Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	96.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Ишсизлик ва унинг иқтисодий хавфсизликка таъсири

Кичик бизнѐс корхоналари, хусусий ва оилавий тадбиркорликни жадал
2-йўналиш
ривожлантиришни янада қўллаб-қувватлаш, хизмат
кўрсатиш ва с
ѐрвис соҳасини, айниқса, қишлоқ жойларида ривожлантириш,
уй м
ѐҳнати шаклларининг, шу жумладан, йирик корхоналар билан
биргаликдаги. шаклларининг имкониятларини кучайтириш

Уй м
ѐҳнати барча турлари, авваламбор, м ѐҳнат шартномаларига
асосланган
3-йўналиш корхоналар билан ҳамкорликдаги
шаклларини ҳамда оилавий тадбиркорликни
ривожлантириш.

Ишлаб чиқариш, ижтимоий ва бозор инфратузилмасини,
транспорт ва 4-йўналиш коммуникация қурилишини
ривожлантириш, аҳоли пунктларини ободонлаштириш
ишларини к
ѐнгайтириш.

Қишлоқ хўжалиги субъ
ѐктларини ривожлантириш ва
к
ѐнгайтириш, айниқса, тай ѐр қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб
чиқариш ва қайта ишлашга, 5-йўналиш
сабзавот-полиз
маҳсулотларини сақлашга, иссиқхона хўжаликларини
ташкил этишга ихтисослашган субъ
ѐктларни қўллаб-қувватлаш бўйича
чора тадбирларни амалга ошириш.
Вақтинчалик фаолият кўрсатма
ѐтган корхоналар, шу жумладан, тижорат
6-йўналиш банклари балансига ўтказилган банкрот корхоналар
фаолиятини тиклаш.

26

вилоятлар:
Андижон 55670 7789 77902 78292 78 364
Бухоро 54266 72904 72998 73363 73 370
Жиззах 29566 43297 43317 43515 43 858
Қашқадарѐ 59191 85734 86444 86890 8 335
Навоий 30139 39870 40321 40596 40 849
Наманган 49672 70762 71039 71778 74 984
Самарқанд 63570 91712 92020 92700 93 427
Сурхондар
ѐ 44296 63686 63706 64644 65 615
Сирдар
ѐ 28660 37899 37920 38623 39 852
Тошк
ѐнт 52719 85333 85500 86000 86 500
Фарғона 63286 90050 91173 91246 91 805
Хоразм 37110 59192 59182 59575 59 774
Тошк
ѐнт ш. 64159 74140 80361 80663 81 253
Ўзбекистон бўйича 660906 940532 950001 956247 973 497

2012 йилда иш ўринлари ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш
дастурларининг амалга оширилиши натижасида иш билан таъминланишга
эҳти
ѐж юқори бўлган ҳудудларда, хусусан, Фарғона (75,5 минг иш ўрни),
Самарқанд (74,7 минг), Қашқадар
ѐ (69,8 минг), Тошк ѐнт (6,4 минг),
Андижон (62,8 минг), Наманган (59,3 минг), Бухоро (59,1 минг),
Сурхондар
ѐ (51,9 минг) ва Хоразм (47 минг) вилоятларида иш ўринлари
кўпайди.
Мамлакатимизда янги иш ўринларининг қарийб ярми кичик кoрxoналар,
микрoфирмалар ташкил этиш, якка тартибдаги тадбиркoрликни, xизмат
кўрсатиш ва сeрвис сoҳасини янада ривoжлантириш, пудрат
12
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси М ѐҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза
қилиш вазирлиги маълумотлари асосида тузилган
16

Ўзбекистон Республикасида иш билан банд бўлган аҳоли сони
10 динамикаси (минг киши ҳисобида)
Ҳудудлар Йиллар 2012 йилда
2008 йилга
нисбатан
ўзгариши
2008 2009 2010 2011 2012 фарқи фоиз
Қорақалпоғисто
н Рѐспубликаси 561,1 566,1 580,8 590,0 600,2 39,1 107,0
вилоятлар:
Андижон 1047,3 1063,0 1112,1 1144,8 1176,4 129,1 112,3
Бухоро 729,1 74,5 76,1 784,7 804,5 75,4 110,3
Жиззах 360,6 396,6 381,6 392,4 403,0 42,4 111,8
Қашқадар
ѐ 90,7 934,9 971,7 1003,8 1036,6 127,9 114,1
Навоий 396,7 404,6 40,0 413,4 41,6 21,9 105,5
Наманган 763,3 790,1 815,3 841,7 872,2 10,9 114,3
Самарқанд 1152,0 1186,7 1229,9 1269,8 1314,5 162,5 114,1
Сирдар
ѐ 304,1 31,9 320,0 327,5 334,8 30,7 110,1
Сурхондар
ѐ 722,5 744,6 784,5 817,8 843,0 120,5 116,7
Тошк
ѐнт 1097,5 1127,0 1155,4 1183,5 1215,5 118 110,8
Фарғона 1280,1 131,0 1340,5 1367,6 139,8 11,7 109,3
Хоразм 571,1 583,0 606,7 625,2 643,4 72,3 112,7
Тошк
ѐнт ш. 1140,8 1145,8 1153,8 1156,7 1162,3 21,5 101,9
Мамлакатимиз
бўйича 11035,4 11328,1 11628,
4 11919,1 12223,8 1188,4 110,8

12

2013 йилда иш ўрини ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш
Дастури
Т/р Жами
Иш ўринини ташкил этиш жами 972676
Шу жумладан қуйидаги тадбирлар ҳисобидан:
1. Янги ишлаб чиқариш объѐктларини ишга тушириш,
мавжуд корхоналарни к
ѐнгайтириш ва қувватларни
янгилаш 57878
2. Кичик корхона ва микрофирмаларни
ташкил қилиш ва ривожлантириш 367849
шу жумладан:
2.1. саноатда 56447
2.2. уй- жой қуриш ва таъмирлашда 44310
3. Якка тартибдаги тадбиркорликни ривожлантириш 117728
4. Касаначиликнинг барча шаклларини ташкил этиш 218357
5. Ф
ѐрм ѐр ва д ѐҳқон хўжаликларини ривожлантириш
(паррандачилик, асаларичилик ва балиқчилик) 124071
6. Ишлаб чиқаришнинг ижтимоий ва бозор
инфратузилмасини ривожлантириш 73088
7. Ишлама
ѐтган корхоналар фаолиятини тиклаш 13705
Дастурда 2013 йилда 6 та асосий йўналиш бўйича мамлакатимизда жами
972,7 мингта иш ўрни ташкил этилиши назарда тутилган (3.3.1-расм).
Дастурда 2013 йилда қуйидаги асосий йўналишлар бўйича
мамлакатимизда жами 972,7 мингта иш ўрни ташкил этилиши назарда
тутилган 16
.
1. Саноат соҳасидаги асосий дастурларнинг амалга оширилишини давом
эттириш, бу эса йирик янги ишлаб чиқариш объ
ѐктларини ишга тушириш,
фаолият кўрсата
ѐтган корхоналарни р ѐконструкция қилиш ва
23

- аҳоли бандлигининг янги шаклларни жорий этиш ва ўзиниўзи
иш билан таъминлашни рағбатлантириш;
- ишсизларни касбга ўқитиш, қайта ўқитиш ва малакасини
ошириш.
Бозор ислоҳотлари шароитида мѐҳнат р ѐсурсларининг иш билан
бандлигини таъминлаш муаммолари долзарб аҳамият касб этади. Чунки
м
ѐҳнат р ѐсурсларидан самарали фойдаланиш орқалигина
ижтимоийиқтисодий тараққи
ѐтга эришиш ва аҳоли фаровонлигини
таъминлаш мумкин. Пр
ѐзид ѐнт И.А.Каримов таъкидлаганид ѐк, ишлашни
хоҳловчиларнинг ҳаммасини иш билан таъминлабгина қолмасдан, энг
мақбул, ижтимоий йўналтирилган иш билан бандликни вужудга к
ѐлтириш
учун зарур шароитлар яратиш мақсадида мукаммал м
ѐҳнат бозорини
шакллантириш, ишга жойлашишга муҳтож бўлган шахсларни тўла ҳисобга
олиш ғоят муҳим аҳамият касб этади. 8

Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликасида иқтисодий фаол аҳоли таркибида иш билан
банд аҳоли сони йил сайин кўпайиб бормоқда. Янги иш ўринларини ташкил
этиш, иқтисоди
ѐт тармоқлари таркибини див ѐрсификация қилиш, малакали
мутахассислар тай
ѐрлаш ва шунингд ѐк, 12 йиллик мажбурий таълим
тизимига ўтиш борасида кўрилган чора–тадбирлар аҳолининг бандлик
даражасини янада ошириш имконини б
ѐрди. Бундай ўсиш т ѐнд ѐнцияси
мамлакатимизнинг барча ҳудудларига хос хусусиятга айланмоқда
(2.2жадвал).
2.2-жадвал
8 Каримов И.А. Ўзб
ѐкистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. – Т.: Ўзб ѐкистон, 199. - 264-
б.
11

Ишсизлик даражаси энг муҳим кўрсаткичлардан ҳисобланади. У иш
билан машгул барча ходимлар (иктисодий фаол аҳоли) ва ишсизлар сонинг
нисбати бўлиб, қуйидагича аниқланади:

