Innovatsiyalar va yangiliklar bozori: tarkibi, asosiy elementlari, o‘ziga xos xususiyatlari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	168.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	14 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

37 Продаж

Innovatsiyalar va yangiliklar bozori: tarkibi, asosiy elementlari, o‘ziga xos xususiyatlari

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
Mavzu: Innovatsiyalar va yangiliklar bozori: tarkibi, asosiy elementlari, o‘ziga xos
1

xususiyatlari
Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 3
1.Innovatsiyalarning mohiyati.Innovatsion faoliyat va uning natijalarini tijoratlashtirishning nazariy va
uslubiy asoslari ............................................................................................................................................ 5
2.Innovatsiya va tadbirkorlik.Innovatsiyalar va yangiliklar bozori tasnifi ................................................... 11
3.Iqtisodiyotni rivojlantirishdan innovatsiyalarning roli ............................................................................. 16
4. Innovatsiyalar va yangiliklar bozori bugungi kun holatining taxlili ......................................................... 24
5. O’zbekistonda innovatsiyalar va yangiliklar bozorini rivojlantirish istiqbollari ....................................... 29
Xulosa va takliflar ....................................................................................................................................... 46
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 47
Internet saytlar .......................................................................................................................................... 48
Ilovalar ....................................................................................................................................................... 49
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Innovatsion faoliyat to‘g‘risida 2020 yil 27
iyuldagi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, Ilm-fan va ilmiy faoliyat
to‘g‘risida”gi Qonun,O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22
yanvardagi “2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol tadbirkorlik,
innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga
oshirishga oid davlat Dasturi to‘g‘risida”gi prezident farmoni, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining «Iqtisodiyotni rivojlantirish va kambag‘allikni
qisqartirishga oid davlat siyosatini tubdan yangilash chora-tadbirlari to‘g‘risida»
2020 yil 26 martdagi PF-5975son Farmoni , «O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy
taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi hamda uning tizim tashkilotlari
faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida» 2020 yil 26 martdagi PQ-4653-son, «Aholini
tadbirkorlikka jalb qilish tizimini takomillashtirish va tadbirkorlikni
rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2020 yil 13 oktabrdagi
PQ-4862-son qarorlari, “O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy taraqqiyot va
kambag‘allikni qisqartirish vazirligi huzuridagi tadbirkorlikni rivojlantirish
agentligi faoliyatini samarali tashkil etish to‘g‘risida ” 2021 yil 17 fevraldagi
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori kabi myoriy hujjatlar
shular jumlasidandir. Ushbu hujjatlarni qabul qilishdan maqsad tadbirkorlik
faoliyatini rivojlantirish, yangi tadbirkorlarni vujudga keltirish va rivojlantirish
uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, innovatsion tizimning salohiyati va
samaradorligini oshirishga ko‘maklashish, innovatsiyalar uchun qulay bo‘lgan
normativhuquqiy, moliyaviy va axborot muhitini yaratishdan iborat. Shuningdek,
sanoatda raqobatbardoshlik va mahsuldorlikni oshirish, yuqori texnologiyali
mahsulotlar ulushini oshirishni rag'batlantirish, ishlab chiqarishni ko'paytirish va
ishlab chiqarish va eksport tarkibida ulushni oshirish, innovatsion texnologiyalar
va ilg'or boshqaruvni qo'llashni kengaytirishdir.
Bugun rivojlanishning innovatsion modellari va “aqlli” texnologiyalar
amalga oshirilayotgan mamlakatlar eng muvaffaqiyatli va barqaror hisoblanadi.
3

Bunday mamlakatlarning barqaror taraqqiyoti, ularning jahon bozorlarida
raqobatbardoshligi tabiiy resurslarni eksport qilish va jismoniy mehnatdan
foydalanishga emas, balki innovatsion g‘oyalar va ishlanmalarga asoslanadi.
Ushbu mamlakatlarda innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni
joriy etish bo‘yicha davlat strategiyasining ijrosi shartli ravishda “kelajak
vazirliklari” deb nomlanuvchi maxsus idoralar tomonidan amalga oshiriladi.
Innovatsion rivojlanish uchun mas’ul idoralarning asosiy vazifasi innovatsiya
va fan yutuqlarini keng joriy etish hisobiga mamlakatning iqtisodiy o‘sishi va
jahon bozorlaridagi raqobatbardoshligini ta’minlash hamda iqtisodiyotda
intellektual ulushning ko‘payishi hisoblanadi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari: Innovatsiyalarning mohiyati.Innovatsion
faoliyat va uning natijalarini tijoratlashtirishning nazariy va uslubiy asoslari.
O’zbekistonda innovatsiyalar va yangiliklar bozorini rivojlantirish istiqbollari
haqidagi malumotlarni umumlashtirish va qisqacha tavsiflash.
Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Innovatsiyalar va yangiliklar bozori bugungi
kun holati. Iqtisodiyotni rivojlantirishdan innovatsiyalarning roli.
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli
ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan
maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va
elektron manzillari keltirildi.
4

1. Innovatsiyalarning mohiyati.Innovatsion faoliyat va uning natijalarini
tijoratlashtirishning nazariy va uslubiy asoslari
Innovatsion konsepsiyani ilmiy muomalaga kiritgan va uning
xususiyatlarini keltirgan J. Shumpeter o‘zining “Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi”
(Theorie der Wirtschaftlichen Entwicklung, 1912) asarida allaqachon klassik bo‘lib
qolgan “beshta odatiy o‘zgarishlarni” aniqladi:
1.Iste’molchi hali tanish bo‘lmagan yangi mahsulotni yoki mavjud mahsulotlar
uchun yangi sifat darajasini joriy etish.
2.Ilmiy kashfiyotlarga asoslangan mahsulot yoki xom ashyoni
tijoratlashtirishning yangi usulini anglatadigan yangi ishlab chiqarish usullarini
joriy etish.
3.Ushbu bozor ilgari mavjud bo‘lganligidan qat’iy nazar, ma’lum bir
mamlakatning ma’lum bir sohasi tomonidan hali kirib kelmagan yangi bozorning
ochilishi.
4.Ushbu manbaning mavjudligidan yoki u yangi yaratilganligidan qat’iy
nazar, yana yangi xom ashyo yoki yarim tayyor mahsulotni qo‘lga oling.
5.Muayyan sanoatni tashkil qilishdagi o‘zgarishlarni amalga oshirish,
xususan, monopol mavqega ega bo‘lish (masalan, trestlarni yaratish orqali) yoki
uni yo‘qotish.
Ushbu ta’riflarning o‘ziga xos xususiyati va ahamiyati shundaki, J.
Shumpeter tomonidan ishlab chiqarish sohasidagi yangiliklarni nafaqat
texnologiyada, balki ishlab chiqarishni tashkil etishda hamda tadbirkorning ongli
faoliyati natijasi bo‘lgan sifat o‘zgarishlarda ham ko‘rish mumkin. J.
Shumpeterning fikriga ko‘ra, innovatsiya - bu tadbirkor tomonidan amalga
oshiriladigan ishlab chiqarish sharoitlari va omillarining yangi kombinatsiyasi
(“yangi kombinatsiya”).
Xalqaro standartlarga muvofiq, innovatsiya quyidagi shakllarda mujassam bo‘lgan
yangilikning yakuniy natijasi sifatida belgilanadi: 1
1
Abdusattarova X.M. Innovatsiya strategiyasi. O’quv qo’llanma - T.: TDIU, 2011.
5

1. Bozorlarga kiritilgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlar yoki
xizmatlar.
2. Yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonlar.
3. Ishlab chiqarishni tashkil qilishning amalda qo‘llaniladigan yangi
usullari.
Ko‘rib chiqilgan yondashuvlarni umumlashtirib, innovatsiyalar quyidagicha
tuzilishi mumkin:
 mahsulot yangiliklari (yangi mahsulotlar va xizmatlar);
 innovatsion jarayonlar (mikro darajada - yangi texnologik jarayonlar va ishlab
chiqarishni tashkil etish usullari; makro darajada - bozorlar tarkibini
o‘zgartirish va yangi bozorlarni yaratish).
Shunday qilib, iqtisodiy sohada yaratish faoliyatining yakuniy natijasi sifatida
innovatsion mahsulotlar va innovatsion jarayonlar bizning o‘rganishimiz ob’ekti
hisoblanadi .
2020-yilning 24-iyulida qabul qilingan “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi
qonun muvofiq “innovatsiya — fuqarolik muomalasiga kiritilgan yoki shaxsiy
ehtiyojlar uchun foydalaniladigan, qo‘llanilishi amaliyotda katta ijtimoiy-
iqtisodiy samaraga erishishni ta’minlaydigan yangi ishlanma”.
Innovatsion faoliyatni baholash. Innovatsiyalarni yoki innovatsion faoliyatni
baholashning ikkita asosiy darajasi mavjud: korxona darajasida va davlat
darajasida. Korxona darajasida innovatsion faoliyatni baholash alohida xodimlar
darajasiga bevosita bog‘liq; jamoaviy ishlarni baholash kichik va katta bo‘lgan
barcha kompaniyalarda amalga oshiriladi.
Kompaniyalarning innovatsion faoliyati darajasini baholash hisobotlarni
tuzish, seminarlar yoki ichki benchmarking (ya’ni o‘zini benchmark bilan
taqqoslash) o‘tkazish, tashqi maslahatchilarni jalb qilish orqali amalga oshirilishi
mumkin.
Korporativ baholashda kompaniyadagi innovatsiyalarning bir necha jihatlari,
xususan, moliyaviy natijalarni baholash, innovatsion jarayonlarning samaradorligi,
xodimlarning qaytishi va motivatsiya darajasi, shuningdek iste’molchilar uchun
6

yaratilgan qiymat bilan bog‘liq bo‘lgan muvozanatli ko‘rsatkichlar falsafasidan
faol foydalaniladi.
Siyosiy darajada innovatsiyalarni baholash ko‘proq ma’lum bir yangiliklarga
asoslangan mamlakat yoki mintaqaning raqobatbardosh afzalliklariga qaratilgan.
Rivojlanish uchun Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (OECD) tomonidan yaratilgan
Oslo qo‘llanmasida (1992) mahsulot va jarayonlar innovatsiyalarini baholash
uchun standartlashtirilgan metodologiyalar mavjud. Mazkur Oslo qo‘llanma
Frascati (1963) bir hujjatga qo‘shimcha hujjat deb qaraladi ya’ni, tadqiqot va
rivojlantirish (R & D) statistika yig‘ish metodologiyasi uchun asos vazifasini
bajaradi.
Siyosiy darajada innovatsiyalarni baholash ko‘proq ma’lum bir yangiliklarga
asoslangan mamlakat yoki mintaqaning raqobatbardosh afzalliklariga qaratilgan.
Rivojlanish uchun Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (OECD) tomonidan yaratilgan
Oslo qo‘llanmasining (1992) mahsulot va jarayonlar innovatsiyalarini baholash
uchun standartlashtirilgan metodologiyalari mavjud. Oslo qo‘llanmasi Frascati
qo‘llanmasiga qo‘shimcha hujjat (1963) bo‘lib, tadqiqot va ishlanmalar (R&D)
statistikasini yig‘ish metodologiyasi uchun asos sifatida yaratadigan hujjat deb
qaraladi. 2
Frascati qo‘llanmasi. 1963-yil iyun oyida OECD ekspertlari NESTI (ilmiy
va texnologik ko‘rsatkichlar bo‘yicha milliy ekspertlar) deb nomlangan guruh bilan
uchrashdilar. Uchrashuv Italiyaning Frascati shahridagi (Rim viloyati) Villa
Falconierida bo‘lib o‘tadi. Ushbu uchrashuv natijasi sifatida Frascati ya’ni, rasmiy
ravishda ilmiy tadqiqotlarni baholash va eksperimental ishlab chiqishni baholash
bo‘yicha amaliy standartlari deb nomlangan qo‘llanmasi yaratiladi. Shuni
ta’kidlash kerakki, hujjatni yaratishda asosiy rolni innovatsiyalar nazariyasining
zamonaviy mafkurachilaridan biri Kristofer Freeman o‘ynagan. Shundan beri
hujjat bir necha bor qayta nashr etildi. Oxirgi marta 2002-yilda 6-nashri chiqarildi.
Frascati qo‘llanmasi ilm-fan va texnologiyalarning iqtisodiy taraqqiyotdagi rolini
tushunish uchun zarur asoslarni taqdim etadi. Hujjatda keltirilgan ta’riflar
2
AbernathyJ., Clark K.B. (1985) Innovation: Mapping the winds of creative destruction.
7

(xususan, asosiy tadqiqotlar, eksperimental tadqiqotlar, tadqiqotchilar, texnik
xodimlar, yordamchi xodimlar) xalqaro e’tirofga sazovor bo‘ldi va fan va
texnologiya siyosatini muhokama qilish uchun umumiy til bo‘lib xizmat qildi.
Oslo rahbariyati. Innovatsiyalarning mohiyati doimiy ravishda o‘zgarib
turadi, shuning uchun ushbu o‘zgarishlarni aks ettiruvchi zamonaviy
ko‘rsatkichlarga doimo ob’ektiv ehtiyoj mavjud bo‘ladi. 1980-1990-yillar
davomida innovatsiyalarni tahlil qiladigan analitik modellarni yaratish bo‘yicha
ulkan ishlar amalga oshirildi. 1992-yilda Oslo qo‘llanmasining birinchi nashri
sanoatda sodir bo‘layotgan texnologik mahsulot va texnologik yangiliklarga
bag‘ishlangan holda yaratildi. Qo‘llanma biznes sohasidagi innovatsiyalarning
mohiyati va ta’sirini keng miqyosda baholash uchun muhim vositaga aylandi,
xususan Yevropa Komissiyasining innovatsiyalar to‘g‘risidagi hisoboti tuzildi.
1997-yilda xizmatlar sohasini o‘z ichiga olgan Oslo qo‘llanmasining ikkinchi
nashri chiqdi. OECD va Eurostat tomonidan birgalikda nashr etilgan uchinchi
nashr 2005-yilning oktabr oyida chiqdi. Mazkur nashr marketing va ishlab
chiqarish yangiliklarini hamda texnologiyaga aloqador bo‘lmagan yangiliklarni
qamrab oldi.
So‘nggi 40 yil ichida NESTI mutaxassislari “Frascati oilasi” deb nomlangan
bir qator hujjatlar yaratdilar, uning tarkibida: tadqiqot va rivojlantirish (“Frascati
Guide”), innovatsiya (“Oslo Guide”), inson resurslari (“Kanberra qo‘llanmasi”)
bo‘yicha ko‘rsatmalar hamda to‘lovlar va patentlarning texnologik balansi mavjud.
Innovatsiyalarning xususiyatlari. Innovatsiyalarning mohiyati va
xususiyatlarini tushunishda “yangilik” va “innovatsiya” tushunchalarini aniq
ajratish juda muhimdir .
Yangilik - bu har qanday faoliyat sohasidagi (yangi bilim, usul, ixtiro)
fundamental, amaliy tadqiqotlar va ishlanmalarning rasmiylashtirilgan natijasidir.
Yangiliklarni amalga oshirish , ya’ni aniq bilimlarni qondirish va bozorni qabul
qilish uchun yangi bilimlarning amalda tatbiq etilishiga erishish uni innovatsiyaga
aylantiradi.
8

