O‘zbekistonning ichki turizmi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	80.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

O‘zbekistonning ichki turizmi

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekologiya va geografiya”
kafedrasi
mudiri, g.f.n., dots. L. K.
Karshibayeva
« » 2025
O‘zbekistonning ichki turizmi
KURS ISHI
1

MUN DA RIJ A :
KIRISH ...................................................................................................................................................... 3
I BOB. O’ZBEKISTONDA ICHKI TURIZMNING NAZARIY ASOSLARI ...................................... 4
1.1.Turizm tushunchasi va ichki turizmning mohiyati ........................................................................... 4
1.2. Ichki turizmning o‘ziga xos xususiyatlari va ko‘rinishlari ............................................................ 12
1.3. Xalqaro turizm bozorida ichki turizmning rivojlanish istiqbollari .............................................. 18
II.BOB. O‘ZBEKISTONDA ICHKI TURIZMNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI ............... 24
2.1. O‘zbekistonda ichki turizmni rivojlantirish yo‘nalishlari ............................................................. 24
2.2. Mamlakatning asosiy ichki turistik hududlari ............................................................................... 27
2.3. O‘zbekistonda ichki turizm rivojlantirish muammolari va yechimlari ........................................ 30
XULOSA .................................................................................................................................................. 34
FOYDALANILGAN АDАBIYOTLАR RO‘YХАTI ............................................................................ 36
2

KIRISH
Kurs ishning dolzarbligi. So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi
iqtisodiyotining muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida turizm sanoati jadal sur’atlar
bilan rivojlanmoqda. Ayniqsa, ichki turizm — mamlakat fuqarolarining o‘z
hududlarida amalga oshiradigan sayohatlari — aholining madaniy darajasi,
salomatligi, iqtisodiy faolligi va fuqarolik ongining oshishiga xizmat qilmoqda.
Prezident Sh.M. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “turizm — iqtisodiy taraqqiyotning
lokomotivi bo‘lishi mumkin”, bu esa ichki turizmni ilmiy jihatdan chuqur
o‘rganish zaruratini yuzaga keltirmoqda.
Ichki turizm sohasining rivojlanishi mamlakat ichki infratuzilmasi,
transport tarmoqlari, mehmonxona xizmatlari, madaniy meros ob’ektlaridan
foydalanish, hududlararo aloqalar kuchayishi kabi ko‘plab geografik va iqtisodiy
omillar bilan chambarchas bog‘liq. Shu bois, ushbu kurs ishida O‘zbekiston ichki
turizmining geografik asoslari, uning hududiy xususiyatlari va istiqbollari har
tomonlama tahlil qilinadi.
Kurs ishning obyekti: O‘zbekiston Respublikasida ichki turizm sohasida
kechayotgan jarayonlar, ya’ni fuqarolarning mamlakat ichidagi turli hududlarga
sayohatlari, hududlararo turistik oqimlar va ularni shakllantiruvchi tabiiy, tarixiy-
madaniy hamda iqtisodiy-geografik omillardir.
Kurs ishning m aqsadi : O‘zbekistonda ichki turizmning ishlab chiqarish
jarayonlarini tahlil qilish, iqtisodiy iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan
masalalarni ishlab chiqish bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan
iborat.
Kurs ishining vazifalari :
1. O‘zbekistonda ichki turizmning nazariy asoslarini tahlil qilish.
2. Ichki turizmning mamlakat iqtisodiyotiga ta’sirini aniqlash.
3. O‘zbekistondagilarni ichki turistik yo‘nalishda o‘rganish.
Kurs ishining tarkibi va hajmi.
3

Kurs ishi kirish, ikkita bob, xulosa va takliflar,foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatilardan iborat.
I BOB. O’ZBEKISTONDA ICHKI TURIZMNING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Turizm tushunchasi va ichki turizmning mohiyati
O‘zbekistonda ichki turizm mohiyati — bu O‘zbekiston fuqarolarining
o‘z ichki hududida amalga oshiradigan sayohatlaridir. Ichki turizm, mamlakatimiz
uchun nafaqat aholi uchun dam olish, balki iqtisodiy faollikni oshirish, mahalliy
bizneslarni rivojlantirish, ishlov berish va turistik infratuzilmani yaxshilashga
yordam beradi. O‘zbekistondagi tabiiy va madaniy boyliklar, tarixiy obidalar va
turizm uchun mos hududlar ichki turizmi rivojlanishiga xizmat qiladi.Agar qabul
qilinayotgan asosiy qonun hujjatlarini o‘rganadigan bo‘lsak, ularning asosini
turizm to‘g‘risidagi qonun tashkil qiladi. U 1999 yil 20- avgustda qabul qilingan
bo‘lib, 22 moddadan iborat. Unda asosiy umumiy qoidalar aks ettirilgan bo‘lib,
barcha farmoyish va qarorlar shu asosda ishlab chiqiladi. Bundan tashqari unda
turizmning asosiy tushunchalari (kategoriyalari) ga to‘xtalib o‘tilgan. Masalan 3-
modda asosiy tushunchalar deb nomlangan.
Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi: 1
Turizm — jismoniy shaxsning doimiy istiqomat joyidan sog‘lomlashtirish,
ma’rifiy, kasbiy-amaliy yoki boshqa maqsadlarda borilgan joyda (mamlakatda)
haq to‘lanadigan faoliyat bilan shug‘ullanmagan holda uzog‘i bilan bir yil
muddatga jo‘nab ketishi (sayohat qilishi);
Turist — O‘zbekiston Respublikasi hududi bo‘ylab yoki boshqa
mamlakatga sayohat qiluvchi (doimiy istiqomat joyidan turizm maqsadida jo‘nab
ketgan) jismoniy shaxs;
Turistik faoliyat — ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlari talablariga
muvofiq sayohatlarni va ular bilan bog‘liq xizmatlarni tashkil etish borasidagi
faoliyat;
Ekskursiya faoliyati — turistik faoliyatning tarixiy yodgorliklar, diqqatga
sazovor joylar va boshqa obyektlar bilan tanishtirish maqsadida oldindan tuzilgan
1
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1999 y., 9-son, 227-modda; O‘zbekiston
Respublikasi Qonun hujjatlari to‘plami, 2006 y., 14-son, 113-modda
4

yo‘nalishlar bo‘yicha ekskursiya yetakchisi hamrohligidagi 24 soatdan
oshmaydigan ekskursiyalarni tashkil etishga doir qismi;
Turistik resurslar — tegishli hududning tabiiy-iqlim, sog‘lomlashtirish,
tarixiy-madaniy, ma’rifiy va ijtimoiy-maishiy obyektlari majmui;
Turistik faoliyat subyektlari — belgilangan tartibda ro‘yxatga olingan va
turistik xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq faoliyatni amalga oshirish uchun
litsenziyasi bo‘lgan korxonalar, muassasalar, tashkilotlar;
turistik industriya — turistik faoliyatning turistlarga xizmat ko‘rsatishni
ta’minlovchi turli sub’ektlari (mehmonxonalar, turistik komplekslar, kempinglar,
motellar, pansionatlar, umumiy ovqatlanish, transport korxonalari, madaniyat,
sport muassasalari va boshqalar) majmui;
tur — muayyan yo‘nalish bo‘yicha turistik xizmatlar majmui (joy
bandlash, joylashtirish, ovqatlantirish, transport, rekreatsiya, ekskursiya xizmatlari
va boshqa xizmatlar) bilan ta’minlangan aniq muddatlardagi turistik sayohat;
turistik xizmatlar — turistik faoliyat subyektlarining joylashtirish,
ovqatlantirish, transport, axborot-reklama xizmatlari ko‘rsatish borasidagi,
shuningdek turistlarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan boshqa xizmatlari;
turistik guruh rahbari — turistik faoliyat subyektining vakili bo‘lgan va
uning nomidan ish ko‘rib, turistlarga hamrohlik qiluvchi, turistik xizmatlar
ko‘rsatish shartnomasi shartlarining bajarilishini ta’minlovchi jismoniy shaxs;
gid (ekskursiya yetakchisi) — tur qatnashchilariga turistik xizmatlar
ko‘rsatish shartnomasi doirasida ekskursiya-axborot, tashkiliy yo‘sindagi xizmatlar
va malakali yordam ko‘rsatuvchi jismoniy shaxs;
turistik faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya — turistik faoliyatni
amalga oshirishga bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi maxsus ruxsatnoma;
sertifikat — turistik xizmatlar sifatini va ularning muayyan standartga yoki
boshqa me’yoriy hujjatga muvofiqligini tasdiqlovchi hujjat.
Turizm kategoriyalari esa turizm turlarining birikuvi asosida kelib chiqadi
Keyingi 4-moddada esa Turizm sohasidagi davlat siyosatining asosiy
yo‘nalishlari ko‘rsatilib o‘tilgan:
5

Turizm sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari
quyidagilardan iborat:
 turizm va turistik industriyani rivojlantirish;
 fuqarolarning sayohat qilish paytidagi dam olish, erkin harakatlanish
va boshqa huquqlarini ta’minlash;
 turistik resurslardan oqilona foydalanish va ularni saqlash;
 turizm sohasidagi normativ bazani takomillashtirish;
 bolalar, yoshlar, nogironlar va aholining kam ta’minlangan qatlamlari
turizmi (ekskursiyalari) uchun sharoit yaratish;
 turistik industriyani rivojlantirish uchun investitsiyalar jalb etish;
 tadbirkorlik faoliyati subyektlari uchun turistik xizmatlar bozorida
teng imkoniyatlar yaratish;
 turistlarning xavfsizligini, ularning huquqlari, qonuniy manfaatlari va
mol-mulki muhofaza qilinishini ta’minlash;
 turizm sohasining ilmiy ta’minotini tashkil etish va rivojlantirish;
 kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
 chet mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni
rivojlantirish.
Davlatning turizm sohasidagi siyosati davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosat
ko‘rinishlaridan biri hisoblanadi.
Davlatning turizm sohasidagi siyosati – bu turizm industriyasini va turizm
bozori subyektlarini (turoperatorlar va turagentlar) rivojlantirish, fuqarolarga
turizm xizmat ko‘rsatish shakllarini takomillashtirish hamda shu asosda siyosiy,
iqtisodiy va ijtimoiy salohiyatini mustahkamlash bo‘yicha davlat faoliyatidir.
Turizm siyosati O‘zbekiston Respubikasining barcha hududida amalga
oshiriladi, avvalombor mintaqa alohida subyektlar darajasida, undagi mavjud
bo‘lgan turizm bilan mintaqa iqtisodiyoti o‘rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf etish
maqsadida amalga oshiriladi.
6

