Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	35.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	19 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda iqtisodiy risklarni baholash

chiqish, ularni sifat jihatidan takomillashtirish yoki ularning narxini pasaytirishga
yo‘naltiriladi. Masalan, yangi turdagi avtomobillar, elektron qurilmalar, maishiy
texnikalar yoki oziqovqat mahsulotlari ishlab chiqish kabi loyihalar mahsulotga
yo‘naltirilgan innovatsiyalar sifatida tasniflanadi. Mahsulotga yo‘naltirilgan
innovatsiyalar, shuningdek, yangi dizaynlar, mahsulotlarning ekologik tozaligi
yoki ularning energiya samaradorligini oshirishga qaratilgan bo‘lishi mumkin.
Mahsulot innovatsiyalari bozor talablarini qondirish bilan birga,
iste’molchilarning ehtiyojlarini yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi va
yangi biznes imkoniyatlarini yaratadi. Shuningdek, bunday loyihalar ishlab
chiqaruvchi kompaniyalar uchun yangi raqobat ustunliklarini yaratadi va bozorni
kengaytirish imkonini beradi.
2. Jarayonga yo‘naltirilgan innovatsiyalar
Jarayonga yo‘naltirilgan innovatsiyalar ishlab chiqarish yoki xizmat
ko‘rsatish jarayonlarini optimallashtirish va samaradorligini oshirishga
yo‘naltirilgan loyihalardir. Ushbu loyihalar odatda texnologik yangiliklar yoki
ishlab chiqarish jarayonlarining takomillashtirilishi orqali amalga oshiriladi.
Jarayon innovatsiyalari, masalan, yangi ishlab chiqarish liniyalarini joriy etish,
avtomatlashtirish yoki raqamli texnologiyalarni integratsiya qilishni o‘z ichiga
oladi. Bu loyihalar ko‘pincha ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga,
resurslardan samarali foydalanishga, va sifatni yaxshilashga yordam beradi.
Jarayonga yo‘naltirilgan innovatsiyalar nafaqat ishlab chiqarish, balki xizmat
ko‘rsatish sohalarida ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, tibbiyot yoki ta’lim
6

Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi inflyatsiyaning yuzaga kelish
sabablari, rivojlanish omillari va O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’sirini o‘rganishdan
iboratdir. Ishda shuningdek, milliy innovatsion tizimning inflyatsiya darajasini
pasaytirishdagi roli ham tahlil qilinadi.
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Inflyatsiyaning turli turlarini va uning iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rnini
o‘rganish;
2. O‘zbekistonda inflyatsiyani kamaytirish uchun amalga oshirilgan
choratadbirlarni tahlil qilish;
3. Innovatsion tizimning inflyatsiya darajasini pasaytirishdagi rolini
aniqlash;
4. Inflyatsiya va innovatsion rivojlanish o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatish.
Kurs ishining predmeti – inflyatsiyaning iqtisodiy rivojlanishga ta’siri va
O‘zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya darajasining pasaytirilishi yo‘llari,
shuningdek, innovatsion tizimning bu jarayondagi roli.
Kurs ishining obyekti – O‘zbekiston iqtisodiyoti va uning innovatsion
tizimi.
Kurs ishining tuzilishi uch bobdan iborat bo‘lib, birinchi bobda
inflyatsiyaning turlari va uning iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni, ikkinchi bobda
O‘zbekistondagi inflyatsiya ko‘rsatkichlari va uning kamaytirish choratadbirlari,
4

ko‘pincha yangi xizmatlar, dasturlar yoki tizimlarni joriy etishni o‘z ichiga oladi,
masalan, ekologik toza texnologiyalar, ijtimoiy muhofaza tizimlari, ta’lim va
sog‘liqni saqlash sohasida yangiliklar.
Ijtimoiy innovatsiyalar, shuningdek, ijtimoiy tenglik, barqarorlik va ekologik
muammolarni hal qilishga qaratilgan bo‘lib, jamiyatning turli qatlamlari orasidagi
farqni kamaytirishga yordam beradi. Bunday loyihalar nafaqat iqtisodiy, balki
ijtimoiy rivojlanishga ham katta ta’sir ko‘rsatadi.
Innovatsion loyihalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi ko‘p jihatdan
risklarga bog‘liq bo‘lib, bu risklar ularning iqtisodiy va ijtimoiy ta’sirini aniqlashda
muhim o‘rin tutadi. Innovatsion loyihalarni boshqarishda bu risklarni tahlil qilish
va ularni minimallashtirish uchun samarali strategiyalar ishlab chiqish zarurdir
1.2. Innovatsion loyihalarni amalga oshirish usullari va metodlari
Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda samarali usullar va metodlar
tanlash ularning muvaffaqiyatli bajarilishi uchun juda muhimdir. Innovatsion
loyiha amalga oshirish jarayonida bir nechta asosiy yondashuv va
metodologiyalarni qo‘llash mumkin. Ushbu metodlar loyihaning turiga, resurslar
mavjudligiga, vaqt cheklovlariga va kutilayotgan natijalarga qarab tanlanadi.
Quyida innovatsion loyihalarni amalga oshirishda keng qo‘llaniladigan asosiy
usullar va metodlar keltirilgan:
8

Tarmoqlarni boshqarish – Innovatsion tizimlar ko‘pincha bir nechta alohida
elementlardan iborat bo‘ladi. Ularni birlashtirish va o‘zaro aloqalarni boshqarish
uchun tarmoq yondashuvlari qo‘llaniladi.
Yangi texnologiyalarni integratsiya qilish – Innovatsion loyihalarda yangi
texnologiyalarni tizimga integratsiya qilish muhim rol o‘ynaydi. Bu orqali yangi
ishlab chiqarish jarayonlarini joriy etish va yangi mahsulotlarni ishlab chiqish
jarayonini soddalashtirish mumkin.
3. Risklarni boshqarish metodlari
Innovatsion loyihalar ko‘pincha yuqori risklarni o‘z ichiga oladi, chunki ular
yangi g‘oyalar va texnologiyalar asosida amalga oshiriladi. Shu sababli, risklarni
boshqarish metodlari loyihaning muvaffaqiyatli bajarilishi uchun zarurdir.
Risklarni boshqarish metodlari quyidagilarga asoslanadi:
Risklarni identifikatsiya qilish – Loyiha boshlanganidan oldin, ehtimoliy
xavflar va tavakkalchiliklarni aniqlash muhimdir.
Risklarni baholash – Risklarni baholash, ularning ta’sirini va ehtimolini
aniqlash orqali loyiha boshqaruvchilariga qaysi xavflarga ko‘proq e'tibor berish
kerakligini belgilash imkonini beradi.
Risklarni kamaytirish strategiyalari – Loyiha davomida yuzaga keladigan
xavflarni minimallashtirish uchun samarali strategiyalar ishlab chiqish zarur.
Bunga tavakkalchiliklarni kamaytirish, ularni diversifikatsiya qilish yoki yangi
texnologiyalarni joriy etish kiradi.
10