бунда: Ur – ишсизлик даражаси;
Uw – ишсизлар сони;
Nlf– иқтисодий фаол аҳоли сони.
Ишсизлик даражаси кўрсаткичларини ҳисоблаб чиқишнинг бошқа
усуллари ҳам мавжуддир. Жумладан, ишсизликнинг умумий
коэффициѐнтини ишсиз аҳолининг иш билан бандлар ва ишсизлар умумий
сонига нисбати сифатида аниқлаш мумкин:

Бунда, К
6 – ишсизликнинг умумий коэффици
ѐнти; К
3 – иш билан бандлар
умумий сони; Н
6 – ишсизлар умумий сони.
Мазкур коэффици
ѐнт мавжуд иш жойига номзодлар умумий сонида
ишсизлар улушини ҳамда ҳақ тўланадиган м
ѐҳнатга қондирилмаган талаб
даражасини акс эттиради. Бироқ бу иш билан самарали бандлик
тушунчасининг миқдор кўрсаткичидир. Унинг сифат кўрсаткичларига эса
жами иш кучига сарф–харажатларни м
ѐҳнат натижалари билан таққослаш
киради.
Мамлакат бутун иқтисоди
ѐти кўламида мазкур кўрсаткич ҳосил
қилинган ялпи ички маҳсулот (ЯИМ), миллий даромаддир. Иш билан
бандлик самарадорлиги (
ѐки ишсизлик қиймати) р ѐал имконияти бўлган,
бироқ аҳоли иш билан банд бўлмаганлиги оқибатида қўлдан бой б
ѐрилган
ЯИМ миқдори ҳисобланади. Имкони бўлган ҳамда р
ѐал ЯИМ ўртасидаги
тафовут иш билан бандлик самарадорлиги
ѐки ишсизлик қиймати
ҳисобланади.
7

2008-2012 йилларда Ўзбѐкистон Р ѐспубликасида иш билан банд бўлган
аҳоли сони 11,4 минг кишига
ѐки 10,8 фоизга ўсган. Олиб борилган
таҳлиллар барча ҳудудларда иш билан банд аҳоли сонининг ортганини
10
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси М ѐҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш
вазирлиги маълумотлари асосида тузилган
кўрсатди. Жумладан, ўтган 5 йил давомида банд аҳоли сонининг ўсиш
суръати Андижон (12,3 фоиз), Жиззах (11,8 фоиз), Қашқадар
ѐ (14,1 фоиз),
Наманган (14,3 фоиз), Самарқанд (14,1 фоиз), Сурхондар
ѐ (16,7 фоиз) ва
Хоразм вилоятларида (12,7 фоиз) мамлакатимиздаги ўртача кўрсаткичидан
юқори, қолган ҳудудларда эса паст бўлган.
2.1-расм. Ўзбекистон Республикасида иш билан бандлик таркибининг
тақсимоти, минг киши
Айтиш жоизки, сўнгги йилларда юртимизда минглаб янги иш
ўринларини яратишга эътибор қаратилгани боис аҳолининг бандлик
даражаси йил сайин ортиб, 2012 йилда бу кўрсаткич 95,1 фоизни ташкил
этмоқда.
М
ѐҳнат р ѐсурслари балансига кўра, иш билан банд аҳоли таркиби
иқтисоди
ѐтнинг расмий с ѐкторида бандлар, иқтисоди ѐтнинг норасмий
с
ѐкторида бандлар ва м ѐҳнат фаолиятини амалга ошириш учун ч ѐт элга
13

асoсидаги қурилиш, шу жумладан, уй-жoйларни таъмирлаш
ва рeкoнструкция қилиш ишлари кўламини
кѐнгайтириш ҳисoбидан яратилмоқда.
3.2-жадвал
13
Ўзбекистон Республикасида яратилган иш ўринлари сони, бирлик
Т/р Йўналишлар Йиллар
2010 2011 2012
Барча йўналишлар бўйича яратилган янги
иш ўринлари, жами (иш ўрни) 950
001 956 247 973 497
шу жумладан:
1. Янги ишлаб чиқариш объ
ѐктларини ишга
тушириш, мавжуд корхоналарни
к
ѐнгайтириш ва қувватларни янгилаш 56 316 57469 58 631
2. Кичик корхона ва микрофирмаларни
ташкил қилиш 347
408 36588 484 954
шундан:
2.1. саноатда 52 82 54941 55921
2.2. қурилиш-пудрат ишларини к
ѐнгайтириш,
жумладан, уй- жой қурилиши ва
таъмирлаш 43 632 43863 4398
3. Якка тартибдаги тадбиркорликни
ривожлантириш 129
177 111871 117180
4. Уй м
ѐҳнатининг барча
шаклларини ривожлантириш, 207
972 216165 218 560
4.1. шу жумладан, корхоналар билан
кооп
ѐрацияда м ѐҳнат шартномалари
асосида касаначиликни ташкил этиш 62 518 55357 -
17

кѐтган шахслардан иборат. Статистик маълумотларга кўра, юқоридаги уч
тоифадаги банд бўлган аҳоли сони ортиб бормоқда (2.1-расм).
2.1-расмдан кўриниб турибдики, 2008-2012 йиллар давомида
иқтисоди
ѐтнинг расмий с ѐкторида банд бўлганлар сони – 15 фоизга,

11
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси М ѐҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза
қилиш вазирлиги маълумотлари
норасмий с
ѐкторда банд бўлганлар сони – 3,7 фоизга, м ѐҳнат
фаолиятини амалга ошириш учун ч
ѐт элга к ѐтган шахслар сони эса 4,8
фоизга кўпайган. Бироқ олиб борилган таҳлиллар иш билан банд бўлганлар
таркибида ўзгаришлар юз б
ѐрганини кўрсатади. Хусусан, 2012 йилда
иқтисоди
ѐтнинг расмий с ѐкторида банд бўлганлар улуши 62,2 фоизни
ташкил этган бўлса, 2012 йилга к
ѐлиб бу рақам 64,6 фоизга ѐтган ѐки 2,4
бандга ортган. Ваҳоланки, бу даврда иқтисоди
ѐтнинг норасмий с ѐкторида
банд бўлганлар улушининг 34,9 фоиздан 32,7 фоизга, м
ѐҳнат фаолиятини
амалга ошириш учун ч
ѐт элга к ѐтган шахслар улушининг эса 2,9 фоиздан
2,7 фоизга камайганини кўришимиз мумкин.
14

рақобатбардош бўла олмайдиган бошқа тоифаларини қисман бўлса-да,
оддий шароитларда жалб қилиш имконини бѐради. Ушбу ташкилий шакл
м
ѐҳнат бозорига илк бор кириб к ѐла ѐтган ѐшларга м ѐҳнат фаолияти ва
тадбиркорликка киришиши учун қулай ва ижтимоий мақбул шароитни
яратади.
Уй м
ѐҳнатига асосланган иш ўринларининг салмоқли қисми миллий
ҳунармандчиликнинг азалий марказлари бўлган ҳудудларда — Наманган
(2,9 минг), Фарғона (27,2 минг), Андижон (20,0 минг), Самарқанд (15,4
минг), Бухоро (1,0 минг) вилоятларида, шунингд
ѐк Шаҳрихон, Ғиждувон,
Чуст, Шаҳрисабз, Ургут, Бойсун, Риштон, Хива ва бошқа туманларда
ташкил этилади.
4. Қишлоқ хўжалиги субъ
ѐктларини ривожлантириш ва
к
ѐнгайтириш, айниқса, тай ѐр қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб
чиқариш ва қайта ишлашга, сабзавот-полиз маҳсулотларини сақлашга,
иссиқхона хўжаликларини ташкил этишга ихтисослашган субъ
ѐктларни
қўллабқувватлаш бўйича чора-тадбирларни амалга оширишнинг давом
эттирилиши 124,1 мингдан ортиқ кишининг бандлигини таъминлайди.
Мамлакат корхоналарида қишлоқ хўжалиги хом аш
ѐсини чуқур қайта
ишлаш бўйича б
ѐлгиланган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши ва
шу асосда ички ва ташқи бозорда рақобатбардош бўлган замонавий ва
сифатли озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмларини
кўпайтириш ва турларини к
ѐнгайтириш қишлоқ хўжалигида қўшимча
муқим иш ўринлари ташкил қилиш учун қулай шарт-шароитларни
шакллантиришга хизмат
қилади;
5. Ишлаб чиқариш, социал ва бозор инфратузилмасини, транспорт
ва коммуникация қурилишини ривожлантириш, аҳоли пунктларини
ободонлаштириш ишларининг к
ѐнгайтирилиши 73,1 мингта иш ўрни
ташкил этиш имконини б
ѐради.
28

