Issiqlik quvvati 3MW bo’lgan qozon qurilmasida M40 mazutini yoqishda issiqlik balans hisobi

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA LIM, FAN VAʻ ʼ
INNOVATSIYALAR VAZIRILIGI
ISLOM KARIMOV NOMLI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
ISSIQLIK ENERGETIKA FAKULTETI
“ISSIQLIK ENERGETIKASI” KAFEDRASI
MALAKAVIY BITIRUV ISHI
Issiqlik quvvati 3MW bo’lgan qozon qurilmasida M40 mazutini
yoqishda issiqlik balans hisobi
(malakaviy bitiruv ishining mavzusi)
5310100– ENERGETIKA “Issiqlik energetikasi”
Bakalavr uchun yo nalish darajasi	
ʻ
Kafedra mudiri:
Rahbar:        
Bitiruvchi:                                
Toshkent 
1 M u n d a r i j a
I.KIRISH
1.Kirish 
II.SUV ISITISH QOZONLARI
1.Past quvvatli suv isitish qozonlari konstruksiyasi 
2.Past quvvatli suv isitish qozonlarining ishlash tartibi 
3.Past quvvatli suv isitish qozonlarining issiqlik balansini hisoblash    
  metodikasi 
III.MAZUT YOQILG’ISI
1.Mazut M40 xarakteristikasi 
2.Qozonlarda mazut yoqish texnologiyasi va qurulmalari 
3.   Issiqlik   quvvati   3MW   bo’lgan   qozon   qurilmasida   M40   mazutini
yoqishda issiqlik balans hisobi 
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar royxati.
2 1.Kirish
Hozirgi   vaqtda   O’zbekiston   energetika   tizimida   qariyib   40   ta   elektr
stansiyalar mavjud bo’lib ulardan eng yirik elektr stansiyalardan quyidagilar:
 1. Namanganda joylashgan To’raqo’rg’on IES quvvati 900 MBt. 
2. Toshkent IES 2230 MBt. 
3. Toshkent IEM 57 MBt.   
4. Sirdaryo IES 3215 MBt.
5. Qashqadaryoda joylashgan Talimarjon IES 1700 MBt. 
6. Farg’ona IEM 329 MBt. 
7. Muborak IEM 60 MBt.
8. Navoiy IES 2070 MBt. 
9. Taxiatosh IES 1190 MBt.
10. Yangi Angren IES 2100 MBt.
O’zbekistonning   energetika   tizimi   yiliga   60   mlrd   kVt   soatga   yaqin   elektr
energiyasini   ishlab   chiqarish   imkoniyatiga   ega,   unda  umumiy   o’rnatilgan  quvvati
12,3   mln   kVt   bo’lgan   42   ta   issiqlik   va   gidravlik   stansiyalari   ishlab   turibdi.
Respublikaning 14 t а   yirik shaharlarida iste’molchilar markazlashtirilgan ravishda
issiqlik energiyasi bilan ta’minlanadi.
Suv   isitish   qozonlarining   umumiy   o’rnatilgan   quvvati   250   ming   GJ   dan
ziyoddir.   Energetika   yoki   energetik   tizim   tushunchasi   ostida   energetika
manbalarini   barcha   turlarini   olish,   o’zgartirish,   taqsimlash   va   xalq   xo’jaligida
ishlatish   uchun   tuzilgan   tabiiy   va   sun’iy   (inson   tomonidan   yaratilgan)   tizimlar
birligi tushiniladi. 
Elektr   stansiyasi   —   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish   uchun   mo ljallanganʻ
uskunalar, jihozlar va apparatlar, buning uchun zarur inshootlar va binolar majmui;
elektr   energiyasi   ishlab   chiqaruvchi   korxona   hisoblanadi.   Energiya   manbalariga
qarab,   issiqlik   elektr   stansiyalari   (IES,   bug   turbinali,   gaz   turbinali,   dizelli),	
ʻ
gidroelektr   stansiya,   shamol   elektr   stansiyasi,   gidroakkumulyatsiyalovchi   elektr
stansiyasi,   ko tarilish   suv   elektr   stansiyasi   va   magnitogidrodinamik   generatorli   3	
ʻ
3 styalarga   bo linadi.   Atom   elektr   stansiyasi,   geotermal   (yer   issiqligidanʻ
foydalanuvchi)   elektr   stansiyalari   va   gelioenergetika   stansiyayalari   issiqlik   elektr
stansiyasi jumlasiga kiradi. 
2016   —   2022-yillarda   respublikamizda   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish
ko’rsatkichlari:
-2016-yil - 59,0 mlrd kVt ⋅ soat;
-2017-yil - 60,7 mlrd kVt ⋅ soat;
-2018-yil – 62,8 mlrd kVt ⋅ soat;
-2019-yil – 63,6 mlrd kVt ⋅ soat;
-2020-yil – 66,4 mlrd kVt ⋅ soat;
-2021-yil – 71,3 mlrd kVt ⋅ soat;
 -2022-yil - 74,3 mlrd kVt ⋅ soat.
2022-yilda elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi 2016-yilga nisbatan 15,3
mlrd kVt ⋅ soatga yoki 25,9 foizga ko’pni tashkil etdi.
O'zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyev   13.01.2023   kuni
elektr   energetikasi   sohasini   yanada   rivojlantirish   bo'yicha   joriy   yilga   asosiy
vazifalar   muhokamasiga   bag'ishlangan   yig'ilish   o'tkazdi.   Davlatimiz   rahbarining
2019   yil   1   fevraldagi   qaroriga   muvofiq,   O'zbekiston   Respublikasi   Energetika
vazirligi tashkil etilgan edi. O'sha yilning 27 martidagi Prezident qaroriga asosan,
“O'zbekenergo” aksiyadorlik jamiyati isloh qilinib, uning negizida “Issiqlik elektr
stansiyalari”,   “O'zbekiston   milliy   elektr   tarmoqlari”   va   “Hududiy   elektr
tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyatlari tashkil topdi.
Hisob-kitoblarga   ko'ra,   2030   yilga   borib   yurtimizda   elektr   energiyasi
iste'moli   hozirgiga   nisbatan   2   barobar   ko'p   bo'lishi   kutilmoqda.   Shu   bois
Energetika   vazirligiga   keyingi   o'n   yilda   umumiy   quvvati   7900   MVt   ni   tashkil
etadigan   yangi   issiqlik   elektr   stansiyalarini   ishga   tushirish   bo'yicha   topshiriqlar
berildi.
Shuningdek,   investorlarni   jalb   qilgan   holda,   8000MVt   quvvatga   ega   quyosh   va
4 shamol elektr stansiyalarini qurish, gidro elektr stansiyalari quvvatini 1935 MVt ga
oshirish,   kichik   gidro   elektr   stansiyalar   barpo   etishni   xususiy   sektorga   berish
yuzasida   vazifalar   belgilandi.  
Mutasaddi   tashkilotlarga   Oliy   va   o'rta   maxsus   ta'lim   vazirligi   bilan   birgalikda
elektr   energiyasi   sohasida   zamonaviy   texnologiyalar   bilan   bevosita   ishlaydigan
o'rta va kichik bo'g'in mutaxassislarini tayyorlash bo'yicha besh yillik dastur ishlab
chiqish   vazifasi   qo'yildi.
Yig'ilishda   muhokama   qilingan   masalalar   yuzasidan   soha   korxonalari   rahbarlari
hisobot berdi, chora-tadbirlar belgilab olindi.                 
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyev   20-fevral   kuni   elektr
energetikasi   tarmog’ida   investitsiya   loyihalarini   amalga   oshirish   va   sohani
rivojlantirish   masalalariga   bag’ishlangan   yig’ilish   o’tkazdi.   Bu   haqda   Prezident
matbuot xizmati   xabar berdi.   O’zbekiston Respublikasi  Prezidentining 2019-yil 1-
fevraldagi qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi   tashkil
etildi.   Unga   elektr   energetikasi   hamda   neft-gaz   sohasidagi   muammolarni   bartaraf
etish,   iqtisodiyot   tarmoqlari   va   mamlakat   aholisini   yoqilg’i-energetika   resurslari
bilan barqaror ta’minlash bo’yicha katta vakolatlar berildi. 
2019   yilgi   Investitsiya   dasturiga   elektr   energiyasi   tizimi   bo’yicha   umumiy
qiymati   8,1   milliard   dollarlik   33   ta   loyiha   kiritilgan.   Bu   yil   qariyb   620   million
dollar o’zlashtirilib, 7 ta yirik loyiha ishga tushirilishi belgilangan.   Prezident ushbu
investitsiya   loyihalarini   sifatli   amalga   oshirish,   mavjud   kamchiliklarni   bartaraf
etish bo’yicha topshiriqlar berdi.   Masalan, xalqaro moliya institutlari ishtirokidagi
«Taxiatosh   issiqlik   elektr   stansiyasidan   Xorazm-Sarimoy   punktigacha   220   kVt   li
elektr   liniyalarini   tortish»,   «Yuqori   kuchlanishli   podstansiyalarni   modernizatsiya
qilish»,   «To’raqo’rg’on   issiqlik   elektr   stansiyasini   qurish»   loyihalarini   amalga
oshirish   muddatlari   kechikkan.   Shu   bois   Energetika   vazirligi,   «O’zbekenergo»
AJga xalqaro moliya tashkilotlari mablag’larini to’liq o’zlashtirish, loyihalarni o’z
vaqtida bajarib, mablag’larni iqtisod qilish vazifal ari qo’yildi.  Prezident energetika
sohasidagi   muammolar   bugun   paydo   bo’lmaganini   aytdi.   “Ko’p   yillar   davomida
5 yangi   gaz   konlariga   investitsiya   kiritilmagani,   elektr   va   gaz   tarmoqlari
modernizatsiya qilinmagani ham, ayni haqiqat. Oqibatda, tizimda aniq hisob-kitob
yo’qligi,   katta   yo’qotishlar   oddiy   holga   aylanib   qolgan   edi.   Shu   bilan   birga,
so’nggi olti yilda aholimiz 12 foizga, sanoat korxonalari esa 2 barobarga ortib, 45
mingdan   100   mingtaga   ko’paydi.   Natijada,   elektr   energiyasiga   talab   kamida   35
foizga oshdi va yildan-yilga ko’payib bormoqda”, — dedi prezident.
