IS-LM modeli va budjet-soliq va davlatning pul-kredit siyosati harakterini aniqlash.

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	315.2KB
Покупки	6
Дата загрузки	17 Ноябрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Jahongir

Дата регистрации 17 Ноябрь 2024

14 Продаж

IS-LM modeli va budjet-soliq va davlatning pul-kredit siyosati harakterini aniqlash.

Купить

O’ZBEKISTОN RESPUBLIKASI
O LIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
“Iqtisоdiyot” kafedrasi
Mavzu: “ IS-LM-VR modeli va budjet-soliq va davlatning pul-kredit siyosati
harakterini aniqlash. ”
KURS ISHI
BAJARDI:
QABUL QILDI: Xolmurotov F.S
Urganch – 2023
1

Mavzu: IS-LM-VR modeli va budjet-soliq va davlatning pul-kredit siyosati
harakterini aniqlash.
Reja:
Kirish
Asosiy qism
I.BOB. IS-LM VR MODELI
1.1 IS – egri chizig’i va uning o`zgaruvchilari ………………………5
1.2 LM – egri chizig’i va uning o`zgaruvchilari ………....……………….11
1.3 VR – egri chizig’i va uning o`zgaruvchilari…………………………...13
II.BOB. BYUDJET SOLIQ SIYOSATI
2.1 Byudjet-soliq siyosatining mohiyati ………………………………17
2.2 Fiskal siyosat turlari ……………………………………………… 19
III.BOB. PUL KREDIT SIYOSATI
3.1 Davlatning pul-kredit siyosati………………. ………....……24
3.2 O’zbekistonda pul-kredit siyosati harakteri va istiqbollari………..…27
Xulosa …………………………………………………………………………30
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………32
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. 2017 yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va
bozor mexanizmlari rolini oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarning yangi
bosqichi o‘rta muddatli istiqbolda bank tizimi va pul-kredit siyosatini
rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berdi.Tovar va pul bozorida
umumiy muvozanatga erishish shartlari va makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu
ikki bozorga ta’sirini umumlashtirib tadqiq qilish IS - LM modeli yordamida
bajariladi.Valyuta kursi shakllanishida tamomila yangi yondashuvdan foydalanilishi,
o‘z navbatida, Markaziy bankning asosiy e’tiborini ichki bozordagi narxlar
barqarorligiga qaratish asnosida pul-kredit siyosatini takomillashtirish imkoniyatini
beradi.
Ayni vaqtda valyuta bozorini liberallashtirish borasidagi islohotlarning
muvafaqqiyatli amalga oshirilishi ko‘p jihatdan pul-kredit siyosatini
takomillashtirish, tijorat banklari faoliyatini mustahkamlash hamda bank tizimini
rivojlantirish choralari samaradorligi bilan chambarchas bog‘liq.
Shundan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Valyuta
bozorini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi
Farmoni e’lon qilinishidan ko‘p o‘tmay O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
“Pul-kredit siyosatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori
qabul qilindi va Pul-kredit siyosatini 2017-2021 yillarda rivojlantirish va inflyatsion
targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o‘tish bo‘yicha chora-tadbirlar Kompleksi
tasdiqlandi.
Bu boradagi keyingi muhim qadamlardan biri O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2018 yil 9 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
faoliyatini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmonining qabul qilinishi bo‘ldi.
Mazkur farmonda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi Markaziy bankning
bosh maqsadi etib belgilanib, Markaziy bankning mustaqilligi va institutsional
rivojlanishini ta’minlash bo‘yicha tegishli choralar nazarda tutilgan.2
Qayd etish lozimki, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yondashuvlarining qayta
ko‘rib chiqilishi davrida shakllanayotgan yangi voqeliklarda pul-kredit sohasidagi
o‘zgarishlarning aholi va tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan to‘g‘ri qabul qilinishi va
qo‘llab-quvvatlanishi muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining o‘rta muddatli istiqbolda pul-
kredit siyosatini rivojlantirish va amalga oshirish Konsepsiyasi kommunikatsiyalar
kanalining jamoatchilik fikrini shakllantirish hamda inflyatsion targetlash rejimini
amaliyotga joriy etishdagi yetakchi roli inobatga olingan holda ishlab chiqilgan.
Ushbu Konsepsiyaning maqsadi inflyatsion targetlashga o‘tishning konseptual
asoslarini hamda ushbu pul-kredit siyosati rejimini amaliyotga muvaffaqiyatli joriy
3