Юқорида қайд этилган дастурлар доирасида инвѐстицион лойиҳаларни
амалга оширишни жадаллаштириш ва шунга мувофиқ равишда яратила
ѐтган
иш ўринларининг кўпайишига саноат корхоналарига б
ѐрилган имти ѐз ва
пр
ѐфѐрѐнциялар, яъни мамлакатимизда ишлаб чиқарилмайдиган, ч ѐтдан
олиб к
ѐлинадиган қурилмалар, мат ѐриал ва бутловчи қисмлар учун 2016
йилнинг 1 январига қадар божхона тўловларидан озод қилиш, саноатнинг
базавий соҳаларидаги инв
ѐстиция лойиҳалари бўйича лойиҳагача ва лойиҳа
ҳужжатларини ишлаб чиқиш учун имти
ѐзли кр ѐдитлар олиш, инв ѐстиция
лойиҳалари бўйича «тай
ѐр ҳолда топшириш» шартномалари асосида т ѐхник
иқтисодий асослари тасдиқланадиган бир босқичли тартибда лойиҳа
ҳужжатларини тай
ѐрлашга доир имти ѐз ва пр ѐфѐрѐнцияларнинг б ѐрилгани
ва бошқалар жиддий таъсир кўрсатди;
б) кичик бизн
ѐсни жадал ривожлантириш учун имти ѐзли солиқ
имкониятлари яратилишини таъминлаш си
ѐсати амалга оширилишининг
давом эттирилиши, хусусан, 2012 йилнинг 1 январидан бошлаб саноат
соҳасидаги микрофирма ва кичик корхоналар учун ягона солиқ тўловининг
6 фоиздан 5 фоизга туширилиши кичик бизн
ѐс субъ ѐктларининг бўшаб
қолган маблағларини ишлаб чиқариш фаолиятини ривожлантиришга
йўналтириш имконини б
ѐрди, бу эса 281 мингта иш ўрни, якка
тадбиркорликда 8 мингта иш ўрни ташкил этилишини таъминлади.
Кр
ѐдитлар ажратиш орқали қўллаб-қувватлашнинг к ѐнгайтирилиши
тадбиркорлик субъ
ѐктларининг иш ўринлари ташкил қилиш бўйича
молиявий имкониятларини с
ѐзиларли даражада оширди. 2012 йилнинг
январь-с
ѐнтябрь ойларида тижорат банклари томонидан кичик бизн ѐс ва
хусусий тадбиркорлик субъ
ѐктларига ажратилган кр ѐдитлар ҳажми 4,2
триллион сўмни ташкил этди, бу эса 2011 йилнинг шу даври прогноз
парам
ѐтрларига нисбатан 12 фоиз кўп д ѐмакдир.
Кичик бизн
ѐс соҳасида яратила ѐтган иш ўринларининг салмоқли қисми
хизмат кўрсатиш ва с
ѐрвис соҳаси улушига тўғри к ѐлади. Кўп ҳолларда
19

• яширин ишсизлик – расман иш билан банд ҳисобланганларнинг
қисман иш билан бандлиги. Бу турдаги ишсизликда ходим қисқартирилган
иш кунида ишлайди ѐки ҳақ тўланмайдиган таътилда бўлади;
• ѐ
шлар (а ѐллар) ишсизлиги – ѐшларнинг таълим муассасаларини
тугаллаганларидан сўнг, а
ѐлларнинг ўз фарзандларини парвариш қилишлари
ва бошқа турли сабабларга кўра иш билан банд бўлмасликларидир.
Ривожланган мамлакатлар учун асосан ишсизликнинг фрикцияли ва
таркибий турлари хосдир. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси учун эса д ѐмографик
омиллар туфайли ортиқча иш кучи мавжудлиги, аҳолининг кўпчилик қисми
қишлоқ жойларида истиқомат қилиши билан боғлиқ мавсумий ишсизлик
табиий ҳисобланади 6
.
Ф.А.Хай
ѐкнинг ҳисоблашича, ҳозирги даврдаги ишсизлик авваллари
к
ѐйнсчилар назариялари асосида иш билан тўлиқ бандликка эришиш
си
ѐсатининг б ѐвосита оқибатидир 7
. Унинг ҳисоблашича, иш кучига
талабнинг
ѐтарли эмаслиги одатда ишсизликнинг асосий сабаби бўлмайди
(пул камайган даврлар истисно этилганда). Ишсизликнинг ўзи жамланма
талаб ва таклифнинг мутлақ камайиши сабабига айланиши мумкин.
Ист
ѐъмол талаби инв ѐстициявий фаоллик жонланиши билан бошланади. Иш
билан бандлик даражаси юқори бўлган шароитларда ҳам ишлаб чиқаришга
капитал қуйилмалар киритилиши талаб этилади.
Ишсизликнинг табиий даражаси – иқтисодий гипот
ѐза ҳисобланиб, унга
кўра муайян р
ѐал иш ҳақи даражаси таркиб топганда аҳолининг муайян
қисми учун тўлиқсиз иш билан бандлик мавжуд бўладиган умумиқтисодий
мутаносиблиқдир. Бундай тўлиқ бўлмаган ишсизлик мукаммал бўлмаган
м
ѐҳнат бозоридаги ахборотнинг ѐтишмаслиги, тўсиқларнинг мавжудлиги,
иш кучи ҳаракатчанлиги, д
ѐмографик ўзгаришлар ва бошқа сабаблар
оқибатидир. Мазкур сабабларга кўра ишсизлик даражасини нолга тушириб
6 Ижтимоий – иқгисодий жара
ѐнларни бошқариш / Абулқосимов X П . ва бошқалар . – Т .: Ғ . Ғулом номидаги
нашри
ѐт – матбаа ижодий уйи , 2007. – Б .240.
7 Хай
ѐк Ф.А. Общ ѐство свободных / П ѐр. с англ. – М.: 1990. – С.93.
5

юртлари ва бошқа таълим муассасалари битирувчилари бўлмиш мѐҳнатга
ла
ѐқатли ѐшдагилар), шунингд ѐк, ишга жойлашишга муҳтож банд бўлмаган
аҳоли (иш жойи ва даромад манбаига эга бўлмаганлар, ч
ѐт эллардан ишлаб
қайтган м
ѐҳнат мигрантлари, муддатли ҳарбий хизматдан бўшатилганлар,
жазони ижро этиш муассасасидан озод этилган, ишлама
ѐтган шахслар ва шу
кабилар) ҳисобидан шакллантирилади.
Шуни инобатга олган ҳолда, 2013 йилда иш ўринига бўлган эҳти
ѐж
парам
ѐтрлари м ѐҳнат бозорининг амалдаги тамойилларини ўрганиш, ишчи
кучига бўлган талаб ва таклиф балансига таъсир этадиган мамлакатнинг
ижтимоий-иқтисодий ривожланиш омиллари таҳлили асосида аниқланган.
Бунда иқтисоди
ѐтдаги таркибий ўзгартиришлар, ишлаб чиқаришни
мод
ѐрнизация қилиш ва т ѐхнологик янгилаш натижасида бўшаб қоладиган
ходимлар ҳисоб-китобига алоҳида эътибор қаратилган.
2013 йил ―Иш ўрини ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш
‖
давлат дастурининг прогноз парам
ѐтрлари тармоқлар бўйича (бандлик
йўналишлари) ва ҳудудлар бўйича ишга жойлашишга бўлган эҳти
ѐж,
айниқса, илк бор м
ѐҳнат бозорига кириб к ѐла ѐтган ѐшларни, иқтисоди ѐтдаги
таркибий ўзгаришлар ва кўп м
ѐҳнат талаб этадиган ишлаб чиқариш
тармоқларини мод
ѐрнизация қилиш натижасида бўшаб қола ѐтган
ходимларни, шунингд
ѐк, саноатни, қишлоқ хўжалиги ва иқтисоди ѐтнинг
бошқа тармоқларини, хизмат кўрсатиш соҳаси, кичик бизн
ѐс ва хусусий
тадбиркорлик, инфратузилмани ривожлантириш натижасида ишчи кучига
бўладиган талаб ҳисоб-китобидан к
ѐлиб чиқиб б ѐлгиланган.
22

5. Фѐрм ѐр хўжаликларини ривожлантириш
(паррандачилик, чорвачилик, балиқчилик
ва бошқалар) 127
732 122399 123 622
6. Ишлаб чиқариш ва ижтимоий
инфратузилмани ривожлантириш 61 320 72850 72994
7. Ишламасдан турган корхоналар
фаолиятини тиклаш 8 89 9605 13594
. Бозор инфратузилмасини ривожлантириш 11 187 - -

3.2-жадвалда к
ѐлтирилган статистик маълумотлар юртимизда ташкил
этилган иш ўринларининг қарийб ярми кичик корхона ва микрофирмалар
ташкил қилиш, якка тартибдаги тадбиркорликни ҳамда уй м
ѐҳнатининг
барча шаклларини ривожлантириш ҳисобидан яратилганидан далолат
б
ѐради.

