Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	80.8KB
Покупки	2
Дата загрузки	04 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Литература

Iqbol Mirzo lirikasida xalqona badiiy uslub

sug‘orilgan bo‘lib, o‘quvchi qalbida chuqur ta’sir uyg‘otadi. Ayniqsa, shoir
asarlarida xalqona ruh va zamonaviy she’riyatning uyg‘unlashuvi kuzatiladi.
Bugungi kunda globallashuv va madaniy xilma-xillik jarayonida milliy
adabiyotning o‘ziga xosligini saqlab qolish muhim masalalardan biri sanaladi.
Iqbol Mirzoning lirikasi esa bu borada yorqin namuna bo‘lib, unda xalqona badiiy
uslub vositalari orqali o‘zbek xalqining ruhiy-ma’naviy dunyosi aks etgan. Shu
sababli, ushbu mavzuni o‘rganish nafaqat shoir ijodini chuqur anglash, balki
zamonaviy o‘zbek she’riyatida xalqona uslubning ahamiyatini ochib berish nuqtayi
nazaridan ham dolzarbdir.
Kurs ishining maqsadi . Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi Iqbol Mirzo
lirik she’riyatida xalqona badiiy uslubning o‘ziga xos namoyon bo‘lish
xususiyatlarini aniqlash va tahlil qilishdan iborat. Shoir asarlarida xalqona ifoda
vositalari, xalq maqol va matallari, milliy obraz va ramzlar, tashbehu talmehlar
qanday qo‘llanilganini aniqlash ham ushbu ishning muhim vazifalaridandir.
Shuningdek, tadqiqot davomida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi:
 Xalqona badiiy uslub tushunchasining nazariy asoslarini yoritish;
 Iqbol Mirzo she’riyatida xalqona iboralar, maqol va matallarning
ishlatilishini tahlil qilish;
 Shoirning poetik uslubi va xalqona ifoda vositalarining o‘zaro bog‘liqligini
aniqlash;
 Iqbol Mirzo lirikasida xalqona uslubning estetik va poetik vazifasini ochib
berish;
 Shoir she’riyatining zamonaviy o‘zbek adabiyotidagi o‘rnini va xalqona
an’analar bilan bog‘liqligini tahlil qilish.
Kurs ishining predmeti . Ushbu kurs ishining predmeti Iqbol Mirzo lirikasi va
unda namoyon bo‘ladigan xalqona badiiy uslub xususiyatlari hisoblanadi. Tadqiqot
doirasida shoir she’rlarida xalqona iboralar, maqol va matallar, milliy obrazlar,
tashbeh va talmehlarning qo‘llanishi, ularning poetik vazifasi va estetik ta’siri
o‘rganiladi. Shuningdek, kurs ishida xalqona badiiy uslubning o‘zbek dabiyotidagi
o‘rni, Iqbol Mirzo she’riyatida xalqona ifoda vositalarining ishlatilish xususiyatlari
4

"Buvim aytgan ertaklardan" she’rining xalqona badiiy uslubda yozilganligi
Ushbu she’rda shoir bolaligini eslab, buvisi aytgan ertaklar va hayot haqiqatlari
o‘rtasidagi bog‘liqlikni tasvirlaydi. She’r xalqona ruh va ohang bilan sug‘orilgan
bo‘lib, unda folklor ta’siri sezilarli. Xalqona ifoda vositalari :
I. Folklor motivlari va ertak ohangining qo‘llanilishi
 She’r butunlay xalq ertaklariga asoslangan bo‘lib, uning ritmi va
mazmuni ham xalq og‘zaki ijodiga mos keladi.
 She’rdagi ba’zi obrazlar xalq ertaklaridan kelib chiqqan:
Buvim aytar: “Qizim, otang albatta,
Mehmon bo‘lib kelar edi bu kecha.”
 Bu misralarda "yo‘qolgan ota" motifi ko‘rsatilgan bo‘lib, bu xalq
ertaklarida keng qo‘llaniladigan elementlardan biridir.
II. Xalqona didaktika va axloqiy o‘gitlar
 She’rda katta avlodning yosh avlodga bergan nasihatlari yaqqol aks
etadi:
Buvim aytar: “Qo‘lni ko‘kka cho‘zmagin,
O‘z qo‘lingdan kelariga ishongin.”
 Ushbu misralarda xalq og‘zaki ijodiga xos hayotiy tajribaga
asoslangan hikmatli so‘zlar bor.
III. Sodda til va xalqona obrazlar
 She’rda murakkab poetik ifodalardan ko‘ra, xalq orasida tushunarli
bo‘lgan oddiy, samimiy so‘zlar ishlatilgan.
13

Masalan, shoirning " Buvim aytgan ertaklardan" she’rida xalq donoligiga
asoslangan hikmatli so‘zlar uchraydi:
Buvim aytar: “Qo‘lni ko‘kka cho‘zmagin,
O‘z qo‘lingdan kelariga ishongin.”
Bu misralar orqali shoir xalq og‘zaki ijodi bilan bog‘liq hayotiy tajribani poetik
shaklda aks ettiradi.
Iqbol Mirzo she’rlari oson yodda qoladigan ohangdorlikka ega bo‘lib, xalq
qo‘shiqlariga xos melodik tuzilish seziladi. Bu uslub zamonaviy she’riyatda ham
o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Masalan, shoirning "Singlim" she’rida xalq
qo‘shiqlariga xos qo‘shma qofiyalash usuli qo‘llanilgan:
Singlim, sening o‘yinlaring gulday,
Sen kulganing bahor bo‘lib tuyular.
Bu she’riy ohang xalq orasida ommalashgan ohangdorlik bilan bog‘liq
bo‘lib, she’rlarni xalq qo‘shiqlari singari o‘qish va eshitish yoqimli qiladi. Bugungi
o‘zbek she’riyatida xalqona badiiy uslub faqat Iqbol Mirzo ijodida emas, balki
boshqa shoirlarning asarlarida ham faol davom etmoqda. Hozirgi zamonaviy
she’riyatda xalqona uslub quyidagi yo‘nalishlarda rivojlanmoqda:
1. Xalqona ruhdagi she’rlarning davom etishi
 Zamonaviy shoirlar xalqona ifodalar orqali bugungi jamiyat muammolarini
tasvirlashga harakat qilmoqdalar.
 Milliy madaniyat va qadriyatlar poetik talqinda aks ettirilmoqda.
Masalan, Zebo Mirzo , Jahongir Jo‘rayev , Xurshid Davron , Halima
Xudoyberdiyeva kabi shoirlar she’riyatida xalqona ifoda vositalari keng
qo‘llanilmoqda.
17

ta’sirchanligini oshiradi. Uning lirikasida xalq ruhiyati, ma’naviyati va qadriyatlari
aks etib, zamonaviy o‘zbek she’riyatining eng yorqin namunalaridan biriga
aylanadi.
15

Himoya 2025-yil _______ oyining ____ kuni soat_____ da T oshkent
amaliy fanlar universiteti O‘zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari himoyasi
yig‘ilishida o‘tkaziladi.
Manzil: Toshkent shahri Chilonzor tumani Gavhar ko‘chasi 1-uy
Kurs ishi 2025-yil ________oyining ___ kunida kafedraga topshirildi.
Kurs ishi bilan T oshkent amaliy fanlar universiteti O‘zbek tili va adabiyoti
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: Toshkent shahri Chilonzor tumani Gavhar ko‘chasi 1-uy
Yig‘ilish kotibi: _______________

