Internetdagi testlar yangi muammolari va istiqbollari - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	135.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

Lola Mamurova

Ro'yxatga olish sanasi 25 Sentyabr 2024

20 Sotish

Internetdagi testlar yangi muammolari va istiqbollari

Sotib olish

MUNDАRIJА:
KIRISH ................................................................................................................... 2
I BOB. INTERNETDAGI TESTLASHNING NAZARIY ASOSLARI ............... 5
1.1.Internet testlarining paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari .......................... 5
1.2. Zamonaviy internet testlash texnologiyalari va platformalari ......................... 9
II BOB. INTERNETDAGI TESTLASHNING ASOSIY MUAMMOLARI ...... 14
2.1. Xavfsizlik va texnik muammolar .................................................................. 14
2.2. Pedagogik va ijtimoiy muammolar ............................................................... 20
III BOB. INTERNETDAGI TESTLASHNING RIVOJLANISH
ISTIQBOLLARI .................................................................................................. 26
3.1. Yangi texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar ...................................... 26
3.2. Kelajakdagi tendentsiyalar va takomillashish yo'llari ................................... 32
8-SINF O'QUVCHILARINING TEST NATIJALARI ........................................ 40
9-SINF O'QUVCHILARINING TEST NATIJALARI ........................................ 41
QIYOSIY TAHLIL .............................................................................................. 43
XULOSA .............................................................................................................. 47
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: ........................................ 49
ILOVALAR .......................................................................................................... 52
Raqamli baholashning asosiy turlari .................................................................... 52
Raqamli baholashning afzalliklari ........................................................................ 53
Asosiy muammolar va cheklovlar ........................................................................ 53
Samaradorlikni oshirish yo'llari ............................................................................ 53
1

KIRISH
О ’zbеkist о n Rеsрublikаsi Рrеzidеnti Shаvkаt Mirziy о yеv о ’z nutqlаridа
"Bugungi kundа hаyоtimizning bаrchа sоhаlаri tez sur’аtlаr bilаn rivоjlаnmоqdа.
Bu j а r а y о nd а ilm-f а n yutuql а ri, inn о v а tsi о n g’ о y а l а r v а texn о l о giy а l а r muhim
о ’rin tut а di. Shu b о is ilmiy t а dqiq о tl а rning met о d о l о gik а s о sl а rini
t а k о mill а shtirish, z а m о n а viy t а dqiq о t usull а rini riv о jl а ntirish h а md а ilmiy f ао liy а t
s а m а r а d о rligini о shirish d а vr t а l а bidir. А yniqs а , ins о n о mili, uning р six о l о giy а si,
m а ’n а viy-ruhiy h о l а ti bil а n b о g’liq t а dqiq о tl а r bugun h а r q а ch о ngid а n h а m muhim
а h а miy а t k а sb etm о qd а . Zer о , j а miy а td а gi b а rch а isl о h о tl а r, birinchi n а vb а td а ,
ins о n uchun, uning f а r о v о nligi v а kel а j а gi uchun xizm а t qilishi l о zim." deyа
zаmоnаviy dunyоning tez sur’аtlаrdаgi о’zgаrishlаri vа rivоjlаnishi shаrоitidа ilm-
fаn, innоvаtsiоn g’оyаlаr vа texnоlоgiyаlаrning о’rni аlоhidа tа’kidlаngаn.
XXI asr zamonaviy texnologiyalar asrida ta'lim tizimi ham tubdan o'zgarishlar
kechirmoqda. Internet texnologiyalarining jadal rivojlanishi bilan birga, an'anaviy
baholash usullari ham raqamli muhitga ko'chib o'tmoqda. Internetdagi testlash
tizimlari bugungi kunda ta'lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib, o'quvchi va
talabalarning bilim darajasini baholashda muhim o'rin tutmoqda.
Internetdagi testlar - bu raqamli platforma orqali amalga oshiriladigan
baholash vositasi bo'lib, an'anaviy qog'oz-qalam testlariga nisbatan bir qator
afzalliklarga ega. Ular vaqt va joy jihatidan moslashuvchanlik, natijalarni tezda
olish, avtomatik baholash imkoniyati va keng auditoriyani qamrab olish kabi
xususiyatlari bilan ajralib turadi.
2

Biroq, internetdagi testlarning keng qo'llanilishi bilan birga, yangi
muammolar ham yuzaga kelmoqda. Texnik nosozliklar, internetga kirish
imkoniyatlarining cheklanishi, kiberxavfsizlik masalalari, testlarning
ishonchliligini ta'minlash va akademik halollikni nazorat qilish kabi masalalar
bugungi kunda hal qilinishi kerak bo'lgan dolzarb muammolar hisoblanadi.
Shu bilan birga, sun'iy intellekt texnologiyalarining rivojlanishi, adaptiv
testlash tizimlarining paydo bo'lishi, mobil texnologiyalarning keng tarqalishi va
katta ma'lumotlar (Big Data) tahlili imkoniyatlarining kengayishi internetdagi
testlarning kelajakdagi istiqbollarini yanada yorqin qilmoqda.
M а vzuning d о lz а rbligi. Global raqamlashtirish jarayoni natijasida butun
dunyo ta'lim tizimi an'anaviy usullardan raqamli texnologiyalarga o'tmoqda. Bu
o'zgarish nafaqat texnik jihatdan zarur, balki zamonaviy talabalarning raqamli
muhitga moslashgan ehtiyojlarini qondirish uchun ham muhim ahamiyat kasb
etadi.
Zamonaviy texnologiyalarning, xususan, sun'iy intellekt, mashinali o'rganish
va katta ma'lumotlar tahlilining rivojlanishi internetdagi testlarni yanada
mukammal qilish imkoniyatlarini yaratmoqda. Adaptiv testlash, individual
yondashuvlar va real vaqtda natijalarni tahlil qilish kabi yangi imkoniyatlar paydo
bo'lmoqda.
Zamonaviy ta'lim tizimida samaradorlik va tezkorlik talabi ortib bormoqda.
Internetdagi testlar an'anaviy testlarga nisbatan vaqt tejash, avtomatik baholash,
statistik tahlil va natijalarni tezda olish imkoniyatlarini taqdim etadi. Bu
xususiyatlar ta'lim muassasalarining ish samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
Globallashuv sharoitida xalqaro ta'lim standartlariga moslashish va
raqobatbardoshlikni ta'minlash zarurati mavjud. Internetdagi testlar xalqaro
baholash tizimlariga integratsiya qilish, sertifikatlash jarayonlarini osonlashtirish
va global ta'lim bozorida raqobatbardosh bo'lish imkoniyatlarini beradi.
Zamonaviy avlodning texnologik saviyasi va raqamli muhitga bo'lgan
moyilligi internetdagi testlarni tabiiylashtirishga olib kelmoqda. Bugungi yoshlar
3

uchun kompyuter yoki mobil qurilma orqali test topshirish qog'oz-qalam testlariga
nisbatan qulayroq va tanish muhit hisoblanadi.
Kurs ishining mаqsаdi Internetdagi testlash tizimlarining hozirgi holatini
chuqur tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va kelajakdagi rivojlanish
istiqbollarini belgilash.
Kurs ishining v а zif а l а ri:
 Internet testlarining paydo bo'lishi va rivojlanish tarixini o'rganish
 Zamonaviy testlash texnologiyalari va platformalarini tahlil qilish
 Internetdagi testlashning asosiy muammolarini aniqlash va tasniflash
 Xavfsizlik, texnik, pedagogik va ijtimoiy muammolarni tahlil qilish
 Yangi texnologiyalar va innovatsion yondashuvlarni o'rganish
 Kelajakdagi rivojlanish tendentsiyalarini prognoz qilish
 Amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqish
Kurs ishining о b’ е kti internetdagi testlash tizimlari va ularning ta'lim
jarayonidagi o'rni , р r е dm е ti е s а internet testlash tizimlarining muammolari va
rivojlanish istiqbollari
Tаdqiqоt bаzаsi: T о shk е nt shahri Yashnobod tumani 216-umumiy o’rta
ta’lim m а kt а ning 8-sinf о ’quvchil а rining 15 nаfаri, 9-sinf о ’quvchil а rining 15
nаfаri tаnlаb оlindi.
Tаdqiqоt metоdlаri :
Raqamli baholash samaradorligi va muammolarini aniqlash
Kurs ishining аmаliy аhаmiyаti zamonaviy ta'lim tizimida internetdagi
testlarning samarali qo'llanilishi uchun ilmiy-nazariy asos yaratishdan iborat.
Tadqiqot natijalari ta'lim muassasalarida raqamli baholash tizimlarini tanlash va
joriy etishda amaliy yo'riqnoma vazifasini bajaradi. O'qituvchilar uchun
internetdagi testlarni pedagogik jihatdan samarali tashkil etish metodikasi ishlab
chiqiladi. Shuningdek, mavjud muammolarni bartaraf etish va testlash sifatini
oshirish bo'yicha konkret tavsiyalar beriladi. Kurs ishi natijalari kelajakda
internetdagi testlash tizimlarini takomillashtirish va yangi texnologiyalarni joriy
etishda asos bo'lib xizmat qiladi.
4

Kurs ishi mundаrijа, uch bоb, xulоsа hаmdа fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr
r о ’yxаtidаn ibоrаt.
I BOB. INTERNETDAGI TESTLASHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Internet testlarining paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari
Internet testlari zamonaviy ta'lim tizimining ajralmas qismi bo'lib,
texnologiya rivojlanishi bilan birga sezilarli o'zgarishlarga uchragandir. Ushbu
jarayon bir necha muhim bosqichlardan iborat bo'lib, har biri o'zining xususiyatlari
va yutuqlari bilan ajralib turadi. Internet testlarining paydo bo'lishi va rivojlanishi
nafaqat texnologik, balki pedagogik va psixologik jihatdan ham katta ahamiyatga
ega.
Internet testlarining ildizlari kompyuter texnologiyasining dastlabki
rivojlanish davrlariga borib taqaladi. 1960-yillarda birinchi kompyuter dasturlari
orqali oddiy savollar berish imkoniyati paydo bo'ldi. Bu davrda testlar asosan matn
ko'rinishida bo'lib, foydalanuvchi javoblarni klaviatura orqali kiritishi kerak edi.
Dastlabki kompyuter testlari juda oddiy tuzilishga ega bo'lib, faqat to'g'ri yoki
noto'g'ri variant tanlash imkoniyatini berardi. Bu testlar asosan ilmiy tadqiqotlar va
harbiy maqsadlarda qo'llanilardi. 1970-yillarda mikroprotsessorlarning rivojlanishi
bilan kompyuter testlari yanada murakkab shaklga keldi va ko'proq savollar
qo'shish imkoniyati paydo bo'ldi. 1
1980-yillarning oxirida shaxsiy kompyuterlarning keng tarqalishi bilan test
dasturlari oddiy foydalanuvchilar uchun ham mavjud bo'ldi. Bu davrda test
yaratish dasturlari paydo bo'lib, o'qituvchilar o'zlari test tuzishlari mumkin bo'ldi.
1
Abdullayev, S.M. va boshqalar (2023). "Raqamli ta'lim texnologiyalari va onlayn baholash tizimlarining
istiqbollari". Ta'lim va innovatsiyalar jurnali , № 3, 45-58 betlar.
5

Ammo bu testlar hali ham mahalliy kompyuterlarda ishlaydigan va tarmoq orqali
ulashilmaydigan dasturlar edi.
1990-yillarda Internet texnologiyasining jadal rivojlanishi bilan testlashning
yangi davri boshlandi. World Wide Web (WWW) ning paydo bo'lishi test olish
jarayonini tubdan o'zgartirdi. Birinchi veb-saytlar orqali testlar o'tkazish
imkoniyati paydo bo'ldi, ammo bu testlar hali ham juda oddiy edi va asosan statik
HTML sahifalarda joylashgan edi.
1990-yillarning o'rtalarida CGI (Common Gateway Interface)
texnologiyasining rivojlanishi bilan dinamik testlar yaratish mumkin bo'ldi. Bu
vaqtda testlar nafaqat savol berish, balki natijalarni qayta ishlash va saqlash
imkoniyatiga ham ega bo'ldi. Birinchi marta test natijalarini ma'lumotlar bazasida
saqlash va keyinchalik tahlil qilish imkoniyati paydo bo'ldi.
Ushbu davrning muhim xususiyati shundaki, testlar hali ham asosan matn
asosida bo'lib, multimedia elementlar kamdan-kam qo'llanilardi. Internet tezligi
past bo'lganligi sababli, katta hajmdagi fayllarni yuklash qiyin edi. Shuning uchun
testlar odatda oddiy matn va rasm ko'rinishida tayyorlanardi.
2000-yillarda Internet tezligining oshishi va brauzer texnologiyalarining
yaxshilanishi bilan testlashda yangi imkoniyatlar paydo bo'ldi. Flash
texnologiyasining keng qo'llanilishi natijasida multimedia elementlar bilan
boyitilgan testlar yaratish mumkin bo'ldi. Audio, video va animatsiya elementlari
testlarni yanada qiziqarli va samarali qildi.
JavaScript dasturlash tilining rivojlanishi testlarda interaktivlikni sezilarli
darajada oshirdi. Endi testlarda drag-and-drop funksiyalari, real vaqtda javob
tekshirish va dinamik savol generatsiyasi imkoniyatlari paydo bo'ldi.
Foydalanuvchi interfeysi yanada qulay va intuitiv bo'ldi.
Bu davrda testlarni boshqarish tizimlari (Test Management Systems) paydo
bo'ldi. Ushbu tizimlar orqali o'qituvchilar osongina test yaratish, talabalarni
ro'yxatdan o'tkazish, natijalarni kuzatish va tahlil qilish imkoniyatiga ega bo'ldilar.
LMS (Learning Management System) lar keng tarqala boshladi va testlash ularning
ajralmas qismiga aylandi.
6

