interfaol usullardan foydalanish Ona tili darslarida taqqoslash usulini qo’llash yo’llari - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	90.5KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

interfaol usullardan foydalanish Ona tili darslarida taqqoslash usulini qo’llash yo’llari

Sotib olish

Mavzu: Ona tili darslari da interfaol usullardan foydalanishning
shakl, metod va vositalaridan foydalanishning ta’limiy axamiyati.
Mundarija:
I.Kirish……………………………………………………………3
II.Asosiy qism…………………………………………………….4
1. Taqqoslash usulini tilning barcha sathlarini o’qitishda qo’llash
mumkin … ……………………………………………….............4
2. So’z turkumlarini o’rganishda taqqoslash usulidan
foydalanish ………………………………………………………..9
3. Noan’anaviy darsning asosiy yo‘nalishlari……………………11
III.Xulosa …………………………………………………………20
IV.Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………..21
1

Annotatsiya:
Ushbu malaka ishida: Taqqoslash usulini tilning barcha
sathlarini o’qitishda qo’llash mumkin ekanligi , So’z turkumlarini
o’rganishda taqqoslash usulidan foydalanish. Noan’anaviy darsning
asosiy yo‘nalishlari mavzusi yoritib berilgan.
Tayanch so’zlar: Taqqoslash usulini , So’z turkumlari , taqqoslash
usuli , Noan’anaviy dars.
2

Kirish.
Biz tabiat va jamiyatdagi ko’plab narsa, hodisalarni bir-biriga
taqqoslash orqali o’rganamiz. Shu ma’noda taqqoslash bilish
usullaridan biri sanaladi. Bu usul ta’lim jarayonida ham keng
qo’llanadi. Ona tili ta’limida taqqoslash usulining keng qo’llanishi
ona tili o’qitishga induktiv metodning asos qilib olinishi bilan
bog’liq. Ma’lumki, induksiya asosida ta’lim berish xususiylikdan
umumiylikka, tahlillardan xulosalarga borish usulidir. Ta’lim
jarayonida o’quvchilar e’tiboriga ko’plab misol va mashqlar havola
qilinadi. O’quvchilar ularni berilgan topshiriqlar asosida tahlil
qiladilar.
3

1. Taqqoslash usulini tilning barcha sathlarini o’qitishda qo’llash
mumkin .
Til hodisalarini tahlil qilish jarayonida taqqoslash muhim o’rin
tutadi. O’quvchilar berilgan hodisalarni, til materiallarini bir-biriga
qiyoslaydilar. Qiyoslash asosida bir-biriga yaqin yoki o’xshash
hodisalarning umumiy hamda farqli tomonlarini aniqlaydilar. Bu esa
o’rganilayotgan hodisa haqida to’g’ri, chuqur va asosli xulosa chiqarishga
yordam beradi. Taqqoslash usulidan tilning barcha sathlarini o’qitishda
foydalanish mumkin. Fonetika bo’limida nutq tovushlarini, so’z tarkibini
o’rgatishda so’zning ma’noli qismlarini, leksikologiya bo’limida so’zlarni,
morfologiya bo’limida so’z turkumlarini va grammatik shakllarni,
sintaksisda esa so’z birikmalarini, gaplarni va matnlarni qiyoslab o’rgatish
imkoniyatlari mavjud. Asosiy masala o’qituvchining dars jarayoniga shu
usulni qaytarzda olib kira olishiga bog’liq.
Tildagi ko’plab hodisalar taqqoslashga asoslangan ijodiy amaliy
topshiriqlar orqali o’quvchining shaxsiy faoliyat mahsuliga aylanadi.
Jumladan, 8-sinfda “So’z birikmasi” mavzusiga oid tushunchalarni shu
asosda o’rgatish maqsadga muvofiqdir. Darslikda shu mavzuga oid “So’z
birikmasi va so’zlar qo’shilmasi”, “So’z birikmasi va so’z”, “So’z
birikmasi va ibora”, “Tasviriy ifoda”, “So’z birikmasi va qo’shma so’zlar”,
“So’z birikmasi va gap” kabi mavzular berilganki, o’quvchi ularni faqat
qiyoslab o’rganish asosidagina so’z birikmasi haqida mukammal xulosa
chiqara oladi. Shulardan “So’z birikmasi va so’zlar qo’shilmasi”
mavzusining o’rganilishini ko’rib chiqaylik. Mavzuga oid quyidagicha
ijodiy amaliy topshiriqlar berilgan: 29-mashq. 1-topshiriq. Berilgan
juftliklarni qiyoslab, ular orasidagi farqni izohlang.
1) Karimjonning akasi – Karim va akasi; 2) Mening otam – men bilan
otam; 3) Gazetadagi maqola – gazeta va maqola; 4) Opasining qizi –
opasi va qizi.
4