Toshkent amaliy fanlar universiteti 3 -kurs ______ -guruh talabasi
_______________________________________________ ning
______________________________________________ mavzusida yozilgan kurs
ishiga
29

19. Shuhrat Rizayev . Zamonaviy o‘zbek poeziyasi rivojlanish tendensiyalari. –
Toshkent: Fan, 2016.
20. Tohir Malik . She’riyat va adabiy jarayon. – Toshkent: Sharq, 2018.
Kurs ishi T oshkent amaliy fanlar universiteti O‘zbek tili va adabiyoti
kafedrasida bajarilgan.
Ilmiy rahbar: _______________
28

she’riyati sodda, samimiy va xalqona ruh bilan sug‘orilgan bo‘lib, har bir o‘quvchi
uchun tushunarli va ta’sirchan bo‘lishi bilan ajralib turadi. Adabiyotshunoslikda
xalqona badiiy uslub deganda xalq og‘zaki ijodi an’analari bilan bog‘liq bo‘lgan
ifoda vositalari tushuniladi. Bu uslub, avvalo, xalqning dunyoqarashi, ma’naviyati
va hayotiy tajribalarini aks ettirgan poetik vositalar bilan tavsiflanadi. Ushbu
uslubning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:
 xalq maqol va matallari;
 xalqona tashbehu talmehlar;
 folklor obrazlari va timsollar;
 jonli xalq tilining she’riyatga kirib kelishi;
 xalqona ohang va ritm;
 hayotiylik va samimiylik.
Iqbol Mirzo she’riyatida xalqona uslub asosiy ifoda vositalaridan biri bo‘lib xizmat
qiladi. Uning she’rlarida xalq og‘zaki ijodi an’analari, xalq tili va milliy qadriyatlar
uyg‘unlashgan holda namoyon bo‘ladi. Shoir bu uslubdan foydalanish orqali o‘z
she’riyatini xalq ruhiyatiga yaqinlashtiradi va uni yanada ta’sirchan qiladi. Shoir
she’riyatida xalq maqollari va matallari o‘ziga xos badiiy vosita sifatida ishlatiladi.
Maqol va matallar xalq donishmandligining namunasi bo‘lib, Iqbol Mirzo ularni
she’riyatga mahorat bilan singdiradi. Masalan, shoirning “Buvim aytgan
ertaklardan” she’rida xalq og‘zaki ijodiga xos hikmatli so‘zlar uchraydi:
Buvim aytar: “Qo‘lni ko‘kka cho‘zmagin,
O‘z qo‘lingdan kelariga ishongin.” 3
Ushbu misralarda xalq og‘zaki ijodining ta’siri yaqqol seziladi. Xalqona
donishmandlik she’riy ifoda bilan uyg‘unlashgan bo‘lib, bu shoir she’riyatiga
hayotiylik baxsh etadi.
3
Yoqubjon Ismoilov . Xalq og‘zaki ijodi va zamonaviy she’riyat. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. 27-bet
9

Iqbol Mirzo she’riyati o‘zining sodda, jonli va ta’sirchan tili bilan ajralib
turadi. Shoir she’rlarida sun’iylikdan yiroq, xalq tiliga yaqin iboralardan
foydalanadi. Masalan, “Ona” she’rida:
Men ham tuproq bo‘laman, onajon,
Ostingdagi bag‘ring bilan qorishib.
Bu misralarda oddiy xalq tilidan foydalanish , ichki tug‘yonni tabiiy
ifodalash va samimiyat shoirning poetik mahoratini namoyon qiladi. Iqbol Mirzo
lirikasi xalqona badiiy uslubning yorqin namunasi hisoblanadi 5
. Uning she’rlari
xalq maqollari, tashbehu talmehlar, xalqona obraz va timsollar bilan boyitilgan.
Shoirning poetik dunyosida xalq og‘zaki ijodi unsurlari bilan zamonaviy she’riyat
uyg‘unlashgan bo‘lib, bu uning ijodini o‘quvchiga yanada yaqin qiladi. Uning
lirikasida xalqona ruh sezilib turadi va milliy o‘ziga xoslikni ifodalashga xizmat
qiladi. Mazkur bobda keltirilgan tahlillar asosida shunday xulosaga kelish mumkin:
Iqbol Mirzoning she’riyati o‘zbek xalqining ruhiy olamini, ma’naviyatini va estetik
qarashlarini ifodalovchi muhim manba hisoblanadi. Uning asarlari xalqona badiiy
uslub an’analari va zamonaviy she’riyat usullarini o‘z ichiga olgan holda, milliy
adabiyotimiz rivojiga katta hissa qo‘shgan.
1.2. Iqbol Mirzoning alohida she’rlarida xalqona badiiy uslub tahlili
Iqbol Mirzo she’riyatida xalqona badiiy uslubning o‘ziga xos ko‘rinishlari
turli she’rlarda yaqqol namoyon bo‘ladi. Shoir o‘z asarlarida xalqona tashbeh va
talmehlarni, maqol va matallarni, folklor timsollarini, xalq og‘zaki ijodi an’analari
bilan bog‘liq ohang va ritmni mohirona qo‘llaydi. Quyida uning ayrim mashhur
she’rlarida xalqona badiiy uslub qanday aks etganini batafsil tahlil qilamiz. 6
5
Jo‘rabek Otaboyev . Milliy she’riyat va badiiy tafakkur. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021. 49-bet
6
Matyoqub Qo‘shjonov. O‘zbek poeziyasi poetikasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2015. 55-bet
11

Tashbeh va talmeh xalqona badiiy uslubning ajralmas qismi bo‘lib, shoir
ularni mohirona ishlatadi. Masalan, “Ona” she’rida quyidagi ifodalarni uchratish
mumkin:
Senga osmon ham, yer ham sig‘inur,
Oy quyoshni bag‘ring bilan to‘ldirgan onam!
Bu misralarda osmon , yer , oy , quyosh kabi obrazlar xalq orasida keng
qo‘llaniladigan tashbeh va timsollar sifatida ishlatilgan. Shoir xalqona ifoda
vositalaridan foydalanib, ona siymosini ulug‘laydi.
Iqbol Mirzo she’riyatida xalqona obrazlar keng o‘rin egallagan. Masalan,
“Ko‘hna tuproq” she’rida xalq e’tiqodiga xos unsur – tuproq obraziga katta e’tibor
berilgan:
Ko‘hna tuproq, sening bag‘ring g‘am, hasrat,
Ne-ne orzular yotibdi unda.
Tuproq xalq uchun ona diyor , millat tarixi , ajdodlar ruhi bilan bog‘liq muqaddas
tushunchadir. Shoir bu obraz orqali xalqona ruhiyatni badiiy mujassamlashtiradi.
Iqbol Mirzo she’rlarining uslubi xalq qo‘shiqlari va dostonlari ohangiga
yaqin bo‘lib, ular oson yodda qoladi va mazmun jihatidan chuqur ta’sirchanlikka
ega. Shoirning ko‘plab she’rlari xalq qo‘shiqlariga mos keladigan melodik
tuzilishga ega. Masalan, “Singlim” she’rida bu jihat yaqqol seziladi:
Singlim, sening o‘yinlaring gulday,
Sen kulganing bahor bo‘lib tuyular. 4
Bu misralarda xalq qo‘shiqlariga xos qo‘shma qofiyalash , ohangdorlik va yengil
ritm kuzatiladi.
4
Rustamov A. O‘zbek adabiyotida xalqona obrazlar tizimi. – Toshkent: Fan, 2014. 78-bet
10

