Inson hamda fuqaroning huquq va erkinliklari kafolatlari

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	45.1KB
Покупки	6
Дата загрузки	18 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Inson hamda fuqaroning huquq va erkinliklari kafolatlari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI
Konstitutsiyaviy huquq fanidan
Inson hamda fuqaroning huquq va erkinliklari
kafolatlari mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar ____________________________
Bajardi: ____________________________
TO ShKENT

Mavzu: Inson hamda fuqaroning huquq va
erkinliklari kafolatlari
Mundarija
Kirish.
I BOB Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar inson huquqlari va
erkinliklarini himoya qilish
1.1 Bugungi kunda inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar
faoliyatini tashkil etish uchun shart-sharoitlar.
1.2 Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish va inson huquqlari
madaniyatini yuksaltirishga qaratilayotga e’tibor.
II BOB Mehnatga layoqatsiz va yolg’iz keksalar, nogironligi bo’lgan
shaxslar hamda ayollar huquqlarini himoyaqilish
2.1 Mehnatga layoqatsiz va yolg’iz keksalar, nogironligi bo’lgan
shaxslar hamda aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand boshqa
toifalarining huquqlari davlat himoyasidadir.
2.2 Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
Inson va fuqaroning huquq va erkinliklari - insonga bekamu ko st yashashʻ
imkoniyatini beruvchi va iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, siyosiy sohalarda o z
ʻ
imkoniyat va talablarining amalga oshirilishini ta minlovchi huquqiy maqom.
ʼ
Inson huquqlari va erkinliklariga rioya etish O zbekiston Respublikasi
ʻ
konstitutsiyaviy tuzumining asosidir. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida
qayd etilgan huquq va erkinliklar: qonunlarning mazmuni va qo llanilishiga hamda
ʻ
qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hokimiyat faoliyatiga bevosita ta sir ko rsatadi;
ʼ ʻ
O zbekistonning har bir fuqarosiga, uning jinsi, irqi, millati, tili, diniy e tiqodi,
ʻ ʼ
ijtimoiy kelib chiqishi, maslagi, shaxsiy va ijtimoiy ahvolidan qat i nazar, inson
ʼ
huquqlari va erkinliklari buzilmasligini, sud yo li bilan himoya qilinishini ka-
ʻ
folatlaydi. Konstitutsiya barcha fuqarolarning qonun oldida tengligiga asoslangan
holda, o zgalarning huquqlariga hurmat bilan qarash tamoyillarini, o zgalarning
ʻ ʻ
qonuniy manfaatlarini, huquq va erkinliklarini buzish hisobiga o z huquq va
ʻ
erkinliklarini ro yobga chiqarishga yo l qo yilmaslikka, ijtimoiy adolat va
ʻ ʻ ʻ
hamjihatlikni ta minlashga qaratilgan.
ʼ inson va fuqarolarning Konstitutsiya
shuningdek qonunlarda mustahkamlangan huquqlari hamda erkinliklarini amalga
oshirishni davlat tomonidan ta minlashga yordam beradigan vositalar, usullar shu
ʼ
jumladan shart-sharoitlar majmui hisoblanadi. Inson huquqlari hamda
erkinliklarining kafolatlarini quyidagicha turkumlash mumkin deb hisoblanadi
yuridik, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy deb qaraladi. Yuridik kafolatlar deganda
fuqarolarning huquqlari shu bilan bir qatorda erkinliklari qonunlar asosida huquqiy
jihatdan kafolatlanishini anglash mumkin. Yuridik kafolatlarning quyidagi
shakllari mavjud deb qaraladi: konstitutsiyaviy huquqiy kafolatlar; sudlar
tomonidan huquqlar shuningdek erkinliklarni kafolatlash; ombudsman faoliyati;
hukumat faoliyatini qayd etib o tish joiz
ʻ
inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish zarurati Inson huquqlari va
erkinliklari – oliy qadriyat Inson huquqlari insoniyat mavjudligining va birgalikda
yashashining asosidir. Inson huquqlari barcha uchun umumiy, ajralmas va o’zaro
bog’liqdir. Aynan inson huquqlari bizni odam qiladi. Inson huquqlari mavjud