etish uchun zaruriy sharoitlar yaratish bo‘yicha o‘rta muddatli rejalarni keng
jamoatchilikka yetkazish va batafsil tushuntirishga qaratilgan.
Shu bilan birga, pul-kredit siyosatini amalga oshirish tartibi va ketma-ketligi
turli mamlakatlarda iqtisodiyotning xususiyatlari hamda tarkibiy tuzilishiga qarab
farqlanadi.Ichki bozorda narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasi pul-kredit
siyosatini amalga oshirishning aniq strategiyasi va batafsil rejasi bo‘lishini hamda
maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish uchun samarali instrumentlar va mexanizmlarni
talab etadi.
Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar markaziy banklari tomonidan keng
qo‘llanilayotgan usullar inflyatsion targetlash, monetar targetlash, valyuta kursini
targetlash va nominal yakorsiz rejimlarni o‘z ichiga oladi. Shularni inobatga olgan
holda O’zbekiston iqtisodiyoti uchun IS-LM-VR modeli va budjet-soliq va
davlatning pul-kredit siyosati asosiy e’tibor qaratish kerak bo’lgan sohalardan
hisoblanadi.Bu kurs ishini asosiy maqsadi jahonda va mamlakatimizda olib
borilayotgan pul-kredit siyosati va uning kelajakdagi istiqbollarini tahlil qilish va
o’rganishdan iborat
4

I.BOB IS-LM MODELI
1 . 1 IS-LM modeli tushunchasi
Iqtisodiyotdagi muvozanat yoki tovar-pul muvozanatiga erishishda, investitsiya
va jamg’armalarning YaMM bilan bog’liqligi alohida ahamiyat kasb etadi.Bu
bog’liqlik shuni ko`rsatadiki, banklar foiz stavkalarini pasaytirib borishi bilan YaMM
hajmi ham ko`payib boradi. Ya’ni, milliy iqtisodiyot moliyaviy “kislorodni ” ko`proq
olish natijasida YaMM ishlab chiqarishi ham ko`payib boradi.Ushbu nazariyani
atoqli iqtisodchi Xiks tadqiq qilgani uchun uning nomi bilan yuritiladi. IS- egri
chizig’i esa Xiks egri chizig’i deyiladi.
Umuman, IS egri chizig’i Tovar va xizmatlar bozorida vujudga keladigan
daromadlar darajasi va foiz stavkasi o`rtasidagi munosabatlarni bildiradi. Buni
tushunish uchun Tovar va xizmatlarga bo`lgan talabni, ya’ni “Keynsian xochi”ni
qarab chiqamiz. Bunda avvalambor rejalashtirilayotgan xarajatlar miqdorini tashkil
qiluvchi omillarni ko’rib chiqamiz.
Rejalashtirilayotgan xarajatlar uy xo’jaliklari, firmalar va davlatning tovar va
xizmatlarini sotib olishga mo’ljallangan xarajatlar miqdoridan iborat.Haqiqiy
xarajatlar rejalashtirilgan xarajatlardan, ya’ni biror firma rejalashtirilmagan
investitsiyalar miqdorini oshirishga yoki kamaytirishga qaror qilgan vaziyatlardagina
farq qiladi.
Faraz qilaylik, iqtisodiyot yopiq iqtisodiyotdan iborat, sof eksport nolga teng.
Biz rejalashtirilayotgan xarajatlar miqdorini (E) iste’mol (C), rejalashtirilgan
investitsiyalar (I) va davlat xarajatlari (G)ning yig’indisi orqali topishimiz mumkin:E= S+I+G
Demak, keynsian xochi daromadning (U) rejalashtirilayotgan xarajatlarga
bog’liqligini aks ettirar ekan.Bu tenglamaga biz iste’mol funksiyasini qo’shsak:
S = S ₀ + MRS ( U − T )
Iste’mol funksiyasi ko`rsatyaptiki, iste’mol ixtiyoridagi daromadlar miqdoriga
bog’liq (U-T). Bundan tashqari rejalashtirilgan investitsiyalar miqdori (I=I) shaklida
qayd qilingan bo’lsin va byudjet siyosati davlat xarajatlari va soliqlari miqdori
o`zgarmagan xolda qolsin: G=G; T=T.
Bu tenglamani birlashtirsak, quyidagi tenglamaga ega bo`lamiz;
S = S ₀ + MRS ( U − T ) + I + G
5

