Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 130.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Май 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Основы религиоведения

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

194 Продаж

Islomshunoslik va hadisshunoslikning buyuk allomalari

Купить
Islomshunoslik va hadisshunoslikning buyuk allomalari MUNDARIJA KIRISH I ISLOMSHUNOSLIK VA HADISSHUNOSLIK ILMINING PAYDO BO’LISHI 1.1 Hadis ilmining paydo bo ’lishi 1.2 Hadisshunoslik va ta ’lim-tarbiya II HADISSHUNOS OLIMLARNING FAOLIYATI. SO’FIYLIK 2.1 Hadis ilmining rivojlanishida Imom-al Buxoriyning o'rni.Imom-al Buxoriy hadislari, ularning tahlili 2.2 Imo m-at Termiziyning hadislari va ularning ahamiyati 2.3 So’fiylik ta ’limot va uning oqimlari XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Islom va uning asosiy ta'limoti mujassamlangan «Qur'onikarim» da insonni ham aqliy, ham axloqiy, ham jismoniy shakllantirishda, bir so'z bilan aytganda, komil insonni tarbiyalashda muhim manba ekanligi namoyon bo'ladi. «Xadis» va «sunna» s o `zlari bir mo'noni anglatib, Rasululloxning xayoti va faoliyatida diniy va axlokiy k o `rsatmalari xa q idagi rivoyatlardan iborat. VIII-IX asrlar xadis ilmi uchun «oltin davr» xisoblanadi. Islom dunyosining eng nufuzli manbalar deb sanalgan oltita ishochli tuplam (as-saxix as-sitta) ni yaratgan muxandislar xam vatondoshlarimizbulib, xadis ilmi rivojlangan IX asrda yashab ijod etganlar. Bular: Abu Abdullox Muxammad ibn Ismoil al-Buxoriy 194 (810)-256 (870); Imom Muslim ibn al-Xajjoj 206 (819)-261 (874); Imom Iso Muxammad ibn Iso at- Termiziy 209 (819)-279 (892); Imom Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817)-275 (880); Imom Axmad al-Nasoniy 215 (820)-303 (915); Imom Abu Abdullax Muxammad ibn Yazid ibn Majo 209 (824)-273 (886) kabi ollamalardir. Avvalambor, biz faxr va iftixor bilan ta’kidlay olamizki, biz, o’zbek ahli dunyo ahliga ilm-u ma’rifat, iymon, e’tiqod sabog’ini ulashgan buyuk ajdodlarning avlodlarimiz. Buning buyuk asosi esa hech shubhasiz, muqaddas dinimiz-Islom diniga borib taqaladi. Dinimiz bizni eng avvalo ezgulikka, tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni, insoniylikni asrab-avaylashga da’vat etadi. Markaziy Osiyo uyg’onish davrining ko’plab yorqin namoyondalari Islom va jahon sivilizatsiyasiga qo’shgan bebaho hissasini alohida qayd etmoqchiman. Ana shunday allomalarimizdan biri Imom AlBuxoriy o’z ahamiyatiga ko’ra islom dinida Qur’oni Karimdan keyingi muqaddas kitob hisoblangan “Sahihi Buxoriy” ning muallifi sifatida butun 2 dunyoda tan olingan. Bunday buyuk zotning boy me’rosini asrab-avaylash va o’rganish, islom to’g’risidagi ta’limotni keng yoyish maqsadida Samarqand shahrida Imom Al-Buxoriy nomidagi xalqaro ilmiy tadqiqot markazi bunyod etilgan. Toshkentda tashkil etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu birgina maqsadga xizmat qiladi. Butun Islom dunyosidagi eng nufuzli manbalar deya tan olingan oltita ishonchli hadislar to’plamining mualliflaridan biri, boshqa muhaddislar ustozi, imomi, hech shubhasiz Imom Al-Buxoriy hisoblanadi. Uning to’liq ismi Abu Abdulloh Muhammad Ibn Ismoil ibn Ibrohim ibn al-Mug’iyra ibn Bardazbeh al-Juafiy al-Buxoriy bo’lib u Buxoro shaxrida tug’ilgan. Uning hijriy hisobda 194-yil shavvol oyining 13-kuni (810- yil 21-iyul) da dunyoga kelganligi qayd etilgan. Boshqa ko’pgina olimlardan farqli ravishda Imom Al-Buxoriyning tug’ilgan yili va paytining aniq ko’rsatilishiga sabab shuki uning otasi Ismoil o’z davrining taniqli va g’oyatda ilmli kishilaridan bo’lgan. U o’g’lining tug’ilgan kunini va yilini o’z qo’llari bilan yozib qoldirgan qog’oz zamondosh olimlarning ixtiyoriga o’tgan. Shu sababli ham bu ma’lumotning to’g’ri va aniqligiga hech shubha yo’q Imom Al-Buxoriyning otasi juda erta vafot etadi va u Onasi tarbiyasi ila voyaga yetadi. U yoshligidan aql-idrokli juda o’tkir zehnli, ma’rifatga havasi kuchli bo’lib, turli xil ilm-fanlarni, ayniqsa hadis ilmini kuchli qiziqish bilan egallaydi. Mavzuning maqsadi: hadis ilmini o’rganishdan maqsad o’quvchi yoshlarni vatanga, oilaga mehr-maxabbatli bo’lish, sarb-toqat tushunchalarini anglash, insonparvar bo’lish, Islom va uning asosiy talimoti mujassamlangan «Quroni karim» da insonni ham aqli y, ham axloqiy, ham jismoniy shakllantirishda, bir soz bilan aytganda, komil insonni tarbiyalashda muhim manba sifatida o’rganish. Mavzuning vazifasi : Mavzuning maqsadini amalgam oshirish uchun quyidagi vazifalarni yechish masalalari qo’yiladi: 3  Hadis ilminingpaydo bo ’lishi.  Hadisshunoslik va ta ’lim-tarbiya.  Hadis ilmining rivojlanishida Imom-al Buxoriyning o'rni. Imom-al Buxoriy hadislari, ularning tahlili.  Imom-at Termiziyning hadislari va ularning ahamiyati  So ’fiylik ta ’limot va uning oqmlarini o ’rganish. Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, 2 bob va 5 banddan hamda xulosa va adabiyotlar ro’yxatidan iborat. I BOB ISLOMSHUNOSLIK VA HADISSHUNOSLIK ILMINING PAYDO BO’LISHI 1.1 Hadis ilmining paydo bo’lishi Islom dini ta'limotida “Qur'oni Karim” dan keyin asosiy manba hadislardir. Hadis ilmi bilan shug'ullanish asosan VIII asming ikkinchi yarmidan boshlanib, unga eng bilimdon, mo''tabar shaxslargina tartib bergan. Ma'lumotlarga qaraganda, VIII-XI asrlarda to'rt yuzdan ortiq muhaddis hadis ilmi bilan shug'ullangan. Biz bu manbalarning ko'pi bilan tanish emasmiz. Keyingi yillarda Muhammad alayhissalomning hayoti va faoliyati hamda uning diniy-axloqiy ko'rsatmalarini o'z ichiga olgan hadislar, Imom Ismoil al-Buxoriyning “Al-Jome' as-sahiq”, “Al-adab al-mufrad” asarlari tarjima qilinib nashr etildi. At- Termiziyning “Ash-Shamoili an-Nabaviya” asari hamda ularga yozilgan so'zboshilar, ba'zi kichik risola va maqolalar chop etildi. Biz ana shu manbalarga tayangan holda fikrlarimizni bayon etamiz. “Hadis” yoki “sunna” so'zlari bir ma'noni anglatib, Rasulullohning hayoti va faoliyati hamda diniy va axloqiy ko'rsatmalari haqidagi rivoyatlardan iborat. 4 Muhammad alayhissalomning ibratli ishlari, e'tiqod, poklik va insonga xos ma'naviy-axloqiy xislatlarni ifodalovchi so'zlari pand-nasihatlari uning nomi bilan bog'liq hadislarda mujassamlangan. Hadislar dastlab yozib borilmagan. Chunki payg'ambarimiz Qur'oni Karim nozil bo'lgan vaqtlarda arab bo'lmagan kishilarning hadislarni Qur'on oyatlaridan deb o'ylashlaridan cho'chib, uni yozib borishlariga ruxsat etmaganlar. Lekin payg'ambarimiz Muhammad sallallohu alayhivasallam huzurida sahobalar bo'lib, ular Rasuli akramdan eshitgan hadislarni yodlab borganlar. Masalan, Hazrati Abu Xurayra shunday mo''tabar kishilardan bo'lib, butun imrini hadislarni yodlashga baxsh etgan. Mazkur hadislar to'g'ri, ishonarli (sahih) bo'lgan. Lekin, hadislarni yod olgan kishilar tobora kamaya borgani hamda asta-sekin ular unutilib ketishining oldi olinib, xalifalar ishonarli hadislarni to'plashga farmon berdilar. Islomshunos olimlar bu ishni boshida turgan dastlabki xalifa Umar ibn Abdulaziz ekanligini ta'kidlaydilar. Hadislarni birinchi marta yozish bilan mashg'ul bo'lgan muhaddislar Rabee bin Sabeh, Said bin Abi Aruba, Molik bin Anas, Abdumalik bin Jurayj Makkiy, Abdurahmon al-Avzoiy Shoshiy, Sufyon Savriy Kufiy va boshqalar deb ko'rsatiladi. VIII-IX asrlar hadis ilmi uchun “oltin davr” xisoblanadi. Bu davrga kelib, islom ulamolari tomonidan