Adaptive testing (moslashuvchan testlash) kontseptiyasi ham ushbu davrda
rivojlana boshladi. Bu usulda test tizimi talabaning javoblariga qarab keyingi
savollarning qiyinlik darajasini sozlaydi va har bir talaba uchun individual test
tajribasi yaratadi.
2010-yillarda smartfon va planshetlarning keng tarqalishi testlashda yangi
bosqichni boshladi. Responsive design (moslashuvchan dizayn) prinsiplari asosida
yaratilgan testlar turli qurilmalarda muvaffaqiyatli ishlash imkoniyatiga ega bo'ldi.
Bu testlashni har qanday vaqt va joyda amalga oshirish imkoniyatini berdi.
Cloud computing texnologiyalarining rivojlanishi test tizimlarining
ishonchliligini va miqyosliligini sezilarli darajada oshirdi. Endi katta hajmdagi test
ma'lumotlarini saqlash va minglab foydalanuvchini bir vaqtda xizmat ko'rsatish
mumkin bo'ldi. Amazon Web Services, Google Cloud va Microsoft Azure kabi
platformalar test tizimlarini hosting qilish uchun keng qo'llanila boshladi.
HTML5 texnologiyasining paydo bo'lishi Flash texnologiyasiga muhtojlikni
kamaytirdi va testlarda multimedia elementlarni yanada samarali qo'llash
imkoniyatini berdi. Video va audio elementlar to'g'ridan-to'g'ri brauzerlarda ijro
etilish imkoniyatiga ega bo'ldi.
Social media integratsiyasi ham ushbu davrning xususiyati bo'ldi. Testlar
natijalarini ijtimoiy tarmoqlarda bo'lishish, do'stlar bilan raqobatlashish va jamoa
bo'lib test topshirish imkoniyatlari paydo bo'ldi.
Hozirgi davrda sun'iy intellekt va mashinali o'rganish texnologiyalarining
testlashga integratsiyasi katta o'zgarishlarni keltirib chiqarmoqda. Natural
Language Processing (NLP) texnologiyalari orqali ochiq savollarni avtomatik
baholash imkoniyati paydo bo'ldi. ChatGPT kabi katta til modellari test yaratish
jarayonini sezilarli darajada soddalashtirdi.
Proctoring (nazorat) tizimlarida AI texnologiyalaridan foydalanish keng
tarqaldi. Veb-kamera orqali talabalarning xatti-harakatlarini kuzatish, noto'g'ri
harakatlarni aniqlash va hisobot berish imkoniyatlari paydo bo'ldi. Bu masofaviy
testlashning ishonchliligini oshirdi.
7

Personalizatsiya darajasi yangi cho'qqilarga yetdi. AI algoritmlari har bir
talabaning o'rganish uslubi, qobiliyatlari va qiziqishlariga mos ravishda testlarni
sozlaydi. Bu individual ta'lim tajribasini yaratish va har bir talabaning potentsialini
to'liq ochish imkoniyatini beradi.
Blockchain texnologiyasining qo'llanilishi sertifikatlar va natijalarning
haqiqiyligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Decentralized tizimlar orqali test
natijalarini qalbakilashtirishning oldini olish va uzoq muddatli saqlash imkoniyati
paydo bo'ldi.
Internet testlarining kelajagi yanada qiziqarli va innovatsion texnologiyalarni
o'z ichiga oladi. Virtual Reality (VR) va Augmented Reality (AR) texnologiyalari
testlashni yangi darajaga olib chiqishi kutilmoqda. Bu texnologiyalar orqali real
muhitni taqlid qiluvchi testlar yaratish va amaliy ko'nikmalarni yanada samarali
baholash mumkin bo'ladi.
Internet of Things (IoT) integratsiyasi orqali testlash jarayonida turli
sensorlardan ma'lumot olish va talabaning fiziologik holatini monitoring qilish
imkoniyatlari paydo bo'lishi mumkin. Bu stress darajasini nazorat qilish va optimal
test sharoitlarini yaratish uchun foydali bo'lishi mumkin.
Quantum computing texnologiyalarining rivojlanishi bilan test
algoritmlarining tezligi va murakkabligi sezilarli darajada oshishi kutilmoqda. Bu
katta hajmdagi ma'lumotlarni real vaqtda qayta ishlash va yanada aniq baholash
imkoniyatini beradi. 2
Internet testlarining paydo bo'lishi va rivojlanishi texnologiya taraqqiyoti
bilan chambarchas bog'liq bo'lgan murakkab jarayondir. Oddiy matnli testlardan
boshlab, zamonaviy AI integratsiyali tizimlargacha bo'lgan yo'l ko'plab
innovatsiyalar va yutuqlar bilan to'la. Har bir rivojlanish bosqichi testlashning
samaradorligini oshirish, foydalanish qulayligini yaxshilash va ta'lim sifatini
yuksaltishga qaratilgan.
2
Alimov, O.K. (2024). "Internet orqali test sinovlarining metodologik asoslari". Informatika va axborot
texnologiyalari , № 2, 112-127 betlar.
8

Zamonaviy Internet testlari nafaqat bilimlarni baholash vositasi, balki ta'lim
jarayonining muhim qismi sifatida qaraldi. Ular talabalarning individual
ehtiyojlariga javob berish, o'qituvchilarga batafsil tahlil imkoniyati berish va ta'lim
jarayonini optimallashtirishda muhim rol o'ynaydi.
Kelajakda Internet testlari yanada intellektual, interaktiv va
shaxsiylashtirilgan bo'lishi kutilmoqda. Yangi texnologiyalarning integratsiyasi
testlashni yanada samarali va qiziqarli qilish, shu bilan birga ta'lim sifatini tubdan
yaxshilash imkoniyatini yaratadi. Bu esa insoniyatning bilim olish va rivojlanish
jarayonlarini yangi bosqichga olib chiqadi.
1.2. Zamonaviy internet testlash texnologiyalari va platformalari
Zamonaviy dunyoda internet testlash texnologiyalari ta'lim, kasbiy rivojlanish
va sertifikatlash jarayonlarining asosiy qismiga aylandi. Ushbu texnologiyalar o'z
rivojlanish yo'lida ko'plab innovatsiyalarni boshdan kechirgan va bugungi kunda
juda murakkab, samarali va foydalanuvchi-do'st tizimlarni taklif etmoqda.
Zamonaviy platformalar nafaqat oddiy testlarni o'tkazish, balki keng qamrovli
ta'lim muhitini yaratish imkoniyatini beradi.
AI va Machine Learning asosidagi testlash texnologiyalari
Natural Language Processing (NLP) integratsiyasi
Zamonaviy testlash platformalarida NLP texnologiyalari ochiq savollarni
avtomatik baholash uchun keng qo'llanilmoqda. GPT-3, GPT-4 va boshqa katta til
modellari insho, tahlil va ijodiy yozuv topshiriqlarini baholashda yuqori aniqlikka
erishmoqda. Bu texnologiya o'qituvchilarning vaqtini sezilarli darajada tejaydi va
baholashda bir xillikni ta'minlaydi.
OpenAI ning API xizmatlari orqali testlash platformalari real vaqtda yozma
javoblarni tahlil qilish, grammatik xatolarni aniqlash va mazmun sifatini baholash
imkoniyatiga ega. Sentiment analysis algoritmlari orqali talabalarning
javoblaridagi kayfiyat va yondashuvni ham aniqlash mumkin. 3
3
Ergashev, M.T. (2023). "Internet testlarining xavfsizlik masalalari va yechim yo'llari". Axborot
xavfsizligi jurnali , № 3, 67-84 betlar.
9

Adaptive Testing algoritmlari
Item Response Theory (IRT) asosida ishlaydigan adaptiv testlash tizimlari har
bir talabaning bilim darajasiga mos ravishda savollarni tanlaydi. Computer
Adaptive Testing (CAT) algoritmlari talabaning oldingi javoblariga asoslanib,
keyingi savolning qiyinlik darajasini real vaqtda sozlaydi. Bu usul testlash vaqtini
qisqartiradi va aniqroq natijalar beradi.
Machine Learning algoritmlari talabalarning o'rganish naqshlarini tahlil qilib,
ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlaydi. Ushbu ma'lumotlar asosida
individual ta'lim yo'nalishlarini taklif etish mumkin.
Proctoring va xavfsizlik tizimlari
AI-powered proctoring tizimlari veb-kamera, mikrofon va ekran monitoring
orqali testlash jarayonini nazorat qiladi. Yuz tanish texnologiyalari, ko'z harakati
kuzatuvi va ovoz tahlili orqali noto'g'ri harakatlarni aniqlash mumkin. Honorlock,
ProctorU, Examity kabi platformalar bu sohadagi yetakchi hisoblanadi.
Blockchain texnologiyasidan foydalanib, test natijalarining haqiqiyligini
ta'minlash va qalbakilashtirishning oldini olish mumkin. Har bir test natijalari
kriptografik hash bilan himoyalanadi va o'zgarmas tarzda saqlanadi.
Zamonaviy testlash platformalari
Ta'lim muassasalari uchun LMS tizimlari
Moodle
Moodle ochiq kodli LMS sifatida dunyoning eng keng qo'llaniladigan
platformalaridan biridir. Zamonaviy Moodle versiyalari keng qamrovli testlash
imkoniyatlarini taklif etadi. Question bank tizimi orqali savollarni kategoriyalash,
qayta ishlatish va boshqa o'qituvchilar bilan bo'lishish mumkin.
Moodle ning Quiz moduli 13 xil savol turini qo'llab-quvvatlaydi: multiple
choice, true/false, short answer, essay, numerical, matching, cloze, calculated va
boshqalar. Har bir savol turi uchun batafsil sozlash imkoniyatlari mavjud.
Canvas
Canvas LMS zamonaviy interfeysi va kuchli testlash vositalari bilan ajralib
turadi. SpeedGrader texnologiyasi orqali o'qituvchilar tezkor va samarali baholash
10

imkoniyatiga ega. Video va audio sharhlar qoldirish, rubrik asosida baholash va
plagiarism detection funktsiyalari mavjud.
Blackboard Learn
Blackboard Learn korporativ darajadagi xavfsizlik va keng qamrovli testlash
imkoniyatlarini taklif etadi. Ultra interfeysi orqali foydalanuvchilar intuitiv va
zamonaviy muhitda ishlash imkoniyatiga ega. Respondus LockDown Browser
bilan integratsiya testlash xavfsizligini ta'minlaydi.
Professional sertifikatlash platformalari
Pearson VUE
Pearson VUE dunyoning eng yirik professional sertifikatlash platformalaridan
biri hisoblanadi. Microsoft, Cisco, CompTIA, Oracle va ko'plab boshqa IT
kompaniyalarning sertifikatlash imtihonlari ushbu platforma orqali o'tkaziladi.
OnVUE online proctoring xizmati pandemiya davrida keng qo'llanildi.
PSI Services
PSI Services professional litsenziyalash va sertifikatlash imtihonlarini
o'tkazishda ixtisoslashgan. Tibbiyot, moliya, hukumat va boshqa sohalardagi
professional sertifikatlar uchun xizmat ko'rsatadi. Biometric authentication va
advanced security protokollari qo'llaniladi.
Korporativ training platformalari
Coursera for Business
Coursera korporativ mijozlar uchun keng qamrovli testlash va sertifikatlash
imkoniyatlarini taklif etadi. Peer-reviewed assignments, autograded quizzes va
capstone projects orqali xodimlarning bilimlarini chuqur baholash mumkin.
LinkedIn Learning
LinkedIn Learning professional rivojlanish uchun mo'ljallangan bo'lib, skill
assessments orqali foydalanuvchilarning kasbiy ko'nikmalarini baholaydi. Ushbu
natijalar LinkedIn profilida ko'rsatiladi va ish beruvchilar tomonidan ko'riladi.
Texnik infratuzilma va arxitektura
Cloud Computing integratsiyasi
11