13
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси М ѐҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш
вазирлиги маълумотлари асосида тузилган
Айтиш жоизки, 2012 йилда иш ўринлари ташкил этиш ва аҳоли
бандлигини таъминлаш дастурининг қуйидаги асосий йўналишлари бўйича
аниқ чора-тадбирларнинг амалга оширилиши тасдиқланган прогноз
парам
ѐтрларининг бажарилишига кўмаклашди:
а) 2011-2015 йилларда саноатни ривожлантиришнинг устувор
йўналишлари тўғрисидаги дастурнинг, иқтисоди
ѐт тармоқларини
мод
ѐрнизация қилиш, т ѐхник ва т ѐхнологик қайта жиҳозлаш
дастурларининг, 2012 йилга мўлжалланган Инв
ѐстиция дастурининг,
20112013 йилларда ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш дастурининг,
ижтимоий-иқтисодий ва индустриал ривожланиш бўйича ҳудудий
дастурларнинг, ҳудудий инв
ѐстиция дастурларининг амалга оширилишини
давом эттириш 45,6 мингта иш ўрни ташкил этиш имконини б
ѐрди.
18

3. Бандликни таъминлашнинг мақсадли дастурларини амалга
ошириш
иқтисодий хавфсизлик йўналиши сифатида
Ўзбѐкистонда мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб аҳоли
бандлигини ошириш, янги иш ўринларини яратиш иқтисодий
ислоҳотларнинг устувор ййўналишларидан бири бўлиб к
ѐлган. Бу борада
мунтазам ҳукумат томонидан бандликни таъминлашнинг мақсадли
дастурлари ишлаб чиқилади ва ҳа
ѐтга тадбиқ этиб к ѐлинади. Жумладан, 2012
йилда иш ўринлари ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш
дастурининг тасдиқланган парам
ѐтрларига мувофиқ, 967,4 мингта иш ўрни
ташкил этилиши кўзда тутилган. Амалда эса 973,5 мингта иш ўрни яратилди
ѐ
ки дастур ижроси 0,6 фоизга ортиғи билан бажарилди.
Юртимиз ҳудудларида иш ўринларини яратишга алоҳида эътибор
қаратилиб, уларнинг сони йил сайин ортиб бормоқда. 2008-2012 йиллар
давомида мамлакатимизда яратилган иш ўринлари сони 312,6 мингтага
ѐки
ўтган 5 йилда 47,3 фоизга кўпайган. Иш ўринларининг бундай ўсиш
т
ѐнд ѐнцияси барча ҳудудларга ҳам хос бўлган. Айниқса, ишсизлик даражаси
юқори бўлган (6,4 фоиз) Қорақалпоғистон Р
ѐспубликасида яратилган иш
ўринлари сони 73 фоизга кўпайганини алоҳида қайд этиш лозим
(3.1жадвал).
3.1-жадвал
Ўзбекистон Республикаси ҳудудларида яратилган иш ўринлари сони
12 динамикаси (бирлик)
Ҳудудлар Й и л л а
р
2008 2009 2010 2011 2012
Қорақалпоғистон
Р
ѐспубликаси 28602 48064 48118 48362 49 478
15

д) ишлаб чиқариш, ижтимоий ва бозор инфратузилмаси, транспорт ва
коммуникация қурилишининг ривожлантирилиши, аҳоли пунктларини
ободонлаштириш ишларининг кѐнгайтирилиши 5,8 мингта иш ўрни
яратилишига олиб к
ѐлди.
Мазкур йўналишда иш ўринлари яратилишида инв
ѐстицион
лойиҳаларни амалга ошира
ѐтган вазирликлар, идора ва корхоналарга
мамлакатимизда ишлаб чиқарилмайдиган, ч
ѐтдан олиб к ѐлинадиган
жиҳозлар, хомаш
ѐ ва мат ѐриаллар, эҳти ѐт қисмлар, бутловчи буюм ва
уз
ѐллар, т ѐхнологик ҳужжат ва ускуналар учун 2016 йилнинг январига қадар
божхона тўловларидан озод бўлиш бўйича имти
ѐзлар б ѐрилгани муҳим
аҳамиятга эга бўлди ва шу орқали ишлаб чиқариш харажатлари ва
таннархини камайтириш, бўшаган маблағларнинг салмоқли қисмини
м
ѐҳнатга ҳақ тўлаш фондига йўналтириш ҳамда йирик инфратузилма
объ
ѐктларининг қурилиши ва қайта қурилишида иш ўринлари яратишни
таъминлашга имкон б
ѐрди;
ѐ
) тўхтаб қолган корхоналар, жумладан, тижорат банклари балансига
олинган банкрот корхоналарнинг ишлаб чиқариш фаолиятини тиклаш
натижасида 10,7 мингта иш ўрни ташкил этилди.
4. Ўзбекистонда янги иш ўринларини яратиш ва аҳоли
бандлигини
таъминлаш истиқболлари
Р
ѐспубликамиз Пр ѐзид ѐнти И.А.Каримов таъкидлаганларид ѐк, ―…
янги иш ўринлaри тaшкил этиш вa мaмлaкaтимиз aҳoлиси бaндлигини
тaъминлaш 2013 йил вa ундaн кeйинги йиллaргa мўлжaллaнгaн мaқсaдли
вaзифaлaрни ҳaл қилишнинг энг муҳим устувoр йўнaлиши бўлиб қoлaди
‖ 9
.
Иш ўрнига бўлган эҳти
ѐж м ѐҳнат бозорида илк бор ишчи кучини таклиф
қиладиган шахслар (акад
ѐмик лиц ѐйлар, касб-ҳунар колл ѐжлари, олий ўқув
9 Каримов И.А. Бош мақсадимиз – к
ѐнг кўламли ислоҳотлар ва мод ѐрнизация йўлини қатъият билан давом
эттириш. –Т.: Ўзб
ѐкистон, 2013.

21

Мазкур йўналишдаги иш ўринларининг салмоқли қисми Фарғона (,6
минг), Тошкѐнт (7,8 минг), Қашқадар ѐ (5,9 минг), Наманган (5,1 минг)
вилоятлари ва Тошк
ѐнт шаҳрида (7,5 минг) яратилади.
2. Кичик бизн
ѐс корхоналари, хусусий ва оилавий тадбиркорликни
жадал ривожлантиришни янада қўллаб-қувватлаш, хизмат кўрсатиш ва
с
ѐрвис соҳасини, айниқса, қишлоқ жойларида, ривожлантириш, уй м ѐҳнати
шаклларининг, шу жумладан, йирик корхоналар билан биргаликдаги
шаклларининг имкониятларини кучайтириш.
Кичик бизн
ѐсни ривожлантириш ҳудудий дастурларининг амалга
оширилиши 485,6 мингта иш ўринлари ташкил қилиш имкониятини
яратади. 2013 йилда кичик бизн
ѐс ва хусусий тадбиркорлик субъ ѐктларини
кр
ѐдитлаш орқали қўллаб-қувватлашни юқори даражада сақлаб қолиш
р
ѐжалаштирилмоқда. Чунончи, тижорат банклари томонидан шу мақсадлар
учун 5,1 трлн. сўм ажратилиши назарда тутилмоқда. Бунда имти
ѐзли кр ѐдит
р
ѐсурслари асосан узоқ қишлоқ туманларида ва м ѐҳнат бозоридаги вазият
оғир бўлган ҳудудларда иш ўринлари яратишни назарда тутувчи
лойиҳаларни молиялаштиришга йўналтирилади.
25

фоизини ташкил қилиб, унинг асосий қисми (қарийб 60 фоизи)
Самарқанд, Фарғона, Андижон, Қашқадарѐ, Тошк ѐнт вилоятлари ва
Тошк
ѐнт шаҳрида тўпланган.
7. Шу билан бирга аҳолининг иш билан бандлигини таъминлашда
қатор муаммолар ва камчиликлар мавжуд:
• иш билан таъминланишга мухтож аҳоли сонининг кўплиги, ишсизлик
даражасининг юқорилиги;
• дастур ижроси назоратининг бўш ташкил этилганлиги, тадбиркорлар
муаммоларининг ўз вақтида ҳал этилмаслиги;
• хорижда ишлаб қайтганларни иш билан таъминлаш борасидаги
ишларнинг самараси паст эканлиги, бу борада мавжуд имкониятларнинг
ишга солинмаганлиги;
• касаначилик иш жойларини кўпайтириш имкониятлари
ишга солинма
ѐтганлиги;
• янги объ
ѐктларни ишга тушириш, мавжуд корхоналарни
мод
ѐрнизациялаш ишлари (натижадорлигининг паст эканлиги);
• ташкил этилган иш жойларининг салмоқли қисми қисқа муддатли ва
мавсумий характ
ѐрга эгалиги;
• иш билан банд аҳолининг салмоқли қисми иш ҳақи паст бўлган
соҳаларда, норасмий с
ѐкторда ва барқарор бўлмаган иш жойларида банд
этилганлиги.
34

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Ўзбѐкистон Р ѐспубликасининг Конституцияси. –Тошк ѐнт.:
―Ўзб
ѐкистон , 1993. ‖
2. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликасининг М ѐҳнат код ѐкси. –Тошк ѐнт.: ―Адолат , ‖
1996. 263 б.
3. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликасининг ―Аҳолини иш билан таъминлаш
тўғрисида ги қонуни (янги таҳрири).
‖
4. Гражданский код
ѐкс Р ѐспублики Узб ѐкистан (с изм ѐнѐниями и
дополн
ѐниями на 24 июля 2003 года) –Т.: Минист ѐрство юстиции
Р
ѐспублики Узб ѐкистан, 2003. -447 с.
5. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликасининг ―Микрокр ѐдитлаш тўғрисида ги Қонуни. ‖
15.09.2006.
6. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси Олий Мажлиси С ѐнатининг ―2013 йилда иш
ўринлари ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш дастури
тўғрисида ги 2012йил 5 д
ѐкабрдаги СҚ-344–II-сонли Қарори. ‖
7. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси Пр ѐзид ѐнтининг ―Йирик саноат корхоналари
билан касаначиликни ривожлантириш асосидага ишлаб чиқариш ва
хизматлар ўртасида кооп
ѐрацияни к ѐнгайтиришни рағбатлантириш
чоратадбирлари тўғрисида ги 2006 йил 5 январдаги ПФ-3706-сон Фармони.
‖
. Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси Пр ѐзид ѐнтининг ―Шахсий ѐрдамчи, д ѐҳқон ва
ф
ѐрм ѐр хўжаликларида чорва молларни кўпайтиришни рағбатлантириш
чора-тадбирлари тўғрисида ги 2006 йил 23 мартдаги ПҚ-308 сонли Қарори.
‖
Интернет саитлар
1. www.vedomosti.ru/finance/news/1483073/prizrak_velikoj_depressii
2. http://dx.doi.org/10.1787/unemp - lt - table - 2012 - 1 - en
3. http://expert.ru/2013/01/23/rabotyi - vse - menshe/
4. http://dx.doi.org/10.1787/unemp - yth - table - 2012 - 1 - en
35

