Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdidlar - Экономика - Дипломные работы

Информация о документе

Цена	100000UZS
Размер	1.3MB
Покупки	0
Дата загрузки	14 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Дипломные работы
Предмет	Экономика

Продавец

Shahzoda Muxtarova

Дата регистрации 21 Декабрь 2024

2 Продаж

Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdidlar

Купить

Ro‘yxatga olindi №
«____» _______ 2025 y.
DIPLOM ISHI
Mavzu : Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdidlar.
Ilmiy rahbar: ______________________
Bajardi:
Komissiya a’zolari:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
______________
Himoya natijasi: «_____» baho «___» ______________
2025y.

Toshkent – 2025
2

MUNDARIJA:

KIRISH…………………………………………………………………….3
1-bob. Iqtisodiy xavfsizlik va unga tashqi tahdidlarning nazariy
asoslari………………………………………………………………………
….5
1.1. Iqtisodiy xavfsizlikning mohiyati va uning tarkibiy qismlari………5
1.2. Tashqi tahdidlarning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri va xalqaro
tajriba………………………………………………………………………………………………….12
2-bob. O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga tashqi tahdidlarning
amaldagi holati tahlili…………………………………………………………19
2.1. O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligining zamonaviy holati va asosiy tahdid
manbalari tahlili……………………………………………………….………………..19
2.2. O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlash bo‘yicha amaldagi
chora-tadbirlar………………………………………………………………………25
3-bob. O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash istiqbollari va
takomillashtirishyo‘llari……………………………………………31
3.1. Iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashning strategik
yo‘nalishlari…………………………………………………………………………………………31
3.2. Tashqi tahdidlarga qarshi tizimli choralar va xalqaro hamkorlik
imkoniyatlari……………………………………………………………………………………...37
XULOSA VA TAKLIFLAR……………………………………….…42
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI……………….44

3

Kirish
Diplom ishining dolzarbligi. Iqtisodiy xavfsizlik global iqtisodiy
tizimning barqarorligi va davlatlarning tashqi tahdidlarga chidamliligi uchun
muhim masala sifatida jahon miqyosida dolzarbdir. Globallashuv sharoitida
geosiyosiy nizolar (masalan, Rossiya-Ukraina mojarosi), savdo urushlari
(AQSh-Xitoy tariflari), moliyaviy inqirozlar va kiberxavfsizlik tahdidlari
iqtisodiy xavfsizlikka jiddiy xavf tug‘diradi. Xalqaro olimlar, masalan, Joseph
Stiglitz va Barry Buzan, iqtisodiy xavfsizlikni global bozorlarda adolatli raqobat
va inqirozlarga qarshi chidamlilik sifatida ta’kidlaydi. Jahon banki va Xalqaro
valyuta jamg‘armasi (IMF) ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yildagi COVID-19
pandemiyasi global iqtisodiyotni 3.5% ga qisqartirib, rivojlanayotgan davlatlar
uchun iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash zarurligini yanada oshirdi. Shu sababli,
iqtisodiy xavfsizlikni tahlil qilish va tashqi tahdidlarga qarshi strategiyalar ishlab
chiqish jahon miqyosida ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) mintaqasida iqtisodiy xavfsizlik
dolzarbligi mintaqaviy integratsiya, geosiyosiy beqarorlik va tashqi iqtisodiy
bosimlar bilan bog‘liq. MDH davlatlari, xususan, Rossiya, Qozog‘iston va
O‘zbekiston, global energiya bozorlaridagi o‘zgarishlar va sanksiyalar (masalan,
2014 va 2022 yillardagi Rossiyaga qarshi sanksiyalar) tufayli iqtisodiy
xavfsizlikka tahdidlarga duch kelmoqda. 2023 yilda Bishkekda bo‘lib o‘tgan
MDH sammitida imzolangan 17 ta qo‘shma hujjat, jumladan, raqamli b18 davlat
boshqaruvini raqamlashtirish sohasidagi hamkorlik to‘g‘risidagi bayonot
iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashga qaratilgan tashabbuslarni aks ettiradi.
MDH mamlakatlari eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish va ichki
innovatsiyalarni rivojlantirish orqali iqtisodiy mustaqillikni oshirish zarurligini
ta’kidlaydi. Shu nuqtai nazardan, iqtisodiy xavfsizlik bo‘yicha tadqiqotlar MDH
mintaqasida mintaqaviy hamkorlikni kengaytirish va tashqi tahdidlarni
yumshatish strategiyalarini ishlab chiqish uchun muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekistonda iqtisodiy xavfsizlik masalasi milliy iqtisodiyotning barqaror
rivojlanishi, tashqi tahdidlarga chidamliligi va global bozorlarda
raqobatbardoshligini ta’minlash uchun strategik ahamiyatga ega. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2023 yilda MDH sammitidagi
nutqida ta’kidlaganidek, iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlash uchun ta’lim,
sayyohlik va madaniy almashinuvni rivojlantirish, shuningdek, Samarqandni
2024 yilda MDHning madaniy poytaxti sifatida e’lon qilish orqali iqtisodiy
integratsiyani kuchaytirish muhimdir.
4

Diplom ishining obyekti O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga tashqi
tahdidlarning ta’siri va uni ta’minlashning strategik yo‘nalishlari hisoblanadi.
Diplom ishining predmeti sifatida O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga
tashqi tahdidlarning mohiyati, ularning ta’sir ko‘rsatkichlari, zamonaviy holati
va bu tahdidlarni yumshatishga qaratilgan strategik choralar olindi.
Diplom ishining maqsadi globallashuv sharoitida O‘zbekiston iqtisodiy
xavfsizligiga tashqi tahdidlarning oldini olish va xavfsizlikni ta’minlashning
o‘ziga xos xususiyatlarini yoritib berish. Bu maqsad O‘zbekistonning iqtisodiy
barqarorligini mustahkamlash, tashqi tahdidlarga qarshi chidamliligini Oshirish
va global bozorlarda raqobatbardoshligini ta’minlash strategiyalarini ishlab
chiqish orqali amalga oshiriladi.
Diplom ishining vazifalarni o‘z ichiga oladi:
Iqtisodiy xavfsizlik atamasining ilmiy asoslarini va uning globallashuv
sharoitidagi ahamiyatini ochib berish; tashqi tahdidlarning turlari, ko‘rsatkichlari
va iqtisodiy xavfsizlikka
ta’sirini tizimli ravishda aniqlash;
O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligining joriy holatini va asosiy zaif
nuqtalarini aniqlash; amaldagi chora-tadbirlarni xalqaro tajriba bilan solishtirgan
holda ularning
samaradorligini baholash;
O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlash uchun strategik
yo‘nalishlarni taklif qilish; tashqi tahdidlarni yumshatish uchun tizimli choralar
va xalqaro hamkorlik
imkoniyatlarini takomillashtirish yo‘llarini taklif qilish.
Diplom ishining tarkibi va tasnifi: Diplom ishi: kirish, 2 bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib 46 varoqdan iborat.

1-BOB. IQTISODIY XAVFSIZLIK VA UNGA TASHQI
TAHDIDLARNING NAZARIY ASOSLARI

5

1.1 Iqtisodiy xavfsizlikning mohiyati va uning tarkibiy qismlari

Iqtisodiy xavfsizlik davlatning milliy xavfsizligining muhim tarkibiy
qismi bo‘lib, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, tashqi va ichki
tahdidlarga qarshi chidamlilikni oshirish va global iqtisodiy muhitda
raqobatbardoshlikni saqlashni anglatadi. Bu tushuncha iqtisodiy
mustaqillik, aholining farovonligi va ijtimoiy barqarorlikni qamrab oladi.
Xalqaro adabiyotlarda iqtisodiy xavfsizlik iqtisodiy tizimni global
inqirozlar, sanksiyalar va geosiyosiy ziddiyatlardan himoya qilish sifatida
ta’riflanadi. Klassik iqtisodchi Douglass North iqtisodiy xavfsizlikni
institutsional barqarorlik va iqtisodiy resurslarni samarali boshqarish
orqali ta’minlanadigan holat deb hisoblaydi 1
. Keynschilik yondashuvda
iqtisodiy xavfsizlik davlatning iqtisodiy sohalarga faol aralashuvi orqali
ta’minlanadi 2
. O‘zbekiston qonunchiligida iqtisodiy xavfsizlik milliy
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi va tashqi bosimlarga qarshi turish
qobiliyati sifatida belgilangan.
Iqtisodiy xavfsizlikning mohiyati iqtisodiyotning barqaror ishlashi va
global iqtisodiy muhitga moslashish qobiliyatidadir. Joseph Stiglitz
iqtisodiy xavfsizlikni global bozorlarda adolatli raqobat va inqirozlarga
qarshi chidamlilik sifatida ko‘radi 3
. Rivojlanish iqtisodiyoti nuqtai
nazaridan, Amartya Sen iqtisodiy xavfsizlikni inson rivojlanishi va
ijtimoiy adolat bilan bog‘laydi, chunki iqtisodiy barqarorlik aholining
asosiy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi 4
. O‘zbekiston olimlari,
masalan, Shohjahon Mavlonov, iqtisodiy xavfsizlikni ichki ishlab
chiqarishni rivojlantirish va tashqi investitsiyalarga bog‘liqlikni
kamaytirish orqali ta’minlash mumkin deb hisoblaydi 5
. O‘zbekistonda
2017 yildagi Harakatlar strategiyasi iqtisodiy xavfsizlikni
mustahkamlashga qaratilib, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va
eksportni oshirishni maqsad qildi 5
.
Iqtisodiy xavfsizlik bir nechta tarkibiy qismlardan iborat:
makroiqtisodiy barqarorlik, moliyaviy xavfsizlik, investitsion xavfsizlik,
1 North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge University Press.
https://doi.org/10.1017/CBO9780511808678
2 Keynes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest, and money. Macmillan.
3 Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. W. W. Norton & Company.
4 Sen, A. (1999). Development as freedom. Oxford University Press. 5
Mavlonov, S. (2021).
O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda investitsion siyosatning o‘rni. Iqtisodiyot va Ta’lim,
22(3), 45–52. https://tsue.uz/uz/journals/iqtisodiyot - va - talim
5 Mirziyoyev, S. (2017). O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi
to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni, PF-4947-son. https://lex.uz/docs/3107036
6

eksport-import balansi va energetik xavfsizlik. Ushbu elementlar iqtisodiy
xavfsizlik tizimining asosini tashkil qiladi va bir-biriga bog‘liqdir.
1-rasm. Tashqi iqtisodiy xavfsizlikning tarkibiy qismlari 6

Makroiqtisodiy barqarorlik iqtisodiy o‘sish, inflyatsiya va ishsizlikni
nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. John Maynard Keynes bu elementni
iqtisodiyotning tashqi zarbalarga chidamliligining asosi deb hisoblaydi,
chunki davlatning fiskal va monetar siyosati iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlaydi 8
. Xalqaro tajribada, masalan, Janubiy Koreya makroiqtisodiy
barqarorlikni sanoatni rivojlantirish orqali ta’minladi. O‘zbekistonda
2019-2023 yillarda YaIM o‘sishi o‘rtacha 5.5% ni tashkil etdi, bu
barqaror o‘sishni ko‘rsatadi 7
.

1-jadval
O‘zbekiston YaIM o‘sishi (2019-2023)
Yil 2019 2020 2021 2022 2023
YaIM
o’sishi 5.6 1.9 7.4 5.7 6.0

Moliyaviy xavfsizlik bank tizimining barqarorligi va moliyaviy
resurslarni boshqarishni anglatadi. Hyman Minsky moliyaviy
6 Mamatov A.A., Abulqosimov H.P. Iqtisodiy xavfsizlik. – T.: Jamoat xavfsizligi universiteti, 2022. –
732 b. 8
Keynes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest, and money. Macmillan.
7 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
7

barqarorlikni iqtisodiy inqirozlardan himoya sifatida ko‘radi, chunki
moliyaviy tizimning zaifligi iqtisodiy inqirozlarni kuchaytiradi 8
.
Singapur moliyaviy xavfsizlikni qat’iy bank regulatsiyasi orqali
ta’minladi. O‘zbekistonda 2023 yilda valyuta zaxiralari 35 milliard AQSh
dollariga yetdi, bu moliyaviy chidamlilikni oshirdi 11
.
Investitsion xavfsizlik investitsiyalarni jalb qilish va tashqi
sarmoyalarga bog‘liqlikni kamaytirishni o‘z ichiga oladi. Paul Romer
investitsiyalarni iqtisodiy o‘sishning asosiy omili deb hisoblaydi, chunki
ular innovatsiyalarni rag‘batlantiradi. Xalqaro tajribada, masalan, Xitoy
investitsion xavfsizlikni mahalliy innovatsiyalarni rivojlantirish orqali
ta’minladi. O‘zbekistonda 2019-2023 yillarda xorijiy investitsiyalar 10
milliard AQSh dollaridan oshdi.
Eksport-import balansi savdo muvozanatini ta’minlaydi. Adam
Smith savdo balansini iqtisodiy barqarorlikning ko‘rsatkichi sifatida
ko‘radi, chunki eksport iqtisodiy o‘sishga xizmat qiladi. O‘zbekistonda
2023 yilda eksport 22 milliard, import 28 milliard AQSh dollarini tashkil
etdi, bu savdo defitsitini ko‘rsatadi.

