Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	235.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	05 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli 2

10Davlatning yana bir asosiy vazifasi — iqtisodiyotda raqobat muhitini yaratish
va uni qo‘llab-quvvatlashdir. Monopoliyalashuv iqtisodiy rivojlanishning asosiy
to‘siqlaridan biri hisoblanadi. Shu bois davlat monopoliyaga qarshi siyosat olib
boradi, bozorni erkin raqobatga asoslangan holda rivojlantirishga intiladi.
Masalan, O‘zbekistonda “Raqobatni rivojlantirish qo‘mitasi” faoliyati aynan
shu vazifani amalga oshiradi.
Davlat shuningdek, infratuzilma tarmoqlarini rivojlantirishda ham asosiy rol
o‘ynaydi. Yo‘llar, elektr energiyasi, transport va kommunikatsiya kabi sohalar
ko‘pincha xususiy sektor tomonidan yetarlicha rivojlantirilmaydi. Bu jarayonda
davlat sarmoya kiritib, iqtisodiy faoliyat uchun zaruriy sharoitlarni yaratadi.
Masalan, yirik transport yo‘llari, elektr stansiyalari yoki raqamli texnologiyalar
infratuzilmasini barpo etish davlatning bevosita ishtirokini talab qiladi.
Shuningdek, davlat innovatsion rivojlanishni rag‘batlantirishda ham faol
ishtirok etadi. Zamonaviy dunyoda iqtisodiy o‘sishning eng muhim manbai ilm-
fan va texnologiyalardir. Shu bois davlat ilmiy-tadqiqot institutlarini qo‘llab-
quvvatlaydi, innovatsion loyihalarni moliyalashtiradi va yangi
texnologiyalarning joriy qilinishini rag‘batlantiradi. Bu orqali davlat milliy
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi yana bir vazifasi — tashqi iqtisodiy
aloqalarni boshqarish va milliy manfaatlarni himoya qilishdir. Globallashuv
sharoitida mamlakatlarning tashqi savdo, investitsiya va moliyaviy aloqalari
kuchaymoqda. Shu bois davlat bojxona siyosati, eksport-import tartiblarini
belgilash orqali milliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlaydi. Shu bilan
birga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, ularni qonuniy himoya qilish ham
davlat zimmasidagi vazifalardandir.Bundan tashqari, ekologik muammolarni
hal qilish ham davlatning muhim funksiyalaridan biri hisoblanadi. Bozor
mexanizmi tabiat resurslaridan oqilona foydalanishni o‘z-o‘zidan
kafolatlamaydi. Shu sababli davlat ekologik standartlarni belgilaydi, atrof-
muhitni muhofaza qilish bo‘yicha dasturlar ishlab chiqadi. Masalan,

5qaratilgan. Ushbu kurs ishida o‘rganilgan nazariy xulosalar va amaliy tahlillar
iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish jarayonida, shuningdek, iqtisodiyot sohasida
faoliyat yuritayotgan mutaxassislar uchun qo‘llanma vazifasini o‘tashi mumkin.
Bundan tashqari, ish davomida ilgari surilgan ilmiy natijalar davlatning
iqtisodiyotni tartibga solishdagi ustuvor yo‘nalishlarini belgilash va
samaradorligini oshirish uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bois,
mazkur kurs ishi nazariy jihatdan ilmiy bilimlarni boyitish bilan bir qatorda,
amaliyotda ham foydali tavsiyalar berishga qaratilgan.
Kurs ishi mavzusining obyekti O‘zbekiston Respublikasida davlatning
iqtisodiy jarayonlardagi ishtiroki va tartibga solish mexanizmlari tanlanadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti iqtisodiyotni tartibga solishda davlat
tomonidan qo‘llaniladigan usullar, vositalar, mexanizmlar va ularning amaliy
samaradorligi hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning
o‘rni va funksiyalarini tahlil qilish, O‘zbekistondagi iqtisodiy siyosatning
ustuvor yo‘nalishlarini o‘rganish hamda mavjud natijalar va istiqbollarni
baholashdir.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 iqtisodiyotni tartibga solish tushunchasi va nazariy asoslarini yoritish;
 davlatning iqtisodiyotdagi o‘rni va funksiyalarini aniqlash;
 iqtisodiyotni tartibga solishda qo‘llaniladigan usullar va mexanizmlarni
tahlil qilish;
 O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning ustuvor
yo‘nalishlarini o‘rganish;
 davlat ishtirokining samaradorligini baholash va istiqboldagi yo‘nalishlarni
aniqlash.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda
uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

362.2. Davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solishda qo‘llanilayotgan
vositalar
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning iqtisodiy jarayonlarga bevosita va
bilvosita ta’siri turli xil vositalar orqali amalga oshiriladi. Davlatning asosiy
vazifasi — iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, resurslardan oqilona foydalanish,
ijtimoiy tenglik va adolatni qaror toptirishdir. Shu bois iqtisodiyotni tartibga
solishda qo‘llaniladigan vositalar murakkab va ko‘p qirrali bo‘lib, ular iqtisodiy
siyosatning amaliy mexanizmlarini tashkil etadi.
Birinchi navbatda, fiskal siyosat vositalari alohida ahamiyat kasb etadi.
Soliqlarni belgilash, imtiyozlarni joriy qilish, davlat xarajatlari va
investitsiyalarini tartibga solish orqali davlat iqtisodiy muvozanatni saqlab
turadi. Masalan, ishlab chiqaruvchilar uchun soliq imtiyozlari yaratilsa, ular o‘z
faoliyatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shuningdek, davlat byudjeti

6I BOB. IQTISODIYOTNI TARTIBGA SOLISHNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Iqtisodiyotni tartibga solish tushunchasi va mazmuni
Iqtisodiyotni tartibga solish tushunchasi iqtisodiy nazariyaning eng muhim
kategoriyalaridan biridir. U davlatning iqtisodiy jarayonlarga maqsadli
aralashuvi va ularni tartibga keltirish faoliyatini ifodalaydi. Mazkur tushuncha
nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham iqtisodiyot barqarorligini
ta’minlashda alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki bozor iqtisodiyoti sharoitida
resurslar taqsimoti, ishlab chiqarish hajmi, bandlik darajasi va ijtimoiy adolat
faqat bozor mexanizmlari orqali hal etilmaydi. Shu sababli davlatning
iqtisodiyotni tartibga solishdagi roli doimo muhim bo‘lib qoladi.
Bozor mexanizmlari o‘zining ijobiy jihatlariga qaramay, bir qator
kamchiliklarga ham ega. Masalan, erkin bozor sharoitida monopoliyalarning
paydo bo‘lishi, ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, ekologik muammolar, ba’zi
hudud va sohalarning sust rivojlanishi kabi salbiy oqibatlar kuzatiladi. Bu kabi
kamchiliklar iqtisodiy barqarorlikni izdan chiqarishi mumkin. Shu bois davlat
iqtisodiyotni tartibga soluvchi vositalar orqali ushbu muammolarni yumshatadi
yoki bartaraf qiladi.
Iqtisodiyotni tartibga solishning mazmuni keng qamrovli bo‘lib, u ko‘plab
yo‘nalishlarni qamrab oladi. Avvalo, bu huquqiy asoslarni yaratish va me’yoriy
tartiblarni ishlab chiqishdan boshlanadi. Davlat iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari
o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlar, me’yoriy hujjatlar va
qoidalarni belgilaydi. Shu orqali bozorda adolatli raqobat muhitini
shakllantirish, iste’molchilar manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlik
subyektlari uchun teng sharoitlarni ta’minlash mumkin bo‘ladi.
Shuningdek, iqtisodiyotni tartibga solish fiskal va monetar siyosat orqali
amalga oshiriladi. Fiskal siyosat soliqlar va davlat byudjeti yordamida

38vositalardan ham foydalanadi. Bu qonun hujjatlari, me’yoriy-huquqiy bazani
takomillashtirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini nazorat qilishni o‘z
ichiga oladi. Ayniqsa, raqobat muhitini rivojlantirish, monopoliyaga qarshi
siyosatni amalga oshirish ham muhim tartibga solish vositalari hisoblanadi.
2.3. Iqtisodiyotni tartibga solishda davlat ishtirokining natijalari va
istiqbollari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvi
ma’lum bir chegaralarda bo‘lsa-da, uning ishtirokisiz milliy iqtisodiyotning
barqaror va izchil rivojlanishini tasavvur etib bo‘lmaydi. O‘zbekiston tajribasi
shuni ko‘rsatadiki, davlatning iqtisodiyotni tartibga solishga qaratilgan faoliyati
so‘nggi yillarda samarali natijalar berib kelmoqda. Ayniqsa, iqtisodiy
siyosatning bosqichma-bosqich modernizatsiya qilinishi, bozor
mexanizmlarining erkin ishlashiga keng imkoniyat yaratilishi bilan birga,
strategik sohalarda davlatning faol ishtiroki ham ta’minlandi.
Avvalo, davlat ishtirokining natijalariga to‘xtaladigan bo‘lsak, 2017 yildan
keyingi islohotlar jarayonida makroiqtisodiy barqarorlik ta’minlandi, soliq va
bojxona tizimi soddalashtirildi, biznes muhit sezilarli darajada yaxshilandi.
Masalan, soliq stavkalarining qisqartirilishi va soliqlar yig‘imining elektron
tizimlarga o‘tkazilishi tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat
kasb etdi. Shuningdek, davlat tomonidan eksportni qo‘llab-quvvatlash siyosati
tufayli tashqi savdo aylanmasi yildan-yilga oshib bormoqda.
Ijtimoiy sohada ham davlatning tartibga soluvchi roli sezilarli darajada
kuchaydi. Ishsizlikni kamaytirish, bandlik dasturlarini amalga oshirish,
kambag‘allikka qarshi kurashish va aholining ijtimoiy himoya tizimini
mustahkamlash borasida muhim natijalarga erishildi. Masalan, 2020–2023
yillar davomida kambag‘allik darajasi bosqichma-bosqich pasayib, ijtimoiy
yordam tizimi yanada shaffoflashdi.