Davlat   rahbari   iqtisodiyot   barqaror   rivojlanishi   uchun,   energetika   sohasiga   25-30
milliard dollar investitsiya kerakligini qo’shimcha qildi. “Bunga faqatgina xususiy
investitsiyalarni   jalb   qilish   orqali   erishish   mumkin.   Shu   bois,   so’nggi   uch   yilda
sohaga 8 milliard dollarlik to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar jalb qilindi. Jumladan,
Buxoro,   Namangan   va   Xorazmda   quvvati   500   MVt   li   yana   3   ta   quyosh
stansiyalarini   qurish   bo’yicha   tanlov   yakunlandi”,   —   dedi   prezident.   Shavkat
Mirziyoyev   yil   boshidan   quvvati   1500   MVt   li   7   ta   elektr   stansiyasi   ishga
tushirilganini aytdi. “Kelasi yilda yana 4500 MVt li 11 ta yirik loyihani yakuniga
yetkazamiz.   Jumladan,   Buxoro,   Jizzax,   Qashqadaryo,   Navoiy,   Samarqand,
Farg’ona   va   Toshkent   viloyatlarida   barpo   etiladigan   quyosh   va   shamol   elektr
stansiyalari   hisobiga,   qo’shimcha   14   milliard   kVt   li   elektr   energiya   ishlab
chiqariladi.   Bu   orqali,   xonadonlarga   beriladigan   elektr   energiyasi   50   foizga
ko’payadi”, — dedi prezident.
“Ochiq aytish kerak, ko’p iqtisodchilar energetika sohasida erkin bozorga o’tishni
taklif qilmoqda. Bu – to’g’ri yo’l. Men ham buni xohlayman. Lekin, xalqimizning
jon   boshiga   daromadi,   ijtimoiy   himoyasini   o’ylab,   bu   sohadagi   islohotlarni
shoshmasdan, bosqichma-bosqich qilishimiz kerak.
Eng   muhim   masala   –   energiya  resurslaridan   samarali   foydalanish.   Afsuski,
iqtisodiyotimizda   energiya   sarfi   boshqa   davlatlardan   2   barobar   yuqori.   Shuning
uchun, energiya samaradorligini oshirish Milliy dasturini qabul qilamiz. Energetika
sohasida   erkin   bozorga   o’tishimiz   shart.   Agar   erkin   bozorga   o’tmasak,   bizga
investor   kelmaydi”,   —   deya   qo’shimcha   qildi   prezident.   Toshkent   IEMda   har
birining quvvati 32 MVt dan bo’lgan ikkita gaz turbina qurilmalarini qurish ishlari
6 davom   etmoqda.   Turkiyaning   “Çalik   Enerji”   kompaniyasi   pudratchiligida   barpo
etilayotgan   mazkur   loyiha   2024-yilga   qadar   ishga   tushirilishi   rejalashtirilgan.
Loyiha   amalga   oshirilishi   natijasida   markaz   tomonidan   yiliga   qo’shimcha   515,6
million   kVt ⋅ soat   elektr   va   690,3   ming   Gkal   issiqlik   energiyasi   ishlab   chiqariladi.
Germaniyaning   Siemens   kompaniyasi   bilan   hamkorlikda   Surxondaryo   va   Navoiy
viloyatlarida   issiqlik   elektr   stansiyalari   qurish   bo’yicha   kelishuvga   erishildi.
Kun.uz muxbirining Berlindan xabar berishicha, bu haqda 2 may kuni Germaniya–
O’zbekiston biznes forumida ma’lum qilingan.
 
7 1.  Past quvvatli suv isitish qozonlari konstruksiyasi
Kam   quvvatli   qozonlarning   eng   muhim   xususiyati   pechlarning   issiqlik
rejimlari va ular bilan bog'liq fizik-kimyoviy yonish jarayonlari bo'lib, ular qozon
quvvatining   pasayishi   bilan   pechlarning   kichik   geometrik   o'lchamlariga   keng
ko'lamli   o'tishi   natijasida   yuzaga   keladi.   .   Bu   o'choq   sirt   maydonining   uning
hajmiga nisbatini  xarakterli o'lchamiga teskari  proportsional  ravishda o'zgartiradi.
Buning oqibati shundaki, kichik qozonlarda o'choq hajmining ko'rinadigan issiqlik
kuchlanishlari kuchli qozon agregatlari uchun xarakteristikaga qaraganda bir necha
baravar yuqori bo'lib, qv = 2 MVt / m3 va undan yuqori qiymatlarga yetadi (gaz va
suyuq   yoqilg'i   uchun),   o'choqdagi   isitish   yuzalarinlarining   termal   kuchlanishlari
(qn = ~200 kVt / m2) taxminan kuchli qozonlarning isitish sirtlarining ko'rinadigan
termal kuchlanishlariga to'g'ri keladi.
Suv isitish qozonlari uskunalari Rossiya bozorida ikkita asosiy turdagi qozonlarda
taqdim etiladi: suv turbinali va yuqori haroratli turbinali.
Bir   muncha   vaqt   davomida   suv   quvurlari   qozonlari   maishiy   issiq   suv
uskunalarining   asosiy   turi   edi.   Kam   quvvat   sohasida   bu   holat   o'zini   oqlamadi:
TVG, TG, NR 18, ZiO 60 va boshqalar eskirgan qozonlari ishlab chiqarishdan olib
tashlandi.   Biroq   KV   GM   kam   quvvatli   qozonlarining   bir   qator   konstruktsiyalari
ishlab chiqarildi. Hozirda ishlab chiqarish davom etmoqda. Issiq suv qozonlarining
maishiy   ishlanmalari   asosan   suv   quvurlari   qozonlari   bilan   ifodalanadi,   ularning
ishlab chiqarilishi ham yirik zavodlar (Dorogobuzhkotlomash, Biysk qozon zavodi,
Wolf   Energy   Solution   va   boshqalar)   va   kichik   qozonsozlik   kompaniyalari
tomonidan o'zlashtiriladi.
8 Qozon   turidan   qat'i   nazar,   shuni   ta'kidlash   kerakki,   qozon   devorining
metallining issiqlik  rejimi  ichki   yuzaning holati   (sovutish  moslamasi  tomonidan),
cho'kindilarning mavjudligi, ularning qalinligi va xususiyatlari bilan belgilanadi. .
Tashqi shlak, kul changgi va yopishqoq chiqindilar (shuningdek, ichki) asosan gaz
oqimidan sovutish suviga issiqlik o'tkazish samaradorligiga ta'sir qiladi va shuning
uchun   chiqindi   gazlarining   haroratini   oshiradi,   qozonning   quvvati   va
samaradorligini pasaytiradi. Biroq, eng katta muammolar ko'pincha qozonning gaz
yo'lining aerodinamik qarshiligining oshishi, yonish xususiyatlarining o'zgarishi va
buzilishi va atrof-muhitning yomonlashishi bilan bog'liq.
Suv quvurlari qozonlari
Quvurli   issiq   suv   qozonlarining   asosiy   afzalliklari   quvurli   suv   zanjirlarida
tashkil   etilgan   gidravlik   rejim   bilan   bog'liq   bo'lib,   bu   qabul   qilinadigan   issiqlik
(harorat) ni ta'minlash uchun majburiy yuqori tezlikda aylanish nasos sxemalaridan
(shu jumladan, aylanmali) foydalanishga imkon beradi. sharoitlar, sovutish suvidan
issiqlik   o'tkazuvchi   yuzalarni   ifloslanishining   salbiy   jarayonlarini   kamaytirish,
aylanma   suvning   umumiy   qattiqligiga   bo'lgan   talablarni   kamaytirish.   Shu   bilan
birga,   suv   quvurli   qozonlarda  sovutish   suvi   harakatining   gidravlik   rejimiga   qat'iy
rioya   qilish   kerak,   bu   uning   isitish   yuzalarida   qaynab   ketishini   istisno   qiladi,   bu,
ta'kidlanganidek,   kam   quvvatli   qozonlarda   ayniqsa   muhimdir.   o'choq   isitish
yuzalarining   issiqlik   zo'riqish   joylari.   Tezlik   rejimini   asoslashda   sovutish   suvi
chiqishi   harakati   bo'lgan   quvurlarga   e'tibor   qaratish   kerak,   bunda   belgilangan
issiqlik uzatish sharoitida (qn = ~200 kVt/m2) sovutish suvi harakat tezligi ma'lum
bog'liqliklarga muvofiq bo'lishi kerak, kamida 1,25-1,35 m / s.
9 Rasm 1. Quvurli suv isitish qozoni                                            
10 Rasm 2.  Suv isitish qozonining ichki korinishi
Bunday   gidravlik   rejim   suv   quvurli   qozonning   yetarlicha   yuqori   gidravlik
qarshiligiga olib keladi (odatda 0,5-1,5 bar oralig'ida). Va nafaqat taxmin qilingan
rejimida,  balki  qisman  yoki   hatto minimal   quvvat  bilan  ishlashning  barcha  oraliq
rejimlarida   ham.   Doimiy   gidravlik   rejim,   ehtimol,   suv   isituvchi   suv   quvurli
qozonning butun  quvur   tizimining ishonchli   ishlashini  ta'minlashning  eng  muhim
omilidir.   Suv   isituvchi   suv   quvurli   qozonlarning   bir   qator   konstruksiyalari   ishlab
chiqaruvchi   tomonidan   bir   nechta   kattalashtirilgan   bloklar   ko'rinishida   etkazib
beriladi,   bu   esa   qozonni   etkazib   berish,   uni   yig'ish   va   qurilish   maydonchasida
o'rnatish   uchun   qo'shimcha   xarajatlarni   talab   qiladi.   Oxirgi   kamchilik   -   zavodda
to'liq   ishlab   chiqarilgan   va   ixcham   monoblok   shaklida   taqdim   etilgan,   ko'pincha
allaqachon   o'rnatilgan   issiqlik   izolyatsiyasi,   tashqi   qobiq,   qo'llab-quvvatlash
ramkasi   va   boshqalar   bilan   ta'minlangan   yong'inga   qarshi   trubkali   qozonlardan
mahrum. Bu dizaynni iste'molchi uchun jozibador qiladi. , qozonxonada uskunani
o'rnatishni sezilarli darajada osonlashtiradi.