Davlatning turizm siyosati xalq xo‘jalik kompleksini rivojlantirish va aniq
maqsadlarga erishish uchun turizm sohasi faoliyatiga davlat ta’sirining shakllari,
usullari va ta’sir qilish yo‘nalishlari yig‘indisidan iborat.
Turizmni rivojlantirishda boshqarish strategik tizimi samaradorligini
oshirishga muayan choralarning kompleks ishlatilishini qo‘llash orqali erishish
mumkin. Hozirgi paytda respublikada 20 dan ortiq mahalliy va respublika
darajasida turizm rivojlantirish dasturlari amalga oshirilmoqda va yirik loyihalar
qabul qilinmoqda.
Davlatning turizm siyosatini amalga oshirish mexanizmi quyidagilarni
o‘z ichiga oladi:
 turizm soxasining rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqish;
 mintaqa darajasida va Respublika miqyosida turizmni rivojlantirish
bo‘yicha maqsadli dasturlarni ishlab chiqish;
 qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun aniq chora-tadbirlarni ishlab
chiqish;
 turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish;
Turizm faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo‘llar
bilan amalga oshiriladi:
 turizm industriyasi sohasidagi munosabatlarni takomillashtirishga
yo‘naltirilgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarni yaratish;
 ichki va jahon turizm bozorlarida turizm mahsulotini siljitishga
hamkorlik qilish;
 turistlar huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularning xavfsizligini
ta’minlash;
 turizm industriyasida standartlash, litsenziyalash, turizm mahsulotini
sertifikatlash;
 turizmni rivojlantirish manfaatlarini hisobga olgan holda O‘zbekiston
Respublikasiga kirish, O‘zbekiston Respublikasidan chiqib ketish va O‘zbekiston
Respublikasi hududiga tashrif buyurish tartiblarini belgilash;
7

 turizmni rivojlantirish respublika maqsadli dasturini ishlab chiqish va
amalga oshirishga bevosita byudjet ajratmalarini ko‘paytirish;
 turizm industriyasiga investitsiyalar kiritish uchun qulay sharoitlarni
yaratish;
 soliq va bojxona tizimini tartiblashtirish;
 O‘zbekiston Respublikasi hududida turizm faoliyati bilan
shug‘ullanuvchi va O‘zbekiston Respublikasi hududida turizm bilan shug‘ullanish
uchun chet el fuqarolarini jalb etuvchi turoperator va turagentlarga imtiyozli
kreditlar taqdim etish, soliq va bojxona imtiyozlarini berish;
 turizm faoliyatida kadrlar tayyorlashga hamkorlik qilish;
 turizm industriyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish;
 xalqaro turizm dasturlarida O‘zbekiston turistlari, turoperatorlari,
turagentlari va ularning birlashmalari ishtirokiga hamkorlik qilish;
 kartografik mahsulotlar ta’minoti;
 O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda
qo‘llaniladigan boshqa usullar.
Turizm sohasiga oid ishlab chiqilgan ilk me’yoriy hujjat bu - O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 1992-yil 27-iyuldagi «O‘zbekturizm» MKni tashkil
etish to‘g‘risida»gi Farmoni va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
shu yil 20-oktyabrdagi «O‘zbekturizm» MK faoliyatini tashkil etish masalalari
haqida»gi qaroridir. 2
Mamlakatimizda jahon andozalariga javob beradigan turizm
tizimini barpo etish, ushbu soha boshqaruvini takomillashtirish, uning iqtisodiy
samaradorligini oshirish, shuningdek, mamlakatimizda mavjud bo‘lib kelgan va
sobiq ittifoqqa bo‘ysingan turistik tashkilotlar va muassasalarni respublika
ixtiyoriga o‘tkazish ushbu farmon va qarorning bosh maqsadi qilib olindi.
Mazkur farmon O‘zbekistonda turizm sohasini takomillashtirish, uni yangi
bosqichga ko‘tarish, «O‘zbekturizm» MK ni tuzish uchun dastur bo‘lib xizmat
qildi.
Keyingi yillarda ishlab chiqilgan muhim hujjatlar qatoriga O‘zbekiston
2
http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=514856 , 05.01.2016y
8

Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi “Buyuk Ipak yo‘lini qayta
tiklashda O‘zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va Respublikada
xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoni
hamda mazkur farmonni amalga oshirish maqsadida e’lon qilingan O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007-yil 3-iyundagi “O‘zbekiston
Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infratuzilmasini barpo etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorini kiritish mumkin.
O‘zbekiston tarixi uzoq, ajdodlari buyuk, madaniy merosi sermazmun
ko‘hna yurtlardan biridir. Ayniqsa, mamlakatimizni sharq va g‘arbni bog‘lab
turuvchi «Buyuk Ipak yo‘li» dagi belbog‘ sifatida yaxshi bilamiz. «Buyuk Ipak
yo‘li» 2200 ming yillik tarixga ega. Uning boshlanish nuqtasi Xitoy bo‘lsa, oxirgi
nuqtasi Italiyadir. Bu yo‘lni «Ipak yo‘li», «Karvon yo‘li» deb ham ataladi. Bunday
nom berilishiga sabab, ipak mahsulotlari karvonlar orqali tashib o‘tilgan,
Shuningdek, bronza, chinni, jun xom-ashyolari va ulardan tayyorlangan buyumlar
ham olib o‘tilgan. «Buyuk Ipak yo‘li»da nafaqat savdo-sotiq, shu bilan birga
madaniyat, san’at, ilm-fan, ma’naviyat, ma’rifat, odobu-axloq, tinchlik, turizm,
targ‘ibot-tashviqot (reklama), talab va taklif (marketing) ham muttaasil
shakllangan, yuqori darajaga yetgan. «Buyuk Ipak yo‘li»da ko‘hna Turkiston
hududi yetakchi o‘ringa, Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Xo‘jand, Chorjuy
kabi shaharlar esa muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Hozirgi O‘zbekiston hududi bu
yo‘lning qoq markazida joylashgan. Sohibqiron Amir Temur davrida «Buyuk Ipak
yo‘li» keng rivojlangan. Shularni e’tiborga olib, qabul qilingan ushbu hujjatlar
g‘oyat muhim xalqaro turizm yo‘nalishi - «Buyuk ipak yo‘li»ni qayta tiklash,
bunga xorijiy turistlarni jalb etish, shuningdek, mamlakatimizda zamonaviy turizm
siyosatini vujudga keltirishga asosiy maqsadni qaratdi. Buning uchun esa: «Buyuk
ipak yo‘li»dagi shaharlar - Samarqand, Buxoro, Xiva va Toshkentda xalqaro
turizm bo‘yicha maxsus ochiq iqtisodiy mintaqalar tashkil etish, mazkur
shaharlarning aeroportlari va temir yo‘l vokzallarida xorijiy turistlar uchun
bojxona rasm-rusumlarining xalqaro me’yorlarga mos soddalashtirilgan tartibi,
tranzit turistlar uchun maxsus bojxona zonalari, turistik tashkilotlar uchun soliq
9

imtiyozlari joriy qilish, imtiyozli kredit berish ko‘zda tutildi.
Farmon va qarorlarning muhim jihatlaridan biri shu bo‘ldiki, unda
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida turizm bo‘yicha
Idoralararo Kengash tuzilib , ushbu Kengash faoliyatining asosiy vazifalari sifatida
quyidagilar belgilab berildi:
a) turizm sohasida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish;
b) jahon andozalari darajasida kichik va o‘rta mehmonxonalar, motellar
va kempinglar tarmog‘i shakllantirilishini muvofiqlashtirish;
c) sayr-tamoshalar zamonaviy industriyasini, madaniy va sport -
sog‘lomlashtirish markazlarini barpo etishga ko‘maklashish;
d) noyob turizm imkoniyatlari va tarixiy - madaniy merosini keng
ko‘lamda targ‘ib qilinishi va maskanlashtirishni tashkil etish;
e) turizm tizimida muvofiqlashtirilgan ilmiy-texnikaviy va investitsiya
siyosatini o‘tkazish;
f) turizm sohasida kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashni ta’minlash.
O‘zbekistonda turizm sohasini yangi bosqichga ko‘tarishda Respublika
Prezidentining 1999-yil 15-apreldagi “2005 - yilgacha bo‘lgan davrda
O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi to‘g‘risida” gi Farmoni
alohida ahamiyatga egadir. Ushbu farmon millatlararo aloqalarni kengaytirish va
mustahkamlashga ko‘maklashish hamda xalqaro turizm bozoriga uzviy qo‘shilish,
O‘zbekistonning madaniy-tarixiy va ma’naviy merosini jahon hamjamiyatiga
targ‘ib qilish, shuningdek, turistlarga xizmat ko‘rsatish sifatini xalqaro andozalar
darajasiga kutarish maqsadida qabul qilinib, 2005 - yilgacha bo‘lgan davrda
O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi va uni amalga oshirish
bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi Kengash tarkibi tasdiqlandi.
Farmonda mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, turistik tashkilotlar xorijdan
keltiriladigan texnologiya va mehmonxona uskunalari, turizm maqsadlariga
mo‘ljallangan transport vositalari uchun bojxona bojlari to‘lashdan uch yil
muddatga ozod qilinishi ko‘rsatib o‘tildi. Shuningdek, «O‘zbekturizm» MK
tizimidagi korxonalarga xorijiy turistlarga erkin ayirboshlanadigan valyuta
10

hisobidan turistik xizmat va qo‘shimcha xizmat ko‘rsatish huquqi berilib, buning
uchun maxsus kassalar ochilishiga ruhsat berildi. O‘zbekiston Respublikasining
Tashqi ishlar, Moliya va Madaniyat ishlari Vazirliklarining va «O‘zbekturizm»
MKning O‘zbekiston Respublikasining AQSH, Yaponiya, Buyuk Britaniya,
Germaniya, Fransiya va Italiyadagi elchixonalarida madaniyat va turizm masalalari
bo‘yicha maslahatchi lavozimi birliklarini joriy etishlariga ijozat berildi.
Ushbu Davlat dasturi olti bo‘limdan iborat bo‘lib, 1-bo‘limining o‘zi:
“Turizmning me’yoriy - huquqiy bazasini shakllantirish”,-deb nomlanib, unda
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida» gi Qonunini tayyorlash,
fuqarolarimizning xorijga chiqishi va O‘zbekistonga xorijiy fuqarolarning kirishi
haqidagi takliflarni o‘rgangan holda, xorijiy turistlar uchun boj, viza va boshqa
hujjatlarni rasmiylashtirish Nizomiga o‘zgartirishlar kiritish; Madaniy meros
yodgorliklarining to‘liq ro‘yxatini tuzish va nashr etish; yodgorliklarni
noqonuniy tarzda olib chiqib ketgan va ularga ziyon yetkazilgan hollarda davlat,
jamoat tashkilotlarining, yuridik va jismoniy shaxslarning javobgarliklari haqidagi
tartibni tayyorlash vazifalari belgilab berildi. Mazkur bo‘limda belgilab
berilgandek “Turizm to‘g‘risida”gi Qonun 1999-yil 20-avgustda qabul qilindi, boj
va viza hujjatlarini rasmiylashtirish Nizomiga o‘zgartirishlar kiritildi, xullas barcha
vazifalar to‘liq amalga oshirildi.
Respublikamizda turizm sohasi bo‘yicha yuqori malakali kadrlar
tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish, turizmning iqtisodiy
salohiyatini mustahkamlash va uning samaradorligini yanada oshirish maqsadida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yil 30-iyundagi “O‘zbekistonda
turizm sohasi uchun malakali kadrlar tayyorlash to‘g‘risida”gi farmoni va
mazkur farmon ijrosini ta’minlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining shu yil 2-iyuldagi «O‘zbekistonda turizm sohasi uchun kadrlar
tayyorlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi qarori qabul
qilindi. Bu qarorga muvofiq turizm rivojlangan viloyatlarda turizm kollejlari va
oliy uquv yurtlarida sohaga mos yo‘nalishlar ochilib, bugungi kunda yetuk kadrlar
yetishib chiqmoqda.
11