17jarayonida davlatning strategik yondashuvi, iqtisodiy siyosatining aniq ustuvor
yo‘nalishlarini belgilab berishi mamlakat rivojlanishining barqarorligini
ta’minlash uchun zarur edi. Shundan kelib chiqib, davlat iqtisodiy siyosati
ko‘plab islohotlar tizimi orqali amalga oshirildi va bugungi kunda ham asosiy
yo‘nalishlar sifatida o‘z ahamiyatini saqlab qolmoqda.
Davlatning iqtisodiy siyosati asosan beshta asosiy vazifaga tayangan:
iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash,
ijtimoiy himoyani kuchaytirish, innovatsion rivojlanishga tayanish va tashqi
iqtisodiy aloqalarni kengaytirish. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekistonda iqtisodiy
siyosatning ustuvor yo‘nalishlari mamlakatning uzoq muddatli rivojlanish
strategiyasi bilan chambarchas bog‘langan.
Avvalo, davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bu —
barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqlarida ko‘p bor ta’kidlaganidek, iqtisodiyotning
asosiy tarmoqlarini modernizatsiya qilish, diversifikatsiya qilish va
raqobatbardoshlikni oshirish orqali iqtisodiy o‘sish sur’atlarini mustahkamlash
zarur. Shu sababli, oxirgi yillarda energetika, transport-logistika, kimyo sanoati,
qishloq xo‘jaligi va axborot texnologiyalari sohalariga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Ikkinchi ustuvor yo‘nalish — makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdir. Bu
jarayon, eng avvalo, milliy valyutaning barqarorligini saqlash, inflyatsiya
darajasini me’yorda ushlab turish, byudjet intizomini mustahkamlash va davlat
qarzini maqbul darajada saqlash orqali amalga oshirilmoqda. Masalan, so‘nggi
yillarda O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan qat’iy pul-kredit siyosati
yuritilib, inflyatsiyani pasaytirishga katta e’tibor qaratildi.
Uchinchi yo‘nalish — ijtimoiy himoya va bandlikni ta’minlash. Davlat
iqtisodiy siyosati doirasida aholi turmush darajasini oshirish, kambag‘allikni
qisqartirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va yoshlar hamda ayollar bandligini
ta’minlash ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi. Shu maqsadda “Har bir oila –

22Boshqa tomondan, fiskal intizomni saqlash ham hukumat uchun muhim vazifa
bo‘lib, ortiqcha byudjet defitsiti va qarz yukini oldini olish siyosati davom
ettirildi.
Jadval 1. O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari (2022 yil)
Ko‘rsatkichlar Miqdor (foiz yoki mlrd $)
YaIM o‘sishi 5,7 %
Inflyatsiya darajasi 11,5 %
Tashqi savdo
aylanmasi 50,0 mlrd $
Eksport hajmi 19,3 mlrd $
Import hajmi 30,7 mlrd $
Davlat byudjeti defitsiti 2,5 % YaIMdan
Ishsizlik darajasi 8,5 %
Monetar va fiskal siyosatning uyg‘unligi inflyatsiya va iqtisodiy o‘sish
maqsadlari o‘rtasidagi optimal muvozanatni ta’minlash uchun zarur bo‘ldi.
Iqtisodiy diversifikatsiya — 2022 yilda O‘zbekiston strategiyasining markazida
edi; neft-gazga va bir necha an’anaviy tovarlarga haddan tashqari bog‘liqlikni
kamaytirish maqsad qilingandi.
Qishloq xo‘jaligi, tekstil, kimyo va yengil sanoat bilan birga xizmatlar va
raqamli iqtisodiyotning ulushi oshirilishiga urg‘u berildi.
Raqamli iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha bosqichlar 2022 yilda tezlashtirildi:
elektron hukumatlashuv, soliq ma’lumotlari, litsenziyalash va tadbirkorlikni
qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha elektron xizmatlar kengaydi.
Bu raqamlashtirish tadbirlari biznes yuritish xarajatlarini kamaytirish,
korrupsiyani qisqartirish va investitsion muhitni yaxshilash imkoniyatlarini
yaratadi.
Energetika va yoqilg‘i narxlari bo‘yicha jahon tendensiyalari O‘zbekiston ichki
energetika siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur qildi; bu esa energetika

41savdo siyosati va bevosita investitsion dasturlar. Bu vositalarning samarali
qo‘llanishi mamlakatda barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlabgina qolmay, balki
ijtimoiy barqarorlikni ham mustahkamlaydi.Amaliy tahlillardan shuni ayta
olamanki, 2022–2024 yillarda davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solish
choralari natijasida yalpi ichki mahsulot hajmi sezilarli darajada oshdi, sanoat
ishlab chiqarishi kengaydi va xalq farovonligi bosqichma-bosqich yuksaldi.
Biroq hali hal etilishi lozim bo‘lgan muammolar ham mavjud: inflyatsiya
darajasini pasaytirish, importga qaramlikni kamaytirish, kichik biznes va
tadbirkorlikni yanada qo‘llab-quvvatlash kabi masalalar dolzarb bo‘lib
qolmoqda.
Men uchun eng asosiy xulosa shuki, iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning
roli kelgusida yanada ortib boradi. Chunki zamonaviy global iqtisodiy sharoitda
milliy iqtisodiyotni tashqi tahdidlardan himoya qilish, innovatsion rivojlanishni
jadallashtirish va raqamli iqtisodiyotga o‘tishni ta’minlash faqat davlatning faol
ishtirokisiz amalga oshirilmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini
oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz

39Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi ishtiroki natijasida milliy valyuta
kursining nisbiy barqarorligi ham ta’minlandi. Markaziy bank tomonidan
amalga oshirilayotgan ehtiyotkor pul-kredit siyosati inflyatsiyani sekin-asta
pasaytirishga olib kelmoqda. Masalan, 2022 yildagi 11,5 foiz inflyatsiya 2024
yilga kelib 8 foizga tushirildi. Bu esa davlat tomonidan olib borilayotgan
monetar siyosatning aniq natijasidir.
Shuningdek, davlatning faol ishtiroki iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish
jarayonida ham sezildi. Qishloq xo‘jaligi, sanoat, xizmat ko‘rsatish va
transport-logistika sohalarida investitsion loyihalar amalga oshirildi. Natijada,
iqtisodiyotning ayrim tarmoqlari eksport salohiyatiga ega bo‘lib, yangi ish
o‘rinlari yaratildi.
Endi istiqbollarga to‘xtalsak, O‘zbekiston oldida uchta asosiy yo‘nalish
turibdi:
Birinchidan, davlat ishtirokini kamaytirish, ya’ni iqtisodiyotda xususiy sektor
ulushini oshirish rejalashtirilmoqda. Bu jarayonda davlat strategik tarmoqlarda
muhim rolni saqlab qolgan holda, boshqa sohalarni xususiylashtirishni
jadallashtiradi.
Ikkinchidan, davlatning tartibga soluvchi vositalarini yanada modernizatsiya
qilish, raqamli boshqaruv tizimlarini keng joriy etish muhim vazifa bo‘lib
qolmoqda. Bu nafaqat shaffoflikni ta’minlaydi, balki byurokratiya darajasini
kamaytiradi va tadbirkorlar uchun qulay muhit yaratadi.
Uchinchidan, davlatning iqtisodiy siyosatidagi asosiy e’tibor ijtimoiy
barqarorlik va kambag‘allikni qisqartirishga qaratiladi. Shu maqsadda davlat
ta’lim, sog‘liqni saqlash, infratuzilma va ekologik barqarorlik sohalariga yanada
ko‘proq resurs yo‘naltiradi. davlatning iqtisodiyotni tartibga solishda ishtiroki
natijasida makroiqtisodiy barqarorlik, tashqi savdo hajmining oshishi,
investitsion muhitning yaxshilanishi va ijtimoiy himoya tizimining
mustahkamlanishi kabi muhim yutuqlar kuzatilmoqda. Istiqbolda esa davlatning
iqtisodiyotdagi bevosita ishtiroki asta-sekin kamayib, asosan tartibga soluvchi,

37orqali ijtimoiy sohalarni moliyalashtirish ham iqtisodiyotni muvozanatda ushlab
turuvchi vosita sifatida xizmat qiladi.
Ikkinchi vosita — monetar siyosatdir. Markaziy bank tomonidan amalga
oshiriladigan foiz stavkalari, majburiy zaxiralar normasi va pul emissiyasi kabi
choralar pul massasini nazorat qilishga qaratilgan. Pul muomalasi barqarorligi
ta’minlanmasa, inflyatsiya kuchayadi va bu milliy iqtisodiyotga jiddiy salbiy
ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, davlat pul-kredit siyosati orqali narxlar barqarorligini
saqlash, investitsion faoliyatni rag‘batlantirish hamda iqtisodiy o‘sishga zamin
yaratadi.
Uchinchi yo‘nalish — tashqi iqtisodiy siyosat vositalari. Bu yerda davlat
bojxona bojlari, kvotalar va eksport-import tartiblarini belgilash orqali milliy
bozorni himoya qiladi. Masalan, ayrim mahsulotlar importiga yuqori boj
stavkalari qo‘llanilsa, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning raqobatbardoshligi
ortadi. Shu bilan birga, eksportni qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari, ya’ni
subsidiyalar va kreditlar orqali milliy tovarlarning jahon bozorida o‘rni
mustahkamlanadi.
To‘rtinchi vosita sifatida investitsion siyosatni keltirish mumkin. Davlat
to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiya kiritish yoki xususiy investitsiyalarni jalb qilish
uchun qulay muhit yaratadi. Masalan, erkin iqtisodiy zonalar tashkil etilishi,
xorijiy investorlar uchun soliq imtiyozlari berilishi milliy iqtisodiyotni
rivojlantirishga xizmat qiladi. Investitsion muhitning jozibadorligi esa, yangi
ish o‘rinlari yaratishga, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishga hamda
eksport salohiyatini oshirishga olib keladi.
Beshinchi vosita — ijtimoiy siyosat vositalari. Davlat aholining turmush
darajasini oshirish, bandlikni ta’minlash, ijtimoiy himoya tizimini kuchaytirish
orqali ham iqtisodiy barqarorlikka hissa qo‘shadi. Masalan, ishsizlik nafaqasi,
kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam, ta’lim va sog‘liqni saqlash
tizimiga subsidiya berilishi iqtisodiyotning ijtimoiy barqarorligini
ta’minlaydi.Shuningdek, davlat iqtisodiyotni tartibga solishda institutsional