4. Riskni qabul qilish (acceptance)
Ayrim hollarda risk darajasi juda past bo‘lsa yoki uni bartaraf etish
xarajatlari yuqori bo‘lsa, loyiha ijrochilari riskni ongli ravishda qabul qilishadi. Bu
holatda, ehtimoliy zarar miqdori hisobga olinadi va zaxira rejalar ishlab chiqiladi.
Bu usul kam xarajatli bo‘lsada, ehtiyotkorlikni talab qiladi.
5. Riskni sug‘urtalash (insurance)
Ayniqsa moliyaviy va ishlab chiqarish risklari uchun qo‘llaniladigan
strategiyalardan biri bu – sug‘urtalashdir. Bu orqali kutilmagan hodisalarda zarar
sug‘urta kompaniyasi tomonidan qoplab beriladi. Bu strategiya loyihaning
barqarorligini oshiradi.
Risklarni boshqarish samaradorligi
Risklarni boshqarish strategiyalarining samaradorligi bir nechta omillarga
bog‘liq:
Baholash aniqligi – riskni to‘g‘ri va aniq baholash strategiyani to‘g‘ri
tanlashda muhim rol o‘ynaydi.
Moslashuvchanlik – strategiyaning o‘zgaruvchan bozor va texnologik
sharoitlarga tez moslasha olishi.
Resurslar mavjudligi – moliyaviy, insoniy va texnik resurslarning yetarli
bo‘lishi strategiyaning amalda qo‘llanishiga ta’sir qiladi.
21

MUNDARIJA
1.1. Innovatsion loyihalarning mohiyati va tasnifi ........................................................................... 5
1.2. Innovatsion loyihalarni amalga oshirish usullari va metodlari .................................................. 8
1.3. Innovatsion loyihalarni boshqarishning iqtisodiy ahamiyati .................................................. 12
II BOB. INNOVATSION LOYIHALARDA IQTISODIY RISKNI BAHOLASH ............................................. 15
2.1. Innovatsion loyihalarda iqtisodiy risk tushunchasi va ularning turlari .................................... 15
2.2. Innovatsion loyihalarda risklarni baholash usullari ................................................................ 17
2.3. Risklarni boshqarish strategiyalari va ularning samaradorligi ................................................ 19
III BOB. OʻZBEKISTONNING MILLIY INNOVATSION TIZIMI VA UNING SHAKLLANISHI .................... 23
3.1. Oʻzbekistonda innovatsion rivojlanishning asosiy bosqichlari ................................................ 23
3.2. Milliy innovatsion tizimning tarkibi va ishtirokchilari ............................................................. 25
3.3. Milliy innovatsion tizimni takomillashtirish istiqbollari .......................................................... 28
XULOSA ......................................................................................................................................... 30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI .................................................................................... 34
2

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Abduvahobov, A. Inflyatsiya va uning iqtisodiy o‘sishga ta’siri (2020).
2. G‘ulomov, M. Innovatsion iqtisodiyot va uning rivojlanish omillari
(2019).
3. Mirziyoyev, Sh. Yangi O‘zbekiston: Innovatsion rivojlanish va iqtisodiy
barqarorlik (2021).
4. Kozlov, A., & Petrova, I. The Economics of Inflation: Theory and
Practice (2021).
5. Saidov, S. O‘zbekistonda inflyatsiya va uning makroiqtisodiy ta’siri
(2022).
6. Haydarov, A. Innovatsion rivojlanish: O‘zbekiston tajribasi va xalqaro
tahlillar (2020).
7. Soliev, D. The Role of Technological Innovations in Economic
Development (2018).
8. Murodov, I. Innovatsiyalar va iqtisodiy o‘sish: Nazariy va amaliy asoslar
(2019)
9. Kozlov, A., & Tsvetkova, E. Inflation and its Impact on Emerging
Economies (2022).
34

innovatsion g‘oyalarni moliyalashtirishga e’tibor qaratildi. Ammo bu davrda hali
to‘laqonli milliy innovatsion tizim shakllanmagan, institutsional baza zaif bo‘lgan.
3. Faol rivojlanish bosqichi (2017yildan hozirgi kungacha):
Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida olib borilayotgan islohotlar
natijasida innovatsion faoliyat yangi bosqichga ko‘tarildi. 2018yilda Innovatsion
rivojlanish vazirligi tashkil etilib, ilmfan, texnologiyalar va innovatsiyalarni
integratsiyalashgan tarzda boshqarish tizimi shakllandi.
Milliy innovatsion tizim tarkibida quyidagilar alohida ahamiyatga ega:
Ilmiytadqiqot muassasalari va oliy ta’lim muassasalari – innovatsion
g‘oyalarning manbai sifatida;
Startap va texnoparklar – innovatsion g‘oyalarni amaliyotga joriy qilishda
asosiy vosita;
Davlat grantlari va fondlar – moliyaviy rag‘batlantirish tizimi;
Xalqaro hamkorlik dasturlari – ilg‘or tajribalarni jalb qilish va transfer
texnologiyalarni rivojlantirish imkonini beradi.
Bundan tashqari, “Yangi O‘zbekiston – yangi taraqqiyot bosqichi”
konsepsiyasi doirasida 2030yilgacha mo‘ljallangan Innovatsion rivojlanish
strategiyasi qabul qilinib, innovatsiyalarni barcha iqtisodiy sohalarga joriy etish
maqsad qilib qo‘yilgan.
24