barcha dinlar va madaniyatlarga xos bo’lgan va tinchlik va taraqqiyot asos bo’lgan
o’zaro kelishuvchanlik an’anasini o’zida mujassamlashtirgandir. Inson huquqlari
hech bir madaniyat uchun begona emas va barcha xalqlar uchun tabiiydir.
Kelishuvchanlik va bag’rikenglik doimo davlat boshqaruvi va inson axloqining
intilish tamoyillari bo’lib kelgan. Inson huquqlari xususida gap borganida, har
qanday huquq nazarda tutilavermaydi. Zotan, har bir kishi ko’ngli tusagan taomni
iste’mol qilish yoki o’zi kiyimni kiyish kabi huquqlarga ham ega. Lekin bunday
huquqlar normativ jihatdan tartibga solinmaydi. Bunga hojat ham yo’q. Chunki
bular jamiyatning milliy-madaniy va ma’naviy qoidalari, an’analari, odat normalari
bilan tartibga solinadi. Hozirgi kunda ana shu tamoyillar inson huquqlari deb
atalmoqda. Inson huquqlari tushunchasi xususida shuni ta’kidlash joizki, bu ibora
ob’ektiv va sub’ektiv ma’noda qo’llaniladi. Ob’ektiv ma’noda, inson huquqlari bu
shaxsning huquqiy maqomini belgilovchi, jamiyatda davlat va shaxs o’rtasidagi
o’zaro munosabatlarning tartibga soluvchi xalqaro va milliy huquqiy normalar
tizimidir. Sub’ektiv ma’noda, esa inson huquqlari bu huquqiy normalarda
mustahkamlangan, Qadimgi yunon faylasufi Arastuning “inson – ijtimoiy
mavjudot” degan fikri inson huquqlari nuqtai nazaridan o’ziga xos ahamiyatga ega.
Inson ijtimoiy mavjudod sifatida o’z mohiyatini jamiyat tarkibida namoyon qilishi
mumkin. “Har qanday huquq, shu jumladan inson huquqlari kishining biologik
mohiyati bilan emas, balki uning ijtimoiy mohiyati, muayyan jamiyat a’zosi
ekanligidan kelib chiqadi. Demak, jamiyatdan tashqarida, boshqa kishilar bilan
biron-bir ijtimoiy munosabatlarga kirishmaydigan odamning huquq va erkinliklari
to’g’risida gapirishning o’zi o’rinsizdir. Inson huquqlari falsafasining asosi – bu
shaxs qadr-qimmatidir. Tabiiy huquq ta’limoti asoschilaridan biri, fr а nsuz
mutafakkiri J. J. Russoning fikricha, inson qadr-qimmati uning mohiyatidir, o’z
erkinligidan voz kechish-insonning o’z qadr - qimmatidan, huquqlaridan,
majburiyatlaridan voz kechish demakdir. Bu inson tabiatiga ziddir2 . Inson qadr-
qimmati uning huquq va erkinliklari hamda majburiyatlarining manbai
hisoblanadi. Holbuki, yetarli huquq va erkinliklarga hamda muayyan
majburiyatlarga ega bo’libgina inson shaxs sifatida o’z imkoniyatlarini namoyon

qila oladi. Bu o’z navbatida insoniyat taraqqiyotiga yo’l ochib beradi. Inson
huquqlari – moddiy va ma’naviy ne’mat, shart-sharoitlar tizimidir, bularsiz inson
normal hayotiy faoliyatini yo’lga qo’yishi, fazilat va xususiyatlari rivojlanishiga
erishish, “fuqarolik manfaatlari”ni amalga oshirish mumkin emas. Fuqarolik
manfaatlari, deb men hayot, erkinlik, sog’liqni va jismoniy azobuqubatlarning
yo’qligi hamda pul , yer , turar-joy, uy anjomlari va boshqa moddiy ne’matlarga ega
bo’lishni tushunaman, - deb yozgan edi J.Lokk . “Inson huquqlar” – quloqqa hush
yoqadigan bu ibora XX asrning so’nggi choragida dunyo xalqlarining so’z qutisida
eng iste’molbop kalomga aylandi va butun siyosatchilar va arboblarning tili uchida
turadi. Salohiyatli davlat arbobining tilida bu so’zlar odamlarning qutlug’
niyatlarini ifoda etsa, o’zini “oppozitsiya” ataydigan siyosatbozlar ularni notoza
siyosiy “qimorbozlik” larida “ko’p zo’r” (“kozir”) qartaga aylantirib olmoqchi
bo’ladilar 1. AQSH, Rossiya kabi ulkan davlatlarning ayrim arboblari esa yangi
mustaqil davlatlarning irodali rahbarlarini o’z yo’rig’lariga yurgizish maqsadida
“Inson huquqlari”ni zohiriy va botiniy intilishlariga niqob qilib kiydirishmoqchi
bo’ladilar. “Inson huquqlarini poymol qilgan” likda, “rusiyzabon aholini
kamsitish” da ayblayotib, ular faqat insonning siyosiy huquqlarini nazarda
tutadilar, holbuki insonning yashash, nasl qoldirish, mehnat qilish kabi odamiy,
ijtimoiy-iqtisodiy, fuqaroviy, madaniy huquqlari ham bor2. Har bir inson millati,
irqi, ijtimoiy ahvolidan qat’iy nazar, boshqa insonga teng ekani kabi boyligi,
harbiy qudrati, aholisi-hududiy kengligidan qat’iy nazar, jahon hamjamiyati
qoshida har bir mamlakat boshqa mamlakat bilan teng huquqlidir. Ulkan davlatlar
huquqi ko’p bo’lishi mumkin emas, mas’uliyati esa ko’p bo’lmog’i kerak. “Inson
huquqlariga haqiqiy kuch bag’ishlovchi narsa ularning umumiyligidir. U har
qanday chegaralarni kesib o’tadi, har qanday to’siqlarni bartaraf etadi, har qanday
kuchni mavh etadi. Inson huquqlari uchun kurash hamma vaqt va hamma yerda
yakkahokimlik va adolatsizlikning barcha shakllariga: qullik, mustamlakachilik,
aparteidaga qarshi kurash bo’lib kelgan. Bugungi kunda uning dolzarbligi
kamaygan yoki mohiyati o’zgargan emas ”3. Inson huquqlarini himoya qilish
zarurati shunday vaqtda yuzaga keldiki inson, uning qadr-qimmati, shani, or-