O’quvchilar berilgan juftliklar bilan tanishadilar, ularni kuzatadilar.
Shundan so’ng o’qituvchi ular bilan quyidagicha suhbat o’tkazadi:
O’qituvchi. Berilgan juftliklarning o’xshash tomoni nimada ko’rinadi?
O’quvchi. Juftlikning har ikki qismidagi birliklar ikki so’zdan tashkil
topgan.
O’qituvchi. Juftliklardagi birliklarning farqli tomonlari qaysilar?
O’quvchi. Juftliklarning chap tomonida berilgan birliklarda so’zlar o’zaro
kelishik qo’shimchalari va ohang yordamida bog’langan. O’ng tomondagi
birliklar tarkibidagi so’zlar esa teng bog’lovchilar va sanash ohangi
yordamida bog’langan.
O’qituvchi. Qaysi tomondagi birliklar o’rni almashtirilsa, ularda o’zgarish
yuz beradi?
O’quvchi. Chap tomondagi birliklar o’rni almashtirilsa, mazmunda ham,
ularning tuzilishida ham o’zgarish yuz beradi. Masalan, gazetadagi maqola
– maqola gazetada.
Ana shu savol-javoblar asosida o’quvchilar so’zlar o’zaro teng
bog’lanishi va tobe bog’lanishi mumkin degan xulosaga keladilar. Tobe
bog’lanishda so’zlar kelishik qo’shimchalari va ohang yordamida, teng
bog’lanishda esa so’zlar teng bog’lovchilar hamda sanash ohangi
yordamida bog’lanishini bilib oladilar. Tobe bog’lanish so’z birikmasini,
teng bog’lanish esa so’z qo’shilmalarini hosil qiladi degan yakuniy xulosa
chiqaradilar. Agar so’z qo’shilmalari va so’z birikmalari shunday tarzda
yonma-yon qo’yilib, o’zaro qiyoslanmasa, o’quvchilar so’z birikmasini
so’z qo’shilmalaridan aniq farqlay olmaydilar. Bulardan ko’rinadiki,
taqqoslash usulini ona tili ta’limida qo’llash maqsadga muvofiqdir. Bu usul
orqali o’quvchilar til hodisalari haqida aniq va puxta tushuncha hosil
qiladilar, ularni bir-biriga qorishtirmaydilar.
Ona tili ta’limida taqqoslash usulining muhim o’rin tutishi haqida
ko’p bora aytilgan. Til fanining barcha sathlarida bu usuldan foydalanish
5

mumkin. Bundan ko’rinadiki eng kichik va eng yirik nutqiy hodisalarni
o’rgatishda ham shu usuldan foydalanish imkoniyati bor. Tilning
morfologiya sathida ko’plab so’z turkumlari, so’z shakllari haqida
ma’lumot beriladi. So’z yasovchi qo’shimchalarni va so’z shakli yasovchi
qo’shimchalarni o’rgatish jarayonida ulardagi omonimlik xususiyatiga
duch kelinadi. Qo’shimchalardagi omonimlik xususiyati taqqoslsh orqali
o’rgatilsa, o’quvchi uni ongli tarzda idrok qiladi, bu hodisa uning
xotirasida uzoq vaqt saqlanadi. Ayrim qo’shimchalardagi omonimlik bir
so’z turkumi doirasida yoki turli so’z turkumi doirasida, shuningdek, bir
turkumdagi turli qo’shimchalar doirasida yuz beradi. Bunday hollarda
taqqoslash bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. 7-sinfda “Fe’l so’z
turkumi” o’rganilganda shu holatni kuzatish mumkin. O’quvchilar dastlab
“Tub va yasama, sodda va qo’shma fe’llar” mavzusi bilan tanishadilar. Shu
mavzu bilan tanishish jarayonida o’quvchilar bir necha fe’l yasovchi
qo’shimchalarni bilib oladilar. Darslikdagi 37-38-mashqlar ishlanib, -r, -ar,
-y, -ay qo’shimchalari to’g’risida ma’lumot beriladi. Shu qo’shimchalar
sirasiga kiruvchi -a, -y, -ay qo’shimchalari ishtirokida ko’pay, kengay,
qoray, sog’ay, ozay, toray, yasha, o’yna, qiyna kabi fe’llar yasaladi. Mashq
orqali o’quvchilar bu qo’shimchalarning fe’l yasovchi qo’shimchalar
ekanligini bilib oladilar. Mazkur qo’shimchalar omonim qo’shimchalar
bo’lib, ular fe’lning turli shakllarini yasashda ham ishtirok etadi. Fe’lning
ravishdosh shakli o’rganilganda, bu shaklni hosil qiluvchi qo’shimchalar
qatorida -a, -y qo’shimchalari ham aytib o’tiladi. O’quvchilar 116-117-
mashqlarni ishlash orqali ravishdosh shaklining shu qo’shimchalar
yordamida ham yasalishini bilib oladilar. Keyingi mashg’ulotda 119-mashq
ishlanadi va bunda asosiy e’tibor -a, -y qo’shimchalari yordamida
yasaluvchi ravishdoshlarga qaratiladi. Shu o’rinda o’qituvchi fe’l yasovchi
va ravishdosh shaklini yasovchi -a, -y qo’shimchalarini o’zaro taqqoslab
o’tishi zarur. Buning uchun quyidagicha misollar yonma-yon qo’yiladi va
6