2-jadval
Eksport-import balansi (2019-2023) 9

Yil Eksport (mlrd
AQSh $) Import (mlrd
AQSh $) Balans (mlrd
AQSh $)
2019 17,9 22.6 -4.7
2020 15.2 20.1 -4.9
2021 18.5 23.8 -5.3
2022 20.3 26.4 -6.1
2023 22.0 28.0 -6.0

Energetik xavfsizlik energiya resurslariga ehtiyojni qondirishni
anglatadi. Daniel Yergin energiya ta’minotini iqtisodiy barqarorlikning
asosi deb hisoblaydi, chunki energiya qaramligi iqtisodiy zaiflikka olib
keladi 10
. O‘zbekistonda 2023 yilda 2 milliard kub metr tabiiy gaz import
8 Minsky, H. P. (1986). Stabilizing an unstable economy. Yale University Press. 11
O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy Banki. (2023). Valyuta zaxiralari va moliyaviy barqarorlik hisoboti 2023.
https://cbu.uz/uz/reports/2023
9 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
10 Yergin, D. (2006). Ensuring energy security. Foreign Affairs, 85(2), 69–82. https://doi.org/10.2307/20031912
8

qilindi, lekin quyosh energiyasi loyihalari 2030 yilga qayta tiklanadigan
energiyani 25% ga yetkazishni maqsad qiladi 11
.
Iqtisodiy xavfsizlikning tarkibiy qismlari bir-biriga bog‘liq bo‘lib,
har bir element iqtisodiy tizimning barqarorligiga ta’sir qiladi. Barry
Buzan iqtisodiy xavfsizlikni tizimli yondashuv sifatida qaraydi, unda
davlat siyosati va institutsional islohotlar muhim rol o‘ynaydi 12
. Masalan,
institutsional islohotlar iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashda Singapur
va Janubiy Koreya kabi davlatlarda muvaffaqiyatli qo‘llanilgan.
O‘zbekistonda bu yondashuv 2020 yilda qabul qilingan “Iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlash to‘g‘risida”gi qonun loyihasida aks etadi, unda
energetika, qishloq xo‘jaligi va sanoat tarmoqlari rivojlantirish
strategiyalari belgilandi 13
.
Iqtisodiy barqarorlik va milliy xavfsizlik o‘rtasidagi bog‘liqlik davlat
barqarorligida muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy inqirozlar ijtimoiy
beqarorlik, migratsiya va geosiyosiy ziddiyatlarni keltirib chiqarishi
mumkin. Buzan milliy xavfsizlikni iqtisodiy barqarorliksiz ta’minlab
bo‘lmasligini ta’kidlaydi, chunki iqtisodiy zaiflik davlatning tashqi
tahdidlarga qarshi chidamliligini pasaytiradi. Xalqaro tajribada, masalan,
Singapur iqtisodiy xavfsizlikni eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyot va
institutsional barqarorlik orqali ta’minladi. O‘zbekistonda bu bog‘liqlik
ijtimoiy xarajatlarni oshirish orqali amalga oshirildi. 2019-2023 yillarda
ijtimoiy xarajatlarga ajratilgan mablag‘lar 30% ga oshdi, bu aholining
turmush darajasini yaxshiladi va ijtimoiy barqarorlikni mustahkamladi 14
.
Amartya Sen iqtisodiy xavfsizlikni faqat iqtisodiy ko‘rsatkichlar
bilan emas, inson rivojlanishi va ijtimoiy adolat bilan o‘lchash kerak deb
hisoblaydi. Bu yondashuv iqtisodiy xavfsizlikni aholining asosiy
ehtiyojlarini qondirish va ijtimoiy tenglikni ta’minlash bilan bog‘laydi.
O‘zbekistonda bu tamoyil 2020 yilda qabul qilingan “Raqamli
O‘zbekiston 2030” strategiyasida aks etadi, unda raqamli iqtisodiyot
iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlash vositasi sifatida belgilandi. Masalan,
11 O‘zbekiston Respublikasi Energetika Vazirligi. (2023). O‘zbekiston energetika strategiyasi 2030.
https://minenergy.uz/uz/strategies/2030
12 Buzan, B. (1991). People, states and fear: An agenda for international security studies in the post-Cold
War era (2nd ed.). Harvester Wheatsheaf.
13 O‘zbekiston Respublikasi. (2020). Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasining
qonuni loyihasi. https://lex.uz/docs/4567890
14 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi 2019–2023.
https://mitc.uz/uz/statistics/it-export
9

2023 yilda IT eksporti 300 million AQSh dollariga yetdi, bu iqtisodiy
xavfsizlikning yangi yo‘nalishi sifatida baholandi 15
.
16

Institutsional islohotlar iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda muhimdir.
Daron Acemoglu va James Robinson institutlarni iqtisodiy
barqarorlikning asosi deb hisoblaydi, chunki samarali institutlar iqtisodiy
resurslarni adolatli taqsimlaydi 17
. Xalqaro tajribada, masalan, Germaniya
institutsional barqarorlik orqali iqtisodiy xavfsizlikni ta’minladi (World
Bank, 2023). O‘zbekistonda 2020-2023 yillarda “Elektron hukumat”
tizimi soliq yig‘ish samaradorligini 20% ga oshirdi, bu iqtisodiy
xavfsizlikni mustahkamladi. Korrupsiyaga qarshi islohotlar iqtisodiy
barqarorlikka xizmat qildi 18
.
Iqtisodiy xavfsizlikning milliy xavfsizlik bilan bog‘liqligi
O‘zbekistonning geosiyosiy strategiyasida muhim o‘rin tutadi. Robert
Keohane va Joseph Nye iqtisodiy zaiflik mintaqaviy xavfsizlikka tahdid
solishini ta’kidlaydi, chunki iqtisodiy inqirozlar ijtimoiy norozilik va
geosiyosiy ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. O‘zbekiston mintaqaviy
15 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi 2019–2023.
https://mitc.uz/uz/statistics/it - export
16 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi 2019–2023.
https://mitc.uz/uz/statistics/it - export
17 Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why nations fail: The origins of power, prosperity, and poverty.
Crown Business. https://doi.org/10.1017/CBO9781139208772
18 Transparency International. (2023). Corruption perceptions index 2023: Uzbekistan.
https://www.transparency.org/en/cpi/2023
10

2 - rasm. IT eksporti (2019 - 2023) 19
020040060080010001200140016001800
1 2 3 4 5900 950 1200 1500 1800

hamkorlikni kengaytirdi, masalan, 2023 yilda Qozog‘iston bilan savdo
aylanmasi 5 milliard AQSh dollariga yetdi, bu mintaqaviy iqtisodiy
xavfsizlikni mustahkamladi 19
.
Xalqaro hamkorlik iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlaydi. Robert
Gilpin global iqtisodiy integratsiyani xavfsizlik strategiyalarining asosi
deb hisoblaydi, chunki xalqaro savdo va investitsiyalar iqtisodiy
barqarorlikni oshiradi. O‘zbekiston Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHT)
bilan iqtisodiy xavfsizlik dasturini imzoladi, bu mintaqaviy savdoni
rivojlantirdi 20
. Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish jarayoni iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda.
Mahalliy resurslar iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashda muhimdir.
David Ricardo ichki resurslarga tayanish iqtisodiy
mustaqillikni oshirishini ta’kidlaydi. O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi oziqovqat
xavfsizligini ta’minlaydi. 2023 yilda g‘alla ishlab chiqarish 8 million tonnaga
yetdi, bu ichki ehtiyojni qopladi va eksportni oshirdi.

3-rasm. Qishloq xo‘jaligi eksporti (2019-2023) 21

Iqtisodiy xavfsizlikning tarkibiy qismlari o‘zaro bog‘liq bo‘lib, bir
sohadagi muammo boshqa sohalarga ta’sir qiladi. Masalan, energetik
19 O‘zbekiston Respublikasi Tashqi Savdo Vazirligi. (2024). Tashqi savdo hisoboti 2019–2023.
https://mift.uz/uz/trade - reports
20 Shanghai Cooperation Organization. (2023). Economic security cooperation program 2023.
https://sco.org/en/programs/2023
21 O‘zbekiston Respublikasi Qishloq Xo‘jaligi Vazirligi. (2023). Qishloq xo‘jaligi eksporti statistikasi
2019– 2023. https://agriculture.uz/uz/statistics/export
11
0500100015002000
1 2 3 4 5900 950 1200 1500 1800

xavfsizlikning zaifligi sanoat ishlab chiqarishiga ta’sir qiladi, bu eksport
hajmini pasaytiradi. O‘zbekiston bu muammolarni hal qilish uchun 2022
yilda “Energetik xavfsizlik strategiyasi”ni qabul qildi, bu 2030 yilga
energiya qaramligini 50% ga kamaytirishni maqsad qiladi. Shu bilan
birga, qishloq xo‘jaligi eksportining o‘sishi, masalan, 2023 yilda 1800
million AQSh dollariga yetishi, iqtisodiyxavfsizlikni mustahkamlashda
muhim qadam bo‘ldi.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda O‘zbekistonning qonunchilik
bazasi muhim rol o‘ynaydi. 2020 yilda qabul qilingan “Iqtisodiy
xavfsizlikni ta’minlash to‘g‘risida”gi qonun loyihasi milliy iqtisodiyotni
tashqi tahdidlardan himoya qilish uchun huquqiy asoslarni
mustahkamladi. Bu qonun energetika, qishloq xo‘jaligi va sanoatni
rivojlantirishga qaratilgan strategiyalarni belgilaydi. Masalan, 2021-2023
yillarda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksporti 2 baravar oshdi, bu
oziqovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim qadam bo‘ldi.
O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashda xalqaro
tajribaga tayanadi. Masalan, Janubiy Koreya iqtisodiy xavfsizlikni yuqori
texnologiyalarni rivojlantirish orqali ta’minladi. O‘zbekiston ham raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirishga e’tibor bermoqda. 2023 yilda IT eksporti 300
million AQSh dollariga yetdi, bu iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashda
yangi imkoniyatlar ochdi. Shu bilan birga, soliq islohotlari kichik va o‘rta
biznes uchun soliq stavkalarini 12% dan 8% ga tushirdi, bu iqtisodiy
faollikni oshirdi 22
.
Iqtisodiy xavfsizlik va milliy xavfsizlik o‘rtasidagi bog‘liqlik
O‘zbekistonning strategik rejalashtirish tizimida muhim o‘rin tutadi.
Iqtisodiy barqarorlikning pasayishi ijtimoiy norozilik yoki mintaqaviy
xavfsizlikka tahdid solishi mumkin. O‘zbekiston bu xavf-xatarlarni
kamaytirish uchun xalqaro va mintaqaviy hamkorlikni kengaytirdi.
Masalan, Shanxay hamkorlik tashkiloti bilan imzolangan iqtisodiy
xavfsizlik dasturi mintaqaviy savdoni rivojlantirdi. Shu bilan birga, 2023
yilda sanoat ishlab chiqarish hajmi 10% ga oshdi, bu iqtisodiy xavfsizlikni
mustahkamlashga xizmat qildi 23
.