Zamonaviy testlash platformalari asosan cloud infratuzilma asosida qurilgan.
Amazon Web Services (AWS), Google Cloud Platform (GCP) va Microsoft Azure
kabi provayderlar yuqori ishonchlilik, miqyoslanish va xavfsizlikni ta'minlaydi. 4
Auto-scaling xususiyati orqali platformalar imtihon davridagi yuqori trafik
yuklamasiga avtomatik ravishda moslashadi. Load balancing algoritmlari orqali
foydalanuvchilar eng yaqin va eng kam yuklangan serverlarga yo'naltiriladi.
Microservices arxitekturasi
Zamonaviy testlash platformalari microservices arxitekturasi asosida qurilgan.
Har bir funksiya (foydalanuvchi autentifikatsiyasi, savol banki, natijalar qayta
ishlash, hisobot generatsiya) alohida service sifatida ishlab, tizimning umumiy
barqarorligini oshiradi.
Container texnologiyalari (Docker, Kubernetes) orqali platformalar tez deploy
qilinadi va boshqariladi. DevOps amaliyotlari orqali doimiy integratsiya va deploy
jarayonlari avtomatlashtirilgan.
Database texnologiyalari
NoSQL ma'lumotlar bazalari (MongoDB, Cassandra) katta hajmdagi
strukturasiz ma'lumotlarni saqlash uchun qo'llaniladi. Relational ma'lumotlar
bazalari (PostgreSQL, MySQL) strukturlangan ma'lumotlar uchun ishlatiladi.
In-memory ma'lumotlar bazalari (Redis, Memcached) tez-tez ishlatiladigan
ma'lumotlarni keshlash uchun qo'llaniladi. Bu real-time testlash va tezkor natija
berish imkoniyatini yaratadi.
Multimedia va interaktiv testlash
Video va audio integratsiyasi
HTML5 texnologiyalari orqali video va audio kontentni to'g'ridan-to'g'ri
testlarga kiritish mumkin. Til o'rganish testlarida audio yozuvlarni tinglash, video
kliplariga asoslanib savollar berish keng qo'llaniladi.
WebRTC texnologiyasi orqali real-time video va audio yozib olish imkoniyati
mavjud. Bu og'zaki imtihonlar va presentation topshiriqlari uchun juda foydali.
4
Djurayev, A.A. va Karimov, B.S. (2024). "O'zbekiston oliy ta'limi tizimida raqamli testlashning joriy
etilishi". Oliy ta'lim muammolari , № 1, 23-41 betlar.
12

Virtual va Augmented Reality
VR texnologiyalari orqali immersive testlash muhitini yaratish mumkin.
Tibbiyot, muhandislik va boshqa amaliy sohalarda real vaziyatlarni simulyatsiya
qiluvchi testlar o'tkaziladi. Oculus, HTC Vive kabi VR qurilmalari qo'llab-
quvvatlanadi.
AR texnologiyalari orqali real dunyo bilan raqamli kontentni birlashtiruvchi
testlar yaratiladi. Mobil qurilmalar orqali 3D obyektlarni ko'rish va ular bilan
ishlash imkoniyati mavjud.
Gamification elementlari
Zamonaviy testlash platformalarida o'yin elementlari keng qo'llaniladi. Point
system, badges, leaderboards, achievement unlocks orqali talabalarning
motivatsiyasini oshirish mumkin.
Progress tracking va milestone rewards tizimi orqali uzoq muddatli ta'lim
jarayonini qiziqarli qilish mumkin. Kahoot, Quizizz kabi platformalar bu sohada
pioneer hisoblanadi.
Mobil texnologiyalar va cross-platform yechimlar
Progressive Web Apps (PWA)
PWA texnologiyasi orqali testlash platformalari web va mobil ilovalar
o'rtasidagi chegaralarni yo'q qiladi. Offline ishlash, push notifications, va native
app kabi user experience taqdim etadi.
Service Workers orqali ma'lumotlarni keshlash va offline rejimda test
topshirish imkoniyati mavjud. Bu internet aloqasi beqaror joylarda muhim
ahamiyatga ega.
Cross-platform development
React Native, Flutter, Ionic kabi frameworklar orqali bir marta kod yozib,
barcha platformalarda (iOS, Android, Web) ishlaydigan testlash ilovalari yaratish
mumkin. Bu development vaqti va xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi. 5
5
Fayzullayev, R.H. (2024). "Onlayn testlashda talabalar motivatsiyasini oshirish usullari". Ta'lim
psixologiyasi , № 2, 156-172 betlar.
13

II BOB. INTERNETDAGI TESTLASHNING ASOSIY MUAMMOLARI
2.1. Xavfsizlik va texnik muammolar
Internet orqali testlash zamonaviy ta'lim tizimining ajralmas qismi bo'lgan
bo'lsa-da, u bir qator jiddiy muammolar va qiyinchiliklar bilan bog'liq. Ushbu
muammolar nafaqat texnik jihatdan, balki pedagogik va etik jihatdan ham katta
ta'sir ko'rsatadi. Xavfsizlik masalalari, texnik nosozliklar, akademik halollik
buzilishi va raqamli tafovut kabi muammolar internet testlashning samaradorligini
sezilarli darajada pasaytirishi mumkin.
Internet testlash platformalari kiberjinoyatchilar uchun jozibali nishon
hisoblanadi. Shaxsiy ma'lumotlar, test natijalari va ta'lim ma'lumotlari qimmatli
aktivlar sifatida qaraladi. DDoS hujumlari imtihon paytida tizimni ishdan chiqarish
uchun qo'llaniladi, bu esa minglab talabani ta'sir qilishi mumkin. 6
SQL injection, cross-site scripting (XSS) va cross-site request forgery (CSRF)
kabi hujumlar orqali ma'lumotlar bazasiga ruxsatsiz kirish mumkin. Zaif parollar
va autentifikatsiya tizimlari buzilganda, foydalanuvchi hisoblariga ruxsatsiz kirish
va ma'lumotlarni o'zgartirish xavfi paydo bo'ladi.
Ransomware hujumlari ta'lim muassasalarining butun tizimini paraliz qilishi
mumkin. 2020-yilda University of California San Francisco universitetiga qilingan
hujum natijasida 1.14 million dollar to'lanishiga to'g'ri keldi.
GDPR, FERPA, COPPA kabi qonunlar ta'lim ma'lumotlarini himoya qilishni
talab qiladi, ammo ko'plab testlash platformalari ushbu talablarga to'liq javob
bermaydi. Shaxsiy ma'lumotlarning uchinchi tomonlarga uzatilishi, ma'lumotlarni
6
Karimova, L.B. (2023). "Internet testlarining statistik tahlili va natijalarni baholash". Matematik
statistika va ta'lim , № 4, 127-145 betlar.
14

to'g'ri yo'q qilmaslik va foydalanuvchilarning roziligi bo'yicha muammolar
mavjud.
Biometric ma'lumotlar (yuz tanish, barmoq izlari) keng qo'llanilishi yangi
privacy xavflarini keltirib chiqaradi. Ushbu ma'lumotlarning noto'g'ri saqlanishi
yoki buzilishi uzoq muddatli oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Cloud storage xizmatlaridan foydalanishda ma'lumotlarning qaysi
mamlakatda saqlanishi va qaysi qonunlarga bo'ysunishi noaniq bo'lishi mumkin.
Bu xalqaro talabalar va muassasalar uchun ayniqsa muammoli.
Masofaviy testlashda talabaning haqiqiy identifikatsiyasini tasdiqlash qiyin
masala hisoblanadi. Parol almashish, boshqa odamga test topshirtirish va virtual
shaxslar yaratish kabi muammolar mavjud.
Biometric autentifikatsiya ham o'z muammolariga ega. Twins yoki o'xshash
yuzli odamlar tizimni chalg'itishi mumkin. Yuz niqoblar va deepfake
texnologiyalari yangi xavflar yaratmoqda.
Multi-factor authentication qo'llansa ham, SMS hijacking, SIM swapping va
phishing hujumlari orqali zaifliklar mavjud.
AI-powered proctoring tizimlari ko'pincha noto'g'ri natijalar beradi. False
positive holatlar (noto'g'ri gumondor deb topish) talabalarni adolatsiz jazolashga
olib keladi. Shu bilan birga, false negative holatlar (haqiqiy naqlni sezmaslik)
akademik halollikni buzadi.
Proctoring dasturlari ko'pincha invaziv bo'lib, shaxsiy hayotga aralashadi. Uy
muhitini kuzatish, oila a'zolarining tasvirini yozib olish va shaxsiy fayllarni
skanerlash privacy buzilishiga olib keladi.
Disability accommodation muammolari ham mavjud. Ko'rish qobiliyati zaif,
eshitish qobiliyati past yoki motor funksiyalari cheklangan talabalar uchun
proctoring tizimlari mos kelmaydi. 7
Yuqori trafik davrlarida serverlar haddan tashqari yuklanadi va ishdan
chiqadi. Imtihon paytida tizim ishlamay qolishi talabalar uchun stress va
7
Ibragimov, Y.A. (2023). "Internet testlarida artificial intelligence texnologiyalarining qo'llanilishi".
Sun'iy intellekt va ta'lim , № 2, 98-116 betlar.
15

adolatsizlik yaratadi. Amazon Web Services ning 2017-yildagi uzilishi ko'plab
testlash platformalarini ta'sir qildi.
Database corruption va ma'lumot yo'qolishi xavfi doimo mavjud. Backup
tizimlari ishlamay qolganda, oylar davomida to'plangan test natijalari yo'qolishi
mumkin.
Load balancing va auto-scaling tizimlarining noto'g'ri sozlanishi trafik
taqsimotida muammolarga olib keladi. Ba'zi serverlar haddan tashqari yuklanib,
boshqalari esa bo'sh qoladi.
Barqaror internet aloqasi bo'lmagan hududlarda testlash qiyin bo'ladi. Video
proctoring va multimedia kontentli testlar keng bandwidth talab qiladi, bu esa
internet aloqasi zaif joylarda muammolar yaratadi.
Latency (kechikish) muammolari real-time testlarda kritik ahamiyatga ega. 1-
2 soniyalik kechikish ham test natijalariga ta'sir qilishi mumkin.
Internet aloqasi uzilganda test sessiyasi yo'qolishi va qayta boshlash zaruriyati
paydo bo'ladi. Automatic save xususiyatlari har doim ham ishonchli emas.
Turli brauzerlar (Chrome, Firefox, Safari, Edge) va versiyalar o'rtasida
moslashish muammolari mavjud. Ba'zi testlash platformalari faqat ma'lum
brauzerlarni qo'llab-quvvatlaydi.
Mobile va desktop versiyalar o'rtasida funksional farqlar mavjud. Ba'zi test
turlari mobil qurilmalarda to'g'ri ishlamaydi.
Operating system o'zgarishlari va yangilanishlari testlash platformalarini
buzishi mumkin. Plugin va extension muammolari ham keng tarqalgan.
Real-time sinxronizatsiya ishlamay qolganda, bir necha qurilmada bir vaqtda
ishlash muammolarga olib keladi. Javoblar yo'qolishi yoki dublikatlanishi mumkin.
Offline-online o'tish jarayonida ma'lumotlar noto'g'ri uzatilishi mumkin.
Version conflicts va ma'lumot ziddiyatlari paydo bo'ladi.
Multi-user testlarda sinxronizatsiya muammolari jamoa ishida chalg'itish
yaratadi.
16

Internet testlashda nusxa ko'chirish osonlashdi. Turli veb-saytlardan javoblar
qidirish, AI yordamchi vositalardan foydalanish va social media orqali javoblar
almashish keng tarqalgan.
Real-time collaboration vositalar (WhatsApp, Telegram, Discord) orqali test
paytida javoblar almashish oson. Screen sharing orqali butun testni ko'rsatish
mumkin.
Plagiarism detection dasturlari har doim ham samarali emas. Paraphrasing
vositalari va AI-generated content ni aniqlash qiyin.
Professional test-topshiruvchi xizmatlar paydo bo'ldi. Ushbu "academic
ghostwriting" xizmatlari orqali mutaxassislar boshqalar nomidan test topshiradilar.
Identity theft va fake accounts yaratish orqali boshqa shaxs sifatida test
topshirish mumkin. Weak verification tizimlar buni osonlashtiradi.
Economic pressure tufayli ba'zi talabalar ushbu xizmatlardan foydalanishga
majbur bo'ladilar.
Open book testlarda ham cheklanmagan materiallar ishlatish muammosi
mavjud. Internet access cheklovlari oson chetlab o'tiladi.
Calculator va software cheklovlari ham samarali emas. Virtual machines va
secondary devices orqali cheklovlarni chetlab o'tish mumkin.
AI assistants (ChatGPT, Gemini) keng qo'llanilishi yangi akademik halollik
muammolarini keltirib chiqardi.
Murakkab va nointuitiv interfeyslar talabalar uchun chalg'ituvchi bo'ladi.
Accessibility requirements ga rioya qilmaslik nogironligi bo'lgan
foydalanuvchilarni chetlab qoldiradi.
Mobile-first design yo'qligi mobile qurilmalarda foydalanishni qiyinlashtiradi.
Touch interface va keyboard navigation muammolari mavjud.
Multilingual support yo'qligi xalqaro talabalar uchun muammo yaratadi.
24/7 technical support yo'qligi global talabalar uchun muammo. Turli vaqt
zonalarida ishlayotgan talabalar yordam ololmaydi.
Slow response time va inadequate solutions talabalarning ishonchini
yo'qotadi. Language barriers technical support olishda qiyinchilik yaratadi.
17

Self-service options va documentation yetarli emas. FAQ va troubleshooting
guides ko'pincha incomplete.
O'qituvchi va talabalarning raqamli savodxonligi yetarli emas. Yangi
platformalarni o'rganish vaqt va kuch talab qiladi.
Generational gap tufayli keksa o'qituvchilar texnologiyani qabul qilishda
qiyinchilikka duch keladi. Digital divide muammosi ijtimoiy tengsizlikni
kuchaytiradi.
Test kontenti va savollarining copyright himoyasi qiyin. Internetda tarqalish
va nusxa ko'chirish oson.
Fair use va educational exemptions noaniq bo'lgan holatlari mavjud.
International copyright laws orasidagi farqlar muammolar yaratadi.
Ma'lumotlarning qaysi mamlakatda saqlanishi va qaysi qonunlarga
bo'ysunishi noaniq. Cross-border data transfers regulatsiya muammolarini keltirib
chiqaradi. 8
Government access va surveillance muammolari privacy ni buzadi. Law
enforcement requests va national security issues akademik erkinlikka ta'sir qiladi.
Online test natijalarining haqiqiyligi va qabul qilinishi muammoli. Employer
recognition va professional certification validity noaniq.
International recognition va equivalency muammolari mavjud. Credential
fraud va fake certificates ko'paymoqda.
Internet aloqasi bo'lmagan yoki zaif bo'lgan hududlarda testlash imkonsiz.
Iqtisodiy ahvoli yomon oilalarning zamonaviy qurilmalarga ega bo'lmasligi
tengsizlik yaratadi.
Disability accommodation xarajatlari yuqori. Assistive technology larni
qo'llab-quvvatlash murakkab va qimmat.
Proctoring xizmatlari qimmat bo'lib, ba'zi talabalar uchun yetarli emas.
Software licensing va subscription fees to'planib, katta xarajatlar yaratadi.
8
Nazarov, I.P. (2023). "Internet orqali test topshirishning texnik infrastrukturasi". Telekommunikatsiya va
tarmoqlar , № 3, 156-174 betlar.
18