hadislarning qay darajada to'g'riligi, qanday manbalarga tayanganligi tadqiq etila boshlanadi. Chunki, ba'zi soxta, ishonchsiz hadislar ham paydo bo'la boshlagan, ularni tekshirib, asl hadislarni tiklash va yozma ravishda qayd qilish zamon talabi bo'lib qolgan edi. Shuning uchun ham birinchidan, hadislarni yoddan biluvchi haqiqiy bilimdon, o'tkir muhofazali kishilarning asta- sekin kamayib ketayotganligi, ikkinchidan, hadisalarning haqiqiy, ishonarli, ya'ni sahihlarini saqlab qolish maqsadida hadislar tekshirilib, asl holiga qaytarilib, yozib 5 yig'ila boshlangan. Ana shu tarzda hadis ilmi rivojlana boshlagan. Islom dunyosida eng nufuzli manbalar deb sanalgan oltita ishonchli to'plam (as- sahih as-sitta)ni yaratgan muhaddislar ham vatandoshlarimiz bo'lib, hadis ilmi rivojlangan IX asrda yashab ijod etganlar. Bular Abud Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 194 (810) - 256 (870), Imom Muslim ibn al-Xajjoj 206 (819) - 261 (874), Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy 209 (824) - 279 (892), Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817) - 275 (880), Imom Ahmad an-Nasoiy 215 (830) - 303 (915), Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazid ibn Mojja 209 (824) - 273 (886) kabi allomalardir. Olimlar “al-kutub as-sitta” (olti kitob) ni quyidagilardan iborat deb ko'rsatadilar. 1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy tomonidan yozilgan “As- Sahih” 2.Imom Muslim an-Nishopuriy (Imom Muslim ibn al-Hajjoj) tomonidan yozilgan “As-Sahih” 3. Imom Ibn Mojja tomonidan yozilgan “Sunnan” 4. Imom Abu Dovud Sulaymon-Sijistoniy tomonidan yozilgan “Sunnat” 5. Imom ibn Iso at-Termiziy tomonidan yozilgan “Aj-jami al-kabir” 6. Ahmad an-Nasoiy tomonidan yozilgan “Sunnan” kabi to'plamlardir. Xadis ta'lif etishda asosan, uch yo'nalish paydo bo'lgan 1.“Musnad” yo'nalishi. Bunda turli mavzudagi hadislar, bir joyda keltirilib, alifbo tartibida joylashtirilgan. Abdulloh ibn Muso, Imom Ahmad ibn Hanbal hadislarni ana shu yo'nalishda to'plaganlar. 2. “Sahih” (ishonchli) yo'nalishi. Bunga Imom Buxoriy asos solganlar. Bularga to'g'ri, ishonarli hadislar kiritilgan. 6 3. “Sunnan” yo'nalishidagi hadislar. Mazkur yo'nalishdagi hadislarga to'g'ri, ishonarli hadislar bilan bir qatorda, “zaif” hadislar ham kiritilgan. Abu Dovud, Iso at-Termiziy, an-Nasosiy, ibn Mojjalar shunday yo'nalishdagi hadislarni to'plagan muhaddislar. Movarounnahrda birinchi bo'lib hadis to'plagan muhaddis Imom Abdulloh ibn Muborak al-Marvaziy sanaladi. Yana vatandoshlaarimizdan Imom Ahmad ibn Hanbal al-Marvaziy, Ishoq ibn Rahovayh al-Marvaziy, Imom al-Haysam ibn qulayb ash-Shoshiy, Hofiz al-Xorazmiy, Imom Abdulhasan Ahmad ibn Muhammad as-Samarqandiy va boshqalardir. Islom dinining Markaziy Osiyo mintaqasida, umuman, jahon miqyosida taraqqiy qilishiga vatandoshlarimiz beqiyos hissa qo'shganlar. Garchi islom dini Arabiston yarimorolida paydo bo‘lgan bolsada, madaniy jihatdan arab badaviy qabilalaridan ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi darajasi bo'yicha ancha ustun bo'lgan Markaziy Osiyo xalqlari islom dinining nazariy jihatdan rivojlanishi va hayot ehtiyojlari asosida takomillashuviga salmoqli ta’sir ko'rsatganlar. Buni tasdiqlash uchun Imom al-Buxoriy, Abu Mansur al- Moturidiy. Burhoniddin al- Marg’inoniy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro va Bahovuddin Naqshband kabi mutafakkirlami eslash kifoyadir. Ulaming nomlari butun islom dunyosida chuqur hurmat bilan tilga olinadi. Mustaqillikka erishilgach, O'zbekiston hukumati o‘z ichki siyosatida mustamlakachilik davrida unutilgan, biroq xalqimiz tarixida chuqur iz qoldirgan buyuk zotlaming nomlarini tiklash va xalq xotirasida abadiylashtirishga qaratilgan benihoya xayrli siyosat olib bormoqda. Yuqorida tilga olingan allomalar islom dinining taraqqiyotiga salmoqli hissa qo‘shganlar. Chunonchi, bizning Vatanimizda butun islom dunyosida eng nufuzli manbalar deb tan olingan oltita ishonchli hadislar to’plamining (as-sahih as-sitta) mualliflari yashab ijod qilganlar. Ular: Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (810- 7 870), Imom Muslim ibn al-Hajjogi (819-874), Abu Iso Muhammad ibn Iso at- Termiziy (824-892), Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy (817-880), Imom Ahmad an- Nasoiy (830-915), Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazib ibn Mojja (824-886) kabi siymolardir. Bu olti alloma ichida hadis ilmida amir al- mo’miniyn degan sharafli nomga sazovor bolgan Imom al-Buxoriy alohida e’tiborga molik buyuk islomshunos olimdir. 2.2 Hadisshunoslik va ta’lim-tarbiya Hadislarda insonning kamolga yetishi uchun talab etiladigan insoniy fazilatlar aks ettirilgan bo'lib, bular mehr-oqibat ko'rsatish, sahiylik, ochiq ko'ngillilik, ota- ona va kattalarga, qarindoshlarga g'amxo'rlik, hurmat, faqir- bechoralarga muruvvat, vatanga muhabbat, mehnat va kasb-hunarni ulug'lash, halollik, poklik, o'zaro do'st, tinch-totuv bo'lish va boshqalardan iboratdir. Bundan tashqari, insonning o'zini yomon illatlardan tiyish, yaxshilik sari intilish kerakligi borasidagi pand-nasihatlar ham o'z ifodasini topganki, bulaming barchasi qur'oni Karim ko'rsatmalaridan kelib chiqadi va komil insonni shakllantirish mezoni sanaladi. Avvalo, Islom aqidasiga binoan har bir musulmon iymonli bo'lishi kerakdir. Qur'oni Karimda ta'kidlanganidek, hadisning ham birinchi kitobi iymon kitobidir. Islomdan murod iymon demakdir. Iymonning mukammal bo'lmog'ining uch sharti ko'rsatiladi: to'g'ri e'tiqodli bo'lmoq; kishilar bilan yaxshi munosabatda bo'lmoq; kishi o'z ustida ishlamog'i va o'zini ibodat va itoatga chiniqtirmog'i. Iymon daraxtga tenglashtiriladi va uning 60 dan ortiq shoxlari bor deb, iymon belgilari sanab o'tiladiki, bulaming har biri inson ma'naviy qiyofasining mukammallashuviga ta'sir etuvchi xislatlardir. Bular quyidagilardan iborat: “qo'li bilan va tili bilan o'zgalarga ozor bermagan kishi musulmondir”; “O'zi yaxshi ko'rgan narsani birodaringizga ravo ko'rmaguningizcha hech biringiz chinakam 8 mo'min bo'la olmaysiz” (3-,4-, 6- boblar); “Uchta xislatni o'zida mujassam qilgan kishining iymoni mukammal bo'lgaydir: -insofli va adolatli bo'lmoq; -barchaga salom bermoq; -kambag'alligida ham sadaqa berib turmoq”. Bundan tashqari, kishilar uchun xos bo'lmagan munofiqlik illatlari ham ko'rsatib o'tiladi: Rasulloh sallalohu alayhi vasallam aytganlar: “quyidagi to'rtta illat kimda bo'lsa, aniq munofiq bo'lg'aydir, kimdaki ulardan bittasi bo'lsa, uni tark etmaguncha munofiqlikdan bir illati bor ekan, deyiladir: -omontga xiyonat qilgaydir; -so'zlasa yolg'on so'zlagaydir; -shartnoma tuzsa, shartida turmagaydir; -urishib qolsa, kek saqlagaydir va nohaqlik qilgaydir” Manbalarda keltirilishicha, u 10 yoshidan boshlab o’z yurtidagi turli roviylardan eshitgan hadislarni yod olgan, ularni o’rgangan, Abdulloh ibn Muborak, Vakiy kabi olimlarning hadislar keltirilgan to’plamlarini yod olgan. Buxorodagi yetuk allomalardan dars olib, hadis ilmida kuchli xotira va o’tkir zehn sohibi bo’lib voyaga yetadi. Imom Al-Buxoriy 16 yoshida Onasi va akasi Ahmad hamrohligida Makka shahriga haj qilgani borib, o’sha yerda qoladi va hadis ilmini o’rganishda davom etadi. U yerdagi ulamolardan Payg’ambarimiz s. a. v ning hadislarini yozib olib, o’sha davrdagi islom olamida mashhur bo’lgan ilmiy markazlarga safar qiladi, qishloq va shaharlarni kezadi, hadis ilmidagi bahs- munozaralarda ishtirok etadi. Natijada, Imom Al- Buxoriy hadis ilmida yuksaklikka, kamolotga erishadi, o’zi yod olgan 600 minga yaqin hadislarni sahih va g’ayri sahihlariga ajratdi. Imom AlBuxoriy muhaddislar orasida “Imom ul- Muhaddisiyn” (Barcha muhaddislarning peshvosi) deya hurmat bilan tilga olingan. 