nomusi, g’ururi va eng muhimi uning hayoti hech qanday ahamiyat kasb etmay
qolgan davr edi. Misol tariqasida shuni aytish mumkinki, Buyuk Britaniya , Chor
Rossiyasi , Fransiya va boshqa davlatlarning mustamlakachilik siyosati yoki butun
dunyo ommasini larzaga solgan ikki birbiridan katta jahon urushlari. Ana shu
davrda insonning qadri bir chaqalik qiymatga ega emas edi. Birgina ikkinchi jahon
urushi davrini misol qilib olaylik, fashistlar germaniyasi tomonidan qanchadan-
qancha odamlar turli xil juda jirkanch yo’llar orqali shavqatsizlik bilan o’ldirib
yuborildi. Ular ustida turli xil tajribalar o’tkazildi, vaholanki, bunday jirkanch
ishlarni inson bolasi qilganligiga ishonish qiyindir. Inson huquqlari himoyasi
tarixan katta yo’lni bosib o’tdi. Inson huquqlari va erkinliklari tizimi o’z yaralish
ibtidosi va rivojlanish mantiqiga ega.
2.Demokratik jamiyat qurishda inson huquqlari va erkinliklarini kafolatlashning
o’rni
O’zbekiston mustaqillikka erishganidan so’ng fuqarolik jamiyatiga asoslangan
huquqiy davlat qurishni o’z oldiga pirovard maqsad qilib qo’ydi. Mamlakatimizda
demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini
rivojlantirish jarayonida inson va fuqarolarning asosiy huquq va erkinliklarini
himoya qilish huquqiy demokratik davlat qurishning asosiy mezonlaridan biridir.
Demokratiyaning eng muborak afzalligi uning insoniy qadr-qimmatga
munosabatidir. Insoniy qadr-qimmatni e’zozlashda hech bir tuzum demokratiyaga
teng kelolmaydi2. “O’zbekiston demokratik qadriyatlarni, shaxsning huquq va
erkinliklarini ta’minlash, erkin bozor iqtisodiyotini barpo etishni o’zi uch1.2.
Demokratik jamiyat qurishda inson huquqlari va erkinliklarini kafolatlashning
o’rni O’zbekiston mustaqillikka erishganidan so’ng fuqarolik jamiyatiga
asoslangan huquqiy davlat qurishni o’z oldiga pirovard maqsad qilib qo’ydi.
Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik
jamiyatini rivojlantirish jarayonida inson va fuqarolarning asosiy huquq va
erkinliklarini himoya qilish huquqiy demokratik davlat qurishning asosiy
mezonlaridan biridir. Demokratiyaning eng muborak afzalligi uning insoniy qadr-

qimmatga munosabatidir. Insoniy qadr-qimmatni e’zozlashda hech bir tuzum
demokratiyaga teng kelolmaydi.

I BOB Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar inson huquqlari
va erkinliklarini himoya qilish
1.1 Bugungi kunda inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar
faoliyatini tashkil etish uchun shart-sharoitlar
So’nggi yillarda inson huquqlarini himoya qilishning qonunchilik va tashkiliy-
huquqiy bazasini mustahkamlash, inson huquqlari bo’yicha xalqaro standartlarni
milliy qonunchilikka implementatsiya qilish va xalqaro majburiyatlarni bajarish,
shuningdek, inson huquqlarini himoya qilish masalalari yuzasidan xalqaro
tashkilotlar bilan hamkorlikni faollashtirishga doir tizimli ishlar olib borilmoqda.
Hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasi inson huquqlari bo’yicha 80 dan ortiq
xalqaro hujjatlarga, jumladan Birlashgan Millatlar Tashkiloti 6 ta asosiy
shartnomasi va 4 ta fakultativ protokoliga qo’shilgan bo’lib, ularning amalga
oshirilishi yuzasidan BMTning Inson huquqlari bo’yicha kengashi va
shartnomaviy qo’mitalariga muntazam ravishda milliy ma’ruzalarni taqdim etib
kelmoqda.
Bundan tashqari, milliy qonunchilikni inson huquqlari sohasidagi xalqaro-huquqiy
standartlar bilan uyg’unlashtirish bo’yicha amaliy chora-tadbirlar ko’rilmoqda.
Shu bilan birga, inson huquqlari sohasida uzoq muddatli strategiyaning qabul
qilinishi ushbu sohada davlat siyosatining samarali amalga oshirilishiga, inson
huquqlari va erkinliklariga hurmat munosabati shakllanishiga, mamlakatning
xalqaro maydondagi obro’si yanada mustahkamlanishiga, shu jumladan
O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy va siyosiy-huquqiy reyting hamda
indekslardagi mavqeyi yaxshilanishiga xizmat qiladi 1
.
Inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish mexanizmini yanada
takomillashtirish, 2017 — 2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi ijrosini
ta’minlash, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-
yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida belgilangan vazifalarni samarali va
o’z vaqtida amalga oshirish maqsadida: O’zbekiston Respublikasining inson
1
Inson huquqlari bo’yichi o’zbekiston respublikasi milliy markazi ma’lumoti

