• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 1.6MB
Покупки 5
Дата загрузки 02 Июль 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

263 Продаж

Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni, turlari va ularning xajmiga tasir etuvchi omillar

Mavzu:O‘zbekison Respublikasi investitsiya siyosati Reja Kirish: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _1 I bob. Investitsiya 1.1 Investitsiyaning nazariy asoslari va iqtisodiy mazmuni_ _ _ 5 1.2. Investitsiya faoliyati tushunchasi. Investitsiya faoliyatini muvofiqlashtirishda davlatning roli_ _ _ _ _ _ 9 II bob.Investitsiya siyosatining mohiyati_______________12 2.1O‘zbekistonda investitsiya siyosati: uning mazmuni, asosiy yo‘nalishlari______________________ _ _ _ _ 15 2.2O‘zbekiston Respublikasi investitsiya siyosatining o‘ziga xosxususiyatlari _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _21 Xulosa______________________________________25 Foydalanilgan adabiyotlar__________________________29 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT TOKIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSITUTI Kunduzgi BO‘LIM «IQTISODIYOT» KAFEDRASI Kunduzgi bolim “I qtisodiyot ” kafedrasi R o‘yxatga olindi № «____» _______ 20 __ y R o‘yxatga olindi № «____» _______ 20 __ y KURS ISHI Mavzu: Investiyalarning iqtisodiy mazmuni, turlari va ularning xajmiga tasir etuvchi omillar Tekshirdi: ( lavozim, FISH) Bajardi: ____________________________________________________ (kurs, guruh, FISH) Komissiya a’zolari: ____________________________ ____________________________ ____________________________ Himoya natijasi: «_____» baho «___»______________ 20__y. T o shkent – 20 23 qo‘shmakorxonalarniiqtisodiyotnibarqarorlashtirishdaroliniortishiinvestitsiyafaoliy atinito‘latashkiletishuchunzarurbo‘lganimkoniyatlarniyaratadi. Mulkchilikningturlishakllarinivujudgakelishi, o‘znavbatidatadbirkorlikningrivojlanishi, chetelkapitaliningkiribkelishiinvestitsiyafaoliyatinitashkiletishyo‘nalishlarinihama niqlabberadi. Bozorsharoitidainvestitsiyafaoliyatinikengaytirishvarivojlantirishjismoniy, huquqiyshaxslarnivadavlatni, foydaolishmaqsadidatadbirkorlik, ishbilarmonlikvaboshqafaoliyatlariniqaytadantiklashgaqaratilgan. Buboradagiasosiymaqsadinvestitsiyafaoliyatinitashkiletibiqtisodiyotniinqirozdanol ibchiqish, unibarqarorlashtirish, dunyobozorigakiribborish, jahonxo‘jalikaloqalarinimustahkamlashvaaholiturmushdarajasiniyaxshilashdir. Bozoriqtisodiyotidainvestitsiyafaoliyatinimoliyalashtirishinvestorlartomoni danmoliyaviyresurslarnijalbqilishyo‘libilankreditlarevaziga, qonunchilikdabelgilanganholda, qimmatliqog‘ozlarvazayomlarchiqarishhisobigaolibboriladi. Davlatmulkinixususiylashtirishtufaylimamlakatmiqyosidagimanbalarhisobiga, turlimulkegalariningmablag‘lari, yangidantashkiletilayotganfondlarniulushi, chetelinvestitsiyalariorqaliolibboriladi. Albatta, buboradaharbirmamlakatninginvestitsiyasiyosatihalqiluvchirolnio‘ynaydi. Investitsiyamanbalarinitashkiletishdamamlakatiqtisodiyotinibarqarorligi, milliyvalyutabirliginikonvertatsiyalanishi, tashqiiqtisodiymunosabatlarningrivojlanishi, aholiehtiyojiniishlabchiqarishhisobigaqondirilishivaboshqalarmuhimrolo‘ynaydi. Bozormunosabatlarinirivojlantirishdavlattomonidanolibboriladiganichkimo liyasiyosatigachambarchasbog‘liqdir. Moliyaviyresurslarnitaqsimlashvaqaytataqsimlashhamdauyokibuyo‘nalishdasarflas hvajamg‘arishmamlakatdaqabulqilinganvaamaliyotdafaoliyatko‘rsatayotgantaqsim ottizimigabog‘liqdir. Qonunchiliknirivojlanishi, adolatliqonunlarqabulqilinishivaularnihayotgatatbiqetilishibozormunosabatlarining rivojlantirishga, tadbirkorlik, ishbilarmonliknikengko‘lamdatarqalishigaqaratilsainvestitsiyamanbalaritarkibidad avlatmablag‘larikamayishihisobigaboshqamulkdorlarmablag‘lario‘sibboradi. Investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi: - investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish; - soliq to‘lovchilar va soliq solish ob’ektlarini, soliq stavkalari va ularga doir imtiyozlarni tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo‘llash; XULOSA Mamlakatimizga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda qator muammolar mavjud.Bulardan eng asosiysi investitsiya infratuzil- masining hali ham etarlicha rivojlanmaganligidir. SHuni ham aytish lozimki, xorijiy sarmoyalarning hududlar bo‘yicha joylashtirilishi ma’lumotlariga umumiy baho beriladigan bo‘lsa, inves- titsiyalar joylashuvining nobarqaror taqsimlanganligi namoyon bo‘ladi. Bizning fikrimizcha, bunday holat o‘z navbatida, respublika miqyosida notekis rivojlanishni keltirib chiqarishi bilan birga, aholi migratsiya jarayonining ham kuchayib ketishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. SHu bois investitsiyalarni respublika hududlari bo‘yicha joylashtiruvchi mintaqaviy dasturlarni, erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini hamda davlat-xususiy sheriklik loyihalarini tadbiq etishni yanada takomillashtirish maqsadga muvofiqdir. Bu kabi muammo va to‘sqinliklarni bartaraf etish uchun mamlakatimizda quyidagi chora-tadbirlar tizimini amalga oshirish lozim deb o‘ylaymiz: - xalqaro maydonda mamlakatimizdagi investitsiya muhiti, milliy iqtisodiyotning etakchi tarmoq, kompaniya va tashkilotlarining investi- sion imkoniyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni keng targ‘ib etish, tahlil qilish, baholash va tasdiqlash kabi tadbirlarni kuchaytirish hamda internet tarmog‘ida mahalliy va xorijiy investorlarni kerakli statistik axborotlar hamda biznes yuritish uchun yaratilgan sharoitlar haqida keng ma’lumotlar berib borish; - raqobatbardosh mahsulotni ta’minlovchi yangi ishlab chiqarish va tarmoqlarni yaratishga, diversifikatsiya jarayonlariga erishish uchun ishlab chiqarishga fan va texnikaning zamonaviy yutuqlarini boshqarishning ilg‘or usullarini