9 Imom Al-Buxoriyning “Al-Jome as-Sahih” (ishonchli to’plam) asari haqida so’z borganda shuni aytish mumkinki, ushbu islom dini ta’limotida Qur’oni Karimdan keyin asosiy manba sifatida foydalanib kelinadi. Imom Al-Buxoriy yashagan davrdan oldin yozilgan hadis kitoblarda sahih va g’ayri sahih hadislar aralash holatda berilgan bo’lib, uni urganuvchi ulardagi biror hadisni to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini, hadis rivoyat qiluvchining ahvolini tekshirmay va aniqlamay turib, bilolmas edi. o’quvchilar o’sha hadisga aniqlik kiritish maqsadida ulamolardan so’rashlikka majbur bo’lishgan. Mana shunday og’ir davrda Imom Al-Buxoriy “AlJome as-sahih” asarini 16 yilda yozib tugatib, unga 7275 dan ortiq sahih hadislarni boblarga ajratgan holda jamlaydi. Bundan tashqari, Imom Al- Buxoriyning “Al-Adab alMufrad”, (“Odob durdonalari”), “Birr ul-Volidayn”, (“Ota-onani hurmat qilish”), “Attarix al-Kabir” (“katta tarix”) , “At-tarix al-Avsat” (“O’rtacha tarix”), “At-tarix asSog’iyra” (“Kichik tarix”), “ Al-Jome al-Kabir”, “(Katta hadislar to’plami”), “Kitab alKunya” (“Hadis roviylarining taxalluslari”) kabi 20 dan ortiq asarlari mavjud. Imom AlBuxoriyning ijodiy me’rosi, o’zining hajmi, zamonasining diniy va ijtimoiy fanlarini to’laligicha qamrab olganligi bilan kishini hayratga solidi. Movarounnahrda birinchi bo’lib Imom Abdulloh Ibn Muborak al-Marvaziy hadis to’plamini yaratgan. Bundan tashqari Ahmad ibn Hanbal Al-Mavraziy, Abu Bakr Ahmad ibn Muhammad al-Barakotiy, Ibrohim ibn Ma’qul an-Nasafiy va boshqalar hadis to’plamlarini yaratishgan. Keyinchalik, siyosiy ixtiloflar natijasida, g’arazli kishilar tomonidan, Payg’ambar nomidan yolg’on hadislar to’qisa, fiqh va kalom ilmi sohasidagi ziddiyatlar, qarama-qarshiliklar, amir va hokimlarga hushomadgo’ylik oqibatida ko’plab ishonarsiz, to’qima hadislar yuzaga kelgan. Davr o’tishi bilan hadislar to’planib, eng muhim va to’g’ri deb hisoblanganlari bir tizimga solina boshlaydi. IX-X asr boshlarida dindorlar orasida eng ishonchli deb 10 topilgan hadisning 6 ta to’plami vujudga kelgan. Bular: “Sahihi Buxoriy”, “Sahihi Muslim”, “Sahihi Termiziy”, “Sunani Abi Dovud”, “Sunani Ibn Moja”, “Sunani Nasoiy ” hisoblanadi. Bu 6 ta hadislar to’plamini tuzgan muhaddislardan ikkitasi Movarounnahrlik, to’rttasi esa Xurosonlik bo’lgan. O’sha davrda hadislar to’plami “Sunna” deb nomlangan. Hadislarni yig’uvchi, sharhlovchi, targ’ib etuvchi shaxslar muhaddis deb atalgan. Islom dinini qabul qilgan xalqlar madaniy va g’oyaviy me’rosining katta qismi islom diniga hadis shaklida o’tgan. Hadis yig’ish o’rta asr musulmon madaniyatining muhim xususiyatlaridan biri bo’lib, u bilim izlashlikning asosiy mazmuni hisoblanadi. Islom dinida eng asosiy manba Qur’oni Karimdir. Hadislar ana shu muqaddas asardan keyingi o’rinda turuvchi mo’tabar manbadir. Hadislar Muhammad s.a.v hayoti va faoliyati, shuningdek, uning turli sharoitlarda diniy, falsafiy, axloqiy-ta’limiy mavzularda aytgan xilma -xil fikirlari, ko’rsatmalari yoki munosabatlarini aks ettiradi. Hadislarning yuzaga kelishi uch omil bilan ko’rsatiladi: 1.Payg’ambarimiz s.a.v tomonidan ko’rilgan yoki kuzatilgan ishning ta’qiqlanmagani. 2 Paygambarimiz s.a.v tomonidan aytilgan gaplar. 3 Payg’ambarimiz s.a.v ning qilib ko’rsatgan ishlari. Ana shu 3 holatning har biri sunnat diyiladi. “Sunnat” arabcha so’z bolib, uning lug’aviy ma’nosi “yo’l, ravish, odat” demakdir. Istilohiy ma’noda esa Muhammad s.a.v ning qoldirgan urf-odatlari tushuniladi. Ularni bajarishlik vojibdir. Ularda islom diniga oid tushinchalar va ularning talqini, xususan, farz, vojib, sunnat, halol, harom, makruh kabi tushunchalarning ma’no qamrovi, izohi o’z aksini topgan. Hadislarning asosiy katta qismi axloq-odob masalalariga, inson ma’naviyati bilan bog’liq muammolarga qaratilgan. Shuning uchun ham hadislar eng qadimgi davrlardan ya’ni Payg’ambarimiz s.a.v zamonidayoq juda katta ahamyatga ega bo’lgan. Hadislar imkoni boricha xatosiz, asl holida boshqalarga yetkazilishi lozim bo’lgan. Imom Al-Buxoriy o’z hayotini mana shu hadis ilmini 11 urganishlikka, uni insonlarga aniq va to’laligicha yetkazishlikka baxshida etganlar. 18 yoshga kirganlarida ular bir qator yirik ilmiy asarlar muallifi edi. Hoshid ibn Ismoil ismli bir hamdars olimning guvohlik berishicha, Imom Al-Buxoriy bir necha sheriklari bilan Basra shaxrining yirik ulamolaridan biriga borib saboq olar ekanlar. Hammalari eshitgan hadis va rivoyatlarni ustozining og’zidan chiqishi bilanoq batartib yozib olishga shoshilar ekanlar. Imom Al-Buxoriy esa qog’oz- qalamsiz dars tinglab yuraverar ekanlar. Bir kuni talabalar: “O’n olti kun olgan darsimizni Buxoriydan bir so’rab ko’raylikchi, esida bormikan?” deyishibdi va imtihon qilishibdi. Buxoriy 16 kun ilgari o’tilgan darsni birorta kamchiliklarsiz, batartib yoddan o’qib bergandan keyin, uning xotira va qobilyatiga lol qolib, o’zlari yozib olgan darslaridagi kamchiliklarini ham tuzatib olishibdi. Hadislarning mavzu qamrovi nihoyatda keng. Ular payg’ambarimizning s.a.v hayoti va faoliyati bilan bog’liq hadislar talqini, o’zaro insoniy munosabatlar, do’stlik, ahillik, saxovat, Ota-onalarga va qarindosh urug’larga munosabat, halollik, poklik, adolat, insof, diyonad, hasad, xiyonat, rostgo’ylik, yolg’onchilik va boshqa insoniy fazilatlar va nuqsonlar ustida bahs yuritiladi. Muhimi ularda yuksak insoniy fazilatlar ulug’lanadi, kishilarda shunday xislatlarning bo’lishi ma’qullanadi va targ’ib qilinadi, aksincha, yomon fe’l -atvor xususiyatlarning kishilik jamiyati uchun kulfat va azoblar keltirishi, qayta -qayta ta’kidlanadi va qoralanadi. Hadislarda Ota-onaning nazaridan qolish gunohlarning eng og’iri sifatida baholanadi. Gunohlarning eng kattasi-Tangriga shirk keltirmoqlik, nohaq qon to’kmoqlik Ota-onaga oq bo’lmoqlik va yolg’on guvohlik bermoqdir. Boshqa bir hadisda esa Ota-ona nazaridan qolgan farzand Tangri nazaridan ham qolishi qayd etiladi va ularning Jannatga kirmasligiga sabab bo’lishi uqtiriladi. Quyidagi hadisda ham shu ma’no o’z aksini topgan: “Ota- ona qarg’aganni tangri qarg’aydi. Tangridan boshqaga atab jonlik so’yuvchilarni Tangri la’natlaydi”. Hadislar 12 Onalarni alohida sharaflaydi. Ularning qadrini baland ko’rsatish, ularni ulug’lash, asrab avaylashga alohida urg’u beriladi. Hadislar hayot hodisalari haqidagi o’gitnomalardir. Demak, hadislar mazmunan har bir mo’minning ishonchini, e’tiqodini mustahkamlaydi va shu bilan birga insonni ma’naviy kamolotga da’vat etadi. Shunday ekan, hadislar komil insonni shakllantirishda muhim manba bo’lib xizmat qiladi va undan yoshlar tarbiyasida foydalanish shu kunning dolzarb vazifalaridan sanaladi. “Islom, ya’ni musulmonchilik oshkora narsadir, iymon esa dildadir. Iymon va amal bir- biriga juda yaqindir”. 