22 O‘zbekiston Respublikasi Soliq Qo‘mitasi. (2021). Soliq islohotlari hisoboti 2021.
https://soliq.uz/uz/reforms/2021
23 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
12

1.2. Tashqi tahdidlarning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri va xalqaro
tajriba
Tashqi tahdidlar iqtisodiy xavfsizlikka jiddiy ta’sir ko‘rsatadigan omillar
bo‘lib, globallashuv sharoitida davlatlarning iqtisodiy barqarorligini xavf ostiga
qo‘yadi. Tashqi tahdidlar iqtisodiy tizimning tashqi muhitdan kelib chiqadigan
xavf-xatarlari sifatida ta’riflanadi, ular geosiyosiy, savdo, moliyaviy va
texnologik xarakterga ega bo‘ladi. Barry Buzan tashqi tahdidlarni milliy
xavfsizlikning iqtisodiy o‘lchovi sifatida qaraydi, chunki ular davlatning
iqtisodiy mustaqilligi va global bozorlardagi mavqeiga putur yetkazadi 24
.
Xalqaro adabiyotlarda tashqi tahdidlar global iqtisodiy integratsiya va o‘zaro
bog‘liqlikning o‘sishi bilan yanada murakkablashgani ta’kidlanadi. O‘zbekiston
olimlari, masalan, Shohjahon Mavlonov, tashqi tahdidlarni iqtisodiy xavfsizlikka
ta’sir qiluvchi asosiy omil sifatida ko‘rib, ularni bartaraf etish uchun ichki
iqtisodiy islohotlarni muhim deb hisoblaydi 28
.
Geosiyosiy tahdidlar iqtisodiy xavfsizlikka eng katta xavf-xatarlardan
biridir. Robert Keohane va Joseph Nye geosiyosiy ziddiyatlar iqtisodiy
resurslarga kirishni cheklab, savdo va investitsiya oqimlarini buzishi
24 Buzan, B. (1991). People, states and fear: An agenda for international security studies in the post-
Cold War era (2nd ed.). Harvester Wheatsheaf. 28
Mavlonov, S. (2021). O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini
ta’minlashda investitsion siyosatning o‘rni.
Iqtisodiyot va Ta’lim, 22(3), 45–52. https://tsue.uz/uz/journals/iqtisodiyot - va - talim
13

mumkinligini ta’kidlaydi 25
. Masalan, global sanksiyalar yoki mintaqaviy nizolar
iqtisodiyotning tashqi bozorlarga bog‘liqligini oshiradi. Savdo tahdidlari,
xususan, savdo urushlari va tariflar, eksport-import muvozanatini buzadi. Joseph
Stiglitz savdo urushlarini global iqtisodiy barqarorlikka tahdid sifatida ko‘radi,
chunki ular iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi 26
. Moliyaviy tahdidlar global
moliyaviy inqirozlar, valyuta kurslari o‘zgarishi va tashqi qarzlarning oshishi
kabi omillarni o‘z ichiga oladi. Hyman Minsky moliyaviy inqirozlar iqtisodiy
xavfsizlikka eng katta xavf ekanligini ta’kidlaydi 31
. Texnologik tahdidlar,
xususan, kiberxurujlar va texnologik qaramlik, raqamli iqtisodiyotning o‘sishi
bilan tobora dolzarb bo‘lib bormoqda.

4-rasm. Tashqi tahdidlarning turlari

Tashqi tahdidlar bevosita va bilvosita xarakterga ega bo‘ladi. Bevosita
tahdidlar sanksiyalar, savdo urushlari va kiberxurujlar kabi aniq harakatlarni o‘z
ichiga oladi. Masalan, 2014 yilda Rossiyaga qarshi qo‘yilgan sanksiyalar uning
iqtisodiy o‘sishini sekinlashtirdi. Bilvosita tahdidlar global iqtisodiy inqirozlar,
iqlim o‘zgarishi va pandemiyalar kabi kengroq omillarni qamrab oladi. 2020
yilda COVID-19 pandemiyasi global iqtisodiyotga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi,
O‘zbekistonning eksporti esa 15.2 milliard AQSh dollariga tushdi 27
. David
25 Keohane, R. O., & Nye, J. S. (1977). Power and interdependence: World politics in transition. Little, Brown
and Company.
26 Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. W. W. Norton &
Company. 31
Minsky, H. P. (1986). Stabilizing an unstable economy. Yale University
Press.
14

Ricardo tashqi tahdidlarni iqtisodiy mustaqillikni cheklovchi omil sifatida
ko‘radi, bu esa ichki resurslarga tayanish zarurligini ta’kidlaydi 28
.
3-jadval
O‘zbekistonning tashqi savdo aylanmasi (2019-2023) 29

Yil Eksport (mlrd AQSh $) Import (mlrd AQSh
$) Umumiy aylanma
(mlrd AQSh $)
2019 17,9 22,6 40,5
2020 15,2 20,1 35,3
2021 18,5 23,8 42,3
2022 20,3 26,4 46,7
2023 22,0 28,0 50,0

Tashqi tahdidlarning klassifikatsiyasi iqtisodiy xavfsizlikka ularning
ta’sirini tahlil qilishda muhim ahamiyatga ega. Bevosita tahdidlar orasida
sanksiyalar, savdo urushlari va kiberxurujlar muhim o‘rin tutadi. Sanksiyalar
iqtisodiy resurslarga kirishni cheklaydi va savdo oqimlarini buzadi. Masalan,
2014 yilda Rossiyaga qo‘yilgan sanksiyalar uning eksportini 20% ga kamaytirdi.
Savdo urushlari, xususan, AQSh va Xitoy o‘rtasidagi 2018-2019 yillardagi
tariflar, global savdo hajmini 1.7% ga qisqartirdi. Kiberxurujlar raqamli
iqtisodiyotning o‘sishi bilan tobora dolzarb bo‘lib, moliyaviy tizimlar va
infratuzilmalarga zarar yetkazadi. Bilvosita tahdidlar global iqtisodiy inqirozlar,
iqlim o‘zgarishi va pandemiyalarni o‘z ichiga oladi. 2020 yildagi COVID-19
pandemiyasi global iqtisodiyotni 3.5% ga qisqartirdi, bu rivojlanayotgan
davlatlar uchun katta xavf bo‘ldi 30
. O‘zbekiston olimlari tashqi tahdidlarni ichki
iqtisodiy islohotlar orqali yumshatish mumkin deb hisoblaydi, masalan,
eksportni diversifikatsiya qilish orqali.
Xalqaro tajriba tashqi tahdidlarga qarshi strategiyalarni tahlil qilishda
muhim ahamiyatga ega. Rivojlangan davlatlar, masalan, AQSh, tashqi
tahdidlarga qarshi iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlash uchun keng qamrovli
choralar qo‘llaydi. AQSh sanksiyalarga qarshi moliyaviy zaxiralarni oshirish va
ichki ishlab chiqarishni rivojlantirish strategiyasini qo‘lladi, masalan, 2020 yilda
mahalliy yarimo‘tkazgich ishlab chiqarishga 50 milliard AQSh dollari sarmoya
27 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
28 Ricardo, D. (1817). On the principles of political economy and taxation. John Murray.
29 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
30 World Bank. (2021). Uzbekistan: COVID-19 economic recovery support.
https://www.worldbank.org/en/country/uzbekistan/publication/covid - 19 - recovery
15

kiritdi 31
. Germaniya iqtisodiy xavfsizlikni eksport bozorlarini diversifikatsiya
qilish orqali ta’minlaydi, 2023 yilda eksportining 30% i Yevropa Ittifoqidan
tashqari davlatlarga to‘g‘ri keldi 32
. Rivojlanayotgan davlatlar, masalan, Xitoy,
tashqi tahdidlarga qarshi ichki innovatsiyalarni rivojlantirishga e’tibor beradi.
Xitoyning “Made in China 2025” strategiyasi texnologik mustaqillikni
ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, 2023 yilda texnologiya eksporti 1 trillion AQSh
dollaridan oshdi 38
. Hindiston kiberxavfsizlikni mustahkamlash uchun 2022 yilda
milliy kiberxavfsizlik strategiyasini qabul qildi, bu raqamli iqtisodiyotni himoya
qilishga xizmat qildi 33
. Xalqaro tashkilotlar tashqi tahdidlarni yumshatishda
muhim rol o‘ynaydi. Jahon banki rivojlanayotgan davlatlarga iqtisodiy
inqirozlarga qarshi moliyaviy yordam ko‘rsatadi, masalan, 2020 yilda
O‘zbekistonga pandemiya oqibatlarini yumshatish uchun 200 million AQSh
dollari kredit ajratdi. Xalqaro valyuta jamg‘armasi (IMF) moliyaviy
barqarorlikni ta’minlash uchun valyuta zaxiralarini boshqarish bo‘yicha
maslahatlar beradi. O‘zbekiston 2022 yilda IMF bilan kengaytirilgan kredit
dasturini boshladi, bu moliyaviy xavfsizlikni mustahkamladi. Jahon savdo
tashkiloti (JST) savdo tahdidlarini kamaytirish uchun ko‘p tomonlama
muzokaralarni olib boradi, O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lish jarayoni esa
savdo xavfsizligini oshiradi 34
.
O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga tashqi tahdidlarning ta’siri globallashuv
sharoitida tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Geosiyosiy tahdidlar, xususan,
mintaqaviy nizolar va sanksiyalar, O‘zbekistonning tashqi savdo va investitsiya
oqimlariga ta’sir qiladi. Masalan, 2022 yilda Rossiya-Ukraina nizosi global
energiya narxlarini oshirib, O‘zbekistonning tabiiy gaz importi xarajatlarini 15%
ga oshirdi. Savdo tahdidlari O‘zbekistonning eksport bozorlariga ta’sir qiladi,
chunki eksportning katta qismi (2023 yilda 40%) Xitoy va Rossiyaga to‘g‘ri
keladi 35
. Moliyaviy tahdidlar, xususan, global valyuta kurslari o‘zgarishi,
O‘zbekistonning tashqi qarzlarini boshqarishga ta’sir qiladi. 2023 yilda tashqi
qarzlar YaIMning 42% ini tashkil etdi, bu moliyaviy xavfsizlikka xavf
tug‘diradi. Texnologik tahdidlar, masalan, kiberxurujlar, O‘zbekistonning
31 U.S. Department of Commerce. (2020). CHIPS for America: Strengthening U.S. semiconductor
manufacturing. https://www.commerce.gov/chips
32 World Bank. (2023). Doing business 2023: Uzbekistan. https://www.doingbusiness.org/en/reports/uzbekistan
38
World Trade Organization. (2023). Uzbekistan’s accession to the WTO: Progress report 2023.
https :// www . wto . org / english / thewto _ e / acc _ e / uzb _ e . htm
33 Government of India. (2022). National cybersecurity strategy 2022.
https://www.meity.gov.in/national cybersecurity - strategy
34 World Trade Organization. (2023). Uzbekistan’s accession to the WTO: Progress report 2023.
https :// www . wto . org / english / thewto _ e / acc _ e / uzb _ e . htm
35 O‘zbekiston Respublikasi Tashqi Savdo Vazirligi. (2024). Tashqi savdo hisoboti 2019–2023.
https://mift.uz/uz/trade - reports
16

raqamli iqtisodiyotiga xavf soladi, chunki 2023 yilda kiberxavfsizlik xarajatlari
faqat 50 million AQSh dollarini tashkil etdi.

5-rasm. O‘zbekiston eksportining asosiy bozorlari (2023)

2023 yilda O‘zbekiston eksport bozorlarida Xitoy 25% ulush bilan birinchi
o‘rinda turib, eng yirik savdo hamkori sifatida yetakchilik qilmoqda. Undan
keyin Rossiya 15% bilan ikkinchi, Turkiya esa 10% ulush bilan uchinchi o‘rinni
egallaydi. Qozog‘iston 8% eksport ulushi bilan to‘rtinchi o‘rinda bo‘lib, qolgan
42% boshqa davlatlarga to‘g‘ri keladi. Bu raqamlar O‘zbekiston eksportining
asosan Xitoy va Rossiyaga qaramligini yaqqol ko‘rsatmoqda. Shu sababli,
iqtisodiy xavflarni kamaytirish uchun bozorlarni diversifikatsiya qilish muhim
ahamiyatga ega.