2.2. Xalqona badiiy uslub orqali milliy qadriyatlar va adabiy merosning aks
etishi
O‘zbek she’riyatida xalqona badiiy uslub nafaqat estetik vosita sifatida, balki
milliy qadriyatlar va adabiy merosni aks ettirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Bu
uslub orqali xalqning dunyoqarashi, urf-odatlari, qadriyatlari va tarixiy xotirasi
poetik tarzda ifodalanadi. Iqbol Mirzo ijodida ham xalqona badiiy uslub
an’analarga tayanib, zamonaviy ruh bilan uyg‘unlashgan holda namoyon bo‘ladi.
Xalqona uslub shoirning milliy qadriyatlarini o‘ziga xos shaklda yetkazishiga
xizmat qiladi. Iqbol Mirzo she’riyatida quyidagi asosiy milliy qadriyatlar xalqona
badiiy uslub yordamida tasvirlangan:
Ona Vatanga sadoqat
 Iqbol Mirzo vatanparvarlik ruhini xalqona obrazlar va ifoda vositalari orqali
beradi.
 Uning she’rlarida tuproq, ona, shamol, daryo kabi obrazlar orqali Vatan
muqaddasligi yuksak darajada tarannum etiladi. 10
Sen – yurakdan otilgan nido, Vatan,
Ko‘ksimdagi o‘chmas armon, dardimsan!
Ona va oilaga hurmat
 Ona siymosi o‘zbek xalqining eng ulug‘ qadriyatlaridan biridir.
 Shoir xalqona ifoda vositalari orqali onaning mehribonligi, fidoyiligi va
doimiy duo bilan yashashi haqida lirik satrlar yaratadi.
Ona, sening duoyingda quyosh bor,
Qorong‘ulik qoplamaydi hech aslo!
Ota-bobolar merosi va urf-odatlar
10
Iqbol Mirzo. Ona Vatan ohanglari. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2018. 43-bet
22

hamda shoirning badiiy yondashuvi tahlil qilinadi. Tadqiqot davomida xalqona
poetika unsurlarining zamonaviy she’riyatdagi davomiyligi va o‘zgarishlari ham
o‘rganiladi.
Kurs ishining obyekti . Ushbu kurs ishining obyekti Iqbol Mirzoning lirik
she’riyati hisoblanadi. Tadqiqot doirasida shoirning turli yillarda yozilgan she’rlari
tahlil qilinib, ulardagi xalqona badiiy uslub namoyon bo‘lishining poetik
xususiyatlari o‘rganiladi. Shuningdek, Iqbol Mirzo lirikasining xalqona uslub bilan
bog‘liqligi, xalq og‘zaki ijodi an’analari bilan uzviy aloqasi va uning zamonaviy
o‘zbek she’riyatidagi o‘rni tahlil qil a di.
Kurs ishining metodologik asosi . Ushbu kurs ishining metodologik asosi
adabiyotshunoslik va tilshunoslikning ilmiy-uslubiy tamoyillariga tayangan holda
belgilangan. Tadqiqot jarayonida quyidagi metodlardan foydalaniladi:
 Tahlil va talqin metodi – Iqbol Mirzo she’riyatidagi xalqona badiiy uslub
xususiyatlarini aniqlash va ularning poetik vazifasini tushuntirish uchun
qo‘llaniladi.
 Sistemali yondashuv – Shoirning lirik merosi xalqona badiiy uslub bilan
bog‘liq jihatlari asosida yaxlit tizim sifatida o‘rganiladi.
 Qiyosiy-tarixiy metod – Iqbol Mirzo lirikasidagi xalqona ifoda
vositalarining o‘zbek xalq og‘zaki ijodi va milliy she’riyat an’analari bilan
bog‘liqligini tahlil qilish uchun ishlatiladi.
 Struktur-semantik tahlil – Shoir she’rlarida xalqona obrazlar, maqol va
matallarning qo‘llanilishi, ularning semantik yuklamasi va badiiy-estetik
ahamiyatini aniqlash maqsadida qo‘llaniladi.
Ushbu metodologik asoslar tadqiqotning ilmiy ishonchliligini ta’minlash bilan
birga, Iqbol Mirzo lirikasida xalqona badiiy uslubning o‘ziga xos namoyon
bo‘lishini chuqur va mukammal tahlil qilishga yordam berdi.
Kurs ishining tuzilishi: Kirish, asosiy qism (2 bob, 4 bo‘lim), xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

"Ona" she’rining xalqona badiiy uslub nuqtayi nazaridan tahlili
“Ona” she’ri Iqbol Mirzoning eng ta’sirchan va xalq orasida mashhur bo‘lgan
she’rlaridan biri hisoblanadi. Shoir unda onaga bo‘lgan muhabbat, ehtirom va
fidoyilikni xalqona ruhda ifodalagan .
1. Xalqona timsollar va ramzlar
 Ona siymosi tuproq, yurt va muqaddaslik ramzi sifatida tasvirlangan:
Sen quyoshdan qaynoq, onajon,
Yer bag‘ridan bardavom!
 Ona quyoshga qiyoslangan bo‘lib, bu xalqona badiiy tafakkurga xos
tashbeh shaklidir.
 Tuproq esa ona va Vatan ramzi sifatida qo‘llangan. Bu timsol xalq
og‘zaki ijodida ham keng tarqalgan.
Xalq maqol va matallaridan foydalanish
 She’rda xalqona iboralar uchraydi, masalan:
Men ham tuproq bo‘laman, onajon,
Ostingdagi bag‘ring bilan qorishib.
 Bu misrada xalq orasida mashhur bo‘lgan "inson oxir-oqibat tuproqqa
qaytadi" degan falsafiy qarash aks etgan.
Xalqona ohang va sodda, ta’sirchan til
 She’r xalqona tilga yaqin bo‘lib, unda murakkab poetik
konstruksiyalar emas, sodda va samimiy iboralar ishlatilgan.
 She’rning ohangi xalq qo‘shiqlariga xos melodik tuzilishga ega.
12

II-BOB. Iqbol Mirzo lirikasi va zamonaviy o‘zbek she’riyatida xalqona
uslubning davomiyligi
O‘zbek adabiyotida xalqona badiiy uslub azaldan muhim o‘rin tutib kelgan.
Ushbu uslub o‘zbek xalqining ruhiy dunyosini, milliy qadriyatlarini va estetik
idealini aks ettirishning eng tabiiy vositalaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Iqbol
Mirzo zamonaviy she’riyatda xalqona uslubni ijodiy rivojlantirib, uni yangi
mazmun va shakllar bilan boyitgan shoirlardan biridir. Ushbu bobda Iqbol Mirzo
lirikasida xalqona uslub qanday namoyon bo‘layotgani va bu uslubning zamonaviy
o‘zbek she’riyatida qanday davom etayotganini tahlil qilamiz. Iqbol Mirzo
she’riyatida xalqona uslubning quyidagi jihatlari alohida ajralib turadi:
Shoir she’rlarida xalq ongida mustahkam o‘rin olgan obrazlardan foydalanadi.
Xalqona timsollar orqali milliy ruhni ifodalash usuli shoirning poetik uslubining
ajralmas qismiga aylangan. Masalan:
 Ona – muqaddaslik, mehr-oqibat, fidoyilik timsoli sifatida tasvirlanadi.
 Tuproq – Vatan va ajdodlar ruhi bilan bog‘liq timsol sifatida aks etadi.
 Quyosh va Oy – xalqona poetik tafakkurda umr, ezgulik va muhabbat ramzi
sifatida qo‘llaniladi.
Masalan, Iqbol Mirzoning " Ko‘hna tuproq" she’rida tuproq xalq tarixining guvohi
sifatida badiiy talqin etiladi:
Ne-ne orzular yotibdi unda,
Ne-ne yuraklar sinibdi unda…
Ushbu obraz xalq ongidagi tarixiy va falsafiy qarashlar bilan bog‘liq bo‘lib, shoir
uni o‘z she’riyatida chuqur ifodalaydi.
Xalq maqollari va matallari o‘zbek xalqining donishmandligini ifodalovchi
muhim vositalardan biridir. Iqbol Mirzo she’riyatida bunday iboralar asarning
umumiy mazmunini chuqurlashtirish va xalqona ruh bag‘ishlash uchun ishlatiladi.
16