Turizm va turistik infratuzilmani rivojlantirishni yanada qo‘llab-
quvvatlash, milliy turistik xizmatlarni xalqaro turistik bozorlarda faol kiritib borish
maqsadida Vazirlar Mahkamasi 10-oktyabr 2012-yilda “O‘zbekiston
Respublikasida turizm sohasini yanada qo‘llab-quvatlash va rivojlantirish chora-
tadbirlari” to‘g‘risida qaror qabul qilib, unda bir qator tartiblarni belgilab berdi.
Unga ko‘ra:
2012-yil 15-oktyabrdan boshlab turistik yig‘im faqat sayyohlarni
joylashtirish xizmatlari ko‘rsatuvchi va turistik faoliyatni amalga oshirish huquqi
uchun litsenziyaga ega bo‘lgan turistik faoliyat subyektlaridan yashalgan har bir
kun uchun 2 AQSH dollariga teng miqdorda undiriladi; turistik faoliyatning
boshqa subyektlaridan turistik yig‘im undirish bekor qilinadi; turistik yig‘imdan
tushgan mablag‘lar O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi
huzuridagi budjetdan tashqari Turizmni rivojlantirish jamg‘armasiga
yo‘naltiriladi. 3
1.2. Ichki turizmning o‘ziga xos xususiyatlari va ko‘rinishlari
Zamonaviy turizmni o‘ziga xos xususiyatlarini belgilash maqsadida uning
muhim tasnifiy belgilarini aniqlab olish zarur bo‘ladi. Jumladan, geografik
belgilari, turistlik oqim yo‘nalishi, safar maqsadi, harakatlanish usuli bo‘yicha,
tashkiliy-huquqiy shakllarini tasniflash maqsadga muvofiqdir.
Ichki turizm – mahalliy aholining o‘z mamlakati hududiga turistik
jozibador joylarga maqsadli ravishda uyushtirgan sayohatini qamrab oladi.
Kirish turizmi-mamlakat fuqarosi bo‘lmagan shaxslarning mamlakat
hududiga turistik maqsaddagi tashrifi, sayohati hisoblanadi.
Chiqish turizmi-bir mamlakat hududida doimiy yashovchi shaxsni boshqa
mamlakatga to‘lanadigan faoliyat bilan mashg‘ul bo‘lmagan holda, unga sayohati,
tashrifi tushuniladi.
Turizmning yuqoridagi bu uch turidan quyidagi kategoriyalar kelib chiqadi,
bular:
3
http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=2064740 , 05.01.2016 y
12

O‘zbekistonda ichki turizmning asosiy ko’rsatkichlari
Ko’rsatkich: Qiymat
Ichki turistlar soni 15,493,000
Ichki sayohatlar soni 17,230,000
Eng ko’p tashrif buyuriladigan
hududlar Toshkent, Buxoro, Samarqand
Milliy turizm - bu o ‘ zida ichki va chiqish turizmlarini birlashtirib , mamlakat
hududida yashovchi fuqarolarning o ‘ z mamlakatlarida yoxud xorijiy davlatlarga
turistik maqsadlarda amalga oshirilgan sayohatlari kiradi .
Davlat miqyosidagi turizm - bu ichki va kirish turizmlarni birlashtirib , shu
mamlakatdagi fuqarolar , shuningdek xorijiy fuqarolarning aynan bir mamlakat
hududidagi sayohatlarga aytiladi .
Xalqaro turizm , - o ‘ z ichiga kirish va chiqish turizmlarini qamrab oladi ,
ya ’ ni vaqtinchalik kelgan joyida faoliyati to‘lanmaydigan, doimiy yashaydigan
mamlakat chegarasidan tashqariga turistik maqsadlarda safar qilish tushuniladi
Shuningdek, "turistlarni qabul qilish" va "turistlarni jo‘natish", - kabi
umumiy tushunchalar ham bo‘lib, bular ichki va xalqaro turizm uchun ham
taalluqlidir. Turizm statistikasida "turistik kelish" atamasi ham mavjud. Aynan
turistik kelish soniga qarab turistik oqim belgilanadi. Turist tushunchasining ichki
tabiatidan kelib chiqib aytish mumkinki, turist biror joyga keldimi, demak, u
mazkur joydan o‘zining mamlakatiga yoki doimiy istiqomat joyiga ketishi ham
kerak. U vaqtinchalik kelib - ketuvchidir.
Turizm statistikasida tranzit turist tushunchasi ham bo‘lib, unda
turistlarning o‘z davlat hududidan ikkinchi davlat hududiga borayotganda oradagi
davlat hududida to‘xtab o‘tishi tushuniladi. Bunday davlatlararo tranzit turist
bo‘lish uchun maxsus tranzit vizalar ham bo‘lishi lozim. Tranzit turistlarning
mamlakatda bo‘lish muddatlari chegaralangandir.
13

"Turistlarni qabul qilish" kategoriyasi - mazkur hududga yoki turistik
markazga turistlarning kelishi va ularga ko‘rsatiladigan xizmat faoliyati bo‘yicha
xarakterlanadi. Ushbu faoliyatdan turizmni tashkil qilish bo‘yicha barcha turizm
infratuzilmasi - transport yuklarini tashuvchilar, mehmonxonalar va restoranlarni
ish bilan ta’minlash kelib chiqadi. Ko‘rsatilgan xizmatlar natijasida milliy (xorijiy
turizm orqali esa xorijiy) valyuta massasi ko‘payadi. Turistlarni qabul qilishda
turistik region yoki markazda ishchi o‘rinlari tez tashkil etiladi, mahalliy turistik
resurslardan foydalanish hisobiga regionda iqtisodiyot rivojlanadi. Ichki va xorijiy
turistlarni qabul qilish balansi tarkib topadi.
Turizmning rivojlanishi mamlakatning iqtisodiy - siyosiy omillariga
bog‘liq. Shu bilan birga turizmdan tushadigan xorijiy valyuta davlat
iqtisodiyotining o‘sishiga ta’sir etadi. Sovet davrida xorijiy turist sayohatlari juda
arzon bo‘lgan. Shuningdek, sovet fuqarosi bilan xorijiy turistlarga ko‘rsatiladigan
xizmat turlari o‘rtasida ham katta farq bo‘lgan. Respublikamiz Mustaqillikka
erishgach ular o‘rtasidagi farq kamaydi va bir qator tarixiy sha-harlardagi turistik
markazlar va firmalar uchun turizm juda katta daromad manbai bo‘lib qoldi.
Yer yuzidagi juda ko‘plab davlatlarning aholisi turizm maqsadida xorijga
chiqishga qodir emaslar. Asosiy sabab olinadigan maoshning kamligi yoki
aholining kambag‘alligidir. Tan olish kerakki, bular qatorida mustaqil hamdo‘stlik
davlatlari fuqarolari ham bor. O‘zbekiston ulkan tabiiy va madaniy - tarixiy
resurslari bilan xohlagan turistlar talabini qondirishi va kelajakda ulkan turistlar
oqimini kutib olish imkoniyatiga egadir. Lekin, turizm industriyasini yanada
rivojlantirish, turizm infratuzilmasini yuqoriga ko‘tarish, turizmga investitsiyalarni
ko‘proq jalb etish, turizmda servisni zamon talablariga moslashtirish, xizmat
ko‘rsatuvchi subyektlardagi xizmat narxini pasaytirish, ularda o‘zaro raqobat
muhitini yaratish, xorijga chiqish va xorijdan kelish vizalarini olishdagi
mexanizmni soddalashtirish, malakali kadrlarni yetishtirish bilan bu ishga yanada
ko‘proq hissa qo‘shgan bo‘lamiz. To‘g‘ri, keyingi yillarda Toshkent, Samarqand,
Buxoro shaharlariga hukumatimiz va xorijiy investorlar tomonidan turizm
infratuzilmasi uchun mablag‘lar ajratildi Yirik mehmonxonalar qurildi,
14

modernizatsiya qilindi, yangi zamon talabidagi avtobus va avialaynerlar sotib
olindi. Yirik turistik markazlar, yodgorliklar ta’mirlandi, yo‘llar barpo etildi.
Xususiy mehmonxonalar va milliy uylar bunyod etilib, mahalliy va xorijiy
turistlarni qabul qilib bormoqda. Rekreatsion hududlar, masalan, Chorbog‘ -
Chimyon hududiga respublika byudjetidan katta mablag‘ ajratildi. Madaniy -
tarixiy yodgorliklarni ta’mirlash ishlari davom etmoqda. Lekin, bulardan mustasno
respublikamizda ichki turizm masalasi ko‘ngildagidek emas. Hatto, respublikamiz
aholisining aksariyat qismi butun dunyoga mashhur Samarqand, Buxoro, Xiva,
Shahrisabz kabi tarixiy shaharlarni biror marotaba bo‘lsa ham ko‘rish imkoniyatiga
ega bo‘lmaganlar. Bunga sabab faqatgina ularning iqtisodiy cheklovlari emas,
balki sayohat qilish madaniyatini bilmasligida va uning qanchalik inson hayotida
muhim o‘rin egallashi kabilarni his qilmasligidadir. Bunday tajribaga ega bo‘lish
uchun esa aholimiz albatta soha mutaxasislari, turoperatorlar ko‘magidan
foydalanishlari shart, chunki ular sayohat qilish etiketidan xabardor bo‘lib, uni
yuksak darajada ko‘rsata olishadi. Shu bois, ichki turizmni rivojlantirish,
aholimizning turizm va dam olish ehtiyojlarini to‘laroq qondirish uchun turistik
resurslardan maksimal tarzda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek,
mustaqil respublikamizga xorijiy turistlar kelishiga ham katta e’tibor berishimiz
kerak. Shundagina, davlatimiz xazinasi va turoperatorlarning banklardagi hisob -
raqamlariga milliy va xorijiy valyuta kelib tushishiga erishamiz. Buning oqibati
esa ravshan - iqtisodiyotimiz rivojlanishiga ko‘maklashgan bo‘lamiz, tadbirkorlik
subyektlarining farovonligi ortadi, turmush tarzi ko‘tariladi.
Bu jarayonda sayyohlik sohasining huquqiy asosini takomillashtirishga
alohida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2012-yil 10-oktabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida
turizm sohasini yanada qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori turizm va turistik infratuzilmani rivojlantirishni qo‘llab-
quvvatlash, milliy turistik xizmatlarni xalqaro sayyohlik bozorlariga faol kiritishga
xizmat qilishi shubhasiz.
15