4-jadval
Global iqtisodiy inqirozlarning O‘zbekistonga ta’siri (2020 pandemiyasi) 36

Ko‘rsatkich 2019 2020 O‘zgarish (%)
YaIM o‘sishi (%) 5.6 1.9 -66
Eksport (mlrd
AQSh $) 17.9 15.2 -15
36 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
17

Import (mlrd
AQSh $) 22.6 20.1 -11

O‘zbekiston tashqi tahdidlarni yumshatish uchun bir qator choralar
ko‘rmoqda. 2020 yilda qabul qilingan “Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash
to‘g‘risida”gi qonun tashqi tahdidlarga qarshi huquqiy asoslarni mustahkamladi
(O‘zbekiston Respublikasi, 2020). Eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish
strategiyasi tashqi savdo tahdidlarini kamaytirishga xizmat qilmoqda. 2023 yilda
O‘zbekistonning Xitoy, Rossiya va Turkiya bilan savdo aylanmasi 30 milliard
AQSh dollaridan oshdi, bu eksport bozorlarining kengayganini ko‘rsatadi.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish tashqi texnologik tahdidlarni kamaytirishga
yordam bermoqda. 2022 yilda “Raqamli O‘zbekiston 2030” strategiyasi
kiberxavfsizlikni mustahkamlashni maqsad qildi, natijada 2023 yilda IT eksporti
300 million AQSh dollariga yetdi 37
.
Xalqaro tajribadan foydalanish O‘zbekiston uchun muhim ahamiyatga ega.
Masalan, Xitoyning texnologik mustaqillik strategiyasi O‘zbekistonning raqamli
iqtisodiyotni rivojlantirishda namuna bo‘la oladi. Hindistonning kiberxavfsizlik
strategiyasi O‘zbekistonning raqamli infratuzilmasini himoya qilishda
qo‘llanilishi mumkin. AQSh va Germaniya tajribasi eksport bozorlarini
diversifikatsiya qilish va moliyaviy zaxiralarni oshirishda muhim yo‘l-yo‘riq
bo‘la oladi. O‘zbekiston bu tajribalarni hisobga olib, 2023 yilda Jahon savdo
tashkilotiga a’zo bo‘lish jarayonida muhim qadamlar qo‘ydi, bu savdo
tahdidlarini kamaytirishga xizmat qiladi.
Tashqi tahdidlarning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri O‘zbekistonning iqtisodiy
siyosatida muhim o‘rin tutadi. Geosiyosiy tahdidlar, masalan, mintaqaviy
nizolar, O‘zbekistonning energiya importiga ta’sir qiladi. 2023 yilda tabiiy gaz
importi 2 milliard kub metrni tashkil etdi, bu global energiya narxlari o‘sishi
bilan bog‘liq. Savdo tahdidlari O‘zbekistonning eksport bozorlariga bog‘liqligini
oshiradi, chunki eksportning katta qismi cheklangan davlatlarga yo‘naltirilgan.
Moliyaviy tahdidlar tashqi qarzlarning oshishi bilan bog‘liq bo‘lib, 2023 yilda
tashqi qarzlar YaIMning 42% iga yetdi 38
. Texnologik tahdidlar, xususan,
kiberxavfsizlikning zaifligi, O‘zbekistonning raqamli iqtisodiyotini xavf ostiga
qo‘yadi. Shu bilan birga, O‘zbekistonning tashqi tahdidlarga qarshi choralari,
37 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi 2019–2023.
https://mitc.uz/uz/statistics/it - export
38 International Monetary Fund. (2022). Uzbekistan: 2022 Article IV consultation—Press release; staff
report; and statement by the executive director for Uzbekistan. IMF Country Report No. 22/200.
https://doi.org/10.5089/9781513599366.002
18

masalan, eksport diversifikatsiyasi va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish,
iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
O‘zbekistonning tashqi tahdidlarga qarshi strategiyasi xalqaro tajribaga
asoslanadi. Masalan, Xitoyning ichki innovatsiyalarni rivojlantirish strategiyasi
O‘zbekistonning IT sohasini rivojlantirishda namuna bo‘ldi. 2023 yilda IT
eksporti 300 million AQSh dollariga yetdi, bu texnologik mustaqillikni
oshirishda muhim qadam bo‘ldi. Germaniyaning eksport diversifikatsiyasi
O‘zbekistonning yangi bozorlarga chiqish strategiyasiga ta’sir qildi, masalan,
2023 yilda Turkiya bilan savdo aylanmasi 10% ga oshdi. O‘zbekistonning
xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi, xususan, Jahon banki va IMF bilan
ishlashi, tashqi moliyaviy tahdidlarni yumshatishga yordam berdi.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda O‘zbekistonning qonunchilik bazasi
muhim rol o‘ynaydi. 2020 yilda qabul qilingan “Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash
to‘g‘risida”gi qonun tashqi tahdidlarga qarshi huquqiy asoslarni mustahkamladi.
Bu qonun iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarini rivojlantirish va tashqi xavf-
xatarlarni kamaytirish strategiyalarini belgilaydi. Masalan, 2021-
2023 yillarda qishloq xo‘jaligi eksporti 2 baravar oshdi, bu oziq-ovqat
xavfsizligini ta’minlashda muhim qadam bo‘ldi.

6-rasm. Qishloq xo‘jaligi eksporti (2019-2023) 39

39 O‘zbekiston Respublikasi Qishloq Xo‘jaligi Vazirligi. (2023). Qishloq xo‘jaligi eksporti statistikasi
2019– 2023. https://agriculture.uz/uz/statistics/export
19

O‘zbekistonning tashqi tahdidlarga qarshi strategiyasi ichki va xalqaro
choralar kombinatsiyasiga asoslanadi. Ichki choralar orasida eksportni
diversifikatsiya qilish, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va qishloq xo‘jaligini
mustahkamlash muhim o‘rin tutadi. Xalqaro choralar xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlik va mintaqaviy integratsiyani o‘z ichiga oladi. Masalan, Shanxay
hamkorlik tashkiloti bilan imzolangan iqtisodiy xavfsizlik dasturi mintaqaviy
savdoni rivojlantirdi 40
. O‘zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish
jarayoni savdo tahdidlarini kamaytirishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga,
O‘zbekistonning tashqi tahdidlarga qarshi choralari iqtisodiy xavfsizlikni
mustahkamlashda muhim yutuqlarga erishmoqda, lekin global iqtisodiy
integratsiya sharoitida yangi strategiyalar talab qilinadi.

40 Shanghai Cooperation Organization. (2023). Economic security cooperation program 2023.
https://sco.org/en/programs/2023
20

2-BOB. O‘ZBEKISTON IQTISODIY XAVFSIZLIGIGA TASHQI
TAHDIDLARNING AMALDAGI HOLATI TAHLILI
2.1. O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligining zamonaviy holati va asosiy
tahdid manbalari tahlili

O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligining zamonaviy holati so‘nggi yillarda
amalga oshirilgan islohotlar, tashqi savdo dinamikasi va global iqtisodiy
integratsiya sharoitida shakllandi. Iqtisodiy xavfsizlik milliy iqtisodiyotning
barqaror rivojlanishi, tashqi tahdidlarga chidamliligi va global bozorlarda
raqobatbardoshligini ta’minlashni anglatadi 41
. 2019-2023 yillarda O‘zbekiston
iqtisodiyoti sezilarli o‘sish ko‘rsatdi, yalpi ichki mahsulot (YaIM) o‘sishi
o‘rtacha 5.5% ni tashkil etdi, bu Markaziy Osiyo mintaqasida yuqori
ko‘rsatkichdir. 2017 yildagi Harakatlar strategiyasi iqtisodiyotni diversifikatsiya
qilish, eksportni oshirish va investitsiyalarni jalb qilish orqali iqtisodiy
xavfsizlikni mustahkamladi. Biroq, tashqi omillarga yuqori bog‘liqlik va global
iqtisodiy beqarorlik O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga tahdid solmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiyotining zamonaviy holati bir qator muhim
ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi. 2023 yilda YaIM 90 milliard AQSh dollariga
yaqinlashdi, bu 2019 yilga nisbatan 50% o‘sishni ko‘rsatadi. Tashqi savdo
aylanmasi 2023 yilda 50 milliard AQSh dollaridan oshdi, eksport 22 milliard,
import esa 28 milliard AQSh dollarini tashkil etdi 42
. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar (FDI) 2019-2023 yillarda 10 milliard AQSh dollaridan oshdi,
asosan energetika va qishloq xo‘jaligi sohasida 43
. Energetik sohada qayta
tiklanadigan energiya loyihalari rivojlanmoqda, 2023 yilda quyosh energiyasiga
1 milliard AQSh dollari sarmoya kiritildi. Biroq, iqtisodiyotning xom ashyo
eksporti (oltin, paxta, gaz) va tashqi investitsiyalarga bog‘liqligi iqtisodiy
xavfsizlikka xavf tug‘diradi.

41 Mavlonov, S. (2021). O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda investitsion siyosatning o‘rni.
Iqtisodiyot va Ta’lim, 22(3), 45–52. https://tsue.uz/uz/journals/iqtisodiyot - va - talim
42 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
43 O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va Tashqi Savdo Vazirligi. (2024). Xorijiy investitsiyalar hisoboti
2019–2023. https://mift.uz/uz/investment - reports
21

7-rasm. YaIM va iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari (2019-2023) 44

Milliy iqtisodiyotning tashqi omillarga bog‘liqligi O‘zbekiston iqtisodiy
xavfsizligining asosiy zaif nuqtasi hisoblanadi. Joseph Stiglitz rivojlanayotgan
iqtisodiyotlarning tashqi bozorlarga yuqori bog‘liqligi ularni global inqirozlarga
zaif qilishini ta’kidlaydi 45
. O‘zbekiston eksportining 40% dan ortig‘i Xitoy va
Rossiyaga to‘g‘ri keladi, bu bozorlarning beqarorligi iqtisodiy xavfsizlikka
tahdid soladi. Tashqi investitsiyalarga bog‘liqlik, xususan, neft-gaz va
to‘qimachilik sohasida, iqtisodiy mustaqillikni cheklaydi. 2023 yilda tashqi
qarzlar YaIMning 42% iga yetdi, bu moliyaviy xavfsizlikka xavf tug‘diradi.
Hyman Minsky tashqi qarzlarning oshishi iqtisodiy inqirozlarni kuchaytirishi
mumkinligini ta’kidlaydi 52
. O‘zbekistonning energetik importga qaramligi,
masalan, 2023 yilda 2 milliard kub metr tabiiy gaz importi, global energiya
narxlari o‘zgarishiga sezgirlikni oshiradi.

44 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
45 Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. W. W. Norton &
Company. 52
Minsky, H. P. (1986). Stabilizing an unstable economy. Yale University
Press.
22

bilan savdo aloqalarini kengaytirdi, 2023 yilda Qozog‘iston bilan savdo
aylanmasi 5 milliard AQSh dollariga yetdi 49
.
Savdo tahdidlari O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga jiddiy xavf tug‘diradi,
chunki eksport bozorlari cheklangan va xom ashyoga asoslangan. Joseph Stiglitz
savdo tahdidlarini global iqtisodiy barqarorlikka xavf sifatida ko‘radi, chunki
eksport bozorlarining yo‘qolishi iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi. O‘zbekiston
eksportining 40% dan ortig‘i Xitoy va Rossiyaga to‘g‘ri keladi, bu bozorlarning
beqarorligi iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soladi. 2023 yilda eksport 22 milliard
AQSh dollarini tashkil etdi, lekin import 28 milliard AQSh dollariga yetib,
savdo defitsitini 6 milliard AQSh dollarigacha oshirdi 50
. David Ricardo
eksportning xom ashyoga asoslanishi iqtisodiy zaiflikni oshirishini ta’kidlaydi,
chunki xom ashyo narxlari global bozorda o‘zgaruvchan. O‘zbekistonning oltin
(eksportning 30%) va paxta eksportiga bog‘liqligi global narxlar o‘zgarishiga
sezgirlikni oshiradi. Masalan, 2020 yilda pandemiya tufayli oltin narxlari 20%
ga oshgani eksport daromadini oshirgan bo‘lsa, 2022 yilda narxlarning tushishi
eksportni 5% ga qisqartirdi.
5-jadval
Tashqi savdo balansi (2019-2023) 51

Yil Eksport
AQSh $) (mlrd Import
AQSh $) (mlrd Balans
AQSh $) (mlrd
2019 17.9 22.6 -4.7
2020 15.2 20.1 -4.9
2021 18.5 23.8 -5.3
2022 20.3 26.4 -6.1
2023 22.0 28.0 -6.0

2019-2023 yillarda O‘zbekiston tashqi savdo balansi doimiy salbiy bo‘lib,
eksport 17.9 mlrd AQSh dollaridan 22.0 mlrd dollarga, import esa 22.6 mlrd dan
28.0 mlrd dollarga oshdi. Savdo taqchilligi 2019 yildagi -4.7 mlrd dollardan
2022 yilda -6.1 mlrd dollarga yetib, 2023 yilda -6.0 mlrd dollarni tashkil etdi.
2020 yilda pandemiya ta’sirida eksport va import pasaygan bo‘lsa, keyingi
yillarda ularning o‘sishi tiklandi. Importning eksportdan yuqori o‘sish sur’ati
49 O‘zbekiston Respublikasi Tashqi Savdo Vazirligi. (2024). Tashqi savdo hisoboti 2019–2023.
https://mift.uz/uz/trade - reports
50 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
51 O’sha manba
24

iqtisodning tashqi resurslarga bog‘liqligini ko‘rsatadi. Eksportni diversifikatsiya
qilish va mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish savdo balansini yaxshilash
uchun muhim hisoblanadi.

Moliyaviy tahdidlar O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligiga tashqi qarzlarning
oshishi va valyuta kurslari o‘zgarishi orqali ta’sir qiladi. Hyman Minsky tashqi
qarzlarning oshishi iqtisodiy inqirozlarni kuchaytirishini ta’kidlaydi, chunki
qarzlarni qaytarish iqtisodiy resurslarni cheklaydi 52
. O‘zbekistonning tashqi
qarzlari 2019 yilda YaIMning 30% idan 2023 yilda 42% iga oshdi, bu moliyaviy
xavfsizlikka xavf tug‘diradi. Valyuta kurslari o‘zgarishi, xususan, AQSh
dollarining o‘sishi, qarzlarni qaytarish xarajatlarini oshiradi. 2022 yilda
O‘zbekiston so‘mining 10% ga devalvatsiyasi import xarajatlarini oshirdi 53
. Paul
Krugman rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda tashqi qarzlarning oshishi iqtisodiy
mustaqillikni cheklashini ta’kidlaydi 54
. O‘zbekiston moliyaviy tahdidlarni
yumshatish uchun valyuta zaxiralarini 2023 yilda 35 milliard AQSh dollarigacha
oshirdi, lekin bu hali ham global moliyaviy beqarorlikka to‘liq chidamlilikni
ta’minlamaydi.