Muvozanatdagi iqtisodiyot. Bilamizki, iqtisodiyot xaqiqiy xarajatlar
rejalashtirilgan xarajatlarga teng bo’lgan sharoitda muvozanatga erishadi.Ma’lumki,
YaMM ko`rsatkichi ikki yoqlama ma’noga ega: ya’ni, iqtisodiyot agentlari daromadi
va ishlab chiqarish mahsulotlarini sotib olishga ketgan xarajaatlardan iborat.Shuning
uchun u nafaqat jami daromadlar, balki Tovar va xizmatlarga qilingan xarajatlar
miqdoriga tenglashadi. Biz muvozanat sharoitini quyidagicha yozamiz: xaqiqiy
xarajatlar teng rejalshtirilgan xarajatlarga Y=E;
IS - LM modeli qisqa muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida birgalikda
muvozanat o’rnatilishi mexanizmini xarakterlaydi. Bunda tovarlar bozori deganda
ham iste’mol, ham investitsion tovarlar bozori tushuniladi.Makroko’lamda milliy
ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi bilan birga narxlar umumiy darajasining
o’zgarishi o’rtasida bog’liqlikni tadqiq qilish , nima uchun milliy ishlab chiqarish
hajmi ayrim davrlarda barqaror o’sishi, ba’zi davrlarda esa pasayib ketishni izoxlab
berish uchun yalpi talab - yalpi taklif (AD- AS aggregate demand – aggregate supply)
modelidan foydalanamiz. Bu modelda yalpi talab va taklif, narxlarning umumiy
darajasi kabi agregat ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. Makroiqtisodiyotda AD-AS
modeli ishlab chiqarish hajmlari va narxlar darajalarining tebranishlarini hamda ular
o’zgarishining oqibatlarini o’rganish uchun asosiy model bo’lib hisoblanadi va
boshqa bir qancha modellar AD-AS modelining xususiy holi hisoblanadi. AD-AS
modeli yordamida davlat iqtisodiy siyosatining turli variantlari tasvirlab berilishi
mumkin.Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli yalpi talab- yalpi taklif
modelini qisqa muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida aniqlashtirgan bo’lib,
uning xususiy holi hisoblanadi.
Yalpi talab va yalpi taklif modelidan farqli o’laroq bu modelda narxlar darajasi va ish
haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko’ra tovar moddiy
zahiralarining o’sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy muvozanatga erishishni
belgilovchi omil bo’ladi. Ishlab chiqarishning kamayishi natijasida mumkin bo’lgan
yo’qotishlarning oldini olish uchun jami talabni tartibga solib turadigan faol davlat
siyosati zarur. Shuning uchun ham Keynsning iqtisodiy nazariyasini ko’p hollarda
jami talab nazariyasi deb yuritiladi. Jami talab komponentlari , ayniqsa
investitsiyalarning o’zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan biridir.
Narxlarning muvozanatli darajasi deganda shunday narx darajasi tushuniladiki , unda
yalpi talab va taklif hajmi bir-biriga mos kelishi yoki teng bo’lishi kerak. Avvalo
yalpi talab egri chizig’i va yalpi taklif egri chizigining oraliq kesmada mos kelishini
ko’rib chiqamiz.Narxlarning muvozanatli darajasi va milliy ishlab chiqarish
hajmining muvozanatli darajalari mos ravishda Re va Ye lar bilan belgilangan.Nima
uchun Re narxlarning muvozanatli darajasi va Ye milliy ishlab chiqarishning
muvozanatli darajasini bildirishini ko’rsatishimiz uchun narxlarning muvozanatli
6