joriy etgan holda qayta ishlab chikarish zahiralarini tejashni tashkil etish; - mamlakatimizdagi bozor axborot xizmatini yanada rivojlantirish, marketing xizmati faoliyati va tashqi iqtisodiy qonunchilikni faollashtirish; - yirik xorijiy banklarning filiallari, xalqaro kompaniya va korporatsiyalar vakolatxonalarini ochish uchun etarli sharoitlar yaratish; - infratuzilma sohasidagi (yo‘llar, transport, kommunikatsiya, axborot, aloqa) qo‘shma investitsiyalarni amalga oshirishni faollashtirish; - kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarnijalb qilishning me’yoriy asoslarini yanada takomillashtirish; - joylarda investorlar uchun yaratilgan sharoitlarni aniqlash bo‘yicha reyting natijalari e’lon qilib borilishi; - xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlik strategiyasini, ayniqsa dengiz yo‘llariga chiqib olish va shu orqali eksport-import yuk tashuvlarini amalga oshirishga yo‘naltirilgan, o‘zaro foydali kooperatsiya aloqalarini yo‘lga qo‘yish va boshqalar. Demak, yuqorida bayon qilinganlardan ko‘rinadiki, mamlakatimizda investitsiya borasida halqilinishi lozim bo‘lgan masalalar mavjud. SHuning uchun bu ishlarni keskin faollashtirish va kamchiliklarni tezda bartaraf etish lozimdir. Bu borada O‘zbekistan Respublikasi Investitsiya qo‘mitasining viloyat, shahar va tuman bo‘limlari xorijiy investitsiyalarni olib kelishi va xorijiy investorlarga barcha masala bo‘yicha amaliy yordam hamda ko‘mak berish va investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi va Tashqi ishlar vazirligi mahalliy delegatsiyalarning xorijiy mamlakatlarga xizmat safarlari oldidan tashrifning maqsadi, taklif etilayotgan loyihalar va kutilayotgan amaliy natijalarbo‘yicha taqdimot o‘tkazish tartibini joriy etish kerak, deb o‘ylaymiz. Prezident SHavkat Mirziyoev o‘zining 2017 yil 22 dekabr kuni Oliy Majlisga Murojaatnomasida «Biz, avvalo, chetdan kredit va sarmoyalar olib kelish bo‘yicha samarali tizim yaratishimiz, har bir kreditni aniqishlatishni o‘rganishimiz lozim. Bu masalada etti o‘lchab, bir marta kesadi- gan, oqibatini puxta o‘ylab ish olib boradigan davr keldi. SHu nuqtai nazardan, davlatning innovatsion yangilanish dasturini shakllantirish, innovatsiya va investitsiyalardan samarali foydalanadigan yangi avlod kadrlarini, yangi sarmoyadorlar sinfini tayyorlash o‘ta muhim ahamiyatga ega», deb ta’kidladi. SHuningdek,mazkur Murojaatnomada rahbar xodimlarning investitsiyalar masalasida vazifalari va mas’uliyati to‘g‘risida quyidagilar ta’kidlangan: «Hokimlar, davlat organlari va tashqilotlari (dollar ekvivalentida 13,4 mlrd. AQSH dollari) yoki 2016 yilga nisbatan 120,4 % asosiy kapitalga investitsiyalar o‘zlashtirildi. Asosiy kapitalga investitsiyalar hajmi 1991 yilga nisbatan 5,1 marta, 2000 yilga nisbatan 6,6 marta, 2005 yilga nisbatan 5,1 marta, 2010 yilga nisbatan 2,0 marta va 2015 yilga nisbatan 129,7 %ga ko‘paydi. YAIMga nisbatan asosiy kapitalga investitsiyalarning ulushi 2017 yilda 26,9 %ni tashkil etib, o‘tgan yildagiga nisbatan 2,8 % punktga ko‘paydi (1991 yil 18,8 %, 2000 yilda 22,9 %, 2005 yilda 19,9 %, 2010 yilda 24,6 % va 2015 yilda 24,3 %ni tashkil etgan). 2017 yilda asosiy kapitalga investitsiyalarning hududlar bo‘yicha tarkibini ko‘radigan bo‘lsak, jami asosiy kapitalga investitsiyalarning 60,5 %i Toshkent shahri, Buxoro, Qashqadaryo va Toshkent viloyatlarida (mos ravishda jami investitsiyalarning 19,8 %i, 16,6 %i, 15,9 %i, va 8,2 %i )o‘zlashtirildi. Bu hududlarda amalga oshirilgan yirik investitsiya loyihalariga Kandim konlar guruhini o‘zlashtirish va gazni qayta ishlash majmuasi qurilishi, Xisor investitsiya bloki va Ustyurt hududida uglevodorod konlariga ishlov berish va ishlab chiqarish, SHo‘rtan gaz kimyo majmuasida tozalangan metan asosida suyultirilgan yoqilg‘i ishlab chiqarish, gazni oltingugurtdan tozalovchi 3 ta yangi blok qurilishi, YOshlik metall konini o‘zlashtirish kabilarni keltirish mumkin. Investitsiya faolligi ko‘proq Buxoro, Surxondaryo, Qashqadaryo, Xorazm, Toshkent viloyatlari va Toshkent shahrida kuzatildi (2016 yilga nisbatan 1,2 – 1,6 marta ko‘payish). Qoraqalpog‘iston Respublikasidaesa o‘tgan yilga nisbatan asosiy kaitalga investitsiyalar 42,4 %ni tashkil etdi. 2019 yil yanvar-mart oylarida 29885,1 mlrd. so‘m asosiy kapitalga investitsiyalar o‘zlashtirilib, ularning 68,7%i yoki 20522,4 mlrd. so‘m jalb etilgan mablag‘lar hisobidan moliyalashtirilgan bo‘lsa, korhona, tashkilot va aholining o‘z mablag‘lari hisobidan 31,3 %i yoki 9362,7 mlrd. so‘m moliyalashtirildi. -diagrammadan shuni ko‘rish mumkinki, tahlil qilinayotgan davr ichida Davlat tomonidan iqtisodiyotga sarflangan investitsiyalar tarkibida ishlab chiqarish sohasiga yo‘naltirilgan investitsiyalarning ulushi 66,0 %dan 70,1 %ga o‘sib borgan, ya’ni shu yillar ichida ko‘payish 4,1 %ni tashkil etdi. SHu bilan bir qatorda noishlab chiqarish sohasiga yo‘naltirilgan investitsiyalar hajmi 34,07 %dan 29,9 %ga kamaygan. Bu o‘z navbatida bugungi kunda respublikamizda ishlab chiqarish sohalarini rivojlantirishga katta e’tibor berilayotganidan dalolat beradi. Holbuki, rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarish sohasidagi kuchli investitsion faollik sharofati bilangina iqtisodiy yuksalishga erishilgan. Bu, XX asrning 60-70-yillari misolida ayniqsa yaqqol ko‘rinadi. SHu davrda ishlab chiqarish sohasidagi kuchli investitsion faollik bilan bir vaqtda iqtisodiy yuksalishning yalpi ichki mahsulotdek integral ko‘rsatkichi katta sur’atlar bilan o‘sgan. Masalan, YAponiyada 1966-1970 yillarda YAIM avvalgi besh yillikdagiga nisbatan 70%dan ortiqroq o‘sgan. Iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlariga erishgan ko‘pgina rivojlangan mamlakatlar kelajakda iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan barqaror rivojlanish uchun moddiy-texnikaviy asosni