25FDI ~2.66 mlrd USD) esa iqtisodiy diversifikatsiya va tashqi talablar haqida
signal berdi.
Iqtisodiy siyosatning ijtimoiy komponenti — kambag‘allik va bandlikni
kamaytirish — 2022 yilda hukumat uchun ustuvor vazifa bo‘ldi; bunga
bag‘ishlangan dasturlar amalga oshirildi.
Mintaqaviy siyosat doirasida hududlar xususiyatlariga mos investitsiyalarni jalb
qilishga e’tibor qaratildi: qishloq hududlarida agroloyiha, sanoat zonalarida esa
maxsus infratuzilma loyihalari ishlab chiqildi.
Davlat rahbarining strategik nutqlari va farmonlari orqali iqtisodiy islohotlar
jadallashdi; bu esa mamlakatning sarmoya jozibadorligini oshirishga xizmat
qildi.
Statistik tahlil shuni ko‘rsatadiki, 2022 yilda O‘zbekiston iqtisodiyoti tashqi
salbiy shoklarga nisbatan nisbatan chidamlilik namoyish etdi, ammo ichki
islohotlar bilan siyosatning davomiyligi muhim ahamiyat kasb etdi.
2022 yil O‘zbekiston uchun sinov va o‘sish yili bo‘ldi; davlat iqtisodiy
siyosati inflyatsiya, byudjet intizomi, investitsiyalar va ijtimoiy himoya orasida
muvozanat topishga qaratildi.
Kelajak siyosatlari uchun asosiy darslar — diversifikatsiya, raqamlashtirish,
ijtimoiy himoyani kuchaytirish va investorlar uchun barqaror, prognoz
qilinadigan muhit yaratish zaruriyati edi.
Ushbu yilda to‘plangan tajriba 2023 va keyingi yillardagi siyosat yo‘nalishlarini
belgilashda muhim poydevor vazifasini o‘tdi.
2023 yil O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun o‘sish va barqarorlikni saqlash yili
sifatida tarixda qoldi. Yil boshidan boshlab xalqaro tashkilotlar mamlakat
iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ijobiy prognozlar bergan edi. Xalqaro Valyuta
Jamg‘armasi ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakat yalpi ichki mahsuloti 2023 yilda
qariyb 5,5–6,0 foizga o‘sdi. Bu natija O‘zbekiston iqtisodiyotining o‘ziga xos
mustahkamligini, tashqi omillarga qaramasdan ichki bozorni rivojlantirish va
investitsiyalarni jalb qilishdagi muvaffaqiyatlarini yaqqol ko‘rsatib berdi.

32Energetika siyosati va “yashil” iqtisodiyotga o‘tish 2025 yilda ham dolzarb
mavzu bo‘lib qoladi. Global energetika bozoridagi tebranishlar va ichki
energetika islohotlari O‘zbekistonni energiya samaradorligi va qayta
tiklanadigan manbalarga sarmoya kiritishga majbur qilmoqda. Bu esa uzoq
muddatda iqtisodiy xavfsizlikni oshirish va eksport salohiyatini kengaytirishga
yordam beradi. Shu bilan birga, energetika sohasidagi narxlarni liberallashtirish
bosqichlari ijtimoiy himoya choralari bilan uyg‘un olib borilishi kerak.
Moliyaviy sektorda 2025 yilda kreditlash hajmi va moliyaviy inklyuziya
oshishi kutilmoqda, lekin kredit sifatini saqlash va moliyaviy barqarorlikni
ta’minlash uchun bank sektori regulyatsiyasini ham takomillashtirish lozim.
Banklarning aktiv sifatini nazorat qilish, notijorat kredit portfellari xavfini
kamaytirish va mikro, kichik va o‘rta biznesni moliyalash instrumentlarini
kengaytirish – asosiy vazifalardir.
Hududiy rivojlanish strategiyasi doirasida 2025 yilda hududlararo salohiyatni
oshirishga qaratilgan loyihalar hayotga tatbiq etiladi. Mahalliy qiymat
zanjirlarini rivojlantirish, klasterlik tizimlari, logistika markazlarini
shakllantirish hamda qishloq xo‘jaligi va sanoatning integratsiyalashuvi
hududiy farqlarni kamaytirish uchun zarur choralar bo‘ladi. Bu jarayonda
xususiy investitsiyalar va davlat-xususiy sheriklik loyihalari muhim rol
o‘ynaydi.
Monopoliyaga qarshi siyosat va raqobatni rivojlantirish 2025 yilda iqtisodiy
samaradorlikni oshirishda davom etadi. Raqobatni himoya qiluvchi
mexanizmlar orqali narxlarning sun’iy oshishining oldini olish va iste’molchilar
manfaatlarini himoya qilish zarur. Shu bilan birga, tartibga solish institutlari
shaffoflik va prognozlikni ta’minlashga qaratilgan islohotlarni davom ettirishi
kerak.
Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni kengaytirish 2025 yilda ham
ustuvor vazifa sifatida qoladi. Elektron xizmatlar orqali byurokratik to‘siqlarni
kamaytirish, soliq ma’muriyatini optimallashtirish va investitsiya jarayonlarini

212022 yilda tashqi savdo hajmi sezilarli darajada o‘sdi: tovar eksporti va
xizmatlar eksporti umumiy ko‘rsatkichlarda oshish ko‘rsatdi — eksport 2022
yilda taxminan 21.9 mlrd AQSh dollariga yetdi, bu 2021 yilga nisbatan sezilarli
o‘sishni anglatadi.Eksportdagi o‘sish, qisman, global narxlarning ko‘tarilishi va
yangi bozorlar, logistika yo‘llarining tiklanishi natijasida yuz berdi.
Biroq import hajmi ham oshib, tashqi savdo balansiga bosim qildi; shu sababli
tashqi iqtisodiy siyosat va bojxona tartiblarini moslashtirish muhim bo‘ldi.
2022 yilda O‘zbekistonga kelgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar (FDI)
hajmi ortdi — rasmiy va agentlik ma’lumotlariga ko‘ra 2022 yilda FDI
taxminan 2.66 mlrd AQSh dollarini tashkil etdi, bu avvalgi yilga nisbatan
o‘sishni ko‘rsatadi.
FDI o‘sishi davlatning investitsiya siyosati, erkin iqtisodiy zonalar va
imtiyozlar bilan bog‘liq chora-tadbirlar samaradorligini ko‘rsatadi, ammo
sarmoyalarni jalb qilishda butunlay barqaror muhit talab etiladi.
Bandlik bo‘yicha statistikalar 2022 yilda aralash tasvir berdi: rasmiy manbalar
va mahalliy axborot agentliklari ma’lumotiga ko‘ra, 2022 yil boshida ro‘yxatga
olingan ishsizlik darajasi bir necha foiz nuqtalarida ekanligi aytiladi (masalan,
2022 yil 1 yanvar holati bo‘yicha 9.6% sifatida ko‘rsatilgan ma’lumotlar ham
mavjud).
Bu ikki xil ko‘rsatkich — makro-o‘sish va yuqori ishsizlik darajasi — mehnat
bozorida struktural muammolar va iqtisodiy diversifikatsiya zarurligini
ko‘rsatadi.
Shu nuqtada davlatning bandlikni ta’minlashga qaratilgan ijtimoiy dasturlari va
qo‘llab-quvvatlash choralarining roli oshdi; bu dasturlar orqali ish o‘rinlari
yaratish va qayta tayyorlashga sarmoya kiritish belgilandi.
2022 yilgi tajriba ko‘rsatdiki, davlat byudjeti va fiskal siyosat pandemiya va
tashqi shoklarga qarshi barqarorlikni ta’minlashda hal qiluvchi omil bo‘ldi.
Byudjet xarajatlari orqali infratuzilma loyihalariga, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy
himoyaga ajratmalar orqali talabni qo‘llab-quvvatlash amalga oshirildi.

19Yuqoridagi yo‘nalishlar O‘zbekiston iqtisodiy siyosatining bugungi va
kelajakdagi taraqqiyotini belgilab bermoqda. Ularning samarali amalga
oshirilishi nafaqat mamlakat ichki iqtisodiy barqarorligini, balki xalqaro
maydondagi raqobatbardoshligini ham ta’minlaydi.
2. Jadval: O‘zbekistonda davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor
yo‘nalishlari
№ Yo‘nalishlar Mazmuni Amaliy dasturlar va
choralar
1 Barqaror iqtisodiy
o‘sish Tarmoqlarni
modernizatsiya va
diversifikatsiya qilish Sanoat va transport
infratuzilmasini
rivojlantirish
2 Makroiqtisodiy
barqarorlik Inflyatsiyani pasaytirish,
byudjet intizomini
mustahkamlash Pul-kredit siyosati,
fiskal intizom
3 Ijtimoiy himoya va
bandlik Ish o‘rinlari yaratish,
kambag‘allikni qisqartirish “Yoshlar –
kelajagimiz”, “Ayollar
daftari”
4 Innovatsion
rivojlanish Ilm-fan va ishlab
chiqarish integratsiyasi “Raqamli
O‘zbekiston – 2030”
5 Tashqi iqtisodiy
aloqalarni
rivojlantirish Eksportni kengaytirish,
yangi bozorlarni egallash JSTga a’zo bo‘lish
muzokaralari
6 Hududiy
rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlash Hududlarning resurs va
imkoniyatlaridan samarali
foydalanish Hududiy investitsiya
loyihalari
7 Xususiy sektorni
rivojlantirish Tadbirkorlik uchun
qulay muhit yaratish Soliq imtiyozlari,
elektron litsenziyalash