huquqlari bo’yicha xalqaro shartnomalari normalarini bajarish yuzasidan mas’ul
davlat organlari va tashkilotlari faoliyatining asosiy yo’nalishlari etib belgilandi
xalqaro tashkilotlarning inson huquqlarini himoya qilish bo’yicha tavsiyalarini
amalga oshirishga qaratilgan milliy harakat rejalari (“yo’l xaritalari”)ning so’zsiz
bajarilishini ta’minlash;
qonunchilik va huquqni qo’llash amaliyotini takomillashtirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish orqali BMTning inson huquqlari
bo’yicha ustav organlari va shartnomaviy qo’mitalarining tavsiyalarini bajarishga
to’sqinlik qilayotgan sabab va sharoitlarni aniqlash, tahlil qilish hamda bartaraf
etilmoqda.
O’zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo’yicha xalqaro majburiyatlarini
bajarish sohasida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Jamoatchilik
palatasi va fuqarolik jamiyati institutlari bilan samarali hamkorlikni amalga
oshirish yo’lga qo’yilmoqda.
alqaro tashkilotlar, jumladan BMTning ustav organlari va shartnomaviy
qo’mitalarining tavsiyalarini inobatga olgan holda, shuningdek, inson huquqlarini
ta’minlash va himoya qilish bo’yicha dolzarb masalalarni har tomonlama
o’rganish, amaldagi qonunchilik, huquqni qo’llash amaliyoti va ilg’or xorijiy
tajribani tahlil qilish hamda keng jamoatchilik muhokamasi, xalqaro va milliy
maslahatlashuvlar natijasida ishlab chiqilgan:
Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasiga
muvofiq;
Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasining Milliy strategiyasini
amalga oshirish bo’yicha “Yo’l xaritasi”ga muvofiq;
Birlashgan Millatlar Tashkilotining inson huquqlari bo’yicha ustav organlari va
shartnomaviy qo’mitalari xabarnomalari va qarorlarini ko’rib chiqish yuzasidan
O’zbekiston Respublikasi davlat organlarining o’zaro hamkorlik qilish tartibi
to’g’risidagi nizom tasdiqlandi.
O'zbekistonda inson huquqlarini rag'batlantirish, himoya qilish va ularga rioya
qilish masalalari davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri hisoblanadi.

2017–2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi doirasida shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy,
ijtimoiy va madaniy huquqlarni ta'minlash sohasida aniq maqsadga yo'naltirilgan
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 2
Mamlakatimizda inson huquqlari va erkinliklarini ta'minlash masalasi xalqimiz
uchun farovon va munosib turmush sharoitini yaratib berishga qaratilgan
demokratik islohotlarning bosh mezoniga aylanib bormoqda.
Inson huquqlari bo'yicha xalqaro standartlar milliy qonunchilikka va huquqni
qo'llash amaliyotiga tizimli hamda bosqichma-bosqich implementatsiya
qilinmoqda. Bugungi kunda O'zbekiston tomonidan ratifikatsiya qilingan 80 dan
ortiq inson huquqlari va erkinliklari sohasidagi xalqaro hujjatlar normalari milliy
qonunchilikda o'z aksini topmoqda.
Amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlar insonlar hayotini, dunyoqarashini
hamda turmush tarzini o'zgartirmoqda. Jamiyatda «Yangi O'zbekistonni birgalikda
barpo etamiz» degan ulug'vor maqsad shakllandi va «Jamiyat – islohotlar
tashabbuskori» degan yangi g'oya kundalik faoliyatimizga faol kirib bormoqda.
Inson huquq va erkinliklarini ta'minlashda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
Xalq va Virtual qabulxonalari, shuningdek, Bosh vazirning Tadbirkorlar
murojaatlarini ko'rib chiqish bo'yicha qabulxonalari alohida o'rin egallamoqda.
Sud-huquq sohasini yanada demokratlashtirish, Konstitutsiya ustuvorligi, qonun
oldida tenglik, insonparvarlik, adolatlilik, sud hokimiyatining mustaqilligini
ta'minlash, sud jarayonida tortishuv tamoyillarini tatbiq etish, aholining odil
sudlovga bo'lgan ishonchini oshirish, «Xabeas korpus» institutini kengaytirish,
tergov ustidan sud nazoratini kuchaytirish bo'yicha chora-tadbirlar majmui qabul
qilindi.
Inson huquq va erkinliklarini ta'minlashda, nizolarni sudgacha hal qilishda va
taraflarni yarashtirishda advokatlarning vakolatlari sezilarli darajada
kengaytirilmoqda.
2
O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi 2017-2021
yillardagi PF-4947-son