13 II. HADISSHUNOS OLIMLARNING FAOLIYATI. SO’FIYLIK 2.1. Hadis ilmining rivojlanishida Imom-al Buxoriyning o’rni “Sahih” yo'nalishining asoschisi, eng yetuk va mashhur muhaddis Abu Abduloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriydir. Imom Buxoriy hadis ilmida “Amir ul-mo"mmm’\“Imom al-muhaddisiyn” (“Barcha muhaddislarning peshvosi”) degan sharafli nomga sazovor bo'lgan.U 810 yil, 13 mayda (ba'zi manbalarda 810 yil, 20 iyulda) (hijriy 194 yil shavvol oyining 13 kuni) Buxoroda tug'ilgan.Go'dakligida otadan yetim qolgan. Ukuv muassasasida savod chiqargan, 10 yoshidanoq arab tili va kitoblaridan ularni yodlay boshlaydi. Al-Buxoriy hadis ilmini katta qiziqish bilan o'rgana boshlaydi. Yoshlik chog'idan boshlab turli roviylardan eshitgan hadislarni yodlab boror edi. Abdulloh ibn ol- Muborak, Vaqi' ibn Jarroh kabi olimlar to'plagan hadislarni yod olgan, hadis rivoyatchilari haqidagi bahslarda qatnashgan. Al-Buxoriy 825 yilda, o'n olti yoshida onasi va akasi bilan Hijozga safar qiladi. Makkayu Mukarrama va Madinayu Munavvarada bo'lib, haj ibodatini ado etadi. Balx, Barsa, Kufa, Bag'dod, Xume, Damashq, Misr, Makka va Madinada bo'lib, safar jarayonida muhaddislardan hadis o'qir edi. Olti yil Hijozda qolib, hadis ilmidan ta'lim oladi. Shu bilan birga, Damashk, Qohira, Basra, Bag'dod shaharlarida mashhur olimlardan fiqh olmidan dars oladi, o'zi ham bahs va munozaralarda qatnashadi, tolibu ilmlarga dars ham beradi. Imom Buxoriy iste'dodli, o'tkir muhofazali, ziyrak olim bo'lgan. “Manbalarga ko'ra, Bag'dodda istiqomat qilgan paytida ko'pincha oyning nurida ijod qilib, qorong'i kechalari sham yorug'ida kitob o'qir ekan. Agar tunda behosdan biror-bir fikr-mulohaza kelib qolsa, shamni yoqib darhol fikrini qog'ozga tushirar, shu taxlitda ba'zi kechalari shamni yigirma martagacha o'chirib-yoqar ekan”. 14 Rivoyatlarga ko'ra “U qaysi bir kitobni qo'lga olib, bir marotaba mutolaa qilsa, hammasi yod qolaverardi”. Imom Buxoriyning o'z so'ziga ko'ra, yuz ming sahih (ishonchli) va ikki yuz ming g'ayri sahih (ishnchsiz) hadisni yod bilar ekan. O'z shogirdlaridan Amir ibn Fallos “Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriyga ma'lum bo'lmagan hadis, albatta ishonchli hadis emasdur”, - deydi. Ustozi Imom Ahmad ibn Hanbal al-Marvaziyning aytishicha, “Butun Xurosondan Muhammad ibn Ismoil kabi olim chiqqan emas”. Imom Buxoriyning o'tkir zehni haqida shunday rivoyat keltiriladi: “Imom Buxoriy bilan Basrada hadis darsiga qatnashgan sheriklaridan biri Hoshid ibn Ismoil aytadi: “Imom Buxoriy bizlar bilan ustozning darsini eshitardi. Ustoz rivoyat qilgan hadislarini biz yozib olar edik, ammo Buxoriy faqat quloq solibgina o'tirardi. Shu tarzda qancha kunlar o'tib, orada ustoz qariyb 15 ming hadis rivoyat qildi. Shunda biz Buxoriyga: “Sen nega hadislarni yozmaysan?” - deb ta'na qilgan vaqtimizda: “Sizlar yozib borayotgan hadislarni men ustoz og'zidan yodlab olayotirman”, - dedi-da, ustoz rivoyat qilgan hamma hadislarni bir chekkadan yoddan o'qib berdi. Shundan keyin biz yozib olgan hadisalarimizdagi xatolarni uning yodlaganidan tuzatib oladigan bo'ldik”. Imom Buxoriy juda ko'p zabardast olimlardan ta'lim oladi. Manbalarda uning ustozlarini to'qsonga yaqin deb ko'rsatishadi. Muhammad ibn Yusuf al-g'artobiy, Ubaydulla ibn Musa al-Abasiy, Abu Bakr Abdulla ibn az-Zubayr al-Hamiydiy, ibn Rahavayx nomi bilan mashhur imom Ishoq ibn Ibrohim, Imom Ahmad ibn Hanbal, Ali ibn al-Madiyniylar uning ustozlaridir. Imom al-Buxoriyning o'zi ham yirik va mashhur olimlar Ishoq ibn Muhammad al-Ramoziy, Abdulloh ibn qutayba, Ibrohim al-Harbiy, Muhammad ibn Abu Iso at-Termiziy, Muhammad ibn Nasr al-Marvaziy, Muslim ibn Al- Hajjojlarga o'z vaqtida ustozlik qilgan. 15 Imom Buxoriy o'ta kamtar, insonparvar, xulq-odobda tengsiz, saxovatli inson ham bo'lgan. U hadis ilmining yetuk olimi bo'lsa ham, vaqti kelganda zamondoshlari, shogirdlaridan ham o'rgangan. Imom Buxoriy bir ming saksonta muhaddisdan hadis eshitgan. Undan to'qson ming kishi ishonarli hadisni to'plagan, 100 ming “sahih” va 200 ming “g'ayri sahih” hadislarni yod olgan.(N. Raximjonov “Yoshlar iqtisodiy tafakkurini shakllantirishda oilaning roli. ”BMI 2005.) Imom al-Buxoriy uzoq safardan ona yurti Buxoroga qaytgach, talabalar va ulamolarga hadis ilmidan saboq beradi va uning targ'ibotchisiga aylanadi. Rivoyatlarga ko'ra, xalifaning Buxorodagi noibi Xolid ibn Ahmad ibn Xolid az- Zuhaliy uni saroyiga kelib hadis ilmidan saboq berishga taklif etadi. Ammo Imom Buxoriy bu taklifni qabul emaydi va: “Men ilmni xorlab sultonu amirlar eshigiga olib bormayman. Agar amirga ilm kerak bo'lsa, tarbiyalanuvchilarni (ikkinchi rivoyatda saroyidagilarni) uyimga yoki masjidimga yuborsin”, - deb javod beradi. Al-Buxoriy bilan amir Xolid ibn Ahmad az-Zuhalliy munosabatlariga rahna tushadi.Bunga ba'zi hasadgo'y shaxslarning ig'volari ham sabab bo'ladi. Amir buyuk allomani shahardan chiqib ketishga farmon beradi. Uni Samarqand ulamolari o'z yurtlariga taklif etadilar.Imom Buxoriy yo'lga chiqadi. Ammo Samarqandga yaqin Haftang qishlog'ida (hozirgi Poyariq tumani) betob bo'lib qoladi va shu yerda hijriy 256 yili ramazon oyining oxirgi kuni (milodiy 870 yil 1 sentyabrb) 62 yoshida vafot etadi va shu yerga dafn etiladi Imom-al Buxoriy hadislari, ularning tahlili Olimlarning ta'kidlashlaricha, Imom al-Buxoriy juda boy ijodiy meros qolirgan. Uning “Al-Jome' as-sahih” (“Ishonchli to'plam”), “Al- adab al- mufrad”, “At-Tarix al-kibor” (“Katta tarix”), “At-Tarix as-sag'iyr”, (“Kichik tarix”), “Al-qiroatu xalfa-l-Imom” (“Imom ortida turib o'qish”), “Vaful- yadini fi-s-Saloti” (“Namozda ikki qo'lni ko'tarish”) kabi ishlari mavjud bo'lib, qo'lyozmalari bizgacha yetib kelgan. Amma “At-Tarix al-avsat” (“O'rta tarix”), 16 “At-Tafsir al-kabir” (Katta tafsir”), (“Al-Jome' al-kabir” (“Katta to'plam”), “Kitob- ul-hiba” (“Hadya kitobi”) nomli asarlari ham bo'lganligi ma'lum, lekin bular bizgacha yetib kelmagan. Shubhasiz, bu asarlaridan eng yetuk, shoh asari “Al- Jome'-as- sahih”dir. Bu asar “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan ham dunyoda mashhur. 4-jildan iborat mazkur kitobda payg'ambarimiz sallollohu alayhi vasallam hadislaridan tashqari, islom huquqshunosligi, islom marosimlari, axloq-odob, ta'lim-tarbiya, tarix va etnografiyaga oid ma'lumotlar ham berilgan. Unga 600 ming hadisdan 7275 ta eng “sahih” hadislar kiritilgan bo'lib, takrorlanmaydigan 4000 xadisdan iboratdir. Bu kitob islom ta'limotida Qur'oni karimdan keyingi manba hisoblanadi. Ma'lumki, Islom dini insonni ma'naviy kamolot sari yetaklovchi ta'limot. Shu sababli Ko'r'oni Karimda ham, hadislarda ham yaxshi xulq va odob keng targ'ib etilgan. 