Ushbu tadbirlar har bir hududning o‘ziga xos jihatlari va ichki
imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda belgilangan. Masalan, tarixiy va me’moriy
obidalar nisbatan kamroq hududlarda faol turdagi turistik xizmatlarni yo‘lga
qo‘yish, shuningdek, tog‘li zonalar, qishloq joylarga mo‘ljallangan alohida turdagi
turistik xizmatlarni tashkil qilish kabi vazifalar nazarda tutilgan. “O‘zbekturizm”
milliy kompaniyasi tomonidan tegishli idora va tashkilotlar bilan hamkorlikda
mazkur tadbirlarni amalga oshirish yuzasidan muayyan ishlar olib borilmoqda.
Bunday sa’y-harakatlar samarasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Navoiy, Jizzax
va Xorazm viloyatlarida bir qancha o‘tov oromgohlari, kempinglar, dam olish va
sog‘lomlashtirish maskanlari barpo etilib, sayyohlar uchun turli turistik
xizmatlardan foydalanish imkoniyatlari yaratildi.
Samarqand, Buxoro, Toshkent, Xiva, Shahrisabz, Marg‘ilon singari
shaharlarimizda xalqimizning boy tarixi haqida hikoya qiluvchi qadimiy obidalar
avaylab saqlanayotganligi hamda milliy hunarmandlik markazlari faoliyat
ko‘rsatayotgani mazkur hududlarda nafaqat xalqaro, balki ichki turizmni ham jadal
rivojlantirishda muhim omil bo‘lmoqda. Xususan, Buxorodagi madaniy va tarixiy
yodgorliklar, jumladan, Masjidi Kalon va Chor Bakr majmualari, Bahouddin
Naqshband, Abduxoliq G‘ijduvoniy kabi buyuk ajdodlarimizning qadamjolarini
ziyorat qilish maqsadida minglab hamyurtlarimiz mazkur viloyatga sayohat
qilmoqdalar. Tegishli tashkilot va o‘quv muassasalari bilan hamkorlikda ichki
yo‘nalishlar bo‘yicha safarga chiqish istagida bo‘lgan yurtdoshlarimiz uchun
avtobuslarda imtiyozli narxlarda sayohatlar uyushtirilmoqda. Bu
yurtdoshlarimizning o‘lkamiz boy madaniy merosi va qadimiy tarixi, shuningdek,
istiqlol yillarida shahar va qishloqlarimizda amalga oshirilayotgan ulkan
bunyodkorlik ishlari bilan yaqindan tanishishida muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mamlakatimizning chekka hududlari, xususan, Orolbo‘yida ham ichki
turizmni rivojlantirish ishlari doirasida yangi sayyohlik yo‘nalishlari tashkil
etilmoqda. Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududidagi qadimiy qal’alar hamda
diqqatga sazovor joylar bo‘ylab uch yo‘nalishda sayohatlar taklif etilmoqda.
Xususan, Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati, Ustyurt kengliklaridagi
16

sayg‘oqlar yaylovi, Sudoche ko‘lining saqlanib qolgan akvatoriyasiga sayohatlar
uyushtirilmoqda. “Sahrolar ichra o‘tmish sadolari”, “Orolga sayohat”, “Tilaklar
qudug‘i”, “Ipak ipi mo‘jizasi”, “Qoraqalpog‘istonning qadimiy qal’alari” kabi
dasturlardan iborat yo‘nalishlar sayyohlarga ko‘proq ma’qul kelmoqda. O‘lkaning
boy tarixiy va madaniy yodgorliklari haqidagi ma’lumotlarni o‘zida mujassam
etgan Nukus shahridagi I.Savitskiy nomidagi san’at muzeyida to‘qson mingdan
ortiq eksponat saqlanadi. Qoraqalpoq elining milliy bezaklari, xalq amaliy san’ati
namunalari, kashtachilik buyumlari, milliy liboslari sayyohlarning e’tiborini
tortmoqda.
Orolbo‘yiga sayyohlarni yanada ko‘proq jalb etish maqsadida mintaqaning
tabiiy iqlim sharoitidan oqilona foydalanilib, yangi loyihalar ishlab chiqilmoqda.
Misol uchun, tabiiy suv havzalarida baliq, o‘rdak ovlash bo‘yicha yangi sayyohlik
yo‘nalishlari tashkil etilgan. Shuningdek, “Mizdaqxon qal’a”, “Tuproqqal’a”,
“Ayozqal’a”, “Chilpiq” kabi qadimiy yodgorliklar, Amudaryo sohili bo‘ylab
ekologik turlar tashkil etilmoqda.
Mamlakatimizda BMT Taraqqiyot dasturi bilan hamkorlikda amalga
oshirilayotgan "Mahalliy boshqaruv tizimini qo‘llab-quvvatlash: fuqarolik ishtiroki
va hamkorlik" loyihasi olti yo‘nalishdan iborat bo‘lib, ulardan biri hududlarning
turistik salohiyatidan samarali foydalanishga qaratilgan. Bu borada ikkita
boshlang‘ich hudud: Jizzax viloyatining Zomin hamda Namangan viloyatining
Chortoq tumanlari tanlab olingan. Mazkur tumanlar ichki turizmni rivojlantirish
uchun qulay hudud hisoblanadi. Xususan, Zominda rekreatsion – dam olish va
sog‘liqni tiklash maqsadlariga xizmat qiluvchi ko‘plab resurslar mavjud.
Hududning tog‘ ekotizimi, arxeologik yodkorliklari u yerda ekologik, speleologik
(g‘orlarga sayohat qilish), tarixiy, qishloq va sport turizmi – chang‘ida uchish,
piyoda sayohat, tog‘ velosipedini rivojlantirish imkonini beradi. Loyiha ijrosi
doirasida Zominda mahalliy va xorijiy sayyohlar uchun qiziqarli ikki turistik
yo‘nalish ishlab chiqildi. Sayyohlarga yuqori darajada xizmat ko‘rsata oladigan
transport kompaniyalari, ovqatlanish shoxobchalari bilan aloqalar yo‘lga qo‘yildi.
17

Arxeologik yodkorliklarga eltuvchi avtomobil yo‘llarida o‘zbek, rus va ingliz
tillarida yo‘l ko‘rsatkichlar o‘rnatildi.
Mamlakatimizda ichki turizm infratuzilmasini rivojlantirish borasida olib
borilayotgan keng ko‘lamli ishlar sayyohlarga qulay sharoit yaratish va ularning
o‘z sayohatlarini mazmunli o‘tkazishiga xizmat qilishi bilan bir qatorda
O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga ham munosib hissa bo‘lib
qo‘shilmoqda.
1.3. Xalqaro turizm bozorida ichki turizmning rivojlanish istiqbollari
Hozirgi kunda O‘zbekiston R e spublikasida turizmni isloh qilish, uni
shakllantirish jarayoni amalga oshmoqda. Ushbu jarayon mamlakatda
rivojlantirilayotgan turistik bozor boshqa har qanday bozorlar kabi mamlakatning
ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy vaziyatiga ta’sir ko‘rsatadi. U mamlakatlar
o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish hamda invistitsiya va kapital oqimini
ta’minlash darajalarini aniqlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ma’lumki,
bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda, asosan, xususiy va tijorat
kompaniyalari turistlarga xizmat ko‘rsatadilar. Biroq, har qanday sharoitda ham
davlat optimal iqtisodiy va huquqiy zaminni yaratgan taqdirdagina turizm
rivojlanadi. Davlat kadrlarni tayyorlash masalasi, tabiiy va madaniy muhitni
muhofaza etish, axborot - reklama faoliyati bilan jiddiy shug‘ullanib,
rasmiyatchilikni soddalashtirish evaziga turizmdan kutilgan rivojlanish darajasiga
erisha oladi. Bunda davlat tomonidan turizmni rivojlantirish, turistik xizmatlar
bozorini shakllantirish, iqtisodiy tartibga solish usullari va richaglarini qayta isloh
etish, turizmni tashkiliy boshqaruv tizimlarini takomillashtirish, uning eksport
salohiyatini oshirish va eng asosiysi, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish kabilarga
tegishli uslubiy va amaliy yondashuvlarni ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb
etadi.
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi boshlanishiga qadar turizmning barqaror
taraqqiy etayotganligi va uning istiqboli, ushbu sohani “kelajak industriyasi”
sifatida e’tirof etishga asos bo‘lgan edi. Mamlakatimizda turizm faoliyati
18

mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor yo‘nalishi
sifatida talqin qilinib, unga e’tibor davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Soha
rivoji uchun zaruriy tashkiliy-huquqiy mexanizmlar vujudga keltirilib, hukumat
tomonidan tegishli me’yoriy hujjatlar qabul qilindi va bu boradagi ishlar hozir ham
davom etmoqda.
Hozirgi paytda turizm sohasining umumiy rivojlanishi va raqobatbardosh
turistlik mahsulot yaratish maqsadida, tarmoqda zaruriy islohotlar izchillik bilan
amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonning turizm sohasidagi islohotlarni shartli
ravishda ilmiy adabiyotlar to‘rt bosqichga ajratiladi. Ularga ko‘ra:
Birinchi bosqichda tarmoqda yangi boshqaruv tizimini shakllantirish,
turistlik biznesni yuritishga yordamlashadigan qo‘shimcha biznes turlarini yaratish,
sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat xizmatlarini tashkil etish,
viloyatlarda turizm tarmog‘ining mintaqaviy bo‘linmalarini tuzish, xalqaro
miqyosda turizm mahsulotini reklama qilish, xususiylashtirilgan turistlik
korxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga alohida e’tibor berildi. 1992
yilda respublikada O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi tashkil
etildi va turizm sohasida barcha tashkiliy, boshqaruv hamda muvofiqlashtirish
funksiyalarini amalga oshira boshladi. 1993 yilda O‘zbekistonda turizmni
rivojlantirish davlat qo‘mitasi Butunjahon turistlik tashkilotga (BTT) haqiqiy a’zo
bo‘lib kirdi va bu o‘z navbatida xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil
bo‘lib xizmat qildi. 1994 yilda BMT ning YUNESKO tashkilotining hamda
O‘zbekiston hukumatining tashabbusi bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak
yo‘lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish bo‘yicha Samarqand
deklaratsiyasi qabul qilindi.
Bu bosqich mobaynida, ya’ni 1994 yilda ishlab chiqilgan «Turistlik
korxonalarni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish dasturi» chuqur
tizimli - institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirishda juda katta ahamiyat kasb
etdi. 1994-1995 yillar mobaynida O‘zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat
qo‘mitasi 87,8% turistlik ob’ektlari xususiylashtirildi va davlat tasarrufidan
chiqarildi.
19

Amalga oshirilgan o‘zgarishlar turistlarni qabul qilish shaklini jadallik
bilan rivojlantirdi. 1995 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining «Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklash va xalqaro turizmni
rivojlantirish» to‘g‘risidagi Farmoni 4
Buyuk Ipak yo‘lida turistlik mahsulotni
tiklash borasida strategik harakterga ega bo‘ldi. Bu o‘z navbatida O‘zbekiston
turizmi sohasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichini boshlab berdi. Natijada
Buyuk Ipak yo‘lidagi shaharlar va turistlik manzillar ro‘yxatga olindi, Imom al-
Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq G‘ijduvoniy, Ahmad al-Farg‘oniy,
Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at-Termiziy, Hazrati imom, Shayx
Shamsiddin Kulol, Burxoniddin Marg‘unoniy, Buxorodagi Chor Bakrlari kabi
allomalarimizning maqbaralari ta’mirlandi va ziyoratgoh majmualarga aylantirildi,
Toshkent shahrida muntazam ravishda xalqaro turistlik yarmarka tashkil etila
boshlandi, mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o‘rinlar soni 4,8
barobarga ko‘paytirildi.
O‘zbekistonda 2014 yil holati ma’lumotlariga ko‘ra, jami turistlik faoliyat
bilan shug‘ullanadigan mehmonxonalarning soni 426 tani tashkil etgan.
Shuningdek, 534 ta turfirma va turistik tashkilotlar mavjud.
Hozirda yurtimizdagi turoperatorlarning asosiy qismi Toshkent shahrida
faoliyat yuritadi va foydaning katta qismi ham shu shahar budjetidan o‘rin
egallaydi. Hozirda Samarqand va Buxoro shaharlarida ham xalqaro va ichki turizm
bilan shug‘ullanuvchi turistik operatorlar oshib bormoqda. Bu esa o‘z navbatida
bozorda raqobatning vujudga kelishi va turmahsulot sifati oshishi uchun xizmat
qiladi.
Turizm sohasidagi islohotlarning uchinchi bosqichida , ya’ni, 1999 yil 15
aprelda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2005 yilgacha bo‘lgan davrda
O‘zbekiston turizmini rivojlantirish davlat dasturi to‘g‘risida»gi Farmoni e’lon
qilindi. Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil yo‘lga
qo‘yildi hamda dunyo bozori bo‘yicha raqobatbardosh turistlik mahsulot yaratila
boshlandi, turizm tizimini boshqarishning markazlashtirilishiga chek qo‘yildi.
4
“Xalq so`zi” gazetasi , 1995 yil 3 iyun
20