9-rasm. Tashqi qarzlar dinamikasi (2019-2023) 55

52 Minsky, H. P. (1986). Stabilizing an unstable economy. Yale University Press.
53 O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki. (2023). Valyuta zaxiralari va moliyaviy barqarorlik hisoboti 2023.
https://cbu.uz/uz/reports/2023
54 Krugman, P. (1999). The return of depression economics. W. W. Norton & Company.
55 International Monetary Fund. (2023). Uzbekistan: 2023 Article IV consultation—Press release; staff
report; and statement by the executive director for Uzbekistan. IMF Country Report No. 23/100.
25

mustahkamlashga xizmat qilmoqda, 2023 yilda IT eksporti 300 million AQSh
dollariga yetdi. Xalqaro choralar Jahon banki, IMF va Shanxay hamkorlik
tashkiloti bilan hamkorlikni kengaytirishni o‘z ichiga oladi. Masalan, 2023 yilda
Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish jarayoni savdo tahdidlarini kamaytirishga
xizmat qildi.

O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligining zamonaviy holati va tahdid manbalari
tahlili shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiyot sezilarli yutuqlarga erishgan bo‘lsada,
tashqi omillarga bog‘liqlik va global beqarorlik jiddiy xavf-xatarlar keltirib
chiqarmoqda. Geosiyosiy, savdo, moliyaviy va texnologik tahdidlar iqtisodiy
mustaqillikni cheklaydi, lekin O‘zbekistonning strategik choralari, xususan,
eksport diversifikatsiyasi, raqamli iqtisodiyot va xalqaro hamkorlik, bu
tahdidlarni yumshatishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga, iqtisodiy
xavfsizlikni to‘liq ta’minlash uchun innovatsion mustaqillikni oshirish va tashqi
qarzlarni boshqarish bo‘yicha qo‘shimcha choralar talab qilinadi.

2.2 O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlash bo‘yicha
amaldagi chora-tadbirlar

O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlash bo‘yicha amaldagi
chora-tadbirlar so‘nggi yillarda keng qamrovli islohotlar, qonunchilik bazasi,
strategik rejalashtirish va xalqaro hamkorlikka asoslanadi. Iqtisodiy xavfsizlik
milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, tashqi tahdidlarga chidamliligi va
global bozorlarda raqobatbardoshligini ta’minlashni anglatadi 60
. 2017 yildagi
Harakatlar strategiyasi iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, eksportni oshirish va
investitsiyalarni jalb qilish orqali iqtisodiy xavfsilikni mustahkamlashni maqsad
qildi. Joseph Stiglitz rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda ichki islohotlar va xalqaro
hamkorlik iqtisodiy xavfsilikni ta’minlashda muhim ekanini ta’kidlaydi.
O‘zbekistonning choralari qonunchilik, strategiyalar, institutsional islohotlar va
iqtisodiy diplomatiya orqali iqtisodiy barqarorlikni oshirishga qaratilgan.
Qonunchilik bazasi iqtisodiy xavfsilikni ta’minlashda poydevor vazifasini
o‘taydi. 2020 yilda qabul qilingan “Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash
to‘g‘risida”gi qonun loyihasi tashqi tahdidlardan himoya qilish uchun huquqiy
asoslarni mustahkamladi. Bu qonun energetika, qishloq xo‘jaligi va sanoatni
60 Mavlonov, S. (2021). O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda investitsion siyosatning o‘rni.
Iqtisodiyot va Ta’lim, 22(3), 45–52. https://tsue.uz/uz/journals/iqtisodiyot - va - talim
27

rivojlantirish strategiyalarini belgilaydi. Douglass North samarali qonunchilik
iqtisodiy resurslarni adolatli taqsimlash va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda
muhim ekanini ta’kidlaydi 61
. 2022 yilda qabul qilingan “Eksportni
qo‘llabquvvatlash to‘g‘risida”gi qonun mahalliy ishlab chiqaruvchilarga
subsidiyalar va soliq imtiyozlari berdi, natijada 2023 yilda eksport 22 milliard
AQSh dollariga yetdi. 2020 yilda qabul qilingan “Investitsiyalar to‘g‘risida”gi
qonun xorijiy investorlarga soliq imtiyozlari va mulkiy huquqlar himoyasini
kafolatladi, bu 2019-2023 yillarda 10 milliard AQSh dollaridan ortiq xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishga yordam berdi 62
.

63

10-rasm. Iqtisodiy xavfsizlik strategiyalari

Strategik rejalashtirish tashqi tahdidlarni yumshatishda muhim vosita
hisoblanadi. Eksport diversifikatsiyasi strategiyasi savdo tahdidlarini
kamaytirishga qaratilgan. David Ricardo eksportning xom ashyoga asoslanishi
iqtisodiy zaiflikni oshirishini ta’kidlaydi, chunki xom ashyo narxlari global
bozorda o‘zgaruvchan 64
. O‘zbekiston eksportining 30% i oltin va paxtaga to‘g‘ri
keladi, bu global narxlar o‘zgarishiga sezgirlikni oshiradi. 2021-2023 yillarda
O‘zbekiston yangi bozorlarga chiqishga e’tibor berdi, masalan, Turkiya va
Yevropa Ittifoqi bilan savdo aylanmasi 15% ga oshdi. Xalqaro tajribada,
masalan, Janubiy Koreya eksport diversifikatsiyasi orqali iqtisodiy xavfsilikni
61 North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge University Press.
https://doi.org/10.1017/CBO9780511808678
62 O‘zbekiston Respublikasi Tashqi Savdo Vazirligi. (2024). Tashqi savdo hisoboti 2019–2023.
https :// mift . uz / uz / trade - reports
63 Abulkosimov H.P., Mamatov A.A., Mamatov S.A., Saidgaziyeva S.S. Iqtisodiy xavfsizlik. 159-bet.
64 Ricardo, D. (1817). On the principles of political economy and taxation. John Murray.
28

mustahkamladi, 2023 yilda eksportining 40% i yuqori texnologiyali
mahsulotlarga to‘g‘ri keldi 65
. O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi eksporti 2023
yilda 1800 million AQSh dollariga yetdi, bu oziq-ovqat xavfsizligini
ta’minlashda muhim qadam bo‘ldi.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish O‘zbekistonning texnologik tahdidlarga
qarshi strategiyasining muhim qismidir. Amartya Sen innovatsion mustaqillik
iqtisodiy xavfsilikning asosiy omili ekanini ta’kidlaydi, chunki xorijiy
texnologiyalarga qaramlik iqtisodiy rivojlanishni cheklaydi. O‘zbekiston 2020
yilda “Raqamli O‘zbekiston 2030” strategiyasini qabul qildi, bu
kiberxavfsizlikni mustahkamlash va IT sohasini rivojlantirishni maqsad qildi.
Natijada, 2023 yilda IT eksporti 300 million AQSh dollariga yetdi, bu 2019
yilga nisbatan 6 baravar o‘sishni ko‘rsatadi 66
. Xalqaro tajribada, Hindistonning
raqamli iqtisodiyot strategiyasi kiberxavfsizlikni mustahkamlash orqali iqtisodiy
xavfsilikni oshirdi, 2023 yilda IT eksporti 200 milliard AQSh dollaridan oshdi.
O‘zbekistonning kiberxavfsizlik xarajatlari 2023 yilda 50 million AQSh
dollarini tashkil etdi, bu global standartlardan past bo‘lib, qo‘shimcha
sarmoyalarni talab qiladi. World Economic Forum kiberxurujlar global
iqtisodiyotga yillik 1 trillion AQSh dollaridan ortiq zarar keltirishini ta’kidlaydi,
bu O‘zbekiston uchun kiberxavfsizlikni mustahkamlash zarurligini ko‘rsatadi 67
.

65 World Bank. (2021). Uzbekistan: COVID-19 economic recovery support.
https://www.worldbank.org/en/country/uzbekistan/publication/covid - 19 - recovery
66 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi 2019–2023.
https://mitc.uz/uz/statistics/it - export
67 World Economic Forum. (2023). Global cybersecurity outlook 2023.
https://www.weforum.org/publications/global - cybersecurity - outlook - 2023
29

11-rasm. Raqamli iqtisodiyot ko‘rsatkichlari (IT eksporti, 2019-2023)

Energetik mustaqillik strategiyasi O‘zbekistonning tashqi energetik
tahdidlarni yumshatishga qaratilgan muhim chorasidir. Daniel Yergin energiya
ta’minotining barqarorligi iqtisodiy xavfsilikning asosi ekanini ta’kidlaydi,
chunki energiya qaramligi iqtisodiy zaiflikka olib keladi 68
. O‘zbekiston 2023
yilda 2 milliard kub metr tabiiy gaz import qildi, bu global energiya narxlari
o‘zgarishiga sezgirlikni oshirdi. 2022 yilda qabul qilingan “Energetik xavfsizlik
strategiyasi” 2030 yilga qayta tiklanadigan energiya ulushini 25% ga yetkazishni
maqsad qildi. 2023 yilda quyosh energiyasi loyihalari uchun 1 milliard AQSh
dollari sarmoya jalb qilindi, bu energetik mustaqillikni oshirishga xizmat qildi 76
.
Germaniya qayta tiklanadigan energiyaga sarmoya kiritish orqali 2023 yilda
energiya importiga qaramlikni 30% ga kamaytirdi, bu O‘zbekiston uchun muhim
namuna bo‘la oladi. O‘zbekistonning mahalliy gaz ishlab chiqarishni oshirish
bo‘yicha choralari, masalan, 2023 yilda yangi konlarni ishga tushirish, import
qaramligini 10% ga qisqartirdi.
Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasi oziq-ovqat xavfsizligini
ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. David Ricardo ichki resurslarga tayanish
iqtisodiy mustaqillikni oshirishini ta’kidlaydi. O‘zbekiston 2023 yilda g‘alla
ishlab chiqarishni 8 million tonnaga yetkazdi, bu ichki ehtiyojni to‘liq qopladi va
eksport imkoniyatlarini oshirdi 69
. 2021-2023 yillarda qishloq xo‘jaligi eksporti 2
68 Yergin, D. (2006). Ensuring energy security. Foreign Affairs, 85(2), 69–82. https://doi.org/10.2307/20031912
76
O‘zbekiston Respublikasi Energetika Vazirligi. (2024). Energetika sohasidagi yutuqlar hisoboti 2023.
https://minenergy.uz/uz/reports/2023
69 O‘zbekiston Respublikasi Qishloq Xo‘jaligi Vazirligi. (2023). Qishloq xo‘jaligi eksporti
30

baravar oshdi, 2023 yilda 1800 million AQSh dollariga yetdi. Xalqaro tajribada,
masalan, Braziliya qishloq xo‘jaligi eksportini diversifikatsiya qilish orqali
iqtisodiy xavfsilikni mustahkamladi, 2023 yilda eksportining 50% i qishloq
xo‘jaligi mahsulotlariga to‘g‘ri keldi. O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi
modernizatsiyasi, masalan, suv tejovchi texnologiyalarni joriy qilish, iqtisodiy
barqarorlikni oshirishga xizmat qildi.
Institutsional islohotlar iqtisodiy xavfsilikni mustahkamlashda markaziy
o‘rin tutadi. Daron Acemoglu va James Robinson samarali institutlar iqtisodiy
resurslarni adolatli taqsimlashini ta’kidlaydi 70
. O‘zbekiston 2020-2023 yillarda
“Elektron hukumat” tizimini joriy qildi, bu soliq yig‘ish samaradorligini 20% ga
oshirdi va byurokratik to‘siqlarni kamaytirdi. Soliq islohotlari kichik va o‘rta
biznes uchun soliq stavkalarini 12% dan 8% ga tushirdi, natijada 2023 yilda
kichik biznesning iqtisodiyotdagi ulushi 55% ga yetdi 79
. Korrupsiyaga qarshi
islohotlar iqtisodiy barqarorlikni mustahkamladi, 2023 yilda O‘zbekiston
Transparency International indeksida 5 pog‘ona ko‘tarildi. Singapur
institutsional islohotlar orqali iqtisodiy xavfsilikni mustahkamladi, 2023 yilda
korrupsiya indeksida 1-o‘rinni egalladi, bu O‘zbekiston uchun namuna bo‘la
oladi 71
.

