. http://lifereferat.ru./ DARSNI INTERFOL METODLRID TSHKIL
ETISHNING FZLLIKLRI .
5. http://ablazova21maktab.zn.uz/pedagogik-texnologiyalar/talim-jarayonini-
faollashtirish-va-jadallashtirishga-yonaltirilgan-texnologiyalar .
6. http://informatika15-maktab.zn.uz .

Informatika fanini o’qitishda innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ularni dars jarayoniga tadbiq etish

Sotib olish