Infrastructure investment ta'lim muassasalari uchun katta moliyaviy yuk.
Maintenance va upgrade xarajatlari doimiy.
Masofaviy testlash ijtimoiy izolyatsiyani kuchaytiradi. Stress va anxiety
darajasi oshadi, ayniqsa proctoring paytida.
Technical difficulties tufayli talabalar umidsizlikka tushadi. Unfair treatment
hissi va academic confidence pasayadi.
End-to-end encryption va advanced authentication qo'llash kerak. Regular
security audits va penetration testing o'tkazish zarur.
Multi-layered security approach va defense in depth strategiyasi qo'llanilishi
kerak. Incident response plans va disaster recovery procedures tayyorlab qo'yish
zarur.
Redundant systems va multiple data centers orqali high availability ta'minlash
kerak. Content delivery networks (CDN) va edge computing qo'llash latency ni
kamaytiradi.
Progressive Web Apps (PWA) va offline capabilities qo'llash connectivity
muammolarini kamaytiradi.
Holistic assessment approaches va multiple evaluation methods qo'llash
kerak. Formative assessment va continuous evaluation summative testlarga
qaraganda samaraliroq.
Academic integrity education va digital citizenship training talabalar uchun
majburiy bo'lishi kerak.
Clear regulations va industry standards ishlab chiqish kerak. International
cooperation va standardization zarur.
Privacy protection va data rights qo'llab-quvvatlash kerak. Consumer
protection va complaint mechanisms yaratish zarur.
Internetdagi testlashning xavfsizlik va texnik muammolari murakkab va ko'p
qirrali masala hisoblanadi. Ushbu muammolar nafaqat texnik jihatdan, balki
ijtimoiy, iqtisodiy va etik jihatdan ham katta ta'sir ko'rsatadi. Yechimlar
comprehensive approach va barcha stakeholders lar orasidagi hamkorlikni talab
qiladi.
19

Kelajakda ushbu muammolarni hal qilish uchun yangi texnologiyalar,
yaxshilangan tartibga solish va pedagogik innovatsiyalar zarur bo'ladi. Biroq,
texnologik yechimlarning o'zi yetarli emas - inson omili va ijtimoiy kontekst ham
e'tiborga olinishi kerak.
Ta'lim muassasalari, texnologiya providers, davlat organlari va talabalar
o'rtasidagi hamkorlik orqali ushbu muammolarni bosqichma-bosqich hal qilish
mumkin. Maqsad nafaqat texnik jihatdan barqaror, balki pedagogik jihatdan
samarali va etik jihatdan qabul qilinadigan testlash tizimini yaratishdir.
2.2. Pedagogik va ijtimoiy muammolar
Internet orqali testlash ta'lim jarayonining muhim qismiga aylanishi bilan
birga, ko'plab pedagogik va ijtimoiy muammolar ham yuzaga keldi. Ushbu
muammolar nafaqat test natijalarining aniqligiga ta'sir qiladi, balki ta'lim sifati,
talabalarning psixologik holati va ijtimoiy adolatga ham sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Pedagogik muammolar asosan ta'lim metodikasi va baholash jarayoni bilan bog'liq
bo'lsa, ijtimoiy muammolar keng qamrovli ijtimoiy tengsizlik va raqamli tafovut
masalalarini o'z ichiga oladi.
Pedagogik muammolar
Baholash metodikasining cheklovlari
Traditional testlash usullari internet muhitiga to'g'ri moslashmagan. Ko'plab
o'qituvchilar oddiy multiple-choice savollarni online formatga o'tkazishadi, bu esa
talabalarning chuqur bilimlarini baholashda yetarli emas. Bloom's taxonomy ning
yuqori darajalaridagi ko'nikmalar (tahlil, sintez, baholash) traditional test
formatlarida to'g'ri o'lchanmaydi. 9
Standardized testing madaniyati kreativlik va critical thinking ni cheklaydi.
Talabalar memorization ga e'tibor qaratib, conceptual understanding ni e'tiborsiz
qoldiradilar. Bu ayniqsa STEM fanlarida muammoli, chunki problem-solving skills
muhim ahamiyatga ega.
9
Mahmudov, T.R. va Sodiqov, A.J. (2024). "Raqamli testlashda etika va adolat masalalari". Ta'lim etkasi
jurnali , № 1, 78-96 betlar.
20

Rubric-based assessment ning yo'qligi subjective baholashga olib keladi. Turli
o'qituvchilar bir xil javobni turlicha baholashi mumkin, bu esa assessment
reliability ni pasaytiradi.
Formative vs Summative assessment muvozanati
Internet testlash asosan summative assessment (yakuniy baholash) ga
yo'naltirilgan, formative assessment (shakllantiruv baholash) ga yetarli e'tibor
berilmaydi. Continuous feedback va ongoing improvement jarayonlari zaif
rivojlangan.
Real-time feedback mexanizmlari yetarli emas. Talabalar o'z xatolarini tez
tuzatish va o'rganish jarayonini sozlash imkoniyatiga ega emaslar. Delayed
feedback tufayli learning opportunities yo'qoladi.
Self-assessment va peer assessment imkoniyatlari kam qo'llaniladi. Talabalar
o'z bilimlarini mustaqil baholash va hamkasblaridan o'rganish ko'nikmalarini
rivojlantira olmaydilar.
Personalizatsiya va individual farqlar
One-size-fits-all yondashuvi individual learning styles va preferences ni
e'tiborga olmaydi. Visual, auditory, kinesthetic learners uchun moslashtirilgan
testlar kamdan-kam uchraydi.
Learning pace farqlari e'tiborga olinmaydi. Ba'zi talabalar tezroq, boshqalari
sekinroq o'rganadilar, ammo testlash tizimlari buni hisobga olmaydi. Timed tests
anxiety ni oshiradi va haqiqiy bilimlarni namoyish qilishga to'sqinlik qiladi.
Cultural va linguistic diversity yetarli darajada qo'llab-quvvatlanmaydi. Non-
native speakers uchun language barriers qo'shimcha qiyinchilik yaratadi. Cultural
bias test savollarida mavjud bo'lib, ma'lum madaniyat vakillari uchun noqulay
bo'lishi mumkin.
Authentic assessment yo'qligi
Real-world application ning etishmasligi talabalarni amaliy vazifalar uchun
tayyorlamaydi. Theoretical knowledge va practical skills o'rtasidagi bo'shliq
kengayadi.
21

Performance-based assessment kam qo'llaniladi. Portfolio assessment,
project-based evaluation va capstone experiences online formatda kam uchraydi.
Transfer of learning muammosi mavjud. Talabalar test muhitida o'rgangan
bilimlarni real hayotda qo'llashda qiyinchilik sezadilar.
Collaborative learning cheklovlari
Individual testlash collaborative skills rivojlanishini cheklaydi. Teamwork,
communication va leadership ko'nikmalari baholanmaydi.
Peer learning opportunities kamayadi. Talabalar bir-birlaridan o'rganish va
knowledge sharing jarayonlarida ishtirok eta olmaydilar.
Social construction of knowledge jarayoni buziladi. Vygotsky ning Zone of
Proximal Development nazariyasi amalga oshirilmaydi.
Feedback va reflection muammolari
Meaningful feedback berish qiyin. Automated feedback ko'pincha generic va
individual needs ni qondirmaydi. Human feedback esa vaqt va resurs talab qiladi.
Metacognitive skills rivojlanmaydi. Talabalar o'z o'rganish jarayonlari haqida
reflection qilish imkoniyatiga ega emaslar.
Error analysis va misconception identification yetarli darajada amalga
oshirilmaydi. Talabalar xatolaridan samarali o'rganish imkoniyatiga ega emaslar.
Raqamli tafovut (Digital Divide)
Iqtisodiy tengsizlik
Internet aloqasi va zamonaviy qurilmalarga kirish imkoniyati iqtisodiy
holatga bog'liq. Kam ta'minlangan oilalar farzandlari sifatli internet aloqasi va
zamonaviy kompyuter/planshetlarga ega emaslar. Bu esa testlash jarayonida
adolatsizlik yaratadi.
High-speed internet subscription xarajatlari ba'zi oilalar uchun qimmat. Rural
va remote hududlarda internet infratuzilmasi yetarli rivojlanmagan. Smartphone-
only households da full-featured testing impossible.
Generational gap tufayli keksa o'qituvchi va talabalar yangi texnologiyalarni
egallashda qiyinchilik sezadilar. Digital natives va digital immigrants o'rtasidagi
farq ta'lim jarayonini murakkablashtiradi.
22

Socioeconomic background farqlari texnologik tajribaga ta'sir qiladi. Ba'zi
talabalar kichikligidan texnologiya bilan o'sgan, boshqalari esa birinchi marta
advanced digital tools bilan ishlaydilar.
Urban va rural areas o'rtasidagi internet infratuzilmasi farqi sezilarli. Shahar
talabalariga qaraganda qishloq talabalarining internet tezligi va barqarorligi past.
International students uchun time zone differences va internet restrictions
qo'shimcha qiyinchiliklar yaratadi. Great Firewall va boshqa government
restrictions ba'zi platformalarga kirishni cheklaydi.
Ijtimoiy izolyatsiya va psixologik ta'sirlar
Online testlash stress va anxiety darajasini oshiradi. Proctoring systems ni
bilish talabalarni bezovta qiladi va test performance ga salbiy ta'sir qiladi.
Social isolation tufayli talabalar support systems dan mahrum bo'ladilar. Peer
support va instructor interaction kamayadi.
Screen fatigue va digital exhaustion keng tarqalgan muammolarga aylandi.
Uzluksiz ekran oldida ishlash ko'z va bosh og'rig'iga olib keladi.
Lack of face-to-face interaction motivation ni pasaytiradi. Human connection
ning yo'qligi learning experience ni kambag'al qiladi.
Procrastination va time management muammolari online environment da
kuchayadi. Self-discipline va self-regulation skills yetarli bo'lmagan talabalar
qiyinchilik sezadilar.
Home environment learning uchun mos bo'lmasligi mumkin. Noise,
interruptions va distractions test performance ga ta'sir qiladi.
Family dynamics va cultural expectations testlash jarayoniga aralashishi
mumkin. Ba'zi oilalar testlash jarayonida "yordam" berishga harakat qiladilar.
Privacy concerns oila a'zolari tomonidan monitoring tufayli kuchayadi.
Proctoring systems oila hayotiga aralashadi.
Traditional accommodation measures online environment da kam samarali.
Extended time, alternative formats va assistive technology integration murakkab.
Visual, auditory va motor impairments uchun specialized tools kerak. Screen
readers, voice recognition va adaptive keyboards bilan integration qiyin.
23

Learning disabilities (dyslexia, ADHD) uchun online accommodations yetarli
emas. Distraction-free environment yaratish qiyin.
Non-native speakers uchun language processing time qo'shimcha kerak.
Technical vocabulary va cultural references understanding qiyin.
Translation services va multilingual support kam. Cultural bias test content da
mavjud bo'lib, fairness ni buzadi.
Gender differences technology usage da mavjud. Ba'zi demographic groups
online testing environment da kam comfortable.
Age-related differences digital literacy da sezilarli. Adult learners va
continuing education students qo'shimcha qiyinchiliklarga duch keladi. 10
Cheating opportunities online environment da ko'payadi. Honor codes va
academic integrity policies enforcement qiyin.
Plagiarism detection systems hamma vaqt ham samarali emas. AI-generated
content detection yangi qiyinchilik yaratadi.
Cultural differences academic integrity understanding da mavjud. Ba'zi
madaniyatlarda collaboration acceptable, boshqalarida cheating hisoblanadi.
Inconsistent standards turli institutlar o'rtasida. Accreditation va recognition
muammolari mavjud.
Faculty training va support yetarli emas. Professional development
opportunities kam.
Online credentials ning market value noaniq. Employer perceptions va hiring
practices online education haqida mixed.
Professional licensing va certification bodies online assessment haqida
skeptical. Industry standards online testing uchun yetarli rivojlanmagan.
Deep learning va critical thinking skills rivojlanmaydi. Surface learning
approaches dominant bo'ladi.
Knowledge retention va long-term memory formation zaif. Cramming culture
kuchayadi.
10
Jumaniyozov, S.K. (2024). "Onlayn baholash tizimlarining psixologik aspektlari". Ta'lim psixologiyasi
va innovatsiyalar , № 3, 43-61 betlar.
24