Innovatsiyalarning yangilikdan farqi shundaki, yangi mahsulot bozorga
kiradi, bozor tomonidan qabul qilinadi va kelajakda tijorat qiymatiga ega bo‘ladi.
Demak, innovatsiya yangilikni amalda qo‘llashni anglatadi ya’ni, yangi mahsulot
yoki texnologiya yaratilsa, mehnatni tashkil etish yoki boshqarishning yangi
konsepsiyasi ishlab chiqiladi va hokazo. Bu yangiliklarning barchasi o‘z
qo‘llanishini topa olmasa, innovatsiya hisoblanmaydi.
Yaratilgan yangiliklar innovatsiyalarning qaysi turiga tegishli bo‘lmasin,
ularni birlashtiradigan umumiy xususiyatlar mavjud. Ushbu xususiyatlarni
shakllantirsak, ular bir vaqtning o‘zida ko‘rib chiqilayotgan mahsulotlarning
(xizmatlar, jarayonlar) innovatsiyalar sifatida tan olinishi uchun xizmat qiladi.
Birinchidan, joriy qilingan barcha mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar yangi
(yoki sezilarli darajada yaxshilangan) bo‘lishi kerak.
Ikkinchidan, yaratilgan mahsulot ishlab chiqarishni tatbiq etish kabi
xususiyatga ega bo‘lishi kerak, bu esa ushbu yangilikni aniq mahsulotga o‘tkazish
uchun muayyan sharoit va imkoniyatlar mavjudligi bilan belgilanadi.
Uchinchidan, yaratilgan mahsulotning ajralmas va eng muhim xususiyati
iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlari va talablarini qondirish qobiliyatidir.
Boshqacha qilib aytganda, yaratilgan mahsulot bozor talabiga mos kelishi, savdoda
mavjud bo‘lishi va pirovardida ishlab chiqaruvchiga foyda keltirishi kerak.
Yuqoridagi barcha xususiyatlar yangilik uchun bir xil ahamiyatga ega ekanligini
ta’kidlaymiz:
1. ilmiy-texnik yangilik;
2. ishlab chiqarishda qo‘llanilishi;
3. tijoratning maqsadga muvofiqligi.
Mazkur xususiyatlarning birortasining yo‘q bo‘lishi innovatsiya
jarayoniga salbiy ta’sir qiladi. 3

Adabiyotda yangiliklarni yaratish jarayoni deb tushunadigan yondashuv
mavjud. Masalan, innovatsiya - bu “ixtiro yoki g‘oya iqtisodiy tarkibga ega
bo‘lgan jarayon” (B. Tviss) yoki “tadqiqot, loyihalash, yangi mahsulot,
3
Ergashxo‘jayeva Sh.J. Innovatsion marketing. Darslik. – T.: Cho‘lpon nomidagi NMIU, 2014.
9

texnologiya yoki tizim ishlab chiqarishni loyihalash, ishlab chiqish va tashkil etish
kabi faoliyatni o‘z ichiga olgan jarayon” (D. Messi, P. Kvintas, D. Uayld) va
boshqalar.
Shubhasiz, bu tushunchalar “innovatsiya” tushunchasi bilan chambarchas
bog‘liqdir. Ularni tavsiflash uchun o‘ziga xos kategoriya – “innovatsiyalarni
yaratish, o‘zlashtirish va tarqatish jarayoni”ning eng umumiy shakli bo‘lgan
“innovatsion jarayon” mavjud .
Bundan tashqari, ma’lum bir chalkashlik mavjud. “Jarayon” so‘zining ikki
tomonlama talqini ham kiritiladi ya’ni, ham “yaratish jarayoni...” , ham
“texnologik, tashkiliy va boshqaruv jarayoni”. Shuning uchun, bizning
fikrimizcha, “ innovatsiya” va “innovatsion jarayon” tushunchalarini bir-biridan
farqlash va ajratish zarur.
Innovatsion jarayon - bu ilmiy bilimlarni yangilikka aylantirish jarayoni
(g‘oyadan yakuniy mahsulotga va undan keyingi amaliy foydalanishga oid).
Innovatsiya jarayoni siklik ekanligini anglash kerak.
1-shakl. Innovatsion jarayonning modeli.
Shunday qilib, “Innovatsiya bir vaqtning o‘zida ikki olamda mavjud bo‘la
oladi, ya'ni texnologiya dunyosida va biznes olamida ”.
Zamonaviy globallashuv va barcha iqtisodiy jarayonlarning jadallashuvi
sharoitida innovatsion jarayon ham ma’lum o‘zgarishlarga duch kelmoqda:
10

Innovatsiya -
yangi mahsulot
( xizmat )
Novation;
Yangi g‘oya;
Yangi bilim
Innovatsiya
( yakuniy
natija)
Innovatsiyalar
ning diffuziyasi

Yangi mahsulotni (yoki
namunani) yaratish jarayoni Yangi mahsulotni
tijora tlashtirish jarayoni
Innovatsiya jarayoni

2. Innovatsiya va tadbirkorlik.Innovatsiyalar va yangiliklar bozori tasnifi
“Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi” shubhasiz J.Shumpeterning asosiy
asarlaridan biridir. Mazkur asar 1912-yilda Germaniyada nashr etilgan bo‘lib, unda
asosiy e’tibor ko‘proq “tadbirkorlar” deb atagan innovatsion shaxslar va ularning
atrof muhit inertligi o‘rtasidagi bog‘liqligiga qaratiladi (muallif keyinchalik o‘z
yondashuvini kengaytirib, yirik firmalarda ilmiytadqiqot ishlarini olib boradi).
Innovatsion muhitda tadbirkorning o‘rni. J. Shumpeter tadbirkorlik
nazariyasini sezilarli darajada rivojlantirdi, innovatsion jarayonda tadbirkorning
roliga muhim urg‘u beradi. Iqtisodiy tahlil nazariyasida birinchi marta u iqtisodiy
sub’ektlarni (tadbirkorlarni) ikki turga ajratdi:
 Institutsional tuzilishdagi o‘zgarishlarga ta’sir ko‘rsatadigan, yangi
texnologiyalarni, mahsulotlarni va bozorlarni ishlab chiqadigan, ishlab
chiqaruvchilar hamda joriy etadigan eski firmalar yaratadigan yoki
zamonaviylashtiradigan novatorlar.
 Mavjud texnologiyalarni ekspluatatsiya qiluvchi, eski turdagi mahsulotlarni
ishlab chiqaradigan, tashkil etilgan firmalar doirasida faoliyat yuritadigan
hamda institutlarning o‘zgarmasligiga intilayotgan konservatorlar.
J.Shumpeterning ta’kidlashcha, tadbirkor-innovator ixtiro va innovatsiya
o‘rtasidagi bog‘liqlik mavjudligini tushunishi va faoliyati iqtisodiyotni
rivojlantirishni sifat jihatdan o‘zgarishiga yordam berishi lozim . Innovator-
tadbirkorning iqtisodiyotdagi funksional roli nomutanosiblikka, bozorlarda
muvozanatsizlik holatini vujudga keltirishga olib keladi hamda tadbirkorlik foydasi
bilan bir qatorda unga qo‘shimcha super daromadlarni keltirib chiqaradi. Bu esa
zamonaviy fanda “innovatsion renta” va “innovatsion kvazi-renta” deb nomlanadi.
Ushbu kashfiyot bilan ularning faoliyat motivlari va bozordagi turli xil
raqobatbardosh xatti-harakatlarni o‘rganish bilan birga J. Shumpeter evolyutsion
iqtisodiy nazariyaning rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi. Bu iqtisodiy o‘sish
11

sabablarini tushunishda neoklassik nazariyadan tubdan farq qiladi. Masalan,
iqtisodiy o‘sishda tadbirkorlikning rolini izohlash jarayoni. 4
Iqtisodiy agentlarning novatorlar va konservatorlarga bo‘linishi evolyutsion
nazariyaning boshlang‘ich nuqtasidir. Neoklassik nazariya sharoitida iqtisodiy
o‘sish tadbirkorlar tomonidan emas, balki yalpi talab va taklifni davlat tomonidan
tartibga solishning samarali mexanizmlari bilan ta’minlanadi. Barcha iqtisodiy
sub’ektlar bir xil, shuning uchun ularda innovatsion omil priori(tajribadan olingan
bilim) mavjud emas.
Innovatsion faoliyat. Innovatsion faoliyat tushunchasi innovatsion jarayon
tushunchasi bilan chambarchas bog‘liqdir. Innovatsiya deganda g‘oyalarni (odatda
ilmiy izlanishlar va ishlanmalar natijalari yoki boshqa ilmiy-texnik yutuqlar)
bozorga kiritilgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotga, ijtimoiy xizmatlarga
yangicha yondashuv amalda qo‘llaniladigan yangi yoki takomillashtirilgan
texnologik jarayonga aylantirish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat turi tushuniladi.
Xalqaro statistika amaliyotida qabul qilingan innovatsiyalarni
statistik o‘rganish metodologiyasining asosiy qoidalari Frascati qo‘llanmasida
keltirilgan.
Innovatsiyalar tasnifi
Innovatsiyalarning har xil turlarini ishlab chiqish, amalga oshirish va tarqatishning
o‘ziga xos xususiyatlari mavjud va shunga muvofiq ravishda innovatsiyalarni
boshqarishda o‘ziga xos yondashuvlarni talab qiladi. Binobarin, yangiliklarni
tasniflash masalasi nafaqat nazariy, balki sezilarli darajada amaliy ahamiyatga ega.
Shuning uchun ham innovatsiyalarni boshqarish innovatsiyalarning tipologiyasiga,
ularning turli muhim asoslari, mezonlari, parametrlari bo‘yicha tasnifiga
asoslangan bo‘ladi.
“Innovatsiya” tushunchasi ko‘p marta ta’kidlab o‘tilganidek, shu qadar
ko‘p qirraliki, uning ta’rifi bo‘yicha ham, turli sohalarda namoyon bo‘lishining
tasnifi va shakllari to‘g‘risida hamon ilmiy munozaralar davom etmoqda.
4
Soliyev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: Iqtisod-Moliya, 2010.
12

Keling, ularning eng muhimlarini tavsiflaylik. Avvalo, innovatsiyalarni
yangilik darajasi bilan farqlash kerak. 1971-yilda Nobel mukofoti sovrindori
Simon Kuznets o‘zining asarlarida bir marta yuz beradigan inqiloblarni belgilash,
eng chuqur o‘zgarishlarga olib borish va yangi texnologik yoki iqtisodiy ishlab
chiqarish uslubiga o‘tishni belgilash uchun “davriy yangiliklar” tushunchasini
kiritgan. Uning fikriga ko‘ra, butun iqtisodiy tarixni “iqtisodiy davrlarga ajratish
mumkin, ularning har biri o‘ziga xos o‘sish xususiyatlari bilan epoxal yangilik
bilan belgilanadi”.
Bunday epoxatik yangiliklar qatoriga XVIII asr oxiridan boshlab yuzaga
kelgan sanoat inqilobi va uning yadrosi, o‘sishning yangi manbai – “ilgari mavjud
bo‘lganlarga qaraganda texnologiyani rivojlantirish imkoniyatlarini ko‘p marta
yaratgan” zamonaviy ilm-fanning paydo bo‘lishi kiradi [5.4]. Davriy yangiliklarga
misol qilib chorvachilik va dehqonchilikni rivojlantirish, yozuvning paydo bo‘lishi,
o‘qotar qurollar va termoyadro qurollarini ixtiro qilish, davlatni yaratish,
globallashuvning tarqalishini keltirish mumkin.
Jamiyatning tarixiy davrlari tutashganda, uning bir bosqichdan ikkinchi
bosqichga o‘tishida yuz beradigan o‘zgarishlarning asosini zamon yaratuvchi
yangiliklar va ularning potensialini ro‘yobga chiqaradigan asosiy yangiliklar
to‘lqini tashkil etadi.
Innovatsiya nazariyasiga asosiy hissa nemis olimi G.Mensch tomonidan
kiritilgan bo‘lib, u innovatsiyalarni uchta katta guruhga ajratdi: asosiy,
takomillashtiruvchi va soxta innovatsiyalar.
Asosiy innovatsiya - ilgari ko‘rilmagan xususiyatlarga ega bo‘lgan yoki
ma’lum bo‘lgan, lekin ishlashi yoki narxi jihatidan sezilarli darajada yaxshilangan
mahsulot, jarayon yoki xizmat yotadi.
Ushbu tub innovatsiyalar jarayoni, mahsulotlar yoki xizmatlarda shunday jiddiy
o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi-ki, ular mavjud bozorlarni yoki sohalarni
o‘zgartiradi yoki yangi bozorlar va sanoatlarni yaratadi. Masalan, internet tufayli
elektron biznes yuzaga keldi.
13