Yuqori haroratli suv qozonlari 
Ish   printsipi   o'rnatilgan   (yoki   to'liq)   tortishish   ventilyatorlari   bilan
jihozlangan avtomatlashtirilgan burnerlardan foydalanishga asoslangan bosimli gaz
o'tkazmaydigan o'choqli  o't o'chiruvchi trubkali qozonlardan foydalanish yonishni
tartibga   soluvchi   tutun   chiqargichlarsiz   ishlashga   imkon   beradi.   92-95%
samaradorlik   bilan   yuqori   samaradorlikni   saqlab,   o'zgaruvchan   yuklarda
parametrlar.   Ishlab   chiqarish   korxonalari   katta   hajmdagi   yuqori   haroratli   suv
qozonlarga   o'tmoqda,   xorijiy   texnologiyalarni   faol   o'zlashtirmoqda,   mahsulotlari
talabga   ega   bo'lgan   va   bozorda   o'zini   yaxshi   ko'rsatgan   taniqli   kompaniyalarning
texnik   hujjatlarini   Rossiya   standartlariga   muvofiq   sotib   olish   va   qayta   ishlash.
Masalan,   Finrail   kompaniyasi   (Finlyandiya)   texnologiyasi   bo’yicha   ishlab
chiqarilgan uch o’tishli FR-10, FR-16 qozonlari, WOLF (Germaniya) kompaniyasi
texnologiyasi   bo’yicha   Wolf   Energy   Solution   kompaniyasi   tomonidan   ishlab
chiqarilgan GKS Dynaterm, Eurotwin qozonlari.
11 Deyarli   barcha   suv   isitish   yuqori   haroratli   suv   qozonlarning   sxemalari
qozonning   tashqi   qattiq   qobig'i   ichidagi   suv   hajmida   silindrsimon   o'choq   va
konvektiv yuzalarning yuqori haroratli quvurlarini joylashtirishni  o'z ichiga oladi.
Qozonxonalarning   sxemasi   odatda   ikki   tomonlama   va   uch   tomonlama   deb
tasniflanadi.   Ikkala   holatda   ham   alanganing   rivojlanishi   va   yonish
mahsulotlarining   o'choq   hajmida   harakatlanishi   gazlarning   eksenel   oralig'ida
(alanganini   aylantirmasdan)   harakati   uchun   ham,   o'lik   burchakli   teskari   pechlar
uchun ham birinchi o'tish hisoblanadi. alanganini o'choq ichidagi orqa qismda 180
° ga qozonning old tomoniga aylantiradi). Shunday qilib, 2 ta ishlaydigan sxemalar
konvektiv   olov   quvurlari   orqali   yonish   mahsulotlarining   bir   o'tishini   va   3   ta
ishlaydigan   sxemalar   -   tutun   quvurlari   to'plamlari   orasidagi   yonish
mahsulotlarining 180 ° ga aylanishi bilan ikkita o'tishni nazarda tutadi 
Rasm   3.   Qaytariladigan   o ' choq   2- o ' tishli   qozonning   gaz   quvurlari   yo ' lining
sxemasi /
12 Yuqori   harorat   turbina   konstruktsiyalarining   eng   muhim   kamchiliklari
qozonning ichki suv hajmida issiqlik tashuvchining past tezligi bilan bog'liq bo'lib,
u sezilarli hajmga ega (suvning o'ziga xos hajmi ~ 0,5 dan ~ 1,5 m3 / MVt gacha).
Bu 0,01-0,02 m/s tezlikdagi tabiiy konvektsiyaga mos keladigan va suv hajmining
bir   qator   zonalarida   undan   ham   pastroq   bo'lgan   ichki   aylanishning
tashkillashtirilmagan gidravlik rejimlariga olib keladi. Shu sababli, devorga yaqin
suv   qaynashining   oldini   olish   sharoitida   qozonning   isitish   sirtlarining   termal
kuchlanishlarining   qiymati   suv   quvurli   qozonlarga   qaraganda   ancha   past   bo'lib,
ishonchli va muammosiz ishlashini belgilovchi asosiy omil hisoblanadi. qozonning
(suv   tomondan   shkala   va   loy   konlari   bilan   sirt   ifloslanishi   va   boshqalar   bilan
birga).
Issiqqa   bardoshli   quvurli   qozonlarning   tuzulish   xususiyatlari   ko ' pgina   ishlab
chiqaruvchilarning   ikki   o ' tishli   qozoniga   nisbatan   uch   o ' tishli   qozonning   tuzulishi
katta   konvektiv   isitish   yuzasiga   ( tutun   quvurlari )   ega   va   buning   natijasida   tutun
gazini   sovutish   chuqurligini   oshirish   va   qozon   samaradorligini   1- ga   oshirish
imkonini   beradi . 3%.  Issiq   suv   qozonining   orqasida   agregat   yoki   blokli   iqtisodchini
( shu   jumladan   kondensatsiya   turini )  o ' rnatish   orqali   yuqori   samaradorlik   qiymatiga
erishish   mumkin .  Issiqbardosh   quvurli   qozonning   sifatini   baholashda   ham   tuzulish
yechimlarini ,   ham   ishlab   chiqarish   texnologiyasining   mukammalligini   hisobga
olish   kerak .   Shunday   qilib ,   to ' g ' ridan - to ' g ' ri   issiqbardosh   quvurlarini   qattiq
payvandlash   va   o ' choqni   qattiq   mahkamlash   bilan   qattiq   korpus   va   oxirgi
yuzalarning   kompensatsiyalanmagan   termal   cho ' zilishi  ( quvur   plitalari )  mavjudligi ,
issiqbardosh   quvurlarining   tashqi   isitilmaydigan   qobig ' iga   yaqin   joylashishi .  qozon
sovuq   ishga   tushirishda   bo ' lgani   kabi ,  kompensatsiyalanmagan   termal   deformatsiya
tufayli   kuchlanishning   kuchayishiga   olib   keladi .   Qozonning   ko ' rinishiga
qo ' shimcha   ravishda ,   bu   qiymatga   olov   quvurlari   va   trubka   plitalari   metallining
sifati ,   payvandlash   texnologiyasi   va   sifati ,   ishlab   chiqarish   jarayonida
payvandlangan   strukturadagi   ichki   stresslarni   bartaraf   etish   uchun   termal
temperlashdan   foydalanish   ta ' sir   qiladi .   Issiqbardosh   quvurlari   past   joylashuvi
13 bo ' lgan   qozonlar   kamroq   ishonchli   bo ' lib   chiqadi ,  buning   natijasida   issiqlik   uzatish
yomonlashadi ,   quvur   devorining   harorati   ko ' tariladi ,   bu   esa   qo ' shimcha   mahalliy
qizib   ketishga ,   payvand   choklarida   yuklarning   ko ' payishiga   olib   keladi .   va   quvur
plitasi .   Konvektiv   sirtlarda   issiqlik   o ' tkazuvchanligini   tenglashtirish   va
kuchaytirish   uchun   ko ' pincha   har   xil   turdagi   oqim   turbulatorlari   qo ' llaniladi ,   ular
uchinchi   o ' tishning   issiqbardosh   quvurlariga   yoki  2  ishlaydigan   qozonning   ikkinchi
o ' tish   qismining   oxirgi   qismlariga   o ' rnatiladi .