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning
roli zamonaviy iqtisodiy rivojlanish sharoitida beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Bozor mexanizmlari o‘z-o‘zidan samarali ishlashi uchun davlat tomonidan
muayyan sharoit yaratilishi lozim. Chunki iqtisodiyotda muvozanat, adolat va
barqarorlikni faqat bozor kuchlariga tayanib ta’minlab bo‘lmaydi. Davlatning
iqtisodiy jarayonlarda ishtiroki ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, milliy
resurslardan oqilona foydalanish va ijtimoiy himoya tizimini mustahkamlashga
xizmat qiladi.
O‘zbekistonda mustaqillikdan so‘ng bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich
o‘tish jarayonida davlatning tartibga soluvchi funksiyalari alohida dolzarblik
kasb etdi. Ayniqsa, so‘nggi yillarda Prezident tashabbuslari asosida amalga
oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarda davlatning iqtisodiyotni qo‘llab-
quvvatlashdagi roli yanada kuchaydi. Soliq tizimini soddalashtirish, investitsiya
muhitini yaxshilash, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun
shart-sharoitlar yaratildi 1
. Shu bilan birga, davlatning o‘rni ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlash, aholining turmush darajasini oshirish va yangi ish
o‘rinlari yaratishda ham muhim ahamiyatga ega. Shunday ekan, kurs ishida
tanlangan mavzu nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham dolzarb bo‘lib,
bugungi iqtisodiy siyosatni chuqur o‘rganishga zamin yaratadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Iqtisodiyotni tartibga solish
masalasi iqtisodiy nazariya tarixida eng ko‘p muhokama qilingan mavzulardan
biri sanaladi. Klassik maktab vakili A. Smit bozor o‘z-o‘zini “ko‘rinmas qo‘l”
orqali tartibga soladi, degan g‘oyani ilgari surgan bo‘lsa, keyinchalik J. M.
Keyns davlatning faol aralashuvi zarurligini asoslab berdi. F. Xayek va M.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “yashil iqtisodiyot” modeliga
o‘tish va raqamli iqtisodiyot haqida nutqi. – Prezident.uz , 2025. Prezident.uz

23samaradorligi va qayta tiklanadigan manbalarga investitsiyalarni rag‘batlantirdi.
Atrof-muhit va “yashil” iqtisodiyot yo‘nalishlari ham siyosat dasturlarida asta-
sekin o‘z o‘rnini topa boshlandi, chunki xalqaro bozorga chiqishda ekologik
talablar kuchaymoqda. Monopoliyaga qarshi siyosat va raqobatni rivojlantirish
ham 2022 yilda dolzarb bo‘lib qoldi; raqobatni himoya qilish organlari bozor
samaradorligini oshirishga qaratilgan choralarni kuchaytirdi.
Qiymat barqarorligini saqlash uchun narx nazorati mexanizmlari ba’zi tovar
guruhlari uchun vaqtinchalik joriy etildi, ammo uzluksiz nazorat bozor
mexanizmlarini buzmasligi kerakligi eslatib o‘tildi.
Iqtisodiyotda davlat-xususiy sheriklik (PPP) loyihalari infratuzilma va ijtimoiy
sohalarga sarmoya jalb qilishda muhim mexanizmga aylandi; 2022 yilda bir
nechta yangi PPP shartnomalari imzolandi.
Mahalliy korxonalarni eksportga yo‘naltirish va qiyosiy ustunliklarni
rivojlantirish uchun tiklanish va modernizatsiya dasturlari shakllantirildi.
Soliq islohotlari soddalashtirilishi — 2022 yilda kichik biznes uchun soliq
yukini kamaytirish va soliq ma’muriyati samaradorligini oshirishga qaratilgan
chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Bu chora-tadbirlar rasmiy iqtisodga kirishni rag‘batlantirish, biznesni legal
holatga o‘tkazish va soliq bazasini kengaytirish maqsadida qo‘llandi.
Bank sektorida kreditlashning kengayishi va moliyaviy inklyuziya asosiy
mavzulardan biriga aylandi; bu kichik biznes va qishloq hududlarida kredit
olish imkoniyatlarini yaxshilashga xizmat qildi.
Biroq banklar bilan bog‘liq ba’zi kredit sifatida muammolar va qarz portfeli
xavfi ham diqqat markazida bo‘ldi, shu bois moliyaviy barqarorlikni saqlash
muhim bo‘ldi.
Davlat tomonidan joriy etilgan yangi me’yoriy bazalar investorlarni himoya
qilish va shaffoflikni ta’minlashga qaratildi — bu esa 2022 yilda FDI o‘sishiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Qishloq xo‘jaligi sektorida mahsuldorlikni oshirish va eksport salohiyatini

9jamiyatni tashkil qilish, tartibga solish va uni boshqarishda markaziy kuch
bo‘lib xizmat qilgan. Bozor iqtisodiyotining rivojlanishi bilan davlatning
iqtisodiyotdagi ishtiroki ham yangi bosqichga ko‘tarildi. Chunki erkin bozor
mexanizmi barcha sohalarda ham o‘z-o‘zidan muvozanatni ta’minlay olmaydi.
Shu bois davlat iqtisodiy jarayonlarga bevosita yoki bilvosita aralashib,
barqarorlik, adolat va samaradorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi o‘rni, avvalo, mamlakatda huquqiy
asoslarni yaratish bilan belgilanadi. Har qanday iqtisodiy faoliyat qonun va
me’yorlar asosida amalga oshirilishi zarur. Shu sababli davlat iqtisodiyot
subyektlari uchun “o‘yin qoidalari”ni belgilab beradi. Masalan, mulkchilik
shakllarini himoya qilish, shartnoma majburiyatlarini kafolatlash, raqobat
qoidalarini saqlash davlat zimmasidagi muhim vazifalardandir. Agar bu
kafolatlar mavjud bo‘lmasa, iqtisodiy munosabatlar barqaror rivojlana olmaydi.
Shuningdek, davlat iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi asosiy subyekt
sifatida makroiqtisodiy siyosatni yuritadi. Pul-kredit siyosati, fiskal siyosat,
tashqi savdo siyosati orqali mamlakatdagi umumiy iqtisodiy muvozanat
saqlanadi. Inflyatsiya darajasini nazorat qilish, ishsizlikni kamaytirish, yalpi
ichki mahsulot hajmini oshirish davlatning asosiy funksiyalari sirasiga kiradi.
Masalan, O‘zbekistonda so‘nggi yillarda amalga oshirilayotgan soliq islohotlari
ham iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish va davlat byudjeti barqarorligini
ta’minlashga qaratilgan.
Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi yana bir muhim vazifasi — ijtimoiy
tenglik va adolatni ta’minlashdir. Bozor mexanizmi, odatda, resurslarni
samarali taqsimlasa-da, u tenglik masalasini kafolatlay olmaydi. Shu bois davlat
aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Pensiya,
nafaqa, subsidiya va boshqa ijtimoiy dasturlar orqali aholining turmush darajasi
muvozanatga keltiriladi. Bu esa ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashga xizmat
qiladi.

202022 yil — O‘zbekistonda iqtisodiy siyosat va tartibga solish bo‘yicha
muhim sinovlar va o‘zgarishlar yili bo‘ldi.
Pandemiya, global energetika va oziq-ovqat bozorlari inqirozi, logistika
muammolari hamda qo‘shni iqtisodiyotlardagi o‘zgarishlar O‘zbekiston
siyosatchilari oldida yangi vazifalarni qo‘ydi.
Rasmiy statistikalar va xalqaro tashkilotlar ma’lumotlariga ko‘ra, iqtisodiyot
2022 yilda barqaror o‘sish ko‘rsatdi: yalpi ichki mahsulot (YaIM) 2022 yilda
taxminan 5.7% atrofida o‘sgan (Statistik va xalqaro baholar farqlanishi
mumkin). Mazkur o‘sish asosan ichki talab va iste’mol bilan bog‘liq bo‘lib,
shaxsiy iste’mol hajmidagi oshish xususiyatlari iqtisodiy faollikni qo‘llab-
quvvatladi.
Biroq bu o‘sish fonida inflyatsiya bosimi sezildi: yil yakunida iste’mol narxlari
indeksi 2022 uchun taxminan 12.3% darajasida qayd etildi, bu mahalliy
xarajatlar va global narx o‘sishining kombinatsiyasidir.
Inflyatsiya darajasi joriy siyosatni shakllantirishda markaziy bank va hukumat
uchun eng dolzarb muammolardan biriga aylandi va pul-kredit hamda fiskal
siyosatga ta’sir ko‘rsatdi.
Markaziy bankning moneta-choralari, foiz stavkalarini va rezerv talablarini
boshqarish orqali pul muomalasini me’yorlashtirishga qaratildi; bu esa yillik
narx o‘sishini nazorat qilishga xizmat qildi.
Iqtisodiy o‘sish va inflyatsiya o‘rtasidagi muvozanatni saqlash hukumatning
2022 yildagi iqtisodiy siyosatining markaziy ustuvorligi bo‘ldi.
2022 yilda O‘zbekiston iqtisodiy siyosatida davlat nazorat va rag‘batni
uyg‘unlashtirishga katta e’tibor qaratdi: soliq islohotlari, byurokratik tartiblarni
soddalashtirish va investitsiyaviy muhitni yaxshilashga doir chora-tadbirlar
joriy etildi.
Xususan, xususiy sektorni qo‘llab-quvvatlash va kichik hamda o‘rta biznesni
rivojlantirishga e’tibor kuchaydi — bu bandlikni oshirish va iqtisodiy
tiklanishni tezlashtirish maqsadida amalga oshirildi.

40nazorat qiluvchi va rag‘batlantiruvchi mexanizmlar orqali faoliyat yuritishi
kutilmoqda. Bu esa O‘zbekistonning bozor iqtisodiyoti tamoyillariga
asoslangan, barqaror va raqobatbardosh iqtisodiy tizimga aylanishiga zamin
yaratadi.
Xulosa
Men ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida iqtisodiyotni tartibga solishda
davlatning o‘rni naqadar muhim ekanligini chuqurroq anglab yetdim. Hozirgi
davrda bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning vazifasi faqatgina iqtisodiy
jarayonlarga aralashish emas, balki ularni maqsadli yo‘naltirish, muvozanatni
ta’minlash va ijtimoiy adolatni kafolatlashdan iboratdir.
Men o‘rganib chiqqan nazariy manbalar va amaliy tahlillar shuni ko‘rsatdiki,
davlatning iqtisodiy siyosati bevosita milliy iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash,
inflyatsiyani jilovlash, investitsiya muhitini yaxshilash, eksportni qo‘llab-
quvvatlash va ichki bozorni barqarorlashtirish kabi ustuvor vazifalarni bajaradi.
Ayniqsa, O‘zbekistonda keyingi yillarda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar
davlatning boshqaruvdagi faolligi va oqilona siyosat yuritishining natijasidir.
Men xulosaga keldimki, davlatning iqtisodiy jarayonlardagi ishtiroki turli
vositalar orqali amalga oshiriladi: fiskal siyosat, pul-kredit siyosati, tashqi