o’zaro qiyoslanadi:
1. Nasim ukasi bilan o’ynadi. Toma-toma ko’l bo’lur.
2. Devor tutundan qoraydi. U ishlay-ishlay charchadi.
Misollar o’qitiladi va quyidagicha suhbat o’tkaziladi:
O’qituvchi. Birinchi gap juftligida berilgan o’ynadi, toma-toma
so’zlariga e’tibor bering va ularning o’zagini toping,
so’zlar tarkibidagi -a qo’shimchasining vazifasini
aniqlang.
O’quvchi. O’ynadi so’zining o’zagi o’yin bo’lib, bu so’z ot
turkumiga mansub. –a qo’shimchasi shu so’zga
qo’shilib, o’yna fe’lini hosil qilgan. Demak, bu
qo’shimcha fe’l yasovchi qo’shimchadir. Toma-toma
so’zlarining o’zagi tom fe’li bo’lib, bu so’zlarga
qo’shilib kelgan –a qo’shimchasi ravishdosh shaklini
yasovchi qo’shimcha hisoblanadi.
O’qituvchi. Ikkinchi gap juftligida berilgan qoraydi va ishlay-ishlay
so’zlarining o’zagini topib, bu so’zlarga qo’shilib kelgan
–y qo’shimchasining vazifasini aniqlang.
O’quvchi. Qoraydi so’zining o’zagi qora sifati bo’lib, unga
qo’shilib kelgan –y qo’shimchasi fe’l yasovchi
qo’shimcha hisoblanadi. Yig’lay-yig’lay so’zlarining
o’zagi yig’la fe’li bo’lib, uning tarkibidagi –y
qo’shimchasi ravishdosh shaklini hosil qiluvchi
qo’shimchadir.
O’quvchilar misollarni qiyoslash asosida –a, -y qo’shimchalarining
7

omonimlik xususiyatini yaxshi bilib oladilar va quyidagicha xulosa
chiqaradilar: -a, -y qo’shimchalari ot, sifat turkumidagi so’zlarga
qo’shilganda fe’l yasovchi qo’shimcha hisoblanadi. Fe’llarga qo’shilib
kelganda ravishdosh shaklini hosil qiladi. Bu taqqoslashning birinchi
bosqichidir. Taqqoslashning keyingi bosqichi 7-sinfda “Xabar mayli”
mavzusi o’tilganda o’tkaziladi. Xabar mayli tushunchasi orqali fe’lning
zamon shakllari haqida ham ma’lumot beriladi. O’quvchilar 16-jadval bilan
ishlash, 176-mashqda berilgan topshiriqni bajarish orqali fe’lning
hozirgi-kelasi zamon shakllari -a, -y qo’shimchalarini qo’shish orqali hosil
bo’lishini bilib oladilar. Masalan, boraman, o’qiyman kabi fe’llar hozirgi-
kelasi zamon shaklidadir. Shu o’rinda yana taqqoslash usulini qo’llash
zarur bo’ladi. Bu galgi taqqoslash murakkab ko’rinishga ega bo’lib, fe’l
turkumiga oid uch xil hodisa o’zaro qiyoslanadi. Buning uchun o’quvchilar
e’tiboriga quyidagi misollar havola qilinadi:
Gulnora qalamlarni sanadi. Nasiba yugura-yugura charchadi. Nodir ertaga
uylariga boradi.
Borgan sari osmon qorayib borar edi. U ishlay-ishlay toliqdi. Bu kitobni
ertaga o’qiyman.
O’quvchilar birinchi guruhda berilgan gaplarni o’qiydilar. O’qituvchi
ularning e’tiborini gap tarkibida berilgan sanadi, yugura-yugura, o’qiyman
fe’llari tarkibidagi –a qo’shimchasiga qaratadi. Bu ishni o’tkazishdan oldin
fe’l turkumiga oid kirish suhbati o’tkazilsa, maqsadga muvofiq bo’ladi.
O’quvchilar o’qituvchi yordamida sanadi fe’lidagi –a qo’shimchasi fe’l
yasovchi qo’shimcha, yugura-yugura so’zi tarkibidagi –a qo’shimchasi
ravishdosh shaklini yasovchi qo’shimcha, boradi fe’li tarkibidagi –a
qo’shimchasi fe’lning hozirgi-kelasi zamon shaklini yasovchi qo’shimcha
ekanligini aniqlaydilar. Ikkinchi guruhdagi gaplar tarkibida ishtirok etgan
qorayib, ishlay-ishlay, o’qiyman kabi fe’llaridagi –y qo’shimchasi ham shu
tartibda tahlil qilinadi. Mashg’ulot davomida o’quvchilar -a, -y
8