2.2 Imom-at Termiziyning hadislari va ularning ahamiyati Mashhur muhaddislardan yana biri vatandoshimiz Abu Iso at- Termiziy bo'lib, u 824 yilda Termiz yaqinidagi Bug' (hozirgi Surxonlaryo viloyatining Sherobod tumanida) qishlog'ida to'g'ilgan. Uning oilasi va ota-onasi haqida ma'lumotlar yo'q. Ba'zi tadqiqotchilar uning asli marvlik bo'lgan deb qayd etadilar. U bolaligidan ilmga qiziqqan bo'lib, ayniqsa hadis ilmini chuqur egallagan. At-Termiziy 950 yildan qator mamlakatlarga safar qiladi. Hijozda bo'lib, Makka va Madinani ziyorat qiladi, Iroq, Xurosonda hadis ilmi, fiqh, ilmi al-qiroat, bayon, tarix va boshqa ilmlarni o'rganadi. Mana shu safarda at-Termiziy hadislarni to'play boshlaydi. Hadis ilmini o'rganishda mashhur muhaddis at-Termiziy ustozi al- Buxoriyni alohida hurmat qiladi. Hatto manbalarda at-Termiziy ustozining vafoti tufayli ko'p yig'laganidan ko'zi ko'r bo'lib qolgan, degan fikrlar ham mavjud. At- Termiziyning o'tkir zehni, xotirasi, yodlash qobiliyatining kuchliligi tufayli al- 17 Buxoriy ham uni faqat shogird sifatida emas, o'ziga hamkor do'st sifatida ham hurmat qilgan. At-Termiziy uzoq safarida hadislarni to'plab, kitoblar ta'lif qilishga boshladi. U 863 yilda o'z vataniga qaytdi va o'zi ham shogirdlarga ta'lim berib, xam kitoblar yozdi. At-Termiziyning o'ndan ortiq asarlar yaratganligi ma'lum. Bular “Al-Jom'e as-sahih” (“Ishonchli to'plam”), “Ash-Shamoil an-Nabaviya” (“Payg'ambarning alohida fazilatlari”), “Al-ilal fi-l-hadiys” (“Hadislardagi illatlar va og'ishlar haqida”) asarlari mashhurdir. At-Termiziyning yozib qoldirgan asarlaridagi hadislar ham al-Buxoriy hadislari kabi insonni halollik, adolat, e'tiqod, diyonat, poklik, mehnatsevarlik, muruvvatlilik, mehr-shafkat, kattalarga, ota-ona va qarindoshlarga hurmat ruhida tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Imom Buxoriyning o'tkir zehn egasi ekanligini qo'yidagi misoldan ham bilish mumkin. «Xadis» va «sunna» suzlari bir mononi anglatib, Rasululloxning xayoti va faoliyatida diniy va axlokiy kursatmalari xakidagi rivoyatlardan iborat. Xadislar dastlab yozib borildmagan. Chunki paygambarimiz Quroni Karim nozil bulgan vaktlardi arab bulmagan kishilarning, xadislarni Quron oyatlaridan deb uylashlaridan chuchib, uni yozib berishlariga ruxsat etmaganlar. Lekin Paygambarimiz Muhammad Salalloxu Alayxi vassallam huzurida sahobalar bolib, ular Rasuli akramdan eshitgan xadislarni yodlab borganlar. Masalan, Xazrati Abu Xurayra shunday mu tabar kishilardan bulib, butun umrini xadislarni yodlashga baxsh etgan. Mazkur xadislartugri, ishonarli (saxix) bulgan. Lekin, xadislarni yod olgan kishilar tobora kamaya borgani xamda asta-sekin ular unutilib ketishining oldi olinib, xalifalar ishonarli xadislarni tuplashga farmon 18 berdilar. Islomshunos olimlar bu ishni boshida turgan dastlabki xalifa Umar Ibn Abdulaziz ekanligini takidlaydilar. VIII-IX asrlar xadis ilmi uchun «oltin davr» xisoblanadi. Islom dunyosining eng nufuzli manbalar deb sanalgan oltita ishochli tuplam (as-saxix as-sitta)ni yaratgan muxandislar xam vatondoshlarimizbulib, xadis ilmi rivojlangan IX asrda yashab ijod etganlar. Bular: Abu Abdullox Muxammad ibn Ismoil al-Buxoriy 194 (810)-256 (870); Imom Muslim ibn al-Xajjoj 206 (819)-261 (874); Imom Iso Muxammad ibn Iso at-Termiziy 209 (819)-279 (892); Imom Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817)-275 (880); Imom Axmad al-Nasoniy 215 (820)-303 (915); Imom Abu Abdullax Muxammad ibn Yazid ibn Majo 209 (824)-273 (886)kabi ollamalardir. «Saxix» yunalishining asoschisi, eng etuk va mashxur muxaddis Abu Abdullox Muxammad ibn Ismol al-Buxoridir (825-870). Imom Buxoriy xadis ilmida «Amir ul-muminin», «Imom al-muxadisiyn» («Barcha muxadislarning peshvosi») degan sharafli nomli sazovor bulgan. Imom al-buxoriy juda boy va ijodiy meros kaldirgan. Shubxasiz, bu masalalardan eng еШ ^ shox asarlari «Al-Jome' as-saxix»-dir. Bu asar «Saxix al- Buxoriy» nomi bilan xam dunyoda mashxur. Imom Buxoriy 4jildan «Al-jome' as-saxix» asarining bir jildida odob xakidagi xadislarni jam etgan. Keyinchalik alloma butun Islom olami odob,-axlok va tarbiyasi masalalariga bagishlangan «Al-adab al- mufrad» («Adab durdonalari») maxsus xadislar tuplamini yaratadi. Bu asar 644 bobdan bayon etilgan 1322 xadisdan iborat. Mashxur muxanddislardan biri vatandoshimiz Abu Iso at^rmiziy (824-992) bulib, ularning utkir zexni, xotirasi, yodlash kobiliyatining kuchliligi tufayli Imom Ismoil 19 al-Buxoriy xam ularni fakat shogird sifatida emas, xamkor dust sifatida xamxurmat kilganlar. At-Termiziy xam undan ortik asarlar yaratib, ayniksa, «Al-jome' as-saxix» («Ishonchi tuplam»), «Ash-Shamoil an-Nabaviya» (Payg' ambar-larning aloxida fazilatlari»), Al-Ilalfi-al-xadis» («Hadislardagi illatlar va ogishlar xakida») asarlar mashxurdir. Xadislarda insanning kamolga е ^ Ы uchun talab etiladigan insoniy fazilatlar aks etiladigan bulib, bular m е xr-okibat kursatish, saxiylikb ochik kunglilik, ota-ona va kattalarga, karindoshlargi muruvvat, gamxurlik, xurmat, vatanga muxabbat, m е xnat va kasb-xunarni uluglash, xalollik, poklik, uzaro do’st,tinch-totuv bulish va boshkalardan iboratdir. Bundan tashkari, insonning uzini illatlardan tiyish, yaxshilik sari intilish k е rakligi borasidagi pand-nasixatlar xam uz ifodasini topganki, bularning barchasi Qur oni Karim kursatmalaridan k е lib chikadi va komil insonni shakllantirish m е zoni sanaladi. Avvalo islom akidasiga binoan xar bir musulmon iymonli bulishi k е rakdir.Kur'oi Karimda ta'kidlaganida е k, xadisning xam bitinchi kitobi Iymon kitobidir.Islomdan murod iymon d е makdir. Iymonning mukammal bulmogining uch sharti kursatiladi: -togri etikodli bulmoq; -kishilar bilan yaxshi munosabotdabulmok; -kishilar uz ustida ishlamogi va uzining ibodat va itoatga chaqirmogi. Iymon daraxtga t е nglashtiriladi va uning 60 dan ortik shoxlari bor d е b, iymon b е lgilari snab utiladiki, bularning xar biri inson manaviy kiyofasining mukammalashuviga ta sir etuvchi xislatlardir. Bular kuyidagilardan iborat: “Kuli bilan va tili bilan uzgalarga ozor b е rmagan kishi musulmondir”, “Uchta xislatni uzida mujassam kilgan kishining iymoni mukammal bulgaydir. 20 Xadislarda insonning manaviy kamoloti m е zxoni, uning tafakkur doirasi, dunyokarashining k е ngligi, ilmiy bilimlarini kay darajada egallagani, uz bilimi bilan atrofdagilarga, jamiyatga foyda k е ltiruvchi shaxs bulib etishida muxim omil - bilim, deb kursatiladi.“Tolibi ilm kilish farzdir”.Tolibi ilmga xar bir narsa istigfor aytadi, xatto dengizdagi baliklar xam”.Bilimsizlik kishilarni nodonlikka olib keladi, ilmsiz jamiyatda esa jaxolat, razolat xukmronlik kiladi, deyiladi. Xadislarda kishilarning bir biri bilan dust, tinch-totuv yashash, muruvvatli, mexr shafkatli bulishi kerakligi xakidagi goya xam ilgari suriladi. Bular opa-singil, aka-uka va yakin kishilarga, kushnilariga yaxshilik keltiradi, bu yaxshilik ular urtasidagi totuvlikni keltirib chikaradiki, pirovardida tinch - totuv farovonlikka asoslangan jamiyat tarakkiy etadi. Xadislarda insoniy xislatlardan ezgulik, iffat, sabr-kanoat, shukronalik kabi axlokiy sifatlar uluglansa, ifrosgarchilik, ta'magirlik, ochkuzlik, nafsi xavoga, shaxvoniy xissiyotlarga berilish, baxillik, joxillikkabi ilatlar koralanadi. Bunda yaxshi siyrat deganda yaxshi muomala, chiroyli xayat-bu tashki kurinishni yaxshilab yurish, iktisod- xar bir xatti xarakatlarda meyorni kuzlash nazarda tutiladi. Shu bilan birga, xadislarda kishilarni baxillik va mol-mulkka xirs kuyishdan saklanish kerakligi, kelajakka umid xis tuygulari xam ifodalanadi. «Birortangiz ekish uchun kulingizda biror kuchatni ushlab turgan vaktingizda kiyomat bulib kolsa-yu, koyim bulishdan ilgarirok uni ekishga kuzingiz etsa, albatta ekib kuying», deyilgani xam xayotga, yashashga, kelajakka umid bilan karashga undaydi (33, 139-140 b). Xadislarda inson kamolotida eng muxim xislatlardan sanalgan insonning saxovatli bulishga katta e tibor berilgan. Saxovatli inson jamiyat tarakkiyotiga xam katta xissa kushadi, uning ravnaki uchun jon kuydiradi. 