So‘nggi asrlarda asosiy innovatsiyalarning to‘lqini har yarim asrda bir marta
keyingi texnologik tartibga o‘tish davrida (quyida ko‘rib chiqing), Kondratev sikli
va jamiyatning boshqa sohalarida hukmron bo‘lgan jahon tsivilizatsiyasi (yoki
uning bosqichi), ishlab chiqarishning texnologik va iqtisodiy uslubi, ijtimoiy-
madaniy tizim va boshqa siyosiy doirada amalga oshirilgan tub o‘zgarishlar
kuzatildi.
Takomillashtiruvchi innovatsiyalar. Innovatsiyalarni takomillashtirish asosiy
yangiliklarni ishlab chiqish va o‘zgartirishga qaratilgan bo‘lib, ularnikiga
qaraganda ancha ko‘p, ammo ular juda kam yangi va hayotiy aylanishiga ega.
Innovatsiyalarni takomillashtirish - bu kichik, inqilobiy bo‘lmagan
o‘zgarishlar, asosan oldindan taxmin qilinadigan va mavjud bilimlar, mahsulotlar
hamda texnologiyalar tomonidan belgilanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida G.Menschning fikriga ko‘ra, har doim
innovatsiyalarni takomillashtirishga ustunlik beriladi - bu eng kam talabga javob
beradigan va odatda arzonroq ham. Aynan takomillashtirilgan yangiliklarni amalga
oshirish orqali jamiyatning turli sohalarida tadbirkorlik va yangilik ruhi
rivojlanadi.
Arzimagan modifikatsiyalarga (soxta-innovatsiyalar) quyidagilar kiradi:
a) dizayndagi o‘zgarishsiz qoldirilgan va mahsulot parametrlariga,
xususiyatlariga, tannarxiga, shuningdek tarkibiga kiritilgan materiallar va tarkibiy
qismlarga yetarlicha sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydigan, mahsulotdagi kichik texnik
yoki tashqi o‘zgarishlar;
b) hozirgi talabni qondirish va kompaniyaning daromadlarini oshirish
maqsadida ushbu korxonada ilgari ishlab chiqarilmagan, ammo bozorda
allaqachon ma’lum bo‘lgan mahsulotlar ishlab chiqarishni o‘zlashtirish orqali
mahsulot turlarini kengaytirish.
Soxta innovatsiyalar . Soxta innovatsiyalar qoida tariqasida tizim hayot
siklining so‘nggi bosqichida keng tarqalgan bo‘lib, u asosan o‘z potentsialini
tugatgan, ammo iloji boricha ilg‘or tizim bilan almashtirishga har qanday yo‘l
bilan qarshilik ko‘rsatmoqda.
14

Buzuvchi innovatsiya. Kompaniyalarda innovatsion rivojlanish
jarayonlarining tezligi ko‘pincha iste’molchilarning taklif etilayotgan mahsulot
yoki xizmatning yangi yaxshilanishlarini sezish qobiliyatidan oshib ketadi.
Natijada, ushbu kompaniyalar mahsulotlari juda murakkab, juda qimmat va
“hiyla-nayrang” bo‘lib, keng iste’molchilar auditoriyasi tomonidan yetarli darajada
qabul qilinmaydi. “Barqaror innovatsion rivojlanish” yo‘lidan boradigan
kompaniyalar ushbu yo‘lni bozorda muvaffaqiyatga erishishning asosiy usuli
sifatida tushunishlari bilan izohlanadi: eng talabchan iste’molchilar auditoriyasi
uchun maksimal narxlarni belgilab, kompaniya eng yuqori daromadni oladi.
Shu tariqa kompaniyalar eng kata va eng quyi bozor segmentiga “buzuvchi
innovatsiyalar”ga yo‘l ochadilar. Buzuvchi yangilik ilgari mahsulot yoki xizmatga
kirish imkoniyati bo‘lmagan iste’molchilar guruhini taqdim etadi, chunki narx juda
yuqori yoki undan foydalanish juda qiyin bo‘ladi.
Mavjud bo‘lishining dastlabki bosqichlarida xatarli biznesning quyidagi
xususiyatlari mavjud:
a) quyi yalpi foyda;
b) torqoq maqsadli bozor segmentlari;
c) mavjud yechimlarga qaraganda unchalik jozibali ko‘rinmaydigan
oddiy mahsulotlar va xizmatlar (an’anaviy ko‘rsatkichlar bo‘yicha).
Dastlabki yoqimsizlik sababli, bozorda mavjud bo‘lgan firmalar ushbu
segmentlarga kirmaydilar, buning natijasida esa o‘z bizneslariga putur yetkazishi
mumkin bo‘lgan yangi raqobatchilar uchun o‘rin ajratiladi. Buzuvchi yangilik
shuning uchun ham bozordagi qadriyatlar munosabatini o‘zgartiradi.
Buzuvchi texnologiyalar va ular buzadigan bozorlarga misollar:
Innovatsiyalarning muhim tavsifi ularni texnologik parametrlarga qarab
mahsulot va texnologik qismlarga bo‘linishidir.
Mahsulot innovatsiyasi texnologik jihatdan yangi yoki takomillashtirilgan
mahsulotlarni joriy etishni o‘z ichiga oladi.
Texnologik jihatdan yangi mahsulot (mahsulotning tubdan yangilanishi) - bu
texnologik xususiyatlari (funksional xususiyatlari, dizayni, shuningdek ishlatilgan
15

materiallar va tarkibiy qismlarning tarkibi) yoki ulardan foydalanish maqsadga
muvofiq yangi yoki ilgari ishlab chiqarilgan o‘xshash mahsulotlardan sezilarli
darajada farq qiladigan mahsulot. 5
Bunday innovatsiyalar prinsipial yangi texnologiyalarga yoki ularning yangi
qo‘llanilishidagi mavjud texnologiyalar kombinatsiyasiga asoslangan bo‘lishi
mumkin.
Texnologik jihatdan takomillashtirilgan mahsulot (Oslo yo‘riqnomasi
terminologiyasida - mahsulotga qo‘shimcha ravishda yangilik kiritish) - bu yanada
samarali komponentlar va materiallardan foydalanish, bir yoki bir qator texnik quyi
tizimlarning qisman o‘zgarishi (murakkab mahsulotlar uchun) yordamida sifat yoki
xarajat xususiyatlari sezilarli darajada yaxshilangan mavjud mahsulot.
Jarayon innovatsiyasi texnologik jihatdan yangi yoki sezilarli darajada
takomillashtirilgan ishlab chiqarish jarayonlarini (usullarini) ishlab chiqish va
amalga oshirishni o‘z ichiga oladi.
Ushbu turdagi innovatsiyalar yangi ishlab chiqarish uskunalari, ishlab
chiqarish jarayonini tashkil etishning yangi usullari yoki ularni birlashtirishga,
shuningdek tadqiqot va tajribakonstruktorlik natijalaridan foydalanishga
asoslangan bo‘lishi mumkin.
Bunday innovatsiyalar odatda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga
yoki korxonada mavjud bo‘lgan mahsulotlarni uzatishga qaratilgan, ammo ba’zida
ular odatiy ishlab chiqarish usullari yordamida ishlab chiqarilishi yoki yetkazib
berilishi mumkin bo‘lmagan texnologik yangi yoki takomillashtirilgan
mahsulotlarni ishlab chiqarish va yetkazib berishni maqsad qilib qo‘yadi.
3.Iqtisodiyotni rivojlantirishdan innovatsiyalarning roli
Hozirgi vaqtda innovatsiyalar iqtisodiyotni rivojlantirishning eng xarakterli
xususiyatlaridan biriga aylanib bormoqda. Yaqinda bu nom ekzotik, noma'lum va
hatto professionallar orasida ham unchalik aniq bo'lmagan narsani eslatardi, ammo
endi innovatsiyaning o'zi ham, uning tushunchalari ham dunyoni tezda zabt
etmoqda. Innovatsion jarayonda jiddiy rol o'ynaydigan va innovatsiyalarni
5
Фатхуддинов Р . А . Инноватсионный менеджмент . Учебник ,– СПБ .: Питер , 2004
16

korxonalar uchun strategik resursga aylantiradigan xalqaro kapital bozori kengayib
bormoqda, bu borada unga yangi moliyaviy tuzilmalar unga yordam bermoqda .
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko'rsatadiki, innovatsiyalarga
ko'pincha odamlarning bevosita salbiy munosabati va pozitsiyasi to'sqinlik qiladi.
Biroq, O‘zbekistonda paradoksal vaziyat rivojlanmoqda, ya'ni butun jamiyat
innovatsion jarayonlarga ijobiy munosabat va qo'llab-quvvatlashni bildirayapti.
Xususan, O‘zbekistonda qabul qilingan ko‘plab normativ-huquqiy hujjatlar
va ijtimoiy tarmoqlarda keng muhokamaga q о ‘yilgan qonun loyihalarida o‘z
aksini topgan . Innovatsion faoliyat to‘g‘risida 2020 yil 27 iyuldagi O‘zbekiston
Respublikasining Qonuni, Ilm-fan va ilmiy faoliyat to‘g‘risida”gi Qonun,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 yanvardagi “2017–2021
yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari
bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va
texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid davlat Dasturi
to‘g‘risida”gi prezident farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
«Iqtisodiyotni rivojlantirish va kambag‘allikni qisqartirishga oid davlat siyosatini
tubdan yangilash chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2020 yil 26 martdagi PF-5975son
Farmoni , «O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi hamda uning tizim tashkilotlari faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida» 2020 yil 26 martdagi PQ-4653-son, «Aholini tadbirkorlikka jalb qilish
tizimini takomillashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida» 2020 yil 13 oktabrdagi PQ-4862-son qarorlari, “O‘zbekiston
Respublikasi iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi
huzuridagi tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi faoliyatini samarali tashkil etish
to‘g‘risida ” 2021 yil 17 fevraldagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining qarori kabi myoriy hujjatlar shular jumlasidandir. 6
Ushbu
hujjatlarni qabul qilishdan maqsad tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish, yangi
tadbirkorlarni vujudga keltirish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar
6
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 sentyabrdagi “2019-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini innovatsion rivojlantirish strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha” PF-5544 son Farmoni
17

yaratish, innovatsion tizimning salohiyati va samaradorligini oshirishga
ko‘maklashish, innovatsiyalar uchun qulay bo‘lgan normativhuquqiy, moliyaviy va
axborot muhitini yaratishdan iborat. Shuningdek, sanoatda raqobatbardoshlik va
mahsuldorlikni oshirish, yuqori texnologiyali mahsulotlar ulushini oshirishni
rag'batlantirish, ishlab chiqarishni ko'paytirish va ishlab chiqarish va eksport
tarkibida ulushni oshirish, innovatsion texnologiyalar va ilg'or boshqaruvni
qo'llashni kengaytirishdir.
Iqtisodiyotni innovatsion rivojlantirish, yangi tadbirkorlarni vujudga
keltirish orqali tizimning salohiyati va samaradorligini oshirishga ko‘maklashish
tadqiqot ishining maqsadi hisoblanadi. Tadqiqotning vazifalari esa sanoatda
raqobatbardoshlik va mahsuldorlikni oshirish bosqichlarini tadqiq qilish va uning
o‘ziga xos xususiyatlarini asoslash; yuq ori texnologiyali mahsulotlar ulushini
oshirishni rag'batlantirish, ishlab chiqarishni ko'paytirish va ishlab chiqarish va
eksport tarkibida ulushni oshirish, innovatsion texnologiyalar va ilg'or boshqaruvni
qo'llashni kengaytirishga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlashdan iboratdir.
Ayrim mualliflarning fikricha, an’anaviy iqtisodiyot ham, boshqa asosda
rivojlanayotgan yangi iqtisodiyot ham mavjud. Bizning fikrimizcha, bu ikki
modelni qaramaqarshi qo'ymasdan ikkalasining ijobiy tomonlaridan foydalanish
maqsadga muvofiq bo'ladi, chunki an’anaviy iqtisodiyot zamirida yangisi asta-
sekin rivojlanib borishini namoyish etadi. Darhaqiqat, zamonaviy dunyoda
innovatsiyalar ishlab chiqarish omiliga aylangani haqiqatdir. Ma'lumki, an'anaviy
ravishda ishlab chiqarishning uchta omili mavjud: yer, mehnat va kapital. Ularni
birinchi bo'lib J. B. Sey tahlil qilgan edi. Hozirgi vaqtda bu omillar odatda
tadbirkorlarning qobiliyatini va ba'zi mualliflarning fikriga ko'ra, axborot omilini
ham o'z ichiga oladi va shu bilan iqtisodiyotni rivojlantirishda axborotning rolini
ta'kidlaydi.Bizning fikrimizcha, tadbirkorlar imkoniyatlarini innovatsiyalar bilan
almashtirish yoki ikkala yangi omilni ham an’anaviy omillar bilan bog‘lash
to‘g‘riroq bo‘ladi. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish omillarini o'rganish orqali tahlil
chuqurroq olib boriladi va har bir omil parchalanadi. Yer yoki tabiiy omillar -
tadbirkorlikning asosi sifatida foydalanish uzoq muddatli raqobatdosh ustunliklarni
18

ta'minlamaydigan omillardir. Bundan tashqari, tabiiy resurslarning ko'p turlari
qayta tiklanmaydi va bir muncha vaqt o'tgach tugashi mumkin. Boshqa tomondan,
innovatsion omil amalda bitmas-tuganmas va u innovatsiyalarni keltirib chiqaradi,
ularni ishlab chiqarishga joriy etish mumkin; ularning kengayishi uzoq muddatli
raqobatbardoshlikni ta'minlashi mumkin, chunki u hozirgi vaqtda yangi, ayniqsa
rivojlangan omillarga asoslangan.
Aslida, bunday nuqtai nazarni "mutlaqo yangi"deb bo'lmaydi. Yuqorida
aytib o'tilgan "Sey" ishlab chiqarish omillarini tahlil qilar ekan, tadbirkorning rolini
ta'kidlaydi, chunki u quyidagi ishlab chiqarish omillarini muvofiqlashtiradi: yer,
kapital va mehnat, shuningdek, u juda keng qo'llagan mehnat omili, shu jumladan
nafaqat mehnat, balki mahsulot ishlab chiqarish va ishlab chiqarishni tashkil etish
uchun zarur bo'lgan ilmiy xulosalar va bilimlarni ham hisobga olgan .
Bu fikrni ingliz olimi G. A. Gobson yanada yorqinroq ifodalab, ijodiy
qobiliyatlarni ishlab chiqarish omillariga ham kiritgan. Iqtisodiy tizimning yangi
mahsulotlar paydo bo'ladigan, yangi bozorlar paydo bo'ladigan, yangi
texnologiyalar joriy qilinadigan qismini tahlil qilib, uni "progressiv ishlab chiqarish
sohasi" deb atadi. Hozir biz uni innovatsion iqtisodiyot deb ataymiz.
Albatta, innovatsiya kabi hodisani o‘rganish jarayonida ikki olim, ya’ni
N.Kondratiev va avstriyalik J.A.Shumpeterning nomlarini unutmaslik kerak.
Aynan Shumpeter o zining “Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi” tadqiqotidaʻ
innovatsiya tushunchasiga birinchi bo lib ta rif bergan. U innovatsiyani tijorat
ʻ ʼ
muammolarini hal qilishga qaratilgan mavjud ishlab chiqarish omillarining ilmiy
va tashkiliy birikmasi sifatida talqin qildi. Shumpeter bevosita innovatsiyalarda
iqtisodiy tizimlarning rivojlanish manbasini payqadi. Chunki o'ziga xos kontent
innovatsiyasi-bu o'zgarishlar, ular beshta tipik o'zgarishlarga e'tibor berib,
ta'kidlagan:
1. Yangi texnologiyalar, yangi texnologik jarayonlar yoki yangi ishlab
chiqarish bozorlarini ta'minlash;
2. Yangi xususiyatlarga ega mahsulotlarni joriy etish;
3. Yangi xom ashyolardan foydalanish;
19