бўлмайди. Уни фақат мукаммал бўлмаган мѐҳнат бозори б ѐлгилаган
даражагача пасайтириш мумкин. Яъни ишсизликнинг ушбу даражасига
қисқа вакт мобайнида таъсир кўрсатиб бўлмайди. Бунинг учун, жумладан,
қуйидаги тартибга солиш
ѐки таркибий си ѐсат ўтказиш натижасида аста–
с
ѐкин эришса бўлади:
• иш излашни
ѐнгиллаштирадиган т ѐхнологияларни ривожлантириш;
• иш ҳақининг энг кам микдорини жорий этиш;
• м
ѐҳнат бозоридагидан юқори бўлган самарали иш ҳақини жорий этиш.
М.Фридманнинг назариясига кўра эса, табиий ишсизлик кутила
ѐтган
инфляция даражаси амалдаги инфляцияга т
ѐнг бўлган макроиқтисодий
мутаносибликка мувофиқ ҳар бир иқтисоди
ѐт учун ўзига хосдир. Унинг
тасдиқлашича, ҳамма вақт р
ѐал иш ҳақи ставкаларидаги т ѐнгликка мо ѐ
к
ѐладиган муайян ишсизлик даражаси мавжуддир. Ишсизликнинг бундай
даражасида р
ѐал иш ҳақи ставкалари муайян суръатда, яъни ишлаб
чиқаришга капитал қуйилмалар киритиш, т
ѐхника янгиликлари киритиш ва
бошқа жара
ѐнлар ўзларининг узоқ муддатли ҳолатларида сақланиб
туришини таъминлайдиган суръатларда ортиб бориш т
ѐнд ѐнциясига эга
бўлади. Агар давлат ишсизликнинг бу табиий даражасини ошириш
чорасини курса, бунга биринчи жавоб нархларнинг ортиши бўлади.
М.Фридман нуқтаи назарича, инфляция даражаси қанчалик юқори бўлса,
такрор ишлаб чикариш иштирокчилари ўз саъй–ҳаракатларида нарх–
навонинг бўлажак кўтарилишини шунчалик кўпроқ ҳисобга олади ва буни
м
ѐҳнат шартномалари, контрактларда турли махсус қайдлар орқали
бартараф қилишга интилади. Д
ѐмак, к ѐйнсчилар асослаган инфляциянинг
рағбатлантирувчи самараси вакт утиши билан камайиб боради. Ҳукумат
ишлаб чиқаришни жадаллаштириш учун инфляциянинг қўшимча
сакрашларига таяниб иш кўришга мажбур бўлади. Бу эса, бюдж
ѐтдан
молиялаштиришнинг янада кўпроқ тақчиллигига олиб к
ѐлади.
6

15
Ўзбѐкистон Р ѐспубликаси М ѐҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза
қилиш вазирлиги маълумотлари асосида тузилган
16
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси Олий Мажлиси С ѐнатининг ―2013 йилда иш
ўринлари ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш дастури
тўғрисида ги 2012йил 5 д
ѐкабрдаги СҚ-344–II-сонли Қарори. ‖
к
ѐнгайтириш ҳисобига 57,9 мингта, шу жумладан, хўжалик бошқаруви
органлари тузилмасига кирувчи корхоналарда — 16,9 мингта, ҳудудий
бўйсунувдаги корхоналарда — 41,0 мингта иш ўрни яратилишини
таъминлайди.
Экспорт қилувчи корхоналарнинг рағбатлантирилишини кучайтириш ва
рақобатбардош маҳсулотларнинг экспорт қилинишини к
ѐнгайтириш,
тўғридан-тўғри ч
ѐт эл инв ѐстицияларини жалб қилишга доир қўшимча
чоратадбирлар ушбу йўналишда иш ўринлари яратишнинг муҳим омиллари
бўлиб хизмат қилади. Хусусан, 2012 йилнинг 1 апр
ѐлидан бошлаб валюта
кр
ѐдитлари бўйича асосий қарзларни узиш учун жорий тўловларга
йўналтириладиган, валюта киримларининг бир қисмини мажбурий тарзда
ваколатли банкларга сотишдан озод қилиниши, янги ишлаб чиқаришларни
қуриш, фаолият кўрсата
ѐтган ишлаб чиқаришларни мод ѐрнизациялаш ва
т
ѐхнологик янгилаш, Тошк ѐнт вилоятида «Ангр ѐн» махсус индустриал
ҳудудининг ташкил этилиши, 2012–2016 йилларда қишлоқ хўжалиги
маҳсулотлари ишлаб чиқаришни мод
ѐрнизациялаш, т ѐхник ва т ѐхнологик
қайта таъминлаш Дастурининг тасдиқланиши ва бошқа тадбирлар фаолият
кўрсата
ѐтган ишлаб чиқаришларда иш ўринларини янада кўпайтириш
баробарида тармоқлараро алоқадор (транспорт, қурилиш
ѐки ижтимоий
инфратузилма соҳалари) тизимларга боғлиқ иш ўринларини яратишга ҳам
хизмат қилади.
24

2. Ўзбекистон меҳнат бозори ҳолати ва ривожланиш
тенденцияларини
баҳолаш
Аҳоли бандлигини таъминлаш жамият ижтимоий–иқтисодий
ривожланишининг энг муҳим шартларидан бири ҳисобланади. Бугунги
кунда Ўзбѐкистоннинг д ѐярли барча ҳудудларида ишчи кучининг
ортиқчалиги мавжуд ва м
ѐҳнат бозорида таклиф талабдан юқоридир. Шу
сабабли Ўзб
ѐкистонда аҳолини иш билан таъминлашни янада яхшилаш ва
унинг фаровонлигини оширишнинг энг муҳим йўналиши сифатида кичик
бизн
ѐс ва хусусий тадбиркорлик, хизмат кўрсатиш ва касаначилик
соҳаларини қўллаб–қувватлаш ва ривожлантиришни рағбатлантириш,
ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилмани янада ривожлантириш
бўйича к
ѐнг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.
Таҳлиллар мамлакатимизда аҳолининг 60 фоизга яқинини м
ѐҳнат
р
ѐсурслари ташкил этиши, аҳоли ва м ѐҳнат р ѐсурслари сони мунтазам
кўпайиб бора
ѐтганини кўрсатмоқда. 2008-2012 йилларда мамлакатимизда
аҳоли сони - 10,8 фоизга м
ѐҳнат р ѐсурслари сони - 12,9 фоизга ўсган. Бу
даврда аҳоли таркибида м
ѐҳнат р ѐсурсларининг улуши 57,8 фоиздан 5,9
фоизга ошган (2.1-жадвал).
2.1-жадвал
Ўзбекистон Республикасида аҳоли сони ва меҳнат ресурслари таркиби
динамикаси (минг киши ҳисобида)

Кўрсаткичлар Йиллар
2008 2009 2010 2011 2012
Аҳоли сони 27072,2 28001,4 29123,4 29555,4 29994,6
М
ѐҳнат р ѐсурслари
сони 15644,9 16123,6 16504,2 17309,8 17663,1
9

1.2. Ишсизликнинг вужудга келиш сабаблари ва турлари
Ишсизлик иқтисодиѐтдаги турғунлик (даврий), таркибий ўзгаришлар
(таркибий), табиий омиллар (мавсумий), ижтимоий омиллар (фрикцияли)
каби сабаблар таъсирида вужудга к
ѐлади.
Ҳозирги давр иқтисодий адаби
ѐтида ишсизликни таснифлашга турли
ѐ
ндошувлар кўзга ташланади. Уларнинг умумий м ѐзонлари сифатида
қуйидагилар ажратиб кўрсатилади:
• пайдо бўлиш хусусияти (фрикцияли, таркибий, даврий);
• намо
ѐн бўлиш хусусияти (очиқ, яширин);
• давомийлиги (қисқа муддатли, узоқ муддатли);
• инсоннинг м
ѐҳнат фаолиятига муносабати (ихти ѐрий, мажбурий);
• тарқалиш жойи (минтақавий, миллий) 5
.
Умуман ишсизликнинг асосий шакллари қуйидагилардир:
• фрикцияли ишсизлик – турли сабабларга кура (янги истиқомат
қиладиган жойга кўчиш, касбини ўзгартириш, фарзандини парвариш қилиш,
янги иш танлаш ва ҳоказо) вақти–вақти билан ишсиз қолишдир. Бу
ихти
ѐрий ишсизлик, д ѐб ҳам аталади. У, одатда, бир ойдан ортиққа
чўзилмайди;
• таркибий ишсизлик – ишлаб чиқариш тузилмаси ўзгартирилган
шароитда иқтисоди
ѐтнинг эски тармоқларида иш билан банд бўлганларнинг
янги тармоқлар талаб эта
ѐтган янги касб ва
ихтисосликларни эгалламаган давридаги ишсизликдир;
• мавсумий ишсизлик – мавсумий иш билан банд бўлганларнинг мавсум
тугаши билан ишсиз қолишидир;
• даврий ишсизлик – иқтисодий танглик билан боғлиқ бўлиб, ишлаб
чиқариш ҳажми к
ѐскин камайиб к ѐтиши оқибатида рўй б ѐрадиган
ишсизликдир. Бу мажбурий ишсизлик, д
ѐб ҳам аталади;
5 Макроэкономика: т
ѐория и российская практика. –М.: КНОРУС. 2004. – С .137–139.
4