qo’shimchalarining har uchala ko’rinishiga misollar topadilar va
izohlaydilar. Bu orqali ularning -a, -y qo’shimchalarining omonimlik
xususiyati haqidagi bilimlari mustahkamlanadi.
2. So’z turkumlarini o’rganishda taqqoslash usulidan foydalanish
Bunday taqqoslash so’z turkumlaridagi boshqa so’z yasovchi va
shakl yasovchi qo’shimchalarda ham amalga oshirilishi mumkin.
Taqqoslash usulini bosqichma-boqich olib borish ta’lim jarayonida
quyidagi natijalarni kafolatlaydi:
O’quvchilar til hodisalarini o’zaro qorishtirmaydigan bo’ladilar.
Uzoq o’tilgan mavzularni yodga oladilar va yangi o’rganilgan til
hodisalariga qiyoslab, ularning o’xshash hamda farqli tomonlarini
aniqlaydilar. O’quvchilarda mantiqiy fikrlash malakasi shakllana boradi.
O’quvchilar o’z bilimlarini takrorlab borishga odatlanadilar.
Interfaol metod texnologiyasining mohiyati o’quvchilarning
ijodkorligiga tayanish va darsda erkin bahs-munozara sharoitini
tug’dirishdan iboratdir. Bu metodga ko’ra darslar bir necha bosqichga
bo’linadi:
1. Chaqiriq bosqichi. Bu bosqichda o’quvchilarni faollashtirish,
mavzuning mazmun-mohiyatiga kirib borish, uni anglab etish jarayoniga
tayyorlash maqsadi ko’zda tutiladi.
2. Aqliy hujum. Bu usul darsning boshlanishida yoki istalgan joyida
qo’llanishi mumkin. Bu bosqichda muammo o’quvchilarga aqliy hujum
yo’li bilan beriladi va ularning fikrlari orqali ochiladi.
3. Anglash bosqichi. Mavzuga oid xulosaviy fikrlar eshitiladi va
o’qituvchi tomonidan yangi fikrlar bilan to’ldiriladi.
4. Fikrlash bosqichi. Mavzu yuzasidan o’zlashtirilgan bilim va
tushunchalarni qisqa jumlalarda yozma ravishda bayon qilish topshiriladi.
Bu topshiriqni bajarshp uchun sinf guruhlarga bo’linadi. Har bir guruh
toshpiriq bo’yicha o’z fikrini yozadi va har bir guruh vakili bajarilgan
9

topshiriqni boshqalarga ma’lum qiladi.
Guruhlar bilai ishlash faqat fikrlash bosqichida emas, balki birinchi
bosqichdan boshlab yo’lga qo’yilishi mumkin. O’quvchilarni guruhlarga
bo’lib ishlash uchun quyidagi talablarga amal qilish zarur:
1. Guruhlarga ajratish o’qituvchi t omonidan amalga oshiriladi.
2. Har bir guruhga rahbar tayinlanadi.
3. Har bir guruhdagi o’quvchilar bilim darajasining teng bo’lishiga
erishish kerak.
4. Guruh doira shaklida o’tirishi lozim.
5. Ish jarayonida har bir guruhning faoliyatiga, g’oyalariga e’tibor
beriladi.
Bulardan tashqari guruhlarga aniq yo’l-yo’riq ko’rsatish,
topshiriqlarni bajarish uchun etarli vaqt ajratish, kuchli guruhlarni
rag’batlantirib borish, ishning natijasini baholash kabilarga ham ahamiyat
berish muhim hisoblanadi. Dars jarayonida guruh a’zolarini almashtirib
borish ham mumkin.
Interfaol metod o’z ichiga «Kichik guruhlar bilan ishlash», «Bahs
munozara», «Guruhlararo bellashuv», «Aqliy hujum», «Tanqidiy fikrlash»
kabi metodlarni qamrab oladi.
10