4. Ishlab chiqarishni tashkil etish va ishlab chiqarishni moddiy-texnik
ta'minotidagi o'zgarishlar;
5. Yangi bozorlarning paydo bo'lishi.
Bundan tashqari, u innovatsiya tushunchasidan foydalanib, uni o'zgarishlar
sifatida izohladi, uning maqsadi iste'mol tovarlarining yangi turlarini, yangi ishlab
chiqarishni va yangi ishlab chiqarishni tashkil etish shaklidagi transport vositalarini
joriy etish va ulardan foydalanishdir.
Innovatsiyalarni tavsiflashda Shumpeter bu jarayonda tadbirkorning rolini
doimo ta’kidlab kelgan, chunki aynan tadbirkor harakatlantiruvchi kuch bo‘lib,
yangi ixtirolarni amaliyotga tatbiq etuvchi va mukofot sifatida foydani oluvchi
hisoblanadi.
Hamma ixtirolar innovatsiyaga aylanmaydi. Innovatsiyalar foyda
keltiradigan va bozor talabini qondiradigan ixtirolardir. Boshqacha qilib aytganda,
ilm-fan tufayli amalga oshadigan g'oya paydo bo'ladi va keyingi qadam bu g'oyani
tijoratlashtirish bo'lib, ixtironi innovatsiyaga aylantiradi, daromad keltiradi. Unda
shunday deyilgan: agar ilm-fan pulni bilimga aylantiradigan jarayon bo'lsa,
innovatsiya bu bilimlarni qo'shilgan qiymat bilan pulga o'zgartiradigan jarayondir.
Kondratiev iqtisodiy sikllarning (to'lqinlarning) turli uzunliklarga ega ekanligi
haqidagi fikrni asoslab berdi: uzoq - 48-55 yil, o'rta - 7-11 yil va qisqa - 3-3,5 yil.
Uning eng muhim hissasi uzun to'lqinlarni o'rganish bilan bog'liq. O'z nazariyasini
asoslash uchun u eng rivojlangan to'rtta davlatni - Buyuk Britaniya, Frantsiya,
Germaniya va AQShni qamrab olgan juda ko'p faktik materiallarni tahlil qildi.
O'tkazilgan tadqiqotlar narxlar dinamikasi, foiz stavkalari, ish haqi, tashqi savdo
hajmi va asosiy sanoat tovarlari dinamikasi bilan bog'liq edi. Tahlil qilinayotgan
vaqt davri 140 yilga uzaytirildi. Tadqiqot uzoq to lqinlarning mavjudliginiʻ
tasdiqladi va sabablardan biri sifatida fan, uning kashfiyotlari, fan va texnika
rivojlanishining notekisligi, innovatsiyalar va boshqalar qayd etildi (Kondratiev N.
(1925)). [3]Kondratiev uzun to'lqinlar bilan bog'liq empirik naqshlarni kashf etdi.
To'lqin rivojlanishidan oldin va uning boshlanishida jamiyatning iqtisodiy hayotida
texnologiyadagi muhim o'zgarishlar bilan bog'liq chuqur o'zgarishlar ro'y beradi
20

(muhim texnologik kashfiyotlar va ixtirolar sodir bo'ldi). U ilmiy-texnikaviy
yangiliklarni asosiy omil deb hisobladi. Innovatsiyalar iqtisodiy muhitni o'z
tendentsiyasidan yuqori tendentsiyaga o'zgartirib, hayajonni keltirib chiqaradi.
Kondratiyev, shuningdek, innovatsiyalar vaqt bo'yicha notekis bo'linishini
ko'rsatdi. Ular guruhlarda yoki zamonaviy til bilan aytganda, klasterlarda paydo
bo'ladi. Shuning uchun Kondratiyevning tadqiqotida biz klaster yondashuvidan
foydalanishning birinchi misollaridan birini topishimiz mumkin. Hozirgi vaqtda
Kondratiyevning tavsiyalaridan innovatsion strategiyalarni ishlab chiqishda ham
foydalanish mumkin. Texnologik tsikllarning roli iqtisodiyot va jamiyat
rivojlanishida namoyon bo'ladi, bu bir tomondan kapital ishlab chiqarish massasini
oshiradi, shuningdek, uning texnologik darajasini oshiradi. Boshqa tomondan,
ta'lim va malakaning yaxshilanishi tufayli ishchi kuchi va boshqaruvning malaka
darajasi oshadi. Vaqt o'tishi bilan, ishlab chiqarishning texnologik darajasiga
yuqori darajada erishish bilan, ishchi kuchining innovatsion xususiyatlari eng tez
o'sadigan xususiyatlardir, chunki malakali ishchi kuchi nafaqat yangi
texnologiyalarni tezroq o'zlashtiradi va ulardan samaraliroq foydalanadi, balki
ishlab chiqarishda ham bu texnologiyalarni yaratadi.
Shumpeter J.A. o’zining "Biznes sikllari" asarida (1939) N.Kondratievning
uzun to lqin nazariyasini o zining yangilik nazariyasi bilan birlashtirib, natijadaʻ ʻ
rivojlanishning dastlabki tsiklik nazariyasini ishlab chiqdi. Uning fikricha,
iqtisodiyotning tsiklik rivojlanishi asosan tizimning ichki mexanizmi bilan bog‘liq
va bu innovatsion jarayondir.
Agar mamlakatimizdagi innovatsion jarayonlar bilan rivojlangan
mamlakatlardagi holatni taqqoslasak, hozirgi vaqtda dunyoning rivojlangan
mamlakatlari 15 yildan ortiq vaqt mobaynida innovatsion iqtisodiyot va beshinchi
texnologik tsikl (uzoq to'lqin) ta'sirida bo'lib kelmoqda. Shunchaki beshinchi
to'lqinga kirish imkoniyatiga ega bo'lgan davlatlar, hatto undan keyin ham nima
qilishlari kerak?
Ular birinchi navbatda yangi yuqori texnologiyali yo‘nalishlarda ilmiy
izlanishlarini boshlab, bu mamlakatlarga yetib olishadimi? Ko'rinib turibdiki, bu
21

juda muammoli. Biroq, bu ushbu mamlakatlarning, xususan mamlakatimizda
boshqa davlatlar tomonidan yaratilgan texnologiyalardan foydalanishiga va ulardan
o'z iqtisodiyotlarini rivojlantirishda foydalanishga, chet el investitsiyalariga
mamlakatga kirib kelishi uchun imkon qadar ko'proq shart- sharoit yaratish
rivojlangan mamlakatlardan o'zib ketishga harakat qilishga to'sqinlik qilmaydi. Vir
muncha vaqt oldin bu tajriba Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa mamlakatlarda
amalga oshirilgan. Darhaqiqat, innovatsiyalar tomonidan taqdim etilgan
imkoniyatlar va globallashuvning ijobiy tomonlari, birinchi navbatda, Janubiy
Koreya, Tayvan, Gonkong, Singapur kabi Janubi-Sharqiy Osiyo (ko'pincha
"yo'lbarslar" deb ataladi) davlatlari tomonidan qo'lga kiritildi, shuningdek, Keltlar
"yo'lbars"i - innovatsiyalar sohasida etakchilardan biri bo'lgan Irlandiya
hisoblanadi. Bu davlatlar O‘zbekiston uchun paradigma bo lib xizmat qilishiʻ
mumkin, chunki bizning mamlakatimiz o zining kichik bozori, kambag al
ʻ ʻ
an anaviy resurslari bilan o zining raqobatbardosh noyob noan anaviy
ʼ ʻ ʼ
manbalaridan foydalangan holda innovatsion yo lni tanlasagina muvaffaqiyatli
ʻ
rivojlana oladi. 7

Mamlakatning raqobatbardoshligi alohida korxonalarning
raqobatbardoshligi asosida rivojlanadi. Har bir korxona raqobatbardoshlik bilan
ta'minlangan afzalliklarga erishish uchun o'z strategiyasini qo'llaydi. Biroq,
muvaffaqiyatli kompaniyalarning evolyutsiyasi va rivojlanishi tabiati o'xshash
bo'ladi, chunki kompaniyalar innovatsiyalarga asoslangan raqobatdosh
ustunliklarni yaratadilar. Mamlakatimiz korxonalaridagi innovatsion jarayonlar
kuchsizligining sababi quyidagi omillar ta’siridandir:
1. sanoat sohasida ishlaydigan olimlar sonining kamligi, shuningdek, ishchi
kuchida olimlar va tadqiqotchilar ulushining pastligi;
2. yuqori texnologiyalarni patentlash sohasiga kirmaslik;
3. ishlab chiqarish sektori va universitetlar o'rtasidagi zaif hamkorlik;
4. innovatsiyalarni rag'batlantirishning nisbatan muvaffaqiyatsizligi va
tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash mexanizmlari faoliyati;
7
Salixov S.A. Innovatsion faoliyatni boshqarish. Darslik. – T.: TDIU, 2013.
22

5. biznesni boshlash uchun murakkab protseduralar; texnologik ta’lim
sifatining yetarli emasligi.
Jahon tajribasidan "Yevropa innovatsion paradoksi" deb ataladigan
tushunchani ham ta'kidlash kerak - bir tomondan, ta'lim va ilm-fanga kiritilatotgan
investitsiyalarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushini baholaganda, shuningdek,
Evropa Ittifoqining aksariyat mamlakatlarida aholi sonidagi oliy ma'lumotli
odamlarning foizi, AQSh yoki Yaponiyadan ham yaxshiroq. Yevropa ilmiy
salohiyat ko'rsatkichlari bo'yicha ham ulardan ustundir (masalan, Nobel mukofoti
sovrindorlari, SCI nashrlari, doktorlik ilmiy darajasiga ega olimlar soni). Shunga
qaramay, Evropa Ittifoqida iqtisodiyotning unumdorligi AQShnikiga qaraganda
ikki baravar past, uning AQSh bilan savdo balansi salbiy. Dunyoning turli
burchaklaridan kelgan talabalar AQSH oliy ta lim muassasalarida o qishga harakatʼ ʻ
qilmoqda. Qo'shma Shtatlarning o'zi innovatsiyalardan foydalanishda juda
muvaffaqiyatli mamlakat hisoblanadi, nafaqat o'z mamlakatida yaratilgan, balki
butun dunyoda yaratilgan bilimlarni tijoratlashtiradi. Oliy ta'lim va tadqiqot
sohasidagi eng yaxshi mutaxassislar (loyiha menejerlari, tadqiqotchilar, oliy
ma'lumotli texnologiya mutaxassislari) AQShga ko'chib ketishadi. Evropa AQSh
korxonalarida malaka oshirish va oliy o’quv yurtlarida ta'lim olish uchun pul
tikmoqda. Shu va shunga o'xshash faktlarga ko'ra, "Yevropa innovatsion
paradoksi" atamasi ham paydo bo'ldi. Yuqoridagilardan xulosa qilishimiz
mumkinki, innovatsiyalar asosiy harakatlantiruvchi kuchdir. Shunday qilib,
innovatsiyalar raqobatbardosh iqtisodiyotni rivojlantirish imkoniyatini beradi.
So'nggi yillarda buni nafaqat iqtisodchilar, balki siyosatchilar ham
tushunishmoqda. Asosiy maqsadlarga erishish uchun yalpi ichki mahsulotning 3
foizini ilmiy-tadqiqot ishlariga yo‘naltirish, bandlik darajasini 70 foizga yetkasish ,
byurokratiyani qisqartirish, korrupsiyani yo‘qotish va tadbirkorlikni
rag‘batlantirishni amalga oshirish kerak. Bu muammolar hal etilsa,
mamlakatimizda iqtisodiyotimiz innovatsion jihatdan rivojlanishda katta
muvaffaqiyatlarga erishadi. Ilmiytadqiqot va innovatsiyalar uchun davlat
23

byudjetlaridan mablag' ajratish va uni ta'minlash hajmini oshirish nazarda tutilgan.
Xususan, uchta asosiy yo‘nalish ustuvorlik kasb etadi:
 ta’limga va intelektual mulkni shakllantirish va ko‘paytirishga
sarmoya kiritish;
 sanoat va xizmat ko‘rsatish sohasida raqobatbardoshlikni
kuchaytirish;
 mehnat bozorida monomarkazlar tashkil etish .
Ko'rinib turibdiki, yuqorida aytib o'tilgan barcha holatlarda
raqobatbardoshlikni oshirish innovatsiyalar bilan bog'liq. Mamlakatlar va alohida
korxonalar o'rtasida samarali bilim almashinuvi uchun tadqiqot o’tkazish hamda
bilimlarni kengaytirish uchun muvofiqlashtirilgan va umumiy makonni yaratish
zarurat hisoblanadi. Gap nafaqat texnologiyalarni tadqiq etish va ishlab
chiqarishni, intellektual mulk huquqlarini himoya qilishni qo‘llab-quvvatlash,
balki innovatsiyalarning tarqalishi va tarqalishini ta’minlash haqida ketmoqda,
chunki innovatsiyalar joriy etilgan joyda samara kutilgandek bo’ladi.
O‘zbekiston sanoatida innovatsiyalardan foydalanish borasida yangi tendentsiya
shakllandi. Bunga qadar, arzon ishchi kuchidan foydalangan holda tabiiy
resurslarni qayta ishlash bilan bog'liq tarmoqlar ustunlik qilgan. Biroq, bugungi
kunda O‘zbekiston tabiiy resurslaridan foydalanishga tubdan yangicha
yondashuvni maqsad qilgan. Buning yorqin namunasi yangi UzGTL zavodi tabiiy
gazni chuqur qayta ishlash asosida yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar
ishlab chiqarishning yo‘lga qo‘yilganidir. Bu kabi yirik loyihalar tufayli
O‘zbekiston bosqichma-bosqich tabiiy gaz xomashyosi eksportidan voz kechib,
neft mahsulotlari importini kamaytirmoqda. Bu esa, energetik mustaqilligimizni
mustahkamlashga salmoqli hissa qo‘shilayotganidan dalolat beradi.
4. Innovatsiyalar va yangiliklar bozori bugungi kun holatining taxlili
Jahon tajribasi barcha sohalarda sifatli o‘sishni ta’minlovchi yangiliklarni
uzluksiz tarzda amaliyotga joriy etish jamiyat va iqtisodiy rivojlanishning
harakatlantiruvchi kuchiga aylanganligini ko‘rsatmoqda.
24