Bu usullar ilgari amalga oshirilgan shunga o‘xshash loyihalardan olingan
tarixiy ma’lumotlarga asoslanadi. Statistik tahlillar, regressiya modellari,
dispersiya tahlili va boshqa matematik yondashuvlar orqali risk ehtimollari
aniqlanadi. Mazkur usul aniq ma’lumotlarga tayanadi, lekin barcha loyihalar uchun
statistik baza mavjud bo‘lmasligi mumkin.
3. Ssenariylar tahlili
Ssenariylar tahlilida turli iqtisodiy, texnologik yoki siyosiy sharoitlarda
loyiha qanday natija berishini ko‘rsatadigan bir nechta muqobil rivojlanish yo‘llari
ishlab chiqiladi: optimistik, real va pessimistik ssenariylar. Har bir ssenariy asosida
loyiha natijalariga nisbatan xavf darajasi baholanadi. Bu yondashuv qaror qabul
qilishda samarali yordam beradi.
4. “Riskmuammolari daraxti” (Tree of Risks) usuli
Bu metodda loyiha bilan bog‘liq har bir xavf omili daraxtsimon shaklda
tasniflanadi. Har bir risk kichik bo‘laklarga ajratilib, ularning sabab va oqibatlari
aniqlanadi. Bu usul murakkab risklarni tushunarli va tuzilmaviy tahlil qilish
imkonini beradi.
5. MonteKarlo usuli
MonteKarlo simulyatsiyasi — bu tasodifiy sonlar asosida yuz minglab
ehtimoliy holatlarni modellashtirish orqali risklarni baholash usuli. Loyiha
natijalari bo‘yicha aniqlik kiritish va ehtimoliy ko‘rsatkichlar diapazonini
18

OAV, ilmiyommabop platformalar, seminar va forumlar – innovatsion
madaniyatni shakllantiradi.
Internet tarmog‘i, raqamli texnologiyalar – bilimlar almashinuvi va tezkor
kommunikatsiyani ta’minlaydi.
Milliy innovatsion tizim samarali ishlashi uchun ushbu barcha ishtirokchilar
o‘rtasida kuchli integratsiya, o‘zaro manfaat va barqaror hamkorlik bo‘lishi zarur.
Aynan shu tizimli yondashuv O‘zbekistonning innovatsion salohiyatini oshirib,
raqobatbardosh iqtisodiyot sari yo‘l ochadi.
3.3. Milliy innovatsion tizimni takomillashtirish istiqbollari
O‘zbekistonning barqaror va raqobatbardosh iqtisodiy o‘sishini ta’minlashda
innovatsion rivojlanish muhim strategik yo‘nalish sifatida e’tirof etilmoqda. Ammo
mavjud milliy innovatsion tizim (MIT) to‘liq shakllanib bo‘lmagan va uning
samaradorligini oshirish uchun muayyan islohotlar, institutsional o‘zgarishlar va
infratuzilmaviy takomillashtirish zarur. Shu bois, MITni takomillashtirishning
quyidagi istiqbollari dolzarb sanaladi:
1. Ilmfan va ishlab chiqarish integratsiyasini kuchaytirish
Innovatsiyaning asosiy manbai bo‘lgan ilmiy tadqiqotlarni ishlab chiqarish
bilan mustahkam bog‘lash lozim. Bu yo‘lda:
28

Bu bosqichlar orqali O zbekistonda innovatsion iqtisodiyot sariʻ
bosqichmabosqich harakat qilinmoqda. Endilikda esa, milliy innovatsion tizimni
institutsional va hududiy jihatdan mustahkamlash, xususiy sektor ishtirokini
kuchaytirish dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.
3.2. Milliy innovatsion tizimning tarkibi va ishtirokchilari
Milliy innovatsion tizim (MIT) – bu ilmiy g‘oyalarni amaliyotga joriy qilish,
texnologik yangiliklarni yaratish va tijoratlashtirish bilan shug‘ullanuvchi barcha
institutlar, tashkilotlar, tartiblar va resurslar majmuasidir. Ushbu tizim zamonaviy
iqtisodiyotning yurak urish nuqtasi bo‘lib, iqtisodiy o‘sish va raqobatbardoshlikni
ta’minlaydi.
O‘zbekistonda milliy innovatsion tizim izchil shakllanib bormoqda. Bu
tizimda ishtirok etuvchi barcha elementlar o‘zaro bog‘liq va muvofiqlashtirilgan
holda faoliyat yuritadi. Quyida MIT tarkibiy qismlari va ularning funksional roli
bayon etiladi:
1. Davlat boshqaruv institutlari
Bu guruhga Innovatsion rivojlanish vazirligi, Iqtisodiyot va moliya vazirligi,
Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi kabi muassasalar kiradi. Ular milliy
innovatsion siyosatni shakllantiradi, strategik maqsadlarni belgilaydi, tartibga
solish va moliyaviy ko‘mak funksiyalarini bajaradi.
Innovatsion rivojlanish agentligi – ilmiytexnik loyihalarni moliyalashtirish,
monitoring qilish va baholash bilan shug‘ullanadi.
25

10. Zakarov, U. O‘zbekistonda innovatsion tizim va davlat siyosati (2020).
35

Oliy ta’lim muassasalari, ilmiy markazlar va sanoat korxonalari o‘rtasida
klaster tizimi joriy qilinishi;
Amaliy tadqiqotlarga davlat grantlari ajratishning foydalanuvchiga
yo‘naltirilgan modeli tatbiq etilishi;
Ilmiy ishlanmalarning kommersiyalashtirilishini soddalashtiruvchi huquqiy
asoslar takomillashtirilishi zarur.
29

Monitoring va nazorat tizimi – risk boshqaruvi doimiy kuzatuvda bo‘lishi va
kerakli holatda darhol javob qaytarilishi kerak.
Innovatsion loyihalarda samarali risk boshqaruvi nafaqat zararni
kamaytiradi, balki investorlarning ishonchini oshiradi, loyiha natijalarining sifatini
yaxshilaydi va barqaror iqtisodiy o‘sish uchun mustahkam zamin yaratadi.
22