 Vatan va milliy ruh – Vatanparvarlik va milliy g‘ururni aks ettiruvchi
she’rlarida xalqona ifoda vositalari keng qo‘llaniladi.
 Muhabbat va insoniy tuyg‘ular – Shoir lirikasida inson qalbining nozik
kechinmalari chuqur badiiylik bilan ifodalanadi.
 Falsafiy mushohadalar – Hayot, inson taqdiri va jamiyat haqidagi fikrlari
o‘ziga xos ramz va timsollar vositasida beriladi.
 Xalqona ruh va folklor an’analari – Iqbol Mirzo xalq og‘zaki ijodi
an’analaridan ta’sirlangan holda maqol va matallar, xalqona tashbehu
talmehlarni mohirlik bilan qo‘llaydi.
Shoir poetikasining asosiy xususiyatlari
 Xalqona badiiy uslubdan foydalanish – Iqbol Mirzo she’riyatida xalqona
iboralar, maqol va matallar, obrazlar va poetik vositalar keng qo‘llanadi.
 She’riy ohang va ritmning xalqona ohanglarga yaqinligi – Shoir
she’rlarining uslubi xalq qo‘shiqlari va dostonlari ohangiga mos kelishi bilan
ajralib turadi.
 Timsollar va ramzlarning badiiy vosita sifatida qo‘llanilishi – Shoir
asarlarida milliy obrazlar, tabiat manzaralari, xalqona timsollar poetik ifoda
vositasi sifatida ishlatiladi.
 O‘ziga xos poetik ohang va samimiylik – Iqbol Mirzo she’rlari o‘quvchi
qalbiga yaqin bo‘lib, samimiy va ta’sirchanligi bilan ajralib turadi.
Shoir zamonaviy o‘zbek she’riyatida o‘ziga xos ovozga ega bo‘lib, uning ijodi
xalqona an’analar va zamonaviy badiiy yondashuvlar sinteziga asoslanadi. U
o‘zbek adabiyotida xalqona ruhni saqlagan holda yangi badiiy shakllar yaratgan
ijodkorlardan biri sifatida e’tirof etiladi.
1.1. Iqbol Mirzo lirikasi va xalqona badiiy uslubning ko‘rinishlari
Iqbol Mirzo zamonaviy o‘zbek she’riyatining yetakchi vakillaridan biri bo‘lib,
uning ijodida xalqona badiiy uslub yorqin namoyon bo‘ladi. Shoir she’rlarida
xalqona obrazlar, maqollar, matallar, tashbehu talmehlar va milliy ramzlar orqali
xalqning ruhiy dunyosi, orzu-umidlari va hayot falsafasi aks ettiriladi. Uning
8

2. Xalqona tildan foydalanish tendensiyasi
 Zamonaviy shoirlar ortiqcha sun’iy badiiy ifodalar o‘rniga, xalq tiliga yaqin
so‘z va iboralarni ishlatishga intilmoqda.
 She’riyatda xalqona talaffuz va og‘zaki nutq unsurlari saqlanmoqda.
Masalan, Halima Xudoyberdiyevaning ba’zi she’rlarida xalqona og‘zaki nutqga
xos iboralar uchraydi:
Yomg‘ir yog‘di, yer yayradi,
Barcha yoqlar charaqladi…
Bu kabi misralar orqali xalq og‘zaki ijodi va zamonaviy she’riyat orasidagi
bog‘liqlik saqlanmoqda.
3. Zamonaviy poetik shaklda xalqona ifoda uslubining uyg‘unlashuvi
Bugungi kunda o‘zbek shoirlari xalqona ifoda vositalarini yangi poetik shakllarga
moslashtirib qo‘llashmoqda.
 Jahongir Jo‘rayev she’rlari zamonaviy falsafiy ifodalar bilan boyitilgan
bo‘lsa-da, xalqona uslub an’analarini o‘zida mujassam etadi.
 Zebo Mirzo she’riyatida xalqona lirika an’analari zamonaviy poetik tajriba
bilan uyg‘unlashgan.
Masalan, Zebo Mirzoning " Men baribir seniki " she’rida xalqona tashbeh va
obrazlar yaqqol namoyon bo‘ladi:
Mening yuragim – suv,
Ko‘zlaringni tushirgan quduq…
Bu kabi misralarda xalq orasida keng tarqalgan suv – yurak, quduq – sevgi
timsollari poetik jihatdan o‘ziga xos tarzda yangicha talqin etilgan.
Iqbol Mirzoning xalqona badiiy uslubdagi she’riyati zamonaviy o‘zbek
adabiyotida o‘ziga xos o‘rin tutadi va bu yo‘nalish boshqa zamonaviy shoirlar
18

Talabaning kurs ishida ko‘rarilgan muammo yuzasidan umumlashma ilmiy-
nazariy xulosalar chiqara
olganligi ________________________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________
Talabaning kurs ishini rasmiylashtirishi va ochiq himoya qilishi. Himoya
vaqtida talabaning mavzuni ilmiy nutq malakasi asosida izchil yorita berish
mahorati, uning axborot texnologiyalaridan to‘g‘ri va samarali foydalanganlik
darajasi_________________________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________
Ilmiy rahbar _____________________________
Kafеdra mudiri PhD B.R.Tojiboyev
31