Bugun rivojlanishning innovatsion modellari va “aqlli” texnologiyalar
amalga oshirilayotgan mamlakatlar eng muvaffaqiyatli va barqaror hisoblanadi.
Bunday mamlakatlarning barqaror taraqqiyoti, ularning jahon bozorlarida
raqobatbardoshligi tabiiy resurslarni eksport qilish va jismoniy mehnatdan
foydalanishga emas, balki innovatsion g‘oyalar va ishlanmalarga asoslanadi.
Ushbu mamlakatlarda innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni
joriy etish bo‘yicha davlat strategiyasining ijrosi shartli ravishda “kelajak
vazirliklari” deb nomlanuvchi maxsus idoralar tomonidan amalga oshiriladi.
Innovatsion rivojlanish uchun mas’ul idoralarning asosiy vazifasi innovatsiya
va fan yutuqlarini keng joriy etish hisobiga mamlakatning iqtisodiy o‘sishi va
jahon bozorlaridagi raqobatbardoshligini ta’minlash hamda iqtisodiyotda
intellektual ulushning ko‘payishi hisoblanadi.
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida aholi farovonligini tubdan
oshirish va turmush sifatini yaxshilash, jamiyat va davlatni har tomonlama hamda
jadal rivojlantirish, mamlakatni modernizatsiya qilish va hayotning barcha
sohalarini liberallashtirish bo‘yicha aniq maqsadlar belgilab olindi.
Boshqacha qilib aytganda, biz O‘zbekistonni ishlab chiqarishda innovatsiya va
intellektual hissaning yuqori ulushi bo‘lgan barqaror bozor iqtisodiyotiga,
zamonaviy va global bozorda raqobatbardosh sanoatga, shuningdek, qulay
investitsiyaviy va ishchanlik muhitiga ega jadal rivojlanayotgan mamlakatga
aylantirishimiz lozim.
Qo‘yilgan maqsadlarga O‘zbekistonni rivojlanishning innovatsion modeliga
to‘liq o‘tkazmasdan turib erishish mumkin emas, bu mamlakatda innovatsion
faoliyatni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning hamda davlat boshqaruvi,
iqtisodiyot ustuvor tarmoqlari va ijtimoiy sohaga innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar
va texnologiyalarni amalda joriy qilishni rag‘batlantirishning samarali tizimini
yaratish zaruratini taqozo etadi. 8

8
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion
rivojlanish vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi, PQ-3416-son Qarori
25

Biroq, boy intellektual va infratuzilmaviy salohiyatga qaramasdan,
mamlakatda innovatsiyalarni joriy etish ishlari tizimli asosda yo‘lga qo‘yilmagan,
bunga quyidagi tizimli muammolar mavjudligi sabab bo‘lgan:
 davlatning rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda zamonaviy fan va
innovatsion texnologiyalarning yutuqlari va rivojlanish tendensiyalari lozim
darajada kompleks tahlil qilinmasdan va o‘rganilmasdan kelgan;
 innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni strategik prognoz
qilish, qo‘llab-quvvatlash va joriy etishni, shuningdek, mamlakatning ilmiy-
tadqiqot va axborot-tahlil muassasalari faoliyatini muvofiqlashtirishni
ta’minlaydigan yagona organ mavjud emas;
 innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni amalga oshirishda
davlat-xususiy sheriklik imkoniyatlarini keng tatbiq etish, investitsiyalarni
jalb etishga, shuningdek, innovatsion mahsulotlarni joriy etish uchun
infratuzilmani takomillashtirishga yetarli e’tibor qaratilmayapti;
 yuqori texnologiyalar, nou-xau va zamonaviy ishlanmalarni joriy etishni
talab qiluvchi ustuvor soha va tarmoqlarni aniqlash bo‘yicha tizimli va
maqsadga yo‘naltirilgan faoliyat yo‘lga qo‘yilmagan;
 innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalar sohasida yuqori
salohiyatga ega bo‘lgan xorijiy (xalqaro) tashkilotlar bilan hamkorlik past
darajada saqlanib qolmoqda.
Mavjud muammolarni hal qilish, shuningdek, innovatsion faoliyatni qo‘llab-
quvvatlash, innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalar, ilmiy yutuqlarni
joriy etishni rag‘batlantirishning institutsional va tashkiliy-huquqiy asoslarini
tubdan takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan “O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligini
tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmon qabul qilindi.
Mazkur Farmonga innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni keng
joriy etish borasida Ma’muriy islohotlar konsepsiyasini amalda ro‘yobga chiqarish
bo‘yicha muhim qadam sifatida qarash mumkin.
26

Farmon bilan strategik rejalashtirish tizimini yaratish, davlat boshqaruvining
innovatsion shakllarini amalga kiritish, fan va innovatsiya faoliyatini
rivojlantirishning zamonaviy infratuzilmasini shakllantirish, investitsiyalarni keng
jalb qilish, huquqiy bazani takomillashtirish, ilmiy-tadqiqot va innovatsiya
faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, ijtimoiy va iqtisodiy hayotning
dolzarb sohalariga ilg‘or texnologiyalarni faol joriy etish kabi
mamlakat innovatsion rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari belgilandi.
Farmon bilan O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish
vazirligi tashkil etildi hamda uning davlat va jamiyat qurilishi, iqtisodiyot,
qishloq xo‘jaligi, ijtimoiy rivojlanish, ilg‘or texnologiyalarni joriy etish,
shuningdek, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohalaridagi
faoliyatining asosiy yo‘nalishlari nazarda tutildi.
Bundan kelib chiqib, Innovatsion rivojlanish vazirligi O‘zbekiston
Respublikasining innovatsion va ilmiy-texnik rivojlanishi sohasidagi yagona davlat
siyosatini amalga oshiruvchi organ etib belgilandi.
Vazirlik davlat ilmiy-texnikaviy dasturlari va loyihalarining yagona
buyurtmachisi bo‘ladi, innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni joriy
etish bo‘yicha davlat boshqaruv organlari, ilmiy-tadqiqot, axborot-tahlil
muassasalari va boshqa tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtiradi.
Innovatsion texnologiyalar hisobiga rivojlanishning zamonaviy
yondashuvlarini ishlab chiquvchi, shartli ravishda “kelajak vazirliklari” deb
nomlanuvchi ixtisoslashtirilgan idoralarni tashkil qilish bo‘yicha jahon
tendensiyasini qayd etib o‘tish lozim.
Faoliyatda bir-birini takrorlashni istisno etish, yagona yondashuvlarni
ta’minlash maqsadida 2018-yil 1-yanvardan boshlab Fan va texnologiyalar
bo‘yicha Davlat komissiyasi, Fan va texnologiyalar bo‘yicha Davlat komissiyasi
huzuridagi Ilmiy-texnik faoliyatni qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish
jamg‘armasi, shuningdek, Fan va texnologiyalar agentligi tugatilmoqda.
Tashkil etilgan Innovatsion rivojlanish va novatorlik g‘oyalarini qo‘llab-
quvvatlash jamg‘armasi o‘tkazilayotgan tadqiqotlar bo‘yicha hisobot berishning
27

shaffof tizimidan foydalangan holda innovatsion g‘oyalar va ularni ishlab chiqishni
moliyalashtirishning markazlashtirilgan manbasi hisoblanadi.
Farmonni amalga oshirish doirasida faoliyatda bir-birini takrorlashni istisno
etish maqsadida vazirliklar, idoralar, ilmiy-tadqiqot va axborot-tahlil
muassasalarining vazifa va funksiyalari qayta ko‘rib chiqiladi, ularning tashkiliy-
shtat tuzilmalari va vakolatlari optimallashtiriladi.
Shu bilan bir qatorda, ilmiy-tadqiqot faoliyatini tubdan takomillashtirish va
uning natijalarini amaliyotga joriy etish, shuningdek, ilmiy-eksperimental
ixtisoslashtirilgan laboratoriyalar, yuqori texnologiyalar markazlari, yuqori
texnologiyali mahsulotlarni ishlab chiqarish bo‘yicha texnoparklarni tashkil etish
maqsadida Fanlar akademiyasi va Oliy attestatsiya komissiyasining faoliyatini
tanqidiy o‘rganish topshirildi.
Farmonda innovatsiyalarni joriy etishning qonuniy asoslarini yaratish
masalalariga alohida e’tibor qaratildi. Shu munosabat bilan, ilmiy va innovatsion
faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish prinsiplari hamda qo‘llab-quvvatlash
shakllarini, innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalardan foydalanish
imkoniyatlarini kengaytirishni belgilovchi “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi va
“Fan to‘g‘risida”gi qonunlar loyihalari ishlab chiqiladi.
Innovatsion rivojlanish vazirligining tashkil etilishi innovatsion va ilmiy-
texnikaviy rivojlanish sohasida yagona davlat siyosatining amalga oshirilishini
ta’minlashga qaratilgan. Yangi idora innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va
texnologiyalarni ro‘yobga chiqarish uchun byudjet mablag‘laridan oqilona
foydalangan holda mavjud resurs va mablag‘larning safarbar etilishini
ta’minlaydi.
Pirovard natijada, O‘zbekistonni rivojlantirishning innovatsion yo‘li iqtisodiy
o‘sishning harakatlantiruvchi kuchi, mamlakat barqarorligi va aholi farovonligini
ta’minlashning omili bo‘lishi lozim.
28

5. O’zbekistonda innovatsiyalar va yangiliklar bozorini rivojlantirish
istiqbollari
So‘nggi besh yillik islohotlar natijasida respublikada ta’lim sifati va
qamrovini oshirish hamda rivojlantirish, kadrlar tayyorlash tizimining iqtisodiyot
ehtiyojlariga moslashuvchanligini ta’minlash, ilmiy-innovatsion faoliyatni har
tomonlama qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish, mamlakatning innovatsion
salohiyatini shakllantirish va yanada takomillashtirish uchun qulay shart-sharoitlar
yaratish bo‘yicha samarali mexanizmlarni ishlab chiqishga qaratilgan normativ-
huquqiy asoslar ishlab chiqildi va tubdan yangilandi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari bilan
O‘zbekiston Respublikasini 2019 — 2021-yillarda innovatsion rivojlantirish
strategiyasi, O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi, Ilm-fanni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi,
“Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasi, O‘zbekiston Respublikasi Xalq
ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi, O‘zbekiston
Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga
mo‘ljallangan strategiyasi, 2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi tasdiqlandi. Shuningdek, “Ilm-fan va ilmiy
faoliyat to‘g‘risida”, “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”, “Ta’lim to‘g‘risida”gi
qonunlari qabul qilindi.
Bundan tashqari, 2019 — 2021-yillarda innovatsion rivojlantirish
strategiyasi doirasida ilm-fan sohasiga Davlat budjetidan ajratiladigan mablag‘lar
hajmi 3 baravarga oshdi, yosh olimlar soni 6,5 ming nafardan 10,8 ming
nafargacha yetdi, innovatsion faoliyatni moliyalashtirish bo‘yicha maxsus
institutlar tashkil qilindi.
Qabul qilingan hujjatlarning amaliyotga joriy qilinishi 2026-yilgacha
bo‘lgan davrda respublikamizda innovatsion ekotizimning tegishli elementlari
to‘liq shakllanishi va izchil rivojlanishiga xizmat qiladi.
Qabul qilingan uzoq muddatli dasturlarning amalga oshirilishi natijasida
yuz beradigan tizimli o‘zgarishlar, xususan, O‘zbekiston Respublikasi ilm-fan
29

hamda oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyalarida ko‘zda
tutilgan islohotlar oliy ta’lim tizimi qamrovi, sifati va salohiyatini tubdan
o‘zgartirishi hamda pirovardida zamonaviy bilimga ega oliy ma’lumotli, ilmiy
salohiyatli bitiruvchilar sonining keskin ortishiga olib keladi.
Keyingi yillardagi eng ustuvor va o‘ziga xos vazifa bu — tezkorlik bilan
zamonaviy texnologiyalarga asoslangan, yuqori ish haqi taklif etadigan yangi ish
o‘rinlarini yaratish bo‘lib qoladi. Muammoning amaliy yechimlaridan biri sifatida
innovatsiya — yuqori texnologik ish o‘rni tamoyiliga asoslangan mamlakatning
o‘ziga xos rivojlanish xususiyatlariga qaratilgan alohida strategik amaliy dasturlar
ishlab chiqish zarur.
Shu bois, O‘zbekiston Respublikasi 2022 — 2026-yilgacha innovatsion
rivojlanish strategiyasining yuqori texnologik va ilm-fanga asoslangan yangi va
zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini hamda yuqori ish haqiga ega ish
o‘rinlarini yaratish orqali uzoq muddatli yo‘nalishlari hamda rivojlanish dasturlari
belgilab berilmoqda.
Innovatsion ekotizim tasnifi
Jahon tajribasiga muvofiq innovatsion ekotizim o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
“tubdan yangilovchi” (disruptive), “barqaror” (sustainable) va “samarador”
(efficiency) innovatsiyalardan tarkib topgan.
“Tubdan yangilovchi” innovatsiyalar yangi turdagi mahsulotlar ishlab
chiqarish yoki xizmat turlarini tashkil qilishdan iborat bo‘lib, aksariyat holatlarda
kapital talab qiladi, biroq ko‘plab yangi ish o‘rinlarini yaratishga sabab bo‘lishi
bilan katta ahamiyat kasb etadi.
“Barqaror” (sustainable) innovatsiyalar — tez o‘zgaruvchan iste’mol
bozorida “tubdan yangilovchi” innovatsiyalarning barqarorligini ta’minlash va
muntazam tarzda takomillashtirib borishdan iborat bo‘lib, yangi ish o‘rinlarini
yaratmaydi va katta mablag‘ talab qilmaydi (“tubdan yangilovchi” innovatsiyalar
innovatsiya bozorini va xaridorini muqimlashtirib, jozibadorligini ta’minlab
turadi).
30