Shuningdek, har bir risk turi o‘ziga xos yondashuv va yechimlarni talab
qiladi. Masalan, moliyaviy risklarni kamaytirish uchun diversifikatsiyalash va
sug‘urtalash vositalari qo‘llanilishi mumkin, bozor risklarini kamaytirish esa
marketing tadqiqotlari va iste’molchi ehtiyojlarini aniqlash orqali amalga
oshiriladi.
2.2. Innovatsion loyihalarda risklarni baholash usullari
Innovatsion loyihalarda iqtisodiy risklarni aniqlash va ularni baholash –
loyiha samaradorligini oshirish, tavakkalchilikni kamaytirish hamda investorlar va
manfaatdor tomonlar uchun ishonchli muhit yaratishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Risklarni baholash loyihaning turli bosqichlarida – g‘oyani ishlab chiqishdan
tortib, tijoratlashuvgacha – amalga oshiriladi. Bu jarayonda turli xil usullar va
yondashuvlar qo‘llaniladi.
Innovatsion loyihalarda risklarni baholashning asosiy usullarini quyidagicha
tasniflash mumkin:
1. Ekspert baholash usuli
Ekspert baholash – bu tajribali mutaxassislar fikriga asoslangan holda risk
darajasini aniqlash usulidir. Ushbu yondashuvda, loyiha bilan bog‘liq barcha
xavfxatarlar ro‘yxatga olinib, mutaxassislar tomonidan har bir riskning yuzaga
chiqish ehtimoli va ta’sir darajasi ballar orqali belgilanadi. Bu usul sodda, tezkor
va arzon bo‘lsada, subyektivlikka moyil bo‘ladi.
2. Statistik usullar
17

KIRISH
Inflyatsiya – iqtisodiy o‘sish, barqarorlik va pulkredit siyosatining
samaradorligi uchun eng muhim omillardan biridir. Bu jarayon davlat
iqtisodiyotining tezkor o‘sishini ta’minlaydigan muhim mexanizm sifatida, ayniqsa
rivojlanayotgan mamlakatlar uchun dolzarb masaladir. Inflyatsiyaning oqibatlari
narxlar o‘sishiga, turmush darajasining pasayishiga va iqtisodiy barqarorlikning
yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, inflyatsiyaning haddan ortiq
oshishi iqtisodiyotda notenglik va ijtimoiy inqirozlarni yuzaga keltirishi ehtimoli
mavjud. Shu sababli, inflyatsiya masalasiga oid iqtisodiy tadqiqotlar
mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish strategiyasining ajralmas qismiga aylangan.
O‘zbekiston iqtisodiyotining zamonaviy rivojlanish bosqichida inflyatsiya
darajasi va uning iqtisodiy o‘sishga ta’siri masalalari o‘ta muhim ahamiyatga ega.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston hukumati inflyatsiyaning yuqori darajalarini
kamaytirish uchun turli choratadbirlarni amalga oshirdi. Biroq, inflyatsiya
masalasini to‘liq hal etish uchun ilmiy va amaliy jihatlarni chuqur o‘rganish zarur
bo‘lib qolmoqda.
Shuningdek, innovatsion rivojlanish ham inflyatsiyani boshqarish va
iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Innovatsiyalar, yangi
texnologiyalar va ilmiy ishlanmalar orqali ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish, resurslarni tejash va yangi bozorlar yaratish mumkin. Innovatsion
iqtisodiyotni rivojlantirish inflyatsiyaning qimmatli tomonlarini kamaytirishga
yordam beradi va mamlakatning raqobatbardoshligini oshiradi.
3

Innovatsion loyihalarni baholash va qo‘llabquvvatlash uchun ekspert
tizimlari shakllantirilishi lozim.
3. Texnoparklar va innovatsion infratuzilmani rivojlantirish
Yangi texnologiyalarni sinab ko‘rish, ishlab chiqish va ommalashtirish
uchun zamonaviy innovatsion makonlar talab etiladi:
Hududiy texnoparklar va ilmiyamaliy markazlar soni oshirilishi;
Innovatsion ekotizimlar (startapinkubatorlar, akseleratorlar)ni joriy etish va
rivojlantirish;
Innovatsion markazlarda faoliyat yurituvchi loyihalarga ijara, soliqqa oid
preferensiyalar berilishi maqsadga muvofiq.
4. Kadrlar salohiyatini oshirish va raqamli kompetensiyalarni rivojlantirish
Innovatsion faoliyat uchun yetuk kadrlar – eng muhim resurslardan biridir.
Shu sababli:
Oliy ta’lim muassasalarida innovatsion menejment, texnologik tadbirkorlik
yo‘nalishlari kuchaytirilishi;
Talaba va yosh olimlar uchun grant dasturlari va stajirovkalar yo‘lga
qo‘yilishi;
Raqamli texnologiyalar (AI, IoT, Big Data) bo‘yicha ixtisoslashgan kurslar
keng joriy qilinishi zarur.
32

aniqlashda juda samarali hisoblanadi, lekin kuchli texnik vositalar va dasturiy
ta’minot talab qiladi.
6. SWOT tahlili
SWOT tahlili (kuchli va zaif tomonlar, imkoniyatlar va tahdidlar)
innovatsion loyiha ichidagi ichki va tashqi omillarni baholash imkonini beradi. Bu
yondashuv orqali risklar tahdidlar va zaif tomonlar sifatida ajratilib, ularni qanday
bartaraf etish mumkinligi aniqlanadi.
Innovatsion loyihalarda risklarni baholashda bir nechta usul birgalikda
qo‘llanilishi mumkin. Masalan, dastlab ekspert baholash asosida risklar ro‘yxati
tuziladi, so‘ngra ssenariy tahlili orqali ularning turli sharoitlardagi ta’siri
o‘rganiladi va statistik yondashuv bilan tasdiqlanadi.
Risk baholash natijalari loyiha boshqaruviga bevosita ta’sir qiladi: bu
ma’lumotlar asosida qarorlar qabul qilinadi, resurslar taqsimlanadi, zaxira rejalar
ishlab chiqiladi va risklarni kamaytirish strategiyalari ishlab chiqiladi.
2.3. Risklarni boshqarish strategiyalari va ularning samaradorligi
Innovatsion loyihalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishda faqat risklarni
aniqlab baholashning o‘zi yetarli emas. Ularni boshqarish, kamaytirish yoki
butunlay oldini olish bo‘yicha aniq strategiyalar ishlab chiqilishi va amaliyotga
joriy etilishi lozim. Risklarni boshqarish jarayoni – bu rejalashtirish, tashkiliy
19