Ko‘pchilik turistlik obyektlar o‘zlarini o‘zlari boshqara boshlashdi, xizmat
bozorida raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib, samarali ishlovchi yangi
korxonalarga o‘rin ochib berildi.
2000 yildan boshlab, Respublikamiz turizmi yuqori sur’atlar bilan rivojlana
boshladi. Turizmdan olinayotgan daromadlar yiliga 30 va undan ortiq foizlarda
o‘sdi. 2001 yil oxirida Afg‘onistondagi tolibonlarga qarshi harakatlarining
boshlanishi O‘zbekistonga kelayotgan turistlar oqimini ikki yil davomida ancha
kamaytirib yuborganidan so‘ng, 2003 yilning 2-yarmiga kelib o‘lkamiz turizmi
yana o‘zini o‘nglab oldi. Sharqiy Osiyoda o‘tgan yillarda tarqalgan odatdan
tashqari Pnevmaniya (Sars) va Parranda grippi kabi kasalliklar O‘zbekiston
turizmiga 2001 yil 11 sentyabr voqealaridek kuchli ta’sir ko‘rsata olmadi.
Hozirgi paytda turizm sohasidagi islohotlarning to‘rtinchi bosqichi
boshlangan bo‘lib, unda xususiy turistlik tashkilotlar assotsiatsiyasiga va tashkil
etiladigan boshqa turistik assotsiatsiyalarga (masalan, Gid—tarjimonlar
assotsatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsatsiyasi, Transportchilar assotsatsiyasi)
«O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining bir qator vakolatlarini o‘tkazish ustida
izlanishlar olib borilmoqda. Bu o‘lkamiz turizm bozorida faoliyat yurituvchi
korxonalarimizning yanada tezroq sur’atlarda rivojlanishlariga yordam beradi.
Har qanday sharoitda, xususan, bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida turizm
infratuzilmasini rivojlantirishda davlat muhim o‘rin egallaydi. Deyarli barcha
davlatlar milliy iqtisodiyotida turizm sohasining ahamiyatini oshirishga harakat
qilishadi.
T urizm industriyasi O‘zbekiston ning jahon bozoridagi mavqeini oshirishga
ko‘maklashadi. Fikrimizning isboti sifatida bugungi kunda turizm sohasida katta
yutuqlarga erishilayotganligi, tez sur’atlar bilan o‘sib borayotganligi, yangidan –
yangi mehmonxonalarning barpo etilayotganligi, ishchi o‘rinlari sonining
ko‘payishi, malakali mutaxassislarning ortib borishi, turistlar oqimining yildan –
yilga ko‘payayotganligini ta’kidlab o‘tish joiz deb hisoblaymiz. Albatta
O‘zbekistonning qulay iqlim sharoitlari va o‘ziga xos landshaftini inobatga
olganda sport va ekologik turizmning rivojlanishi uchun barcha asoslar mavjud.
21

Farg‘ona vodiysi va Toshkent viloyati ajoyib tog‘ tizimlari, gullagan vodiylar va
ajoyib tog‘ daryolariga boy. Tog‘ning toza havosi, yil davomida quyoshli
kunlarning ko‘pligi, ajoyib tog‘ manzaralari nafaqat O‘zbekiston fuqarolarining,
balki Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston kabi qo‘shni mamlakatlarning aholisi
ham tashrif buyuruvchi turizm obyektlariga aylanishiga imkon beradi. O‘zbekiston
hududida mineral suvlarning turli xil turlari keng tarqalgan hududlardan biridir .
Chimyon va To‘rtko‘l kabi tog‘ - chang‘i sportini rivojlantirish mumkin bo‘lgan
bir qancha tog‘ maskanlari mavjud. Baland qorli tog‘lar, alpinizm, speleoturizm,
daryo turizmi kabi turli tog‘ turizmi turlarini amalga oshirish imkonini beradi.
Shifobaxsh giyohlarning ko‘pligi turli xil ekologik turlar, turli giyohlar va
o‘simliklar yig‘ish uchun turlarni tashkil etishga imkoniyat yaratadi. Bu esa
ko‘plab chet ellik turistlar orasida qiziqish uyg‘otadi.
Turizm nafaqat iqtisodiy, balki muhim ijtimoiy soha hamdir. Buning
iqtisodiy samaradorligi bilan birga ma’naviy, ruhiy va intellektual ahamiyati ham
juda katta. Shu tufayli ushbu sohaga davlat alohida e’tibor berib, ma’lum
imtiyozlar ham belgilaydi. Odamlar bu imtiyozlardan faqat turist bo‘lganliklari
uchun foydalanadilar. Bu ham turizmning o‘ziga xos xususiyati va katta ijtimoiy-
iqtisodiy ahamiyatidan dalolat beradi. Imtiyozlar turistlarning bojxona postlaridan
o‘tishda, soliq to‘lashda, chetga chiqishda pasportiga ruxsat berishlarida, avia va
temir yo‘l transportlariga chiptalar olishda, ularni rasmiylashtirishlarda namoyon
bo‘ladi. Shunday qilib, turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida o‘ziga xos
xususiyatlarga ega. Bulardan tashqari turizm mamlakat hayotiga sezilarli darajada
ta’sir qiladi. Turizmdan birinchi galda turistlar foyda qiladilar, ya’ni ularning
dunyoqarashi kengayadi, jismoniy jihatdan sog‘lomlashadi va ma’naviy boyligi
ko‘payadi, atrof muhitni idrok qilish bilan ular ta’sirlanish orqali rohatlanadilar.
Turizmning mahalliy aholi uchun ham katta foydasi bor. Ular ish bilan
ta’minlanadi, turli millat, elat va xalq vakillari bilan muloqotda bo‘ladilar va
ularning turli an’ana va qadriyatlari bilan tanishadilar, doimiy daromad olib turish
imkoniyati ega bo‘ladilar, mahsulotlarni sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar,
mahalliy aholi imkon qadar o‘zlarining an’ana va qadriyatlarini namoyish qilish
22

uchun uni saqlab qoladilar va unitilganlarini tiklaydilar, mehmon kutishning
jozibador an’analarini tiklash bilan birga mehmondorchilik an’anlarini
takomillashtirib boradilar. Oxir oqibatda mahalliy aholining dunyoqarashi,
madaniy saviyasi ham muttassil o‘sib boradi. Yuqoridagi fikrlarimiz isboti sifatida
2014 yilda turizm sohasida ish bilan doimiy band bo‘lgan ishchilar soni 118500
kishiga yetgan va bu umumiy ish bilan band aholining 0,8 % ni tashkil qiladi. Bu
ko‘rsatkichlar esa yildan yilga ijobiy tomonga o‘zgarib bormoqda. Shuningdek,
turizmni rivojlantirish evaziga o‘z iqtisodiyotining yuksalishiga erishadi, davlat
byudjetiga tushumlarning ko‘payishini ta’minlaydi. Masalan, aniq misol qilib
budjetimizga turizmdan tushayotgan tushumlar 2014- yilda 1,317.1 mlrd so‘mni
tashkil qilganligida ko‘rishimiz mumkin, bu ko‘rsatkich YaIM ning 0.9% ni tashkil
qiladi 5
. Tabiiy resurslarni asrab-avaylashga erishadi, mamlakatning ijtimoiy
barqarorligini ta’minlashga harakat muvofoq bo‘linadi, xalqlararo aloqalarga
erishadi, madaniy aloqalar kengayadi, valyuta tushumi ko‘payadi va h.k. Atrof
muhitga ham turizmni rivojlantirish katta foyda beradi. Xususan, mamlakatning
biomaydoni asl holida saqlanishiga harakat qilinadi, ekologik barqarorlikni
ta’minlash tadbirlari qo‘llaniladi, turistlarning tabiat resurslaridan rohatlanishi
uchun foydalaniladi, manzarali maydonlarning yaratilishi imkoniyatini tug‘diradi,
suv, havo, o‘rmonlarning tabiiy holda saqlanishi uchun asosiy omil bo‘lib xizmat
qiladi.
Hozirgi kunda turizmning iqtisodiy jihatdan muhimligini anglagan
ko‘pgina davlatlar turistlar oqimini jalb qilish maqsadida mahalliy, milliy va
xalqaro darajalarda raqobat yuritmoqdalar. Biz ham yurtimizda destinatsion
marketing va 6A modeli asosida raqobatbardosh turizm bozorini shakllantirishimiz
zarur.
5
World travel and tourism council, Travel and tourism: economic impact 2015 Uzbekistan
23

II.BOB. O‘ZBEKISTONDA ICHKI TURIZMNI RIVOJLANTIRISH
ISTIQBOLLARI
2.1. O‘zbekistonda ichki turizmni rivojlantirish yo‘nalishlari
Ichki turizm - O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashaydigan
fuqarolarning O‘zbekiston xududi bo‘ylab qiladigan turistlik faoliyati. Ichki turizm
davlat chegaralarini kesib o‘tish bilan va turistlik rasmiyatchilik bilan bog‘liq
emas. Milliy valyuta, til, hujjatlar oldingidek o‘zgarmasdan qoladi.
Ichki turizm faoliyati mamlakat qonunlariga va xalqaro me’yorlarga zid
bo‘lmagan ichki nizom va boshqa tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar asosida
amalga oshiriladi. Mamlakatimizda ichki turizmni tashkil qiluvchi jismoniy va
yuridik shaxslar tegishli ruxsatnomaga (litsenziyaga) ega bo‘lishlari lozim.
Ichki turizm sohasidagi bu xususiyati, ta’kidlanganidek, qisqa muddatliligi,
ko‘p hollarda bu 2-3 kun bo‘lib, asosan, dam olish kunlariga to‘g‘ri keladi. Ta’til
davrida bir haftalik, o‘n kunlik turistlik sayohatlar ham bo‘lishi mumkin. Ichki
turizmning mavsumiyligi shundaki, ko‘p hollarda tabiat qo‘yniga sayohat qilish
bahor, yoz va kuz oylarida amalga oshiriladi. Ayrim turistlik ekskursiyalar qish
manzarasini tamosha qilishga qaratilgan bo‘ladi. Ichki turizmda bahor, yoz oylari
sayohat uchun qulay fasllar bo‘lib hisoblanadi.
• ichki turizmning o‘ziga xos xususiyatlarini quyidagicha izohlash
mumkin:
• ichki turizmning iqtisodiyotdagi salmog‘ining oshishi;
• chekka joylarda turizm infratuzilmaning yaratilishi;
• aholining ish bilan ta’minlanganlik darajasining oshishi;
• ichki turizmni rivojlantirishda qishloq turizmni rivojlantirish ham
o‘ziga xos xususiyatlarga ega 6
. Bular quyidagilar hisoblanadi:
a) qishloq joylarida joylashish va ovqatlanish shaharga nisbatan 2-2, 5
marotaba arzonligi;
b) qishloq joylarining ekologik jihatdan tozaligi;
6
N.E.Ibodullayev «0'zbekistonning turistik resurslari» (ma'ruzalar matni) Sam 2013
24