Innovatsion ekotizimdagi keyingi zanjir “samarador” (efficiency)
innovatsiyalar bo‘lib, “barqaror” innovatsiyalarni arzonlashtirish va ko‘lamini
kengaytirish hisobiga katta miqdordagi kapitalni yaratadi, biroq ish o‘rinlari
kamayishiga olib keladi. Yangi ish o‘rinlariga ehtiyojni yana qoplash uchun
yaratilgan kapitalning bir qismi, tabiiyki, “tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga
yo‘naltirilib, siklik jarayonni davriy ravishda davom ettirish lozim. Shu sababli,
yangi ish o‘rinlariga ehtiyojni qoplash uchun yaratilgan kapitalning bir qismi
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga qayta yo‘naltiriladi. 9
Mamlakat innovatsion rivojlanishining mavjud muammolari
Hozirgi kunda yaqin kelajakda innovatsion rivojlanish sohasida hal etilishi
zarur bo‘lgan quyidagi asosiy muammolar saqlanib qolmoqda:
birinchidan, mamlakatimizda har yili 600-700 ming aholi mehnat bozoriga
kirib kelmoqda. Shuningdek, oliy ta’lim bilan qamrov 2016-yilga nisbatan 9
foizdan 38 foizgacha oshdi va bu ko‘rsatkich yaqin kelajakda 50 foizgacha
yetkaziladi. Bu esa oliygohlar bitiruvchilarini yuqori texnologik ish o‘rinlari bilan
ta’minlashning samarador mexanizmlarini ishlab chiqishni talab etmoqda;
ikkinchidan, aholi bandligi va daromadlarini oshirishga har tomonlama
ko‘maklashish, ishsizlar, ayniqsa, yoshlar va xotin-qizlar, mehnat bozoriga ilk bor
kirib kelayotgan bitiruvchilar bandligini ta’minlashda innovatsiyalar yordamida
ishlab chiqarish tashkilotlari va xizmat ko‘rsatishning turlarini oshirish orqali
ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratish, tadbirkorlik subektlari faoliyatini yanada
rag‘batlantirish hamda tarmoq tashkilotlari va klasterlar, venchur tashkilotlari va
tegishli moliya bozorlarining turli vositalari ko‘magida kapital yaratishni, ya’ni
arzonlashtirilgan va hammabop ishlab chiqarishni (“birni-mingga” aylantiradigan)
ta’minlash tizimiga o‘tishga katta ehtiyoj mavjud;
uchinchidan, ilmiy-tadqiqot va innovatsion loyihalarni davlat-xususiy
sheriklikda moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish va hajmini oshirish,
xalqaro moliya tashkilotlari va jamg‘armalari mablag‘larini jalb qilish hamda
tadbirkorlikka zarur ko‘nikmalarni texnoparklar, innovatsion markazlar va yoshlar
9
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 07.07.2022-y., 06/22/165/0615-son; 10.02.2023-y., 06/23/21/0085-son
31

texnoparklari orqali kichik va innovatsion tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashni talab
etmoqda;
to‘rtinchidan, hududlarning iqtisodiy ixtisoslashuvi, ilmiy-texnik salohiyati
va mavjud resurslarini hisobga olgan holda innovatsion rivojlanishning hududiy
dasturlari ishlab chiqilmagan hamda ishlab chiqarishning texnik va texnologik
bazasi uzluksiz yangilanishini ta’minlashga qaratilgan yechimlarni joriy qilishda
innovatsion texnologiyalarga urg‘u va ustuvorlik berish talab qilinmoqda;
beshinchidan, muvaffaqiyatli startap loyihalarni seriyali ishlab chiqarish
bosqichlarida innovatsion texnoparklar va erkin iqtisodiy zonalar a’zoligiga qabul
qilish orqali maqbul qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari ishlab chiqilmagan, xususiy
sektorning yangi ilmiy ishlanmalarga bo‘lgan qiziqishini kuchaytirish va
innovatsiyalarni “hamkorlikda moliyalashtirish”ga (co-finance) bo‘lgan
manfaatdorligini rag‘batlantirish uchun maxsus qo‘llab-quvvatlash choralari joriy
etilmagan;
oltinchidan, respublikada “tubdan yangilovchi” — “barqaror”-”samarador”
innovatsiyalarning siklik munosabatlarini (ya’ni, innovatsiyalarni) yaratish uchun
innovatsiyaning o‘zi kapital ishlashi — “tarmoq-hudud-ilmiy/oliy ta’lim tashkilot”
davriyligini o‘zida mujassam etgan yaxlit tizim mavjud emas va uning asosiy
jarayonlari o‘ta tarqoq shaklda qolib ketmoqda.
Innovatsion rivojlanish strategiyasini amalga oshirishning ustuvor sektorlari
Innovatsion rivojlanish strategiyasini amalga oshirishda quyidagi
sektorlarga ustuvor ahamiyat qaratiladi:
qayta tiklanuvchi energetikani rivojlantirish sohasida muqobil va ekologik
toza energiya manbai — “yashil” vodorod ishlab chiqarish, saqlash va qo‘llash
bo‘yicha innovatsion texnologiyalarni yaratish;
yangi kompozit materiallarni ishlab chiqarishga innovatsion
texnologiyalarni keng joriy qilish;
robototexnika sohasini rivojlantirishga talaba-yoshlarni keng jalb qilish;
32

biotexnologik mahsulotlarni yaratish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini
kengaytirish hamda biotexnologik ishlanmalarni iqtisodiyot tarmoqlariga joriy
etishni tashkil etish;
global iqlim o‘zgarishlari sharoitida suv-tejovchi, tuproq unumdorligini
oshiruvchi va yuqori hosildor ekin turlari va hayvon zotlarini yaratish orqali oziq-
ovqat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan innovatsion texnologiyalarni yaratish;
sanoat va klasterlash (mis va vinochilik) hamda shaharsozlik
konsepsiyalarini ishlab chiqish va joriy qilish;
sun’iy intellekt, buyumlar interneti hamda raqamlashtirish texnologiyalarini
joriy qilish.
Strategiyaning asosiy maqsadi va yo‘nalishlari
Strategiyaning asosiy maqsadi — mamlakatda kreativ iqtisodiyotni
shakllantirishda yangi ish o‘rni yaratishdan boshlab iqtisodiy qiymat (kapital)
yaratishgacha bo‘lgan “tarmoq-hudud-ilmiy/oliy ta’lim tashkilot” uzluksiz
ekotizimni rivojlantirishdir.
Bosh maqsadga erishishda Strategiya quyidagi 6 ta asosiy yo‘nalishlardan
iborat:
innovatsion infratuzilma subektlari (innovatsion texnologik park,
texnologiyalar transferi markazi, innovatsion klaster, venchur tashkiloti,
innovatsiya markazi, startap akselerator, inkubator) tarmog‘ini shakllantirish orqali
startap tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash hamda yirik hajmli ishlab chiqarishni
(kapital yaratish) tashkil etish;
innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning
institutsional mexanizmlarini takomillashtirish orqali innovatsion faol tashkilotlar
ulushini oshirish;
kichik tadbirkorlikning innovatsion faolligini oshirish orqali hududlarning
ijtimoiy-iqtisodiy jadal o‘sishini ta’minlash;
33

yangi turdagi mahsulotlar va innovatsion texnologiyalar yaratishning
g‘oyadan yakuniy iste’molchigacha bo‘lgan kompleks tizimini ta’minlash orqali
innovatsiyalarga bo‘lgan talabni rag‘batlantirish;
yaratilgan kapitalni “tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga qayta
yo‘naltirish tizimini shakllantirish;
ta’limning barcha bosqichlarida yaratuvchanlik, innovatsion tadbirkorlik va
ratsionalizatorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish orqali innovatsion faoliyat
boshqaruvida inson kapitalini yanada rivojlantirish.
Innovatsion infratuzilma subektlari tarmog‘ini shakllantirish orqali startap
tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash hamda yirik hajmli ishlab chiqarishni
(kapital yaratish) tashkil etish
Ushbu yo‘nalishda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:
xorijiy davlatlarning ilg‘or tajribasini inobatga olgan holda
mamlakatimizda “klaster” va “klaster siyosati”ning yagona konsepsiyasi hamda
qonuniy asoslarini ishlab chiqish;
innovatsion va yuqori texnologiyali mahsulotlar bozorini kengaytirish,
startap va kichik innovatsion tashkilotlarni o‘zaro manfaatdor “pinotsitozi”
(qamrab olib o‘zlashtirish) mexanizmi asosida innovatsion klasterlar yoki yirik
tashkilotlar tashkil etish, mavjudlarini modernizatsiya qilish;
innovatsion klasterlar yoki startaplar “pinotsitozi” orqali yirik tashkilotlarni
tashkil qilishda ishtirokchilar huquqi va mulklar sotilishi, litsenziyalanishi va
sherikchilikda egalik qilinishi asoslarini yaratish va tartibga solish;
innovatsiyalarni ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi
hamkorlikni mustahkamlash, kichik va o‘rta tashkilotlarning ilm-fan va ta’lim
bilan integratsiya qilish hamda ularni qo‘llab-quvvatlash;
bozor talablariga moslashuvchan milliy infratuzilmani rivojlantirish orqali
xalqaro sifat sertifikatlariga ega bo‘lgan klaster va yirik innovatsion tashkilotlar
ulushini oshirish;
34

yangi raqobatbardosh va yuqori texnologiyali mahsulotlarning
arzonlashtirilgan va hammabop katta hajmli ishlab chiqarilishini tashkil etish,
mahalliylashtirish hamda samarador innovatsiyalar orqali kapital yaratish;
klasterlar va yirik innovatsion tashkilotlar tomonidan muntazam ravishda
o‘z ehtiyojlari va muammolari yechimiga qaratilgan “tubdan yangilovchi”
innovatsiyalarga sarmoya kiritish ko‘nikmasini shakllantirish, bunda ilmiy-amaliy
va uslubiy seminar treninglar tashkil etish va ularning boshqaruv faoliyati sifatini
oshirish;
xalqaro ekspertlarni sanoat klasterlarini rivojlantirishga keng jalb etish,
xalqaro seminar va forumlar tashkil etish;
mamlakatda ratsionalizatorlik bilan shug‘ullanish uchun keng shart-sharoit
yaratish va uning normativ-huquqiy asoslarini yaratish;
innovatsion g‘oyalarni prototiplash va kichik seriyali birlamchi ishlab
chiqarishni tashkil qilish uchun yoshlar innovatsion texnoparklarini tashkil etish,
ularni biznes-inkubatsiya va boshqa konsalting xizmatlarini ko‘rsatishni o‘z ichiga
olgan jamoaviy foydalanish markazlari va hududiy “FabLab” tajriba-konstruktorlik
maydonchalari tarmoqlari hamda prototiplash ustaxonalari bilan ta’minlash;
bozorda joriy qilish uchun istiqbolli innovatsion loyihalarga, startap
tashabbuslarga akseleratsiya, logistika va moliyalashtirish xizmatlarini ko‘rsatishni
o‘z ichiga oluvchi innovatsiyalarni joriy qilish va texnologiyalar transferi
markazlari faoliyatini keng yo‘lga qo‘yish;
ilmiy-tadqiqot institutlari, universitetlar va ishlab chiqarish o‘rtasida yaqin
hamkorlikni o‘rnatish, intellektual mulkni sotish uchun litsenziya shartnomalarini
tayyorlashda maslahat yordami berish, texnologiyaning iste’molchilari bozorini
qidirish uchun Texnologiyalarni litsenziyalash markazlarini tashkil etish;
innovatsion tashkilotlarni rivojlantirish hamda ilmiy-innovatsion ishlab
chiqarishning uzluksiz zanjirini yaratish;
startap tashabbuslar va loyihalarni moliyalashtirishning zamonaviy
mexanizmlarini (venchur, kraudfanding kabi) shakllantirish, raqobat muhitiga
35

asoslangan soddalashtirilgan moliyalashtirish tadbirlarini kengaytirish (bo‘lajak
olim, xakaton tanlovlari, texnoveys marafonlari kabi);
hududiy innovatsiya markazlari va texnoparklarni malakali kadrlar bilan
ta’minlash hamda innovatsiya markazlari uchun yagona boshqaruv tizimini yo‘lga
qo‘yish.
Mas’ul ijrochi tashkilotlar: Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi, Innovatsion rivojlanish vazirligi, Investitsiyalar va tashqi
savdo vazirligi, Savdo-sanoat palatasi, Fanlar akademiyasi, Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim vazirligi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish
vazirligi, mahalliy davlat hokimiyati organlari. 10
Muvofiqlashtirish uchun mas’ul tashkilotlar: Innovatsion rivojlanish
vazirligi, Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi.
Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning institutsional
mexanizmlarini takomillashtirish orqali innovatsion faol tashkilotlar ulushini
oshirish
Ushbu yo‘nalishda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:
davlat ilmiy dasturlari doirasida xususiy sektorning innovatsion faolligini
oshirishda ularning ilmiy-tadqiqot loyihalarini tanlovlar asosida
moliyalashtirishning yangi ta’sirchan mexanizmlarini joriy etish;
ilmiy-tadqiqot faoliyat sifatini oshirish hamda uni tijoratlashtirish darajasi
samaradorligini ta’minlash;
ilmiy-tadqiqot va innovatsion loyihalarni davlat-xususiy sektor sherikligida
moliyalashtirish mexanizmlarini takomillashtirish va hajmini oshirish;
innovatsion ekotizimni rivojlantirish uchun xalqaro moliya tashkilotlari va
jamg‘armalari mablag‘larini jalb qilish;
texnoparklar rezidentlari o‘rtasida innovatsion tadbirkorlikni qo‘llab-
quvvatlash uchun yagona soliq va bojxona imtiyozlarini joriy etish;
10
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 1-apreldagi “Ilmiy va innovatsion faoliyatni rivojlantirish
bo‘yicha davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF-6198-son Farmoni
36

ilmiy tashkilotlarda boshqaruv va ilmiy faoliyat samaradorligini oshirishda
ularni modernizatsiya qilishning namunaviy tizimini ishlab chiqish va sinovdan
o‘tkazish;
yashil iqtisodiyot tamoyillariga asoslangan qayta tiklanuvchi energetika,
yangi kompozit materiallar, robototexnika, biotexnologiya, oziq-ovqat xavfsizligi,
aqlli qishloq xo‘jaligi, aqlli tibbiyot, aqlli sanoat va klasterlash (mis va vinochilik)
kabi strategik yo‘nalishlar bo‘yicha sun’iy intellekt, buyumlar interneti hamda
raqamlashtirish texnologiyalarini joriy etishda resurslarni jamlash, yangi ish
o‘rinlari va mahsulot yaratish hamda yangi xizmatlar tashkil qilish;
tadbirkorlik va biznesni boshqarish sohalarining zarur ko‘nikmalarini
rivojlantirish uchun innovatsiya markazlari va yoshlar texnoparklari asosida kichik
va innovatsion tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ixtisoslashtirilgan o‘quv
dasturlarini amalga oshirish;
davlat xaridlari doirasida innovatsion texnologiyalar asosida tovar ishlab
chiqaruvchilar va xizmat ko‘rsatuvchilar uchun imtiyozlar yaratish, mahalliy ilmiy
tashkilotlar bilan ilmiy-tadqiqot va innovatsiya ishlarini amalga oshiruvchi
mahalliy kompaniyalar ehtiyojlari uchun davlat grantlarini ajratish;
xususiy sektorning ishlanma va tadqiqotlarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
va ilmiy tashkilotlar bilan hamkorligini mustahkamlash, xususiy sektor tomonidan
innovatsiyalarni moliyalashtirishni (co-finance) rag‘batlantirish, shu jumladan,
xususiy ishlanma va tadqiqot yoki moliyalashtirish faoliyati bilan
shug‘ullanayotgan tashkilotlar uchun maxsus qo‘llab-quvvatlash choralarini joriy
etish;
ilm-fan namoyondalari va tadbirkorlar hamda yoshlar o‘rtasida intellektual
mulk obektlarini muhofaza qilishning ahamiyati haqida ma’rifiy-targ‘ibot
tadbirlarini tashkil etish;
jamoatchilik va xususiy sektor vakillari orasida innovatsion loyihalar va
startap kompaniyalarni venchur tashkilotlari tomonidan moliyalashtirish
mexanizmlarini keng yoritish.
37