uchinchi bobda esa milliy innovatsion tizimning inflyatsiya darajasini
pasaytirishdagi rolini o‘rganish maqsad qilingan.
I BOB. INNOVATSION LOYIHALAR VA ULARNING IQTISODIY
AHAMIYATI
1.1. Innovatsion loyihalarning mohiyati va tasnifi
Innovatsion loyihalar bugungi iqtisodiyotda yangilik yaratish,
texnologiyalarni modernizatsiya qilish, yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab
chiqish, shuningdek, ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish orqali
iqtisodiy o‘sishni tezlashtiruvchi muhim omil hisoblanadi. Innovatsiyalar
iqtisodiyotda o‘sish va raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun zarurdir, chunki ular
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, yangi bozorlarni zabt etish va ijtimoiy
ehtiyojlarni qondirishga imkon yaratadi. Innovatsion loyihalar odatda yuqori
risklarni o‘z ichiga oladi, chunki ular ilgari sinovdan o‘tmagan g‘oyalar va
texnologiyalar asosida amalga oshiriladi. Shunday qilib, innovatsion loyihalar
iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda, yangi ishlash yo‘llarini yaratishda va
texnologik rivojlanishda katta ahamiyatga ega.
Innovatsion loyihalar mohiyatini yanada chuqurroq tushunish uchun, ularni
tasniflash muhimdir. Innovatsion loyihalar quyidagi asosiy turlarga ajratiladi:
1. Mahsulotga yo‘naltirilgan innovatsiyalar
Mahsulotga yo‘naltirilgan innovatsiyalar yangi mahsulotlar ishlab chiqish
yoki mavjud mahsulotlarni takomillashtirishga qaratilgan loyihalardir. Bunday
loyihalar ko‘pincha bozor ehtiyojlariga mos ravishda yangi mahsulotlarni ishlab
5

Shuningdek, boshqaruv orqali innovatsion loyihalarning ijtimoiy va ekologik
samaradorligi ham nazorat qilinadi. Masalan, atrofmuhitga kam zarar yetkazuvchi
texnologiyalar joriy qilinadi yoki aholining hayot sifatini yaxshilovchi xizmatlar
ishlab chiqiladi. Bu esa ijtimoiy barqarorlikni ta’minlab, uzoq muddatli iqtisodiy
yutuqlarni ta’minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, innovatsion loyihalarni samarali boshqarish
iqtisodiyotni texnologik rivojlantirish, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab
chiqarish, moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash va ijtimoiyiqtisodiy
farovonlikka erishishda muhim omil hisoblanadi.
14

sohasida jarayonlarni avtomatlashtirish, yangi metodologiyalarni ishlab chiqish
orqali xizmat ko‘rsatishning samaradorligini oshirish mumkin.
3. Texnologik innovatsiyalar
Texnologik innovatsiyalar yangi texnologiyalarni yaratish yoki mavjud
texnologiyalarni takomillashtirishga qaratilgan loyihalardir. Bunday loyihalar
ko‘pincha ilmiy tadqiqotlar, eksperimental ishlanmalar va yangi texnologiyalarni
joriy etish orqali amalga oshiriladi. Innovatsion texnologiyalar yangi usullarni,
texnikalarni, dasturiy ta’minotni yoki ilmiy tajribalarni ishlab chiqishga asoslanadi
va ular ko‘pincha yuqori darajadagi tavakkalchilikni o‘z ichiga oladi. Texnologik
innovatsiyalar asosan sanoatning har xil tarmoqlarida ishlatiladi, masalan,
avtomobilsozlik, elektrotexnika, tibbiyot, axborot texnologiyalari, biotexnologiya
va boshqa sohalarda.
Bunday loyihalar ilgari qo‘llanilmagan yangi texnologiyalarni ishlab chiqish
orqali bozorni qayta shakllantiradi va yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratadi.
Texnologik innovatsiyalar nafaqat yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab
chiqishda, balki mavjud tizimlar va jarayonlarni yanada samarali qilishda ham
muhim rol o‘ynaydi.
4. Ijtimoiy innovatsiyalar
Ijtimoiy innovatsiyalar jamiyatda mavjud bo‘lgan ijtimoiy yoki ekologik
muammolarni hal qilishga yo‘naltirilgan loyihalardir. Bunday loyihalar ijtimoiy
ehtiyojlarni qondirish, barqaror rivojlanishni ta’minlash, atrofmuhitni himoya
qilish yoki inson huquqlarini himoya qilishga xizmat qiladi. Ijtimoiy innovatsiyalar
7

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
"Sirtqi bo'lim" fakulteti
"Iqtisodiyot" kafedrasi
"Innovatsion iqtisodiyot" fanidan
KURS ISHI
Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda iqtisodiy
risklarni baholash
1

choralar ko‘rish, moliyaviy va texnik yechimlar orqali loyihani xavfsiz yuritish
vositasi hisoblanadi.
Innovatsion loyihalarda eng ko‘p qo‘llaniladigan risklarni boshqarish
strategiyalari quyidagilardan iborat:
1. Riskdan qochish (avoidance)
Bu strategiyada riskning o‘zi butunlay yo‘q qilinadi yoki loyiha doirasidan
chiqariladi. Masalan, texnologik noaniqligi yuqori bo‘lgan jarayonlardan voz
kechish, yoki xavfli bozor segmentlariga kirmaslik. Bu yondashuv riskni nolga
tushiradi, ammo innovatsiya imkoniyatlarining qisqarishiga olib kelishi mumkin.
2. Riskni kamaytirish (mitigation)
Riskni kamaytirish strategiyasi xavfning yuzaga kelish ehtimolini yoki ta’sir
darajasini kamaytirishga qaratilgan. Masalan, mahsulot ishlab chiqarishdan oldin
sinov versiyasini chiqish, texnologiyani bosqichmabosqich joriy etish, malakali
mutaxassislar jalb qilish va qo‘shimcha bozor tahlillarini o‘tkazish kabi
choratadbirlar kiradi.
3. Riskni taqsimlash (sharing)
Ushbu yondashuvda loyiha ishtirokchilari o‘rtasida risklar bo‘linadi.
Masalan, sheriklar bilan hamkorlikda ishlash, sug‘urta kompaniyalari bilan
shartnomalar tuzish yoki davlat tomonidan beriladigan kafolatlardan foydalanish
orqali risk yuki bir nechta tomonlarga taqsimlanadi. Bu investorlar va tadbirkorlar
o‘rtasidagi ishonchni kuchaytiradi.
20