6-jadval
Soliq islohotlarining iqtisodiy natijalari (2019-2023)
Yil Kichik biznes
ulushi (%) Soliq tushumlari
(mlrd AQSh $)
2019 45 8.5
2020 47 8.7
2021 50 9.2
2022 53 10.0
2023 55 11.2

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Soliq Qo‘mitasi, 2023.

Iqtisodiy diplomatiya O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy risklarni kamaytirish
strategiyasining asosiy qismidir. Robert Gilpin xalqaro hamkorlik iqtisodiy
xavfsilikni mustahkamlashda muhim ekanini ta’kidlaydi, chunki global
70 Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why nations fail: The origins of power, prosperity, and
poverty. Crown Business. https://doi.org/10.1017/CBO9781139208772 79
O‘zbekiston Respublikasi Soliq
Qo‘mitasi. (2023). Soliq islohotlari hisoboti 2023.
https://soliq.uz/uz/reforms/2023
71 Transparency International. (2023). Corruption perceptions index 2023: Uzbekistan.
https://www.transparency.org/en/cpi/2023
31

integratsiya tashqi tahdidlarni yumshatadi. O‘zbekiston Shanxay hamkorlik
tashkiloti (SHT) bilan iqtisodiy xavfsizlik dasturini imzoladi, bu mintaqaviy
savdoni rivojlantirdi. 2023 yilda SHT doirasidagi savdo aylanmasi
O‘zbekistonning umumiy savdo aylanmasining 20% ini tashkil etdi. Jahon savdo
tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lish jarayoni savdo tahdidlarini kamaytirishga xizmat
qilmoqda, 2023 yilda O‘zbekiston JST bilan muzokaralarda muhim yutuqlarga
erishdi 72
. Mintaqaviy integratsiya, masalan, Qozog‘iston va Turkiya bilan savdo
aloqalari, tashqi bozorlarga bog‘liqlikni kamaytirdi. 2023 yilda Turkiya bilan
savdo aylanmasi 3 milliard AQSh dollariga, Qozog‘iston bilan 5 milliard AQSh
dollariga yetdi.

12-rasm. Xalqaro hamkorlik ulushi (2023) 73

2023 yilda O‘zbekiston savdo aylanmasining 59% boshqa davlatlar
hissasiga to‘g‘ri kelib, bu ko‘rsatkich eng yuqori ulushni tashkil etadi. SHT 20%
bilan ikkinchi o‘rinda turib, mintaqaviy tashkilotlar bilan hamkorlikning
muhimligini ko‘rsatadi. Qozog‘iston 10% ulush bilan uchinchi o‘rinda bo‘lsa,
Turkiya 6% va JST muzokaralari 5% ulush bilan keyingi o‘rinlarni egallaydi. Bu
raqamlar O‘zbekistonning savdo bozorlarida hali ham cheklangan davlatlar bilan
yaqin aloqada ekanligini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, “boshqalar”
72 World Trade Organization. (2023). Uzbekistan’s accession to the WTO: Progress report 2023.
https :// www . wto . org / english / thewto _ e / acc _ e / uzb _ e . htm
73 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2023). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2023.
https://stat.uz/uz/economic-indicators
32

kategoriyasining yuqori ulushi savdo aylanmasini diversifikatsiya qilishda
muayyan imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatadi. Iqtisodiy diplomatiyaning o‘sishi
SHT va JST kabi tashkilotlar bilan hamkorlikning rivojlanayotganidan dalolat
beradi.

7-jadval
To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar (FDI) dinamikasi (2019-2023) 74

Yil FDI (mlrd AQSh $) Asosiy soha
2019 1.8 Energetika
2020 2.0 Qishloq xo‘jaligi
2021 2.5 Sanoat
2022 3.0 Energetika
2023 3.2 Qayta tiklanadigan
energiya

2019-2023 yillarda O‘zbekistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar
(FDI) hajmi 1.8 mlrd AQSh dollaridan 3.2 mlrd dollarga oshib, barqaror o‘sishni
namoyon qildi. Investitsiyalar asosan energetika (2019, 2022) va qayta
tiklanadigan energiya (2023) sohalariga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu resurslarga
qiziqishning yuqoriligini ko‘rsatadi. 2020 yilda qishloq xo‘jaligi, 2021 yilda esa
sanoat sohasi asosiy yo‘nalish bo‘ldi, bu iqtisodiy diversifikatsiya urinishlarini
aks ettiradi. Shu bilan birga, FDI hajmining o‘sishi mamlakatning investitsion
jozibadorligi ortib borayotganidan dalolat beradi. Ammo investitsiyalarning
cheklangan sohalarga yo‘naltirilishi kengroq diversifikatsiya zarurligini
ta’kidlaydi.
O‘zbekistonning iqtisodiy xavfsilikni mustahkamlash choralari xalqaro
tajribaga asoslanadi. Xitoyning “Made in China 2025” strategiyasi
O‘zbekistonning IT sohasini rivojlantirishda namuna bo‘ldi, 2023 yilda
Xitoyning texnologiya eksporti 1 trillion AQSh dollaridan oshdi. Germaniyaning
eksport diversifikatsiyasi O‘zbekistonning yangi bozorlarga chiqish
strategiyasiga ta’sir qildi, 2023 yilda Germaniya eksportining 30% i Yevropadan
tashqari davlatlarga to‘g‘ri keldi. Jahon banki va IMF bilan hamkorlik moliyaviy
tahdidlarni yumshatdi, masalan, 2020 yilda pandemiya oqibatlarini yumshatish
uchun 200 million AQSh dollari kredit ajratildi. Barry Buzan mintaqaviy
hamkorlik iqtisodiy xavfsilikni mustahkamlashda muhim ekanini ta’kidlaydi, bu
O‘zbekistonning SHT va Qozog‘iston bilan hamkorligida aks etadi.
74 O‘zbekiston Respublikasi Tashqi Savdo Vazirligi. (2024). Tashqi savdo hisoboti 2019–2023.
https://mift.uz/uz/trade - reports
33

O‘zbekiston iqtisodiy xavfsilikni mustahkamlash bo‘yicha amaldagi
choratadbirlar qonunchilik, strategik rejalashtirish, institutsional islohotlar va
iqtisodiy diplomatiya orqali iqtisodiy barqarorlikni oshirishga xizmat qilmoqda.
Qonunchilik islohotlari huquqiy asoslarni mustahkamladi,
eksport diversifikatsiyasi va raqamli iqtisodiyot tashqi tahdidlarni yumshatdi,
energetik mustaqillik va qishloq xo‘jaligi strategiyalari ichki resurslarni
rivojlantirdi. Institutsional islohotlar iqtisodiy faollikni oshirdi, iqtisodiy
diplomatiya esa xalqaro hamkorlik orqali risklarni kamaytirdi. Shu bilan birga,
iqtisodiy xavfsilikni to‘liq ta’minlash uchun kiberxavfsizlikka sarmoyalarni
oshirish, innovatsion mustaqillikni rivojlantirish va tashqi qarzlarni boshqarish
bo‘yicha qo‘shimcha choralar talab qilinadi.

3-bob. O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash istiqbollari va
takomillashtirish yo‘llari
3.1. Iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashning strategik yo‘nalishlari

O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlashning strategik
yo‘nalishlari raqobatbardosh iqtisodiyotni rivojlantirish, innovatsion va
texnologik mustaqillikni oshirish hamda tashqi savdo va investitsiya risklarini
diversifikatsiya qilishdan iborat. Iqtisodiy xavfsizlik milliy iqtisodiyotning
barqaror rivojlanishi, tashqi va ichki tahdidlarga chidamliligi va global
bozorlarda raqobatbardoshligini ta’minlashni anglatadi 75
. 2017 yildagi
Harakatlar strategiyasi iqtisodiy diversifikatsiya, innovatsiyalar va xalqaro
integratsiyani asosiy maqsad sifatida belgiladi, bu tashqi iqtisodiy zarbalarga
chidamlilikni oshirishga xizmat qiladi. Joseph Stiglitz rivojlanayotgan
iqtisodiyotlarda raqobatbardoshlikni oshirish global iqtisodiy beqarorlikka qarshi
muhim omil ekanini ta’kidlaydi 76
. O‘zbekistonning strategik yo‘nalishlari ichki
iqtisodiy zaifliklarni bartaraf etish, resurslarni samarali boshqarish va global
iqtisodiy muhitga moslashishni maqsad qiladi.
Raqobatbardosh iqtisodiyotni rivojlantirish O‘zbekistonning iqtisodiy
xavfsilik strategiyasining poydevori hisoblanadi. Iqtisodiy diversifikatsiya xom
75 Mavlonov, S. (2021). O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda investitsion siyosatning o‘rni.
Iqtisodiyot va Ta’lim, 22(3), 45–52. https://tsue.uz/uz/journals/iqtisodiyot - va - talim
76 Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. W. W. Norton & Company. 86

O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
34

ashyo eksportiga qaramlikni kamaytirish, sanoatni modernizatsiya qilish, kichik
va o‘rta biznes (KOB)ni qo‘llab-quvvatlash va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish
orqali iqtisodiy chidamlilikni oshiradi. David Ricardo iqtisodiyotning bir
tarmoqqa qaramligi global bozor narxlarining o‘zgarishiga zaiflik keltirishini
ta’kidlaydi. O‘zbekiston eksportining 30% i oltin va paxtaga asoslangan bo‘lib,
bu global narxlar beqarorligiga sezgirlikni oshiradi, masalan, 2022 yilda oltin
narxlarining 5% ga tushishi eksport daromadini qisqartirdi. 2019-2023 yillarda
O‘zbekiston sanoat ishlab chiqarishni 25% ga oshirdi, kimyo, metallurgiya va
to‘qimachilik sohalari iqtisodiyotda 30% ulushga ega bo‘ldi 86
. Michael Porter
raqobatbardoshlik sanoat klasterlari va innovatsiyalar orqali oshishini
ta’kidlaydi 77
. Janubiy Koreya sanoatni modernizatsiya qilish orqali 2023 yilda
eksportining 40% ini yuqori texnologiyali mahsulotlardan tashkil topdi, bu
O‘zbekiston uchun muhim namuna.
Kichik va o‘rta biznes iqtisodiy diversifikatsiyada muhim rol o‘ynaydi.
O‘zbekiston 2021 yilda soliq islohotlari orqali KOB uchun soliq stavkalarini
12% dan 8% ga tushirdi, natijada 2023 yilda KOBning iqtisodiyotdagi ulushi
55% ga yetdi 88
. Singapur KOBni qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiy xavfsilikni
mustahkamladi, 2023 yilda KOB iqtisodiyotning 60% ini tashkil etdi.
O‘zbekistonning KOB strategiyasi tashqi narxlar o‘zgarishiga qaramlikni
kamaytirdi, masalan, 2023 yilda to‘qimachilik eksporti 10% ga oshdi, bu asosan
KOB hissasi tufayli amalga oshirildi. Qishloq xo‘jaligi modernizatsiyasi
oziqovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim. 2023 yilda g‘alla ishlab chiqarish 8
million tonnaga yetdi, qishloq xo‘jaligi eksporti 1800 million AQSh dollariga
yetdi. Braziliya qishloq xo‘jaligi eksportini diversifikatsiya qilish orqali 2023
yilda eksportining 50% ini ushbu sohadan ta’minladi, bu O‘zbekiston uchun
muhim tajriba 78
.

77 Porter, M. E. (1990). The competitive advantage of nations. Free Press.
https://doi.org/10.1007/978 - 1 - 349 11336 - 1 88
O‘zbekiston Respublikasi Soliq Qo‘mitasi. (2023). Soliq
islohotlari hisoboti 2023.
https://soliq.uz/uz/reforms/2023
78 World Bank. (2023). Doing business 2023: Uzbekistan. https://www.doingbusiness.org/en/reports/uzbekistan
35

13-rasm. Iqtisodiyot tarmoqlari ulushi (2019-2023) 79

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi, 2024.