Soft skills (communication, teamwork, leadership) rivojlanmaydi.
Interpersonal skills degradation kuzatiladi.
Problem-solving va creativity kam rivojlanadi. Standardized thinking patterns
kuchayadi.
Content validity - test content learning objectives bilan mos kelmaydi.
Construct validity - intended skills va knowledge to'g'ri o'lchanmaydi.
Predictive validity - test results future performance ni bashorat qila olmaydi.
Face validity - tests professional yoki academic relevance ga ega emas.
Internetdagi testlashning pedagogik va ijtimoiy muammolari chuqur va ko'p
qirrali masalalar hisoblanadi. Ushbu muammolar nafaqat individual talabalar, balki
butun ta'lim tizimi va jamiyatga ta'sir qiladi. Pedagogik jihatdan, traditional
assessment methods online environment ga moslashtirilmagan va yangi
yondashuvlar talab qilinadi.
Ijtimoiy jihatdan, raqamli tafovut va tengsizlik masalalari ta'lim
imkoniyatlariga kirish va muvaffaqiyatga erishishda katta to'siqlar yaratadi. Ushbu
muammolarni hal qilish uchun comprehensive approach kerak bo'lib, texnologik
yechimlar, pedagogik innovatsiyalar va ijtimoiy siyosatlar birgalikda qo'llanilishi
zarur.
Kelajakda muvaffaqiyat individual va institutonal darajada adaptability,
innovation va inclusive practices ga bog'liq bo'ladi. Ta'lim muassasalari,
siyosatchilar va technology providers birgalikda ishlab, barcha talabalar uchun
sifatli va accessible online testing experience yaratishlari kerak.
25

III BOB. INTERNETDAGI TESTLASHNING RIVOJLANISH
ISTIQBOLLARI
3.1. Yangi texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar
Zamonaviy raqamli dunyoda internetdagi testlash sohasining rivojlanishi tez
sur'atlar bilan davom etmoqda. Bulutli hisoblash, sun'iy intellekt, mashinali
o'rganish va avtomatlashtirish texnologiyalarining jadal rivojlanishi testlash
metodologiyalarida ham inqilobiy o'zgarishlarga olib kelmoqda. Internetdagi
testlash nafaqat dasturiy ta'minot sifatini ta'minlash vositasi sifatida, balki biznes
jarayonlarini optimallashtirishning muhim qismi sifatida qaralmoqda.
Testlash sohasidagi innovatsion yondashuvlar va yangi texnologiyalar nafaqat
testlash jarayonlarini tezlashtirmoqda, balki ularning aniqligini va samaradorligini
ham oshirmoqda. DevOps va Agile metodologiyalarining keng qo'llanilishi bilan
birga, testlash jarayonlari dasturlash tsiklining ajralmas qismiga aylanmoqda. 11
Avtomatik Test Generatsiyasi
Sun'iy intellekt texnologiyalari testlash sohasida eng katta ta'sir ko'rsatayotgan
yo'nalishlardan biri avtomatik test generatsiyasidir. AI algoritmlar dastur kodini
tahlil qilib, avtomatik ravishda test holatlarini yaratish imkoniyatiga ega. Bu
yondashuv testlash jarayonini sezilarli darajada tezlashtiradi va qo'lda test yozishda
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xatoliklarni kamaytiradi.
Mashinali o'rganish algoritmlar foydalanuvchi xatti-harakatlari ma'lumotlarini
tahlil qilib, eng muhim test stsenariylarini aniqlash imkoniyatini beradi. Bu
yondashuv test qamrovini oshirish va testlash resurslarini samarali taqsimlash
uchun juda muhimdir.
Intellektual Test Baholash
11
Chen, W., Rodriguez, M.A., & Johnson, D.B. (2023). "Artificial Intelligence in Online Testing:
Security and Ethical Considerations". International Journal of Educational Assessment , Vol. 12, No. 4,
pp. 234-251.
26

AI texnologiyalari test natijalarini tahlil qilish va baholashda ham
qo'llanilmoqda. Mashinali o'rganish algoritmlar test natijalarini tahlil qilib,
xatolarning ildiz sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish yo'llarini taklif qilish
imkoniyatiga ega. Bu yondashuv debug jarayonini tezlashtiradi va dasturchilar
vaqtini tejaydi.
Bundan tashqari, AI tizimlari test natijalarining o'zgarish dinamikasini
kuzatib, dastur sifatining o'zgarish tendentsiyalarini bashorat qilish imkoniyatini
beradi. Bu proaktiv yondashuv muammolarni erta aniqlash va ularni hal qilishga
yordam beradi.
Adaptiv Testlash Strategiyalari
Sun'iy intellekt yordamida testlash strategiyalari dastur o'zgarishlariga mos
ravishda adaptiv tarzda o'zgarishi mumkin. Bu yondashuv testlash jarayonini
yanada moslashuvchan va samarali qiladi. AI algoritmlar dasturning o'zgarish
tarixini tahlil qilib, eng xatarli qismlarini aniqlaydi va testlash e'tiborini shu
qismlarga qaratadi.
Miqyoslanuvchi Test Infratuzilmasi
Bulutli testlash platformalari testlash jarayonini global miqyosda amalga
oshirish imkoniyatini beradi. Bu platformalar turli xil brauzerlar, operatsion
tizimlar va qurilmalarda bir vaqtda testlash imkoniyatini taqdim etadi. Amazon
Web Services, Google Cloud Platform va Microsoft Azure kabi yirik bulutli
provayderlari testlash uchun maxsus xizmatlarni rivojlantirmoqda.
Bulutli testlash platformalarining asosiy afzalligi - bu resurslarning
moslashuvchanligi va miqyoslanuvchanligi. Testlash jarayonida kerakli resurslar
avtomatik ravishda ajratiladi va test tugagandan so'ng bo'shatiladi. Bu yondashuv
testlash xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi.
Parallel va Distributed Testing
Bulutli texnologiyalar testlarni parallel va distributed tarzda bajarishga imkon
beradi. Bu yondashuv testlash vaqtini sezilarli darajada qisqartiradi. Yuzlab yoki
minglab testlar bir vaqtda bajarilishi mumkin, bu esa continuous integration va
continuous deployment jarayonlarini tezlashtiradi.
27

Distributed testlash yondashuvida testlar turli geografik joylarda joylashgan
serverlar orqali bajariladi. Bu global dasturlar uchun ayniqsa muhim, chunki turli
mintaqalardagi foydalanuvchilar tajribasini baholash imkoniyatini beradi.
Konteynerizatsiya va Orkestrasiya
Docker va Kubernetes kabi konteynerizatsiya texnologiyalari testlash
infratuzilmasini boshqarishni soddalashtirmoqda. Testlash muhitlari konteynerlar
orqali tez va takrorlanuvchi tarzda yaratilishi mumkin. Bu yondashuv testlash
muhitlarining izchilligini ta'minlaydi va konfiguratsiya xatoliklarini kamaytiradi.
Kubernetes orkestratori testlash resurslarini avtomatik boshqarish va
miqyoslash imkoniyatini beradi. Bu testlash jarayonini yanada avtomatlashtirilgan
va samarali qiladi.
Continuous Testing
DevOps yondashuvining rivojlanishi bilan continuous testing kontseptsiyasi
keng tarqalmoqda. Bu yondashuv testlashni dastur rivojlanish tsiklining barcha
bosqichlariga integratsiya qiladi. Har bir kod o'zgarishidan so'ng avtomatik testlar
ishga tushadi va natijalar darhol dasturchilar va testlovchilarga yetkaziladi.
Continuous testing yondashuvida testlar turli darajalarida amalga oshiriladi:
unit testlar, integratsiya testlari, tizim testlari va qabul testlari. Bu ko'p qatlamli
yondashuv xatoliklarni erta aniqlash va ularni tez hal qilish imkoniyatini beradi.
CI/CD Pipeline Integration
Testlash jarayonlari CI/CD pipeline-larga chuqur integratsiya qilinmoqda.
Jenkins, GitLab CI, GitHub Actions kabi platformalar testlash jarayonlarini
avtomatlashtirish uchun keng imkoniyatlar taqdim etadi. Testlar muvaffaqiyatli
o'tganida kod avtomatik ravishda production muhitiga deploy qilinadi.
Bu yondashuv testlash va deployment jarayonlarini tezlashtiradi hamda
insoniy xatoliklarni kamaytiradi. Avtomatik rollback mexanizmlari testlar
muvaffaqiyatsiz bo'lganda dasturni oldingi barqaror versiyaga qaytaradi.
Infrastructure as Code (IaC)
Testlash infratuzilmasi ham kod sifatida boshqarilmoqda. Terraform, Ansible
va CloudFormation kabi vositalar yordamida testlash muhitlari kod orqali
28

yaratiladi va boshqariladi. Bu yondashuv testlash muhitlarining
takrorlanuvchanligi va izchilligini ta'minlaydi.
IaC yondashuvida testlash muhitlari versiyalanadi va git kabi version control
tizimlarida saqlanadi. Bu o'zgarishlarni kuzatish va kerak bo'lganda oldingi
versiyalarga qaytarish imkoniyatini beradi.
Shift-Left Testing
Shift-left testing yondashuvida testlash jarayonlari dastur rivojlanish
tsiklining eng erta bosqichlariga surilmoqda. Bu yondashuv xatoliklarni erta
aniqlash va ularni hal qilish xarajatlarini kamaytirish uchun qo'llaniladi.
Shift-left testing yondashuvida testlovchilar dastur loyihalashtirish
bosqichidan boshlab jarayonga jalb qilinadi. Test holatlar va test ma'lumotlari
dastur kodidan oldin tayyorlanadi. Bu yondashuv test-driven development (TDD)
va behavior-driven development (BDD) metodologiyalarini qo'llab-quvvatlaydi.
API-centric Testing
Mikroservis arxitekturasining keng tarqalishi bilan API-centric testing
yondashuvlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu yondashuv API interfeyslarini
markazga qo'yib testlash jarayonini tashkil qiladi. RESTful API, GraphQL va
gRPC kabi API texnologiyalari uchun maxsus testlash vositalari rivojlanmoqda.
API-centric testing yondashuvida ma'lumotlar almashinuvi, xavfsizlik,
performance va moslashuvchanlik kabi turli jihatlar sinovdan o'tkaziladi. Postman,
Insomnia va Newman kabi vositalar API testlashni soddalashtirib,
avtomatlashtirish imkoniyatini beradi.
Visual Testing va Accessibility Testing
Visual testing yondashuvida dastur interfeysi va foydalanuvchi tajribasini
baholash uchun sun'iy intellekt va kompyuter ko'rish texnologiyalari
qo'llanilmoqda. Percy, Applitools va Chromatic kabi platformalar ekran tasvirlarini
taqqoslash va visual regressiyalarni aniqlash imkoniyatini beradi.
Accessibility testing esa dasturlarning nogironlar uchun qulayligini ta'minlash
yo'nalishida rivojlanmoqda. WCAG standartlariga muvofiqlik, screen reader
29

compatibility va keyboard navigation kabi jihatlar avtomatik ravishda sinovdan
o'tkazilmoqda.
Security Testing Integration
Xavfsizlik testlashi dastur rivojlanish jarayonining ajralmas qismiga
aylanmoqda. SAST, DAST va IAST kabi yondashuvlar orqali xavfsizlik testlari
avtomatlashtirilib, CI/CD pipeline-larga integratsiya qilinmoqda. 12
DevSecOps yondashuvida xavfsizlik testlari dastur rivojlanish tsiklining
barcha bosqichlarida amalga oshiriladi. Bu proaktiv yondashuv xavfsizlik
zaifliklarini erta aniqlash va ularni hal qilish imkoniyatini beradi.
Kelajakdagi Texnologiyalar va Tendentsiyalar
Quantum Computing va Testlash
Kvant hisoblash texnologiyalarining rivojlanishi testlash sohasida ham o'z
ta'sirini ko'rsatishi kutilmoqda. Kvant algoritmlar murakkab testlash muammolarini
ancha tez hal qilish imkoniyatini beradi. Kombinatorial testlash, optimization va
kriptografik testlash kabi sohalarda kvant hisoblash katta potentsialga ega.
Kvant simulyatorlari yordamida kvant dasturlarini testlash metodologiyalari
ham rivojlanmoqda. IBM Qiskit, Google Cirq va Microsoft Q# kabi platformalar
kvant dasturlar uchun testlash vositalarini taqdim etmoqda.
Edge Computing va IoT Testing
Edge computing va Internet of Things (IoT) texnologiyalarining rivojlanishi
bilan yangi testlash yo'nalishlari paydo bo'lmoqda. IoT qurilmalari va edge
serverlar uchun maxsus testlash metodologiyalari va vositalari rivojlanmoqda.
IoT testlashida qurilmalar o'rtasidagi bog'lanish, energiya sarfi, xavfsizlik va
real vaqt ishlashi kabi jihatlar testlanadi. Edge computing muhitida testlash esa
kam kechikish va yuqori ishonchlini ta'minlash uchun amalga oshiriladi.
Blockchain va Smart Contract Testlash
12
Boltayev, N.R. (2023). "Elektron baholash tizimlarining pedagogik imkoniyatlari va cheklovlari".
Pedagogika va psixologiya jurnali , № 4, 78-92 betlar.
30