ta’minlagan ishlab chiqarish salohiyatini vujudga keltirish xisobiga muvaffaq bo‘lgan. “Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida”gi Qonunlar ayni shu maqsadga xizmat qilmoqda. Respublikamiz iqtisodiyotida investitsiyalarning so‘nggi to‘qqiz yildagi o‘sish sur’atlari turlicha bo‘lib, bunda oldingi yillardagiga nisbatan o‘sish va pasayish tendensiyalari kuzatilmoqda ( 2- diagramma ). O‘zbekiston iqtisodiyotiga yo‘naltirilgan investitsiyalarning o‘sish sur’atlari, foizda 2-diagramma . O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy soha va iqtisodiyotni rivojlantirish uchun barcha moliyalashtirish manbalari hisobidan 2017 yilda 68,4 trln. so‘m Guseynov R.M., Semenixina V.A. Makroekonomika. Uchebnoe posobie. - M.: 2017. – 254 s. Ivasenko A.G., Nikonova YA.I. Makroekonomika. Uchebnoe posobie — Moskva : KnoRus, 2016. — 314 s G’.E.Zaxidov, M.T.Asqarova, Z.A. Djumayev, L.F.Amirov, H.A. Hakimov. Makroiqtisodiyot. Darslik. T.: IQTISODIYOT, 2019 B.T. Salimov, M.T. Asqarova, I.A. Yakubov, M.S. Yusupov, H.A. Hakimov, G‘.T. Yuldashev. Mikroiqtisodiyot.Makroiqtisodiyot. Darslik. T.: IQTISODIYOT, 2019. Internet saytlari 1www.gov.uz - O‘zbekiston Respublikasi Hukumat portali. www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi. www.mineconomy.uz - O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi sayti. www.mf.uz - O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti. www.stat.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi sayti. www. soliq.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi sayti. www.cbu.uz - O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki sayti. www.webofscience.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi. www.sciencedirect.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi. www.wordbank.org – Jahon banki sayti. www.scopus. com- Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi. www.ebrd.org – Evropa tiklanish va taraqqiyot banki sayti. www.imf.org – Xalqaro valyuta jamg‘armasi sayti. Foydalanilgan adabiyotlar: Djumayev Z.A. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma.- T.: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2018. - 300 bet. N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 9 th edition. Harvard University. NY.: Worth Publishers, 2016 Miropolskogo D.YU., Brodskiy T.G., Makroekonomika. Uchebnik dlya vuzov. – SPb.: Piter, 2018. – 368 s. Nosova S. Mikroekonomika. Makroekonomika. Uchebnik. – M.: Knorus, 201 8 , – 468 s. Zolotarchuk V.V. Makroekonomika: Uchebnik. - M.: INFRA-M, 201 8 . - 537 s. SHudavrningo‘zidadavlatkorxonalarinixususiylashtirishvarestrukturizatsiyalashdas turiishlabchiqildivaamalgaoshirilaboshlandi. Mamlakatasosiymakroiqtisodiyko‘rsatkichlariningo‘sishiniquyidagi 1- jadvaldankuzatishimizmumkin. Keltirilganma’lumotlargaqarab, mustaqillikyillaridaO‘zbekistondainvestitsiyalarningYAIMganisbatankeskino‘sibb orishiko‘rinibturibdi. Davlat investitsiya siyosati sanoat siyosati bilan o‘zviy bog‘liq bo‘lishi kerak. O‘zbekistonda 90-yillarning ikkinchi yarmida iqtisodiy taraqqiyotning o‘zbek modelini amalga oshirish maqsadida sanoat siyosati yuritilgan va u avvalo, mineral xomashyoning boy manbalaridan oqilona foydalanish bilan bog‘liq strategik muhim sanoat tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan edi. 1-jadval O‘zbekiston Respublikasi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarining o‘sish dinamikasi (foiz hisobida) Ko‘rsatki chlar 2003 2004 2005 2006 2007 1 YAIM 104,2 107,7 107,0 107,3 109,5 2 Axoli soni 101,1 101,2 101,1 101,1 101,3 3 Aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan YAIM 103,0 106,5 105,8 106,4 106,7 4 Sanoat 106,2 109,4 107,3 110,8 112,1 5 Qishloq xo‘jaligi 107,3 108,9 106,2 106,2 106,1 6 Asosiy kapitalga investitsiyalar 104,8 107,2 105,7 111,4 122,9 Bu davrda ancha puxta o‘ylangan investitsiya siyosati olib borilishi tufayli quyidagi asosiy vazifalar amalga oshirildi: - asosiy fondlarni jadal amortizatsiya qilish; normalar, qoidalar va standartlarni belgilash; - monopoliyaga qarshi choralarni qo‘llash; - kredit siyosati va narx belgilash siyosatini o‘tkazish; - erga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish shartlarini belgilash; - investitsiya loyixalarini ekspertiza qilish mexanizmlarini belgilash; O‘zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturiga kiritilgan investitsiya loyixalarining amalga oshirilishi monitoringini yuritishdan iborat. Investitsion faoliyat natijasida yuzaga keluvchi jarayonlar iqtisodiyotni umumiqtisodiy nuqtai nazaridan; jumladan, ko‘p xollarda ishlab chiqarish va inflyasiyani dinamikasi, YAIM ni o‘sishi, moliya-kredit tizimining xolati va talabni barqarorlik darajasidan kelib chiqadi. Davlatning bozorli xo‘jalik tizimiga o‘tishda, o‘z navbatida investitsion jarayonning yangi usulini shakllantirishni talab etadi. Investitsion faoliyatdagi salbiy xolatlar iqtisodiyotni real sektorini texnologik rivojlantirish va innovatsion darajasini va asosiy fondlarni ishlab chiqarishni sifatli tavsifiga bevosita ta’sir etadi. Bunday xoldan chiqish uchun xo‘jalik sub’ektlarni innovatsion shaklda shakllantirish va iqtisodiy jarayonni investitsion shaklini tashkil etish, moliyaviy mablag‘larni yangi manbalarini tashkil etish xisobiga investitsiyani barqaror o‘sishini ta’minlash. SHunday qilib, mikroiqtisodiyot darajasini iqtisodiy faoliyat jarayonni bayon etishda, yoki aloxida uy-koorporatsiya va firmakorxona faoliyatlari darajalarida bayon etilishi investitsiya ko‘rinishda tushunilib; misol uchun: asosiy kapitalni oshirish yoki qayta ishlab chiqarish uchun manaviy va jismoniy eskirgan jixozlarni almashtirish maqsadida jixoz sotib olishga yo‘naltirilgan u yoki bunday mablag‘ni qo‘yishdir. II bob. Investitsiya siyosatining mohiyati O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati mustaqillikning dastlabki yillaridanoq yoqilg‘i, energetika va don mustaqilligini ta’minlash, iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, eksport salohiyatini oshirish va import o‘rnini bosuvchi mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun ustuvor sohalarni qo‘llab-quvvatlash, chet el investitsiyalarini jalb qilish uchun ochiq 2.2. O‘zbekiston Respublikasi investitsiya siyosatining o‘ziga xos xususiyatlari O‘zbekiston Respublikasida olib borilgan oqilona makroiqtisodiy siyosat natijasida yuzaga kelgan qulay investitsiya muhiti yaxshilandi. jumladan siyosiy va iqtisodiy barqarorlikning ta’minlanganligi, soliq yukining pasaytirila borishi, bozor infratuzilmasining rivojlantirilishi, bank tizimining mustahkamlanishi va bank foiz stavkalarining pasaytirilishi , investorlarga keng imtiyoz va kafolatlar tizimining yaratilganligi mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb qilinayotgan investitsiyalar hajmining o‘sishiga olib keldi. O‘zbekistonda investitsiya hajmining yildan yilga o‘sib borishida investitsiya faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarning qabul qilinganligi alohida ahamiyatga ega. Ta’kidlash joizki, mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotni diversifikatsiya etish, iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatdoshligini oshirish hamda mahalliy ishlab chiqarish korxonalarining eksportdagi hajmini kengaytirishga qaratilgan investitsiya faoliyatini tartibga soluvchi 50 dan ortiq huquqiy-hujjat qabul qilindi, jumladan, “Konsessiyalar to‘g‘risida”gi, “Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida”gi, “CHet elinvestitsiyalari to‘g‘risida”gi, “CHet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi, “Investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi, 1.2 Investitsiya faoliyati tushunchasi. Investitsiya faoliyatini muvofiqlashtirishda davlatning roli. Investitsiyalarningqaydetilganturlarivashakllariasosidatadbirkorlik, ishbilarmonlikvaboshqadavlattomonidanta’qiqlanmaganfaoliyatlarnibarchainvestor lartomonidanamaliyravishdayo‘lgaqo‘yish, mablag‘larsarflashvaularniamaliyotgatadbiqetishchoratadbirlariningyig‘indisiinves titsiyafaoliyatinianglatadi. Bozoriqtisodiyotidainvestitsiyafaoliyatinifuqarolar, huquqiyshaxslar (korxonalar, firmalar, aksionerjamiyatlarivaboshqatipdagimulkegalari) vadavlatyuritadi. Investitsiyafaoliyatiniyo‘lgaqo‘yishdaharbirmulkegasi, birinchinavbatdao‘zmanfaatiniko‘zlabyagonamaqsadga, ya’nifoydaolishvasamaragaerishishnirejalashtiradi. Investitsiyafaoliyatinitashkiletishdaharbirmulkegasiishbilarmonlikni, tadbirkorliknimohiyatinichuquranglaganholdaishyuritishilozim. Investitsiyafaoliyatibilanshug‘ullanuvchimulkegasitezo‘zgaruvchanbozoriqtisodiyo tivauningko‘pqirralimunosabatlarinihartomonlamaanglaybilishilozim. Investitsiyafaoliyatiniyuritishdaiqtisodiyaxborotgatayangansohabirbutuniqtisodiyot vamamlakatmiqyosidamarketingbililarigaegabo‘lishialohidaahamiyatgaega. CHunkibarqarorlashmaganiqtisodiyotdainvestorpulmuomalasi, moliyakreditvabanklar, soliqsiyosatimohiyatinichuqurbilmayturib, investitsiyafaoliyatinitashkiletishtavakkalchilikbilanbog‘liqbo‘lib, qisqadavrichidainqirozgauchrashimumkin. Bozormunosabatlaririvojlanganetukjamiyatdainvestitsiyafaoliyatiquyidagiyo‘nalis hlardaolibboriladi: - fuqarolar, davlatgaqarashlibo‘lmagankorxonalar, xo‘jalikassotsiatsiyalari, jamoavao‘rtoqlikxo‘jaliklarihamdajamoamulkchiligiasosidatashkiletilgantashkilotl ar, nodavlatkorxonalarivamuassasalaritomonidan; - davlatnima’muriyvaboshqaruvbo‘linmalari, tashkilotlarihamdadavlatkorxonalarivamuassasalaritomonidan; - chetelfuqarolari, xususiyfirmalar, assotsiatsiyalar, kompaniyalarvahuquqiyshaxslarihamdaboshqaxorijiydavlatlarvahalqaromoliya – kreditmuassasalaritomonidan; - qo‘shmakorxonako‘rinishidamahalliyvachetelfuqarolari, huquqiyshaxslarvadavlatlarbilanhamkorlikda. Mulkchilikningturlishakllarinirivojlanishi, tadbirkorlikvaishbilarmonlikniyo‘lgaqo‘yilishi, jahoniqtisodiyaloqalarinitaraqqiyetishi, mexanizmi asosiy xal kiluvchi rolni o‘ynaydi. Bunday yondashuv noliberalizm nazariyotchilari tomonidan davom ettirildi va qabul qilindi. Jamg‘arishdagi muammolarni makroiqtisodiy taxlillarini kelgusida rivojlantirish to‘g‘risidagi ish XX asrning 20-30 yilarida yozib chiqilgan Dj Keyns ishi bilan bog‘liq. Bunda asosiy bosh maroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni u bilan bog‘liqligi ochib berilgan-aktivlar va majburiyatlarni umumiy summasi, kapital foizi, ish xaqi va sof foyda, pul massasi, milliy daromadni iste’mol va investitsiyadagi ulushi va uning xajmi o‘rganilgan. Bu makroiqtisodiy parametrlar dinamikasidan foydalanib Dj. Keyns jamg‘armadan foydalanish darajalari va uni investitsiyalash jarayoniga ta’sir etishini xamda uni shakllantirish mexanizmini asoslab berdi. Jamg‘arma kategoriyasi va bu bilan bog‘liqlilik multiplikator tushunchasi va akselerator funksiyasini bajaruvchi kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda jamg‘arma normasi va qo‘shimcha maxsulot funksiyasini bajaruvchi iqtisodiyotning keynscha iqtisodiy usuli xisoblanadi. Keynsning makroiqtisodiy usuli urush davridan so‘ng asosan keng yoyila boshladi. U ko‘rinishda xam bu ko‘rinishda xam u noliberalizmni xisobga olgan xolda jaxon iqtisodiyotga yo‘naltirilgan barcha fanlar amaliyot sifatida qabul qilingan. Keyns yo‘nalishi muqobil variantlar bilan farqi shuki unda iqtisodiyotdagi o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmidagi davlatni o‘rni va roli ochib berilgan, qaysiki liberializm tarafdorlari bo‘yicha bozorni boshqarishdagi davlatning o‘lchovi va uni aniqlab bergan. Investitsiya tushunchasiga izox berayotganda korxona qiymatiga e’tibor bermay tushunchaga to‘liq mazmun berib bo‘lmaydi. Asosan korxona qiymatini oshiruvchi menedjerlar