I-BOB. Iqbol Mirzoning adabiy ijodidagi o‘ziga xoslik
Iqbol Mirzo (1956–2018) o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos o‘rin tutgan, ijodi
bilan zamonaviy o‘zbek she’riyatini yangi bosqichga ko‘tarish yo‘lida katta hissa
qo‘shgan shoirdir. U o‘z ijodida an’anaviy xalqona badiiy uslubni zamonaviy
poetik izlanishlar bilan uyg‘unlashtirib, she’riyatda yangi yondashuvlarni
yaratishga muvaffaq bo‘lgan. Iqbol Mirzo she’rlari xalq ruhiyatini va uning
ma’naviy ehtiyojlarini jonli ifodalashda muhim rol o‘ynaydi. Uning asarlarida
xalqona uslub, shuningdek, ma’naviyat va milliy qadriyatlar aks etgan bo‘lib, shoir
o‘z ijodi orqali o‘zbek she’riyatining rivojiga salmoqli hissa qo‘shgan. Iqbol Mirzo
o‘z ijodida xalqona badiiy uslubni qayta tiklashga, xalqning qadriyatlari va
an’analari bilan bog‘lanishga katta e’tibor bergan. Shoir xalq og‘zaki ijodi va
xalqona obrazlardan foydalanib, ular orqali zamonaviy she’riyatga yangi shakl va
mazmun kiritgan. Uning she’rlari o‘zida maqollar, xalq aqidalarini, xalq
qo‘shiqlarining ritmik elementlarini saqlab qolgan holda, zamonaviy badiiy ifoda
vositalari bilan boyitilgan. Bu uning asarlariga xalq bilan bog‘lanishning, uning
hissiyotlarini, dardini ifodalashning yangi shakllarini olib kirgan. Shoir o‘z
asarlarida milliy qadriyatlarni, ota-bobolar merosini, o‘zbek xalqining tarixiy va
madaniy o‘zligini aks ettirishga katta e’tibor bergan. Iqbol Mirzo she’rlarida ona,
yurt, muhabbat, erkinlik, farzandlar va Vatan kabi tushunchalar doimo o‘z aksini
topgan. U xalqning o‘zlikni, tarixini, madaniyatini anglashida, ma’naviy
qadriyatlarni saqlashda adabiyotning kuchli vosita ekanligini tan olgan. Uning
she’rlarida xalqning og‘ir kunlari, ziddiyatlari, shu bilan birga, uning orzulari va
umidlari ham mujassamlangan. Iqbol Mirzo nafaqat o‘z she’rlari bilan, balki
ijtimoiy faoliyati bilan ham adabiyotdagi o‘rnini mustahkamladi. Shoir zamonaviy
o‘zbek adabiyotida ijtimoiy masalalar ni yoritishda ham o‘ziga xos yondashuvni
tanlagan. U o‘z asarlarida nafaqat milliy, balki umumbashariy qadriyatlarni ilgari
surgan. Shoirning she’rlari ijtimoiy hayot, yoshlarning tarbiyasi, odamlar orasidagi
munosabatlar haqida chuqur fikrlarni ifodalagan. Iqbol Mirzo she’riyati o‘ziga xos
poetik va estetik xususiyatlarga ega. Uning she’rlari zamonaviy o‘zbek she’riyatida
yangi poetik shakllarning paydo bo‘lishiga imkon yaratdi. Shoir imjolar,
6

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Adabiyot har bir xalqning milliy va ma’naviy
boyligini aks ettiruvchi muhim hodisadir. Xalqona badiiy uslub esa xalqning ruhiy
dunyosi, tafakkuri va hayot falsafasini ifodalovchi vosita sifatida she’riyatda
alohida o‘rin tutadi. O‘zbek adabiyotida xalqona uslubdan foydalanish an’analari
uzoq tarixga ega bo‘lib, xalq og‘zaki ijodi namunalari, maqollar, matallar, xalq
qo‘shiqlari va dostonlar orqali shakllangan. Shu ma’noda, zamonaviy o‘zbek
she’riyatining yirik namoyandalaridan biri bo‘lgan Iqbol Mirzo lirikasi xalqona
badiiy uslubning yorqin ifodasidir. Iqbol Mirzoning she’rlari xalq ruhiyatini, milliy
qadriyatlarni, insoniy tuyg‘ularni chuqur aks ettirishi bilan ajralib turadi. Shoirning
asarlarida xalqona iboralar, ramzlar, tashbehu talmehlar, maqol va matallardan
foydalanish uning poetikasiga xos xususiyatlardan biridir. 1
Uning lirikasi o‘zbek
xalqining ichki kechinmalarini, hayotga, vatan, muhabbat va insoniylikka bo‘lgan
munosabatini yuksak badiiy mahorat bilan ifodalashga qaratilgan.
Mazkur ishda Iqbol Mirzo lirikasida xalqona badiiy uslubning o‘ziga xos
xususiyatlari tahlil qilinadi. Tadqiqotning maqsadi shoir she’riyatidagi xalqona
ifoda vositalarini aniqlash, ularning poetik vazifasini yoritish va xalq og‘zaki ijodi
bilan bog‘liqligini ko‘rsatishdan iboratdir. Shuningdek, shoir ijodining zamonaviy
o‘zbek she’riyatidagi o‘rnini belgilash ham tadqiqotning muhim vazifalaridan biri
hisoblanadi. Adabiyot millat ma’naviyatining asosiy ko‘zgusi bo‘lib, unda
xalqning ruhiy dunyosi, tarixiy tajribasi va milliy qadriyatlari o‘z aksini topadi.
Xalqona badiiy uslub esa o‘zbek she’riyatining ajralmas qismi bo‘lib, asrlar
davomida shakllangan og‘zaki ijod namunalariga asoslanadi. Ushbu uslub orqali
shoirlar xalqning ichki kechinmalari, dunyoqarashi va hayot falsafasini badiiy
ifoda etadilar. Zamonaviy o‘zbek adabiyotida xalqona badiiy uslubni o‘ziga xos
tarzda namoyon qilgan shoirlardan biri – Iqbol Mirzo. 2
Uning lirikasi milliy
qadriyatlar, xalqona iboralar, maqollar, tashbehu talmehlar va jonli xalq tili bilan
1
Iqbol Mirzo . She’rlar, dostonlar. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 2015. 19-bet
2
Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. 41-bet
3

Abdulla Oripov va Erkin Vohidov an’analari
 Iqbol Mirzo zamonaviy o‘zbek she’riyatining buyuk namoyandalari bo‘lgan
Abdulla Oripov va Erkin Vohidov singari xalqona lirika va zamonaviy
poetik uslubni uyg‘unlashtirgan.
 Ularning “Vatan” mavzusidagi she’rlari Iqbol Mirzo ijodida yangi
ko‘rinishda davom etgan.
Vatan – mening yuragimda izlaring,
Yelkasida tarixning og‘ir yuki!
Xalqona badiiy uslubning poetik xususiyatlari va ta’sirchanligi
Xalqona uslub Iqbol Mirzo she’riyatiga quyidagi jihatlar orqali kuchli badiiy ta’sir
bag‘ishlaydi:
Obrazlarning xalqona ifodasi – Tabiat tasvirlari va milliy timsollar orqali xalqning
hayot tarzi aks ettiriladi.
Qisqa, mazmunli satrlar – Xalq maqollari singari qisqa, ammo chuqur ma’noli
misralar uchraydi.
Tuyg‘ularning tabiiy ifodasi – Sun’iylikdan xoli, hayotiy va samimiy ifoda uslubi
qo‘llanadi.
Xalqona badiiy uslub Iqbol Mirzo she’riyatida milliy qadriyatlar va adabiy
merosni ifodalashda asosiy vositalardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Shoir Vatan, ona,
muhabbat, tarix va ota-bobolar merosini xalqona obrazlar, iboralar va she’riy
ohanglar orqali ifodalaydi. Xalqona uslub milliy she’riyatimizni jonlantiruvchi va
xalq ruhiyatiga yaqinlashtiruvchi asosiy omildir. Iqbol Mirzo o‘z she’riyatida
o‘zbek adabiy merosini davom ettirib, xalqona ohang va badiiy vositalar
yordamida zamonaviy she’riyatga yangicha ruh olib kirgan. Bu bo‘limda xalqona
badiiy uslubning milliy qadriyatlar va adabiy meros bilan bog‘liqligi tahlil qilindi.
Keyingi bo‘limlarda Iqbol Mirzo ijodidagi xalqona uslubning o‘ziga xos poetik
xususiyatlari batafsil ko‘rib chiqiladi.
24