3.Noan’anaviy darsning asosiy yo‘nalishlari
a) o‘quvchilarga mustaqil fikr yuritishni o‘rgatish;
b) o‘quvchi fikrini bir nuqtaga jamlash;
v) o‘quvchilarda fan asoslari, yutuqlari to‘g‘risida aniq tushuncha hosil
qilish;
g) olgan bilimlarini amaliyotda qo‘llash va boshqalarga o‘rgatish va
hokazo.
Shu maqsadlardan kelib chiqqan holda quyidagi ishlarni bajarish tavsiya
etiladi:
- o‘qituvchilarga kerakli metodik yordam ko‘rsatish:
- turkum fanlar bo‘yicha uchrashuvlar, ilmiy-amaliy konferentsiya hamda
seminarlar tashkil etish.
11

- darslarni ko`zatish va ularda IPT elementlarini qo‘llash darajasini
oshirish;
- ilg‘or ijodkor o‘qituvchilar tajribasini o‘rganish va ommalashtirish;
Dars jarayonida umumiy yoki mavhum tushunchalar o‘rniga aniq
ilmiy asoslangan ma’lumotlar berish va boshqalar. Bugungi taraqqiyot har
bir o‘qituvchidan o‘ziga xos ijodkorlikni, malaka va tajribani taqozo
etmoqda. Bu, o‘z navbatida, ona tili va adabiyot fani o‘qituvchilari
zimmasiga katta mas’uliyat yo`qlaydi. XXI asr muallimi yuksak taraqqiy
etib borayotgan bugungi fan-texnika yutuqlariga har doim hozirjavob
bo‘lishi, ulardan o‘z darslarida samarali foydalana olishi kerak bo‘lmoqda.
Darslarda qo‘llanadigan interaktiv usullar o‘quvchilarda o‘z ona tili va
yurtiga mehr-muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otish, ularni mukammal
savodxonlik darajasiga ko‘tarish, mantiqiy aniq va to‘liq nutq sohibi
12

bo‘lishiga erishish kabi muhim vazifalarni bajarishni nazarda tutadi. Ona
tili darslarida o‘tiladigan mavzuga oid materiallarni topish, ularni
bajarishda o‘yin usullaridan foydalanish yaxshi natija beradi. Masalan,
o‘quvchilar ikkiga bo‘linib gap tuzadilar. O‘yin sharti shundaki, birinchi
gap qaysi harf bilan tugasa, ikkinchi gap shu harf bilan boshlanishi kerak.
Gaplar ma’lum bir mavzuga oid bo‘lib, natijada matn to`ziladi. Masalan:
«Odam odamsiz yashay olmaydi. Inson o‘zining xushtabiati, shirin
muomalasi bilan odamlar qalbidan joy oladi», kabi. Maktabda adabiy
kechalar o‘tkazish ham o‘ziga xos samara beruvchi usullardandir.
O‘quvchilar bunday tadbirlarda she’rlardan namunalar yodlaydilar,
timsollarga bo‘linib, asarlardan parchalar ko‘rsatadilar, sahnada o‘zlari ijro
etadilar. Bunda o‘quvchi yodlagan har bir jihat uning ongida bir umr
muhrlanib qoladi, uning yodidan chiqmaydi.
O‘quvchi uchun mustaqil o‘rganishga berilgan badiiy asarni taqriz
yozish orqali tahlil qilib berish usuli ham ancha samarali natija beradi.
Taqriz yozish jarayonida o‘quvchilarda badiiy asar tiliga e’tibor
kuchayadi, ularni badiiy ijodga o‘rgatish imkonlari tug‘iladi. Chunki taqriz
yozish jarayonida o‘quvchi har bir so‘zning ma’nosi, salmog‘i va ta’sir
kuchini to‘liq anglab etishga harakat qiladi.
Bahs-munozara darslari
Bahs darslari o`quvchini ma`lum bir muammo ustida bosh qotirishga
shu muammoga o`z munosabatini bildirgan holda yondashib, uni hal
etishga yo`lovchi dars turidir.
Bahs darslarini aloxida daqiqali dars davomida o`tkazilsa baxs dars deb,
darsni ma`lum bir bosqichida uyushtirilgan baxs esa darsning baxsli
bosqichi deb yuritiladi.
Baxs dars o`tkazish uchun o`quvchi-talabalar oldindan tayyorgarlik
ko`rishi maqsadga muvofiq.
Ularga muammoli savollar berilishi va shu muammoni xar bir o`quvchi
13