xisoblanib, bu xodim tomonidan doimiy korxonaning kelgusidagi strategiyasi ishlab chiqiladi va boshqarib boriladi. Korxona qiymati o‘zida mujassam etuvchi tizimni belgilab, bu 2 qismdan iborat: -korxonaning shaxsiy kapitalining bozor qiymati -korxona majburiyatlarining bozor qiymati. Korxonaning qiymati deyilganda asosan uning kapitali yuqori bo‘lishini emas, balki, xizmatlar va tovarlar bozorini ta’minlashdagi korxonaning mazkur kapitalini xolati bilan izoxlanadi.Bu xolat korxona investitsiyasini yo‘nalishlarini aniqlaydi: agar uning kapitalini daromadligi o‘sishini ta’minlovchi va korxonani raqobatbardoshligini ular oshirsa, u xolda korxonaning qiymat(sennost)i ortadi va uning egalari boyib boradi. Bu bilan birga, korxona qiymatining iqtisodiy nazariyasi: korxonani xoxlagan vaqtdagi qiymati uning kelgusidagi barcha tushumlarini xozrgi qiymatiga tengligini o‘lchash orqali ko‘rib chiqiladi . Ko‘pchilik mualliflar investitsiyalar deb kapitalni qayta ishlab chiqarishga, uni saqlab turishga xamda kengaytirishga sarflangan pul mablag‘larni tushunadi. SHunga yaqin tushunchani O‘zbekistonlik olimlar xam qo‘llab-quvvatlaydilar. D. G‘ozibekovning fikricha «Investitsiyalar umuman kapitalning xozirgi qiymatini saklash va (yoki) bu qiymatning jamg‘armalarini ko‘paytirish maqsadlarida kapitalga aylantirish paytida bo‘ladi. SHu sababli, ular shu vaqt oralig‘ida iste’mol qilinmaydi va muayyan muddatga aniq-konkret ob’ekt va jarayonlarga biriktiriladi, ularda band qilinadi, bunda ular aniq va aniq bo‘lmagan xatarlarga duch keladi». Rus tilida chop etilgan ayrim iqtisodiy adabiyotlarda investitsiyalar – bu pul mablag‘lari sarflari bo‘lib, daromadni iste’molga emas, balki kelajakda yanada yuqoriroq daromad yoki ijtimoiy samara topishdan iborat bo‘lgan jami ijtimoiy yoki yakka kapitalni takror xosil qilish uchun foydalaniladigan deb tushuniladi. Ayrim adabiyotlarda ishlab chiqarishni, tadbirkorlikni rivojlantirish, foyda olish yoki boshqa pirovard natijalar olish maqsadlarida turli tarmoqlar, investitsion loyixalarga moliyaviy, mulkiy va intellektual ne’matlar qo‘yilmalarining jami turlarini investitsiyalar deb ataladi. Ushbu mualliflarning fikricha, investitsiyalar ishlab chiqarishni kengaytirishga yoki uni yangilashga, ya’ni real kapitalni oshirishga sarflangan resurslar xisoblanadi. Lekin shuni xam aytish kerakki, investitsiyalar nafakat real kapitalni oshirishga sarflanadigan resurslardir, ushbu resurslar moddiy, nomoddiy aktivlarga, qimmatli qog‘ozlarni sotib olishga xam sarflanadi. Investitsiyalar kelajakda foyda yaratish maqsadida iqtisodiy resurslarni uzoq muddatga ishlatish deb xam tushuniladi. YA’ni, kapitalni kapitalizatsiyalash va jamg‘armalarni yaratish maqsadlarida pirovard maqsadga etishgacha moliyaviy resurslarni band qilish investitsiyalar deb ataladi. O‘zbekistonlik olimlar: «Investitsiya – bu mulk shaklidan qat’iy nazar tadbirkorlik asosida faoliyat Ichki investitsiya manbalari cheklangan bir sharoitda, ayniqsa, o‘tish davrini boshidan kechirayotgan davlatlar uchun chet el investitsiyalarini jalb qilish alohida ahamiyatga ega. Respublikamizda mustaqillik yillarida 13 mlrd. AQSH dollaridan ko‘proq miqdordagi chet el investitsiyalari o‘zlashtirildi. Xorijiy investorlar uchun, ular oladigan yakuniy moliyaviy natijalarga bevosita va bilvosita ta’sir etadigan bir qator imtiyozlar va kafolatlar tizimi yaratilgan. Mamlakatimizda mustaqillik yillarida chet el investitsiyalari ishtirokida bunyod etilgan eng yirik sanoat ob’ektlari reslublikamizning eksport salohiyatini oshirdi, eksport va importning tovar tuzilishida ijobiy siljishlarga erishish, mamlakatning to‘liq yoqilg‘i-energetika mustaqilligini ta’minlash imkonini berdi. 2.1.O‘zbekistondainvestitsiyasiyosati: uningmazmuni, asosiyyo‘nalishlari. Investitsiyalarnisbatanyangitoifabo‘lib, ularmamlakatimizgaO‘zbekistonmustaqillikniqo‘lgakiritganidankeyinkiribkeldi. Iqtisodiyotniboshqarishningma’muriy-buyruqbozliktizimiamaldabo‘lgansharoitda “kapitalqo‘yilmalar” tushunchasiishlatilganvabundaasosiyfondlarnivujudgakeltirishuchunqilinadiganxar ajatlarningbarchaturlaritushunilgan. MustaqillikningdastlabkikunlaridanoqO‘zbekistonRespublikasio‘ziqtisodiyvainves titsiyasiyosatiniyuritaboshladi. SHumunosabatbilan, tegishlihuquqiybazayaratildi. O‘zbekistondaolibborilayotganiqtisodiyislohotlarningsamaraliolibborilishiko‘pjihat danxorijiyvaichkiinvestitsiyalargabog‘liqdir. SHumunosabatbilaninvestitsiyalashninghozirgiahvolinialohidako‘ribchiqis hbugungikuntalablaridanbiridir. IqtisodiyislohotlarningbirinchibosqichidaO‘zbekistonmoliyaviybarqarorlas htirishhamdadavlatboshqaruviningyangitiziminiyaratishbilanbog‘liqg‘oyatmurakka bmasalalarnihalqildi. KIRISH Barchamiz oddiy bir xaqiqatniyaxshi anglab olishimiz darkor – investitsiyalarsiz modernizatsiya xam, yangilanish xam bo‘lmaydi. Iqtisodiyotda barqaror o‘sish sur’atlarini ta’minlash, investitsiya va biznes muhitini yanada yaxshilash, milliy manfaatlarimiz uchun eng qulay tarzda jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashish, iqtisodiy faollik darajasini oshirish kabi vazifalar davlat tomonidan amalga oshiriladigan makroiqtisodiy siyomatsamaradorligiga, uning ilmiy asoslanganligi hamda real voqelikni hisobga olib o‘tkazilayotganligiga bog‘liq. Respublikamiz Prezidenti SH.Mirziyoev tomonidan 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Xarakatlar strategiyasi to‘g‘risidagi ” PF-4947-sonli farmoni yuqoridagi maqsadni amalga oshirishdagi yaqin kelajakka belgilangan hujjatdir. Mazkurxujjatda beshta ustuvor yo‘nalish belgilangan bo‘lib, uchinchi yo‘nalish “Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirish” ni nazarda tutadi. Ushbu yo‘nalishdagi asosiy vazifalardan biri jamiyatning asosiy negizi bo‘lgan iqtisodiyotimizda o‘sish sur’atlarini saqlab