262023 yil davomida iqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlari ichki talabni
qo‘llab-quvvatlash, eksport salohiyatini oshirish va infratuzilmani
modernizatsiya qilishga qaratildi. Xususan, davlat tomonidan energetika
sohasiga, transport-logistika tarmoqlarini rivojlantirishga va yangi sanoat
korxonalarini ishga tushirishga katta e’tibor qaratildi. Shu orqali ishlab
chiqarish hajmi ortib, iqtisodiyotning asosiy drayverlari sifatida xizmat qildi.
Investitsiyalar ko‘rsatkichlari ham sezilarli darajada ijobiy bo‘ldi. 2023 yilda
mamlakat iqtisodiyotiga kiritilgan umumiy investitsiyalar hajmi 28,5 milliard
AQSH dollariga yetdi, shundan qariyb 7,2 milliard dollari to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalar hissasiga to‘g‘ri keldi. Bu esa O‘zbekistonning
investitsiyaviy jozibadorligi yildan-yilga oshib borayotganini bildiradi.
Xususan, sanoat, energetika va xizmat ko‘rsatish sohalari xorijiy investorlar
uchun asosiy yo‘nalish bo‘ldi.
Inflyatsiya ko‘rsatkichlari ham yil yakunida muhim e’tiborda bo‘ldi. 2023
yilda inflyatsiya darajasi 10,2 foiz atrofida qayd etildi. Bu ko‘rsatkich yuqori
bo‘lsa-da, mamlakat hukumati tomonidan olib borilgan pul-kredit siyosati
natijasida narxlarning haddan tashqari oshishining oldi olindi. Inflyatsiyaning
asosiy omillari sifatida import qilinayotgan mahsulotlar narxlarining
ko‘tarilishi, energetika resurslariga talabning ortishi va ichki bozordagi iste’mol
xarajatlarining o‘sishi qayd etildi.
Eksport ko‘rsatkichlariga to‘xtaladigan bo‘lsak, 2023 yilda O‘zbekistonning
tashqi savdo aylanmasi sezilarli darajada kengaydi. Xususan, qishloq xo‘jaligi
mahsulotlari, rangli metallar va to‘qimachilik mahsulotlari asosiy eksport
yo‘nalishlarini tashkil etdi. Shu bilan birga, xizmatlar eksporti, ayniqsa, turizm
va IT sohasida sezilarli o‘sishga erishildi. Bu esa mamlakat eksport
diversifikatsiyasining ortib borayotganidan dalolat beradi.
Jadval 4. O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari (2023 yil)
Ko‘rsatkichlar Miqdor (foiz yoki mlrd $)
YaIM o‘sishi 6,0 %

28Investitsiyalar ko‘rsatkichlari bo‘yicha ham 2024 yil sezilarli yutuqlar bilan
yodda qoldi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi 11,9 milliard
dollarga yetib, 2023 yilga nisbatan 53,6 foizga o‘sdi. Bu O‘zbekistonning
xalqaro maydondagi iqtisodiy nufuzi va ishonchliligini yanada oshirdi.
Xususan, energetika, tog‘-kon sanoati va ishlab chiqarish sohalari asosiy
investitsion yo‘nalishlar sifatida belgilandi. Shu bilan birga, IT sohasi va
raqamli iqtisodiyot bo‘yicha loyihalarga ham katta mablag‘lar yo‘naltirildi.
Inflyatsiya darajasi 2024 yil yakunida 9,8 foiz atrofida qayd etildi. Bu
ko‘rsatkich 2023 yilga nisbatan pastroq bo‘lib, hukumat tomonidan olib
borilayotgan pul-kredit siyosati va narxlar barqarorligini ta’minlashga
qaratilgan chora-tadbirlar samaradorligini ko‘rsatdi. Shu bilan birga, oziq-ovqat
xavfsizligini ta’minlash va ichki bozorni nazorat qilish bo‘yicha chora-tadbirlar
ham inflyatsiyani jilovlashda muhim ahamiyat kasb etdi.
2024 yil davomida davlat siyosati aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish,
bandlik darajasini oshirish va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga qaratildi.
Xususan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga berilgan
imtiyozlar, subsidiyalar va kredit resurslari natijasida iqtisodiy faollik ortdi. Shu
orqali yangi ish o‘rinlari yaratilib, aholining real daromadlari oshishiga
erishildi.
Jadval 5. O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari (2024 yil)
Ko‘rsatkichlar Miqdor (foiz yoki mlrd
$)
YaIM o‘sishi 6,2 %
Inflyatsiya darajasi 8,0 %
Tashqi savdo
aylanmasi 61,2 mlrd $
Eksport hajmi 25,9 mlrd $
Import hajmi 35,3 mlrd $
Davlat byudjeti 1,8 % YaIMdan

4Fridman esa iqtisodiyotga ortiqcha davlat aralashuvi erkin raqobatni cheklaydi,
deb hisoblashgan. Bu qarashlar o‘rtasida yuzaga kelgan bahslar natijasida
zamonaviy iqtisodiy nazariyada “aralash iqtisodiyot” modeli shakllandi.
O‘zbekistonlik olimlar ham mazkur yo‘nalishda qimmatli tadqiqotlar olib
borgan. Masalan, O. Sharofiddinov va Q. Xo‘jayevlar iqtisodiyotni tartibga
solishda fiskal siyosatning o‘rni haqida yozgan bo‘lsalar, Sh. Yusupov va S.
Xudoyberdiyevlar davlatning iqtisodiy islohotlardagi rolini tahlil etgan. Keyingi
yillarda O‘zbekistonda bozor iqtisodiyoti tamoyillarini chuqurlashtirish, davlat
boshqaruvini modernizatsiya qilish va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar mazkur mavzuning dolzarbligini yana bir bor
tasdiqlaydi. Shuningdek, BMT, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi kabi
xalqaro tashkilotlarning ilmiy hisobotlarida ham davlatning iqtisodiyotni
tartibga solishdagi o‘rni va samaradorligi chuqur tahlil qilinmoqda. Shu bois,
ushbu kurs ishining nazariy asoslari keng o‘rganilgan bo‘lsa-da, amaliy jihatdan
yangi davr talablari asosida qayta tadqiq etilishi dolzarbdir.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati, avvalo, iqtisodiyotni tartibga solish nazariyasi va davlatning
iqtisodiy jarayonlardagi o‘rni bo‘yicha bilimlarni kengaytirishga xizmat qiladi.
Jahon iqtisodiy fikrida klassik, neoklassik va keynsiy yondashuvlar orqali
davlatning turli davrlarda tutgan o‘rni tahlil qilingan bo‘lsa-da, bugungi
sharoitda O‘zbekiston tajribasi bu nazariy qarashlarni yangicha yondashuvlar
bilan boyitadi. Shuningdek, iqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlari, tartibga
soluvchi vositalar va mexanizmlar nazariy jihatdan ilmiy asosda o‘rganilishi
talabalarga iqtisodiyotni boshqarishning ilmiy metodologiyasini yanada
chuqurroq anglash imkonini beradi.
Amaliy ahamiyati esa bevosita O‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy
islohotlarni tahlil qilish va ularning natijalarini baholashda namoyon bo‘ladi.
Davlatning soliq, pul-kredit, investitsiya va ijtimoiy siyosatdagi faoliyati
mamlakat iqtisodiy barqarorligi va ijtimoiy farovonligini ta’minlashga

8Masalan, davlat monopoliyalarni cheklaydi, ekologik me’yorlarni belgilaydi,
ijtimoiy tengsizlikni kamaytiradi, milliy xavfsizlikni ta’minlaydi. Shu orqali
iqtisodiyotning barqaror va izchil rivojlanishi uchun sharoit yaratiladi.
Iqtisodiyotni tartibga solish mazmuniga, shuningdek, strategik sohalarni
qo‘llab-quvvatlash ham kiradi. Masalan, energetika, transport, aloqa, mudofaa
sanoati kabi tarmoqlar davlat himoyasi va investitsiyasini talab qiladi. Chunki
bu sohalar milliy xavfsizlik va iqtisodiy mustaqillik uchun hal qiluvchi
ahamiyatga ega. Shu bilan birga, davlat zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish,
innovatsiyalarni rag‘batlantirish, ilmiy tadqiqotlarga mablag‘ ajratish orqali
iqtisodiy modernizatsiyani qo‘llab-quvvatlaydi.
Iqtisodiyotni tartibga solish tushunchasining mazmunini yanada chuqurroq
anglash uchun uning asosiy tamoyillarini ko‘rib chiqish zarur. Birinchidan,
iqtisodiy samaradorlik tamoyili. Davlat o‘z aralashuvi orqali resurslardan
oqilona foydalanish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga intiladi.
Ikkinchidan, ijtimoiy adolat tamoyili. Iqtisodiy siyosat faqat ishlab
chiqaruvchilar manfaatini emas, balki aholining barcha qatlamlari manfaatini
ko‘zda tutishi lozim. Uchinchi tamoyil — barqarorlik. Davlat iqtisodiy
siyosatini amalga oshirar ekan, uzoq muddatli barqaror rivojlanishni maqsad
qilib qo‘yadi. Shuningdek, iqtisodiyotni tartibga solishning mazmuni global
omillar bilan ham chambarchas bog‘liqdir. Hozirgi davrda globallashuv
jarayonlari chuqurlashib bormoqda, xalqaro savdo, investitsiyalar, moliyaviy
oqimlar o‘zaro bog‘lanmoqda. Bu esa milliy iqtisodiyotni tartibga solishda
xalqaro standartlar va tashqi omillarni ham hisobga olishni talab etadi. Davlat
xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qiladi, milliy qonunchilikni xalqaro
me’yorlarga moslashtiradi, tashqi iqtisodiy aloqalarni tartibga soladi.
1.2. Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi o‘rni va funksiyalari
Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi o‘rni insoniyat taraqqiyoti davomida
shakllanib kelgan eng muhim institutlardan biridir. Qadimdan buyon davlat