v) ekologik toza ovqat turlarining mavjudligi;
g) etnografik turizm ob’ekti sifatida, qishloq joylarida milliylikni ko‘proq
saqlanib qolganligi;
 ijtimoiy va madaniy jarayonlarini tezlashishi;
 mahalliy madaniyat markazlarining alohida yaralishi;
 xalq ijodiyoti, an’analari, rusumlarini rivojlanishi;
 mahalliy madaniy yodgorliklarni tiklanishi va muhofazasi va
boshqalar.
Ichki turizm iqtisodiyotning o‘ziga xos bo‘lgan sohasi, bo‘lib boshqa
sohalar singari mamlakat iqtisodiyotiga, uning yalpi ichki mahsulotiga o‘zining
salmoqli hissasini qo‘shadi. Ammo hozirda bu ko‘rsatkich sezilarli emas. Lekin
respublikamizdagi mavjud turistlik resurslar, ichki turizm rivojlanishini yuqori
darajaga ko‘tarish imkoniyatiga ega.
Ichki turizm iqtisodiyotning ko‘pgina jabhalarini rivojlantirishga imkoniyat
yaratadi. Jumladan, transport tarmoqlari, aloqa, yo‘l qurilishi, mehmonxonalar,
umumiy ovqatlanish korxonalari, kammunal xo‘jaligi, maishiy xizmat ko‘rsatish,
servis sohasi, savdo tarmoqlari va h.k. Ichki turizmni rivojlantirish bir vaqtning
o‘zida o‘ziga xos dam olish, hordiq chiqarish, ko‘ngil ochar maskanlar
industriyasini tashkil etib, o‘z o‘rnida sayyohlarga sifatli xizmat ko‘rsatish bilan
bog‘liq bir qator sohalarni qamrab oladi.
Mamlakatimizda yangi ichki turistlik marshrutlarni ishlab chiqish, dam
olish bog‘larni barpo etish, qishloq joylarda turizm va turistlik xizmatlarni
rivojlantirish, avtomagistral yo‘llar, servis xizmati ko‘rsatish majmualarini barpo
etish borasida amalga oshirilayotgan izchil ishlar yurtdoshlarimizning
mamlakatimiz bo‘ylab sayohat qilishi uchun qulay sharoit yaratish imkonini
beradi.
Buning iqtisodiy samaradorligi bilan birga ma’naviy, ruhiy va intellektual
ahamiyati ham juda katta. Shu tufayli ushbu sohaga davlat alohida e’tibor berib
ma’lum imtiyozlar ham belgilaydilar. Odamlar bu imtiyozlardan faqat turist
25

bo‘lganliklari uchun foydalanadilar. Bu ham ichki turizmning o‘ziga xos xususiyati
va katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatidan dalolat beradi.
Ichki turizmning mahalliy aholi uchun ham katta foydasi bor. Ichki
turizmning rivojlanishi birinchi navbatda qishloq joylardagi mahalliy aholining
dunyoqarashini kengaytiradi va an’anaviy boyligini oshiradi, atrof muhitni idrok
qilish, turli an’ana va qadriyatlarning tiklanishigi, doimiy daromad olib turish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar, shu yerda o‘zlarida ishlab chiqarilgan
hunarmandchilikka oid mahsulotlarni sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, mahalliy
aholi imkon qadar o‘zlarining an’ana va qadriyatlarini namoyish qilish uchun uni
saqlab qoladilar hamda unitilganlarini tiklaydilar, mehmon kutishning jozibador
an’analarini tiklash bilan birga mehmondorchilik an’analarini takomillashtirib
boradilar.
Bunday turizm turlarini rivojlantirib, ularni imkoniyat darajasida taqdim
etish hozirgi zamon talablaridan biridir. Bu turlarni taqdim qilaversak turizm
resurslarini yanada boyitgan bo‘lardik. E’tibordan chetda qolayotganlarini qayta
tiklash, ularni jamlab namoyishlar o‘tkazish milliylikni yanada kuchaytirgan,
aholining bir-biriga munosabatini yaqinlashtirilgan bo‘lardi. Buning natijasida esa
xorijiy hamda ichki turizmni ko‘rsatkichlarini ko‘tarish uchun katta ish bo‘lardi
deb hisoblayman.
Atrof muhitga ham ichki turizmni rivojlantirish katta foyda beradi.
Xususan - quyidagi jarayonlar bo‘yicha ijobiy o‘zgarishlar qilish imkonini beradi,
ya’ni: mamlakatdagi bioxilmaxillikning asl holida saqlanishiga harakat qilinadi;
ekologik barqarorlikni ta’minlash tadbirlari qo‘llaniladi va tabiat resurslaridan
turistlarning rohatlanishi uchun foydalaniladi; manzarali maydonlarning yaratilishi
imkoniyatini tug‘diradi; suv, havo, o‘rmonlarning tabiiy holda saqlash imkonini
beradi.
O‘zbekistonda ichki turizm rivojlantirishda tarixiy obidalar ayniqsa
Samarqand, Xiva, Buxoro shaharlari misilsiz turistlik imkoniyatlarga ega. Agar
Buxoro viloyatini aytadigan bo‘lsak, hozircha turizm faqat shahar obidalarigagina
qaratilgan va shu tufayli uning infratizilmasi ham faqat shaharda rivoj topgan.
26

Masalan, Buxoroning xushmanzara joylari shuncha ko‘pki, ulardan hali ichki
turizm bo‘yicha deyarli foydalanilmayapti.
Turizmni ommaviy rivojlantirish uchun katta salohiyat va imkoniyatga ega
bo‘lgan turizmning maxsus turlarning istiqboldagi o‘rnini belgilash uchun albatta
tashkiliy harakat dasturini turizm soha uchun zaruriy, majburiy talab ekanligini
hozirdanoq anglamog‘imiz lozim. Bizningcha turizmdagi maxsus turlarni
rivojlantirish quyidagi reja “Dastur” asosida bajarilsa to‘g‘ri bo‘ladi.
2.2. Mamlakatning asosiy ichki turistik hududlari
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo‘yicha Markaziy
Osiyo davlatlari ichida etakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik,
arxitektura, san’at, musiqa va boshqa turistlik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan
tashqari mamlakatimizning betakror tabiati, tog‘ va tekislik, daryolari, cho‘l va
vaholari, ko‘p va turli landshaft zonalari asosiy rekreatsiya resurslaridir.
Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga rivojlanmoqda.
Bu esa, ko‘pgina ish o‘rinlari ochish imkoniyati mavjudligini bildiradi.
Hozirgi vaqtda mamlakatimizda turizmni iqtisodiyotning muhim tarmog‘i
sifatida shakllantirish uchun hozirgi kundagi qilinadigan xarajatlar albatta
kelajakda o‘z samarasini beradi. B unda O‘zbekistonga keladigan sayyohlarning
qancha vaqt turishi yoki davomiyligi ham katta ahamiyatga ega. Shuning uchun
turistlik resurslarni aniqlash va undan samarali foydalanish turistlik infratuzilmani
shaklantirish va turistlik marshrutlarni kengaytirish, turistlik xizmatlarni yaxshilash
kabi ko‘plab muammolarni hal etishimiz kerak. Albatta, bu resurslar asosida
turmahsulotlarni shakllantirish va tayyor turmahsulotlarni iste’molchilarga etkazish
bu sohada band bo‘lgan turoperatorlarning faoliyatiga ham bog‘liq bo‘lib, hozirgi
kunda mamlakatimizdagi turoperatorlik firmalari asosan jo‘natish (shop- tur) bilan
shug‘ullanishi ular faoliyatidagi samaradorlikni etarli darajada ta’min eta
olmayapti. Mamlakatga turistlar oqimini kelishini ko‘paytirish iqtisodiyotni
27

rivojlanishiga ijobiy ta’sir etishini hisobga olsak, turoperatorlarning asosiy vazifasi
tashqaridan keladigan potentsial turistlar uchun barcha imkoniyat va qulayliklarni
yaratish va shu orqali ular sonini ko‘paytirishga erishishlari lozim. Viloyatda
turizmning rivojlanishi undagi mavjud salohiyatni yanada oshirish bilan bog‘liqdir.
Turizm sohasida ish o‘rinlarini ochishning yana bir asosiy manbai
tadbirkorlikdir. Hozirgi kunda respublikamizda tadbirkorlikni rivojlantirishga katta
e’tibor berilmoqda. Turizmda tadbirkorlikni rivojlantirishda ko‘pgina jihatlarga
e’tibor qaratish lozim.
Ichki turizmni rivojlantirishda eng muhim yo‘nalishlar o‘ta darajada oddiy
bo‘lishiga qaramasdan mamlakatimizda turizmni rivojlantirishda tarixiy
shaharlarimizga taklif qiluvchi turmahsulotlarni ishlab chiqish va turizm bozoriga
chiqarishga kuch berilmoqda. Vaholanki xalqimizning barcha iqtisodiy
qatlamlariga, aholi yosh tarkiblariga mos keluvchi turistlik mahsulotlar ishlab
chiqish va ichki turizm bozoriga chiqarish vaqti kelgan. Ma’lumki, xalqimiz
azaldan vatanimizdagi barcha ziyoratgohlarni aziz va muqaddas bilib kelishadi.
Eng muhimi, dastlab yashab turgan manzilimiz atroflaridagi muqaddas
ziyoratlarga, so‘ngra esa boshqa tumanlardagi va boshqa viloyatlardagi aziz
joylarga safarlar uyushtiramiz. Ichki turizmni rivojlantirishda xalqimizdagi bu
ulug‘ odatni va xususiyatlarni etiborga olishimiz, foydalanishimiz lozim. Shuning
uchun ham turizm mutaxassislari, turizmdagi tadbirkorlar ichki ziyorat turizmini
rivojlantirishda har bir viloyatlardagi va har bir tumanlardagi ziyoratgohlarning
ro‘yxatini, manzilini va ziyorat qilish xususiyatlari haqidagi axborot
ma’lumotlarini puxta ishlab chiqishi talab qilinadi.
Ikkinchidan, ichki turizmni shaharliklar qishloqlarga va qishloqliklar
shaharlarga shiori va dasturi asosida rivojlantirish Yevropa davlatlarida o‘tgan
asrning 80 yillaridan mukammal amalga oshirilib kelinmoqda. Ayniqsa,
qishloqlardagi maktab o‘quvchilarini shaharlar hayoti va diqqatga sazovor joylari
bilan tanishtirish ekskursiyalarini muntazam tashkil qilish va aksincha shaharlik
maktab o‘quvchilarini qishloq hayoti bilan tanishtirish, dam oldirish
28