Mas’ul ijrochi tashkilotlar: Innovatsion rivojlanish vazirligi, Iqtisodiy
taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo
vazirligi, Savdo-sanoat palatasi, Fanlar akademiyasi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi, Adliya vazirligi.
Muvofiqlashtirish uchun mas’ul tashkilot: Innovatsion rivojlanish vazirligi.
Kichik tadbirkorlikning innovatsion faolligini oshirish orqali hududlarning
ijtimoiy-iqtisodiy jadal o‘sishini ta’minlash
Ushbu yo‘nalishda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:
a) hududlarni va davlat tashkilotlarini innovatsion rivojlantirishning yillik
milliy reytinglarini joriy etish, shu jumladan, asosiy baholash mezonlari va
indikatorlarini aniqlash;
b) hududlarning sharoiti va ehtiyojlaridan, ijtimoiy-iqtisodiy o‘sish
nuqtalaridan kelib chiqib, ilm-fan yutuqlariga, texnologiyalar transferi va
ratsionilizatorlikka asoslangan holda innovatsion tashkilotlar tashkil etish, yangi
mahsulot ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, tub aholi uchun yangi ish o‘rinlari
yaratish hamda aholining kunlik hayotiga innovatsiyalarni olib kirish. Jumladan:
kundalik hayotiy jarayonlar bilan bevosita bog‘liq, yo‘l-transport,
kommunal, tibbiy va maishiy xizmatlar uchun “aqlli texnologiyalar”ni joriy qilish;
ishlab chiqarishning cheklangan resurslarga qaramligini va atrof muhitga
ta’sirini kamaytirish uchun qayta tiklanadigan manbalar, materiallar va sanoat
chiqindilarini qayta ishlashni tashkil etish orqali sanoatda kam uglerodli va
aylanma iqtisodiyot tamoyillarini joriy qilish;
qishloq xo‘jaligi va sanoat sohasiga suvni tejaydigan texnologiyalarni keng
joriy etish;
aholining innovatsion ishlab chiqarish faoliyatlarini davomli ravishda
qo‘llab-quvvatlashda hududiy oliy ta’lim va ilmiy tashkilotlarning mahalla
institutlari bilan yaqin hamkorligini o‘rnatishga qaratilgan samarali mexanizmlarni
joriy etish;
respublikani qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat ta’minoti sohalarida
mintaqaviy yetakchiga aylantirish;
38

mahalliy ilmiy, ratsionalizatorlik va startap ishlanmalarni tijoratlashtirishni
kengaytirish;
v) alohida tanlab olingan tumanlarda yuqori samarador innovatsiyalarni
joriy etish asosida ushbu hudud aholisining turmush darajasini oshirish, yuqori
texnologik yangi ish o‘rinlarini yaratish, ijtimoiy infratuzilmani yaxshilash va
hududni kompleks innovatsion rivojlantirish yo‘nalishlarida mavjud analoglariga
nisbatan ham narx va sifat ustunliklariga hamda innovatsiya elementlariga ega
loyihalarni o‘z ichiga olgan kompleks texnologik yechimlardan iborat innovatsion
biznes model asosida “Innovatsion hudud”larni quyidagi yo‘nalishlarda
rivojlantirish:
“Raqamli hokimiyat” — aholining barcha qatlamlari va tadbirkorlik
subektlari uchun raqamli texnologiyalardan foydalangan holda tezkor, qulay va
ishonchli davlat xizmatlari ko‘rsatishga qaratilgan innovatsion yechimlar;
“Aqlli tibbiyot” — aholiga yuqori texnologiyalar va IT-yechimlar asosida
tibbiy xizmat ko‘rsatish va aholi salomatligini saqlashning (profilaktika va
diagnostika qilishning) innovatsion yechimlari;
“Aqlli transport” — transport vositalari va infratuzilmasi tizimining bir-biri
bilan mutanosib bog‘liqligini ta’minlashga qaratilgan texnologik komplekslar, yo‘l
harakatini va jamoat transportini geoaxborot texnologiyalaridan foydalangan holda
boshqarish tizimining innovatsion yechimlari;
“Aqlli ta’lim” — ta’lim tizimida virtual reallikka asoslangan ilg‘or
vizualizatsiya texnologiyalari hamda masofaviy o‘qitishning onlayn-platformalari,
ta’lim berishning yangi usul va vositalarini joriy qilish;
“Aqlli qishloq xo‘jaligi” — agrar sohada personallashtirilgan qishloq
xo‘jaligi texnologiyalari, yangi samarador navlar va mahalliy xom-ashyo, “yashil”
texnologiyalarga va yuqori mahsuldorlikka asoslangan qishloq xo‘jaligi yuritish
bo‘yicha innovatsion yechimlar;
“Aqlli energetika tizimi” — energiya ta’minotida qayta tiklanuvchi
energiya manbalari va “yashil” texnologiyalarni keng joriy etish, elektr
39

energiyasini yetkazib berish va iste’mol qilishda “aqlli” texnologiyalar bo‘yicha
innovatsion yechimlar;
“Aqlli mahalla” — aholi istiqomat qiladigan mahallalarda, aholi
xonadonlarida innovatsion texnologiyalarga asoslangan daromad manbalarini
kengaytirish orqali aholi farovonligini oshirish bo‘yicha innovatsion yechimlar;
g) innovatsion hududlarda to‘plangan tajribani boshqa hududlarga
bosqichma-bosqich joriy qilish orqali mamlakat markazidan olis hududlargacha
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarning kirib borishini ta’minlash. Jumladan,
innovatsion rivojlantirish hududlarida 2022 — 2026-yillarda kichik innovatsion
ishlab chiqarishni tashkil etish uchun tayyor “1 000 ta innovatsion loyihalar”
takliflar portfelini shakllantirish va bosqichma-bosqich amalga oshirish.
Shuningdek, muvaffaqiyatli kichik innovatsion ishlab chiqarish tashkilotlarini
respublikaning boshqa geografik hududlariga transfer qilish;
d) hududlarning iqtisodiy ixtisoslashuvi, ilmiy-texnik salohiyati va mavjud
resurslarini hisobga olgan holda innovatsion rivojlanishning hududiy dasturlarini
ishlab chiqish;
e) ishlab chiqarishning texnik va texnologik bazasi uzluksiz yangilanishini
ta’minlash uchun innovatsiya va investitsiya loyihalarini birinchi o‘ringa qo‘yish
usullarini keng joriy etish;
j) hududlardagi iqtidorlarni aniqlash, rag‘batlantirish va ilm-fan bilan
shug‘ullanishlari uchun markaziy oliy ta’lim muassasalari, Yoshlar akademiyasi va
Fanlar akademiyasi tizimiga “Akademik harakatchanlik” va “Bo‘lajak olim”
dasturlari orqali jalb qilish yangi avlod ilm-fan jamoalari va maktablarini
shakllantirib borish.
Mas’ul ijrochi tashkilotlar: Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar
va Toshkent shahar hokimliklari, Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Investitsiyalar va
tashqi savdo vazirligi, Innovatsion rivojlanish vazirligi.
40

Muvofiqlashtirish uchun mas’ul tashkilotlar: Iqtisodiy taraqqiyot va
kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar
Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari.
Yangi turdagi mahsulotlar va innovatsion texnologiyalar yaratishning
g‘oyadan yakuniy iste’molchigacha bo‘lgan kompleks tizimini ta’minlash
orqali innovatsiyalarga bo‘lgan talabni rag‘batlantirish
Ushbu yo‘nalishda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:
respublikaning barcha hududlari va iqtisodiyot tarmoqlarini qamrab olgan
“Innovatsion g‘oyalar banki”ning muntazam yangilanib turuvchi onlayn
platformasini yaratish;
innovatsion faoliyatning institutsional samaradorligini oshirishda milliy
innovatsion tizimda (ilmiy faoliyat, texnologiya va innovatsiya) islohotlar
izchilligini ta’minlash;
O‘zbekistonning chet eldagi diplomatik missiyalari foydalanishi uchun
mamlakatning ilmiy, innovatsion va texnologik yutuqlarini o‘z ichiga olgan
Elektron platformani shakllantirish;
innovatsion boshqaruvning davlat standartlarini joriy qilish, shu jumladan,
tashkilotlar tomonidan innovatsion yondashuvlarni amalga oshirish,
innovatsiyalarni baholash va innovatsion menejment tizimlari hamda intellektual
mulkni boshqarish bo‘yicha yo‘riqnomalarni qayta ko‘rib chiqish va joriy qilish;
intellektual mulk huquqlarini himoya qilish, uning egalarining moddiy va
ma’naviy rag‘batlantirilishida intellektual mulkni baholash va intellektual mulk
obektlarining litsenziya shartnomalarini ro‘yxatdan o‘tkazishda soddalashtirilgan
mexanizmlarni tatbiq etish va sohaga raqamli texnologiyalarni bosqichma-bosqich
joriy etish;
muvaffaqiyatli startap loyihalarni hajmdor va uzluksiz ishlab chiqarish
bosqichlarida innovatsion texnoparklar va erkin iqtisodiy zonalar rezidentligiga
qabul qilish bilan ishlab chiqarishga soliq va bojxona imtiyozlarini berish orqali
qo‘llab-quvvatlash;
41

oliy ta’lim muassasalarida tadbirkorlik muhiti va faoliyatini shakllantirish
hamda ilmiy-tadqiqot natijalarining texnologik transferlarini qo‘llab-quvvatlashda
akademik “spin-off” kompaniyalarini tashkil etish orqali rag‘batlantirish;
milliy brend mahsulotlar va xizmatlar, jumladan, raqamli dasturiy
mahsulotlarning jahon bozorlariga samarali kirib borishini ta’minlash.
Mas’ul ijrochi tashkilotlar: Innovatsion rivojlanish vazirligi, Adliya
vazirligi, Fanlar akademiyasi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi.
Muvofiqlashtirish uchun mas’ul tashkilot: Innovatsion rivojlanish vazirligi.
Yaratilgan kapitalni “tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga qayta yo‘naltirish
tizimini shakllantirish
Ushbu yo‘nalishda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga Ilm-fanni moliyalashtirish va
innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan yo‘naltirilayotgan
mablag‘larni innovatsion tashkilotlar tomonidan jamg‘armaga qaytarish tizimini
yaratish;
jahon tajribasi asosida ustav fondida 50 va undan ortiq foiz davlat ulushi
bo‘lgan xo‘jalik jamiyatlarining hamda davlat tashkilotlarining foyda solig‘ini
to‘lagunga qadar foydaning 10 foizgacha miqdoridagi majburiy ajratmalarini
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalar yaratishga va joriy qilishga yo‘naltirish;
qaytarilgan kapitalni ishlab chiqaruvchi tashkilot muammolarini bartaraf
etish va kelajakda tashkilot uchun qo‘shimcha samaradorlik (qo‘shimcha kapital)
keltiradigan loyihalarga maqsadli yo‘naltirish mexanizmlarini ishga tushirish;
ishlab chiqarish tashkilotlari va tadbirkorlik subektlari bilan hamkorlikda
ulushli moliyalashtirish mexanizmiga muvofiq yangi ishlanmalarni joriy etish
asosida yaratilgan intellektual mulkni ishlanma egalari bilan birgalikda patentlash
amaliyotini yo‘lga qo‘yish;
“Tarmoq-hudud-ilmiy/oliy ta’lim tashkilot” siklik jarayonida innovatsion
tashkilotlarni ilmiy faoliyat natijalari bilan qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan S2B
(science to business) platformasini yaratish.
42