33soddalashtirish imkoniyatlari iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qiladi.
Startaplar va texnoparklarga yo‘naltirilgan dasturlar iqtisodiyotning yangi
segmentlarini shakllantirishga yordam beradi.
Xorijiy siyosat va integratsiya yo‘nalishida O‘zbekiston 2025 yilda ham
hamkorlikni kengaytirishni davom ettiradi. Tashqi bozorlarni diversifikatsiya
qilish, erkin savdo shartnomalari va mintaqaviy logistika loyihalari mamlakat
eksportini barqarorlashtirishda muhim omil bo‘ladi. Shu bilan birga, tashqi
sarmoyalarning sifatini oshirish va yuqori texnologiyali loyihalarga jalb
qilishga e’tibor qaratish tavsiya etiladi.
Xavf va salbiy omillarni ham alohida ko‘rib chiqish lozim. Global
iqtisodiyotdagi sekinlashuv, jahon bozorlari narxlaridagi tebranishlar,
mintaqaviy siyosiy noaniqliklar va pandemiyadan keyingi zanjir muammolari
2025 yilda ham xavf omillari sifatida mavjud bo‘lishi mumkin. Shu bois siyosat
muvozanatini saqlash va favqulodda vaziyatlarga tayyor rejalar ishlab chiqish
ustuvorlikni saqlaydi.
Jadval 4. O‘zbekiston iqtisodiy ko‘rsatkichlari (2025 yil prognoz)
Ko‘rsatkichlar Miqdor (foiz yoki mlrd
$)
YaIM o‘sishi 6,5 %
Inflyatsiya darajasi 7,5 %
Tashqi savdo
aylanmasi 65,0 mlrd $
Eksport hajmi 28,5 mlrd $
Import hajmi 36,5 mlrd $
Davlat byudjeti
defitsiti 1,5 % YaIMdan
Ishsizlik darajasi 7,2 %

30Ikkinchi muhim omil — inflyatsiya va narxlar barqarorligi. Markaziy
bankning rasmiy ma’lumotlarida 2025 yil boshidan boshlab inflyatsiya pasayish
tendensiyasi ko‘rinib turadi, biroq yil davomida energiya narxlari va global
oziq-ovqat bozoridagi tebranishlar bu jarayonni murakkablashtiradi. Markaziy
bankning oylik statistikasi 2025 yilda yil boshidagi o‘zgarishlarda inflyatsiya
8.7–10.1% oralig‘ida harakat qilgani haqida ma’lumot beradi, bu esa pul-kredit
siyosatida ehtiyotkorlikni talab qiladi. Shu bois, pul-kredit va fiskal siyosatning
uyg‘unligi 2025 yilda ham iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun markaziy
ahamiyatga ega bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
Uchinchi jihat — tashqi savdo va eksport dinamikasi. 2024 yilda eksport
hajmi sezilarli darajada oshgani, keyingi yilda ham eksport o‘sishining davom
etishi kutilayotganining belgisi bo‘lib, 2025 yilda eksport salohiyatining
kengayishi mamlakat iqtisodiyotini mustahkamlashga xizmat qiladi. So‘nggi
ma’lumotlar va tahlillar birinchi yarmida eksportning keskin oshganini
ko‘rsatdi, bu esa yillik ko‘rsatkichlarda sezilarli yaxshilanishlarga olib kelishi
taxmin qilinadi. Eksportni diversifikatsiya qilish va qo‘shimcha yuqori
qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar yaratish 2025 yil siyosatining markazida
bo‘lishi lozim.
To‘rtinchi omil — investitsiyalar va FDI. UNCTAD va xalqaro statistik
ma’lumotlar 2024 va 2025 yillarda O‘zbekistonga kelayotgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalar hajmining sezilarli o‘sganini ko‘rsatadi; 2025 yilda bu
tendensiya davom etishi prognoz qilinmoqda. Investitsiyalar hajmidagi o‘sish
yaratilgan investitsiya muhitining yaxshilanishi va yirik infratuzilma hamda
sanoat loyihalari joriy etilishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, sarmoyalarni jalb
qilishning davomiyligi va sifatini ta’minlash uchun huquqiy kafolatlar, mulk
huquqi himoyasi va administrativ to‘siqlarni bartaraf etish zarur. Iqtisodiy
o‘sish va investitsiyalarning oqibatida bandlik va mehnat bozoridagi holat ham
yaxshilanadi. 2025 yilda yangi ish o‘rinlari yaratish, mehnat migratsiyasini mos
boshqarish va qayta tayyorlash dasturlarini kengaytirish orqali ishchi kuchi

34Strategik tavsiyalar qisqacha: birinchi navbatda, inflyatsiyani pasaytirish va
narx barqarorligini saqlash uchun Markaziy bank va Moliya vazirligi siyosatini
uyg‘unlashtirish; ikkinchidan, investitsiyalarni jalb qilish uchun huquqiy
kafolatlar va soddalashtirilgan ma’muriy tartiblarni davom ettirish;
uchinchidan, ijtimoiy himoya va raqobatni mustahkamlash orqali aholining
daromadlarini oshirish va kambag‘allikni kamaytirish; to‘rtinchidan, ekologik
va energetika islohotlarini tezlashtirish orqali iqtisodiy xavfsizlikni
mustahkamlash; beshinchi, raqamli transformatsiyaga sarmoya kiritish orqali
biznes yuritish xarajatlarini kamaytirish.

11atmosferaga chiqariladigan zararli gazlar hajmiga cheklov qo‘yish, chiqindilarni
qayta ishlashni rag‘batlantirish — davlat aralashuvining natijasidir. Umuman
olganda, davlatning iqtisodiy jarayonlardagi o‘rni va funksiyalari nihoyatda
kengdir. U faqatgina iqtisodiy tartibni saqlab qolish bilangina cheklanmay,
balki iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, milliy
xavfsizlikni mustahkamlash kabi strategik vazifalarni ham bajaradi. Davlatning
iqtisodiyotdagi ishtiroki doimo vaqt va sharoitga qarab yangilanib boradi.
Masalan, inqiroz davrida davlatning aralashuvi kuchayadi, iqtisodiy barqarorlik
davrida esa u biroz chekinishi mumkin.
O‘zbekiston tajribasiga murojaat qilsak, mustaqillik yillarida davlat iqtisodiy
jarayonlarda asosiy boshqaruvchi kuch sifatida faoliyat yuritdi. Asta-sekin
bozor mexanizmlarini kengaytirish, xususiy sektorni rivojlantirish bilan birga,
davlat tartibga soluvchi va muvofiqlashtiruvchi rolni saqlab qoldi. Ayniqsa,
so‘nggi yillarda qabul qilingan strategik islohotlar davlatning iqtisodiy
jarayonlardagi vazifalarini yanada muhimlashtirdi.
1.3. Iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy usullari va mexanizmlari
Iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy usullari va mexanizmlari bozor
iqtisodiyotining samarali faoliyat ko‘rsatishini ta’minlashda davlatning
qo‘llaydigan eng muhim vositalaridan biri hisoblanadi. Davlat o‘zining
iqtisodiy siyosati orqali iqtisodiyotni boshqarishda turli xil usullardan
foydalanadi. Bu usullar tarixiy sharoit, iqtisodiy model va mamlakatning
rivojlanish darajasiga qarab o‘zgarib boradi. Umuman olganda, iqtisodiyotni
tartibga solishning ikki asosiy yo‘nalishi — bevosita (ma’muriy) usullar va
bilvosita (iqtisodiy) usullar mavjud.
Bevosita tartibga solish usullari odatda davlatning ma’muriy qarorlari orqali
amalga oshiriladi. Bu usullar iqtisodiy subyektlarning faoliyatini qat’iy
cheklash, yo‘naltirish yoki nazorat qilishga qaratilgan. Masalan, litsenziya
berish, kvotalar o‘rnatish, narxlarni davlat tomonidan belgilash yoki cheklash,

424) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil
24-fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”.
– Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.
11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz
14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik
ma’lumotlari. – 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance
Toolkit”, 2019.
17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.

15iqtisodiyotda talabni oshiradi, xarajatlarni qisqartirish esa inflyatsiyani
jilovlashga xizmat qiladi.
Ikkinchi muhim mexanizm — pul-kredit siyosati. Bu siyosat Markaziy bank
tomonidan amalga oshiriladi va iqtisodiyotda pul massasini, kreditlar hajmini,
foiz stavkalarini tartibga solishga qaratilgan. Masalan, foiz stavkalarini
pasaytirish kredit olish imkoniyatini kengaytirib, investitsiyalarni ko‘paytiradi.
Foiz stavkalarini oshirish esa aksincha, pul massasini qisqartirib, inflyatsiyani
pasaytiradi.
Davlatning yana bir tartibga solish vositasi — investitsion siyosat. Bu orqali
davlat iqtisodiyotning ustuvor sohalarini qo‘llab-quvvatlaydi, strategik
loyihalarni moliyalashtiradi. Chet el investitsiyalarini jalb qilish uchun soliq
imtiyozlari, kafolatlar va preferensiyalar taqdim etiladi. Shu bilan birga, davlat
o‘zining kapital qo‘yilmalari orqali ham iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi.
Tashqi iqtisodiy siyosat ham iqtisodiyotni tartibga solishning muhim
mexanizmlaridan biridir. Davlat bojxona tariflari, kvotalar, eksport-import
cheklovlari orqali milliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qiladi. Shu bilan birga,
erkin savdo bitimlari, xalqaro iqtisodiy tashkilotlarga a’zolik orqali tashqi
bozorlarni kengaytirishga intiladi.Davlatning ijtimoiy siyosati ham iqtisodiy
tartibga solishning asosiy mexanizmlaridan biridir. Bu siyosat orqali aholining
ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy tenglikni
ta’minlash ko‘zda tutiladi. Masalan, pensiya, stipendiya, nafaqa, subsidiya kabi
vositalar aholining turmush darajasini muvozanatlashga xizmat qiladi.
Monopoliyaga qarshi siyosat ham tartibga solishning muhim yo‘nalishidir.
Davlat raqobatni cheklovchi holatlarga qarshi kurashadi, bozorni erkin va
sog‘lom raqobat asosida rivojlantirishga harakat qiladi. Monopoliyalarning
narxlarni sun’iy ravishda oshirishiga yo‘l qo‘ymaslik iqtisodiy samaradorlikni
oshiradi.Shuningdek, innovatsion siyosat davlatning zamonaviy
mexanizmlaridan hisoblanadi. Innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash orqali davlat
yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etishni rag‘batlantiradi. Ilmiy-

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu : Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