qolish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, uning tarmoq va sohalarini modernizatsiyalash va diversifikatsiya qilish, ishlab chiqarishni va ishlab chiqilgan maxsulotlarni raqobatbardoshligini oshirish hamda jahon talablari darajasida etkazish ustuvor qilib belgilangan. Jahon tajribasida va iqtisodiy adabiyotlarda ilmiy – nazariy hamda amaliy jihatdan olib qaraganda mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda davlat tomonidan olib boriladigan iqtisodiy siyosatda hududiy yondashuv muxim o‘rin tutadi. CHunki mamlakat hududlarining o‘ziga xos ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlari mavjud. Masalan: - hudud er maydoni; - aholining zichligi; - mehnat resurslarining tarkibi tuzilishi; - tabiiy resurslari; - iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlanganligi; bo‘lgan aholi jamg‘armalari va korxonalarning sof foydasi miqdorlarining ko‘payishiga olib keladi. Ayni paytda iivestitsiyalarning manbalariga ko‘ra tuzilishida bu ikki guruhning ulushi oshadi. Jami investitsiyalar hajmida bank kreditlari, korxona va aholi mablag‘lari hissasining yuqori bo‘lishi bozor iqtisodiyoti sharoitida ijobiy hodisa hisoblanadi. Bir qator davlatlarda qo‘llaniladigan jadallashtirilgan amortizatsiya usuli ham korxonalarda investitsiya mablag‘larining tezroq jamlanishiga olib keladi va investitsiya jarayonlarini tezlashtiradi. Investitsiya siyosatining eng muhim bo‘g‘ini investitsiya mablag‘larini eng ustuvor va ahamiyatli tarmoqlar va hududlarga jalb qilish borasidagi chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Bu maqsadda, umuman, mamlakat iqtisodiyotida, xususan esa, ustuvor deb belgilangan tarmoqlar va xududlarda qulay investitsiya muhitini yaratish zarur. Investitsiya muhiti bir qator shartsharoitlarga qarab baholanadi. Bu shart-sharoitlarga siyosiy barqarorlik, inflyasiya va ishsizlik darajalari, byudjetning to‘ldirilish darajasi, davlatning iqtisodiyotdagi ishtiroki va xususiy sektorning rivojlanish darajasi, iqtisodiyotning, xususan, tashqi savdo, valyuta bozorlarining erkinligi, bozor infrntuzilmasining rivojlanish darajasi, tabiiy va mehnat resurslarining mavjudligi va ulardan foydalana olish imkoniyatlari, ishchi kuchining malakasi, soliq tizimining xususiyatlari, bank foiz stavkalari, bozor sig‘imi va boshqalar kiradi. Investitsiya muhitini belgilovchi eng muhim omillardan biri mamlakatda investorlar uchun yaratilgan imtiyozlar va kafolatlardir. Investorlar uchun soliq imtiyozlarini berish amaliyotda keng qo‘llaniladigan tadbirdir. Masalan, respublikamizda korxonalar foydasining ishlab chiqarilishi kengaytirishga, rekonstruksiya qilish va qayta qurollantirishga sarflangan qismi soliqqa tortilmaydi. SHuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, xalq iste’moli tovarlari, bolalar assortimentidagi hamda eksportga mo‘ljallangan tovarlar ishlab chiqarish kabi bir qator sohalarda yangi ochilgan korxonalar soliqlardan vaqtincha ozod etilishi, umumiy soliq stavkalariga nisbatan pastroq soliq stavkalari qo‘llanilishi kabi imtiyozlarga ega bo‘ladilar. yuritayotgan jismoniy va yuridik shaxslar yoki davlatning iqtisodiy va ijtimoiy samara olish maqsadida o‘z ixtiyoridagi moliyaviy, moddiy va intellektual boyliklarini Qonun doirasida bo‘lgan xar qanday tadbirkorlik ob’ektiga sarflashidir». Bizning fikrimizcha, yuqorida keltirilgan mualliflarning «Investitsiya» tushunchasiga bergan ta’riflari xozirgi sharoitga va bozor iqtisodiyoti talablariga mos keladi. Barcha ta’riflar investitsiyaning iqtisodiy mazmunini ochib bergan. Lekin shuni xam aytish lozimki, professor A.O‘lmasovning ta’kidlashicha investitsiyalar faqat ishlab chiqarish soxasiga qo‘yiladigan mablag‘larni xisobga oladi. Bu erda, fikrimizcha, o‘z navbatida investitsiyalarning tarkibiy qismi bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar va intellektual investitsiyalar e’tibordan chetda qolib ketadi. Iqtisod fanlari nomzodi F.G‘ozievning ta’rifida investitsiyaning barcha turlari xisobga olingan. Ammo uning ta’rifida investitsiya fakat tadbirkorlik faoliyatidagi ob’ektlarga barcha turdagi mulkiy, moliyaviy va intellektual boyliklarni xisoblaydi. Bizning fikrimizcha, yuqorida keltirilgan investitsiya tushunchalari faqat bir tomonlamadir, ular yoki ishlab chiqarish soxasiga qo‘yiladigan mablag‘larni yoki tadbirkorlik ob’ektlariga sarflanadigan moddiy, moliyaviy va intellektual boyliklarni ifodalaydi. Fikrimizcha, investitsiya deganda ko‘p qirrali faoliyatni tushunish lozim va u bo‘sh bo‘lgan moliyaviy mablag‘larni kelajakda moddiy va moliyaviy boylikni yaratuvchi ob’ektlarga sarflashni , mulk va xududlarni boshqarishni ifodalaydi. Investitsiya tushunchasining moxiyatini ochishda ko‘proq kengqamrovli aniq qo‘yidagi tushunchalar yordam beradi: investitsiya – Ijobiy ijtimoiy samaraga erishish va sof foyda olish maqsadida tadbirkorlik va boshqa faoliyatlar ob’ektlariga qo‘yiladigan jumladan; intellektual boyliklariga, mulklar va mulkiy xuquqlarga, kredit, tovarli belgilarga, litsenziyalarga, jixozlarga, mashina va uskunalarga, texnologiyalarga, maqsadli bank jamg‘armalariga qo‘yiladigan pul mablag‘laridir.Bu tushunchalar O‘zbekiston Respublikasining «Investitsiya faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunda xam ko‘rsatib o‘tilgan. SHuningdekqisqa va lo‘nda qilib “investitsiyalar - iqtisodiy va boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar xamda ularga doir xuquqlar” deb xam ko‘rsatilgan. YUksak darajada rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy taraqqiyoti tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, investitsion faollik bilan iqtisodiy o‘sish borasidagi aloqadorlik bir xilda emas. Bunda ular birbirini taqozo etishi kuzatiladi. Iqtisodiy o‘sish iqtisodiy faollikka bog‘liq bo‘lgani holda, o‘z navbatida iqtisodiyot taraqqiyotining har bir