Mas’ul ijrochi tashkilotlar: Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, Innovatsion
rivojlanish vazirligi, Savdo-sanoat palatasi.
Muvofiqlashtirish uchun mas’ul tashkilotlar: Innovatsion rivojlanish
vazirligi, Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi.
Ta’limning barcha bosqichlarida yaratuvchanlik, innovatsion
tadbirkorlik va ratsionalizatorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish orqali
innovatsion faoliyatni boshqarishda inson kapitalini yanada rivojlantirish
Ushbu yo‘nalishda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:
talaba yoshlarda innovatsiyaning dastlabki ilmiy, terminologik, texnologik
tushunchalarini shakllantirish orqali innovatsion faoliyatdagi rolini oshirish;
ilm-fan va innovatsion faoliyatga kirib kelayotgan yoshlar, stajor-
tadqiqotchi va tayanch doktorantlarning bilimi va saviyasini oshirish maqsadida
o‘z iqtidorlarini va ratsionalizatorlik qobiliyatlarini namoyon qilishlari uchun
jozibador rag‘batlantirish mexanizmlarini, intellektual raqobat muhitini yaratish;
iqtidorli maktab o‘quvchilari va talaba yoshlarni o‘zida jamlagan Yoshlar
akademiyasi faoliyatini yanada rivojlantirish va qamrov doirasini oshirish orqali
yoshlarning ilmiy hamda innovatsion faolligini qo‘llab-quvvatlash;
oliy ta’lim tashkilotlaridagi innovatsion markazlar, texnoparklar hamda
hududiy innovatsiya markazlari va biznes-inkubatorlarda startap loyihalarni
akseleratsiyadan o‘tkazish dasturlarini keng joriy etish;
innovatsiya va texnologik faoliyatni boshqarish yo‘nalishida yuqori
malakali kadrlar tayyorlash va ularning muntazam ilmiy-amaliy stajirovkalarini
tashkil qilish;
oliy ta’lim tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini yaxshilash, ilm-fan va
ishlab chiqarishdagi integratsiyasini mustahkamlash, jahon ilm-fani va ta’lim
dasturlari bilan hamohangligini ta’minlash hamda iqtisodiyot tarmoqlari
ehtiyojlarini qondiruvchi ta’lim yo‘nalishlari va mutaxassisliklari bo‘yicha kadrlar
bilan ta’minlashga qaratilgan “Innovatsion universitet” konsepsiyasini ishlab
chiqish va bosqichma-bosqich joriy etish.
43

Mas’ul ijrochi tashkilotlar: Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim vazirligi, Innovatsion rivojlanish vazirligi.
Muvofiqlashtirish uchun mas’ul tashkilotlar: Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi, Innovatsion rivojlanish vazirligi 11
.
Strategiyani amalga oshirishdan kutilayotgan natijalar
Strategiyani amalga oshirish davomida quyidagi natijalarga erishiladi:
yoshlarda yaratuvchanlik, innovatsion tadbirkorlik va ratsionalizatorlik
qobiliyatlarini shakllantirish;
innovatsion faoliyatni mikro va makro darajada amalga oshirish va
rivojlantirishni ta’minlash bo‘yicha innovatsiyalar sohasidagi mutaxassislarni
ko‘paytirish;
xalqaro maydonda mamlakatning ilmiy salohiyatini oshirishga
yo‘naltirilgan, innovatsiyalarning keng joriy etilishida bozor talablariga
moslashuvchan milliy innovatsion infratuzilmasini shakllantirish va
modernizatsiya qilish;
resurs safarbarligining uzluksiz zanjirini yaratish orqali ilm-fan va ishlab
chiqarish integratsiyasini mustahkamlash;
oliy ta’lim muassasalarida tadbirkorlik muhitini yaratish va
ixtisoslashtirilgan “spin-off” kompaniyalarini tashkil etish;
milliy iqtisodiyotga innovatsion mahsulotlar va yechimlarni ishlab chiqib,
joriy qilishning zamonaviy “zanjiri” va yagona tizimini yaratish orqali mamlakatda
innovatsiyalar va texnologiyalar sohasining investitsion jozibadorligini oshirish,
manfaatdorlik va raqobat muhitini yaratgan holda xorijiy investitsiyalar va texnik-
ko‘mak grantlari, shuningdek, venchur tashkilotlari hamda tegishli moliya
bozorlarining turli vositalari orqali moliyalashtirish hajmini oshirish;
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga asoslangan kichik va o‘rta biznes
kompaniyalari va startaplar sonini ko‘paytirish;
“samarador” innovatsiya salohiyatiga ega ilmiy ishlanmalar va startap
tashabbuslarni tijoratlashtirish darajasini oshirish;
11
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 1-apreldagi “Ilmiy va innovatsion faoliyatni rivojlantirish
bo‘yicha davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF-6198-son Farmoni
44

jahon andozalari asosida startap va kichik innovatsion tashkilotlarni
birlashtirish orqali innovatsion klasterlarni va yirik tashkilotlarni tashkil etish,
mavjudlarini modernizatsiya qilish, ilmiy-texnik va metodologik qo‘llab-
quvvatlash hamda iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha diversifikatsiyalash;
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga xususiy sektorni keng jalb etish va
ularning innovatsion faolligini oshirish;
hududlarning innovatsion faolligi va ilmiy salohiyatini oshirish;
ilmiy hajmdor va innovatsion mahsulot va xizmatlarning jahon bozoridagi
eksport hajmini oshirish;
xalqaro sifat sertifikatiga ega, ichki va tashqi bozorda raqobatbardosh
bo‘lgan milliy brend mahsulotlarini ko‘paytirish;
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarish
orqali yoshlar va xotin-qizlar hamda xorijiy davlatlarda tashqi migratsiya faoliyati
orqali mehnat qilayotgan mehnatga layoqatli aholi qatlamini yuqori daromadli
munosib yangi ish o‘rinlari bilan ta’minlash;
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarish va
resurslarni tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish orqali sanoatning
samaradorligi va hajmini oshirish;
yangi raqobatbardosh va yuqori texnologiyali mahsulotlarning
arzonlashtirilgan va hammabop katta hajmli ishlab chiqarishini tashkil etish orqali
qo‘shimcha iqtisodiy qiymat (kapital) yaratish;
mamlakatda o‘zaro manfaatdorlik, rag‘bat va raqobatga asoslangan
“innovatsiya — kapital — innovatsiya” siklik jarayonini ta’minlash hamda bu
jarayonda ishlanma egasi, tadbirkorlar va investorlarning mulkka egalik huquqini
kafolatlash;
muntazam ravishda o‘z ehtiyojlari va muammolari yechimiga qaratilgan
“tubdan yangilovchi” innovatsiyalarga sarmoya kiritish madaniyatiga ega
innovatsion faol va tashabbuskor jamiyatni shakllantirish.

45

Xulosa va takliflar
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, innovatsion tadbirkorlik bilan
shug’ullanayotgan va ishlab chiqarish jarayoniga xorij tajribasini qo’llab,
yangiliklar joriy etilgan zamonaviy korxonalarda, an’anaviy korxonalarga nisbatan
ish haqi 2-3 barobar, ish unumdorligi 2 barobar oshganligi, ayniqsa ishchi
xizmatchilar turmush darajasining ilgariga nisbatan sifati va farovonligi
ta’minlanayotganligi bugungi innovatsion iqtisodiy islohotlarining ijobiy
tomonlarini ko‘rsatmoqda. Ammo erishilayotgan yutuqlar bilan bir qatorda hal
etilishi lozim muammolar ham mavjud. Xususan:
1. Tadbirkorlarimiz biznesni boshqarishda yetarlicha malakaga ega emasligi;
2. Ishchi xodimlarning yangiliklarni tez o’zlashtira olmasligi;
46

3. Ular ichki va tashqi risklarni, innovatsiyalarga bo‘lgan ehtiyojni va jahon
bozoridagi o‘z holatini yetarlicha baholay olmaydilar;
4. Korxonalarni rivojlantirish, raqobatbardoshlikni oshirishga yetarlicha e’tibor
qaratilmagan;
5. Ishbilarmonlik muhitini tashkil etish va innovatsiyalarni rag‘batlantirish
tuzilmasini ishlab chiqishda ham ko‘plab muammolar mavjud.
6. Ushbu muammolarni hal etishda quyidagi taklif va tavsiyalarni maqsadga
muvofiq deb hisoblaymiz:
7. Ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish jarayonida xususiy biznesning rolini
oshirish kerak, bu esa tadqiqot va ishlanmalarga investitsiyalar
samaradorligini oshirishga turtki beradi;
8. Innovatsiyalar uchun zarur bo'lgan investitsiyalar darajasini oshirish va
raqobatni kuchaytirish kerak;
O‘zbekistonda yaratilgan ilmiy ishlanmalarini xorijiy patentlashni va
innovatsiyalarni rag'batlantirishning asosiy elementi bo'lgan ishlanmalar uchun
marketing qidiruv tizimini qo'llab-quvvatlash kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi
to‘g‘risida”PF-4947-son Farmoni.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 noyabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida”gi, PQ-3416-son Qarori
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 apreldagi “O‘zbekiston
Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi huzurida Ilg‘or texnologiyalar
markazini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-3674 son Qarori.
47

4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 21 sentyabrdagi “2019-2021
yillarda O‘zbekiston Respublikasini innovatsion rivojlantirish strategiyasini
amalga oshirish bo‘yicha” PF-5544 son Farmoni
5. Salixov S.A. Innovatsion faoliyatni boshqarish. Darslik. – T.: TDIU, 2013.
6. Soliyev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: Iqtisod-
Moliya, 2010.
7. Фатхуддинов Р.А. Инноватсионный менеджмент. Учебник ,– СПБ .: Питер ,
2004
8. Xodiyev B.Y., Shodmonov Sh.Sh. .Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik.
– T.: “Barkamol fayz media”, 2017.
9. Ergashxo‘jayeva Sh.J. Innovatsion marketing. Darslik. – T.: Cho‘lpon nomidagi
NMIU, 2014.
10. Шумпетер Й. Теория экономического развития / Й.Шумпетер. –М.:
Прогресс, 1982.
11. O‘lmasov A., Vaxobov A.. Iqtisodiyot nazariyasi. -T:, “Sharq” nashriyoti, 2010.
12. Abdusattarova X.M. Innovatsiya strategiyasi. O’quv qo’llanma - T.: TDIU, 2011.
13. AbernathyJ., Clark K.B. (1985) Innovation: Mapping the winds of creative
destruction.
14. Business model roadmapping: a practical approach to come from an existing to a
desired business model, M.DeReuver, H.Bouwman, T., Haaker, International
Journal of Innovation Management, Feb2013, Vol. 17, Issue 1
15. Business model innovation and competitive imitation: The case of sponsorbased
business models, R. Casadesus-Massanell, R. Zhu, Feng, StrategicManagent, April
2013, Vol. 34, Issue 4, pp.464-482.
Internet saytlar
1. https://www .Marketing.kharkov.ua/marketing/setevoy marketing.html
2. https://claytonchristensen.com/
3. https://elibrary.ru/item.asp?Id=19749721
4. https://www.amyjwilson.com/innovation - strategy
5. https://www. Kun.uz20.06.2020 12:06 706
48

6. https://www. Kun.Uz / O‘zbekiston , 17.07.2019, 862
Ilovalar
2022 — 2026-yillarda O‘zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish
strategiyasini amalga oshirishning
MAQSADLI KO‘RSATKICHLARI
№ Ko‘rsatkichlar O‘lcho
v
birligi Amaldagi
ko‘rsatkic
h Yillar bo‘yicha
ko‘rsatkichlar
202
3 202
4 202
5 202
6
1. Global innovatsion indeks
reytingida O‘zbekistonning
o‘rnini yaxshilash o‘rin 86 74 68 62 56
2. Innovatsion faoliyat dona 25 45 55 65 75
49

infratuzilma subektlari
( texnologik parklar,
texnologiyalar transferi
markazlari, innovatsion
klasterlar, venchur fondlar,
innovatsiya markazlari, biznes-
inkubatorlar va akselerator )
soni
3. Innovatsion faol
tadbirkorlik subektlari soni
( sanoat ishlab chiqarish
tashkilotlarining umumiy
sonida ) dona 613 930 1
215 1
500 2
250
4. Ilmiy hajmdor mahsulotlar
ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan yangi
innovatsion (spin-off)
korxonalar soni dona 0 14 22 28 36
5. Tashqi bozorlarga umumiy
eksportda yuqori texnologiyali
mahsulotlar eksportining
ulushi % 2,1 3 4 5 6
6. Ichki va tashqi bozorlarda
tijoratlashtirilgan ilmiy
ishlanmalar soni dona 150 250 275 300 325
7. Xususiy sektorning
ishlanma va tadqiqotlarga
investitsiyalari hajmi mln
so‘m 2 804 3
500 4
750 6
000 8
250
8. Ishlanma va tadqiqotlarga
ajratilgan xorijiy grantlar mlrd
so‘m 0 35 83 141 224
50

9. Innovatsion tadbirkorlik
natijasida yaratilgan yangi ish
o‘rinlari soni dona 6 000 9
000 13
500 18
000 25
000
10
. Tadqiqotlar va ishlanmalar
uchun yalpi xarajatlar ( YIMga
nisbatan foizda ) foiz 0,15 0,17 0,19 0,21 0,24
11
. Xususiy sektor tomonidan
amalga oshiriladigan tadqiqot
va ishlanmalarga yalpi
xarajatlar ( YIMga nisbatan
foizda ) foiz 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
12
. Yaratilgan yangi
texnologiyalar soni dona 69 89 186 288 284
13
. Intellektual mulkdan
keladigan tushumlar ( jami
eksportdagi ulushi ) foiz 0 0,02 0,03 0,04 0,05
14
. Ro‘yxatga olingan yillik
patentlar soni dona 30 39 82 131 184
15
. Ilmiy tadqiqotchilar soni nafar 15 000 16
500 18
000 19
600 21
500
16
. Xodimlari orasida ilmiy
tadqiqotchilar bo‘lgan
korxonalar ( jami korxonalarga
nisbatan foizda ) foiz 13 14 15 16 17
17
. Ilm-fan va muhandislik
sohasida bitiruvchilar soni
( jami bitiruvchilarga nisbatan
foizda ) foiz 35,5 36,9 38,5 40,1 41,8
18
. Ilmiy texnik nashrlardagi
( Web of Science ma’lumotlar dona 900 1
000 1
150 1
300 1
500
51

bazasida ) maqolalar soni
52

Innovatsiyalar va yangiliklar bozori: tarkibi, asosiy elementlari, o‘ziga xos xususiyatlari

Mundarija

1.Innovatsiyalarning mohiyati.Innovatsion faoliyat va uning natijalarini tijoratlashtirishning nazariy va uslubiy asoslari 4

2.Innovatsiya va tadbirkorlik.Innovatsiyalar va yangiliklar bozori tasnifi 10

3.Iqtisodiyotni rivojlantirishdan innovatsiyalarning roli 15

4. Innovatsiyalar va yangiliklar bozori bugungi kun holatining taxlili 23

5. O’zbekistonda innovatsiyalar va yangiliklar bozorini rivojlantirish istiqbollari 27

Xulosa va takliflar. 45

Foydalanilgan adabiyotlar. 46

Internet saytlar. 47

Купить