16tadqiqot loyihalarini moliyalashtirish, texnoparklar tashkil etish, startaplarni
qo‘llab-quvvatlash — bularning barchasi davlatning innovatsion siyosati
mexanizmlaridir.
Yana bir muhim mexanizm — mehnat bozorini tartibga solishdir. Davlat
bandlik dasturlari, qayta tayyorlash kurslari, mehnat shart-sharoitlarini
yaxshilash orqali mehnat bozoridagi muammolarni hal qiladi. Shu bilan birga,
minimal ish haqi va mehnat standartlarini belgilash orqali xodimlarning
manfaatlarini himoya qiladi.iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy usullari va
mexanizmlari ko‘p qirrali bo‘lib, ular iqtisodiyotning barqaror o‘sishi, ijtimoiy
adolatni ta’minlash va milliy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan.
Zamonaviy sharoitda davlat ko‘proq bilvosita tartibga solish usullariga
tayanadi, biroq zarurat tug‘ilganda bevosita usullardan ham foydalanadi. Shu
bois davlatning iqtisodiyotni tartibga solish mexanizmlari doimiy ravishda
takomillashib boradi va har bir mamlakatning o‘ziga xos sharoitiga
moslashtiriladi.
II BOB. O‘ZBEKISTONDA IQTISODIYOTNI TARTIBGA SOLISHDA
DAVLATNING ROLI
2.1. O‘zbekistonda davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlari
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng, iqtisodiyotni tartibga solishda
davlatning faol roli muhim o‘rin egalladi. Chunki bozor iqtisodiyotiga o‘tish

13Tartibga
solish turi Asosiy
vositalar Mazmuni Afzalliklari Kamchilikl
ari
siyosati stavkalari, pul
massasi, kredit
hajmi muomalasi va
kreditlar orqali
iqtisodiy
barqarorlikni
ta’minlash nazorat qiladi,
investitsiyalarni
rag‘batlantiradi tashqari
qat’iy siyosat
iqtisodiy
faollikni
pasaytiradi
Investitsion
siyosat Davlat
investitsiyalari,
imtiyozlar,
kafolatlar Strategik
tarmoqlarni
rivojlantirish va
xorijiy
investitsiyalarn
i jalb qilish Yangi
texnologiyalarni
olib kiradi,
iqtisodiy o‘sishni
tezlashtiradi Resurslarni
noto‘g‘ri
taqsimlash
xavfi mavjud
Tashqi
iqtisodiy
siyosat Bojxona
tariflari,
kvotalar,
eksport-import
tartiblari Milliy ishlab
chiqaruvchilarn
i qo‘llab-
quvvatlash va
xalqaro savdoni
boshqarish Ichki bozorni
himoya qiladi,
eksport
salohiyatini
oshiradi Raqobatni
cheklashi va
narxlarni
oshirishi
mumkin
Ijtimoiy
siyosat Pensiya,
nafaqa,
subsidiya,
ijtimoiy
dasturlar Aholining
zaif
qatlamlarini
qo‘llab-
quvvatlash Ijtimoiy
barqarorlikni
ta’minlaydi Davlat
byudjetiga
yuk bo‘ladi
Monopoliy
aga qarshi
siyosat Monopoliyala
rga qarshi
qonunlar,
nazorat
organlari Raqobat
muhitini
rivojlantirish Sog‘lom
raqobatni
ta’minlaydi,
samaradorlikni
oshiradi Amalga
oshirishda
ko‘plab
to‘siqlar
yuzaga

27Ko‘rsatkichlar Miqdor (foiz yoki mlrd $)
Inflyatsiya darajasi 9,2 %
Tashqi savdo
aylanmasi 56,5 mlrd $
Eksport hajmi 23,8 mlrd $
Import hajmi 32,7 mlrd $
Davlat byudjeti
defitsiti 2,1 % YaIMdan
Ishsizlik darajasi 8,0 %
Umuman olganda, 2023 yil O‘zbekiston uchun iqtisodiy barqarorlikni
mustahkamlash, investitsiyalarni ko‘paytirish va ishlab chiqarish sohalarini
kengaytirish yili bo‘ldi. Mazkur yilda erishilgan natijalar kelgusi davr uchun
mustahkam poydevor yaratdi va davlatning iqtisodiy siyosati samaradorligini
isbotladi.
2024 yil iqtisodiy rivojlanishi bo‘yicha tahlil
2024 yil O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun yanada yuqori natijalarga erishilgan
yil bo‘ldi. Yalpi ichki mahsulot 6,5 foizga o‘sdi va bu so‘nggi yillardagi eng
yuqori ko‘rsatkichlardan biri sifatida qayd etildi. Bu natija mamlakatda olib
borilgan chuqur iqtisodiy islohotlar, investitsiya siyosatini jadallashtirish va
eksport salohiyatini oshirish hisobiga qo‘lga kiritildi.
2024 yilda mamlakat eksport hajmi qariyb 27 milliard AQSH dollariga yetdi.
Eksport tarkibida an’anaviy yo‘nalishlar bilan bir qatorda yangi mahsulot va
xizmat turlari ulushi ortdi. Xususan, avtomobilsozlik, kimyo va farmatsevtika
sanoati, axborot texnologiyalari sohalaridagi eksport hajmi keskin oshdi. Bu esa
iqtisodiyotning diversifikatsiyasi jarayoni samarali kechayotganidan dalolat
berdi.

12ishlab chiqarish hajmlariga limit qo‘yish kabi choralar bevosita tartibga solish
vositalariga kiradi. Ushbu usullar tezkor natija berishi mumkin, lekin uzoq
muddatda iqtisodiy erkinlikni chegaralashi ham ehtimoldan xoli emas.
Jadval: Iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy usullari va mexanizmlari
Tartibga
solish turi Asosiy
vositalar Mazmuni Afzalliklari Kamchilikl
ari
Bevosita
(ma’muriy)
tartibga solish Litsenziya,
kvota, narxlarni
belgilash, ishlab
chiqarish
limitlari Davlatning
to‘g‘ridan-
to‘g‘ri buyruq
va qarorlari
orqali iqtisodiy
faoliyatni
cheklash yoki
yo‘naltirish Tezkor natija
beradi, strategik
sohalarni
boshqarishda
samarali Bozor
erkinligini
cheklaydi,
tadbirkorlik
tashabbusini
pasaytiradi
Bilvosita
(iqtisodiy)
tartibga solish Soliqlar,
subsidiyalar,
kreditlar, foiz
stavkalari,
bojxona bojlari Rag‘batlantir
ish va iqtisodiy
manfaatlar
orqali bozor
subyektlari
xatti-harakatiga
ta’sir qilish Bozor
erkinligini
saqlaydi,
samaradorlikni
oshiradi Natija
biroz sekin
namoyon
bo‘ladi
Fiskal
siyosat Soliqlar,
byudjet
xarajatlari,
transfer
to‘lovlari Byudjet
daromadlari va
xarajatlarini
tartibga solish
orqali iqtisodiy
muvozanatni
ta’minlash Yalpi talabni
boshqaradi,
ijtimoiy
barqarorlikni
ta’minlaydi Byudjet
taqchilligi
xavfini
oshirishi
mumkin
Pul-kredit Foiz Pul Inflyatsiyani Haddan

18tadbirkor”, “Yoshlar – kelajagimiz”, “Ayollar daftari” kabi dasturlar qabul
qilinib, iqtisodiy siyosatning ijtimoiy yo‘nalishi mustahkamlanmoqda.
To‘rtinchi yo‘nalish — innovatsion rivojlanish va ilm-fanni iqtisodiyot bilan
integratsiya qilishdir. O‘zbekiston iqtisodiy siyosatida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish, ilmiy tadqiqot natijalarini ishlab chiqarishga tatbiq
qilish va innovatsion ekotizimni shakllantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu
yo‘nalishda “Innovatsion rivojlanish strategiyasi”, “Raqamli O‘zbekiston –
2030” dasturi kabi hujjatlar qabul qilingan.
Beshinchi yo‘nalish — tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va eksport
salohiyatini oshirish. Davlat siyosati doirasida xalqaro iqtisodiy tashkilotlar
bilan hamkorlikni kengaytirish, tashqi savdo aylanmasini oshirish va yangi
bozorlarni egallash ustuvor vazifa sifatida belgilangan. Shu sababli,
O‘zbekiston so‘nggi yillarda Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish bo‘yicha faol
muzokaralar olib bormoqda, qo‘shni mamlakatlar bilan iqtisodiy hamkorlik
yangi bosqichga ko‘tarilmoqda.
Shuningdek, iqtisodiy siyosatning muhim ustuvor yo‘nalishlari qatorida
hududiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash masalasi ham turadi. Har bir
hududning tabiiy resurslari, sanoat imkoniyatlari va ijtimoiy-demografik
salohiyatidan kelib chiqib, ularga mos iqtisodiy loyihalar amalga oshirilmoqda.
Masalan, Surxondaryoda qishloq xo‘jaligi, Navoiyda konchilik va kimyo
sanoati, Toshkent viloyatida logistika va innovatsion texnoparklar
rivojlanmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiy siyosatida xususiy sektorni rivojlantirish va
investitsiyalarni jalb qilish ham asosiy ustuvor yo‘nalishlardan biridir.
Davlatning asosiy vazifasi tadbirkorlik uchun qulay muhit yaratish, ortiqcha
byurokratik to‘siqlarni bartaraf etish va investitsiyalarni kafolatlashdan iborat.
Shu maqsadda “Yagona darcha” tizimi, elektron litsenziyalash, soliq imtiyozlari
kabi mexanizmlar joriy qilindi.