ekskursiyalarini muntazam tashkil qiluvchi turistlik firmalarga ko‘plab imtiyozlar
yaratish Yevropa davlatlarida ichki turizmni rivojlantirish dasturlariga kiritilgan.
Uchinchidan, viloyatlar va tuman hokimliklari o‘z hokimliklari tasarrufida
yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining dam olish tizimini samarali tashkil qilishda
ichki turizmni rivojlantirish imkoniyatlaridan unumli foydalanish salohiyatlari juda
katta ekanliklarini e’tiborga olishlari lozim (ziyoratgohlarda ziyorat va dam olish
infratuzilmalarini yaratish, ishlamayotgan va tamir talab ziyoratgohlar va
rekreatsiya ob’ektlarini tadbirkorlarga berish, vatanimizni o‘rganamiz dasturlarini
yaratish va boshq).
To‘rtinchidan, maktablarimizdagi yozgi ta’til vaqtida shaharlarga,
tog‘larga, tabiatning so‘lim maskanlariga, tabiiy geografik mintaqalarga
o‘quvchilar ekskursiyalarini tashkil qilishda viloyatlar va tumanlar, shahar
hokimliklarining mablag‘larini jalb qilishning huquqiy me’yorlarini ishlab chiqish
vaqti keldi. Buning uchun birinchi navbatda ushbu yo‘nalishda turistlik faoliyat
ko‘rsatuvchi 14 turistlik firmalarga bir qator moliyaviy yordam va imtiyozlar
tizimini ishlab chiqish zarur bo‘lmoqda.
Albatta, bu resurslar asosida turmahsulotlarni shakllantirish va tayyor
turmahsulotlarni iste’molchilarga etkazish bu sohada band bo‘lgan
turoperatorlarning faoliyatiga ham bog‘liq bo‘lib, hozirgi kunda mintaqadagi
turoperatorlik firmalari asosan jo‘natish (shop- tur) bilan shug‘ullanishi ular
faoliyatidagi samaradorlikni etarli darajada ta’min eta olmayapti. Mintaqaga
turistlar oqimini kelishini kupaytirish iqtisodiyotni rivojlanishiga ijobiy ta’sir
etishini hisobga olsak, turoperatorlarning asosiy vazifasi tashqaridan keladigan
potentsial turistlar uchun barcha imkoniyat va qulayliklarni yaratish va shu orqali
ular sonini ko‘paytirishga erishishlari lozim. O‘zbekistonda turizmning rivojlanishi
undagi mavjud salohiyatni yanada oshirish bilan bog‘liqdir.
Respublikamizda turizm sohasini samarali rivojlantirish, turistlik
xizmatlarning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushini ko‘paytirish, turistlik
xizmatlar sohasida yangi ish o‘rinlarini ochish, sohaga xorijiy investitsiyalarni
29

keng jalb etish choralarini ko‘rish, istiqbolda ilmiy jihatdan asoslangan istiqboldagi
ko‘rsatkichlarini aniqlash juda muhim masalalardan biridir.
2.3. O‘zbekistonda ichki turizm rivojlantirish muammolari va yechimlari
Bugungi kunda O‘zbekistonda ijtimoiy hayotning barcha sohalarida keng
ko‘lamli islohotlar olib borilmoqda. Bularning barchasi mamlakat iqtisodiyotini
yanada rivojlantirishga va aholi farovonligini yanada oshirishga xizmat qiladi.
Turizm ham O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishi va o‘sishida muhim o‘rin
tutadi. Turizmning boshqa sohalar qatori ichki turizmni rivohlantirishga katta
e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, Prezidentimiz tomonidan 2021-yil 9-fevraldagi
“O‘zbekiston Respublikasida ichki va ziyorat turizmini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” PF–6165- sonli Farmoni hamda 2022-yil 30-aprelda qabul
qilingan “Ichki turizm xizmatlarini diversifikatsiya qilishga oid qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–232- sonli qarori bilan ichki turizmni oshrirshga
qaratilgan bir qancha chora-tadbirlar amalga oshirildi. Masalan, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining PF–6165-sonli Farmoni bilan quyidagi imtiyoz va
yengilliklar:
- turoperatorlar, turagentlar, shuningdek, joylashtirish vositalari uchun
foyda solig‘i stavkasini belgilangan stavkaga nisbatan 50 foizga kamaytirish;
- kamida 10 kishidan iborat xorijiy turistik guruhlar uchun O‘zbekiston
Respublikasida tur tashkil etish va ularning joylashtirish vositalarida kamida besh
kecha tunab qolishi sharti bilan turoperatorlarning avia va temir yo‘l chiptalari
bo‘yicha xarajatlarini chipta narxining 30 foizi miqdorida qisman subsidiyalash;
- turoperatorlar, turagentlar va turizm sohasida mehmonxona xizmatlari
(joylashtirish xizmatlari) ko‘rsatuvchi subyektlar bo‘yicha:
- yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘i va yuridik shaxslarning
mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lashdan ozod qilish;
- ular tomonidan to‘lanadigan ijtimoiy soliqni kamaytirilgan stavkada 1
foiz
30

miqdorida belgilash muddatlari 2021-yil 31-dekabrga qadar uzaytirildi.[3]
Shuningdek, Prezidentimizning PQ–232-sonli qarori bilan:
- mehnat jamoalarining jamoa shartnomalariga ish beruvchilar tomonidan
xodimlar uchun yiliga bir marotaba mahalliy sayohatga chiqish imkoni
yaratiladigan bo‘ldi;
-sayohat xarajatlarining bir qismi ish beruvchilarning byudjetdan tashqari
jamg‘armalari mablag‘lari va qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa manbalar
hisobidan qoplab beriladigan bo‘ldi;
- 2022-yil 1-sentyabrdan boshlab O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari
(mahalliy turistlar) uchun “O‘zbekiston bo‘ylab sayohat qil!” dasturi doirasida
respublika hududlari bo‘ylab ichki sayohatlarni amalga oshirish xarajatlarining bir
qismini qaytarish – “Cashback” tartibi joriy etildi:
“Cashback” tartibini joriy etish uchun respublika byudjetining qo‘shimcha
mablag‘laridan 2023 yil 1 yanvardan boshlab jami 30 mlrd so‘m, jumladan uning
1- bosqichi uchun 10 mlrd so‘m ajratish mexanizmi joriy etildi.
Shu bilan birga ichki turizmni rivojlantirish uchun mas’ul tashkilotlar
belgilandi va ushbu tashkilotlarga o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha har yili ish
beruvchilar bilan birgalikda xodimlarni respublika bo‘ylab sayohatga chiqishi
uchun sayohat grafiklarini tasdiqlash hamda sayohatni amalga oshirish yuklatildi.
2022-yil davomida “O‘zbekiston bo‘ylab sayohat qil” dasturi doirasida 11,435
mln. ta (2021-yilga nisbatan 1,9 barobar) ichki turistik sayyohatlar amalga
oshirilgan. Jumladan, mehnat jamoalari sayohatlari 700,1 ming tani, ayollar
daftariga kiritilgan xotin-qizlar sayohatlari 37,9 mingtani, notinch oilalar
sayohatlari 1,4 mingtani, yoshlar hamda nuroniylar sayohati 588,3 mingtani hamda
mahalliy aholi sayohatlari 10 mln 107,4 mingtani tashkil etgan;
● 2022-yil davomida 42,7 mingta transport xizmatlari amalga oshirilgan
bo‘lib, shundan: 6,4 mingta avia qatnovlar, 1,9 mingta temir yo‘l qatnovlari, 34,3
mingta avtobus qatnovlarini tashkil etgan.
- 2022-yil 1-iyuldan boshlab “Turizm mahallasi”, “Turizm qishlog‘i”
yoki “Turizm ovuli” maqomi berilgan fuqarolar yig‘inlari hududlarida mehmon
31

uylari, ovqatlanish va savdo shaxobchalari, ko‘ngilochar joylar tashkil etgan
tadbirkorlar uchun 3 yil davomida aylanmadan olinadigan soliq va ijtimoiy soliq
stavkasi 1 foiz miqdorida, ushbu hududlardagi yuridik shaxslarning mol-mulkiga
solinadigan soliq va yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘i miqdorlari – mazkur
soliqlar bo‘yicha hisoblangan summaning 1 foizi miqdorida belgilandi;[5]
- oilaviy mehmon uylarini ta’mirlashga 100 million so‘mgacha, mebel,
maishiy texnika va boshqa buyumlar bilan jihozlashga 50 million so‘mgacha
hamda suzish havzalarini tashkil etish loyihalarni moliyalashtirish uchun
tadbirkorlarga 200 million so‘mgacha kreditlar berish tartibi belgilandi. Ushbu
loyihalarni amalga oshirish uchun Ipoteka dasturi doirasida iqtisod qilingan
mablag‘lar hisobidan 100 mlrd so‘m, kichik tadbirkorlik uchun ajratilgan pul
mablag‘lari hisobidan 50 million dollar yo‘naltirildi.
Ammo, yuqoridagi ishlar amalga oshirilishiga qaramasdan, nega
yurtimizda ichki turizm ommalashmayapti yokida nega sust rivojlanyapti?
Karantin davrida chet ellik sayyohlar tashrifi kamayishi shubhasiz.
Shunday holatda i с hki turizm tiklanish mexanizmi sifatida qo‘l keladi. Ammo
ta’kidlash joizki, davlatimiz aholisining aksar qismida sayohat qilish ishtiyoqi
yuqori emas. Bunga sabab, birinchidan o‘zbek xalqining o‘troqligi.
Ikkinchidan, biz o‘zbek xalqining materializmga bog‘lanib qolganimizdir.
Bizningcha, o‘zini hurmat qilgan insonning albatta mashinasi, uy-joyi bo‘lishi
kerak. Topgan pulini sayohatga sarflagandan ko‘ra mashina yoki yana bitta
kvartira olsam deymiz. Sayohatga esa ortiqcha xarajat deb qaraymiz. E’tibor
bergan bo‘lsak, aksariyat rivojlangan davlatlar fuqarolari ijarada yashashadi.
Ularning uy sotib olishga qurbi yetadi, ammo ma’lum hududda uyga ega bo‘lish
o‘sha joyga bog‘lanib qolishga, materializmga sabab bo‘ladi. [6]
Sayohat qilish odat bo‘lmaganining asosiy sabablaridan yana biri -
daromad va turmush darajasining pastligidir. Qachonki, qorin to‘q, ust but va uy
joy bo‘lgandagina sayohat ko‘ngilga sig‘adi. Bunga qo‘shimcha ravishda, ichki
turistlarning mustaqil sayohat qilishlari uchun turistik marshrutni mustaqil
belgilash imkonini beruvchi dasturiy ta’minot ham yo‘q. Borlarida ham narxi
32

arzon bo‘lgan hostel yokida uy mehmonxonalari to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud
emas. Turoperatorlar taklif qiladigan xizmatlar esa juda qimmat.
Shuningdek, yer yuzida sayohatchilarning katta qismini pensionerlar
tashkil qiladi. Pensiya tizimi to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan mamlakatlarda ular hech
bo‘lmasa yiliga bir marta sayohat qilish haqida o‘ylay olishadi. Bizdachi?
Qariyalar oladigan pensiya yashash xarajatlaridan ortmaydi.
Beshinchidan, mamlakatimizda targ‘ibot ishlari juda sust olib boriladi.
Mamlakatimizda 8600 dan ziyod tarixiy obidalar joylashgan hududlar bor. Tog‘li
va cho‘l hududlarimizda ham ko‘rishga, bir marta tashrif buyurishga arzigulik
joylar borligidan hammaning ham xabari yo‘q. So‘nggi yillarda, chet davlatlarda
O‘zbekistonning turistik salohiyati haqida mashhur nashrlarda faol targ‘ibot olib
borilyapti. Ammo, yurtimiz aholisi uchun esa bu haqida ma’lumot beruvchi
nashrlar yo‘q. Biz Antaliya, Maldiv orollari, Tailand haqida oz bo‘lsada
ma’lumotga egamiz, yokida ijtimoiy tarmoqlarda yoki televizorda videolarni
ko‘rganmiz. Ammo, Boysun tog‘lari, Shohimardon tabiati haqida-chi?
O‘zbekistonda dronlar ishlatish mumkin emas. Ijtimoiy tarmoqlarda biror turistik
destinatsiya haqida yaxshi kontent ko‘rsak, birortasi dronlarsiz su’ratga olinmagan.
Shaxsan o‘zim, Instagram tarmog‘ida Polshada yashovchi bir suratkash yigitning
faoliyatini kuzatib boraman. Shunchaki, u o‘z faoliyatini reklama qilish uchun
drondan foydalanadi U olgan videolarida Polsha tabiatini shunchalik go‘zal
tasvirlaydiki, u joylarga borishni, o‘z ko‘zingiz bilan ko‘rishni xohlaysiz.
O‘zbekistonda ichki turizmning rivojlanmayotganligining yana bir sababi,
infratuzilmaning yo‘lga qo‘yilmaganidir. Masalan, Amir Temur g‘ori obyektlari
yangi turistik marshrut, ammo unga olib boradigan yo‘llar esa talabga javob
bermaydi. Shuningdek, ko‘pgina viloyatlardan to‘gridan to‘g‘ri transport
xizmatlari yo‘lga qo‘yilmagan. Ko‘pchiligida Toshkent transit zona bo‘lib xizmat
qiladi. Masalan, Qoraqalpog‘iston Respublikasini Farg‘ona vodiysi viloyatlari
bilan yokida Buxoro viloyatini Namangan bilan bevosita bog‘laydigan avia,
temiyo‘l, avtobus qatnovlari yo‘lga qo‘yilmagan. Shuningdek, transport
qatnovlarining aksariyati viloyatlarning turistik markazlari bilan emas, ma’muriy
33