darajasi Re emas , balki R1 deb hisoblaymiz. Narxlar darajasi R1 bo’lgan vaziyatda
korxonalar milliy ishlab chiqarish hajmini Y1 miqdoridan oshirmaydi. Iste’molchilar
narxlar darajasi R1 bo’lganda mahsulotlarni Y2 darajada sotib olishga tayyor turadi.
AD>AS bo’lganligi tufayli iste’molchilar o’rtasidagi raqobat narxlar darajasini Re
gacha suradi. Narxlar darajasining R1 dan Re gacha ko’tarilishi ishlab chiqarish
hajmini Y1 dan Ye gacha oshirishga va iste’molchilarning talabini Y2 dan Ye gacha
kamaytirishga olib kelali. Va bu AD, AS to’g’ri chiziqlari e nuqtada kesishadi.
Demak, aynan Re narx narxlarning muvozanatli darajasi va e muvozanat nuqtasidir.
4-chizmada yalpi talab egri chizig’i yalpi taklif egri chizig’ini Keyns kesmasida kesib
o’tadi. Bunday vaziyatda narxlar darajasi hech qanday ahamiyatga ega emas. Buni
tushunish uchun avvalo milliy ishlab chiqarishning muvozanatli hajmini Ye va
muvozanatli narxlar darajasini Re bilan belgilaymiz.
1.1 - rasm IS-LM modeli
Yalpi talab va yalpi taklif modelidan farqli o’laroq bu modelda narxlar darajasi va ish
haqi o’zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko’ra tovar moddiy
zahiralarining o’sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy muvozanatga erishishni
belgilovchi omil bo’ladi. Ishlab chiqarishning kamayishi natijasida mumkin bo’lgan
yo’qotishlarning oldini olish uchun jami talabni tartibga solib turadigan faol davlat
siyosati zarur. Shuning uchun ham Keynsning iqtisodiy nazariyasini ko’p hollarda
jami talab nazariyasi deb yuritiladi.Jami talab komponentlari, ayniqsa
investitsiyalarning o’zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan biridir.
Narxlarning muvozanatli darajasi deganda shunday narx darajasi tushuniladiki, unda
yalpi talab va taklif hajmi bir-biriga mos kelishi yoki teng bo’lishi kerak. Avvalo
yalpi talab egri chizig’i va yalpi taklif egri chizigining oraliq kesmada mos kelishini
ko’rib chiqamiz. Narxlarning muvozanatli darajasi va milliy ishlab chiqarish
hajmining muvozanatli darajalari mos ravishda Re va Ye lar bilan belgilangan. Nima
uchun Re narxlarning muvozanatli darajasi va Ye milliy ishlab chiqarishning
muvozanatli darajasini bildirishini ko’rsatishimiz uchun narxlarning muvozanatli
darajasi Re emas, balki R1 deb hisoblaymiz. Narxlar darajasi R1 bo’lgan vaziyatda
korxonalar milliy ishlab chiqarish hajmini Y1 miqdoridan oshirmaydi. Iste’molchilar
narxlar darajasi R1 bo’lganda mahsulotlarni Y2 darajada sotib olishga tayyor turadi.
7

AD>AS bo’lganligi tufayli iste’molchilar o’rtasidagi raqobat narxlar darajasini Re
gacha suradi. Narxlar darajasining R1 dan Re gacha ko’tarilishi ishlab chiqarish
hajmini Y1 dan Ye gacha oshirishga va iste’molchilarning talabini Y2 dan Ye gacha
kamaytirishga olib kelali. Va bu AD, AS to’g’ri chiziqlari e nuqtada kesishadi.
Demak, aynan Re narx narxlarning muvozanatli darajasi va e muvozanat nuqtasidir.
Klassiklar va dastlabki neoklassiklar tejamkorlikni investitsiyalarga aylantirishda
muammolarni ko'rmadilar va ular pul faqat tovar va xizmatlar bilan operatsiyalarga
xizmat qiladi, deb hisobladilar. Shuning uchun ushbu jihatlar modelda aks
ettirilmagan AD - AS, bu muvozanatga qaratilgan yalpi talab va takliflar.
Modelning birinchi qismi (IS) tovarlar bozoridagi muvozanat shartlarini
(makroiqtisodiy ma'noda, ya'ni barcha tovarlar bozori) aks ettirish uchun ishlab
chiqilgan, ikkinchisi (LM) – Bozorda pul .. Ikkala bozor ham o'zaro bog'liq: tovar
bozoridagi o'zgarishlar pul bozorida ma'lum siljishlarni keltirib chiqaradi va aksincha.
Ushbu model rasmni biroz soddalashtiradi: qisqa muddat taxmin qilinadi, narxlar va
pul massasi o'zgarishsiz qoladi, shartlar asosida tovar bozoridagi muvozanat
ta'minlanadi va pul bozorida - taqdim etiladi
a egri chiziq IS nisbatni tasvirlaydi stavka foizi (d) va milliy daromad darajasi ( Y ),
bu tovar bozoridagi muvozanatni ta'minlaydi. Jamg'arma ( S ) va investitsiyalar ( M )
daromad darajasi va foiz stavkasiga bog'liq. Egri chiziq IS salbiy moyillikka ega,
chunki investitsiyalar foiz stavkasi bilan teskari bog'liqdir, ya'ni. foiz pasayishi bilan
sarmoyalar o'sib boradi. Shunga ko'ra, daromad ko'payadi ( Y ) va jamg'armalar o'sadi
( S ) va transformatsiyani rag'batlantirish uchun S yilda M foiz stavkasi pasayishda
davom etishi kerak. Shunday qilib, sarmoyalar foiz stavkasining funktsiyasi,
jamg'arma milliy daromadning funktsiyasi bo'lib, foiz stavkasi va milliy daromad
darajasining har xil kombinatsiyalari bilan jamg'arma va investitsiyalar muvozanatiga
erishiladi.
Egri chiziq LM (1.2-rasm, b) pul bozoridagi mablag'larga talab va taklif
muvozanatini ifodalaydi. Iqtisodiy agentlarning pul mablag'lari va hisob-kitob
hisobvarag'iga (likvidligi) talablari daromadlar oshishi bilan o'sib boradi ( Y ), lekin
shu bilan birga foiz stavkasi ko'tariladi ( r ), ya'ni ularga bo'lgan talabning ortishi
sababli pul narxi ko'tariladi. Yuqori foiz stavkasida iqtisodiy agentlar buni
qilmaslikni afzal ko'rishadi naqd likvidlik va bank depozitlari va qimmat baho
qog'ozlar ... Bu egri chiziqni egib oladi. LM yuqoriga. Agar foiz stavkasi tushsa, u
holda likvidlikka talab oshadi. Shunday qilib, pul bozoridagi muvozanat
( L = M) shuningdek, foiz stavkalari va milliy daromad darajalarining turli
kombinatsiyalarida erishiladi.
8