21 Xadislarda odamlar ana shu xislatlarga kura turt guruxga ajratilgan. Allox T aolo bir bandaga mol bergan va ilm bergan. U bandaga berilgan mol va ilmning tasarrufidaa takvo kiladi va silai raxm kiladi. Ilmi va molidan Allox uchun xak ajratadi. Bu eng afzal urin. Bir banda bor. Allox unga ilm bergan, lekin mol bermagan. Lekin uning niyati tugri.Agar Allox menga mol bersaydi, falonchiga uxshab sarf kilardim. Bu ish niyatiga karab teng ajr oladi. Bir banda bor. Allox unga mol bergan, ilm bermagan. Mol tasarrufida Alloxdan kurkmaydi.Molidan karindoshlariga bermaydi.Bu esa eng yomon urindir. Bir banda bor. Allox mol xam, ilm xam bermagan. U aytadiki, agar Allox menga mol xam, ilm xam bergandaydi, falonchiga uxshab ish kilardim. U shu niyati bilan usha kishiga barobar xisoblanadi. (savob gunoxda) (33,79-bet) Birinchi va ikkinchi guruxdagi ayni saxovatli insonlar katoriga kiritiladi. Xulk-odob xakidagi xadislarda ezgu insoniy xislatlar uluglanib, gunox sifatidagi ilatlar koralanadi. Bundan tashkari, musulmonlarga xos udumlar, urf-odatlarga oid xulk-odob koidalari xam bayon etiladi. Turli marosimlarni utkazish tartibi, safar koidalari xam bayon etiladi. Turli marosimlarni utkazish tartibi, safar koidalari, salomatlikni saklash, salomlashish, muomala madaniyati, bemor kishi xolini surash odobi, kiyinish koidalari, emok- ichmok, suzlashish odobi va xokazolar xakida turli tavsiflar beriladiki, bular bevosita keyingi oddob-axlok xakidagi risolalarga xam asos bula oladi. Xadislarda jamiyatning, inson nasli rivojlanishiga tasir etiuvchi muammolarga xam katta etibor berilgan. Bu muammolarning eng muximi ekologik muammo bulib, necha asrlardan buyon uz dolzarbligini yukotmagan: ekinlarni 22 ximoya etish, arik-zovurlar utkazib, suv chikarish kabi ezgu ishlar xam rivoyat kilinadi. Masalan, tirik jonvorlarni uldirmaslik (shariatda uldirishga buyurilgan ilon, chayondan bulak), jonvorlarga yaxshilik beradigan narsalardan tozalash (227, 446- xadislar), kishilarga soya beruvchi daraxtlarni kesmaslik, xovli saxnlarini toza tutish xakidagi xadislar shunday ibratli xadislardir (33,132 - b). Shunga kura, etim molini eyish, mol-dunyoga xirs kuyish, yolgonchilik, giybatchilik, tuxmat, zino, ichkilikbozlik, giyoxvandlik, foydasiz gapni kup gapirish va boshka illatlar gunox xisoblanadi. Ota- ona, keksalar, zaiflar va muxtojlarga gamxurlik, ularni yuklab turish, marxumlarni yaxshi suzlar bilan xotirlash, birov ularning ustidan kulmasligini ta'minlash, omonatga xiyonat kilmaslik kabilar savob sanaladi. Malumki, inson kamoloti bevosita uning soglomligiga xam boglikdir. Chunki soglom insongina xam oilada, xam jamiyatning ravnak topishi uchun faoliyat kursatadigan kishilar bulib etishadi. Xadislarda, umuman, islomda tozalik va poklikka, ruxiy va jismoniy poklikka katta etibor beriladi. «Xak taolo uzi pok, poklikni yaxshi kuradi. Uzi toza, tozalikni yaxshi kuradi.Eshiklarni oldini pokiza tutinglar» (190-xadis, 133, 66-b). Shuning uchun xam nomozdan keyin yuz-kulini yuvish, maxs tortish, oyokni yuvish, mustaxab, ung kul bilan taxorat kilmaslik, burunga suv tortmok, ogizni toza tutish, gusl, tayammum koidalari insonni jismonan pok bulishga yunaltirilganka, bular avloddan- avlodlarga utib, xulk-odob koidalariga aylanib kolgan. Inson xar tomonlama etuk bulishi uchun u erkin bulishi kerakligi «Quroni Karim» da xam, «Xadisi Sharif» da xam etirof etilgan: Allox Taologa amali solixlarning yaxshi kurgani agarki oz bulsa xam davomlisidir. Allox Taologa farzlardan sung amali solixlarning eng sevimlisi musulmon kishining diliga xursandchilik solishdir. «(33-xadis)». Allox uzi kechiruvchi zot, kechirguvchini yaxshi kuradi (191-xadis) kabi xadislar buning dalilidir. 23 Chunki inson kanchalik kadrlansa, barcha ezguliklar, yaxshiliklar insonga atalsa, uning manfaati uchun xizmat kilsa, inson xam shunga kura kamol topaveradi, yuksaklikka kutarilaveradi, uz navbatida bunday insonlar yashaydigan jamiyat xam rivojlanaveradi. 2.3. So’fiylik ta’limoti va uning oqimlar So'fiylik talimoti VIII asr oxiri - IX asr boshlarida paydo bolib, butun musulmon mamlakatlari, shu jumladan, Movarounnahrda ham keng tarqalgan. So'fiylik butun Sharq manaviy hayotida inson kamoloti xususidagi g'oyalarning shakllanishida muhim o'rin tutdi. So'fiylik musulmon Sharqi xalqlarining ko'pasrlik manaviy hayoti-ning g'oyaviy asosini belgilab bergan ta'limot bolib maydonga chiqdi. U ilohiy poklik va insoniy go'zallikni idrok etish yo'li, haq va haqiqatni himoya qilish vositasi bo lib xizmat qildi. So'fiylik ko'p qirrali oqim bolib, «sof», «yagona» so'fiylik hech qachon bo'lmagan. U turli ko'rinishlar, oqimlar tarzida namoyon bo'lgan. Ammo har biri ham inson takomili muammosiga turlicha yondoshib, uni o'ziga xos yol, qarash asosida talqin etgan. So'fiylik ta limoti g'oyalariga e'tiqod va amal qiluvchi kishilar so'fiylar deb nomlanadi. So'fiylik ta'limotida komil inson, bu - dono, oqil, pok niyatli odamdir. So'fiylar ilohiy poklik, nafosat, e'tiqod va tafakkur insoniyatni balo-qazolardan asraydi deb bilganlar. Ular mazkur g'oyalarga muvofiq hamda ularga amal qilgan holda haqiqat uchun intilganlar. Aslida esa, komil insonning shakllanishi, bu - ularning ideah, orzui bo'lgan. Shunday bolsa-da, ular komil, etuk va ma'rifatli inson idealini yaratish asosida jaholat, nodonlik, hirs va ta'maga qarshi kurashganlar. Komillikning mezoni ikki narsa: birinchisi, axloq, ya'ni, mo'min- musulmon, solih inson bo'lish; ikkinchisi - o'z-o'zini tanishdan iboratdir. 24 VIII asr oxiri - IX asr boshlarida so'fiylik ta'limoti paydo bo'ldi. So'fiylik ta'limoti va uning mohiyati xususida ko'p tadqiqot olib borilgan bo'lib, mazkur manbalar so'z yuritilayotgan ta'limotni o'rganishda boy manba bo'lib hisoblanadi. Ayniqsa, Alisher Navoiyning«Nasoyim ul-muhabbat» asari sofiylar silsilasi haqida qimmatli merosdir. Bu oqim VII - VIII asrda arab mamlakatlarida paydo bo'lib, so'ngra boshqa musulmon mamlakatlari, xususan, Movarounnahrda ham keng yoyildi. Lekin olimlar bu oqimning ba'zi ko'rinishlari islomgacha ham mavjud bo'lganligini ta'kidlaydilar. So'fiylik nazariyasiga ko ra, dunyo, mavjud borliq xudoning mujas- samlanishi. Xudo barcha ko'rinadigan narsalarda, narsalar esa xudoda mavjud. Borliq dunyoviy ruh shaklida butun olamga tarqalgan va xudo singari yagonadir. Inson esa ana shu ruhning bir qismi, shu bois ertami-kechmi u bilan qo'shiladi. Amaliy qism axloqiy me'yor va xulq-atvor qoidalarining muayyan sistemasidan iborat bo'lib, bu me'yor va qoidalar xudbinlik va shaxsiy manfaatlardan o'zini tiyishni talab etadi. So'fiylik musulmon Sharqi xalqlariningko'pasrlik ma'naviy hayotining g'oyaviy asosini belgilab bergan ta'limot sifatida maydonga chiqdi. U ilohiy poklik va insoniy go'zallikni idrok etish yo'li, haq va haqiqatni himoya etish vositasi bo'lib xizmat qildi. So'fiylik asosan uch oqimga mansub: Birinchi oqim Mansur Xalloj, Fariduddin Attor, Jaloliddin Rumiy mansub bo'lgan oqim. Ularning ta'lim berishcha, xudo bar jihatdan komildir, eng oliy go'zallik, shodlik, baxt uning vaslidadir, foniy bo'lishidadir. Inson o'zini haqiqatga - xudoga nisbatan hech deb bilishi kerak. Inson yashayotgan hayot haqiqiy baxt- saodat bera olmasligi, asl, haqiqiy osudalik, baxt-saodat faqat xudoda, uning vaslida ekanligi, u bilan vahdat tashkil etish, ya'ni uning vasliga etish kerakligi 25 xususidagi qarash-ni ilgari suradilar. Lekin ular taqvoni riyodan ajratib, oliy haqiqatga intilishni jannat va do'zax haqidagi intilishlardan farq etib borishlari bilan ajralib