o`zicha xal qilgan xolda darsga tayyorlanib kelishi kerak.
B axs darslar ni xar bir o`rganilgan asar yuzasidan pala-partish o`tib
bo`lmaydi. Buning uchun o`qituvchi asarni sinchiklab, o`rganib, baxs
munozaraga sabab bo`ladigan o`rinlarni belgilashi, shu o`rinlar asosida
o`quvchilarda munozara qo`zg`ay oladigan savollar tayyorlashi, keyin
ularni o`quvchi-talabalarga xavola qilishi zarur.
O`quvchilarning darsdagi mas`ulligini oshirish va ularda
o`rganilayotgan asarga qiziqishni kuchaytirishda asosan evristiik usulda
foydalaniladi.
Biror asarni to`liq o`rganib, bo`lingandan keyin baxs dars o`tkazish
maqsadga muvofiqdir. Chunki, o`quvchi asar bilan yaxshi va to`liq
tanishmagan bo`lsa, berilgan muammoni to`g`ri tushuna olmaydi va
savollarga javob berishga ojizlik qiladilar. O`z fikriga ishonmagan
o`quvchi baxsga ham aralashib, faollik ko`rsata olmaydi.
Baxs darslar o`quvchilarni fikrlashga, so`zlashga, tadqiqot qilishga,
maqbulni nomaqbuldan ajrata bilishga, o`z fikrini dalillar bilan isbotlashga,
muxokama va munozara yuritishga o`rgatadi. O`quvchi-talabalar xaqiqatni
yuzaga chiqarishga intiladi, chunki haqiqat baxsda tug`iladi.
Fikrlar xujumi
Fikrlar xujumi bevosita jamoa bo`lib, dialog tariqasida olib boriladi.
Bu metodni qo`llashdan maqsad mumkin qadar katta miqdordagi
g`oyalarni yig`ish, tadbiq etish, talabalarni bir hil fikrlashdan holi qilish,
ijodiy vazifalarni echish jarayonida dastlab paydo bo`lgan fikrlarni
engishdir, ya`ni aniqlik kiritishdir.
Bu metod A.F.Osbori tomonidan tavsiya etilgan.
Bu metod ishtirokchilari miqdori 15 kishidan oshmasligi kerak.
Mashg`ulot davomiyligi bir soatgacha.
Yalpi “Fikrlar xujumi” metodi. J.Donal`d Filiks tomonidan ishlab
chiqilgan. U katta guruhlarda (20 kishidan 30 kishigacha).
14

Bu metod yangi g`oyalar ishlab chiqarish samaradorligini sezilarli
darajada oshirishni ta`minlaydi.
Bunda ishtirokchilar 5-6 tadan iborat kichik guruxlarga bo`linadi.
Muammo bo`yicha 15 daqiqa davomida mustaqil ravishda o`zaro
“Fikrlar xujumi” o`tkaziladi.
Kichik guruh vakili o`z guruhlarida ishlab chiqilgan g`oya xaqida
axborot beradilar. Yaxshi betakrorlari tanlab olinadi.
Fikrlar хujumi
Oybek she`rlariga noan`anaviy yondashuv.
“Kuzda” she`rini “Baхs, munozara” texnologiyasi asosida taхlil kilish.
Darsning maksadi: O`kuchilarin erkin, ijodiy fikrlashga
o`rgatish, tabiatga eхtiyotkorona
munosabatda bo`lishga undash.
Darsning jiхozi: Oybekning “To`plam” asarlari, Oybek
хakida fikrlar.
Dars shiori: Oshkora munozaralar tufayli xatolargina
emas,balki yomon bema`niliklar хam tezda
bartaraf etiladi.
(M.E. Scherdin)
Baхsda go`yo sen uchkur toysan,
Јizishmasang ko`p yikilmasan.
(N.Xusrav)
Darsning borishi:
O`qituvchi Oybekning “Kuzda” she`rini chiroyli kilib, bolalar dikkatini
torta oladigan tarzda o`qib beradi. So`ng she`r bolalar tomonidan kayta
o`qiladi. O`qituvchi kuyidagi savollarni munozara uchun ko`rgazma
doskasiga iladi.
1. She`r muallifi kim?
2. e`tibor bering, she`ri nima uchun “Kuzda” deb nomlangan?
15