konkret bosqichida mamlakatning real imkoniyatlarini belgilab beradi. Boshqacha qilib aytganda, YAIM o‘sishi sur’atlari qancha yuqori bo‘lsa, investitsion resurslarni kengroq vujudga keltirish va shu asosda samarali investitsiya siyosatini yuritish uchun imkoniyatlar shuncha ko‘proq bo‘ladi. Ayni paytda shuni ham ta’kidlash lozimki, iqtisodiy faoliyatning aniq sohalardagi xalqaro tajriba o‘rganilayotganda ko‘rib chiqilayotgan namunalar bizning mamlakatimizda yuzaga kelgan vaziyatga mos ekanligi shubhadan holi bo‘lishi g‘oyat muhimdir. SHuni nazarda tutib, Osiyodagi Janubiy Koreya, Singapur, Tayvan va Tailand kabi “yangi industrial mamlakatlar”ning sanoatga oid siyosatini ko‘rib chiqish kerak. Bu mamlakatlar muvaffaqiyatining asosiy omillari quyidagilardan iborat: -chuqur agrar islohotlar o‘z vaqtida o‘tkazilgani; - eksportga mo‘ljallangan faol siyosat yuritilishi; - iqtisodiyot ancha erkinlashtirilgani va natijada iqtisodiy o‘sishni davlatga qarashli emas, balki xususiy korxonalar ta’minlagani; - davlatning iqtisodiyotga aralashuvi ma’muriy yo‘l bilan majburlashga emas, balki kuchli iqtisodiy rag‘batlantirish vositalariga asoslanganligidir. 1-rasm. 2019 yil yanvar-mart oylarida asosiy kapitalga investitsiyalar 2019 yil yanvar-mart oylarida markazlashgan moliyalashtirish manbalari hisobidan asosiy kapitalga investitsiyalarning ulushi o‘tgan yilning mos davridagi ulushiga nibatan 23,9 % punktga ko‘payib, 41,8% ni yoki 12491,8 mlrd. so‘mni tashkil etdi. Mos ravishda, markazlashmagan moliyalashtirish manbalari hisobidan asosiy kapitalga investitsiyalarning ulushi 23,9 % punktga kamayib, 58,2 % ni yoki 17393,3 mlrd. so‘mni tashkil etdi. eshiklar siyosatini olib borish kabilarga qaratildi. Investitsiya siyosatini olib borishda quyidagi tamoyillarga asoslanildi: - belgilangan davlat ustuvorliklari asosida eng muhim tarmoqlar va faoliyat sohalarini tanlab qo‘llab-quvvatlash; - ijtimoiy ahamiyatli tarmoqlarni (sog‘liqni saklash ta’lim, madaniyat va h.k.), aholi turmush darajasini yaxshilish, umrini uzaytirish, ijtimoiy jihatdan keskin tabaqalanishning oldini olish, iste’mol talabining faollashuvini ta’minlash maqsadida etarli darajada qo‘llab-quvvatlash; - chet el investitsiyalarini o‘zaro manfaatdorlik asosida ustuvor sohalarga jalb qilish; - potensial investitsiya resurslarini savdo sohasi va pul bozoridan sanoat sohasiga qayta taqsimlash; - ilmiy tadqiqot, tajriba-konstruktorlik ishlarini qo‘llabquvvatlash, xorijdan yangi texnikalar uchun litsenziyalar sotib olish, katta laboratoriyalarni saqlab turishga quvvati etadigan yirik korporatsiyalar tuzish orqali ishlab chiqarish kapitalini jamlash hisobiga intelektual kapital va ilmiy-texnik potensialni oshirish; - qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va mineral xom ashyo resurslarini chuqur qayta ishlash va ularni tashqi bozorda raqobatbardosh bo‘ladigan darajaga olib chiqishga yo‘naltirilgan investitsiya loyihalarini qo‘llab-quvvatlash; - aholining oziq-ovqat va iste’mol tovarlariga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishga mo‘ljallangan ishlab chiqarish quvvatlarini jadal rivojlantirishni investitsiyalar bilan ta’minlash; - investitsiya jarayonlari ishtirokchilarining o‘zaro aloqalarini tartibga solib turuvchi qonunchilik bazasini takomillashtirish. Investitsiya manbalarini shakllantirish borasida davlat ko‘radigan chora- tadbirlar investitsiyalarning ichki manbalariga tegishli bo‘lib, asosan soliq-byudjet siyosati va pul-kredit siyosati vositalari yordamida, aholi, korxona, bank va davlat byudjeti mablag‘larini shakllantirish, qayta taqsimlash va ular o‘rtasida ma’lum proporsiyalarni yuzaga keltirishga qaratilgan. Masalan, soliq stavkalarining pasaytirilishi aholi va korxonalar daromadlarining oshishiga, investitsiyalar manbai Mulkchilik shakllari bo‘yicha asosiy sarmoyaga yo‘naltirilgan investitsiyalar (foizlarda) 2003 2004 2005 2006 2007 Asosiy sarmoyaga yo‘naltirilgan investitsiyalar 100 100 100 100 100 Davlat mulki 36,4 39,7 30,9 30,5 30,3 Nodavlat mulki 63,4 60,3 69,1 69,5 69,7 YUqorida keltirilgan statistik ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, investitsiyalar tarkibida nodavlat mulkiga yo‘naltirilgan mablag‘lar katta hajmni tashkil etadi, va bu ko‘rsatkich yildan yilga oshib bormoqda. Agar nodavlat mulkiga yo‘naltirilgan investitsiyalar 2003 yili 63,6 %ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2007 yili ularning ulishi 69, 7 %ga etdi. Bu esa, iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgartishlarni ta’minlash va ishsizlik muammolarini hal etishga qaratilgan davlat investitsiyalari ustuvor darajada ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi. Keyingi yillarda O‘zbekistonda iqtisodiyotning ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalariga yo‘naltirilayotgan investitsiyalar nisbatida noishlab chiqarish sohasi ulushi ko‘payishi kuzatilmoqda. Buni diagramma ma’lumotlaridan ham ko‘rish mumkin. 