turadilar. Insonning ichki kechinmalari holatiga ahamiyat berib, chin ixlos va sidqni birinchi o'ringa qoyadilar. So'fiylar qalbni bar qanday xudbinlik, riyo, ta'magirlik, hasham va mol-dunyoga o'chlikdan tozalab borish bilan oliy haqiqat ko'zgusiga aylantirishni, ya'ni poklikni asosiy maqsad qilib qoyadilar. So'fiylar inson ma'naviy-ruhiy komillikka erishish yo'lida quyidagi tort bosqichni o'tishi kerak deb hisoblaydilar. Birinchi bosqich-Shariat. Diniy marosim va shariat aqidalari (taqvolar)ni aynan, izchil bajarish. Chunki shariat - qonun bolib, bu qonun vujud va qalbni tarbiyalaydi. Ikkinchi bosqich -Tariqat. Nafsni tiyish, xushnudlik, xilvat, ma- naviy muhabbatni takomillashtirib, xudo to'g'risida o'ylash, ya'ni o'zdan kechish, ko'ngilni poklab, ruhni nurlantiruvchi faoliyat shakli. Uchinchi bosqich - Ma'rifat. Hamma narsa, butun borliqning asosi xudo ekanini, o'zlikning mohiyati xudoning mohiyati bilan uyg'un ekan-ligini bilish va anglash. Mazkur holatda odam uchun kibru havo, man-manlik hamda shon-shuhrat be'mani bolib ko'rinadi. Shunda u orif, ya'ni bihmli va xudoni tanigan inson bo'ladi. To'rtinchi bosqich - Haqiqat. Mazkur bosqichda so'fiy xudoning dargohiga etishadi, vasliga vosil bo'ladi, u bilan birlashadi, vahdat (ta- vahhud) tashkil etadi va shu asosda inson foniy, ya'ni «anal-haq» bo'la oladi. Bu oqim tarafdorlaridan birinchi so'fiy eronlik Abu Yazdit Tayfur al- Bistomiydir (875 -yili vafot etgan).So'fiy Husayn ibn Mansur Halloj esa o'zining xudo bilan «qo'shilganini» isbotlash uchun «Anal- Haq» («Men haqman», «Men xudoman») deb da'vo qiladi hamda o'z ta'limotini ilgari suradi. U Qur'onning 26 muqaddasligi va Muhammad alayhis-salomning payg'ambar ekanligini inkor etishga uringanlikd'a ayblanib, xurofotchilar tomonidan qatl etiladi. Zero, ushbu ta'limot saroy ahli va jaholat bilan yaqinlashgan ba'zi kalom va falsafa ilmi ulamolariga yoqmadi, oqibatda qalbni oliy haqiqatga erishish yo'lida poklash maqsadini ilgari surgan ezgu ta'limot bid'at deya baholandi. So'fiylikning ikkinchi oqimiga mansub bo'lgan so'fiylar birinchi oqim namoyandalari tomonidan ilgari surilgan qarashlarni qabul qilganlar, biroq mazkur qarashlarni islom ta'limotida targ'ib etilgan tartib-qoidalarga moslashtirganlar. Bu oqimning eng mashhur nazariyotchisi Imom Abu Homid Muhammad ibn Muhammad al- G'azzoliy (1058-1111 -yillar) hamda Ahmad Yassaviy sanaladilar. Imom Gazzohy sofiyhk tahmotining asoschilaridan bin bolib, «Hujjat - ul-islom» laqabini olgan. Alloma togrisida so'z yuritilganda, hatto «Quron yoqolib qolsa, uni G'azzohyning asarlari boyicha tiklash mumkin» degan fikrlarni bildirganlar. Imom G'azzoliy tomonidan yaratilgan «Tahofut al-falosifa» («Faylasuflarni rad etish»), «Kimyoi saodat» («Saodat kimyosi»), «Ixya ulum ad-din» («Diniy ilmlarni tiriltirish») kabi islom ilohiyoti sistemasining shakllanishiga zamin hozirlagan asarlar alloma faoliyati-ga nisbatan shunday yuksak baho berilishiga sabab bo'lgan. Imom G'azzoliy inson kamolga etishi, ya'ni xudo vasliga etishi uchun malum shartlarni bajarib, muayyan yo'lni bosib o'tishi kerak, deydi. Har bir so'fiy islom talablari- qonun-qoidalari, aqidalari hamda Qur'onni haqiqat deb bihb, unga tobe bolishi va ularga so'zsiz amal qilishi yuqorida qayd etilgan yo'lning bosib o'tish shartlaridir, deya o`qtiradi. Alloma so'fiylik nazariyasining mohiyati xususida so'z yuritib, ular haqiqatni mantiqiy mulohazalar asosida emas, balki ichki kechinmalar vositasida bevosita hissiy tarzda anglaydi, deb ko'rsatadi. So'fiylarning ichki holatini nazariy bilimlarni 27 egallash, suhbatlar tashkil etish, manbalarni o'qish orqali emas, balki ularning turmush tarzini qabul qilish orqaligina anglash mumkin. Mazkur yo'l ko'ngilni his bilan yaratilgan ma'lumotlardan ozod etadi va ana shunda ma'rifat manbai paydo bo'ladi, dunyo ravshan bo'ladi. O'rganish yo'li bilan emas, balki o'zdan chekinish, manaviy vujudning qaytadan yaralishi tufayligina oxirgi chegaraga erishish mumkinligi alloma qarashlarining asoslari si- fatida namoyon bo'ladi. So'fiylikning uchinchi oqimi Naqshbandiya ta'limotining yaratilishi bilan bog'liqdir. Mazkur oqim XIII asrning oxirlarida shakllana bordi. XIV-XV asrlarda esa Markaziy Osiyoda ustuvor mavqega ega bo'lgan ta'limotga aylandi. Naqshbandiya tariqati rivojlangunga qadar, Markaziy Osiyoda Ahmad Yassaviy tomonidan asos solingan yassaviya tariqati hukmron ta'limot edi. 28 XULOSA Xulosa qilib aytganda, hadis ilmini o’rganish nafaqat yoshlar uchun balki butun musulnom xalqlari uchun “Qur’oni Karim” dan keyingi ikkinchi o’rinda turadi va muqaddas hisoblanadi. Hadislarda musulmonlarga xos udumlar, urf-odatlarga oid xulk- odob koidalari xam bayon etiladi. Turli marosimlarni utkazish tartibi, safar koidalari xam bayon etiladi. Turli marosimlarni utkazish tartibi, safar koidalari, salomatlikni saklash, salomlashish, muomala madaniyati, b е mor kishi xolini surash odobi, kiyinish koidalari, е mok-ichmok, suzlashish odobi va xokazolar xakida turli tavsiflar b е riladiki, bular b е vosita k е yingi oddob-axlok xakidagi risolalarga xam asos bula oladi. Xadislarda yomon ishlar, ilatlar, yomon-xatti-xarakatlar, «gunox» sifatida koralansa, inson farovonligi, jamiyat ravnaki uchun kilinadigan yaxshi, ezgu xatti- xarakatlar, faoliyati «savob» tarzida olkishlanadi. Yosh- avlodni tarbiyalashda hadislardan foydalanish ijobiy natajalarni beradi. Yangi jamiyat va davlat qurishga qodir bo‘lgan avlod tafakkurining shakllanishida, millatning o‘zligini anglashida boy ilmiy, ma’naviy va madaniy merosimiz, milliy qadriyatlarimiz g‘oyat muhim ahamiyatga ega. Davlatimizning 29 qanchalik tez ulg‘ayishi, kuch-quvvatga to‘lishi, dunyo hamjamiyatida o‘ziga munosib o‘rin egallashi, avvalambor, xalqimiz ma’naviy saviyasi, g‘ururi va faxri nechog‘liq yuksak bo‘lishiga bog‘liq. Asrlar davomida aql zakovat bilan bunyod etilgan boy ma’naviyati tufayli xalqimiz mag‘rur yashadi, mehnat qildi, doimo hurriyat va erk sari intildi. Ana shu milliy ong, milliy g‘urur bugungi hayotimizning oltin poydevoridir. Bu poydevorga buyuk allomalarimiz Beruniy va Forobiy, Moturidiy, Farg‘oniy, Abu Ali ibn Sino, Xorazmiy, Zamaxshariy, Buxoriy, Imom Abu Iso Termiziy, Hakim Termiziy, Navoiy va Ulug‘bek kabi yuzlab ulug‘zotlar asos solganlar. 30 FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1 I.A.Karimov. Barkamol avlod- O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. T. 1997 2 I.A.Karimov. Barkamol avlod orzusi. Asarlar nutqlari asosida. T. Sharq.1999-y. 3 I.A.Karimov. Buyuk kelajak sari. T. 1998-y 4 O'zbekiston Respublikasining “Talim to'g'risida”gi qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” T. 1997-y. 5 O'zbekiston umumta'lim maktablarining konseptsiyasi. 6 O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T. 1992-y. 7 A.Q. Munavvarov. Pedagogika. T. O'qituvchi. 1996-y. 8 I.Y.Tursunov, U.N.Nishonova. Pedagogika kursi. T. O'qituvchi. 1997-y. 9 O'zbek pedagogikasi. T. O'qituvchi. 1995-y. 10.O'zbekistonning milliy istiqlol mafkurasi. T. 1993-y. 11 T.Ruziyeva. Milliy istiqlol g'oyasi: asosiy tushunchalar va tamoiylar. T. 2001- y. 12 Asqar Zununov. Pedagogika nazariyasi. T. 2006-y. 13. Asqar Zununov. Pedagogika tarixi. T. 2004-y. 14 K.Hoshimov. Pedagogika tarixi. T. 2005-y. 15 Asqar Zununov, M.Xayrullayeva, B.To'xtayeva, N.Xotamova, Pedagogika tarixi. T. 2003-y. 31