III BOB. O ZBEKISTONNING MILLIY INNOVATSION TIZIMI VAʻ
UNING SHAKLLANISHI
3.1. O zbekistonda innovatsion rivojlanishning asosiy bosqichlari
ʻ
O zbekiston mustaqillikka erishgandan so ng, iqtisodiyotning barcha
ʻ ʻ
jabhalarida bo‘lgani kabi, innovatsion faoliyatni rivojlantirish ham dolzarb
yo‘nalishlardan biriga aylandi. Dastlabki yillarda innovatsiya haqida tushuncha
asosan ilmiytexnik taraqqiyot bilan bog liq bo‘lgan bo lsa, bugungi kunda u
ʻ ʻ
iqtisodiy o‘sishning muhim strategik omili sifatida e’tirof etilmoqda. Innovatsion
rivojlanish bosqichmabosqich tarzda shakllandi va ularni quyidagicha guruhlash
mumkin:
1. Boshlang‘ich bosqich (1991–2000 yillar):
Bu davrda iqtisodiy islohotlar asosan bozor infratuzilmasini shakllantirishga
qaratilgan bo‘lib, innovatsion faoliyat hali keng ko‘lamda rivojlanmagan. Ilmfan
tizimi sovet merosi asosida mavjud bo‘lib qolgan, ilmiy izlanishlar markazlashgan
va byudjetga qaram bo‘lgan. Innovatsiyalar faqat yirik sanoat korxonalari doirasida
olib borilgan va ularning tijoratlashuvi darajasi juda past bo‘lgan.
2. O‘tish bosqichi (2001–2016 yillar):
Bu davrda ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalar bo‘yicha ilk davlat dasturlari
ishlab chiqila boshladi. Ilmfan va ishlab chiqarish o‘rtasidagi aloqalarni
mustahkamlashga qaratilgan harakatlar kuchaydi. 2006 yildan boshlab “Fan va
texnologiyalarni rivojlantirish jamg‘armasi” tashkil etilib, ayrim sohalarda
23

Inflyatsiya va ishsizlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni izohlaydigan nazariyalar
(masalan, Filips egri chizig‘i) O‘zbekiston sharoitida ham muayyan darajada o‘z
isbotini topadi;
Innovatsion yondashuvlar, ayniqsa texnologik modernizatsiya, raqamli
iqtisodiyot va startaplar orqali iqtisodiyotga yangi impulslar berilishi — inflyatsion
bosimni kamaytirishga xizmat qiladi;
O‘zbekistonda milliy innovatsion tizimning shakllanishi va
bosqichmabosqich rivojlanishi ilmfan, ishlab chiqarish va davlat sektorining o‘zaro
hamkorligini ta’minlamoqda.
Yakuniy xulosa sifatida aytish mumkinki, inflyatsiyaga qarshi kurashish va
innovatsion rivojlanishni birbiriga bog‘liq strategik yo‘nalishlar sifatida qarash
lozim. Faqatgina puxta ishlab chiqilgan pulkredit siyosati va zamonaviy
texnologiyalarni keng joriy etish orqali barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash
mumkin bo‘ladi.
2. Xususiy sektor ishtirokini kengaytirish
Milliy innovatsion tizimda xususiy sektor ishtirokini kuchaytirish orqali
innovatsiyalarni bozorda joriy qilish imkoniyati oshadi:
Venchur investitsiyalarni rag‘batlantirish uchun soliq imtiyozlari joriy
etilishi;
Startaplar uchun moliyalashtirishning muqobil manbalari (kraudfanding,
angel investorlar) rivojlantirilishi;
31

Bu platformalar yosh innovatorlar va startap loyihalarga zarur infratuzilma,
maslahatlar, laboratoriyalar, ofis maydoni hamda tarmoq aloqalarini taqdim etadi.
Yashnobod, InnoTex, IT Park kabi texnoparklar bugungi kunda faol
ishlamoqda.
Biznes inkubatorlar – g‘oyadan mahsulotgacha bo‘lgan jarayonni
qo‘llabquvvatlaydi.
5. Moliyaviy institutlar va investorlar
Innovatsion faoliyat ko‘p hollarda yuqori darajadagi investitsiyalarni talab
qiladi. Shu bois, banklar, venchur fondlar, xususiy investorlar MIT tarkibida
muhim o‘rin tutadi.
Innovatsion rivojlanish jamg‘armalari – ilg‘or texnologiyalarni
moliyalashtiradi.
Xalqaro moliya institutlari – texnologik transfer va hamkorlik loyihalarini
qo‘llabquvvatlaydi.
6. Ijtimoiy infratuzilma va axborot muhiti
Innovatsiyalar samarali bo‘lishi uchun ularni targ‘ib qilish, bilim
almashinuvi va jamoatchilik ishtiroki ham muhim ahamiyatga ega.
27

ogohlantiruvchi choratadbirlar ishlab chiqiladi, bu esa zarar ehtimolini
kamaytiradi.
Ikkinchidan, loyiha boshqaruvi orqali investitsiyalar samaradorligi oshadi.
Innovatsion loyihalarga investitsiyalar jalb qilishda ularning qanchalik puxta
rejalashtirilgani, moliyaviy prognozlar aniqligi va boshqaruv tizimining
ishonchliligi muhim ahamiyatga ega. Investorlarga aniq va asosli strategik
yo‘nalish, foyda prognozi hamda xavf tahlilini taklif qilish orqali ularning
ishonchini qozonish mumkin.
Uchinchidan, innovatsion loyihalarni boshqarish natijasida yangi ish
o‘rinlari yaratiladi va iqtisodiy faollik ortadi. Loyiha doirasida yangi
texnologiyalar joriy qilinishi, mahsulotlar ishlab chiqarilishi yoki xizmatlar
ko‘rsatish orqali mehnat bozorida talab kuchayadi, bu esa umumiy iqtisodiy
faollikni oshiradi.
To‘rtinchidan, bunday loyihalar orqali iqtisodiyotda yuqori qo‘shilgan
qiymatga ega mahsulotlar ulushi ortadi. Innovatsion mahsulotlar an’anaviy
tovarlarga nisbatan qimmatroq bo‘lishi, eksport salohiyatini oshirishi mumkin. Bu
esa mamlakat savdo balansining ijobiy shakllanishiga xizmat qiladi.
Beshinchidan, innovatsion boshqaruv orqali strategik raqobatbardoshlikni
oshirish imkoniyati paydo bo‘ladi. Korxonalar bozorda mustahkam o‘rin egallash,
eksport imkoniyatlarini kengaytirish va texnologik ustunlikka ega bo‘lish orqali
global raqobatda muvaffaqiyat qozonadi.
13