tashbihlar, jonlantirish, badiiy o‘xshatish kabi poetik vositalar orqali o‘z fikrini
chuqur va ta’sirli ifodalashga muvaffaq bo‘lgan. Iqbol Mirzo she’riyati soddalik va
murakkablik, xalqona ifoda va badiiy chuqurlikni uyg‘unlashtirgan. U shuningdek,
adabiyotda yangi avlod shoirlarining paydo bo‘lishiga ilhom bergan, ularning
ijodida xalqqa, uning ma’naviyatiga, qadriyatlariga muhabbatning shakllanishiga
turtki bo‘lgan.
Iqbol Mirzo o‘zining ijodi va hayoti bilan xalqning ishonchini qozongan va
adabiyotda uning nomini mustahkamlagan. Shoirning she’rlari o‘ziga xos xalq
ohangiga ega bo‘lib, ularning sodda va tushunarli bo‘lishi odamlarni o‘ylantirgan
va ularga ruhiy ko‘mak bo‘lgan. Iqbol Mirzo o‘z she’rlari orqali har bir insonni,
ayniqsa yoshlarni o‘z maqsadlariga erishishga, Vatanga, xalqning boy madaniy
merosiga sadoqatli bo‘lishga undagan. Iqbol Mirzo o‘zbek adabiyotiga qo‘shgan
katta hissasi bilan o‘zbek she’riyatining rivojlanishida yangi bosqich yaratdi. U
xalqona badiiy uslubni zamonaviy she’riyatda yangilab, xalq va adabiyot
o‘rtasidagi aloqani mustahkamladi. U shuningdek, adabiy jarayonda milliylik,
soddalik va chuqurlik ni uyg‘unlashtirishning muvaffaqiyatli namunasi sifatida
ko‘riladi. Uning ijodi nafaqat o‘z davrining, balki kelajakdagi o‘zbek
she’riyatining yo‘nalishiga ta’sir ko‘rsatdi. Iqbol Mirzo o‘zining zamonaviy o‘zbek
she’riyatida xalqona uslubni, milliy qadriyatlarni va ma’naviyatni saqlagan holda,
adabiyotga yangi ma’nolar kiritgan shoirdir. Uning asarlari xalqning ko‘ngil
dunyosini aks ettirishda va o‘zbek she’riyatining rivojlanishida katta ahamiyatga
ega. Shoirning ijodi nafaqat adabiy jihatdan, balki ijtimoiy va madaniy jihatdan
ham o‘zining chuqur ta’sirini ko‘rsatgan.
Iqbol Mirzo zamonaviy o‘zbek she’riyatining yetuk vakillaridan biri bo‘lib,
uning ijodi chuqur ma’naviy va falsafiy mazmuni, xalqona ruhiyati bilan ajralib
turadi. Shoirning hayoti, adabiyotga kirib kelishi, ilk ijodiy izlanishlari hamda
she’riyatda erishgan yutuqlari o‘zbek adabiyotshunosligi nuqtayi nazaridan alohida
o‘rganilishi lozim. Shoir ijodida quyidagi mavzular yetakchilik qiladi:
7

X U L O S A
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi, o‘rganilganlik darajasining
aniqlanganligi_ ______________________________________________________
__________________________________________________________________
________________________________
Kurs ishining maqsad va vazifalari, tadqiq usullarining to‘g‘ri
belgilanganligi ______________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________
Kurs ishi mavzusiga oid daliliy materiallarning to‘planganligi, mavjud ilmiy
manbalarning qay darajada tahlil
qilinganligi_________ _____________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________
Kurs ishi mavzusi yuzasidan talabaning o‘z nuqtayi nazarini haqqoniy aks
ettira olganligi, ko‘tarilgan muammoni hal etishga ijodiy
yondashuvi________________________________________
______ ____________________________________________________________
____________________________________________
Talabaning kurs ishi mavzusini yozma madaniy nutq talablari asosida
chuqur ilmiy mushohada bilan izchillikda yoritib berganlik
darajasi________________________________________________
____________ ______________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________
30

O‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
Toshkent a maliy fanlar universtiteti
“O‘zbek tili va adabiyoti” yo‘nalishi
__________-guruh talabasi ____________ning
“O‘zbek adabiyoti” fanidan
“ Iqbol Mirzo lirikasida xalqona badiiy uslub ”
mavzusidagi
KURS ISHI
Himoyaga tavsiya etaman Ilmiy rahbar:___________
Kafedra mudiri:_________ O‘tanova. S
B.R.Tojiboyev
2025 ___”___ 2025 ___”___ʻʻ ʻʻ
TOSHKENT-2025
1

ko‘rsatgan. Xalqona badiiy uslubning asosi quyidagi og‘zaki ijod shakllariga borib
taqaladi: Maqollar va matallar – Hayotiy tajriba, xalq donoligini ifodalovchi qisqa
va ta’sirchan iboralar. Dostonlar va xalq qo‘shiqlari – Lirik va epik ohanglar,
ritmik tuzilish, obrazlar tizimi. Termalar va laparlar – Xalq hayotining turli
qirralarini aks ettiruvchi badiiy shakllar. Ertak va rivoyatlar – Xalq tasavvuridagi
ideal obrazlar, murakkab timsollar tizimi. Masalan, Alisher Navoiy va Bobur
she’riyatida xalq maqollari va og‘zaki ijod an’analari ko‘p uchrasa, XX asr
adabiyotida ham Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Halima Xudoyberdiyeva kabi
shoirlar o‘z she’rlarida xalqona uslubni faol qo‘llaganlar. 8
Xalqona badiiy uslub quyidagi badiiy vositalar orqali namoyon bo‘ladi:
Ona – mehr-muhabbat, vatan ramzi.
Tuproq – tarix, ajdodlar ruhi.
Yomg‘ir – poklik, yangilanish belgisi.
Quyosh va oy – ezgulik, yorug‘lik, sevgining timsoli.
Masalan, Iqbol Mirzoning she’rlarida "tuproq" ramzi ko‘p uchraydi:
Tuproq, sen aziz, sening bag‘ringda,
Ming yillar yotgan tarix izlari!
Bu obrazlar xalq tafakkuridagi qadriyatlarni badiiy ifodalash uchun ishlatiladi.
She’rlarga hayotiylik, samimiylik bag‘ishlaydi. Milliy ruh va xalq donoligini aks
ettiradi. Masalan, Iqbol Mirzoning ba’zi she’rlarida bevosita xalq maqollaridan
foydalanilgan:
Er yigitning so‘zi bir bo‘lsa gar,
Yor boshiga toj bo‘lgusi shart!
Adabiy tildan farqli o‘laroq, xalq orasida ishlatiladigan so‘zlar va iboralardan
foydalaniladi . O‘zbek adabiyotida bu uslubni Halima Xudoyberdiyeva, Xurshid
8
Nazar Eshonqul. Zamonaviy o‘zbek she’riyati: uslub va an’analar. – Toshkent: Akademnashr, 2020. 54-bet
20