Islomshunoslik va hadisshunoslikning buyuk allomalari

 

MUNDARIJA 

 



 
KIRISH 

 

I 
ISLOMSHUNOSLIK VA HADISSHUNOSLIK ILMINING PAYDO BO’LISHI 

 


 
1.1 
Hadis ilmining paydo bo ’lishi 

 


 
1.2 
Hadisshunoslik va ta ’lim-tarbiya 

 

II 
HADISSHUNOS OLIMLARNING FAOLIYATI. SO’FIYLIK 		 


 
2.1 
Hadis ilmining rivojlanishida Imom-al Buxoriyning o'rni.Imom-al Buxoriy hadislari, ularning tahlili 

 


 
2.2 
Imom-at Termiziyning hadislari va ularning ahamiyati 
 


 
2.3 
So’fiylik ta ’limot va uning oqimlari 
 


 
XULOSA 

 


 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
 

 


 

 

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi: Islom va uning asosiy ta'limoti mujassamlangan «Qur'onikarim» da insonni ham aqliy, ham axloqiy, ham jismoniy shakllantirishda, bir so'z bilan aytganda, komil insonni tarbiyalashda muhim manba ekanligi namoyon bo'ladi. «Xadis» va «sunna» so`zlari bir mo'noni anglatib, Rasululloxning xayoti va faoliyatida diniy va axlokiy ko`rsatmalari xaqidagi rivoyatlardan iborat.

VIII-IX asrlar xadis ilmi uchun «oltin davr» xisoblanadi. Islom dunyosining eng nufuzli manbalar deb sanalgan oltita ishochli tuplam (as-saxix as-sitta) ni yaratgan muxandislar xam vatondoshlarimizbulib, xadis ilmi rivojlangan IX asrda yashab ijod etganlar. 

Bular: Abu Abdullox Muxammad ibn Ismoil al-Buxoriy 194 (810)-256 (870); Imom Muslim ibn al-Xajjoj 206 (819)-261 (874); Imom Iso Muxammad ibn Iso at-Termiziy 209 (819)-279 (892); Imom Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817)-275 (880); Imom Axmad al-Nasoniy 215 (820)-303 (915); Imom Abu Abdullax Muxammad ibn Yazid ibn Majo 209 (824)-273 (886) kabi ollamalardir. Avvalambor, biz faxr va iftixor bilan ta’kidlay olamizki, biz, o’zbek ahli dunyo ahliga ilm-u ma’rifat, iymon, e’tiqod sabog’ini ulashgan buyuk ajdodlarning avlodlarimiz. Buning buyuk asosi esa hech shubhasiz, muqaddas dinimiz-Islom diniga borib taqaladi. Dinimiz bizni eng avvalo ezgulikka, tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni, insoniylikni asrab-avaylashga da’vat etadi. Markaziy Osiyo uyg’onish davrining ko’plab yorqin namoyondalari Islom va jahon sivilizatsiyasiga qo’shgan bebaho hissasini alohida qayd etmoqchiman. Ana shunday allomalarimizdan biri Imom AlBuxoriy o’z ahamiyatiga ko’ra islom dinida Qur’oni Karimdan keyingi muqaddas kitob hisoblangan “Sahihi Buxoriy” ning muallifi sifatida butun dunyoda tan olingan. Bunday buyuk zotning boy me’rosini asrab-avaylash va o’rganish, islom to’g’risidagi ta’limotni keng yoyish maqsadida Samarqand shahrida Imom Al-Buxoriy nomidagi xalqaro ilmiy tadqiqot markazi bunyod etilgan. Toshkentda tashkil etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu birgina maqsadga xizmat qiladi. Butun Islom dunyosidagi eng nufuzli manbalar deya tan olingan oltita ishonchli hadislar to’plamining mualliflaridan biri, boshqa muhaddislar ustozi, imomi, hech shubhasiz Imom Al-Buxoriy hisoblanadi. Uning to’liq ismi Abu Abdulloh Muhammad Ibn Ismoil ibn Ibrohim ibn al-Mug’iyra ibn Bardazbeh al-Juafiy al-Buxoriy bo’lib u Buxoro shaxrida tug’ilgan. Uning hijriy hisobda 194-yil shavvol oyining 13-kuni (810- yil 21-iyul) da dunyoga kelganligi qayd etilgan. Boshqa ko’pgina olimlardan farqli ravishda Imom Al-Buxoriyning tug’ilgan yili va paytining aniq ko’rsatilishiga sabab shuki uning otasi Ismoil o’z davrining taniqli va g’oyatda ilmli kishilaridan bo’lgan. U o’g’lining tug’ilgan kunini va yilini o’z qo’llari bilan yozib qoldirgan qog’oz zamondosh olimlarning ixtiyoriga o’tgan. Shu sababli ham bu ma’lumotning to’g’ri va aniqligiga hech shubha yo’q Imom Al-Buxoriyning otasi juda erta vafot etadi va u Onasi tarbiyasi ila voyaga yetadi. U yoshligidan aql-idrokli juda o’tkir zehnli, ma’rifatga havasi kuchli bo’lib, turli xil ilm-fanlarni, ayniqsa hadis ilmini kuchli qiziqish bilan egallaydi.

Mavzuning maqsadi: hadis ilmini o’rganishdan maqsad o’quvchi yoshlarni vatanga, oilaga mehr-maxabbatli bo’lish, sarb-toqat tushunchalarini anglash, insonparvar bo’lish, Islom va uning asosiy talimoti mujassamlangan «Quroni karim» da insonni ham aqli y, ham axloqiy, ham jismoniy shakllantirishda, bir soz bilan aytganda, komil insonni tarbiyalashda muhim manba sifatida o’rganish. 

Mavzuning vazifasi: Mavzuning maqsadini amalgam oshirish uchun quyidagi vazifalarni yechish masalalari qo’yiladi: 

  • Hadis ilminingpaydo bo ’lishi.
  • Hadisshunoslik va ta ’lim-tarbiya. 
  • Hadis ilmining rivojlanishida Imom-al Buxoriyning o'rni. Imom-al 

Buxoriy hadislari, ularning tahlili. 

  • Imom-at Termiziyning hadislari va ularning ahamiyati 
  • So ’fiylik ta ’limot va uning oqmlarini o ’rganish. 

Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, 2 bob va 5 banddan hamda xulosa va adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 

 

 

I BOB ISLOMSHUNOSLIK VA HADISSHUNOSLIK ILMINING PAYDO BO’LISHI

1.1 Hadis ilmining paydo bo’lishi

Купить