Bu   erda   shuni   ta ' kidlash   kerakki ,   teskari   o ' choqli   yong ' in   qozonlari ,   issiqlik
jarayonlarining   qayd   etilgan   xususiyatlaridan   kelib   chiqqan   holda ,  olov   yoqilganda
pechda   konvektiv   issiqlik   o ' tkazuvchanligini   oshirishni   ta ' minlaydi   ( bu   isitish
yuzalarida   issiqlik   oqimlarini   tenglashtirishga   erishadi ).   pech ).   Ular ,   shuningdek ,
yonish   mahsulotlarining   bir   qismini   yondirgich   olovining   ildizida   faol   qayta
aylanishi   tufayli   azot   oksidi   emissiyasini   kamaytirishga   imkon   beradi .   Biroq ,   bu
holda ,   katta   darajada ,   issiqlik   almashinuvi   uning   ikkilamchi   nurlanishini   hisobga
olgan   holda ,  oldingi   shamot   bloki   yaqinidagi   otash   burilish   zonasida   quvur   varag ' i
va   yong ' in   quvurlarining   boshlang ' ich   qismlarida   kuchayadi .  Ushbu   omillar   tufayli
quvur   plitasi   o ' ta   majburiy   termal   rejimda   bo ' lib ,   ko ' pincha   uning   qizib   ketishiga
olib   keladi .   Old   trubka   plitasining   issiqlik   sharoitlarining   ko ' rsatilgan
xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda ,   issiq   suvli   yong ' inga   qarshi   trubkali
qozonlarning   xorijiy   ishlab   chiqaruvchilarining   aksariyati   2,5   MVtgacha   bo ' lgan
qozonlarga   qaytariladigan   pechlarning   ko ' lamini   cheklaydi .   Olovli   quvurli
qozonlarning   har   qanday   pechlari   uchun ,  ayniqsa   qaytariladiganlar   uchun ,  burnerni
nafaqat   quvvat   jihatidan ,   balki   qozon   o ' chog ' iga   o ' choq   olovining   konfiguratsiyasi
va   o ' lchamiga   mos   ravishda   to ' g ' ri   tanlash   kerak .   Qozonning   gaz   yo ' lining
aerodinamik   qarshiligini   va   yukni   nazorat   qilish   usulini   engish   uchun   zarur
bosimni   hisobga   olgan   holda ,   hatto   uning   barcha   ish   rejimlarida   o ' choqning   sovuq
devoriga   olovning   mahalliy   " otishini "   istisno   qilish   kerak .   Suyuqligi   harakatining
past   tezligi ,   katta   hajmdagi   suv   qozonning   pastki   qismida   ham   ( korroziya
14 zonalarini   hosil   qiladi )   va   olov   quvurlarining   yuqori   avlodida   to ' xtatilgan   loy
zarralarining   intensiv   yog ' ishiga   olib   keladi .  Hatto  " toza "  quvurda   ham ,  qozon  +95
°   C   haroratli   suvning   dizayn   parametrlarida   ishlaganda ,   mahalliy   suv   haroratining
maksimal   qiymatlari   ~   130   °   C   va   +105   °   C   bo ' lishi   mumkin .   C   -   ~145   °   S .   ( va
shkalasi )  ostida   quvur   devori   va   suvning   metallining   harorati   yanada   yuqori   bo ' lib ,
bu   mahalliy   qaynatishga ,   shkala   hosil   bo ' lish   jarayonining   kuchayishiga   va   quvur
devorining   haddan   tashqari   qizib   ketishiga   olib   keladi .   Bundan   tashqari ,   shuni
ta ' kidlash   kerakki ,   suvning   qaynashi   nafaqat   olov   quvurlarining   yuqori   avlodidagi
loy   qoldiqlarini   yuvib   tashlamaydi ,   balki   mahalliy   miqyosdagi   konlarning
shakllanishini   kuchaytiradi   va   aslida   bu   konlarning   hajmini   oshiradi   va   siqadi .  Shu
sababli ,   qozondagi   gidrostatik   bosimni   4,5-5   bardan   pastga   tushirmaslik   tavsiya
etiladi ,   ammo   bu   jarayonlarni   to ' liq   bostirolmaydi .   Olovli   quvurli   qozonlarning
" sekin "   gidrodinamikasi   suvni   0,01-0,02   ( mg - ekv )   /   l   dan   oshmaydigan   qoldiq
umumiy   qattiqlikgacha   chuqur   yumshatish   zarurligini   tushuntiradi .   Shlak
cho ' kmasining   maksimal   kamayishi   issiqlik   ta ' minoti   pallasida   qozon   pallasining
mustaqil   ulanishi   yordamida   ta ' minlanadi ,   bu   isitish   tarmoqlari   va   iste ' molchi
isitish   tizimlaridan   loyning   kirib   kelishini   istisno   qiladi .   Zanjirda   loy   ajratgichlar
mavjud   bo ' lganda   ham   magnit   va   murakkab   tozalashdan   foydalanishni   cheklash   va
davriy   puflashni   qo ' llash   kerak ,   ularning   chastotasi   va   vaqti   qozonning   pastki
nuqtalaridan   suv - kimyoviy   ish   rejimi   bilan   belgilanadi .  qozonxonadan .  Qozonning
gidravlik   ish   rejimini   qozonning   kirish   va   chiqish   joylarida   ruxsat   etilgan   harorat
farqi   bilan   loyiha   yukida   aniqlangan   sovutish   suvining   taxminiy   oqim   tezligi   bilan
saqlash   kerak .   Qozonning   quyruq   isitish   yuzalarida   past   haroratli   korroziyaga   yo ' l
qo ' ymaslik   uchun   barcha   ish   rejimlarida   tekshirish   bilan   sovutish   suvining   zaruriy
aylanishini   ta ' minlang ,   bu   qozonga   kirish   joyidagi   suvning   harorati   oshib   ketishi
sharti   bilan   hisoblanadi .  tutun   gazining   shudring   nuqtasi   harorati  5 ° C   ga .
Ko ' rib   chiqilayotgan   masalalar   nafaqat   yuqori   haroratli   trubkali   qozonlarning
ishlashini   loyihalash   va   tashkil   etish   bilan   bog ' liq ,   balki   texnologik   jarayonlarni
ta ' minlash   nuqtai   nazaridan   ish   rejimlari   bilan   bevosita   bog ' liq .  Shunday   qilib , " on -
15 off "   burnerning   ishlash   rejimida   iste ' molchilarga   etkazib   beriladigan   quvvatni
pozitsion   nazorat   qilish ,   metallning   tsikli   charchoqlarini   hisobga   olgan   holda ,
qozonning   ishlash   muddatini   ob ' ektiv   ravishda   sezilarli   darajada   qisqartiradi .
Biroq ,  ba ' zida   modulyatsiya   qiluvchi   yondirgichlardan   foydalanish ,  ayniqsa   teskari
pechlarda ,   past   yuklanishlarda   yondirgich   yaqinidagi   olovning   muddatidan   oldin
burilishiga   va   natijada   o ' choqning   alohida   qismlari   va   oldingi   trubka   plitasining
haddan   tashqari   qizib   ketishiga   olib   kelishi   mumkin .   Shunga   o ' xshash   jarayon
qozon   orqasidagi   mo ' riga   sezilarli   darajada   kamayishi   bilan   rivojlanadi .   Ba'zi
hollarda,   qozonning   past   aerodinamik   qarshiligi   bilan,   bu   ta'sir   o'zini   ~   25   Pa
kamdan-kam hollarda namoyon qiladi.
Qozonlarning ish rejimlarini buzishga yo'l qo'yilmaydi:
noto'g'ri yoki o'chirilgan kimyoviy suv bilan ishlov berish bilan (hatto uning qisqa
muddatli o'chirilishi bilan);
qozondagi konstruktiv o'zgarishlarni kiritish bilan - turbulatorlarni olib tashlashda,
sovutish   suvi   uchun   kirish-chiqish   uchun   ulanish   sxemasini   o'zgartirishda   va
hokazo;
o'chirilgan sirkulyatsiya nasoslari bilan;
tutun   gazining   haroratini   nazorat   qilmasdan,   aerodinamik   qarshilik   va   qozondagi
gidravlik bosim yo'qotishlari;
issiqlik   tarmoqlaridagi   oqishlarni   nazorat   qilmasdan   va   tarmoq   suvini   shlakdan
tozalamasdan, davriy puflamasdan.
16 2. Past quvvatli suv isitish qozonlarining ishlash tartibi
Issiq   suv   qozonlari   binoning   isitish   va   suv   ta'minoti   tizimlarini   isitish   va
issiq   suv   bilan   ta'minlaydi.   Tuzilishiga   qarab,   issiqlik   uskunalari   gaz   quvuri   yoki
suv quvuri bo'lishi mumkin. Ikkala turdagi qozonlarning ishlash printsipi kamerada
yoqilg'ining   yonishidan   issiqlikni   quvurlar   orqali   aylanadigan   yoki   ularni   uzatish
uchun suvga o'tkazishdir.
Yuqori harorat turbina qozoni qanday ishlaydi
Issiqbardosh   quvurli   issiq   suvli   qozonlarda   yonish   mahsulotlari   olov   quvurlari
orqali   harakatlanadi,   ular   har   tomondan   suv   bilan   yuviladi,   bu   esa   ulardan
issiqlikni   oladi.   Bunday   holda,   chiqindi   gazlar   mos   ravishda   ikki   yoki   uch
tomonlama   bo'lishi   mumkin   bo'lgan   uskunaning   tuzulish   xususiyatlariga   qarab
quvurlar   orqali   ikki   yoki   uchta   o'tishni   amalga   oshiradi   (ikkinchisi   boshqa
qurilmalarga qaraganda bir necha baravar kuchli va ishlatiladi). katta maydonlarni
isitish uchun). Gaz quvurli issiq suvli qozon quyidagicha ishlaydi:
olov trubasining boshida joylashgan garelka yonadi;
suyuq   yoqilg'i   yoki   gazning   yonish   mahsulotlari   birinchi   o'tish   quvurlari   orqali
aylana boshlaydi;
qozonning orqa devoriga etib borganidan so'ng, havo orqaga qaytadi yoki ikkinchi
o'tishning quvurlariga o'tadi va boshqa sikldan o'tadi;
siklning oxirida tutun gazlari yong'inga qarshi qurilmalar orqali chiqariladi.
Yonish   mahsulotlarini   harakatlantirish   jarayonida   suv   quvurlarni   yuvib,   kerakli
haroratgacha isitadi va qozondan suv ta'minoti yoki isitish tizimiga yo'naltiriladi.
Suv turbina qozoni qanday ishlaydi
Ushbu   turdagi   inshootlarda   havo   emas,   balki   suv   gorizontal   va   vertikal
ravishda   pechda   joylashgan   quvurlar   orqali   harakatlanadi.   Tutun   gazlari   sovutish
17 suvini   tashqi   tomondan   isitadi.   Yoqilg'i   sifatida   gaz,   mazut,   dizel   yoqilg'isi
ishlatilishi mumkin. Amaliyot printsipi quyidagi bosqichlardan o'tishdir:
gorelkada yoqilg'ini isitadi;
hosil   bo'lgan   chiqindi   gazlar   quvurlar   orasida   aylana   boshlaydi,   issiqlikning   bir
qismini sovutish suviga beradi;
nasos yordamida suv doimo quvurlar orqali haydaladi va bug'ga aylanib, bug'lanish
qurilmalaridan o'tadi;
keyin bug 'va suv aralashmasi bug’qizdirgichgaga yuboriladi.
Issiqlik   va   issiq   suv   ta'minoti   uchun   termal   uskunani   tanlashda   ob'ektning
maydonini,   foydalanish   intensivligini,   issiq   suv   qozonlarining   ishlash
xususiyatlarini va boshqa bir qator omillarni hisobga olish kerak.
Rasm 4.  Issiq suvli qozonning umumiy ichki ko’rinishi.
Issiq   suvli   qozon   -   bu   issiqlik   energiyasini   ishlab   chiqarish   uchun
mo'ljallangan   ob'ekt   bo'lib,   u   keyinchalik   binolarni,   sanoat   binolarini   va   boshqa
ob'ektlarni   isitish   uchun   ishlatiladi.   Issiq   suv   qozonining   boshqalardan   ajralib
turadigan   asosiy   xususiyati   isitish   va   shamollatish   tizimlarini,   maishiy   va
texnologik   iste'molchilarni   issiqlik   bilan   ta'minlash   uchun   belgilangan
parametrlarning   issiq   suvini   ta'minlaydigan   issiq   suv   qozonining   mavjudligi.