14Tartibga
solish turi Asosiy
vositalar Mazmuni Afzalliklari Kamchilikl
ari
kelishi
mumkin
Innovatsion
siyosat Texnoparklar,
startaplarni
qo‘llab-
quvvatlash,
grantlar Innovatsiyal
arni
rag‘batlantirish,
ilmiy-
tadqiqotlarni
rivojlantirish Milliy
iqtisodiyotning
raqobatbardoshlig
ini oshiradi Katta
moliyaviy
resurslar
talab qiladi
Mehnat
bozorini
tartibga solish Minimal ish
haqi, bandlik
dasturlari, qayta
tayyorlash
kurslari Ishchi
kuchini
boshqarish va
ijtimoiy mehnat
sharoitlarini
yaxshilash Bandlikni
ta’minlaydi,
ijtimoiy tenglikni
oshiradi Doimiy
moliyaviy
qo‘llab-
quvvatlash
talab qiladi
Bilvosita tartibga solish usullari esa iqtisodiy rag‘batlar orqali bozor
subyektlarining xulq-atvoriga ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, soliqlar, subsidiyalar,
kreditlar, foiz stavkalari, bojxona bojlari, davlat xaridlari kabi vositalar ishlab
chiqaruvchilar va iste’molchilarning qarorlariga bilvosita ta’sir etadi. Bunday
usullar iqtisodiy erkinlikni saqlab qolgan holda davlat siyosatini amalga
oshirish imkonini beradi. Shu bois zamonaviy bozor iqtisodiyotida asosan
bilvosita tartibga solish usullariga kengroq e’tibor qaratiladi.
Davlatning iqtisodiyotni tartibga solish mexanizmlaridan biri — fiskal
siyosatdir. Fiskal siyosat davlat byudjeti daromadlari va xarajatlarini tartibga
solish orqali iqtisodiy o‘sishni boshqarishga qaratilgan. Masalan, soliq
stavkalarini pasaytirish ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi, soliq yukini oshirish
esa byudjet daromadlarini ko‘paytiradi. Byudjet xarajatlarini ko‘paytirish

4319) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini
oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat
mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

31salohiyatidan to‘liq foydalanish bo‘yicha strategiyalar kuchaytirilishi kutiladi.
Ayniqsa, raqamli va xizmatlar sektori hamda ishlab chiqarish klasterlari yangi
ish o‘rinlarini yaratishda asosiy drayver bo‘ladi. Bu jarayonda yoshlar va
ayollar bandligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratish zarur.
Aholining real daromadlari va iste’mol darajasining o‘sishi ichki talabni
qo‘llab-quvvatlaydi, biroq u inflyatsiya bilan uyg‘un olib borilmasa, iqtisodiy
muvozanatni buzishi mumkin. Shu bois, ijtimoiy himoya dasturlari, maosh va
pensiyalar indeksatsiyasi hamda narx barqarorligini ta’minlovchi choralar 2025
yilda muvozanatni saqlashda muhim bo‘ladi. Hukumat tomonidan ijtimoiy
transferlarni maqsadli yo‘naltirish va kambag‘allikni kamaytirish dasturlarini
kengaytirish tavsiya etiladi.

2Mavzu: Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli
MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………………….
I BOB. IQTISODIYOTNI TARTIBGA SOLISHNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Iqtisodiyotni tartibga solish tushunchasi va mazmuni ………………………
1.2. Davlatning iqtisodiy jarayonlardagi o‘rni va funksiyalari …………………..
1.3. Iqtisodiyotni tartibga solishning asosiy usullari va mexanizmlari …………..
II BOB. O‘ZBEKISTONDA IQTISODIYOTNI TARTIBGA SOLISHDA
DAVLATNING ROLI
2.1. O‘zbekistonda davlat iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlari ………….
2.2. Davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solishda qo‘llanilayotgan vositalar ..
2.3. Iqtisodiyotni tartibga solishda davlat ishtirokining natijalari va istiqbollari ...
Xulosa ……………………………………………………………………………
.
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati …………………………………………….

7iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatadi. Davlat soliq stavkalarini belgilash, imtiyozlar
joriy qilish, byudjet xarajatlari orqali iqtisodiy jarayonlarni muvozanatlashtirish
imkoniga ega. Monetar siyosat esa Markaziy bank orqali olib boriladi. Pul
massasi, kredit siyosati, foiz stavkalari va milliy valyuta kursi iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Iqtisodiyotni tartibga solishning mazmuni ijtimoiy sohani qo‘llab-quvvatlash
bilan ham chambarchas bog‘liq. Chunki iqtisodiy o‘sishning asosiy mezoni
faqat ishlab chiqarish hajmining oshishi emas, balki aholi farovonligining
yaxshilanishidir. Shu sababli davlat kambag‘allikni kamaytirish, ishsizlikka
qarshi kurashish, ijtimoiy himoya tizimini mustahkamlash, pensiya va nafaqa
tizimini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratadi. Bu esa iqtisodiy
barqarorlik va ijtimoiy adolat o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlaydi.
Tarixiy jihatdan qaraganda, iqtisodiyotni tartibga solish tushunchasi turli
bosqichlarda turlicha mazmun kasb etgan. Masalan, klassik iqtisodiy maktab
vakillari bozorni o‘z-o‘zini tartibga soluvchi tizim sifatida ko‘rib, davlatning
aralashuvini minimal darajaga tushirish tarafdori bo‘lganlar. Adam Smitning
“ko‘rinmas qo‘l” nazariyasi bunga misol bo‘la oladi. Unga ko‘ra, erkin raqobat
va xususiy manfaatlar uyg‘unlashuvi jamiyat manfaatlariga xizmat qiladi.
Biroq XX asrning birinchi yarmida yuzaga kelgan Buyuk Depressiya shuni
ko‘rsatdiki, bozorning o‘z-o‘zini tartibga solishi doimo samarali emas. Natijada,
ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keynsning qarashlari ommalashdi. Keyns
ta’limotiga ko‘ra, iqtisodiy inqiroz davrida davlat iqtisodiyotga faol aralashishi,
bandlikni ta’minlash uchun investitsion loyihalarni kengaytirishi, byudjet
xarajatlarini oshirishi zarur. Bu yondashuv davlatning iqtisodiyotni tartibga
solishdagi o‘rnini mustahkamladi.
Zamonaviy iqtisodiy nazariyada “aralash iqtisodiyot” modeli ustuvor
hisoblanadi. Bu model bozor mexanizmlari va davlat tartibga solish choralari
o‘rtasidagi uyg‘unlikka asoslanadi. Bozor mexanizmlari resurslarni samarali
taqsimlasa, davlat ularni muvozanatlashtiradi, kamchiliklarni bartaraf etadi.

29Ko‘rsatkichlar Miqdor (foiz yoki mlrd
$)
defitsiti
Ishsizlik darajasi 7,6 %
O‘zbekiston iqtisodiyoti mintaqadagi eng tez rivojlanayotgan
iqtisodiyotlardan biri sifatida e’tirof etildi. Bunda davlatning faol iqtisodiy
siyosati, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va bozor mexanizmlarini
takomillashtirish alohida ahamiyat kasb etdi. 2024 yilda erishilgan natijalar
mamlakatning 2025 yil uchun belgilangan ustuvor yo‘nalishlariga mustahkam
poydevor yaratdi.
2025 yil — O‘zbekiston iqtisodiy siyosati uchun yangi bosqichlar va yangi
sinovlar yilidir. Xalqaro hamjamiyatning va ichki institutsiyalarning faoliyati,
shuningdek, global iqtisodiy muhitdagi o‘zgarishlar mamlakat iqtisodiyotining
keyingi rivojlanish yo‘nalishlarini belgilashda hal qiluvchi rol o‘ynadi.
Xususan, xalqaro moliya tashkilotlari va mahalliy statistik kuzatuvlar
O‘zbekiston iqtisodiyoti 2025 yilda ham barqaror o‘sishni davom ettirayotgani
haqida bir qator prognoz va ma’lumotlar berdi; ular o‘zaro uyg‘unlikda
mamlakat siyosatining samaradorligini tasdiqlaydi (IMF va Jahon banki
prognozlari asosida).
Birinchi navbatda, yalpi ichki mahsulot (YaIM) o‘sishi prognozlarini ko‘rib
chiqamiz. IMF va boshqa xalqaro tashkilotlar 2025 yil uchun O‘zbekiston
YaIMining taxminan 5.8–5.9% oralig‘ida o‘sishini bashorat qilishdi. Bu
ko‘rsatkich 2024 yilgi yuqori sur’atlardan biroz farq qilishi mumkin, biroq u
barqaror va texnik jihatdan kuchli ichki talab, yuqori real ish haqi va
investitsiyalar oqimi natijasida shakllanadi. Xalqaro institutsiyalar
prognozlarida aytilishicha, o‘sish asosan ichki investitsiyalar, xizmatlar va
sanoat eksportining kengayishi hisobiga amalga oshadi.

24kengaytirish bo‘yicha tashabbuslar ko‘paydi — agrotexnologiyalar va logistika
yaxshilandi.
Transport va tranzit yo‘laklarini rivojlantirish O‘zbekiston uchun strategik
ustuvorliqlardan bo‘lib, 2022 yilda yangi logistika loyihalari amalga oshirildi.
Iqtisodiy xavfsizlik va oziq-ovqat ta’minoti siyosati, ayniqsa 2022 yilda jiddiy
e’tiborga olindi — stoklar, import manbalari va ichki ishlab chiqarishni
ko‘paytirish choralari qabul qilindi.
Mahalliy narxlar va tashqi nima ta’sir ko‘rsatayotgani haqida doimiy
monitoring joriy etildi, bu esa tezkor siyosat choralari qabul qilinishiga yordam
berdi.
Davlat boshqaruvi islohotlari — idoraaro hamkorlik, elektron xizmatlar va
batafsil rejalashtirish 2022 yilda kuchaytirildi, bu esa siyosat vositalarining
samaradorligini oshirdi.
Shu bilan birga, korrupsiya va administrativ to‘siqlarni kamaytirish bo‘yicha
qator tashabbuslar amalga oshirildi, bu investorlar uchun ishonchni oshirishga
xizmat qildi.
Ijtimoiy qamrovni yaxshilash — sog‘liqni saqlash, ta’lim va ijtimoiy himoya
dasturlariga ajratmalar 2022 yilda oshirildi, bu esa ijtimoiy barqarorlikni
mustahkamlashga qaratilgan edi.
Xalqaro hamkorlik va yordam dasturlari orqali O‘zbekiston 2022 yilda
moliyaviy va texnik qo‘llab-quvvatlashni jalb qildi, bu loyihalar infratuzilma va
kommunikatsiya sohalarini rivojlantirishga yo‘naltirildi.
Raqamli transformatsiya va startaplar ekotizimini yaratish bo‘yicha grantlar va
maqsadli dasturlar orqali yosh tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash choralari
ko‘rildi.
Davlat makroiqtisodiy siyosatining samaradorligini baholashda, 2022 yilda
iqtisodiy o‘sish – 5.7% atrofida (manbalarga qarab 5.7–6.0% oralig‘i) va
inflyatsiya 12.3% kabi ko‘rsatkichlar siyosat natijalarini o‘lchash uchun asos
bo‘ldi. Tashqi savdo va investitsiyalar ko‘rsatkichlari (eksport ~21.9 mlrd USD;

Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli

Купить