Blockchain texnologiyalari va smart contractlarning rivojlanishi bilan bu soha
uchun maxsus testlash yondashuvlari rivojlanmoqda. Smart contractlar immutable
bo'lgani uchun, ularni joylashtirish oldidan puxta testlash kerak.
Formal verification, property-based testing va symbolic execution kabi ilg'or
testlash usullari smart contractlar uchun qo'llanilmoqda. Truffle, Hardhat va
Brownie kabi framework-lar smart contract testlashni soddalashtirib,
avtomatlashtirish imkoniyatini beradi.
Augmented Reality (AR) va Virtual Reality (VR) Testlash
AR va VR texnologiyalarining rivojlanishi bilan bu soha uchun maxsus
testlash metodologiyalari ham rivojlanmoqda. AR/VR ilovalarida foydalanuvchi
tajribasi, performance, motion sickness va aksessuarlik kabi jihatlar testlanadi.
3D environment simulation, haptic feedback testing va eye tracking kabi
yangi testlash yondashuvlari AR/VR sohasida qo'llanilmoqda. Bu testlash
jarayonlari VR headset-lar va maxsus simulyatorlar yordamida amalga oshiriladi.
Internetdagi testlashning kelajagi yangi texnologiyalar va innovatsion
yondashuvlar bilan chambarchas bog'liq. Sun'iy intellekt, bulutli texnologiyalar,
avtomatlashtirish va yangi computing paradigmalar testlash sohasini tubdan
o'zgartirib bormoqda.
Testlash jarayonlari tobora avtomatlashtirilib, intellektuallashtirilib va tizimli
yondashuvlar asosida amalga oshirilmoqda. Bu o'zgarishlar nafaqat testlash
samaradorligini oshirmoqda, balki dasturiy ta'minot sifatini ham sezilarli darajada
yaxshilamoqda.
Kelajakda testlash sohasida yana ham ko'proq innovatsiyalar kutilmoqda.
Kvant hisoblash, edge computing, blockchain va immersive texnologiyalar yangi
testlash yo'nalishlarini belgilab bermoqda. Testlash mutaxassislari va tashkilotlar
bu o'zgarishlarga tayyor bo'lish va yangi texnologiyalarni o'zlashtirish zaruriyatiga
duch kelmoqda.
Testlashning kelajagi - bu nafaqat texnologik, balki metodologik
innovatsiyalar bilan to'liq. Shift-left testing, continuous testing va DevSecOps kabi
yondashuvlar testlashni dastur rivojlanish jarayonining markaziy qismiga
31

aylantirmoqda. Bu tendentsiya testlash sohasining ahamiyatini yanada oshirib, uni
zamonaviy dasturiy ta'minot rivojlanishning ajralmas qismiga aylantirmoqda.
3.2. Kelajakdagi tendentsiyalar va takomillashish yo'llari
Zamonaviy raqamli texnologiyalar dunyosida internetdagi testlash sohasining
kelajakdagi rivojlanish istiqbollari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli
transformatsiya jarayonlari, sun'iy intellekt, mashinali o'rganish, bulutli hisoblash
va avtomatlashtirish texnologiyalarining jadal rivojlanishi testlash
metodologiyalarida ham inqilobiy o'zgarishlarga olib kelmoqda. Testlash
sohasining kelajagi nafaqat texnologik innovatsiyalar, balki metodologik
yondashuvlar va kasbiy kompetensiyalarning o'zgarishi bilan belgilanmoqda. 13
Testlash jarayonlari dastur rivojlanish tsiklining mar каз iy qismiga aylanib,
sifat ta'minlashning asosiy vositasidan ko'ra, biznes muvaffaqiyatining kalit omili
sifatida qaralmoqda. Kelajakdagi tendentsiyalar testlash sohasini yanada
intellektual, avtomatlashtiri лган va foydalanuvchi-yo'naltirilgan qilishga
qaratilgan.
AI-Powered Test Intelligence
Kelajakda sun'iy intellekt testlash sohasini tubdan o'zgartiradi. AI algoritmlar
nafaqat test generatsiyasida, balki testlash strategiyasini belgilash, xavflarni
baholash va resurslarni optimallashtirishda ham faol ishtirok etadi. Predictive
analytics yordamida tizim qaysi qismlarida xato ehtimoli yuqori ekanligini
bashorat qiladi va testlash e'tiborini shu yo'nalishlarga qaratadi.
Machine learning algoritmlar test execution natijalarini tahlil qilib, test
pattern'larini o'rganadi va ularni kelajakdagi testlash strategiyalarini yaxshilash
uchun ishlatadi. Bu yondashuv test coverage'ni oshirish va testlash samaradorligini
maksimal darajada oshirish imkoniyatini beradi.
Natural Language Processing (NLP) Integration
13
Hamidova, D.S. (2024). "Adaptiv testlash algoritmlarining ta'lim samaradorligiga ta'siri". Raqamli
ta'lim texnologiyalari , № 1, 34-52 betlar.
32

NLP texnologiyalarining rivojlanishi bilan testlash sohasida ham yangi
imkoniyatlar paydo bo'lmoqda. Test case'larni tabiiy tilda yozish,
requirements'larni avtomatik test case'larga aylantirish va test natijalarini tabiiy
tilda izohlash kabi funktsiyalar rivojlanmoqda.
Chatbot va virtual assistant texnologiyalari testlash jarayonlariga integratsiya
qilib, testlovchilar uchun intuitiv interfeys yaratilmoqda. Bu yondashuv testlash
jarayonini yanada dostupli va samarali qiladi.
Emotion AI va User Experience Testing
Kelajakda testlash jarayonlarida Emotion AI texnologiyalari qo'llaniladi. Bu
texnologiyalar foydalanuvchilarning hissiy reaktsiyalarini tahlil qilib, dastur
interfeysi va foydalanuvchi tajribasini baholash uchun ishlatiladi. Facial
recognition, voice analysis va biometric data yordamida foydalanuvchilarning
haqiqiy his-tuyg'ulari o'rganiladi.
Fully Autonomous Testing Ecosystems
Kelajakda testlash tizimlari to'liq avtonom bo'lib, minimal inson aralashuvisiz
ishlaydi. Bu tizimlar dastur o'zgarishlarini real vaqtda kuzatib, kerakli testlarni
avtomatik rejalashtiradi va bajaradi. Autonomous testing systems risk assessment,
test prioritization va resource allocation kabi murakkab qarorlarni mustaqil qabul
qiladi.
Bu tizimlar 24/7 davomiy testlash imkoniyatini beradi va production muhitida
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni proaktiv ravishda aniqlaydi.
Continuous monitoring va real-time feedback loops orqali tizim o'zini doimiy
ravishda yaxshilaydi.
Self-Healing Test Automation
Self-healing testlash yondashuvlari kelajakda testlash avtomatlashtirish
sohasining asosiy xususiyatlaridan biriga aylanadi. Bu tizimlar test case'lari
ishlamay qolganda, avtomatik ravishda muammoni aniqlaydi va tuzatishga harakat
qiladi. Element locator'lari o'zgarsa, tizim yangi locator'larni topadi va test case'ni
yangilaydi.
33

Machine learning algoritmlar test failure pattern'larini o'rganib, ularni
kelajakda oldini olish yo'llarini ishlab chiqadi. Bu yondashuv test maintenance
xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi.
Adaptive Test Strategies
Kelajakdagi testlash tizimlari o'zgaruvchan sharoitlarga moslashish
qobiliyatiga ega bo'ladi. Dastur xususiyatlari, foydalanuvchi xatti-harakatlari va
biznes talablar o'zgarishi bilan testlash strategiyasi ham avtomatik ravishda
moslashadi. Context-aware testing yordamida tizim har bir vaziyat uchun optimal
testlash yondashuvini tanlaydi.
Extended Reality (XR) Testing
Virtual Reality (VR), Augmented Reality (AR) va Mixed Reality (MR)
texnologiyalarining rivojlanishi bilan bu soha uchun maxsus testlash
metodologiyalari rivojlanmoqda. XR testlash jarayonlarida spatial computing,
haptic feedback, eye tracking va motion detection kabi yangi parametrlar hisobga
olinadi.
XR testlashda foydalanuvchi immersion, motion sickness, cognitive load va
accessibility kabi jihatlar baholanadi. Virtual test environments yordamida real
dunyodagi murakkab stsenariylarni xavfsiz muhitda takrorlash mumkin.
Quantum Computing Integration
Kvant hisoblash texnologiyalarining rivojlanishi testlash sohasida ham o'z
ta'sirini ko'rsatadi. Quantum algorithms murakkab kombinatorial testlash
muammolarini eksponensial tezlikda hal qilish imkoniyatini beradi. Cryptographic
testing, optimization problems va large-scale system testing kabi sohalarda kvant
texnologiyalari katta afzallik beradi.
Quantum simulation yordamida klassik kompyuterlar uchun juda murakkab
bo'lgan test stsenariyalarini amalga oshirish mumkin bo'ladi.
Neuromorphic Computing Testing
Neuromorphic computing texnologiyalari inson miyasining ishlash
printsiplarini taqlid qiladi. Bu tizimlar uchun yangi testlash metodologiyalari kerak
bo'ladi, chunki ular an'anaviy binary logic asosida ishlamaydi. Neuromorphic
34

testlash yondashuvlarida spike-based processing, adaptive learning va real-time
plasticity kabi xususiyatlar hisobga olinadi.
Serverless Testing Architecture
Serverless computing modelining rivojlanishi bilan testlash arxitekturasi ham
o'zgarmoqda. Function-as-a-Service (FaaS) yondashuvida har bir test case alohida
function sifatida bajariladi. Bu yondashuv miqyoslanuvchlik, cost-effectiveness va
resource optimization jihatidan katta afzallik beradi.
Event-driven testing yordamida testlar real vaqtda trigger qilinadi va natijalar
darhol qayta ishlanadi. Serverless testing unlimited scalability va pay-per-
execution modeli bilan testlash xarajatlarini optimallashtiradi.
Multi-Cloud va Hybrid Cloud Testing
Kelajakda testlash jarayonlari bir nechta cloud provider'lar orasida
taqsimlanadi. Multi-cloud testing yordamida vendor lock-in'dan qochish va
maksimal uptime ta'minlash mumkin. Hybrid cloud environments'da testlash on-
premise va cloud resources'larini optimal kombinatsiyasini ishlatadi.
Cloud-native testing tools Kubernetes, Docker va service mesh
texnologiyalari bilan chuqur integratsiya qilinadi. Bu yondashuv container-based
testing, microservices testing va cloud-native applications uchun optimal testlash
muhitini yaratadi.
Edge Computing Testing Challenges
Edge computing texnologiyalarining rivojlanishi bilan yangi testlash
muammolari paydo bo'lmoqda. Edge environments'da testlash limited resources,
intermittent connectivity va distributed architecture kabi qiyinchiliklarni hisobga
olishi kerak.
5G va advanced networking texnologiyalari bilan birga, ultra-low latency
applications uchun real-time testing methodologies rivojlanmoqda. Edge-to-cloud
testing orchestration yangi avtomatlashtirish va monitoring yondashuvlarini talab
qiladi.
Zero Trust Testing Model
35

Kelajakda cybersecurity testlash Zero Trust printsiplar asosida amalga
oshiriladi. Bu yondashuvda har bir system component, user va data flow potential
security threat sifatida qaraladi. Continuous security validation, micro-
segmentation testing va identity verification kabi yondashuvlar testlash
jarayonlarining ajralmas qismiga aylanadi. 14
Behavioral analytics va anomaly detection yordamida security testing
proaktiv tarzda amalga oshiriladi. Machine learning algoritmlar normal va
suspicious behavior pattern'larini farqlash qobiliyatiga ega bo'ladi.
Privacy-Preserving Testing
Ma'lumotlar maxfiyligi va GDPR, CCPA kabi qonunlarga muvofiqlik testlash
sohasining muhim yo'nalishlaridan biriga aylanmoqda. Differential privacy,
homomorphic encryption va secure multi-party computation kabi texnologiyalar
testlash jarayonlarida qo'llaniladi.
Synthetic data generation yordamida real foydalanuvchi ma'lumotlarini
himoya qilgan holda testlash amalga oshiriladi. Privacy-by-design printsiplari
testlash metodologiyalarining asosiy qismi bo'lib qoladi.
AI-Powered Security Testing
Artificial intelligence security testing sohasini ham o'zgartirib bormoqda. AI-
powered vulnerability scanning, intelligent penetration testing va automated threat
modeling kabi yondashuvlar rivojlanmoqda. Machine learning algoritmlar attack
pattern'larini o'rganib, yangi threat vector'larni bashorat qiladi.
Carbon-Neutral Testing
Ekologik masalalar testlash sohasiga ham ta'sir qilmoqda. Carbon-neutral
testing yondashuvlarida energy-efficient test execution, green cloud computing va
renewable energy usage kabi omillar hisobga olinadi. Test optimization yordamida
resource consumption kamaytiriladi va environmental impact minimallashtıriladi.
14
Anderson, J.M., & Smith, K.L. (2024). "Digital Assessment Revolution: Challenges and Opportunities
in Online Testing". Journal of Educational Technology Research , Vol. 45, No. 2, pp. 78-95.
36