18 Odatda   doimiy   suv   oqimi   bilan   bir   martalik   printsipda   ishlaydigan   issiq   suv
qozonlari   nafaqat   issiqlik   elektr   stantsiyalarida,   balki   markazlashtirilgan   isitish
tizimida, shuningdek, issiqlik ta'minotining asosiy manbai sifatida isitish va sanoat
qozonxonalarida   ham   o'rnatiladi.   Issiq   suvli   qozonxonaning   asosiy   elementi
yoqilg'ining   energiyasini   (gaz,   qattiq   yoki   suyuq   yoqilg'i)   isitish   tizimi   orqali
aylanib   yuradigan   suvga   o'tkaziladigan   issiqlikka   aylantiradigan   qozondir.   Bug
'qozonidan   farqli   o'laroq,   suv   qaynaguncha   isitiladi   va   bug'ga   aylanadi,   issiq   suv
qozonida   issiqlik   to'g'ridan-to'g'ri   suvga   o'tkaziladi,   keyin   esa   isitish   tizimi   orqali
aylanadi.
Issiq suv qozoni yonuvchan gazlar va suv o'rtasidagi issiqlik almashinuvi printsipi
asosida   ishlaydi.   Tabiiy   gaz,   yoqilg'i   moyi   yoki   dizel   yoqilg'isi   kabi   yonuvchan
moddalar   qozonda   yonib,   issiq   gazlarni   hosil   qiladi.   Bu   gazlar   qozon   ichidagi
quvurlardan o'tib, quvurlardagi suvni isitadi.
Suvni isitish natijasida uning harorati ko'tariladi va u issiqlik tashuvchi suyuqlikka
aylanadi,   keyinchalik   u   quvur   tizimi   orqali   radiatorlar   yoki   konvektorlar   kabi
isitish   moslamalariga   aylanadi.   Ushbu   qurilmalarda   suvdan   issiqlik   havoga
o'tkaziladi, uni isitadi va xonani isitadi.
Doimiy   suv   haroratini   saqlab   turish   uchun   issiq   suv   qozonlari   termostatlar   va
harorat   sensorlari   bilan   jihozlangan.   Qozonxonadagi   suv   harorati   belgilangan
darajaga   yetganda,   suvning   haddan   tashqari   qizib   ketishining   oldini   olish   uchun
19 qozon   avtomatik   ravishda   o'chadi.
Rasm   5.   Suv isitish qozonining ishlash prinspi:   1 - issiq suv qozonlari ;   2 - tarmoq
nasoslari ;  3 - uzatish nasoslari; 4 - aylanma nasoslar; 5 - xom suv nasoslari;          6
- deaeratsiya nasoslari; 7 - vakuumli deaerator;   8 - bug 'sovutgichi; 9 - bug '-suv
ejektori;   10   -   kondensat   yig'ish   uchun   tank;   11   -   suvni   kimyoviy   tozalash;   12   -
kimyoviy   tozalangan   suv   isitgichi;   13   -   xom   suv   isitgichi;   14   -   gazsizlangan   suv
sovutgichlari
Issiq suv qozoni quyidagicha ishlaydi. Eng yaqin suv omboridan yoki tashqi
suv   ta'minoti   tarmog'idan   xom   suv   issiqlik   almashtirgichga   (xom   suv   isitgichi)
xom   suv   nasosi   (5)   orqali   etkazib   beriladi.   U   yerda   kimyoviy   tozalangan   suv
isitgich   (12)   dan   keladigan   tarmoq   suvining   issiqligi   yordamida   20-300S
haroratgacha   qizdiriladi.   Keyin   xom   suv   darhol   kimyoviy   suvni   tozalashga   (11)
yuboriladi yoki gazsizlangan suv sovutgichidan (14) o'tadi, u erda suv sovutiladi va
u   issiqlik   tarmog'ini   oziqlantirish   uchun   ketadi.   Suvni   kimyoviy   tozalashda   Na-
20 kationit   yoki   H-kationit   filtrlarida   xom   suvning   qattiqligi   kamayadi.   Suvni
kimyoviy   tozalashdan   keyin   (11)   xom   suv   kimyoviy   tozalanadi   (yumshatiladi).
Kimyoviy tozalangan suv kimyoviy tozalangan suv isitgichiga (12) kiradi, u erda
qozon   agregatidan   tarmoq   suvining   issiqligi   bilan   isitiladi.   (12)   dan   keyin
kimyoviy   tozalangan   suv   bug   'sovutgichdan   (8)   o'tib,   vakuum-deaeratorga   (7)
kiradi.   Qozonxonadagi   deaeratorlar   suvni   isitish   vaqtida   korroziy   gazlarni   (O2,
CO2)   olib   tashlash   uchun   mo'ljallangan.   Suv   isitish   qozonxonalarida   kimyoviy
tozalangan   suv   issiq   suv   qozonidan   keladigan   tarmoq   suvining   issiqligi   orqali
vakuum   deaeratorda   (7)   isitiladi.   Qoida   tariqasida,   vakuumli   deaeratorlar   (DV)
issiq  suv  qozonlarida  qo'llaniladi. Bu  deaeratorlarda O2  va CO2  ning  chiqarilishi
0,16÷0,5   atm   ish   bosimida   sodir   bo'ladi.   (0,016÷0,05   MPa).   Vakuumli
deaeratorlarda   suvning   o'rtacha   isishi   15-250C   oralig'ida.   Vakuum-deaeratorning
(7) chiqish joyidagi gazsizlangan suvning harorati 55-800C. Vakuum deaeratorida
(7)   vakuumni   saqlash   uchun   bug   '-havo   ejektorlari   ishlatiladi,   ular   deaeratsiya
nasosidan (6) kondensat yig'ish uchun idish bilan ketma-ket ulanadi
Deaeratsiya jarayonidan so'ng kimyoviy tozalangan suv bo'yanish suviga aylanadi.
Agar   vakuumli   deaeratorlardan   keyin   uning   harorati   65-700S   dan   yuqori   bo'lib
chiqsa, u holda gazsizlangan suv sovutgichidan (14) o'tadi va u erda xom suv bilan
sovutiladi. Deaeratsiyalangan suv sovutgichidan (14) keyin bo'yanish suvi xom suv
isitgichidan   (13)   keyin   tarmoq   suv   oqimi   bilan   aralashtiriladi,   so'ngra   uzatish
nasosisi   (3)   yordamida   suv   isitish   tarmog'iga   beriladi.   (qaytib   keladigan   quvur
liniyasiga).   Binolarni   isitish,   shamollatish   va   issiq   suv   tizimlari   uchun   tarmoq
suvini isitish issiq suv qozonida amalga oshiriladi. Issiq suv qozonlari bilan termal
sxemalarni   ishlab   chiqish   va   hisoblashda   ularni   loyihalash   va   ishlatishning   ba'zi
xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Issiq suv qozonlari ishonchli va tejamkor ishlaydi, agar ular orqali o'tadigan
isitish suvining oqim tezligi doimiy bo'lsa. Shuningdek, qozondan chiqish joyidagi
tarmoq suvining harorati o'zgarmagan holda saqlanishi kerak, 
21 Belgilangan   harorat   jadvaliga   muvofiq   issiqlik   tarmog'idagi   tarmoq   suvining
haroratini   ta'minlash   uchun   aylanma   quvur   bo'lishi   kerak.   Ushbu   bo'lim   orqali
Gperep   miqdorida   issiqlik   tarmog'ining   qaytib   quvur   liniyasidan   tarmoq   suvi.
issiqlik   tarmog'ining   ta'minot   quvur   liniyasiga   aralashtiriladi.   Shu   sababli,
qozonning   chiqishidagi   harorat   t01   qiymatlariga   tushadi.   Issiq   suv   qozonlarining
ichki  isitish  sirtlarining past  haroratli  korroziyasini  oldini   olish  uchun qozonlarga
kirish   joyidagi   isitish   suvining   harorati   yonish   mahsulotlarining   bug’ga   aylanish
haroratidan   yuqori   bo'lishi   kerak,   shunda   ular   o'rtasida   hech   qanday   reaktsiya
bo'lmaydi.   kondensatsiyalangan   suv   bug'lari   va   oltingugurt   oksidi   va   natijada
qozonga   kirish   joyidagi   isitish   suvining   harorati   t   qozon   suvi   haroratida   bo'lishi
kerak:
- gazsimon yoqilg'ida issiq suv qozonlarini ishlatishda 600S dan past bo'lmagan;
Issiq   suv   qozonining   afzalliklari   Issiq   suv   qozonlarini   ishlatishning   ba'zi
afzalliklarini ko'rib chiqing. Issiq suv qozonining asosiy afzalliklari:
Energiyani  tejash:   issiq  suv   qozonlari   bug  'qozonlariga  qaraganda  samaraliroq  va
samaraliroq.   Shu   munosabat   bilan   issiq   suv   qozonlari   elektr   energiyasi,   gaz   va
boshqa resurslarning narxini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin.
Xavfsizlik:   issiq   suv   qozonlari   bug   'qozonlariga   qaraganda   xavfsizroq   ishlaydi.
Buning   sababi   shundaki,   qozonxonada   bug   'hosil   bo'lmaydi,   bu   esa   baxtsiz
hodisalarga olib kelishi mumkin.
Xizmat qulayligi: issiq suv qozoniga texnik xizmat ko'rsatish osonroq va arzonroq,
chunki bug'ni qayta ishlash moslamalariga ehtiyoj yo'q.
Yaxshiroq   haroratni   nazorat   qilish   aniqligi:   Issiq   suv   qozonlari   isitish   tizimidagi
suv haroratini yanada aniqroq nazorat qilishni ta'minlaydi.
Ekologik tozalik: issiq suv qozonlari atmosferani bug 'chiqarilishi va boshqa zararli
moddalar   bilan   ifloslantirmaydi,   bu   esa   ekologik   mas'uliyatli   korxona   va
tashkilotlarning asosiy afzalliklaridan biridir.