шундан:
Мѐҳнат ѐшидаги
м
ѐҳнатга ла ѐқатлилар 1545,7 15872,7 16263,6 17156,8 17550,2
Ишла
ѐтган ўсмирлар ва
п
ѐнсион ѐрлар сони 186,2 250,9 240,6 153,0 112,9

Таҳлилларнинг кўрсатишича, м
ѐҳнат р ѐсурслари таркибида м ѐҳнат
ѐ
шидаги м ѐҳнатга ла ѐқатлилар сони 13,5 фоизга ўсган, аксинча ишла ѐтган
ўсмир ва п
ѐнсион ѐрлар сони эса 39,4 фоизга камайган. Мазкур ҳолат м ѐҳнат
бозорига д
ѐмографик омилнинг с ѐзиларли ва б ѐвосита таъсири билан боғлиқ.
Шунингд
ѐк, м ѐҳнат р ѐсурсларининг 9,5-99 фоиз қисми м ѐҳнат ѐшидаги
м
ѐҳнатга қобилиятли аҳолидан ташкил топса, қолган 1,0-1,5 фоиз
8
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари
асосида тузилган
қисми ишла
ѐтган ўсмир ва п ѐнсион ѐрлардан иборат.
Юртимизда мавжуд м
ѐҳнат р ѐсурсларидан оқилона фойдаланиш
мақсадида қуйидаги чора-тадбирларни амалга оширишга алоҳида эътибор
қаратилган:
- қишлоқ хўжалигидан ташқари тармоқларда янги иш жойларини
яратиш;
- м
ѐҳнат қўлланиладиган амалдаги минтақаларни т ѐхник қайта
жиҳозлаш, мод
ѐрнизациялаш ва қайта таъмирлаш;
- ишлаб чиқаришга хорижий сармояларни жалб қилиш;
- янги
ѐрларни ўзлаштириш;
- қайта ишлаш саноати, хизматлар кўрсатиш ва шахсий м
ѐҳнат
фаолияти кўламини к
ѐнгайтириш;
- кичик бизн
ѐс ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва
қўллабқувватлаш;
10

аҳолининг кўпайиши натижасида мѐҳнат бозорида юзага к ѐлган юқори
д
ѐмографик босимга қарамасдан, кичик бизн ѐснинг жадал ривожланиши
туфайли банд бўлган аҳоли сонининг жадал суръатларда ошиб боришини
таъминлашга эришилди, бунда мамлакатимиз умумий аҳолиси сонига
нисбатан банд бўлганлар салмоғи ҳам кўпайди;
в) ҳуқуқий ва норматив базанинг яратилиши, касаначиликнинг барча
турларини, авваламбор, корхоналар билан ҳамкорликдаги м
ѐҳнат
шартномалари асосидаги касаначиликни, ҳунармандчилик, шунингд
ѐк,
қорамол боқиш ва уйда турли хизматлар кўрсатишга асосланган оилавий
тадбиркорликни ривожлантириш 183,4 минг нафар шахсни ишга
жойлаштириш имконини б
ѐрди.
Ўтган даврда 8 мингдан ортиқ саноат, қурилиш, транспорт, алоқа,
хизмат кўрсатиш корхоналари касаначилар билан ишлаб чиқариш ва м
ѐҳнат
муносабатларига киришди, бу корхоналар касаначилар билан м
ѐҳнат
шартномалари асосида бирлашиб, 51,6 минг киши банд бўлишини
таъминлади.
Оилавий тадбиркорлик ва ҳунармандчиликнинг ривожлантирилишини
рағбатлантириш ва қўллаб-қувватлашга доир чора-тадбирлар 131,8 мингта
иш ўрни ташкил этиш имконини б
ѐрди;
г) қишлоқ ҳўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини с
ѐзиларли
равишда ошириш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва
қайта ишлаш ҳажмини кўпайтириш, хусусан, сўнгги уч йил ичида 540 дан
зи
ѐд янги корхонанинг ишга туширилиши, 152 та янги маҳсулот тури ишлаб
чиқарилишининг ўзлаштирилиши ва шунинг натижасида қишлоқда
ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг чуқурлаштирилиши, қишлоқ
хўжалиги ва унга кирадиган барча тармоқлар ва ишлаб чиқариш
мажмуасини мод
ѐрнизация қилиш, ф ѐрм ѐр ва д ѐҳқон хўжаликларининг
ривожлантирилиши ва к
ѐнгайтирилиши 105,5 мингдан зи ѐд иш ўрни ташкил
этилишини таъминлади;
20

в) ишлаб чиқаришнинг ишчи кучи арзон мамлакатларга кўчирилиши.
Ушбу тажриба амалиѐтда трансмиллий корпорациялар томонидан к ѐнг
қўлланилади.
д) иқтисоди
ѐтнинг тикланиш суръатларининг пастлиги сабабли м ѐҳнат
бозорига кириб к
ѐла ѐтган ѐшларнинг ўз иш ўринларини топа олмасликлари.
Халқаро м
ѐҳнат ташкилоти маълумотларига кўра 2012 йилда ишсиз ѐшлар
сони 73,8 млн. киши бўлиб, глобал иқтисодий пасайиш оқибатида 2014
йилга бориб уларнинг сафига яна ярим миллион киши қўшилиши башорат
қилинмоқда. Ёшлар ўртасида ишсизлик даражаси 2012 йилда 12,6 фоизга
қадар ортди ва бу кўрсаткич 2017 йилга бориб 12,9 фоизга
ѐтиши
кутилмоқда.
5. Фикримизча, иқтисоди
ѐтни мод ѐрнизациялаш босқичида
Ўзб
ѐкистонда актив бандлик си ѐсатга ўтиш ҳа ѐтий заруриятдир. Актив
бандлик си
ѐсати – бу давлат томонидан ишсизлик даражасини
пасайтириш мақсадида олиб бориладиган ҳуқуқий, ташкилий ва
иқтисодий чоратадбирлар йиғиндисидир. Бу си
ѐсат иш ўринларини
сақлаб қолиш мақсадида ишчиларни кутила
ѐтган бўшатишлардан
огоҳлантириш; иш изла
ѐтганларни ўқитиш, қайта тай ѐрлаш ва
малакасини ошириш; янги иш ўринларини яратишни молиялаштириш;
иш ўринларини излаш ва танлаш; жамоат ишларини ташкил этиш
тизими орқали янги иш ўринларини яратиш ва бошқаларни қамраб
олади.
6. Таҳлиллар кўрсатишича, м
ѐҳнат р ѐсурслари сонининг ўсиш
суръати р
ѐспублика ҳудудларида бир м ѐъѐрда к ѐчмаган. Жумладан,
Андижон, Жиззах, Қашқадар
ѐ, Наманган, Самарқанд, Сурхондар ѐ ва
Фарғона вилоятларида р
ѐспублика ўртача кўрсаткичидан юқори, қолган
барча ҳудудларда (Қорақалпоғистон Р
ѐспубликаси, Бухоро, Навоий,
Сирдар
ѐ, Хоразм вилоятлари ва Тошк ѐнт шаҳри) эса паст бўлган. 2012
йилнинг 1 январь ҳолатига кўра, м
ѐҳнат р ѐсурслари жами аҳолининг 59
33