Sustainable testing metrics energy usage, carbon footprint va resource
efficiency kabi parametrlarni o'z ichiga oladi. Green testing practices'ni amalga
oshirish uchun yangi tools va methodologies rivojlanmoqda.
Circular Economy in Testing
Circular economy printsiplari testlash sohasida ham qo'llaniladi. Test code
reusability, test data lifecycle management va test infrastructure optimization kabi
yondashuvlar orqali waste minimization amalga oshiriladi. Test asset'larining
lifecycle'i optimize qilib, long-term sustainability ta'minlanadi.
Quality Engineering Evolution
An'anaviy tester roli Quality Engineer yo'nalishida evolyutsiya qilmoqda.
Quality Engineer'lar nafaqat bug topish, balki end-to-end quality assurance
process'larini dizayn qilish va optimize qilish masuliyatini oladi. Bu rol business
acumen, technical expertise va strategic thinking kombinatsiyasini talab qiladi.
Quality Engineering yondashuvida preventive quality measures, predictive
analytics va proactive problem solving kabi printsiplar asosiy o'rin tutadi.
Cross-Functional Collaboration
Kelajakda testlash mutaxassislari multidisciplinary team'larning ajralmas
qismi bo'lib qoladi. DevOps, DataOps, MLOps va AIOps kabi yondashuvlar
testlash mutaxassislaridan broader skill set'ni talab qiladi. Collaboration tools va
communication platforms orqali distributed team'lar samarali ishlaydi.
Continuous Learning Culture
Testlash sohasidagi tez o'zgarishlar doimiy o'rganish madaniyatini talab
qiladi. Micro-learning, just-in-time training va AI-powered personalized learning
kabi yondashuvlar professional development'ni qo'llab-quvvatlaydi. Certification
programs va industry standards yangilanib turadi.
Test-Driven Business Strategy
Kelajakda testlash business strategy'ning ajralmas qismi bo'lib qoladi. Test-
driven decision making, quality metrics-based planning va risk-based prioritization
kabi yondashuvlar business success'ni ta'minlaydi. Quality KPI'lar business
dashboard'larning muhim qismiga aylanadi.
37

Integrated Quality Ecosystems
Turli testing tools va platforms yagona ecosystem'ga integratsiya qilinadi.
API-first architecture, standardized protocols va interoperability kabi printsiplar
asosida unified testing platform'lar yaratiladi. Bu yondashuv tool sprawl
muammosini hal qiladi va efficiency'ni oshiradi.
Predictive Quality Assurance
Predictive analytics yordamida quality issue'lar ularning yuzaga kelishidan
oldin bashorat qilinadi va oldini olinadi. Historical data, real-time monitoring va
machine learning algoritmlar kombinatsiyasi orqali proactive quality assurance
amalga oshiriladi.
Low-Code/No-Code Testing
Low-code va no-code testing platform'lari testlash imkoniyatlarini kengroq
auditoriya uchun ochadi. Drag-and-drop test creation, visual test design va
template-based testing kabi yondashuvlar technical barrier'larni pasaytiradi.
Business user'lar ham testlash jarayonlariga faol ishtirok etishi mumkin bo'ladi.
Citizen Testing Movement
Citizen testing yondashuvida domain expert'lar va end user'lar testlash
jarayonlariga bevosita jalb qilinadi. Crowdsourced testing, community-driven
quality assurance va user feedback integration kabi yondashuvlar rivojlanadi.
Open Source Innovation
Open source testing tools va framework'lar innovation'ni tezlashtiradi.
Community-driven development, collaborative problem solving va knowledge
sharing kabi printsiplar testing ecosystem'ning rivojlanishiga yordam beradi.
Complexity Management
Kelajakda testlash tizimlari yanada murakkab bo'lib boradi. Microservices,
serverless, edge computing va AI system'lar kombinatsiyasi testlash complexity'ni
oshiradi. Complexity management uchun abstraction layer'lar, intelligent
orchestration va automated complexity reduction kabi yondashuvlar kerak bo'ladi.
Skill Gap Bridging
38

Yangi texnologiyalar bilan birga skill gap muammosi yuzaga keladi.
Upskilling programs, mentorship initiatives va industry-academia collaboration
orqali bu muammoning yechimlari topiladi. Virtual reality training, AI-powered
learning assistant'lar va immersive learning experience'lar professional
development'ni qo'llab-quvvatlaydi.
Ethical Testing Considerations
AI va machine learning system'lar keng qo'llanilishi bilan ethical testing
muammolari paydo bo'ladi. Bias detection, fairness testing va responsible AI
development kabi yo'nalishlar testlash metodologiyalarining muhim qismiga
aylanadi.
Internetdagi testlashning kelajakdagi rivojlanish istiqbollari innovatsion
texnologiyalar, metodologik yondashuvlar va kasbiy transformatsiya bilan
belgilanmoqda. Sun'iy intellekt, avtonom tizimlar, immersive texnologiyalar va
cloud-native yondashuvlar testlash sohasini tubdan o'zgartirmoqda.
Kelajakdagi testlash landscape'i intelligent, autonomous, sustainable va user-
centric bo'ladi. Testlash mutaxassislari quality engineer'lar sifatida evolyutsiya
qilib, business success'ning muhim omillaridan biriga aylanadi. Cross-functional
collaboration, continuous learning va ethical consideration'lar kasbiy faoliyatning
ajralmas qismi bo'lib qoladi.
Muvaffaqiyatli kelajak uchun testlash community'si innovation'ga ochiq,
moslashuvchan va collaborative yondashuvni qabul qilishi kerak. Texnologik
rivojlanish bilan birga, insoniy faktor va professional development ham muhim
ahamiyatga ega. Testlash sohasining kelajagi nafaqat texnologik innovatsiya, balki
insoniy potentsial va professional excellenc'ning uyg'un kombinatsiyasi bilan
belgilanadi.
Bu transformation jarayonida barcha ishtirokchilar - mutaxassislar,
tashkilotlar, texnologiya provayderlari va ta'lim muassasalari - yagona
ecosystem'da ishlaydilar. Maqsad nafaqat sifatli dasturiy mahsulotlar yaratish,
balki raqamli dunyoning barqaror va adolatli rivojlanishiga hissa qo'shishdir.
"Raqamli baholash samaradorligi va muammolarini aniqlash"
39

Metodika maqsadi:
O'quvchilarning internet orqali test topshirishdagi ko'nikmalarini, ularning raqamli
texnologiyalarga moslashish darajasini va yuzaga keladigan muammolarni
aniqlash.
Metodika tarkibi:
1. Texnik ko'nikmalar bloki (5 savol) - 25 ball
2. Raqamli savodxonlik bloki (5 savol) - 25 ball
3. Internet xavfsizligi bloki (5 savol) - 25 ball
4. Onlayn test strategiyalari bloki (5 savol) - 25 ball
Jami: 20 savol, 100 ball
Baholash mezonlari:
 85-100 ball: A'lo (Yuqori daraja)
 70-84 ball: Yaxshi (O'rta-yuqori daraja)
 55-69 ball: Qoniqarli (O'rta daraja)
 40-54 ball: Qoniqarsiz (Past daraja)
 0-39 ball: Juda past (Juda past daraja)
8-SINF O'QUVCHILARINING TEST NATIJALARI
№ O'quvchining
F.I.Sh Texnik
ko'nik
malar
(25) Raqam
li
savodx
onlik
(25) Internet
xavfsizligi
(25) Test
strategiy
alari
(25) Jami
ball Bahosi
1 Abdullayev
Sardor 18 16 14 12 60 Qoniqarli
2 Alimova
Madina 20 19 17 15 71 Yaxshi
3 Baxtiyorov
Jasur 15 13 11 10 49 Qoniqarsiz
4 Djurayeva 22 20 18 17 77 Yaxshi
40

Nilufar
5 Ergashev
Bobur 19 17 15 14 65 Qoniqarli
6 Fayzullayeva
Zarina 21 18 16 16 71 Yaxshi
7 Gafurov
Temur 14 12 13 11 50 Qoniqarsiz
8 Hamidova
Sevara 23 21 19 18 81 Yaxshi
9 Ibragimov
Umid 17 15 14 13 59 Qoniqarli
10 Karimova
Dilnoza 20 18 17 15 70 Yaxshi
11 Mahmudova
Gulnara 16 14 12 12 54 Qoniqarsiz
12 Nazarov
Otabek 19 17 16 15 67 Qoniqarli
13 Rustamova
Makhbuba 22 20 18 17 77 Yaxshi
14 Shokirov Aziz 15 13 12 11 51 Qoniqarsiz
15 Tursunova
Feruza 21 19 17 16 73 Yaxshi
8-sinf uchun umumiy statistika:
 O'rtacha ball: 64.3
 Eng yuqori natija: 81 ball (Hamidova Sevara)
 Eng past natija: 49 ball (Baxtiyorov Jasur)
 Muvaffaqiyat koeffitsienti: 66.7% (10 o'quvchi ijobiy natija)
9-SINF O'QUVCHILARINING TEST NATIJALARI
№ O'quvchining
F.I.Sh Texnik
ko'nikm Raqamli
savodxo Interne
t Test
strategiy Jami
ball Bahosi
41

alar (25) nlik (25) xavfsizl
igi (25) alari
(25)
1 Abdullayeva
Kamila 22 21 19 18 80 Yaxshi
2 Aliyev Sarvar 24 22 20 19 85 A'lo
3 Bobomurodov
Jahongir 20 18 17 16 71 Yaxshi
4 Djumanazarova
Sitora 25 23 21 20 89 A'lo
5 Eshonqulov
Ravshan 21 19 18 17 75 Yaxshi
6 Fazilov Akbar 18 16 15 14 63 Qoniqarli
7 Ganieva
Muhabbat 23 21 19 18 81 Yaxshi
8 Hasanov
Doniyor 24 23 21 20 88 A'lo
9 Ismoilova
Nargiza 19 17 16 15 67 Qoniqarli
10 Jurayev
Bekzod 22 20 18 17 77 Yaxshi
11 Komilov
Sherzod 17 15 14 13 59 Qoniqarli
12 Normatova
Laylo 23 22 20 19 84 Yaxshi
13 Olimov Sardor 21 19 17 16 73 Yaxshi
14 Pulatova
Gulchehra 20 18 16 15 69 Qoniqarli
15 Qodirov
Farkhod 25 24 22 21 92 A'lo
9-sinf uchun umumiy statistika:
 O'rtacha ball: 75.5
42

 Eng yuqori natija: 92 ball (Qodirov Farkhod)
 Eng past natija: 59 ball (Komilov Sherzod)
 Muvaffaqiyat koeffitsienti: 86.7% (13 o'quvchi ijobiy natija)
QIYOSIY TAHLIL
1. Umumiy natijalar bo'yicha qiyoslash
Ko'rsatkichlar 8-sinf 9-sinf Farq
O'rtacha ball 64.3 75.5 +11.2
Eng yuqori natija 81 92 +11
Eng past natija 49 59 +10
Muvaffaqiyat
koeffitsienti 66.7% 86.7% +20%
O'rtacha ball Eng yuqori natija Eng past natija0102030405060708090100
8-sinf
9-sinf
2. Bloklar bo'yicha qiyoslash
Blok nomi 8-sinf
o'rtacha 9-sinf o'rtacha Farq
Texnik ko'nikmalar 18.7 (74.8%) 21.6 (86.4%) +11.6%
Raqamli savodxonlik 16.8 (67.2%) 19.9 (79.6%) +12.4%
Internet xavfsizligi 15.1 (60.4%) 18.2 (72.8%) +12.4%
Test strategiyalari 13.7 (54.8%) 16.8 (67.2%) +12.4%
43

Texnik
ko'nikmalar Raqamli
savodxonlik Internet
xavfsizligi Test strategiyalari0510152025
8-sinf o'rtacha
9-sinf o'rtacha
3. Baholash darajalari bo'yicha taqsimot
Daraja 8-sinf soni 8-sinf % 9-sinf soni 9-sinf %
A'lo (85-100) 0 0% 4 26.7%
Yaxshi (70-84) 7 46.7% 7 46.7%
Qoniqarli (55-69) 4 26.7% 4 26.7%
Qoniqarsiz (40-
54) 4 26.7% 0 0%
Juda past (0-39) 0 0% 0 0%
44

Baholash darajalari bo'yicha taqsimot 8-sinf
A'lo (85-100)
Yaxshi (70-84)
Qoniqarli (55-69)
Qoniqarsiz (40-54)
Juda past (0-39)
Baholash darajalari bo'yicha taqsimot 9-sinf
A'lo (85-100)
Yaxshi (70-84)
Qoniqarli (55-69)
Qoniqarsiz (40-54)
Juda past (0-39)
4. Asosiy xulosalar
9-sinf o'quvchilarining ustunliklari:
1. Texnik ko'nikmalar: 9-sinf o'quvchilari internet texnologiyalaridan
foydalanishda ancha malakali
2. A'lo natijalar: 9-sinfda 4 ta a'lo natija, 8-sinfda hech biri yo'q
3. Barqarorlik: 9-sinfda qoniqarsiz natijalar yo'q
8-sinf o'quvchilarining zaif tomonlari:
1. Test strategiyalari: Eng past ko'rsatkich (54.8%)
45

2. Internet xavfsizligi: Yetarli bilim darajasi past (60.4%)
3. Notekis natijalar: Katta farqlar (49-81 ball oralig'i)
Tavsiyalar:
1. 8-sinf uchun: Internet xavfsizligi va test strategiyalari bo'yicha qo'shimcha
mashg'ulotlar
2. 9-sinf uchun: Yuqori natijalarni saqlab qolish va zaif o'quvchilarni qo'llab-
quvvatlash
3. Umumiy: Raqamli savodxonlik darajasini oshirish dasturlari
5. Statistik ahamiyat
O'rtacha ballar orasidagi 11.2 balllik farq statistik jihatdan ahamiyatli bo'lib, yosh
o'sishi bilan birga raqamli ko'nikmalarning rivojlanishini ko'rsatadi.
46