$Ikkala bozorning har birida muvozanat - tovarlar bozori va pul bozori avtonom tarzda emas, balki o'zaro bog'liqlikda o'rnatiladi. Bozorlarning biridagi o'zgarishlar har doim ikkinchisida tegishli o'zgarishlarga olib keladi. Kesishish nuqtasi IS va LM ikki tomonlama muvozanat shartini qondiradi: birinchidan, jamg'arma (5) va sarmoyalar muvozanati (I); ikkinchidan, naqd pulga bo'lgan talabning muvozanati ( L ) va ularning takliflari ( M ). "Ikki tomonlama" muvozanat nuqtada o'rnatiladi E 0 qachon IS kesib o'tadi LM (rasm 1.2). 1.1.2-rasm IS va LM “Ikki tomonlama muvozanat” Aytaylik, investitsiya istiqbollari yaxshilanmoqda va foiz stavkasi bir xil bo'lib qolmoqda. Shunda tadbirkorlar kapital qo'yilmalarini milliy daromad ishlab chiqarishga kengaytiradilar. Natijada multiplikator samarasi tufayli milliy daromad ko'payadi. Daromadning ko'payishi bilan fikr-mulohazalar ishlaydi. Pul bozorida mablag etishmasligi bo'ladi va bu bozordagi muvozanat buziladi. Ishtirokchilarga talab oshadi iqtisodiyfaoliyat pul uchun. Natijada foiz stavkasi ko'tariladi. Ikki tomonlama balans nuqtasi bo'ladi Ikki bozorning o'zaro ta'sir jarayoni shu bilan tugamaydi. Yuqori foiz stavkasi "sekinlashadi" investitsiya faoliyati . Endi muvozanat nuqtada E Egri chiziqlar kesishmasida 2 IS 1 va LM 1. Shunday qilib, tovar va pul bozorlaridagi muvozanat bir vaqtning o'zida foiz stavkasi bilan belgilanadi (r) va milliy daromad darajasi ( Y ). Masalan, jamg'arma va investitsiya o'rtasidagi tenglikni quyidagicha ifodalash mumkin: S ( Y ) = I (f), likvidlik va pul o'rtasidagi tenglik L (Y) \u003d M (r). Bunday holda, tartibga solish vositalarining balansi ( r va Y ) ikkala bozorda ham o'zaro bog'liq va bir vaqtning o'zida shakllanadi. Ikki bozor o'rtasidagi o'zaro ta'sir jarayoni tugagach, yangi daraja o'rnatiladi r va Y . Model IS – LM Keynsning e'tirofiga sazovor bo'ldi va juda mashhur bo'ldi. Ushbu model tovar va pul bozoridagi funktsional munosabatlarning keynscha talqinini konkretlashtirishni anglatadi. Bu ushbu bozorlardagi funktsional bog'liqliklarni va ta'sirni aks ettirishga yordam beradi iqtisodiy siyosat iqtisodiyot bo'yicha. Qizig'i 9$