ijodida ham davom etmoqda. Shoir o‘z she’rlarida xalq maqollari, folklor
timsollari va jonli xalq tilidan foydalangan. Xalqona ifoda vositalari bugungi
zamonaviy she’riyatda ham o‘z ahamiyatini saqlab qolmoqda. Halima
Xudoyberdiyeva, Zebo Mirzo, Jahongir Jo‘rayev kabi shoirlarning ijodida xalqona
ruh sezilarli. Zamonaviy o‘zbek she’riyatida xalqona uslub an’anaviy ifoda
shakllari bilan uyg‘unlashib rivojlanmoqda. Shu tariqa, Iqbol Mirzo lirikasi
zamonaviy o‘zbek she’riyatida xalqona badiiy uslubning davomiyligini ta’minlab
kelayotgan asosiy badiiy manbalardan biri bo‘lib qolmoqda. 7
2.1. Xalqona badiiy uslubning nazariy asoslari
Xalqona badiiy uslub adabiyotshunoslikda milliy madaniyat, xalqning
dunyoqarashi va an’analarining badiiy asarlarda o‘ziga xos tarzda aks etishini
anglatadi. Bu uslub o‘zbek adabiyotida qadimdan mavjud bo‘lib, xalq og‘zaki ijodi
an’analariga tayanadi va turli davrlarda shoirlar tomonidan yangicha shakl va
mazmunda rivojlantirilib kelgan. Ushbu bo‘limda xalqona badiiy uslubning nazariy
asoslarini quyidagi jihatlar bo‘yicha ko‘rib chiqamiz:
 Xalqona badiiy uslub tushunchasi va uning mohiyati
 Xalq og‘zaki ijodi va xalqona uslub o‘rtasidagi bog‘liqlik
 Xalqona uslubning badiiy vositalari
 Xalqona badiiy uslubning o‘zbek adabiyotidagi rivojlanish bosqichlari
Xalqona badiiy uslub – bu adabiy asarlarda xalq ijodi va milliy qadriyatlarga
asoslangan badiiy ifoda usulidir. Xalqning tili, dunyoqarashi va estetik didiga mos
keladi. Xalq og‘zaki ijodidagi obrazlar, iboralar, maqollar, matallar, qo‘shiq va
doston uslublaridan foydalanadi. She’riyatga o‘ziga xos ohangdorlik, tabiiylik va
samimiylik bag‘ishlaydi. O‘zbek xalqining tarixiy tajribasi va milliy o‘ziga
xosligini aks ettiradi. Xalqona badiiy uslubni qo‘llash orqali shoirlar xalq
tafakkurini, hissiyotlarini va orzu-umidlarini poetik shaklda yetkazadilar.
Xalqona uslub bevosita xalq og‘zaki ijodi bilan bog‘liq. O‘zbek xalqining
og‘zaki adabiyoti asrlar davomida shakllanib, yozma adabiyot rivojiga katta ta’sir
7
Abdulla Oripov . She’riyat va xalq ruhi. – Toshkent: Sharq, 2017. 64-bet
19

 O‘zbek xalqining qadimiy urf-odatlari, marosimlari va ma’naviy merosi
shoir she’rlarida tabiiy tarzda aks ettiriladi.
 Masalan, xalqona iboralar, marosimlar va urf-odatlar she’rlarga singdirilgan
bo‘lib, ular o‘ziga xos milliy ruh bag‘ishlaydi.
Buvim duolar qilib, qo‘llar ochgan,
Ota yo‘llar bo‘lsin deb rovon…
Mehr-muhabbat va samimiylik
 Shoir xalqona badiiy uslub orqali samimiy tuyg‘ularni yetkazishga intiladi.
 Qisqa, lekin ta’sirchan obrazlar orqali sevgi va insoniylik go‘zalligi
tasvirlanadi.
Sen mening yuragim – armonli, ezgin,
Lekin dunyoda eng beg‘ubor!
Adabiy merosning xalqona uslub orqali aks etishi
Xalqona badiiy uslub faqat milliy qadriyatlarni emas, balki buyuk o‘zbek
adabiyoti merosini ham aks ettiradi. Iqbol Mirzo o‘z she’riyatida:
Alisher Navoiy an’analari
 Navoiy ijodidagi xalqona badiiy uslub, xalq maqollari va tasavvufiy
mazmun Iqbol Mirzo she’rlarida ham ko‘zga tashlanadi.
 U Navoiyning “Vafosiz bo‘lding, ey mahbub” singari she’riy ohanglarini
zamonaviy ruhda ifodalaydi.
Bobur va Mashrab an’analari
 Bobur va Mashrab singari shoirlarning xalqona ohanglari, xalqona
so‘zlashuv tili va lirizmi Iqbol Mirzo she’rlarida ham davom etadi.
 Xususan, Mashrabning jozibali ohang va xalqona qofiyalardan foydalanish
uslubi shoir ijodida seziladi.
23

Davron, Abdulla Oripov kabi shoirlar qo‘llashgan. Masalan, xalqona talaffuzga
asoslangan misralar:
Bu dunyoda kimlar kelib ketmagan,
Qay bir g‘aming yurakni tilmagan…
Bu uslub she’rga tabiiylik va ta’sirchanlik beradi. She’rlarda xalq qo‘shiqlariga xos
ohang va qofiyalar qo‘llaniladi. Qisqa, ritmik satrlar xalqona uslubni kuchaytiradi.
Masalan, Iqbol Mirzoning she’rlarida xalq qo‘shiqlariga xos ohang yaqqol seziladi:
Singlim, sening ko‘zlaring – oyna,
Oynada men – so‘lganday go‘yo…
Xalqona badiiy uslubning o‘zbek adabiyotidagi rivojlanish bosqichlari
Xalq og‘zaki ijodi davri – O‘zbek folklorida xalqona badiiy uslub shakllandi
(maqollar, termalar, dostonlar).
XVI-XIX asr o‘zbek adabiyoti – Alisher Navoiy, Mashrab, Bobur, Nodira kabi
shoirlar xalqona uslubdan foydalandilar.
XX asr adabiyoti – Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Halima Xudoyberdiyeva
singari shoirlar xalqona uslubni yangi badiiy tajribalar bilan boyitdi.
XXI asr o‘zbek she’riyati – Iqbol Mirzo va Zebo Mirzo kabi zamonaviy shoirlar
xalqona uslubni yanada rivojlantirib, uni yangi mavzu va ifoda usullari bilan
boyitmoqda. 9
Xalqona badiiy uslub – o‘zbek she’riyatining ajralmas qismi bo‘lib, xalqning
tarixiy tajribasi va madaniyatini ifodalaydi. Bu uslub og‘zaki ijod an’analariga
asoslangan holda rivojlanib kelmoqda. Shoirlar xalq obrazlari, maqollari, qo‘shiq
ohanglari va jonli xalq tilidan foydalanib, xalqona uslubni saqlab kelmoqda. Iqbol
Mirzo she’riyatida xalqona uslubning yangi qirralari yaqqol namoyon bo‘lib,
zamonaviy o‘zbek she’riyatida davom etmoqda.
9
Turdimurod Jo‘rayev. O‘zbek poeziyasi va xalqona an’analar. – Toshkent: Fan, 2016. 37-bet
21

Mundarija:
Kirish……………………………………………………………….…3
I-BOB Iqbol Mirzoning adabiy ijodidagi o‘ziga xoslik ………………………..
1.1. Iqbol Mirzo lirikasi va xalqona badiiy uslubning ko‘rinishlari ……………….
1.2. Iqbol Mirzoning alohida she’rlarida xalqona badiiy uslub tahlili ……………...
II-BOB Iqbol Mirzo lirikasi va zamonaviy o‘zbek she’riyatida xalqona
uslubning davomiyligi …………………………………………………………..
2.1 Xalqona badiiy uslubning nazariy asoslari.… …………………………………...
2.2. Xalqona badiiy uslub orqali milliy qadriyatlar va adabiy merosning aks
etishi… …………………………………………………………………………….
Xulosa....................................................................................................
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………..
2