Har   xil   turdagi   yoqilg'idan   foydalanish   qobiliyati.   Issiq   suv   qozonlari   turli   xil
yoqilg'ida, jumladan, gaz, yoqilg'i moyi, dizel va qattiq yoqilg'ida ishlashi mumkin.
22 Issiq suv qozonining kamchiliklari
Biroq, issiq suv qozonlarining ham kamchiliklari borligini yodda tutish kerak. Issiq
suv qozonining asosiy kamchiliklari:
Kam   samaradorlik:   bug   'qozonlari   bilan   solishtirganda,   issiq   suv   qozonlari   suvni
ma'lum bir haroratgacha isitish zarurati tufayli past samaradorlikka ega. Bu yoqilg'i
narxining oshishiga olib kelishi mumkin.
Katta   maydonga   ehtiyoj:   Issiq   suv   qozonlari   bug   'qozonlariga   qaraganda   ko'proq
joy talab qiladi, chunki katta issiq suv saqlash tanklari talab qilinadi.
O'lchov xavfi: Issiq suv qozonlari miqyosning to'planishiga moyil bo'lishi mumkin,
bu qozonning samaradorligini pasaytirishi va muntazam tozalash va texnik xizmat
ko'rsatish zarurligiga olib kelishi mumkin.
Boshqarish   qiyinligi:   Issiq   suv   qozonlarini   boshqarish   qiyin   bo'lishi   mumkin   va
texnik   xizmat   ko'rsatish   va   ta'mirlash   uchun   ko'proq   malakali   xodimlarni   talab
qilishi mumkin.
Umid   qilamanki,   men   issiq   suvli   qozonxonaning   ishlash   printsipini   batafsil
tushuntirib   bera   oldim   va   endi   siz   qozonxonada   qaerda,   qanday   va   qanday   nasos
ishlatilishini hamma narsani tushunasiz.
23 3. Past quvvatli suv isitish qozonlarining issiqlik balansini hisoblash
metodikasi.
Issiqlik balansi asosida qozonning samaradorligi va kerakli yoqilg'i sarfi
hisoblab chiqiladi.
1   kg   qattiq,   suyuq   yoki   1   m3   gazsimon   yoqilg'i   uchun   mavjud
issiqlik mos ravishda quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:Q	р
р=	Q	н
р+Q	в.вн+hтл	+Q	ф−	Q	к,
  кДж / кг ,   (1)	
Q	р
р
 = 	Q	н
с+Q	в.вн+hтл	,   кДж / м 3
 ,   (2)
bu   yerda  	
Qн
р   va  	Qн
с   -   qattiq,   suyuq   va   shunga   mos   ravishda   gazsimon
yoqilg'ilarning   quruq   massasi   kJ/kg   va   kJ/m3   ish   massasining   sof
kalorifik qiymati;                                                                                      	
Qв.вн - qozon
agregatiga   kiradigan   havo   tomonidan   kiritilgan   issiqlik,   ikkinchisi
selektiv   bug   ',   chiqindi   issiqlik   va   boshqalar   bilan   jihozdan   tashqarida
qizdirilganda. formula bo'yicha hisoblanadi:	
Qв.вн
= 	β' [	(Н	хв
о)'  –	Нв
о ],  кДж/кг или   кДж/м 3
 ,    (3)
bu   erda  	
β'   -   qozonga   (havo   isitgichiga)   kirish   joyidagi   havo   miqdori
nazariy jihatdan zarur bo'lgan nisbati; 	
(Н	хв
о)'  и 	Нв
о   jadvali bo'yicha kJ / kg
yoki   kJ   /   m3   bo'yicha   aniqlanadigan   qozon   agregatiga   kirishda   nazariy
jihatdan zarur bo'lgan havo miqdori va sovuq havoning entalpiyalari.
Maxsus   ko'rsatmalar   bo'lmasa,   qozonga   kiradigan   havo   harorati   30   °   S
deb   hisoblanadi.   Yoqilg'ining   jismoniy   issiqligi  	
hтл   quyidagi   formula
bo'yicha hisoblanadi:                                                         
24  hтл	=	стл	tтл	,   кДж / кг   или   кДж / м 3   
                            (4)
Bu yerda  	
стл   - ishlaydigan yoqilg'ining issiqlik sig'imi qayerda, kJ / (kg ° S) yoki
kJ / (m3 ° S);
 	
tтл
  - yoqilg'i harorati, ° S.
Yonilg'i moyi uchun issiqlik sig'imi	
Стл
 = 1,74 + 0,0025 	tтл  ,  кДж / ( кг  ° С ) , (5)
Qurilmaga   bug   '   purkashi   ("forsunka"   bug'i)  	
Qф   orqali   kiritilgan   issiqlik   formula
bo'yicha aniqlanadi	
Qф=	G	ф(hф−	2520	),
  кДж / кг  ,  (6)
bu   yerda  	
Gф   va  	hф   yoqilg'ini   atomizatsiya   qilish   uchun   ishlatiladigan
bug'ning oqim tezligi va entalpiyasi, kg / kg va kJ / kg.
Slanetsning   yonishi   paytida   karbonatlarning   parchalanishiga   sarflangan   issiqlik
formula bo'yicha hisoblanadi 	
Qк	
Qк
 = 40,7	k(СО	2)к
р ,  кДж / кг . 
Slanetsni yoqishda hisobga olinadi va karbonatlarning parchalanish koeffitsienti k
4-11 / I / bandiga muvofiq olinadi.
Odatda qattiq yoqilg'i yoqilganda past bosimli qozonlar uchun 	
Q	р
р
=	Q	н
р
,
  кДж / кг  ;                                       (7)
Mazut uchun	
Q	р
р=	Q	н
р+hтл
 ,   кДж / кг ;                                   (8)
Gazsimon yoqilg’ilar uchun	
Q	р
р=	Q	н
с
,   кДж / м 3
 .                                      (9)
Tutun gazlari bilan issiqlik yo'qotilishi aniqlanadi
25 q2=	
(H	ух−	αух	Н	хв
о)(100	−	q4)	
Q	р
р	,%                             ( 10)
Bu yerda  	
H	ух
- havo va haroratning mos keladigan ortiqligida chiqindi  gazlarining
entalpiyasi
αух   
ух  va diagrammasidan kJ/kg yoki kJ/m3 dan aniqlanadi;	
Н	хв
о
  - nazariy   jihatdan   zarur   bo'lgan   sovuq   havo   miqdorining   entalpiyasi,   kJ   /   kg
yoki kJ / m3, formula bo'yicha aniqlanadi,  	
Н	хв
о=	схв	tхвVо   bu erda
с
хв  - havoning issiqlik sig'imi, kJ/kg;
t
хв – havo harorati,     
V о -  
1   kg   qattiq   yoki   suyuq   va   1   m3   gazsimon   yoqilg’ining   to’liq   yonishi   uchun
zarur bo’lgan havoning nazariy hajmi	
q4
    -   yonishning   mexanik   to'liqsizligidan   yo'qotish,   %.   Gazsimon   va   suyuq
yoqilg'ini yoqishda 	
q4   =0
Qattiq   yoqilg'ining   qatlamli   va   kamerali   yonishi   paytida   yonishning   kimyoviy
to'liq   emasligidan   issiqlik   yo'qotilishi  	
q3   5-jadvalga   muvofiq   aniqlanadi.   Past
bosimli   qozonlarda   suyuq   va   gazsimon   yoqilg'i   yoqilganda,  	
q3   0,5%   ni   tashkil
qiladi.
Statsionar   issiqlik   generatorlari   uchun   tashqi   sovutishdan   issiqlik   yo'qotilishi   10-
jadvalga muvofiq yoki shakl bo'yicha aniqlanadi.
q
5 – quyidagi formula bilan aniqlanadi	
q5=	q5
ном	D	ном
D	ф
, %                                      (11)
Bu yerda 	
q5
ном  tashqi sovutishdan issiqlik yo'qotilishi 
D
ном , D
ф  qozonning nominal va haqiqiy yuklanishi, kg/s (t/soat)
Shlakning jismoniy issiqligi bilan yo'qotish 	
q6шл quyidagicha aniqlanadi
26 q6шл	=	
αшл	(сυ)зл	А	р	
100	Q	нр	,%                                 (12)
         
 JADVAL 1. Tavsiya etilgan gaz va issiq havo harorati bug' quvvati D < 50 t/soat
bo'lgan qozonlar uchun.
Qozon turi va yogilg’I turi           harorat
Tutun gazlar ,  о
С issiq havo   о
С
1 2 3
Е-4-14ГМ         tabiiy gazda 164
Mazutta 197
Е-6,5-14ГМ       tabiiy gazda 162
Mazutta 195
E-1O-14 Г M       tabiiy gazda 146
Mazutta 174
E-1O-14-225M     tabiiy gazda 147
Mazutta 173
E -16-14Г M         tabiiy gazda 147
Mazutta 173
Е-16-14-225ГМ    tabiiy gazda 159
Mazutta на мазуте 196
E -25-14Г M         tabiiy gazda 142
Mazutta 172
Е-25-14-225ГМ    tabiiy gazda 145
Mazutta 173
Е-10-24ГМ         tabiiy gazda 146
mazutta 174
Е-10-24-250ГМ     tabiiy   gazda 147
mazutta 173
27 Е-25-24-380ГМ    tabiiy gaz -
КЕ-2,5-14С         komirda 163
KE -4-14 C           komirda 158
KE -6,5-14С         komirda 159
KE -6,5-14С         komirda 175
KE -6,5-14МТ 147
KE -1 O -14 C          komirda 180
KE-1O-14МТ 180
KE -25-14С         komirda 180
КЕ-25-14-225 С 180
КЕ-25-24С          komirda 180
КЕ-25-24-250С      komirda 180
К-35-40 120…170 325
Б-35-40 146…184 156
Т-35-40 178 156
БГМ-35-М 158/178 117/156
Е-35-40 (унифицированный) 181 207
K -50-40-1 146 262-300
ГМ-50-1          tabiiy gazda 139 207
                  Mazutta 178 203
ГМ-50-14          tabiiy gazda 140 146
                  mazutta 155 181
ГМ-50-14/250      tabiiy gazda 126 146
                 mazutta 155 181
К-50-40/14 136…151 335…365
БМ-35РФ 126…188 -
ГМ-50 (унифицированный) 181 208
28 JADVAL 2. Bug 'qozonining tashqi sovutilishidan issiqlik yo'qotilishi.
Nominal qozon ishlashi,
кг / с  ( т / ч ) Issiqlik yo'qotilishi,  q
5 , %
Mos qozon Quyruqli qozon
1 2 3
0,55 (2)
1,11 (4) 3,4
2,1 3,8
2,9
1,67(6) 1,6 2,4
2,22 (8)
2,78 (10) 1,2
— 2,0
1,7
4,16 (15) — 1,5
5,55 (20) — 1,3
8,33 (30) — 1,2
1 2 3
11,11 (40)
16,66 (30) — 1,0
0,9
22,22 (80) — 0,8
27,77 (100) — 0,7
55,55 (200) — 0,6
83,33 (300) — 0,5
Rasm 6. Tashqi sovutishdan issiqlik yo'qotilishi:
1 - qozon agregati (yuzalar bilan); 2 - haqiqiy qozon (yuzalarsiz).