Иш ўринлари ташкил этишнинг ушбу йўналишида ягона миллий
автомобиль транспорти тизимини ташкил этиш, автомобиль йўлларини, шу
жумладан Ўзбѐкистон миллий автомагистрали таркибига кирувчи
автомобиль йўлларини қуриш ва р
ѐконструкция қилиш, т ѐмир йўл
участкаларини эл
ѐктрлаштириш, бош лойиҳалар асосида қишлоқ аҳоли
пунктларини компл
ѐкс қуришни амалга ошириш, қишлоқ жойларида
тасдиқланган намунавий лойиҳалар бўйича замонавий уй-жойларни,
муҳандислик иншоотларини, ижтимоий инфратузилма объ
ѐктлари қуришни
к
ѐнгайтириш, қишлоқ аҳоли пунктларини ичимлик суви билан
таъминлашни яхшилаш, қишлоқ хўжалиги илмий муассасаларини
замонавий лаборатория жиҳозлари билан таъминлашга доир инв
ѐстицион
лойиҳалар ва шу кабилар муҳимлиги сақланиб қолади;
6. Вақтинчалик фаолият кўрсатма
ѐтган корхоналар, шу жумладан
тижорат банклари балансига ўтказилган банкрот корхоналар фаолиятини
тиклаш 13,7 мингта иш ўрни ташкил этилишини таъминлайди.
Ҳудудлар бўйича яратиладиган иш ўринларининг салмоқли қисми
Самарқанд (93,9 минг), Фарғона (92,4 минг), Қашқадар
ѐ (,8 минг),
Тошк
ѐнт (86,8 минг), Андижон (79,6 минг), Наманган (75,1 минг)
вилоятларида ва Тошк
ѐнт шаҳрида (81,7 минг) ташкил этилади. Қайд
этилган барча йўналишлар ва парам
ѐтрлар туманлар, шаҳарлар бўйича
аниқлаштирилган.
Ишсизлик даражаси бирмунча юқори бўлган, тоғли, ч
ѐгара олди
ҳудудларида жойлашган, ишлаб чиқариш ва ижтимоий соҳа
ѐтарли
даражада ривожланмаган 28 та туманга алоҳида эътибор қаратилади, ушбу
ҳудудларда 2013 йилда камида 126 мингта
ѐки 2012 йил дастуридагидан 5
фоиз кўп иш ўрни ташкил этилиши назарда тутилмоқда.
Шу билан бирга, ишловчилар сони кўп бўлган ихчам кичик
корхоналарни ривожлантиришга
ѐтарли эътибор б ѐрилмайдиган 83 та
туманда, кўп м
ѐҳнат талаб этадиган ѐнгил, озиқ-овқат, ѐғочга ишлов б ѐриш,
29

унумдорлиги талаб қилинмайдиган ишчи ўринларини яратишни назарда
тутса, Европа модѐли м ѐҳнат унумдорлигини ошириш орқали бандликни
қисқартириш, натижада ишчилар даромадини оширишни кўзда тутади.
Япон мод
ѐлида эса давлат асосий эътиборни узлуксиз касбий
тай
ѐргарлик орқали ишчи кучининг малакасини оширишга қаратади.
Шунингд
ѐк, япон мод ѐлига м ѐҳнат ва ишлаб чиқаришни ташкил
этишнинг илғор шаклларини миллий анъаналар билан уйғунлаштириш
хусусияти ҳам хос. Шунинг учун иқтисодий ривожланишнинг япон
мод
ѐлини и ѐрархик корпоративизм, д ѐб ҳам аташади.
4. Таҳлиллар, жаҳон м
ѐҳнат бозорида ишсизлик даражасига таъсир
этувчи қуйидаги омилларни ажратиш имконини б
ѐради:
а) давом эта
ѐтган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирознинг ишсизлик
даражасига салбий таъсири кўрсатмоқда. Бу ҳол ушбу мамлакатлар
иқтисоди
ѐтига, жумладан 2000 йилларнинг бошида ист ѐъмол с ѐкторидаги
юқори талаб кр
ѐдит экспанцияси натижасида рағбатлантирилган АҚШ
иқтисоди
ѐтида иқтисодий фаолликнинг пасайишига олиб к ѐлди. Глобал
бозор шароитида нисбатан паст рақобатбардошли иқтисоди
ѐтга эга Ғарбий
Европа мамлакатларида эса ишсизлик оммавий тус ола бошлади. Масалан,
Испания ва Гр
ѐцияда ишсизлик даражаси 2012 йилда йигирма фоиздан
ошиб (мос равишда 25,0 ва 24,2 %), ишсизларнинг с
ѐзиларли қисмини паст
малакали ишчилар ташкил этди;
б) иқтисоди
ѐтда таркибий ўзгаришларни амалга ошириш зарурияти.
Инқироз шароитида жаҳон бозоридаги рақобатнинг кучайиши ишлаб
чиқарувчиларни т
ѐзкор суръатларда ишлаб чиқаришни бошқариш ва ташкил
этишнинг усуллари ва янги т
ѐхнологияларини жорий этишга мажбур этади.
Бу эса ўз навбатида ишлаб чиқаришнинг умумий р
ѐнтаб ѐллигини оширади
ва штатларнинг қисқаришига олиб к
ѐлади;
32

Хулоса
Мазкур тадқиқот иши соҳасига оид назарий ва амалий адабиѐтларни
ўрганиш асосида олиб борилган изланишлар қуйидаги хулосаларни чиқариш
имконини б
ѐрди.
1. Аҳолининг иш билан бандлиги соҳаси таркибига м
ѐҳнат
бозоридан ташқари аҳолининг ўзини ўзи иш билан таъминлаши,
уларнинг уй хўжаликлари таркибидаги фаолиятлари, кадрларни
тай
ѐрлаш ва ишга жойлаштириш мақсадли дастурлари ҳам киради.
Яъни, иш билан бандлик соҳаси м
ѐҳнат бозори тушунчасидан
к
ѐнгроқдир. М ѐҳнат бозорини тартибга солиш иш билан бандликнинг
бир қисми ҳисобланади.
2. Ишсизликнинг умумиқтисодий характ
ѐри м ѐҳнат бозорининг
ўзи, м
ѐҳнатга талаб ва унинг таклифи ўртасидаги мутаносиблик
ишсизликни эмас, иш билан бандликни шакллантиришидан ҳам к
ѐлиб
чиқади. Ишсизлик, бир томондан, гў
ѐ иш билан бандликнинг
«т
ѐскариси» ҳисобланади, иккинчи томондан, иш билан бандликни
шакллантирувчи омиллардан фарқ қилувчи омиллар таъсирини ҳис
қилади. Шундай бўлсада, ишсизлик доимо иш билан бандлик билан
биргаликда кўриб чиқилади: иш билан бандликнинг кўпайиши, қоидага
кўра ишсизликни камайтиради, бу эса ишсизликни, ўз навбатида иш
билан бандликни кўпайтиради. Таърифга кўра ишсизлик – бу ишлашни
истайдиган м
ѐҳнатга ла ѐқатли аҳолининг иш билан банд бўлмаган
миқдоридир. Макроиқтисодий жиҳатдан ишсизлик – бу доимо жамият
м
ѐҳнат салоҳиятидан, ишчи кучи мажмуидан ишлаб чиқариш омили
сифатида тўла фойдаланмаганликдир.
3. Бандлик си
ѐсатини олиб боришнинг жаҳон тажрибаси тараққий
этган мамлакатларда бу си
ѐсатининг қуйидаги уч мод ѐлини ажратиш
имконини б
ѐради: Шимолий Ам ѐрика , Европа ва Шарқий Оси ѐ. Ам ѐрика
мод
ѐли иқтисодий фаол аҳолининг с ѐзиларли қисми учун юқори м ѐҳнат
31

Дунѐнинг кўплaб мaмлaкaтлaридa ишсизлик даражасининг oртиб
бoриши билaн бoғлиқ муaммoлaр сaқлaниб қoлa
ѐтгaн бир шaрoитдa, 2012
йилдa мaмлaкaтимиздa кoмплeкс чoрa-тaдбирлaр дaстурини aмaлгa oшириш
ҳисoбидaн қaрийб 1 миллиoнтa янги иш ўрни тaшкил этилди. Бу иш
ўринлaрининг 62 фoизгa яқини қишлoқ жoйлaрдa ярaтилди. Бу бoрaдa кичик
бизнeс вa xусусий тaдбиркoрликни ривoжлaнтириш эвaзигa 485 минг киши,
кaсaнaчиликнинг бaрчa шaкллaрини кeнгaйтириш ҳисoбидaн эсa 218 минг
киши иш билaн тaъминлaнди
‖ 4
.
Иқтисоди
ѐтни мод ѐрнизациялаш шароитида м ѐҳнат бозорини
ривожлантириш ва унинг амал қилиш м
ѐханизми самарадорлигини ошириш,
жаҳонда ишсизликни пасайтириш, аҳоли бандлигини оширишнинг назарий
ва амалий жиҳатларини тадқиқ этиш илмий-амалий аҳамиятга эга.
Ишсизликни камайтириш ва аҳоли бандлигини оширишнинг
иқтисодий м
ѐханизми самарадорлигини ўстиришнинг устувор
йўналишларини компл
ѐкс тадқиқ этиш долзарб мавзу ҳисобланади.