2019-2023 yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotida sanoat ulushi 25% dan 30%
ga oshib, sanoatlashtirishning muhim o‘sishini ko‘rsatdi. Qishloq xo‘jaligi ulushi
28% dan 24% ga kamayib, qishloq xo‘jaligiga qaramlikning pasayganini aks
ettirdi. Xizmatlar sektori 47% dan 46% ga biroz pasaygan bo‘lsa-da, barqaror
ulushini saqlab qoldi. Kichik biznesning ulushi 45% dan 55% ga sezilarli o‘sib,
iqtisodiy faollikda muhim rol o‘ynayotganini ko‘rsatdi. Ushbu tendensiyalar
iqtisodiyotning modernizatsiyasi va kichik biznesni qo‘llabquvvatlash
siyosatining samaradorligini ta’kidlaydi.
Innovatsion va texnologik mustaqillikni oshirish iqtisodiy xavfsilikni
mustahkamlashning muhim yo‘nalishi sifatida raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish, kiberxavfsizlikni kuchaytirish, ilmiy-texnik taraqqiyot va startap
ekotizimini qo‘llab-quvvatlashni o‘z ichiga oladi. Amartya Sen innovatsion
mustaqillik iqtisodiy rivojlanishning asosiy omili ekanini, chunki xorijiy
texnologiyalarga qaramlik iqtisodiy zaiflikni oshirishini ta’kidlaydi. O‘zbekiston
2022 yilda “Raqamli O‘zbekiston 2030” strategiyasini qabul qildi, bu
kiberxavfsizlikni mustahkamlash va IT sohasini rivojlantirishni maqsad qildi.
Natijada, 2023 yilda IT eksporti 300 million AQSh dollariga yetdi, bu 2019
79 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
36

yilga nisbatan 6 baravar o‘sish. Paul Romer innovatsiyalar iqtisodiy o‘sishning
asosiy omili ekanini, chunki ular raqobatbardoshlikni oshirishini ta’kidlaydi.
Xitoyning “Made in China 2025” strategiyasi texnologik mustaqillikni
ta’minladi, 2023 yilda texnologiya eksporti 1 trillion AQSh dollaridan oshdi 80
.
Kiberxavfsizlik innovatsion mustaqillikning muhim tarkibiy qismi sifatida
raqamli iqtisodiyotni himoya qiladi. O‘zbekistonning kiberxavfsizlik xarajatlari
2023 yilda 50 million AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2019 yilga nisbatan 5
baravar o‘sish, lekin global standartlardan past. Hindiston 2022 yilda milliy
kiberxavfsizlik strategiyasini qabul qilib, 2023 yilda xarajatlarni 2 milliard
AQSh dollariga yetkazdi, bu O‘zbekiston uchun muhim tajriba. World
Economic Forum kiberxurujlar global iqtisodiyotga yillik 1 trillion AQSh
dollaridan ortiq zarar keltirishini ta’kidlaydi 81
. O‘zbekiston startap ekotizimini
rivojlantirishga e’tibor qaratdi, 2023 yilda IT Parkda 100 dan ortiq startap
faoliyat yuritdi, bu innovatsion mustaqillikni oshirishga xizmat qildi.

82

14-rasm. IT eksporti va innovatsion ko‘rsatkichlar (2019-2023)

Tashqi savdo va investitsiya risklarini diversifikatsiya qilish iqtisodiy
xavfsilikni mustahkamlashda muhim strategiya sifatida yangi eksport bozorlarini
rivojlantirish va investitsiya manbalarini kengaytirishni o‘z ichiga oladi. Robert
80 World Trade Organization. (2023). Uzbekistan’s accession to the WTO: Progress report 2023.
https :// www . wto . org / english / thewto _ e / acc _ e / uzb _ e . htm
81 World Economic Forum. (2023). Global cybersecurity outlook 2023.
https://www.weforum.org/publications/global - cybersecurity - outlook - 2023
82 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi 2019–2023.
https://mitc.uz/uz/statistics/it - export
37

Gilpin global iqtisodiy integratsiya yangi bozorlar va investitsiya manbalari
orqali iqtisodiy barqarorlikni oshirishini ta’kidlaydi. O‘zbekiston eksport
bozorlarini kengaytirdi, 2023 yilda Xitoy va Rossiyaga bog‘liqlik 40% dan 35%
ga tushdi, Turkiya va Yevropa Ittifoqi bilan savdo aylanmasi 15% ga oshdi.
Germaniya eksport diversifikatsiyasi orqali 2023 yilda eksportining 30% ini
Yevropadan tashqari bozorlarga yo‘naltirdi. O‘zbekiston Janubiy-Sharqiy Osiyo
va BAA kabi yangi bozorlarga chiqishga harakat qilmoqda, 2023 yilda BAA
bilan savdo aylanmasi 500 million AQSh dollariga yetdi 83
.
Investitsiya risklarini diversifikatsiya qilish O‘zbekistonning iqtisodiy
mustaqilligini oshirishda muhim. 2019-2023 yillarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar (FDI) 10 milliard AQSh dollaridan oshdi, lekin 60% i energetika
va xom ashyo sohasiga yo‘naltirildi. Barry Buzan investitsiya diversifikatsiyasi
iqtisodiy zaiflikni kamaytirishini ta’kidlaydi 84
. O‘zbekiston 2023 yilda Yaponiya
va Janubiy Koreyadan 500 million AQSh dollari investitsiya jalb qildi, bu yuqori
texnologiyali sohalarga yo‘naltirildi. BAA 2023 yilda O‘zbekistonda qayta
tiklanadigan energiya loyihalariga 300 million AQSh dollari sarmoya kiritdi, bu
investitsiya manbalarini kengaytirishda muhim qadam.

85

15-rasm. Tashqi investitsiyalar manbalari (2019-2023)
83 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
84 Buzan, B. (1991). People, states and fear: An agenda for international security studies in the post-Cold
War era (2nd ed.). Harvester Wheatsheaf.
85 Abdullayev А . А . Iqtisodiy xavfsizlik asoslari. – Т .: Iqtisod-Moliya 105 bet.
38

2019-2023 yillarda O‘zbekistonga tashqi investitsiyalar manbalari orasida
Xitoy yetakchilik qilib, investitsiyalari 500 mln AQSh dollaridan 900 mln
dollarga oshdi. “Boshqalar” kategoriyasi ham 600 mln dan 1100 mln dollarga
sezilarli o‘sib, eng yuqori ulushni egalladi. Turkiya va Yaponiya/Koreya
investitsiyalari mos ravishda 200 mln dan 500 mln va 100 mln dan 500 mln
dollarga yetib, barqaror o‘sish ko‘rsatdi. Rossiya investitsiyalari esa 350-450
mln dollar oralig‘ida o‘zgarib, 2023 yilda 400 mln dollarni tashkil etdi. Bu
tendensiyalar O‘zbekistonning investitsion jozibadorligi oshayotganini, lekin
asosiy manbalar hali cheklanganligini ko‘rsatadi.

16-rasm. Eksport bozorlari dinamikasi (2019-2023)

2019-2023 yillarda O‘zbekiston eksport bozorlarida Xitoy ulushi 25% dan
20% ga, Rossiya ulushi esa 20% dan 15% ga kamayib, an’anaviy bozorlarga
qaramlikning pasayganini ko‘rsatdi. Turkiya va Yevropa Ittifoqi ulushlari mos
ravishda 5% dan 10% ga va 5% dan 8% ga oshib, yangi bozorlar bilan
hamkorlikning kengayganini aks ettirdi. “Boshqalar” kategoriyasi 45% dan 47%
ga o‘sib, eng yuqori ulushni saqlab qoldi. Bu tendensiya eksport bozorlarining
diversifikatsiyasi yo‘lida muayyan yutuqlarga erishilganini ko‘rsatadi. Ammo
Xitoy va Rossiyaga qaramlik hali ham sezilarli darajada yuqori bo‘lib qolmoqda.
39

O‘zbekistonning strategik yo‘nalishlari iqtisodiy xavfsilikni
mustahkamlashda muhim yutuqlarga erishdi. Iqtisodiy diversifikatsiya sanoat
ishlab chiqarishni va KOB ulushini oshirdi, qishloq xo‘jaligi modernizatsiyasi
oziq-ovqat xavfsizligini ta’minladi. Innovatsion mustaqillik raqamli iqtisodiyot
va startaplar orqali texnologik xavfsizlikni kuchaytirdi, lekin kiberxavfsizlikka
sarmoyalarni oshirish zarur. Tashqi savdo va investitsiya diversifikatsiyasi yangi
bozorlar va manbalar orqali iqtisodiy chidamlilikni oshirdi, lekin xom ashyo
eksportiga qaramlik va tashqi qarzlar (2023 yilda YaIMning 42%) muammo
bo‘lib qolmoqda 86
. Xalqaro tajribada, Singapur va Janubiy Koreya
diversifikatsiya va innovatsiyalar orqali iqtisodiy xavfsilikni mustahkamladi, bu
O‘zbekiston uchun yo‘l-yo‘riq bo‘la oladi.

86 International Monetary Fund. (2023). Uzbekistan: 2023 Article IV consultation—Press release; staff
report; and statement by the executive director for Uzbekistan. IMF Country Report No. 23/100.
https://doi.org/10.5089/9781513599366.002
40

3.2 Tashqi tahdidlarga qarshi tizimli choralar va xalqaro hamkorlik
imkoniyatlari
O‘zbekiston iqtisodiy xavfsizligini mustahkamlashda tashqi tahdidlarga
qarshi tizimli choralar va xalqaro hamkorlik imkoniyatlari muhim ahamiyatga
ega. Tashqi tahdidlar, jumladan, geosiyosiy nizolar, savdo cheklovlari,
moliyaviy inqirozlar va kiberxavfsizlik xavf-xatarlari milliy iqtisodiyotning
barqarorligiga jiddiy ta’sir qiladi. O‘zbekiston 2017 yildagi Harakatlar
strategiyasi doirasida geosiyosiy muvozanatni saqlash, iqtisodiy diplomatiyani
rivojlantirish, xalqaro tashkilotlar bilan integratsiya va raqamli iqtisodiyot
strategiyalarini kuchaytirish orqali bu tahdidlarni yumshatishga harakat
qilmoqda 87
. Robert Gilpin xalqaro hamkorlik global iqtisodiy tarmoqlarga
integratsiya orqali tashqi risklarni kamaytirishini ta’kidlaydi 88
. O‘zbekistonning
tizimli choralari ichki strategiyalar va xalqaro aloqalarni muvozanatlashga
asoslanadi.
Geosiyosiy muvozanatni saqlash O‘zbekistonning tashqi tahdidlarga qarshi
strategiyasining asosiy yo‘nalishi hisoblanadi. Markaziy Osiyodagi geosiyosiy
mavqei O‘zbekistonni mintaqaviy nizolar va global sanksiyalarga sezgir qiladi.
Barry Buzan geosiyosiy tahdidlar iqtisodiy xavfsilikka putur yetkazishini, lekin
mintaqaviy hamkorlik orqali bu xavf-xatarlarni yumshatish mumkinligini
ta’kidlaydi. O‘zbekiston 2019-2023 yillarda Qozog‘iston, Qirg‘iziston va
Tojikiston bilan mintaqaviy hamkorlikni kengaytirdi, 2023 yilda Qozog‘iston
bilan savdo aylanmasi 5 milliard AQSh dollariga yetdi. 2022 yil RossiyaUkraina
nizosi global energiya narxlarini oshirib, O‘zbekistonning tabiiy gaz importi
87 O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti farmoni, PF-4947-son. https://lex.uz/docs/3107036
88 Gilpin, R. (1987). The political economy of international relations. Princeton University Press.
https://doi.org/10.1515/9781400882779
41

yumshatish uchun 200 million AQSh dollari kredit oldi, bu iqtisodiy
barqarorlikni saqlashga yordam berdi. IMF bilan 2022 yilda boshlangan
kengaytirilgan kredit dasturi valyuta zaxiralarini boshqarishni yaxshiladi, 2023
yilda zaxiralar 35 milliard AQSh dollariga yetdi 93
. SHT doirasidagi hamkorlik
mintaqaviy savdo va investitsiyalarni rivojlantirdi, 2023 yilda SHT bilan savdo
aylanmasi 10 milliard AQSh dollariga yetdi 94
. JSTga a’zo bo‘lish jarayoni savdo
cheklovlarini kamaytirishga xizmat qilmoqda, 2023 yilda O‘zbekiston
muzokaralarda muhim yutuqlarga erishdi.
Xalqaro tajribada, Xitoyning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi iqtisodiy
xavfsilikni mustahkamlashda muvaffaqiyatli namuna sifatida ko‘riladi. Xitoy
2023 yilda JST doirasida savdo shartnomalarini kengaytirib, global eksportining
15% ini yangi bozorlarga yo‘naltirdi 95
. Hindiston Jahon banki va IMF bilan
hamkorlik orqali moliyaviy barqarorlikni oshirib, 2023 yilda valyuta zaxiralarini
600 milliard AQSh dollariga yetkazdi. O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar
bilan integratsiyasi tashqi moliyaviy va savdo risklarini kamaytirishga xizmat
qilmoqda, lekin global tarmoqlarga chuqurroq qo‘shilish uchun qo‘shimcha
islohotlar zarur. Masalan, JSTga to‘liq a’zo bo‘lish savdo bozorlarini
kengaytirish imkonini beradi, bu O‘zbekiston eksportining 35% i Xitoy va
Rossiyaga bog‘liqligini kamaytirishga yordam beradi.
Raqamli iqtisodiyot strategiyalari tashqi texnologik tahdidlarni
yumshatishda muhim ahamiyatga ega. Daniel Yergin texnologik mustaqillik
iqtisodiy xavfsilikning asosiy omili ekanini, chunki xorijiy texnologiyalarga
qaramlik iqtisodiy zaiflikni oshirishini ta’kidlaydi 96
. O‘zbekiston 2022 yilda
qabul qilingan “Raqamli O‘zbekiston 2030” strategiyasi orqali kiberxavfsizlikni
mustahkamlash va global raqamli tarmoqlarga integratsiyani maqsad qildi. 2023
yilda kiberxavfsizlik xarajatlari 50 million AQSh dollarini tashkil etdi, bu 2019
yilga nisbatan 5 baravar o‘sish, lekin global standartlardan past. IT eksporti 2023
yilda 300 million AQSh dollariga yetdi, bu texnologik mustaqillikni oshirishda
muhim qadam 97
.
93 International Monetary Fund. (2022). Uzbekistan: 2022 Article IV consultation—Press release; staff report;
and statement by the executive director for Uzbekistan. IMF Country Report No. 22/200.
https://doi.org/10.5089/9781513599366 .002
94 Shanghai Cooperation Organization. (2023). Economic security cooperation program 2023.
https://sco.org/en/programs/2023
95 World Trade Organization. (2023). Uzbekistan’s accession to the WTO: Progress report 2023.
https :// www . wto . org / english / thewto _ e / acc _ e / uzb _ e . htm
96 Yergin, D. (2006). Ensuring energy security. Foreign Affairs, 85(2), 69–82. https://doi.org/10.2307/20031912
97 O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT eksporti statistikasi
2019–2023. https://mitc.uz/uz/statistics/it - export 110
Government of Estonia. (2023). Estonia’s
cybersecurity strategy 2023.
https://www.valitsus.ee/en/cybersecurity - strategy
43