XULOSA
O‘zbek adabiyoti uzoq tarixga ega bo‘lib, xalqona badiiy uslub uning eng
muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Xalqona uslub poetik tafakkurimizda
milliy qadriyatlarni, urf-odatlarni, ma’naviy merosni aks ettirishda, shuningdek,
adabiyotning xalqga yaqin bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi. Iqbol Mirzo ijodi bu
jihatdan alohida ahamiyatga ega bo‘lib, uning she’rlari xalqona ruh, samimiyat va
25

tabiiylik bilan yo‘g‘rilgan. Iqbol Mirzo o‘zbek she’riyatining yorqin
namoyondalaridan biri bo‘lib, uning ijodi zamonaviy o‘zbek poeziyasida muhim
o‘rin tutadi. U xalqona badiiy uslubni o‘ziga xos tarzda yangilab, zamonaviy
she’riyatga yangi nafas kiritdi. Shoir o‘z she’rlari orqali milliy qadriyatlarni, Vatan
va ona yurtga bo‘lgan muhabbatni, insonning ichki dunyosini, uning ruhiy holatini,
ma’naviy izlanishlarini ifodalashga muvaffaq bo‘ldi. Iqbol Mirzo she’riyatidagi
soddalik va chuqurlik, xalqona tasvirlar va zamonaviy poetik yondashuvlar
uyg‘unligi uning ijodining asosiy xususiyatlaridan biridir. Shoir o‘z asarlarini
nafaqat badiiy san’at, balki xalqning og‘ir vaqtlari, orzulari va umidlarini aks
ettirish vositasi sifatida yaratgan. Uning she’rlari o‘zbek xalqining ruhiy
ehtiyojlarini qondirib, uni yangi avlodning ma’naviy rivojlanishiga turtki bo‘lgan.
Iqbol Mirzoning she’rlari milliy va xalqona g‘oyalarni zamonaviy badiiy vositalar
bilan birlashtirib, o‘zbek she’riyatining yangi bosqichiga olib keldi. Uning ijodi
xalqning ruhiyatini, tarixini va madaniyatini o‘ziga xos uslubda ifodalab,
adabiyotga yangi ma’no va ranglar kiritdi. Shoirning asarlari nafaqat badiiy
jihatdan, balki ijtimoiy va ma’naviy ahamiyatga ham ega bo‘lib, ular o‘zbek
she’riyatining kelajak rivoji uchun muhim asos bo‘ldi. Shu bilan birga, Iqbol
Mirzoning ijodi o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos o‘rin egallagan bo‘lib, uning
asarlari bugungi kunda ham adabiyotshunoslar va o‘quvchilar uchun muhim manba
bo‘lib xizmat qilmoqda. Uning she’rlari nafaqat zamonaviy, balki klassik o‘zbek
she’riyatining rivojlanishida ham muhim rol o‘ynadi va o‘ynashda davom etadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Iqbol Mirzo . She’rlar, dostonlar. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti, 2015.
2. Iqbol Mirzo. Ona Vatan ohanglari. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2018.
26

3. Nazar Eshonqul. Zamonaviy o‘zbek she’riyati: uslub va an’analar. – Toshkent:
Akademnashr, 2020.
4. Turdimurod Jo‘rayev. O‘zbek poeziyasi va xalqona an’analar. – Toshkent: Fan,
2016.
5. Abdulla Oripov . She’riyat va xalq ruhi. – Toshkent: Sharq, 2017.
6. Yoqubjon Ismoilov . Xalq og‘zaki ijodi va zamonaviy she’riyat. – Toshkent: Fan
va texnologiya, 2019.
7. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat,
2008.
8. Rustamov A. O‘zbek adabiyotida xalqona obrazlar tizimi. – Toshkent: Fan,
2014.
9. Matyoqub Qo‘shjonov. O‘zbek poeziyasi poetikasi. – Toshkent: O‘zbekiston,
2015.
10. Jo‘rabek Otaboyev . Milliy she’riyat va badiiy tafakkur. – Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2021.
11. Rahmon Qo‘chqor . Modernizm va xalqona she’riyat. – Toshkent:
Akademnashr, 2018.
12. Nizomiddin Mahmudov . O‘zbek tilining stilistik imkoniyatlari. – Toshkent: Fan
va texnologiya, 2017.
13. Shoislom Shomurodov . O‘zbek xalq maqollari poetikasi. – Toshkent:
Akademnashr, 2020.
14. O‘zbek adabiyoti tarixi . 6-jildlik. – Toshkent: Fan, 2005-2012.
15. Akademik S. G‘aniyeva . XX asr o‘zbek she’riyati poetikasi. – Toshkent: Yangi
asr avlodi, 2013.
16. To‘ra Mirzayev . Xalq og‘zaki ijodi va uning poetikasi. – Toshkent: Fan, 2010.
17. Yo‘ldosh Solijonov . O‘zbek poeziyasi va xalqona badiiy tafakkur. – Toshkent:
O‘zbekiston, 2019.
18. Boqijon To‘xliyev . She’riyatda xalqona obraz va timsollar. – Toshkent:
Akademnashr, 2022.
27

"Ko‘hna tuproq" she’rining xalqona badiiy uslubda yozilganligi
Bu she’rda shoir tuproq obrazini asosiy badiiy vosita sifatida ishlatgan. Tuproq
xalq og‘zaki ijodida ko‘p uchraydigan timsollardan biri bo‘lib, u Vatan, ona va
ajdodlar ramzi sifatida tasvirlanadi.
I. Tuproq ramzi orqali xalqona falsafiy yondashuv
 She’rda tuproq insonning ona yurt bilan bog‘liqligi, millat tarixi va
ajdodlar xotirasining timsoli sifatida berilgan:
Ko‘hna tuproq, sening bag‘ring g‘am, hasrat,
Ne-ne orzular yotibdi unda.
 Ushbu misrada tuproq – tarixning guvohi sifatida tasvirlanadi, bu esa
xalqona dunyoqarash bilan uyg‘unlashadi.
II. Xalqona so‘zlashuv tili va sodda uslub
 She’r xalq tili ruhiga mos yozilgan, unda sun’iylik yoki murakkab
poetik shakllar yo‘q.
 O‘zbek xalq she’riyatiga xos ixchamlik va aniq fikr berilgan.
III. Xalqona tasvir va ichki kechinmalar
 She’rda xalqning yerga, tuproqqa bo‘lgan hurmat-ehtiromi aks etadi.
 Shoir xalq orasida mavjud bo‘lgan “tuproqqa singish” , “ajdodlar
ruhi tuproqda ” degan qarashlarni poetik jihatdan yuksak ifodalagan.
Iqbol Mirzoning turli she’rlarida xalqona badiiy uslubning quyidagi asosiy
jihatlari namoyon bo‘ladi: Xalq maqol va matallari she’rga hikmatlilik va hayotiy
tajriba ruhini olib kiradi. Folklor obrazlari va ramzlar orqali milliy o‘ziga xoslik
saqlanadi. Xalqona tashbehu talmehlar she’rlarni yanada ta’sirchan va obrazli
qiladi. Xalqona ritm va ohang she’rning esda qolarli bo‘lishiga xizmat qiladi.
Oddiy, samimiy va tushunarli til she’rlarni o‘quvchilarga yaqinlashtiradi. Shoir
xalqona badiiy uslub vositalarini mohirona qo‘llash orqali o‘z she’riyatining
14

Купить