Sudlarda ishlarni ko'rib chiqishda adolatni, ochiqlik va shaffoflikni ta'minlash
uchun «Elektron odil sudlov» tizimi joriy etildi. Aholiga bepul yuridik yordam
ko'rsatish tizimi, shuningdek, Advice.uz huquqiy ma'lumotlar tizimining
imkoniyatlarini kengaytirish hamda fuqarolarga bepul huquqiy maslahatlar
xizmatini ko'rsatuvchi «Madad» nodavlat notijorat tashkilotini qo'llab-quvvatlash
bo'yicha chora-tadbirlar qabul qilindi.
Ma'muriy, jinoiy, jinoyat-protsessual va jinoyat-ijroiya qonunchiligi
takomillashtirib borilmoqda hamda insonparvarlik tamoyiliga yanada
moslashtirilmoqda. Afv etish va jamoat birlashmalarining kafilligi ostida
shaxslarni jazodan ozod qilishning mutlaqo yangi tizimi joriy etildi.
Qoraqalpog'iston Respublikasining Jasliq qo'rg'onida joylashgan ixtisoslashtirilgan
jazoni ijro etish koloniyasining yopilishi muhim insonparvar voqelik bo'ldi. Qabul
qilinayotgan chora-tadbirlar natijasida ozodlikdan mahrum qilish joylarida
saqlanayotgan mahkumlarning soni 2,5 baravar kamaydi.
O'zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkilotining (keyingi o'rinlarda – BMT) Inson
huquqlari ta'limi sohasidagi butunjahon dasturida faol ishtirok etmoqda.
«Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish kontseptsiyasi» va BMTning Inson
huquqlari sohasida ta'lim va tarbiya to'g'risidagi deklaratsiyasi qoidalarini amalga
oshirish bo'yicha Milliy harakat dasturining ijrosi yuzasidan keng qamrovli chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari,
ommaviy axborot vositalari, ta'lim muassasalari aholi orasida umuminsoniy
qadriyatlar, inson huquqlarini hurmat qilish va rioya qilish tamoyillarini
ommalashtirishga, shuningdek, fuqarolarning huquqiy axborotdan foydalanishini
ta'minlash jarayoniga keng jalb etilgan.
Fuqarolarning siyosiy huquqlari va erkinliklari, fikr, so'z va vijdon erkinligini
ta'minlashda jamiyat va davlat boshqaruvidagi keng qamrovli tub o'zgarishlar katta
ahamiyatga ega. Parlament va jamoatchilik nazoratining samarali mexanizmlari
mustahkamlanmoqda. Vazirlar Mahkamasining parlament oldidagi mas'uliyati
sezilarli darajada kuchaytirildi. «Elektron parlament» va «Elektron hukumat»
tizimi rivojlantirilmoqda, davlat xizmatlarining turlarini kengaytirish, ularning

imkoniyatlari, sifati va tezkorligini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar qabul
qilinmoqda.
Parlament, fuqarolik jamiyati institutlari, ommaviy axborot vositalarining rolini
kuchaytirish, «Xalq qonunlarning tom ma'noda yagona manbai va muallifi
hisoblanadi» hamda «Barcha muhim qarorlar bevosita xalq bilan muloqot asosida,
jamoatchilikning fikrini hisobga olgan holda qabul qilinadi» tamoyillarini amalga
oshirish bo'yicha tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Oliy Majlis palatalari tomonidan inson huquqlarining holati to'g'risidagi
ma'ruzalar, inson huquqlarini ta'minlashda xalqaro va mintaqaviy mexanizmlar
bilan hamkorlikni rivojlantirish bo'yicha milliy harakat rejalari («yo'l xaritalari»)ni
tasdiqlash amaliyotining yo'lga qo'yilishi qonun ijodkorligida yangi muhim qadam
bo'ldi. O'zbekistonda inson huquqlariga rioya qilish va uni himoya qilishning
milliy mexanizmlarini yanada mustahkamlash va rivojlantirish bo'yicha tizimli
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo'yicha vakili
(ombudsman) va Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Milliy
markazi faoliyati tubdan takomillashtirildi. Bola huquqlari bo'yicha vakil va
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Tadbirkorlik sub'ektlarining
huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil lavozimlari joriy
qilindi.
Fuqarolarning ijtimoiy va madaniy huquqlarini ta'minlashning noyob tizimi
yaratildi. «Obod qishloq», «Obod mahalla», «Yoshlar – kelajagimiz», «Besh
tashabbus» kabi 20 dan ortiq davlat ijtimoiy dasturlari va kontseptsiyalari amalga
oshirilmoqda. BMT Barqaror rivojlanish maqsadlari doirasida milliy maqsadlarni
ro'yobga chiqarish, inson taraqqiyoti bo'yicha yuqori indeksga ega bo'lgan
(intellektual salohiyati, savodxonligi, insonning o'rtacha umr ko'rish davomiyligi)
davlatlar darajasiga erishishga, ijtimoiy sohaga innovatsiyalarni keng joriy etishni
ta'minlashga qaratilgan chora-tadbirlar qabul qilinmoqda.
Ta'lim va tarbiya sohasida keng ko'lamli tub o'zgarishlar amalga oshirilmoqda.
2025 yilga borib, 3–7 yoshdagi bolalarning 74,5 foizini maktabgacha ta'lim bilan

qamrab olishni nazarda tutuvchi maktabgacha ta'lim tizimini
rivojlantirish kontseptsiyasi hayotga joriy etilmoqda. 11 yillik maktab ta'limi tizimi
qayta tiklandi. Bugungi kunda davlat, nodavlat va xorijiy oliy o'quv yurtlarining
soni ortib bormoqda. 3
3
O’zbekiston respublikasi ta’lim to’g’risidagi qonun 2020 .09.23 yildagi O’RQ-637-son

Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish va inson huquqlari madaniyatini
yuksaltirishga qaratilayotga e’tibor
Fuqarolik jamiyati - konstitutsiyaviy huquq nazariyasida huquq va demokratiyaga
asoslangan ijtimoiy hayotning zarur oqilona usuli; insonga uning iqtisodiy, siyosiy
va madaniy hayoti shakllarini erkin tanlash kafolatlanadigan, qonun ustuvorligi va
inson huquqlari hamda erkinliklari qaror topadigan, ko p partiyaviylik, siyosiyʻ
institutlar, mafkura va fikrlarning xilma-xilligi ta minlanadigan hamda o zinio zi
ʼ ʻ ʻ
boshqarish organlarining mavqei baland bo lgan ijtimoiy tuzum. Bunda
ʻ
mamlakatning har bir fuqarosi siyosiy, ijtimoiy, iqgisodiy, ma naviy va huquqiy
ʼ
jihatdan o z ehtiyojlarini jamoat birlashmalari va fondlari, o zini o zi boshqarish
ʻ ʻ ʻ
organlari, siyosiy partiyalar va nodavlat notijorat tashkilotlar ishida faol ishtirok
etib, ular orqali qondiradilar. Fuqarolik jamiyatida fuqarolar davlat faoliyati
ustidan jamoatchilik nazoratini o rnatadilar, davlatning ko pgina vakolatlari jamoat
ʻ ʻ
tashkilotlari zimmasiga yuklanadi. Davlat hokimiyati esa mamlakatning umumiy
taraqqiyot rejalarini tuzadi, uning strategiyasini ishlab chiqadi, mudofaa, milliy
xavfsizlik, davlat mustaqilligi va chegaralari daxlsizligini, uning suverenitetini
ta minlash, pulmoliya, soliq, bank siyosati, tashqi siyosat va jahon hamjamiyati
ʼ
bilan aloqalar tizimini yaratadi, uni boshqaradi. Fuqarolik jamiyatini qurish kuchli
davlatdan kuchli jamiyat sari bosqichmabosqich o tish orqali ro y beradi.
ʻ ʻ
Fuqarolik jamiyati haqida ilk tasavvurlar Aristotelning "Siyosat" asarida bayon
etilgan. Unga ko ra, insonning erkin yashash huquqi kishilik jamiyatining adolat va
ʻ
qonun ustuvorligi asosida tashkil etilishi orqali ta minlanishi lozim. Jamiyatni
ʼ
boshqarishda qonunlarning to g ri va adolatli bo lishiga alohida e tibor beriladi.
ʻ ʻ ʻ ʼ
Bu g oyalar 17-asrga kelib keng rivojlandi. Jumladan, T. Gobbs asarlarida
ʻ
takomillashtiriddi. 18-asr Buyuk fransuz inqilobi davrida Inson va fuqaro
huquklari deklaratsiyasi e lon qilinishi bilan esa Fuqarolik jamiyati tushunchasi
ʼ
keng tarqala boshladi. Chunki jamiyatning teng huqukli a zolari — "fuqarolar"
ʼ
tushunchasi paydo bo ldi, ular jamiyat va davlat manfaatlari bilan bog langan
ʻ ʻ
shaxsiy manfaatlarini anglay boshladilar. Kant, Russo, Gegel, Popper ilgari surgan