1-diagramma O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga jalb etilgan investitsiyalar tarkibi (foiz hisobida) rahbarlarining investitsiyalarni jalb etish, xorijiy investorlar bilan hamkorlik qilish, yangi ishlab chiqarish turlarini tashkil etish, ish o‘rinlari yaratish bo‘yicha faolligini oshirish zarur». Prezidentimizning yuqoridagi fikrlaridan ko‘rinadiki, xorijiy investitsiyalarni mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb qilish borasida bugungi kunda o‘z echimini kutayotgan muammo va kamchiliklar bor. SHuning uchun yuqoridagi noxush holatlarni bartaraf etish chora-tadbirlarini amalga oshirish lozimdir. SHuni ham aytish lozimki, xorijiy sarmoyalarning hududlar bo‘yicha joylashtirilishi ma’lumotlariga umumiy baho beriladigan bo‘lsa, inves- titsiyalar joylashuvining nobarqaror taqsimlanganligi namoyon bo‘ladi. Fikrimizcha, bunday holat o‘z navbatida, respublika miqyosida notekis rivojlanishni keltirib chiqarishi bilan birga, aholi migratsiya jarayonining ham kuchayib ketishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. SHu bois investitsiyalarni respublika hududlari bo‘yicha joylashtiruvchi mintaqaviy dasturlarni, davlat-xususiy sheriklik loyihalarini tatbiq etish hamda erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini yanada takomillashtirish maqsadga muvofikdir. Bu chora-tadbirlar kelajakda investitsiya borasidagi yutuqlarga zamin yaratadi. Xorijiy investitsiyalarni, birinchi navbatda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha shart-sharoitlar yaratish jahon standartlariga javob beradigan va dunyo bozorlarida talab qilinadigan mahsulot ishlab chiqarishda muhim ahamiyat kasb etadi. SHuni nazarda tutish kerakki, o‘tgan yillar mobaynida mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning huquqiy asoslari, infrastrukturasi yaratilibgina qolmasdan, iqtisodiy o‘sishdan yuksalish sari mustahkam zamin yaratildi. Mamlakatni jadal isloh etish va modernizatsiya qilish hamda mulkiy munosabatlarni takomillashtirish natijasida ko‘plab korxonalar ishga tushirilishi chinakam industrial qudrat vujudga kelayotganligini bildiradi. Ularning iqtisodiy samarasi darhol ko‘rinmasligi mumkin. CHunki, bunday sharoitda iqtisodiy samara kelgusi davrga ko‘chadi va o‘zining butun bo‘yi-basti bilan yaqin kelajakda namoyon bo‘ladi. Buni jahondagi rivojlangan davlatlar tajribasi tasdiqlab turibdi. - ijtimoiy soha tarmoqlarining tarkibi va holati; Ushbu keltirilgan xusiyatlarga qarab hududlarni ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish davlat tomonidan olib borilsa, ko‘zlangan maqsadga erishish samarali bo‘lishi mumkin. Bu borada mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy isloxotlar o‘rinlidir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoev: “Biz mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan ishlarimizda asosiy ustuvor yo‘nalish bu uning hududlarini jadal va kompleks rivojlantirishga e’tiborimizni qaratishimiz lozim” deb ta’kidlab o‘tgan. Ushbu ustuvor yo‘nalishdan kelib chiqib mamlakatimizda oxirgi yillarda keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. 1.1Investitsiyaning nazariy asoslari va iqtisodiy mazmuni. «Investitsiyalar» atamasi lotin tilidagi «invest» so‘zidan kelib chiqib «qo‘yish», «mablag‘ni safarbar etish»degan ma’nosini beradi. «Investitsiya» tushunchasi bir qator ma’nolarga ega bo‘lib, bu qisqacha mablag‘qo‘yilma degan ma’noni bildirib, buni, foyda olish maqsadida aksiya, obligatsiya sotib olish, tovar ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan real aktivlarni sotib olish va ishlab chiqarish xamda intellektual va boshqa (er, ta’biy boylik va boshqalar) moddiy boyliklar uchun sarflanishi xamda xar qanday mol-mulk va xududlarni birgalikda iqtisodiy jixatdan samarali boshqarish deb tushuniladi, ya’ni investitsiyalar xar qanday vosita bo‘lib, pulning qiymatini saqlaydi yoki uning qiymatini ko‘paytiradi va ijobiy daromadlar olishni xamda ijobiy o‘zgarishlarni ta’minlaydi. Demak, investitsiya so‘zi kengroq ma’noni anglatib, bunga qo‘shimcha ravishda o‘zlashtirmoq (boshqarmoq)degan ma’noni xam berar ekan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyani muammosi xuddi xususiy kapitalni jamg‘arishdagi muammoga o‘xshash sifatida ko‘rib chiqiladi. Jamg‘arish to‘g‘risidagi qonunlarni avvalgi taxlil boshlarida klassik siyosiy iqtisodchilar(A.Smit, D.Rikardo)ni jalb qilish, qaysiki yakka kapitalni takror ishlab chiqarish jarayon bazasidagi ularni afzalligi taxlil etildi. Mazkur taxlilda talab va takliflarning o‘za’ro ta’siridagi sof foydani kapitalizatsiya qilish va shakllantirish - birinchidan, sanoat mahsulotining o‘ta muhim turlarini o‘zimizda ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish orqali import mahsulotlar o‘rni bosilishiga erishildi va natijada valyuta resurslari ancha tejalishini ta’minlash mumkin bo‘ldi; - ikkinchidan, yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish orqali eksportga asosan xom ashyo chiqarilishiga barham berildi, qo‘shilgan qiymat ulushi katta bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Bu esa mamlakatimizning eksport salohiyati o‘sishiga erishish imkonini berdi; - uchinchidan, bozor va moliya infrastrukturasi shakllantirilishi uchun zarur shart-sharoit vujudga keltirildi, shuningdek zamonaviy telekommunikatsiya vositalarini yaratishga muvaffaq bo‘lindi va h.k. Investitsiya siyosatini amalga oshirishning O‘zbekistonda keng qo‘llanilayotgan quyidagi asosiy mexanizmlari diqqatga sazovordir. Avvalo, davlat investitsiyalariga asosiy e’tibor qaratilmoqda. Bu holat har yili ishlab chiqilayotgan investitsiya dasturlari asosida davlat iqtisodiyotni tarkiban qayta qurishda, konkret ishlab chiqarishlarni qo‘llab quvvatlash hamda ijtimoiy vazifalarni hal etishda yordam beradigan investitsiya loyihalarini moliyalayotganida ham ko‘rinib turibdi. Mamlakatimizda aniq maqsadli pul-kredit siyosati ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda. Bunday siyosat O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklaridan vositachi sifatida foydalanib, markazlashtirilgan kreditlar berayotganida o‘z ifodasini topmoqda. SHu bilan birga, bu markazlashtirilgan kreditlar tegishli yil investitsiya dasturiga kirgan loyihalarni amalga oshirishga ajratilayapti. Mo‘ljallangan loyihalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish maqsadida Markaziy bank foiz stavkalariga ta’sir o‘tkazishning turli vositalaridan foydalanib, taqdim etilayotgan investitsiyalarni yanada arzonlashtirmoqda. O‘zbekistonda mulkchilik shakllari bo‘yicha asosiy sarmoyaga yo‘naltirilgan investitsiyalar 2-jadval ma’lumotlari yordamida taxlil qilishimiz mumkin. 2-jadval.
Купить