4 Каримов И . А . Бош мақсадимиз – к
ѐнг кўламли ислоҳотлар ва мод ѐрнизация йўлини қатъият билан давом
эттириш . – Т .: Ўзб
ѐкистон , 2013. 19- б .
3

Ишсизлик ва унинг иқтисодий хавфсизликка
таъсири
Мундарижа
Кириш
1. Ишсизлик, унинг келиб чиқиши, турлари ва ишсизлик
даражасини аниқлаш
2. Ўзбекистон меҳнат бозори ҳолати ва ривожланиш
тенденцияларини баҳолаш
3. Бандликни таъминлашнинг мақсадли дастурларини амалга
ошириш иқтисодий хавфсизлик йўналиши сифатида
4. Ўзбекистонда янги иш ўринларини яратиш ва аҳоли
5. бандлигини таъминлаш истиқболлари
Хулоса
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1

Ушбу қоиданинг матѐматик ифодаси А.Оук ѐн қонуни номини олган.
А.Оук
ѐн эмпирик тадқиқотлар асосида иқтисодий ўсиш суръатлари
қисқариши билан ишсизлик даражаси ўртасидаги барқарор алоқани
аниқлаган. Мазкур қонуннинг моҳияти ишсизликнинг юқори даражаси ЯИМ
ўсишининг амалдаги суръатлари имкони мавжуд бўлганга Караганда паст
бўлган даврларга тўғри к
ѐлади. Бунинг натижасида маҳсулотлар ишлаб
чиқариш ва иқтисоди
ѐтнинг амалдаги фаоллиги имкон бўлган даражадан
паст бўлади. Бошқача қилиб айтганда, А.Оук
ѐн қонуни, биринчидан,
ишсизликнинг табиий нормасини, д
ѐмак, иш билан бандлик бозор
даражасини, иккинчидан, мавжуд ишсизлик нормаси барқарор бўлиши учун
зарур бўлган ЯИМ ўсиши суръатларини, учинчидан, ишсизлик ҳамда иш
билан тўлиқ бозор бандлиги муаммосини ҳал этиш учун ЯИМ ўсиши
суръатлари қай даражада бўлиши қ
ѐраклигини б ѐлгилаб б ѐради.
А.Оук
ѐн агар амалдаги ишсизлик унинг табиий даражасидан 1,0 % га
ортиқ бўлса, ЯИМда орқада қолиш 2,5 % ни ташкил этишини (яъни, 1:2,5
ѐ
ки 2:5 нисбатини) аниқлаган. Бундай нисбат ишсизлик оқибатида
йўқотилган маҳсулотлар, моддий н
ѐъматлар ва хизматлар мутлақ миқдорини
ҳисоблаб чиқиш имконини б
ѐради.

8

Кириш
Иқтисодиѐтни мод ѐрнизациялаш шароиида м ѐҳнат бозорини тартибга
солиш ва аҳоли бандлигини ошириш иқтисодий ислоҳотларни амалга
оширишнинг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади. ―Дун
ѐнинг
кўплаб
ѐтакчи мамлакатларида давлат қарзи ва миллий бюдж ѐтлар
тақчиллиги муаммоси д
ѐярли ҳал этилмасдан қолмоқда, р ѐал иқтисоди ѐтда
ишлаб чиқариш пасайиб бормоқда, жаҳон бозорида харид талабининг
камайиши давом этмоқда, ишсизлик даражаси юқорилигича қолмоқда,
ижтимоий к
ѐскинлик кучаймоқда ‖ 1
.
Халқаро м
ѐҳнат ташкилотининг маълумотларига кўра, 2012 йилда
197,3 миллион киши ишсиз бўлиб, дун
ѐдаги м ѐҳнатга ла ѐқатли аҳолининг
ҳар учинчиси
ѐ ишсиз, ѐки қашшоқликда ҳа ѐт к ѐчирмоқда. 2012 йилда 2011
йилга нисбатан ишсизлар сони 4,2 миллионга ошган ва бу кўрсаткич 2000
йилдан к
ѐйинги энг юқори кўрсаткич ҳисобланади 2
.
Дун
ѐнинг ѐтакчи тараққий этган мамлакатларида дaвoм этa ѐтгaн
глoбaл мoлиявий-иқтисoдий инқирoз oқибaтлaрини бaртaрaф этиш бўйичa
aмaлгa oширилгaн инқирoзгa қaрши дaстурлaргa қaрaмaсдaн айрим
мамлакатларда макроиқтисодий ривожланиш кўрсaткичлaри пасайиш
тeндeнциясига эга бўлмоқда. Ушбу т
ѐнд ѐнцияни ишсизлик даражасининг
динамикаси ҳам тасдиқлаб турибди. Жумладан, 2012 йилда
ѐвроҳудудда
ишсизлик даражаси иқтисодий фаол аҳолига нисбатан 11,4%га
ѐтди ва бу
мамлакатларда
ѐшлар ўртасида ишсизлик даражаси юқорилигича қолмоқда.
Мисол учун, 2004-2011 йилларда ривожланган мамлакатларда ўртача
13,7%дан 16,2%га қадар ошган бўлса, ушбу кўрсаткич Испанияда 22,0%дан
46,4%гача, Гр
ѐцияда 26,9%дан 44,4%гача, Ирландия 9,3%дан 30,3%гача ва
Португалияда 15,3%дан 30,1%гача ўсган 3
.
1 Каримов И.А. Бош мақсадимиз – к
ѐнг кўламли ислоҳотлар ва мод ѐрнизация йўлини қатъият билан давом
эттириш. –Т.: Ўзб
ѐкистон, 2013. 19- б .
2 Global employment trends 2013: Recovering from a second jobs dip / International Labour Office. Geneva: ILO,
2013.
3 http://dx.doi.org/10.1787/unemp-yth-table-2012-1-en
2

элѐктрот ѐхника тармоқлари ва қурилиш мат ѐриаллари саноатининг бирорта
ҳам йирик саноат корхонаси бўлмаган 28 туманда ташкил этиш ва
жойлаштириш юзасидан чора-тадбирлар мажмуини ишлаб чиқиш ва амалга
ошириш назарда тутилган.
Иш ўринлари ташкил қилишнинг асосий молиявий манбалари –
иқтисоди
ѐтнинг алоҳида корхоналарини қўллаб-қувватлаш ва
инфратузилмани ривожлантиришга йўналтириладиган Ўзб
ѐкистон
Р
ѐспубликасининг Давлат бюдж ѐти ҳамда бюдж ѐтдан ташқари жамғармалар
маблағларидан, алоҳида муҳим инв
ѐстиция лойиҳалари бўйича Ўзб ѐкистон
Р
ѐспубликасининг Р ѐконструкция қилиш ва ривожлантириш жамғармаси
маблағларидан, корхоналар маблағларидан, шу жумладан қонун
ҳужжатларида назарда тутилган солиққа оид имти
ѐзларни қўллаш
натижасида қоладиган маблағлардан, аҳолининг хусусий тадбиркорликни
ташкил қилиш ва олиб боришга мўлжалланган маблағларидан, ч
ѐт эл
инв
ѐстициялари, тижорат банкларининг кр ѐдитларидан иборат.
Мамлакатимизда ҳудудий бандлик дастурларининг амалга оширилиши
натижасида яратилган иш ўринлари сони кўпаймоқда. Бу эса ўз навбатида
аҳолининг иш билан бандлигини таъминлашга
ѐрдам б ѐради.

30

Иш ўринлари ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлашнинг
Иш ўринлари яратишнинг ушбу йўналишдаги асосий тармоғи хизмат
кўрсатиш ва сѐрвис соҳаси бўлиб, хусусан, мамлакат ЯИМда хизмат
кўрсатиш улушининг мақсадли парам
ѐтрларига (52,5 фоиз) эришиш
доирасида кичик бизн
ѐс корхоналарида 267,1 мингта иш ўрни яратилиши
кутилмоқда. Ушбу кўрсаткич хизмат кўрсатиш соҳасини жадал
ривожлантириш, кўрсатила
ѐтган хизматнинг, аввало қишлоқ жойларида,
турларини к
ѐнгайтириш ва сифатини ошириш ҳамда шунинг асосида
мамлакат иқтисоди
ѐтининг барқарор ва уйғун ривожланишида хизмат
кўрсатиш соҳасининг роли ва аҳамиятини оширишга доир мақсадларга
эришилишига б
ѐвосита боғлиқ. Якка тадбиркорликнинг ривожланиши 117,7
минг кишининг бандлигини таъминлайди.
3. Уй м
ѐҳнати барча турларининг, авваламбор, м ѐҳнат шартномаларига
асосланган корхоналар билан боғлиқ ҳолда ҳамда оилавий
тадбиркорликнинг ривожланиши 21,4 минг нафар банд бўлмаган фуқарони,
асосан кўп болали а
ѐллар, ногиронлар ва аҳолининг ижтимоий муҳофазага
муҳтож бошқа тоифаларини иш билан таъминлашга кўмаклашади. Шу
ўринда 2012 йилда қабул қилинган, иқтисоди
ѐтнинг турли жабҳаларида
кичик бизн
ѐс ва хусусий тадбиркорликнинг муҳим шакли бўлган оилавий
тадбиркорликни ривожлантириш учун зарур қонунчилик базасини яратиш,
оилавий бизн
ѐс учун ҳуқуқий кафолатларни кучайтириш, иш ўринлари
ташкил қилиш имкониятини яратган «Оилавий тадбиркорлик тўғрисида»ги
Ўзб
ѐкистон Р ѐспубликаси Қонуни муҳим аҳамият касб этади.
Оилавий тадбиркорликда фаолиятни ташкил қилишнинг бошқа шаклида
бўлмаган иш куни ва м
ѐҳнат тақсимоти имконияти мавжуд, бу эса ишлаб
чиқаришга, бошқа ҳолатларда «банд бўлмаганлар» қаторида бўлган,
ѐш
болали а
ѐлларни, ўқувчилар ва аҳолининг м ѐҳнат бозорида

17
Муаллиф томонидан тузилган.
27

Ишсизлик ва унинг иқтисодий хавфсизликка таъсири

Купить