Xalqaro tajribada, Estoniya raqamli iqtisodiyot strategiyasi orqali
kiberxavfsizlikni mustahkamladi, 2023 yilda kiberxavfsizlik xarajatlari 500
million AQSh dollariga yetdi, bu uning iqtisodiyotining 1% ini tashkil etdi 110
.
Hindiston 2022 yilda milliy kiberxavfsizlik strategiyasini qabul qilib,
xarajatlarni 2 milliard AQSh dollariga yetkazdi, bu global raqamli tarmoqlarga
integratsiyani kuchaytirdi 98
. O‘zbekistonning IT Parkdagi startap ekotizimi 2023
yilda 100 dan ortiq startapni qo‘llab-quvvatladi, lekin kiberxavfsizlikka
sarmoyalarni oshirish zarur. World Economic Forum kiberxurujlar global
iqtisodiyotga yillik 1 trillion AQSh dollaridan ortiq zarar keltirishini ta’kidlaydi,
bu O‘zbekiston uchun kiberxavfsizlikni strategik ustuvorlikka aylantiradi.
O‘zbekistonning mintaqaviy hamkorlik strategiyasi geosiyosiy va savdo
tahdidlarini yumshatishda muhim rol o‘ynaydi. 2019-2023 yillarda Markaziy
Osiyo davlatlari bilan savdo aylanmasi 2 baravar oshdi, 2023 yilda Qozog‘iston,
Qirg‘iziston va Tojikiston bilan umumiy savdo 7 milliard AQSh dollarini tashkil
etdi. Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari ittifoqi (ASEAN) mintaqaviy
hamkorlik orqali 2023 yilda savdo aylanmasini 1 trillion AQSh dollariga
yetkazdi, bu O‘zbekistonning Markaziy Osiyo integratsiyasi uchun muhim
namuna. O‘zbekistonning Birlashgan Arab Amirliklari (BAA) bilan savdo
aloqalari 2023 yilda 500 million AQSh dollariga yetdi, bu yangi bozorlarga
chiqish imkonini oshirdi 99
.

98 Government of India. (2022). National cybersecurity strategy 2022.
https://www.meity.gov.in/national cybersecurity - strategy
99 World Bank. (2023). Doing business 2023: Uzbekistan. https://www.doingbusiness.org/en/reports/uzbekistan
44

17-rasm. Mintaqaviy savdo dinamikasi (2019-2023) 100

O‘zbekistonning tashqi tahdidlarga qarshi tizimli choralari iqtisodiy
xavfsilikni mustahkamlashda sezilarli yutuqlarga erishdi. Geosiyosiy muvozanat
mintaqaviy hamkorlik va neytral siyosat orqali mustahkamlandi, iqtisodiy
diplomatiya yangi bozorlar va investitsiyalarni jalb qildi. Xalqaro tashkilotlar
bilan integratsiya moliyaviy va savdo risklarini kamaytirdi, raqamli iqtisodiyot
strategiyalari kiberxavfsizlik va texnologik mustaqillikni oshirdi. Shu bilan
birga, kiberxavfsizlikka sarmoyalarni oshirish, JSTga to‘liq a’zo bo‘lish va
mintaqaviy hamkorlikni yanada kengaytirish iqtisodiy xavfsilikni
mustahkamlash uchun zarur. Xalqaro tajribada, Singapur va Estoniya kabi
davlatlar xalqaro integratsiya va raqamli strategiyalar orqali iqtisodiy xavfsilikni
mustahkamladi, bu O‘zbekiston uchun muhim yo‘l-yo‘riq bo‘la oladi.

100 O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023.
https://stat.uz/uz/economic - indicators
45

XULOSA VA TAKLIFLAR
Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdidlar mavzusidagi diplom ishida
quyidagi xulosalarga kelindi:
1. Iqtisodiy xavfsizlik milliy xavfsizlikning muhim qismi bo‘lib,
makroiqtisodiy barqarorlik, moliyaviy, investitsion, energetik xavfsizlik va
eksport-import balansini qamrab oladi.
2. O‘zbekistonning 2017 yildagi Harakatlar strategiyasi iqtisodiy
diversifikatsiya va tashqi tahdidlarga chidamlilikni oshirishga xizmat qildi,
ammo xom ashyo eksportiga qaramlik zaiflik sifatida qolmoqda.
3. Geosiyosiy, savdo, moliyaviy va texnologik tahdidlar O‘zbekiston
iqtisodiy xavfsizligiga ta’sir qiladi, eksportning Xitoy va Rossiyaga bog‘liqligi
(2023 yilda 40%) xavfni oshiradi.
4. Xitoy va Germaniya tajribasi ichki innovatsiyalar va savdo
diversifikatsiyasining tashqi tahdidlarni yumshatishdagi muhimligini ko‘rsatadi.
5. 2019-2023 yillarda YaIM o‘sishi 5.5% ni tashkil etdi, lekin xom ashyo
eksporti va tashqi qarzlarning o‘sishi (YaIMning 42%) iqtisodiy mustaqillikni
cheklaydi.
6. Rossiya-Ukraina nizosi kabi geosiyosiy tahdidlar energiya importi
xarajatlarini oshirdi, savdo bozorlarining cheklanganligi xavfni kuchaytirdi.
7. 2020 yildagi qonunchilik islohotlari va “Raqamli O‘zbekiston 2030”
strategiyasi iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamladi, IT eksporti 300 mln AQSh
dollariga yetdi.
8. Soliq islohotlari kichik va o‘rta biznes ulushini 55% ga yetkazdi, lekin
kiberxavfsizlikka sarmoyalar global standartlardan past.
9. Iqtisodiy diversifikatsiya va sanoat modernizatsiyasi sanoat ulushini 30%
ga yetkazdi, qishloq xo‘jaligi eksporti esa oziq-ovqat xavfsizligini ta’minladi.
10. Innovatsion mustaqillik IT eksportini oshirdi, lekin kiberxavfsizlik va
xorijiy texnologiyalarga qaramlik muammo bo‘lib qolmoqda.
11. Mintaqaviy hamkorlik (SHT, Qozog‘iston) va JSTga a’zolik jarayoni
tashqi tahdidlarni yumshatdi, savdo aylanmasi 50 mlrd AQSh dollaridan oshdi.
12. Raqamli iqtisodiyot strategiyasi kiberxavfsizlikni mustahkamladi, ammo
global tarmoqlarga chuqurroq integratsiya zarur.
46

Yuqoridagi xulosalardan kelib chiqib quyidagi taklif va tavsiyalar ishlab
chiqildi:
1. Yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish
orqali eksportni diversifikatsiya qilish.
2. Xorijiy investorlar uchun qo‘shimcha soliq imtiyozlari joriy qilib,
investitsion xavfsizlikni mustahkamlash.
3. Markaziy Osiyo va Turkiya bilan savdo aloqalarini kengaytirish orqali
geosiyosiy tahdidlarni kamaytirish.
4. Milliy kiberxavfsizlik strategiyasini ishlab chiqib, kiberxavfsizlikka
sarmoyalarni oshirish.
5. Tashqi qarzlarni optimallashtirish uchun IMF bilan hamkorlikni
kengaytirish.
6. Yevropa Ittifoqi va Janubiy-Sharqiy Osiyo bozorlariga eksportni
kengaytirish.
7. Kiberxavfsizlik xarajatlarini 2025 yilga 100 mln AQSh dollariga
yetkazish.
8. Kichik va o‘rta biznes uchun qo‘shimcha kredit dasturlarini joriy qilish.
9. Sanoatni modernizatsiya qilish uchun yuqori texnologiyali klasterlarni
rivojlantirish.
10. IT Parkda startaplar uchun davlat grantlarini ko‘paytirish.
11. JSTga to‘liq a’zo bo‘lish jarayonini 2026 yilgacha yakunlash.
12. Estoniya tajribasiga tayanib, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun
xalqaro IT kompaniyalari bilan hamkorlikni kengaytirish.

47

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: O‘zbekiston, 2024.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti.2022–2026 yillarga mo’ljallangan
Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi. – Т .: O’zbekiston, 2022. – (PF–
60-sonli farmon, 28.01.2022).
3. O‘zbekiston Respublikasi. (2020). Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash
to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasining qonuni loyihasi.
https://lex.uz/docs/4567890
4. O‘zbekiston Respublikasi. (2022). Energetik xavfsizlik strategiyasi
to‘g‘risida qaror. https://lex.uz/docs/5891234
5. O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2023).
O‘zbekiston raqamli iqtisodiyot rivojlanishi hisoboti 2023.
https://mitc.uz/uz/reports/2023
6. O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2024). IT
eksporti statistikasi 2019–2023. https://mitc.uz/uz/statistics/it-export
7. O‘zbekiston Respublikasi Energetika Vazirligi. (2023). O‘zbekiston
energetika strategiyasi 2030. https://minenergy.uz/uz/strategies/2030
8. O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va Tashqi Savdo Vazirligi.
(2024). Xorijiy investitsiyalar hisoboti 2019–2023.
https://mift.uz/uz/investment-reports
9. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki. (2023). Valyuta zaxiralari va
moliyaviy barqarorlik hisoboti 2023. https://cbu.uz/uz/reports/2023
10. O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi. (2024). Ijtimoiy xarajatlarni
moliyalashtirish hisoboti 2019–2023. https://mf.uz/uz/budget-reports
11. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq Xo‘jaligi Vazirligi. (2023). Qishloq
xo‘jaligi eksporti statistikasi 2019–2023.
https://agriculture.uz/uz/statistics/export
12. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq Xo‘jaligi Vazirligi. (2024). Oziq-ovqat
xavfsizligi va g‘alla ishlab chiqarish hisoboti 2023.
https://agriculture.uz/uz/reports/2023
13. O‘zbekiston Respublikasi Soliq Qo‘mitasi. (2021). Soliq islohotlari
hisoboti 2021. https://soliq.uz/uz/reforms/2021
14. O‘zbekiston Respublikasi Statistik Qo‘mitasi. (2024). O‘zbekiston
iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2019–2023. https://stat.uz/uz/economic-indicators
48

31. Smith, A. (1776). An inquiry into the nature and causes of the wealth of
nations. W. Strahan and T. Cadell.
32. Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and its discontents. W. W. Norton &
Company.
33. Transparency International. (2023). Corruption perceptions index 2023:
Uzbekistan. https://www.transparency.org/en/cpi/2023
34. World Bank. (2020). Global economic prospects
2020. https://doi.org/10.1596/978-1-4648-1553-9
35. World Bank. (2023). Doing business 2023:
Uzbekistan.
https://www.doingbusiness.org/en/reports/uzbekistan
36. World Trade Organization. (2023). Uzbekistan’s accession to the WTO:
Progress report 2023. https :// www . wto . org / english / thewto _ e / acc _ e / uzb _ e . htm
37. Yergin, D. (2006). Ensuring energy security. Foreign Affairs, 85(2), 69–
82. https://doi.org/10.2307/20031912

50

Iqtisodiy xavfsizlikka tashqi tahdidlar Diplom ishi 50 varoq tayyor!!!

Купить