3. Uchar, erni o`par bir gala yaprok,
O`kib bitirshdi yoz dostonini.
OKochlar gavdasi orik va titrok,
Salkin el uchirdi yaxshi konini.
4. Ma`lumki, kuz faslida ko`p shamol esib, yomKir yoKadi. Bu хolat
she`rda kanday ifodalangan?
5. Shoir yozni kimga yoki nimaga o`xshatyapti, nima uchun?
6. “Uchib er tishlaydi bir gala yaprok” misrasidagi go`zal o`xshatish
orqali shoir kuzdagi kaysi, хolatni aks ettirgan?
7. Kuz fasli nima uchun “Oltin”ga o`xshatiladi?
8. Shoir peyzaj tasviriga asoslangan she`r orqali nima demokchi?
Bu savollarga olingan javoblar orqali texnologiyadan ko`zlangan asosiy
maksad o`quvchi – talabalrni хammasini kamrab olib, fikrlashga хam
bilmi olishga o`rgatishdan iboratdir.
Tarmoqlar metodi - Klaster.
Tarmoqlar metodi - fikrlarning tarmoqlanishi, o`quvchi-talabalarni biron
bir mavzuni chuqur o`rganishlariga yordam berib, o`quvchi-talabalarni
mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda
ketma-ketlik bilan uzviy bog`langan holda tarmoqlashlariga o`rgatadi.
Bu metod o`quvchi-talabalarni shu mavzu bo`yicha tasavvurlarini
chizma shaklda ifodalashga undaydi.
1. Klaster usuli
Klaster usuli zamonaviy ta`lim jarayonida keng ko`llanilmokda.
“Klaster” so`zi “boKlam” ma`nosini anglatadi. Klaster biror mavzuni
o`rganayotgan o`quvchi talabalarning erkin fikrlashiga yordam beradi,
ularga o`z fikrini ochik – oydin ifodalashga ko`maklashadi. Klaster usuli
o`quvchi talabalarda bilgan fikrlarini ifodan tashkari yangi fikrlarni
uyKotadi, o`zi bilmagan tushunchalarni o`rganib oladi.
16

Masalan, XI sinf adabiyot dasturida Ґ.Ґ. Niyoziy хayoti va ijodini
o`rganishga 3 soat ajratilgan. Ґ.Ґ.Niyoziy ijodidan ayrim namunalar VII
sinfda хam o`rganilganini хisobga olib, XI sinfda adib ijodiga
baKishlangan birinchi darsda klaster usulidan foydalanish maksadga
muvofikdir.
O`qituvchi yozuv taxtasi o`rtasiga “Ґ.Ґ.Niyoziy” deb yozib ko`yadi.
Shundan so`ng Ґ.Ґ.Niyoziy хayoti va хakida bilganlarini o`quvchi –
talabalar yozadilar.
“Ґ.Ґ.Niyoziy” mavzusi bo`yicha klaster tarkibi:
1. 1889 yilda Јo`konda tuKilgan;
2. Madrasada o`qigan;
3. arab, fors, rus, tatar, turk tillarini bilgan;
4. 12 yoshida she`rlar yozgan;
5. lirik shoir;
6. ma`rifatparvar shoir;
7. jadid adabiyotining vakili;
8. dramaturg;
9. shoir;
10. nosir;
11. makolanavis;
12. jadid muallimi;
13. darsliklar muallifi;
14. bastakar;
15. rejissiyor;
16. aktyor;
17. jamoat arbobi;
18. Toshkent, Samarkand, Buxoro, Namangan, Xorazmda
yashagan;
19. хaj safarida bo`lgan;
17