fikrlar Fuqarolik jamiyati ning yangidan-yangi qirralarini, umuminsoniy qadriyat
sifatidagi mohiyatini ochib berdi.
Sharqda Fuqarolik jamiyatining o ziga xos talqini mavjud. Bu, bevosita, axloq,ʻ
madaniyat va ma naviyatning huquq bilan uyg unlashgan, fe latvor, xattiharakatlar
ʼ ʻ ʼ
va qoidame yorlarning uzviy uyg unlashgan shakli bilan bog liq. Jumladan, eng
ʼ ʻ ʻ
qad. madaniy tarixiyhuquqiy yodgorlik — Avestoda kishilarning uyushib yashashi,
o zaro munosabatlar va aloqalarning axloq va me yorlarga tayanishi kabi g oyalar
ʻ ʼ ʻ
ilgari surilgan. Bunda o zo zidan jamiyatda qonun ustuvorligiga erishish, jamiyatni
ʻ ʻ
shaxs tomonidan emas, qonun boshqarishi kabi Fuqarolik jamiyatining ilk belgilari
namoyon bo lgan. Forobiyning "Fozil odamlar shahri" asarida mamlakatni
ʻ
boshqarishda adolatli qonun zarurligi, faol Fuqarolik jamiyatini shakllantirish
mohiyati chuqur tahlil etilgan. Qonunlari mukammal bo lgan mamlakatda adolat,
ʻ
inson huquqlari ustuvor bo lishi muqarrar ekanligi bayon qilib berilgan. Forobiyga
ʻ
kura, "Shahar (mamlakat) aholisi xushxulqqa ega bo lmagan taqdirda hokimiyatga
ʻ
ehtiyoj tug iladi", jinoyatchilik, bezorilik, qonunbuzarlik qonunlar zaif, aholi
ʻ
axloqiyma naviy jihatdan barkamol bo lmagan sharoitda avj oladi. Bunday xalqni
ʼ ʻ
tartibga chaqirish uchun kuchli ta sir o tkazuvchi hokimiyat kerak bo ladi. Bu kabi
ʼ ʻ ʻ
g oyalar Ibn Sino, Beruniy, Xorazmiy, Amir Temur, Alisher Navoiy, Bobur va
ʻ
boshqa tomonidan ham ilgari surilgan va amaliyotda keng qo llanilgan.
ʻ
Uzoq tarixiy rivojlanish natijasida Fuqarolik jamiyatini hozirgi zamonaviy
tushunish shakllandi. Unga ko ra, F.jla mulkchilik shakllarining xilma-xil va teng
ʻ
bo lishi, mehnat va tadbirkorlikning erkinligiga yo l qo yilishi, mafkuraviy xilma-
ʻ ʻ ʻ
xillik va axborot erkinligi, inson huquq va erkinliklarining daxlsizligi, rivojlangan
o zini o zi boshqarish, madaniylashgan huquqiy hokimiyat bo lishi hamda jamiyat
ʻ ʻ ʻ
hayotining barcha sohalarida qonun ustuvorligi ta minlanishi muhim hisoblanadi.
ʼ
O zbekistonda Fuqarolik jamiyatini kurish tarixiy an ana bo lsada, u butunlay
ʻ ʼ ʻ
yangi tarixiy sharoitlarda jahon davlatchiligi ilgor tajribalari va ko p ming yillik
ʻ
milliy an analarning sintezi sifatida dunyoga kelmokda. Ya ni erkinlik va axloq,
ʼ ʼ
ozodlik va tarbiya, qonunga itoatkorlik va siyosiy hukuqiy faollik, hurriyat va qatiy
tartibintizom uyg unligida Fuqarolik jamiyati shakllantirilmoqda.
ʻ

Fuqarolik jamiyati nafaqat davlatning majburlov kuchi bilan, balki uning a zolariʼ
bo lmish fuqarolarning o zlari orqali saqlab turiladigan va qat iy tartib qaror
ʻ ʻ ʼ
topgan jamiyatdir. Bunday jamiyat o zini o zi yuksak darajada tashkil etishi bilan
ʻ ʻ
ajralib turadi. Fuqarolik jamiyatiga davlatning kuchli ta siri talab etilmaydi. Davlat
ʼ
bunday jamiyatning nazoratida bo lishi kerak, chunki davlat
ʻ — fuqarolik
jamiyatning „yollanma xizmatkori “. Zero, u
fuqarolar, korxona va muassasalardan olinadigan soliqlar hisobiga mavjud bo ladi.
ʻ
Mazkur jamiyat nafaqat o zining siyosiy, madaniy hayotini, balki
ʻ iqtisodiy ,
ijtimoiy hayotini ham boshqarib turadi. Hamma jamiyatni ham fuqarolik jamiyati
deb bo lmaydi. Fuqarolik jamiyati ancha yuksak darajadagi ijtimoiy rivojlanish
ʻ
ko rsatkichidir.
ʻ
So’nggi yillarda nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa
institutlarini qo’llab-quvvatlash, davlat organlari va ular o’rtasida ijtimoiy
sheriklikni kuchaytirish, ta’sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish,
shuningdek, ushbu sohani tartibga soluvchi huquqiy bazani takomillashtirish
borasida izchil ishlar olib borildi.
Xususan, oxirgi to’rt yilda nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyati
boshqa institutlarining 1 270 dan ortiq loyihalarini qo’llab-quvvatlash maqsadida
Davlat budjetidan 117 milliard so’m miqdordagi mablag’lar ajratildi.
Amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida nodavlat notijorat tashkilotlarining
huquqiy kafolatlarini ta’minlaydigan, zamonaviy demokratik talablarga va xalqaro
standartlarga javob beradigan normativ-huquqiy baza yanada takomillashtirildi.
Buning natijasida 20 ga yaqin qonun, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
hujjatlari va Hukumatning qarorlari qabul qilindi.
Nodavlat notijorat tashkilotlari manfaatlarini ifoda etish, davlat bilan ular
o’rtasidagi ko’prik vazifasini bajarishga qaratilgan O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti huzuridagi Jamoatchilik palatasi tashkil qilindi, shuningdek, aholi bilan
ochiq muloqot olib borishning yangi samarali vositalarini joriy etish maqsadida
davlat organlari huzurida jamoatchilik kengashlari faoliyati yo’lga qo’yildi.