4. Kreativ va dizayn asosidagi yondashuvlar
Innovatsion loyihalarda kreativ yondashuvlar va dizayn asosidagi fikrlash
ham muhimdir. Bu yondashuv loyihaning boshlang‘ich bosqichlarida yangi
g‘oyalarni yaratish va iloji boricha yangiliklarni qo‘llashga imkon beradi.
Dizayn fikrlash (Design Thinking) – Bu yondashuv foydalanuvchi
ehtiyojlarini inobatga olgan holda, innovatsion echimlarni ishlab chiqishga yordam
beradi. U ijodiy fikrlashni rivojlantirish, muammoni hal qilish uchun yangi
g‘oyalarni yaratish jarayonlarini o‘z ichiga oladi.
Kreativ ishlanmalar – Kreativ yondashuvlar innovatsion g‘oyalarni tezda
yaratish va yangi yechimlar ishlab chiqish imkoniyatlarini yaratadi.
5. Texnikiqtisodiy tahlil va proyektni moliyaviy baholash
Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda texnikiqtisodiy tahlil va moliyaviy
baholash muhim o‘rin tutadi. Loyihaning iqtisodiy samaradorligini oldindan
baholash, unga sarflanadigan resurslarni va kutilayotgan foydalarni hisoblash,
loyiha muvaffaqiyatining o‘zgarishlarga qanchalik moyilligini aniqlash uchun
zarurdir. Ushbu bosqichda quyidagi metodlar qo‘llaniladi:
ROI (Investitsiya rentabelligi) tahlili – Loyihaning iqtisodiy rentabelligini
baholash va uni amalga oshirishdan olinadigan foydalarni oldindan hisoblash.
NPV (To‘liq joriy qiymat) tahlili – Loyihani amalga oshirishning umumiy
moliyaviy foydasini hisoblash uchun qo‘llaniladi.
11

II BOB. INNOVATSION LOYIHALARDA IQTISODIY RISKNI
BAHOLASH
2.1. Innovatsion loyihalarda iqtisodiy risk tushunchasi va ularning
turlari
Zamonaviy iqtisodiyot sharoitida innovatsion loyihalar strategik ustuvor
yo‘nalishlardan biri sifatida qaralmoqda. Biroq bu kabi loyihalarni amalga
oshirishda tavakkalchilik darajasi ancha yuqori bo‘lib, ularning iqtisodiy jihatdan
barqaror va foydali bo‘lishi har doim ham kafolatlanmagan. Shu sababli, iqtisodiy
risk tushunchasi innovatsion faoliyatning ajralmas qismi sifatida o‘rganiladi.
Iqtisodiy risk – bu loyiha yoki faoliyatdan kutilgan iqtisodiy natijalarga
(daromad, foyda, rentabellik va boshqalar) erishmaslik ehtimoli bilan bog‘liq
noaniqlikdir. Innovatsion loyihalarda bu risklar ko‘pincha yangi texnologiyaning
ishonchliligi, bozor talabi, moliyalashtirish manbalari va tashqi iqtisodiy muhitga
bog‘liq holda yuzaga chiqadi.
Innovatsion faoliyatda iqtisodiy risklar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Bozor riski – loyiha mahsulot yoki xizmatining bozorga chiqishi bilan
bog‘liq tavakkalchiliklar. Masalan, yangi mahsulot iste’molchilarda kutgancha
talabga ega bo‘lmasligi yoki raqobatchilar tomonidan tezda nusxalanib, bozor
ulushi yo‘qotilishi mumkin.
2. Moliyaviy risk – loyiha uchun yetarli moliyaviy resurslarning mavjud
emasligi, kutilgan investitsiyalar kechikishi yoki umuman jalb etilmasligi bilan
15

1. Loyiha boshqaruvi metodologiyalari
Loyiha boshqaruvi metodologiyalari innovatsion loyihalarni samarali
boshqarish va amalga oshirish uchun zaruriy yondashuvlarni taqdim etadi. Ular
loyihaning barcha bosqichlarini rejalashtirish, bajarish va nazorat qilishni o‘z
ichiga oladi. Eng keng tarqalgan loyihalarni boshqarish metodologiyalari
quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
PMBOK (Project Management Body of Knowledge) – Loyihani
boshqarishning keng tarqalgan metodologiyasi bo‘lib, bu metodologiya loyihaning
barcha bosqichlarini, jumladan, rejalashtirish, bajarish, monitoring va nazorat
qilishni o‘z ichiga oladi.
Agile – Bu metodologiya o‘zgaruvchan muhitga moslashish, tezkor va
samarali natijalarga erishish uchun qo‘llaniladi. Ko‘pincha dasturiy ta'minot va
texnologik innovatsiyalar sohasida ishlatiladi.
Waterfall (Suv toshqini modeli) – Loyihaning har bir bosqichi ketmaket
amalga oshiriladi. Ushbu metodologiya an’anaviy va yuqori prognozli loyihalar
uchun qo‘llaniladi.
2. Innovatsion tizimlar va tarmoq yondashuvlari
Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda tizimli yondashuvlar muhim
ahamiyatga ega. Tizimli yondashuv innovatsiyalarning rivojlanishini va amalga
oshirilishini bir butun sifatida ko‘rib chiqadi va barcha resurslarni, vaqtni va
faoliyatlarni optimal tarzda boshqarishni nazarda tutadi. Bu yondashuvda:
9

XULOSA
Kurs ishida inflyatsiya hodisasi va innovatsion rivojlanish o‘rtasidagi
iqtisodiy munosabatlar tizimli tarzda o‘rganildi. Tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatadiki, inflyatsiya — bu nafaqat narxlar o‘sishi, balki butun iqtisodiy
tizimning nomutanosibligi, pulkredit siyosatidagi uzilishlar va bozor
mexanizmlarining izchillik bilan ishlamasligining ifodasidir. Ayniqsa,
rivojlanayotgan davlatlar, jumladan O‘zbekiston uchun inflyatsiya masalasi
iqtisodiy barqarorlik va aholining turmush darajasiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi
omildir.
O‘zbekiston tajribasi asosida olib borilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki,
so‘nggi yillarda inflyatsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha qator choratadbirlar
amalga oshirilib, pulkredit siyosati qat’iylashtirilgan, fiskal tartibintizom
kuchaytirilgan va narxlarni bozor mexanizmlariga mos ravishda erkinlashtirishga
bosqichmabosqich o‘tilmoqda. Shu bilan birga, innovatsion rivojlanish yo‘lida
ko‘rilayotgan harakatlar ham inflyatsiyani tizimli kamaytirish va iqtisodiy o‘sishni
rag‘batlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Tadqiqot davomida quyidagi xulosalarga kelindi:
Inflyatsiya — bu murakkab va ko‘p omilli hodisa bo‘lib, uning yuzaga
kelishi asosan pul massasining haddan ortiq oshishi, ishlab chiqarish hajmining
pasayishi, importga qaramlik va narxlarning sun’iy oshirilishi bilan bog‘liq;
30