Qozonning samaradorligi quyidagicha aniqlanadi
29     ηк.а.	
бр	=	100	−	(q2+	q3+	q4+	q5+	q6шл	),  %    (13)
Issiqlikni saqlash koeffitsienti quyidagi formula bo'yicha topiladi
    	
ϕ=	1−	
q5	
q5+ηк.а
бр ,    (14)
Qozonda foydali bo'lgan issiqlik umumiy holatda quyidagi ifodadan aniqlanadi:
   	
Q	к.а.=	D	ne	(hne−	hnв)+D	нп	(hнп−	hпв)+	D	пр	(hкип	−	hпв	),   кВт ,    (15)
Bu yerda 	
Dne   hosil bo'lgan o'ta qizib ketgan bug 'miqdori, kg/s	
hпв
-   taminot suvining entalpiyasi, kJ/kg,  р
пв  va t
пв  bilan aniqlanadi;
Dнп
-hosil bo'lgan to'yingan bug 'miqdori, kg/s, entalpiya h
нп  bilan o'ta qizdirgichga
qo'shimcha ravishda berilgan;
hнп
-to'yingan   bug'ning   entalpiyasi,   kJ   /   kg,   qozon   barabanidagidagi   bosim   bilan
aniqlanadi;
Dпр
 -- qozonni puflash uchun suv sarfi, kg / s, qaynayotganda entalpiya bilan, kJ /
kg, qozon barabanidagi bosim bilan belgilanadi 	
Dпр =	
П
100	
D
bu erda   П -  tozalash  foizi, %;  Д-   qozonning ishlashi,   kg/s;   P ning qiymati   dizayn
vazifasi bilan belgilanadi.
Pechga etkazib beriladigan yoqilg'ining iste'moli formula bo'yicha aniqlanadi	
В=	
Qк.а.	
Q	р
рηк.а.
100	,
 ( м 3
/ с ), ( кг / с ), (16)
unda 	

к . а   foiz sifatida ifodalanadi
Issiqlik   yuzalarida   gazlar   tomonidan   chiqariladigan   yonish   mahsulotlari,   havo   va
issiqlikning   umumiy   hajmini   hisoblash   uchun   formula   bo'yicha   q4   yonishning
mexanik to'liqsizligini hisobga olgan holda hisoblangan yoqilg'i sarfi kiritiladi.
Вр=	В(1−	
q4	
100	)
, ( м 3
/ с ) ( кг / с ) (17)
Gazsimon va suyuq yoqilg'ini yoqishda q
4  = 0 va   В
р   =  В   (m3/s), (kg/s) qiymati.
30 1.Mazut M40 xarakteristikasi.
Mazut   -   bu   smolalar,   karbenlar,   uglevodorodlar,   uglevodorodlar   va   boshqa
moddalarning   quyuq   jigarrang   ko'rinishdagi   aralashmasi.   Agar   yoqilg'i   moyining
M40   va   M100   navlarini   solishtiradigan   bo'lsak,   unda   birinchi   toifadagilar   ko'p
yutadi.   M40   uchun   porlash   nuqtasi   chegarasi   90   daraja   Selsiy,   moddaning
kaloriyali   qiymati   esa   39   000   dan   40   500   kJ   /   kg   gacha.   Mexanik   qo'shimchalar
miqdori   1%   dan   ortiq   emas.   Ushbu   chegaradan   oshib   ketish   xususiyatlarning
pasayishiga olib keladi. Materialni saqlash uchun maxsus talablar yo'q, lekin uzoq
vaqt davomida yoqilg'i moyining namlik bilan to'yinganligiga olib kelishi mumkin.
Hozirgi   vaqtda   neft   qazib   olish   juda   kuchli   rivojlangan.   Xom   neft   hozirda
ishlatiladigan   deyarli   barcha   turdagi   yoqilg'ining   manbai   hisoblanadi,   ammo
neftning   o'zini   bir   xil   maqsadlarda   ishlatish   mumkin   emas.   Xom   ashyoni   foydali
yoqilg'iga aylantirish uchun maxsus qayta ishlash jarayonlari kerak. Aynan neftni
qayta   ishlash   jarayonida   chiqindi   deb   hisoblanadigan   material   qoladi.   Yoqilg'i
moyi M40, M100 va M200. Allaqachon qayta ishlangan bu material tashlanmaydi,
u qozonxonalar uchun yoqilg'i sifatida ishlatilgan.
Rasm 7.  Mazut
Agar   ushbu   xom   ashyoning   tarkibi
haqida   gapiradigan   bo'lsak,   unda   87%
gacha   uglerod,   11,1%   gacha   vodorod,
shuningdek, 1%  gacha kislorod va  azot
mavjud.
Shuni   ham   ta'kidlash   joizki,   neft   ham,
mazut ham oltingugurt (SO2) foiziga qarab ikki sinfga bo'linadi. Kam oltingugurtli
31 yoqilg'ini ajrating - xom ashyo tarkibidagi moddaning miqdori 1% gacha. Yuqori
oltingugurtli yoqilg'i - bu oltingugurt miqdori 2,5% ga yetadigan o'choq materiali.
Turlari 
Yoqilg'i   moyi   M40,   shuningdek,   ikki   xil   bo'lishi   mumkin   -   ko'p   miqdorda
kerosin va boshqa qatronli moddalar bilan past viskoziteli yoki yuqori viskoziteli.
Shuni   ta'kidlash   kerakki,   moyni   isitish   uchun   viskozite   juda   muhim   parametrdir.
Bu   M40   mazutining   texnik   xususiyatlariga   ta'sir   qiladi   transport   qobiliyati,
tushirish   sifati,   xom   ashyoni   pompalash   va   yoqish   qobiliyati.   Bundan   tashqari,
ma'lum   bir   materialning   yopishqoqligining   o'zgarishi   harorat   oshishi   bilan   sodir
bo'lishini   qo'shish  muhimdir. Ushbu  omil  tufayli  M40  yoqilg'i   moyi  bilan  bog'liq
ko'pgina operatsiyalar oldindan isitish bilan amalga oshiriladi.
Ushbu materialning yopishqoqligi  juda muhim  ko'rsatkich bo'lganligi sababli, uni
aniqlash uchun WU viskozitesining an'anaviy birliklari qo'llaniladi. GOST mavjud
bo'lib,   u   materialning   shartli   yopishqoqligi   tushunchasini   belgilaydi,   shuningdek,
ushbu parametrni aniqlash tartibini belgilaydi.
Yopishqoqlik
Nisbiy   yopishqoqlik   darajasiga   qarab,   M40   mazut   va   uning   boshqa   navlari
bir   necha   navlarga   bo'linadi.   Ajratishning   asosiy   xarakteristikasi   -   har   bir   brend
uchun farq qiladigan quyma nuqtasi, lekin har qanday holatda u 0 darajadan yuqori
bo'ladi.   Yoqilg'i   moyining   eng   yopishqoq   markalari   25   daraja   Selsiy   va   undan
yuqori   haroratlarda   qattiqlashadi.   Ushbu   parametr   tufayli   oldindan   isitish
bosqichidan   o'tish   kerak.   Masalan,   bunday   mazutni   distillash   jarayonini   amalga
oshirish   uchun   uni   60-70   daraja   haroratgacha   qizdirish   kerak.   Agar   ushbu
markadagi   yoqilg'i   moyini   yoqish   kerak   bo'lsa,   uni   140   daraja   haroratgacha
qizdirish   kerak.   Shuni   qo'shimcha   qilish   kerakki,   yoqilg'i   moyining   texnik
xususiyatlari   orasida   yonish   nuqtasi   ham   mavjud.   Boshqacha   qilib   aytadigan
bo'lsak, ma'lum bir harorat chegarasiga qizdirilganda, xom ashyo havoga bug'larni
chiqara boshlaydi, ular havoda qoladi, agar unga ochiq olov keltirilsa, yonuvchan
aralashmani hosil qiladi.
32 GOST yoqilg'i moyi M40
Neft   yoqilg'isi,   shuningdek,   mazutdan   foydalanish,   xavfsizlik,   ishlab
chiqarish qoidalarini tartibga soluvchi 10585-2013 davlat standarti mavjud. Ushbu
GOST shuningdek, yoqilg'i moyining har bir markasiga mos kelishi kerak bo'lgan
fizik va kimyoviy ko'rsatkichlarni belgilaydi. Yoqilg'i moyining xususiyatlari M 40
Ushbu   xom   ashyodan   foydalanish   qat'iy   qoidalarga   muvofiq   qabul   qilinadi.   Ular
quyidagilar:
M40 ning kinematik viskozitesi 80 daraja Selsiyda 59,00 mm2 / s dan oshmasligi
kerak. Ushbu navdagi  mazut uchun kul miqdori  foiz sifatida kam  kul uchun 0,04
va   kul   xomashyosi   uchun   0,12   bo'lishi   kerak.   Yoqilg'i   moyidagi   mexanik
aralashmalar   uchun   massa   ulushi   foiz   sifatida   0,5   dan   oshmasligi   kerak.   Xom
ashyo tarkibidagi suvning massa ulushi 1% ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, M40
mazutida   suvda   eriydigan   ishqorlar   yoki   kislotalar   bo'lmasligi   kerak.   Ushbu
markadagi yoqilg'i moyida vodorod sulfidining miqdori 10 mg / kg dan oshmasligi
kerak.