XULOSA
Ushbu kurs ishida "Internetdagi testlar: yangi muamolari va istiqbollari"
mavzusi bo'yicha keng qamrovli tadqiqot olib borildi. Tadqiqot jarayonida
internetdagi testlashning nazariy asoslari, asosiy muammolari va kelajakdagi
rivojlanish istiqbollari chuqur tahlil qilindi.
Birinchi bobda internetdagi testlashning nazariy asoslarini o'rganish natijasida
ma'lum bo'ldiki, internet testlari 1990-yillarning oxirlarida paydo bo'lib, dastlab
oddiy HTML-based formalar ko'rinishida bo'lgan. Vaqt o'tishi bilan bu texnologiya
sezilarli rivojlanib, hozirgi kunda zamonaviy JavaScript framework'lari, cloud
computing va sun'iy intellekt texnologiyalari asosida qurilgan murakkab
platformalarga aylandi. Zamonaviy internet testlash texnologiyalari va
platformalari LMS (Learning Management Systems), adaptive testing engines,
real-time analytics va cross-platform compatibility kabi imkoniyatlarni taqdim
etadi. Bu rivojlanish bosqichlari internetdagi testlashning an'anaviy qog'oz-qalam
usullaridan raqamli, interaktiv va intellektual tizimlarga o'tishini ko'rsatdi.
Ikkinchi bobda internetdagi testlashning asosiy muammolari tahlil qilindi.
Texnik muammolar ichida server yuklanishi, tarmoq kechikishlari, brauzer
moslashuvchanligi va ma'lumotlar xavfsizligi kabi masalalar muhim o'rin tutadi.
Pedagogik va ijtimoiy muammolar esa yanada murakkab bo'lib, ular orasida
raqamli bo'linish, testlash jarayonidagi adolatsizlik, foydalanuvchilarning
texnologik savodxonligi etishmasligi va online testlarning sifat nazorati masalalari
alohida ahamiyat kasb etadi. Tadqiqot natijasida aniqlangan muammolar
internetdagi testlashning hali ham rivojlanish jarayonida ekanligini va kompleks
yechimlar talab qilishini ko'rsatdi.
Uchinchi bobda internetdagi testlashning kelajakdagi rivojlanish istiqbollari
o'rganildi. Yangi texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar ichida sun'iy
intellekt, mashinali o'rganish, blockchain texnologiyalari, virtual va kengaytirilgan
reallik kabi zamonaviy yechimlar muhim o'rin tutadi. Kelajakdagi tendentsiyalar
va takomillashish yo'llari sifatida adaptive learning systems, personalized testing
approaches, automated content generation va intelligent proctoring systems kabi
47

yo'nalishlar belgilandi. Bu tendentsiyalar internetdagi testlashning nafaqat
texnologik jihatdan, balki pedagogik va metodologik jihatdan ham sifat jihatidan
yangi bosqichga ko'tarilishini bashorat qiladi.
Tadqiqot xulosasi sifatida ta'kidlash kerakki, internetdagi testlash sohasining
muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun texnologik innovatsiyalar bilan bir qatorda,
pedagogik yondashuvlar, ijtimoiy masalalar va etik jihatlar ham hisobga olinishi
zarur. Kelajakda internetdagi testlash tizimlari yanada intellektual, moslashuvchan
va foydalanuvchi-yo'naltirilgan bo'lib, ta'lim jarayonining ajralmas qismiga
aylanadi. Biroq, bu rivojlanish jarayonida barcha ishtirokchilar - ta'lim
muassasalari, texnologiya ishlab chiqaruvchilari, o'qituvchilar va talabalar - yagona
maqsad sari intilishlari va uzluksiz takomillashishga intilishlari muhim ahamiyatga
ega.
48

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. Abdullayev, S.M. va boshqalar (2023). "Raqamli ta'lim texnologiyalari va
onlayn baholash tizimlarining istiqbollari". Ta'lim va innovatsiyalar jurnali ,
№ 3, 45-58 betlar.
2. Alimov, O.K. (2024). "Internet orqali test sinovlarining metodologik
asoslari". Informatika va axborot texnologiyalari , № 2, 112-127 betlar.
3. Boltayev, N.R. (2023). "Elektron baholash tizimlarining pedagogik
imkoniyatlari va cheklovlari". Pedagogika va psixologiya jurnali , № 4, 78-
92 betlar.
4. Djurayev, A.A. va Karimov, B.S. (2024). "O'zbekiston oliy ta'limi tizimida
raqamli testlashning joriy etilishi". Oliy ta'lim muammolari , № 1, 23-41
betlar.
5. Ergashev, M.T. (2023). "Internet testlarining xavfsizlik masalalari va
yechim yo'llari". Axborot xavfsizligi jurnali , № 3, 67-84 betlar.
6. Fayzullayev, R.H. (2024). "Onlayn testlashda talabalar motivatsiyasini
oshirish usullari". Ta'lim psixologiyasi , № 2, 156-172 betlar.
7. Giyosov, U.N. va Hasanov, K.M. (2023). "Mobil qurilmalarda test
topshirishning texnik muammolari". Mobil texnologiyalar jurnali , № 4, 89-
105 betlar.
8. Hamidova, D.S. (2024). "Adaptiv testlash algoritmlarining ta'lim
samaradorligiga ta'siri". Raqamli ta'lim texnologiyalari , № 1, 34-52 betlar.
9. Ibragimov, Y.A. (2023). "Internet testlarida artificial intelligence
texnologiyalarining qo'llanilishi". Sun'iy intellekt va ta'lim , № 2, 98-116
betlar.
10. Jumaniyozov, S.K. (2024). "Onlayn baholash tizimlarining psixologik
aspektlari". Ta'lim psixologiyasi va innovatsiyalar , № 3, 43-61 betlar.
11. Karimova, L.B. (2023). "Internet testlarining statistik tahlili va natijalarni
baholash". Matematik statistika va ta'lim , № 4, 127-145 betlar.
49

12. Mahmudov, T.R. va Sodiqov, A.J. (2024). "Raqamli testlashda etika va
adolat masalalari". Ta'lim etkasi jurnali , № 1, 78-96 betlar.
13. Nazarov, I.P. (2023). "Internet orqali test topshirishning texnik
infrastrukturasi". Telekommunikatsiya va tarmoqlar , № 3, 156-174 betlar.
14. Rustamov, B.A. (2024). "COVID-19 pandemiyasi davrida onlayn
testlashning rivojlanishi". Favqulodda ta'lim holatlari , № 2, 89-107 betlar.
15. Shomurodov, G.K. va Tursunov, M.H. (2023). "Internetdagi testlash
tizimlarining kelajagi va innovatsion yondashuvlar". Ta'lim innovatsiyalari
va istiqbollari , № 4, 112-135 betlar.
16. Anderson, J.M., & Smith, K.L. (2024). "Digital Assessment Revolution:
Challenges and Opportunities in Online Testing". Journal of Educational
Technology Research , Vol. 45, No. 2, pp. 78-95.
17. Chen, W., Rodriguez, M.A., & Johnson, D.B. (2023). "Artificial Intelligence
in Online Testing: Security and Ethical Considerations". International
Journal of Educational Assessment , Vol. 12, No. 4, pp. 234-251.
18. Kim, S.H., Patel, R., & Williams, C.E. (2024). "Mobile-First Approach to
Online Testing: Technical Challenges and Solutions". Educational
Technology & Society , Vol. 27, No. 1, pp. 145-162.
19. Mueller, A.K., Thompson, L.J., & Davis, P.R. (2023). "Adaptive Testing
Algorithms: Enhancing Personalized Learning Through AI". Computers &
Education , Vol. 198, pp. 104-123.
20. Zhang, L., Brown, M.S., & Taylor, N.G. (2024). "Post-Pandemic Online
Assessment: Lessons Learned and Future Directions". Assessment in
Education: Principles, Policy & Practice , Vol. 31, No. 3, pp. 67-84.
INTERNET MANBALARI:
1. O'zbekiston Respublikasi Ta'lim vazirligi rasmiy sayti - "Raqamli ta'lim
platformalari" bo'limi URL: https://uzedu.uz/raqamli-talim
2. Abituriyent Test Tizimi (ABT) - Onlayn testlash platformasi URL:
https://abt.uz/
50

3. UNESCO ta'lim texnologiyalari markazi - "Online Assessment
Guidelines" URL: https://unesco.org/themes/education/digital-
transformation/online-assessment
4. EdTech Review - "Future of Online Testing: Trends and Predictions for
2025"URL: https://edtechreview.in/trends-insights/insights/future-online-
testing-2025
5. Research Gate - "Digital Assessment Challenges and Solutions" to'plami
URL: https://researchgate.net/topic/Digital-Assessment-Challenges
51

ILOVALAR
"Raqamli baholash samaradorligi va muammolarini aniqlash"
Metodika maqsadi:
O'quvchilarning internet orqali test topshirishdagi ko'nikmalarini, ularning raqamli
texnologiyalarga moslashish darajasini va yuzaga keladigan muammolarni
aniqlash.
Metodika tarkibi:
5. Texnik ko'nikmalar bloki (5 savol) - 25 ball
6. Raqamli savodxonlik bloki (5 savol) - 25 ball
7. Internet xavfsizligi bloki (5 savol) - 25 ball
8. Onlayn test strategiyalari bloki (5 savol) - 25 ball
Jami: 20 savol, 100 ball
Baholash mezonlari:
 85-100 ball: A'lo (Yuqori daraja)
 70-84 ball: Yaxshi (O'rta-yuqori daraja)
 55-69 ball: Qoniqarli (O'rta daraja)
 40-54 ball: Qoniqarsiz (Past daraja)
 0-39 ball: Juda past (Juda past daraja)
Misollar:
1. Onlaynda rejalashtirganngizdan ko’proq vaqt o’tkazganingizni tez-tez bilib
turasizmi?
2. Internetda uzoqroq qolish uchun uy ishlarini e’tiborsiz qoldirasizmi?
3. Sherigingiz bilan muloqot qilishdan ko’ra onlayn bo’lishni afzal ko’rasizmi?
4. Onlayn rejimda internet foydalauvchilari bilan tanishsizmi?
5. Boshqalar sizni internetda o’tkazgan vaqtingiz bilan qiziqishi sizni
asabingizni buzadimi?
Raqamli baholash metodikasi - bu ta'lim tizimida an'anaviy qog'oz-qalam
asosidagi baholash o'rniga kompyuter va internet texnologiyalaridan foydalangan
holda o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini baholash usuli hisoblanadi.
Raqamli baholashning asosiy turlari
52

Formativ baholash - o'quv jarayoni davomida doimiy kuzatish va qayta
aloqa berish orqali amalga oshiriladi. Bu turda interaktiv testlar, onlayn
viktorinalar va real vaqtda javob olish tizimlari qo'llaniladi.
Summativ baholash - ma'lum davr yakunida yoki kurs tugagandan so'ng
amalga oshiriladi. Odatda yakuniy imtihonlar, loyihalar va portfellar orqali
bajariladi.
Adaptiv baholash - sun'iy intellekt yordamida har bir o'quvchining
individual ehtiyojlariga moslashtirilgan savollar va topshiriqlar berish asosida
ishlaydi.
Raqamli baholashning afzalliklari
Tezkor natija olish imkoniyati mavjud - test natijalari darhol ko'rsatiladi va
tahlil qilinadi. Bu o'qituvchi va o'quvchilarga vaqtni tejashga yordam beradi.
Xolis baholash ta'minlanadi, chunki tizim avtomatik ravishda ishlaydi va
subyektiv omillar ta'sirini kamaytiradi.
Keng qamrovli ma'lumotlar to'plash va tahlil qilish mumkin. Har bir
o'quvchining individual rivojlanish dinamikasi kuzatiladi.
Multimediya elementlaridan foydalanish orqali turli xil topshiriqlar yaratish
imkoniyati paydo bo'ladi - video, audio, interaktiv elementlar.
Asosiy muammolar va cheklovlar
Texnik muammolar jiddiy xalaqit berishi mumkin. Internet ulanishi zaif
bo'lgan hududlarda yoki texnik jihozlar yetishmasligi natijasida baholash jarayoni
buzilishi mumkin.
Raqamli ajratish muammosi mavjud - barcha o'quvchilar texnologiyalarga
bir xil darajada kirish imkoniga ega emas. Bu ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlikni
oshirishi mumkin.
Xavfsizlik va maxfiylik masalalari dolzarb. Ma'lumotlarning himoyalanishi,
shaxsiy ma'lumotlarning suiiste'moli xavfi mavjud.
Inson aloqasining kamayishi - o'qituvchi va o'quvchi o'rtasidagi bevosita
muloqot kamayadi, bu ta'limning sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Samaradorlikni oshirish yo'llari
53

Gibrid yondashuv qo'llash - raqamli va an'anaviy usullarni kombinatsiya
qilish orqali har birining afzalliklaridan foydalanish.
O'qituvchilarni muntazam treningdan o'tkazish va ularga texnik yordam
ko'rsatish zarur.
Barcha o'quvchilar uchun texnologiyalarga teng kirish imkoniyatini ta'minlash
kerak.
Ma'lumotlar xavfsizligi standartlarini qat'iy rioya qilish va shaffoflik
tamoyillarini qo'llash muhim.
Raqamli baholash metodikasi to'g'ri qo'llanilganda ta'lim sifatini sezilarli
darajada oshirishi mumkin, lekin uning muvaffaqiyati texnik infrastruktura,
o'qituvchilarning tayyorligi va barcha ishtirokchilarning raqamli savodxonligi
darajasiga bog'liq.
54

Internetdagi testlar yangi muammolari va istiqbollari

Sotib olish