20. ilKor qarashli shoir;
21. bid`atlarga karshi kurashgan shoir;
22. ayollar ozodligi kuychisi;
23. vatanparvar shoir;
24. O`zbeksiton xalk yozuvchisi;
25. 1929 yilda Shoхimardonda vafot etgan;
26. nomi adabiylashtirilgan.
3 “Bumerang” usuli bo`yicha savollar:
1. O`zbek mumtoz shoirlaridan kimlarni bilasiz va ular nechanchi
asrda yashaganlar?
2. Uvaysiyning asli ismi va uning taxalluslari?
3. Uvaysiy kachon va kaerda tavallud topgan?
4. Uvaysiyning adabiyotga qiziqishida kim ta`sir ko`rsatgan?
5. Uvaysiyning umr yo`ldoshi kim bo`lgan?
6. Uvaysiyning nechta farzand ibo`lgan?
7. Uvaysiy kimga ustozlik kilgan?
8. Uvaysiy she`riyatining asosiy Koyasi?
9. Uvaysiy necha yil umr ko`rgan.
Nodirabegim хayoti va ijodi
1. Nodirabegimning asl ismi nima?
2. Nodirabegim kachon va kaerda, kanday oilada dunyogi keldi?
3. Nodirabegim kanday taxalluslarda necha tilda ijod kilgan?
4. Nodirabegimni kim “Nodirai davron” deb ta`riflagan edi?
5. Nodirabegimning ustozi kim?
6. Nodira Kazallarida nima kuylanadi?
7. Nodirabegim kanday shoirlarni ustioz deb bilgan?
8. Nodirabegim kim tomo nidan katl etilgan?
9. Umarxon vafotidan keyin davlatni kim boshqaradi?
10. o`azallarida iloхiy ishkni kanday tasvirlagan?
18

11. She`rlarida o`zbek ayolining kalb хarorati kanday
tasvirlangan?
12. Uvaysiy va Nodirabegim munosabati?
13. Iloхiy muхabbatni insoniy moхiyatini siz kanday tushunasi?
Bumerang texnologiyasi
“Bumerang texnologiyasi” bir mashg`ulot davomida o`quv materialini
chuqur va yaxlit holatda o`rganish, ijodiy tushunib etishga yo`naltirilgan.
U turli mazmun va xarakterga (muammoli, munozarali, turli mazmunli)
ega bo`lgan mavzularni o`rganishga yaroqli bo`lib, bu mashg`ulot
davomida xar bir ishtirokchining turli topshiriqlarni bajarishi nazarda
tutiladi.
Bu texnologiya tanqidiy fikrlash, mantiqni shakllantirishga imkoniyat
yaratadi.
Ta`lim-tarbiya birligi vazifalarni amalga oshirish imkonini beradi.
 Jamoa bilan ishlash mahorati.
 Muomala madaniyati.
 Xushfe`llilik.
 Ko`nikuvchanlik.
 O`zga fikriga hurmat.
 Faollik.
 Ishga ijodiy yondoshish.
 O`z faoliyatining samarali bo`lishiga qiziqish.
 Xolis baholash.
19

Xulosa
Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini
tarbiyalashdek ma’suliyatli vazifani ado etishda birinchi galda ana shu
mashaqqatli kasb egalariga suyanamiz va tayanamiz, ertaga o’rnimizga
keladigan yoshlarning ma’naviy dunyosini shakllantirishda ularning
xizmati naqadar beqiyos ekanini o’zimizda yaxshi tasavvur qilamiz 4
”.
Bugun ta’lim-tarbiya jarayoniga alohida maqsad qo’yilgan. Bu
o’quvchilarga ijodiy jihatdan o’z-o’zlarini namayon qilishlari uchun
imkoniyat yaratish va ularda ijobiy-shaxsiy sifatlarning shakllanishiga
ko’maklashishdan iborat. Shu boisdan ham, bugungi kunda
o’quvchilarning faolligini oshirish, bilimlarini yaxshilash maqsadida
ta’lim samaradorligini oshiruvchi pedagogik texnologiyalardan
foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
4
20

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.M.Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018.
2. Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O'zbekiston, NMIU, 2018.
3. Sh.M.Mirziyoevning. Konstitutsiya — erkin va farovon hayotimiz,
mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. –
Toshkent: O‘zbekiston NMIU, 2018.
4. SH.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2017
5. SH.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2016.
6. Sh.M.Mirziyoevning Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash -
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.
7. Sh.M.Mirziyoevning. Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent:
O‘zbekiston, NMIU, 2018
8. Abdullayeva Q. va boshqalar “O’qish ktobi” 2- sinf,T. 2006 yil
9. Abdullayeva Q., va boshqalar “Savod o’rgatish darslari” T.,
“O’qituvchi”1996 yil.
10. Abdullayeva Q., va boshqalar “Ona tili” T., “O’qituvchi ”1999 yil.
11. Bo’ri Ziyamuhammedov, Mamarajab Tojiyev. Pedagogik texnoloya-
zamonaviy o’zbek milliy modeli. Toshkent. 2009.
12. .«Kitobim-oftobim» Toshkent. «O’qituvchi» nashriyoti, 2008 yil.
21

interfaol usullardan foydalanish Ona tili darslarida taqqoslash usulini qo’llash yo’llari

Sotib olish