markazlariga yo‘naltirilgan. Bu esa ichki sayohatchilar uchun asosan yo‘lda ko‘p
vaqt sarflashga va ichki turizm xizmatlaridan to‘laqonli foydalanishining
cheklanishiga olib kelmoqda
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasida ichki turizmning
rivojlanishi tabiiy, tarixiy va madaniy resurslarning ko‘pligi bilan belgilanadi.
O‘zbekiston hududi boy tabiiy landshaftlar — tog‘lar, cho‘llar, daryolar va
o‘rmonlarga ega bo‘lib, ular ichki turizmning rivojlanishi uchun katta imkoniyat
yaratmoqda. Shuningdek, Samarqand, Buxoro, Xiva kabi qadimiy shaharlardagi
tarixiy obidalar nafaqat xorijiy, balki ichki turistlarni ham jalb qilmoqda.
So‘nggi yillarda ichki turizmni rivojlantirishga qaratilgan davlat dasturlari,
turizm infratuzilmasining modernizatsiya qilinishi va transport xizmatlarining
kengaytirilishi bu sohada ijobiy natijalar bermoqda. Xususan, viloyatlardagi dam
olish maskanlari, sanatoriylar, madaniy meros ob’ektlari atrofida zamonaviy
sharoitlar yaratildi. Biroq, ayrim mintaqalarda transport yetkazib berish zanjirining
zaifligi, xizmat ko‘rsatish sifati va narx-navo muammolari hanuz mavjudligini
ko‘rsatdi.
Tahlillar shuni anglatadiki, ichki turizmni yanada rivojlantirish uchun
quyidagi yo‘nalishlar ustida ishlash zarur: transport va logistika xizmatlarini
yaxshilash, kichik va o‘rta turizm biznesini qo‘llab-quvvatlash, marketing va
reklama faoliyatini kuchaytirish, mahalliy aholi o‘rtasida turizm madaniyatini
rivojlantirish. Ayniqsa, tabiiy va ekologik turizmni ommalashtirish, qishloq
turizmini rivojlantirish orqali yangi sayohat yo‘nalishlari yaratish mumkin.
Kelgusida ichki turizm faqat yirik shaharlar atrofida emas, balki chekka
hududlarda ham rivojlanib, iqtisodiy o‘sish va aholi bandligini ta’minlashga xizmat
qiladi. Shu bilan birga, O‘zbekiston ichki turizmini rivojlantirish orqali milliy
qadriyatlarni asrash, mahalliy hunarmandchilik va madaniyatni rivojlantirish uchun
keng imkoniyatlar ochiladi.
Ichki turizimni faolligini oshirishda bahorda va kuzda bolalar uchun
lagerlar tashkil qilish. Shu vaqtda ota-onalarga ham ta’til berilsa, ularga sayohat
34

qilishlari uchun turli xil turlarni taklif etsak, albatta e’tibordan chetda
qoldirmaydilar. Bu orqali ularni sayohat qilishlari uchun imkoniyat yaratgan
bo‘lamiz.
35

FOYDALANILGAN А D А BIYOTL А R RO‘Y ХА TI
1. Abidova D. Mehmonxona xizmatlarining samardorlik
ko‘rsatkichlarini iqtisodiy baholash mavzusidagi ilmiy maqolasi,” O‘zbekistonda
ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar
to‘plami – Toshkent .2012.
2. Abidova D.I, Meliboyev U.V M ehmonxonalarda xizmat ko‘rsatish
sifatini oshirish dasturini amalga oshirilshi mavzusidagi ilmiy maqolasi,”
O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy
anjumani tezislar to‘plami – Toshkent .2012.
3. Baybekov A.A. “Rivojlangan mamlakatlarda oilaviy tadbirkorlik
asosida turizm sanoatini rivojlanishi” mavzusidagi ilmiy maqolasi,” O‘zbekistonda
ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar
to‘plami – Toshkent .2012
4. Eshtayev A.A., Ahmedov I.A, Aliyeva M.G. “Turizmni
rejalashtirish” Toshkent, 2007.
5. Fayziyev E.S. Servis tizimi faoliyati asoslari. Ma’ruzalar kursi. –
Samarqand.: SamISI, 2007
6. F а yzi е v E.S. S е rvis tizimi f ао liyati а s о sl а ri: M а ’ruz а l а r kursi –
S а m а rq а nd.: S а mISI, 2007.
7. Hayitboyev R., Amriddinova R.A., “Turizmning maxsus turlari” -
Samarqand, 2008.
8. Kamilova F.K. “Mehmonxona va restoran xo‘jaligi marketingi”
o‘quv qo‘llanma Toshkent, 2007 yil.
9. Kаmilоvа F.K., Tаishеvа I.M., Sаyfutdinоv SH.S. “Turizm
industriyasi”. O‘quv qo‘llаnmа. Tоshkеnt. TDIU 2007 yil .
10. Mamatqulov X. M. Turizm infratuzilmasi. Ma’ruzalar kursi. SamISI,
2009.
11. Mamatqulov X.M, Bektemirov A.V, Tuxliyev I.S, Norchayev A.N.
Xalqaro turizm.–T.: “O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati” nashriyoti, 2009.
36

12. Mamatqulov X.M. Xizmat ko‘rsatish sohasiga oid atamalar va
tushunchalar izohli lug‘ati. SamISI, 2010.
13. Mirza е v Q.J., Musa е v B.Sh.. M е hmonxona xo‘jaligi m е n е jm е nti. -
Samarqand, 2010.
14. M а m а tkul о v Х .M. Turizm v а s е rvisg а о id iz о hli lug‘ а t. S а m а rq а nd:
S а mISI, 2010.
15. M а m а tqul о v Х .M. M е hm о n хо n а v а turistik k о mpl е ksl а rd а
х izm а tl а rni t а shkil etish. – S а m а rq а nd, 2011.
16. O‘zb е kist о n R е spublik а si Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning 2016-
yil 2-dekabrda imzolangan “O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal
rivojlantirishni ta’minlash chora – tadbirlari to‘g‘risidagi Farmoni.
17. Pardayev M.Q. Ataboyev R. Turistik resurslarni tahlil qilish va
baholash. Sam GSI. Samarqand, 2006.
18. R.S. Amriddinova « Mehmonxona servis xizmati »
Samarqand.:SamISI, - 2008
19. Safayeva S.R. Servis sohasida dizayn va reklama. O‘quv qo‘llanma. –
Т.: ТDIU, 2009.
20. Tuxliyev I.S., Qudratov G‘.H. Turizm iqtisodiyoti. Samarqand, Sam-
ISI, 2007
21. Tuxliyev I.S., Qudratov G‘.H., Pardayev M.Q. Turizmni rejalashtirish.
Darslik. 2008.
22. Tu х li е v I.S., H а yitb ое v R., Ib о dull ае v N. Е , А mriddin о v а R.S. Turizm
а s о sl а ri: O‘quv qo‘ll а nm а – S а m а rq а nd: S а mISI, 2010.
23. Xusanov D. Mehmonxona xo‘jaligini samardorligini aniqlash va
oshirish yo‘llari mavzusidagi ilmiy maqolasi,” O‘zbekistonda ekoturizmni
rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar to‘plami –
Toshkent,2012.
24. Агамирова Е.В. Управление персоналом в туризме и гостинично-
ресторанном бизнесе: Пр тикум. – М.: Издrельско-торговая корпорация
Дашков и К, 2006.
37

25. Гуляев В.Г. Туризм: экономика и социальное развитие. –М.: ФиС,
2003.
26. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учбное.пособие. 4-е
изд.стереотип.-Мн.: Новое знание, 2004.
27. Папирян Г.А. Менеджмент в индустрии гостепримства (отелы и
рестораны). -М.: ОАО НПО: Изд-во “Экономика”, 2000.
28. Сенин В.С, Денисенко А.В. Гостиничный бизнес: классификация
гостиниц и других средств размешения: Учебное пособие. - М.: Ф и С, 2006.
29. Abdurahmonov Q . X ., Qurbonov S . Q . “ Servis faoliyatini boshqarish
asoslari ” – Toshkent : Iqtisodiyot , 2013.
30. Raxmatov B.R. “Turizmda innovatsion menejment” – Toshkent: “Fan
va texnologiya” nashriyoti, 2018.
31.Nazarov M., Hayitov A. “Servis va turizm asoslari” – Samarqand:
SamISI, 2011.
32. Sultonov Q., Ziyayev A. “Turizm marketingi” – Toshkent: “Iqtisod-
moliya”, 2016.
33. Jumayev O. “Turizm sohasida reklama va PR texnologiyalari” –
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020.
34 .G‘ulomov S.S., Umarov S.K. “Xalqaro turizm asoslari” – Toshkent:
TDIU, 2015.
35. Murodov A.B. “Mehmonxona xo‘jaligida menejment” – Qarshi:
QarDU nashriyoti, 2021.
36. Xasanov A.S. “Ekoturizm asoslari” – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2014.
37. Karimov I.J., Mahmudov B.B. “Turizm sohasida axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari” – Samarqand: SamISI, 2020.
38. Mirzayev N.S. “Servis xizmatlari iqtisodiyoti” – Toshkent:
“Universitet”, 2019.
39. Kadirov A.X. “Mehmonxona xo‘jaligida xizmat sifatini boshqarish” –
Farg‘ona: Farg‘ona DU, 2022.
38

40. Axmedov B.R. “Turizm sohasida logistika” – Toshkent: “Fan va
texnologiya”, 2021.
41. Bektemirov A.V. “Turizm xizmatlarining narxlash strategiyasi” –
Samarqand: SamISI, 2022.
42. Rasulov T.S. “Global turizm va O‘zbekistonning o‘rni” – Toshkent:
“Iqtisodiyot va ta’lim”, 2018.
43. Muhammadiev R.T. “Servis sohasida mijozlar bilan ishlash
madaniyati” – Qarshi: QarDU, 2020.
Internet saytlar:
1. www.world-tourism.org , www.unwto.org –Butunjahon turistik
tashkiloti
2. www.travel-library.com – Sayyohlik bo‘yicha elektron kutubxona
3. www.Uzbektourism.uz – O‘zbekiston Turizmni Rivojlantirish Davlat
qo‘mitasi.
4. www.lex.uz – O‘zbekiston milliy qonunchilik bazasi.
5. www.press-service.uz – O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
Matbuot Xizmati
6. www.dreambukhara.org - Buxoro viloyatidagi mehmonxonalar haqida
ma’lumot .
7. www.stat.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistikasi qo‘mitasi .
39

O‘zbekistonning ichki turizmi

Купить