Mamlakatimizda erkin fuqarolik jamiyatini shakllantirish va rivojlantirish, inson
huquqlarini, qonuniy manfaatlarini, demokratik qadriyatlarni himoya qilish,
aholining siyosiy madaniyati va huquqiy ongini oshirishga munosib hissa qo’shgan
nodavlat notijorat tashkilotlari vakillarini rag’batlantirish maqsadida “Fuqarolik
jamiyatini rivojlantirishga qo’shgan hissasi uchun” ko’krak nishoni ta’sis etildi
hamda sohaning 126 nafar faollari ushbu yuksak mukofot bilan taqdirlandi.
Ko’rilayotgan choralar natijasida so’nggi to’rt yilda fuqarolik jamiyatining eng
asosiy instituti hisoblanadigan nodavlat notijorat tashkilotlari soni 20,7 foizga
oshdi, shu jumladan 187 ta yirik respublika nodavlat notijorat tashkilotlari o’z
faoliyatini boshladi.
Shu bilan birga, ushbu ishlarni sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish hamda
mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning yaqin va o’rta muddatli
istiqbollarini belgilab olish zarur.
Fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini yanada
takomillashtirish, nodavlat notijorat tashkilotlarining roli va ahamiyatini, ijtimoiy
faolligi va faoliyatining samaradorligini oshirish, shuningdek, 2017 — 2021-
yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha Harakatlar strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish yili” va “Yoshlarni qo’llab-quvvatlash va aholi salomatligini
mustahkamlash yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturlari ijrosini ta’minlash
maqsadida: bir qator ishlar amalga oshirildi. Shulardan 2021 — 2025-yillarda
fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqildi va tasdiqlandi.
fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning huquqiy asoslarini izchil takomillashtirildi.
davlat va jamiyat boshqaruvida fuqarolik jamiyati institutlarining faol ishtirok
etishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmoqda. 4
har bir davlat organi huzuridagi jamoatchilik kengashlari faoliyatida fuqarolar
tashabbusi bilan tashkil etilgan nodavlat notijorat tashkilotlari vakillarining sonini
(jami jamoatchilik kengashlari tarkiblariga kiritilgan nodavlat notijorat tashkilotlari
4
Yoshlarni qo llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili" davlat dasturi loyihasi 2021. 07.13 ʼ

vakillarining soniga nisbatan) 2025-yilda 25 foizga yetkazish maqsad qilib
belgilangan. Shuningdek amaldagi jarayonlarni soddalashtirish va profilaktik
chora-tadbirlarni kuchaytirish orqali nodavlat notijorat tashkilotlari tomonidan
sodir qilinayotgan huquqbuzarliklarni 2025-yilda 19,2 foizga kamaytirish ham
asosiy maqsadlardan biri sifatida belgilandi.

$II BOB Mehnatga layoqatsiz va yolg’iz keksalar, nogironligi bo’lgan shaxslar hamda ayollar huquqlarini himoyaqilish. 2.1 Mehnatga layoqatsiz va yolg’iz keksalar, nogironligi bo’lgan shaxslar hamda aholining ijtimoiy jihatdan ehtiyojmand boshqa toifalarining huquqlari davlat himoyasidadir. Mehnatga layoqatsizlik varaqasi tibbiy muassasa tomonidan (murojaat qilgan yoki davolangan joydagi) vaqtincha mehnatga layoqatsiz shaxsga beriladi. Xizmat safari yoki mehnat ta’tiliga ko’ra yashash joyida bo’lmagan shaxslarga mehnatga layoqatsizlik varaqasi (ma’lumotnomasi) u vaqtincha bo’lgan joydagi tibbiy muassasada rasmiylashtiriladi. O’rindoshlik asosida ishlovchi xodimga uning asosiy ish joyiga beriladigan mehnatga layoqatsizlik varaqasining nusxasi beriladi. Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta minlashdanʼ bo yin tovlash ʻ — moddiy yordamga muhtoj bo lgan Voyaga yetmagan yoki ʻ mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta minlashdan bo yin tovlash ya ni ularni ʼ ʻ ʼ moddiy jihatdan ta minlash uchun sudning hal qiluv qaroriga binoan undirilishi ʼ lozim bo lgan mablag ni jami bo lib uch oydan ortiq muddat mobaynida ʻ ʻ ʻ to lamaslik O zbd\ekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 122 ʻ ʻ — moddasiga muvofiq javobgarlikka tortishga sabab bo ladi Davlat statistika qo mitasi ʻ ʻ ma lumotlariga ko ra, 2022- yil 1- iyul holatiga mamlakatdagi doimiy aholisi soni ʼ ʻ 35603,4 ming kishiga yetib, shundan mehnatga layoqatli yoshdan kichiklar 11249,0 ming kishini (31,6%), mehnatga layoqatli yoshdagilar 20382,1 ming kishini (57,2%) va mehnatga layoqatli yoshdan kattalar 3972,2 ming kishini (11,2%) tashkil etgan. Xodim quyidagi holatlarda tibbiy-mehnat ekspert komissiyasiga yuboriladi:  aynan bir kasallik bo’yicha mehnatga layoqatsizlik davri uzluksiz 4 oyni tashkil qilsa;  aynan bir kasallik bo’yicha mehnatga layoqatsizlik davri tanaffus bilan 1 yilda jami 6 oyni tashkil qilsa;$