5. Innovatsion madaniyat va muhitni shakllantirish
Yangi g‘oyalarni ilgari surish va qo‘llabquvvatlash muhitini yaratish ham
MIT muvaffaqiyati uchun zaruriy shart hisoblanadi:
Jamiyatda ilmfan va texnologiyaga hurmatni kuchaytirish bo‘yicha
mediakampaniyalar olib borish;
Innovatorlar uchun har yili respublika darajasida tanlovlar, ko‘rgazmalar,
mukofotlar tashkil etish;
Ilg‘or tajribalarni o‘rganish va jalb qilish uchun xalqaro hamkorlik
loyihalarini kengaytirish zarur.
33

bog‘liq xatarlar. Shuningdek, valyuta kurslarining o‘zgarishi yoki foiz
stavkalarining ko‘tarilishi ham moliyaviy riskni oshiradi.
3. Texnologik risk – yangi texnologiyaning ishlab chiqarishga
muvaffaqiyatli joriy etilmasligi yoki amaliyotda kutilganidek ishlamasligi.
Innovatsiyalar ko‘pincha tajriba va sinovlar talab qilgani uchun bu risk turi eng
muhimlaridan biridir.
4. Ishlab chiqarish riski – loyiha doirasida ishlab chiqarish jarayonlarining
o‘z vaqtida va samarali tashkil etilmasligi. Masalan, texnika va jihozlarning
yetkazib berilishidagi uzilishlar, malakali ishchi kuchi yetishmovchiligi, ishlab
chiqarish liniyasining nosozligi kutilmagan muammolarga olib kelishi mumkin.
5. Huquqiy va institutsional risklar – qonunchilikdagi o‘zgarishlar,
litsenziyalash, soliq siyosatidagi yangiliklar yoki hukumat siyosatining loyihaga
salbiy ta’siri bilan bog‘liq risklar. Bu holat O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan
davlatlarda ayniqsa dolzarbdir.
6. Ijtimoiypsixologik risklar – yangi mahsulot yoki xizmatga jamiyat
tomonidan nisbatan ishonchsizlik, o‘zgarishlarga qarshilik, madaniy moslashuv
darajasining pastligi bilan bog‘liq. Ayniqsa, sog‘liqni saqlash yoki ta’lim kabi
sohalarda innovatsiyalar kiritishda bu muammo ko‘proq kuzatiladi.
Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda ushbu risklarni oldindan aniqlash,
tahlil qilish va ular uchun mos boshqaruv mexanizmlarini ishlab chiqish muhim
ahamiyatga ega. Aynan shu yondashuv orqali loyiha ishonchliligi oshirilib,
investorlar va manfaatdor tomonlar uchun barqaror natijalar kafolatlanadi.
16

IRR (Ichki rentabellik darajasi) – Loyiha bo‘yicha moliyaviy samaradorlikni
baholash uchun ishlatiladi, bu investitsiyalarni qaytarish muddatini aniqlashga
yordam beradi.
Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda yuqoridagi metodlar va usullar
birgalikda qo‘llanilishi lozim. Loyihaning samarali boshqarilishi uchun bu
metodlarni muvofiqlashtirish, tahlil qilish va yangi yondashuvlarni qo‘llash zarur.
Shuningdek, innovatsion loyihalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun
yuqori malakali mutaxassislar va to‘g‘ri boshqaruv tizimi zarur.
1.3. Innovatsion loyihalarni boshqarishning iqtisodiy ahamiyati
Innovatsion loyihalarni boshqarish – bu faqatgina texnik va tashkiliy jarayon
emas, balki butun iqtisodiyotda raqobatbardoshlik, samaradorlik va barqaror
rivojlanish uchun hal qiluvchi omil hisoblanadi. Boshqaruv samarali tashkil
etilmasa, hatto eng yaxshi innovatsion g‘oyalar ham muvaffaqiyatsizlikka uchrashi
mumkin. Shu boisdan, innovatsion loyihalarni puxta rejalashtirish, amalga
oshirish, nazorat qilish va tahlil qilish orqali ularning iqtisodiyotdagi ijobiy ta’sirini
oshirish mumkin.
Birinchidan, innovatsion loyihalarni to‘g‘ri boshqarish orqali resurslardan
samarali foydalanish ta’minlanadi. Har qanday innovatsion loyiha cheklangan
vaqt, moliyaviy mablag‘, texnologik baza va inson resurslariga ega. Ushbu
resurslarni oqilona taqsimlash orqali ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi, foyda
esa oshadi. Boshqaruv jarayonida loyihada ehtimoliy risklar baholanib, oldindan
12

Davlat grantlari va subsidiyalari – innovatsion faoliyatni rag‘batlantirishning
asosiy vositasi hisoblanadi.
2. Ilmiytadqiqot va oliy ta’lim muassasalari
O‘zbekiston MITining eng muhim ishtirokchilaridan biri – ilmiy salohiyatga
ega universitetlar va ilmiytadqiqot institutlaridir. Bu yerda yangi g‘oyalar paydo
bo‘ladi, fundamental va amaliy tadqiqotlar olib boriladi.
Fanlar akademiyasi, ilmiy markazlar, tarmoq ilmiytadqiqot institutlari –
yangi texnologiyalarni ishlab chiqadi.
Oliy ta’lim muassasalari – innovator mutaxassislarni tayyorlaydi va ilmiy
izlanishlar markazi sifatida xizmat qiladi.
3. Biznes sektori (xususiy va davlat korxonalari)
Innovatsiyani amaliyotga joriy qiluvchi asosiy kuch – bu ishlab chiqaruvchi
va xizmat ko‘rsatuvchi korxonalardir. Ayniqsa, xususiy sektorning ishtiroki tizim
samaradorligini oshiradi.
Kichik biznes va startaplar – moslashuvchanligi va tezkor qaror qabul qilishi
bilan ajralib turadi.
Yirik korporatsiyalar – texnologik yangiliklarni tijoratlashtirish va global
bozorga chiqish imkoniyatiga ega.
4. Texnoparklar, innovatsion markazlar va inkubatorlar
26

Innovatsion loyihalarni amalga oshirishda iqtisodiy risklarni baholash

Купить