Shunisi   e'tiborga   loyiqki,   M40   yoqilg'i   moyi   uchun   ochiq   tigeldagi   chaqnash
nuqtasi 90 daraja, lekin yopiq holatda miltillash mumkin emas. M 40 yoqilg'i moyi
M 100 ga qaraganda kamroq yopishqoqdir, bu uning tarkibida 10-15% miqdorida
dizel   fraktsiyalari   mavjudligi   bilan   izohlanadi.   Shunday   qilib,   suyuqlik   oshib
boradi   va   quyilish   nuqtasi   10   °   C   gacha   kamayadi,   shuning   uchun   M   40   qulay
muhit   haroratida   qo'shimcha   isitishsiz   tashilishi   va   qayta   yuklanishi   mumkin.
Ammo   M   100   yoqilg'i   moyi   allaqachon   25   daraja   muzlaydi,   shuning   uchun   uni
tashish va yoqish uchun isitish kerak. M 100 uchun optimal ish harorati taxminan
60-70 ° S ni tashkil qiladi, bu M 40 mazutiga qaraganda 20 ° S yuqori.
Zichlik
Maksimal zichlik 965 kg / m3 ni tashkil qiladi.
JADVAL 3. Yoqilg'i moyining zichligi. M40 20  0 
C.
Kamoltingurgutli O’rtacha
oltingurgutli kopoltingurgutl
i
33 20   C   dagi
zichlik g/sm3 0.91 0.931 0.944
M40 ning porlash nuqtasi M100 dan past (90  0
C ga nisbatan 110  0
C), bu juda
muhim. Har  xil   turdagi   mazutlarning yonish  issiqligi  taxminan  bir   xil   va  39-40,5
ming   kJ   /   kg   ni   tashkil   qiladi.   Oltingugurt   tarkibidagi   nisbati   yoqilg'i   moyining
ishlashiga   kam   ta'sir   qiladi.   M40   mazutidagi   1%   gacha   bo'lgan   mexanik
aralashmalar   qabul   qilinadi,   ammo   ularning   miqdori   yuqori   bo'lsa,   yoqilg'ining
yonuvchan   xususiyatlari   yomonlashadi.   Yoqilg'i   moyining   namligi   1%   dan
oshmasligi   kerak.   Ma'lumki,   M40   yoqilg'i   moyi   saqlash   sharoitlariga   unchalik
talabchan emas, lekin uzoq vaqt saqlash vaqtida u suv bosilishi mumkin. So'rilgan
kondensat   va   namlik   mazut   sifatini   pasaytiradi   -   tutashuv   haroratini   oshiradi   va
yonish   paytida   ajralib   chiqadigan   issiqlik   miqdorini   kamaytiradi,   ya'ni   yoqilg'i
moyining   ortiqcha   sarflanishiga   olib   keladi.   Shunday   qilib,   odatda   yoqilg'i   moyi
uzoq vaqt saqlashdan keyin chegirmalar bilan sotiladi.
 
               JADVAL 4. Mazutning 40-navli fizik-kimyoviy xossalari
Korsatkich nomi Norma GOST 1058599
1 Yopishqoqlik 80 C da 8.0
2 Yoqilg’I moyi u-n kul miqori
Kam kulli
kulli 0.04
0.12
3 Mexanik aralashmalarning massa ulushi % 5
4 Suvning massa ulushi % 1
5 Mexanik aralashmalarning massa ulushi Yo’q
6 Mazut turlari uchun oltingugurtning massa ulushi
I
II
III 0.5
1.0
1.5
34 IV
V
VI
VII 2.0
2.5
3.0
3.5
7 Ochiq tigelda porlash nuqtasi, °S 90
8 Issiqlik qiymati (eng past) quruq yoqilg'i, kJ/kg
I,II,III,IV
V,VI,VII 40740
39900
Yoqilg'i moyi M40 4-xavf darajasidagi nisbatan past xavfli, kam zaharli kimyoviy
moddadir.   Biroq,   mazutni   tashish   va   ishlatishda   hech   qachon   hushyorlikni
yo'qotmaslik va xavfsizlik qoidalarini buzish kerak.
Rasm 8.  M40 mazuti
2.Qozonlarda mazut yoqish texnologiyasi va qurulmalari
Suyuk   е� kilg’ilar   maxsus   omborxonalarda   saklanadi.   Saklanish   sharoitlari
suyuk   е	
� kilgilarning   е	� nish   va   portlash   darajasi   bilan   belgilanadi.   Barcha   neft
35 mahsulotlari   е� nish xavfligi darajasiga kura 4 ta sinfga bulinadi. 1 sinfga oson   е	� nib
ketadigan   neft   maxsulotlari   kiradi:   benzin,   ligroin.   Ulardagi   birdan   е	
� nish   harorati
28   oS   dan   past   2   sinfga   е	
� ritish   va   traktor   uchun   kerosin   kiradi,   ulardagi   birdan
е	
� nish harorati 28-45 oS oraligida buladi. 3 sinfga 45-120 oS orasida bulgan birdan
е
� nish haroratiga ega, ham suyuk neft mahsulotlari: dizel  е	� kilgi va mazut kiradi.
4   sinfga   birdan   е	
� nish   harorati   120   oS   dan   yukori   bulgan   suyuk   va   kattik   neft
mahsulotlari   kiradi.   Ularga   surtkich   е	
� glari,   parafin,   asfalt,   bitum   va   boshkalar
kiradi.
Suyuk   е	
� kilg’ilari   ko’p   mikdorda   metall,   beton   va   temirbeton   hajmlarida,   kam
mikdorda (bochka va bidonlarda) saklanadi. Dizel  е	
� kilg’isi va mazut  е	� pik beton  е	� ki
temirbetonda yerning tagida  е	
� ki yarim yerning tagida saklanadi.
Bir  xil  og’ir   е	
� kilg’ini  omborxonada saklash  uchun ikkita rezervuar  ajratiladi. Har
bir rezervuar  е
� kilg’ini isitish uchun kurilma va foydalanish kulayligi va xavfsizligi
uchun   moslamalar   bilan   ta’minlanadi.   Iste’molchilarga   е	
� kilgini   berish   uchun
nasoslar   urnatiladi.   Iste’molchilarga   е	
� kilgi   nasoslar   bilan   berilganda   u   filtrlardan
utadi   va   unda   mexanik   koldiklaridan   tozalanadi   Odatda   suyuk   е	
� kilg’i
omborxonalarga   temir   yul   sisternalarda   va   tankerlarda   olib   kelinadi.   Yukori
kovushkokli mazut kotib koladi, shuning uchun kovushkoklikni kamaytirish va uni
36 okizishda sisternalar  isitiladi. Isitilgan mazut  bug’  bilan rezervuarlarga yuboriladi
Rasm 9. Mazutni yoqishga tayyorlash.
Rasm 10. Elektr stansiyada mazut tayyorlashnig texnologik sxemasi:
37 1-mazutli sisterna; 2-qabul qiluvchi qurilma; 3- tozalash filtri; 4-
qabul qilish rezervuari; 5-haydab berish nasosi; 6-asosiy rezervuar; 7, 8 va
19-retserkulyatsiya liniyalari; 9-birinchi pog’ona nasosi; 10-teskari klapan; 11-
mazutni bug’li isitgich; 12-nozik tozalash filtri; 13-ikkinchi pog’ona nasosi;
14-tiqin surma qopqog’i; 15-sarf rostlagich; 16-sarf o’lchagich; 17-
е�ndirgichning oldidagi surma qopqoq; 18-forsunka.
  Mazut   forsunkalari.   Mazutning   yupqa   purkalishi   uchun   markazdan   qochirma
forsunkalar   qo’llanilib,   bu   forsunkalar   havoni   yetkazib   beradigan   va   uni
uyurmalovchi asboblar Ŕ registrlar bilan birgalikda mazut 	
е�ndirgichlarini tashkil
qiladi.   Purkash   usulidan   qat’iy   nazar,   forsunkalar   quyidagicha   bo’ladi:   mexanik,
bug’ mexanik, bug’li va rotatsion.
Mexanik purkashda mazut oqishining kinetik energiyasi qo’llanilib, bosim
orqali 	
е�qilg’i nasosi hosil qilinadi. Forsunka soplosidan bosim ta’sirida
katta tezlikda chiqqanpaytida, mazut yupqa purkalanadi.
Bug’li forsunkalarda 	
е�qilg’i purkalishi forsunkadan oqib chiqa	е�tgan
bug’ oqimining kinetik energiyasidan foydalanish hisobiga olib boriladi,
mazut esa forsunkaga kichik bosimda ham yetkazib berilishi mumkin.
Oxirgi vaqtda mexanik va bug’ forsunkalardan tashqari aralash bug’
mexanik forsunkalar keng qo’llanilib. Ularning ishi purkashning bu ikkala
usuldagi birgalikda ishlanishidan iboratdir.
Rotatsion forsunkalar.  Markazdan qochirma kuchlar hisobiga mazutni
yupqa purkash uchun va uni o’txonaga konussimon tarqatib berish uchun
qo’llaniladi.
Mexanik forsunkalar.  Bular eng ko’p tarqalgan forsunkalar turidir.
Bu holatda mazut purkashi ortiqcha yuqori bosim berish hisobiga bo’ladi (2.5-
4.5 MPa). Mazut bir necha kanalli forsunkalar orqali girdobli kameraga
uzatiladi va chiqishda aylantirilgan mazut diametri d soplo orqali
o’txonaga purkaladi.
38 Shunda jadallik bilan aylanish girdobi hosil qilinib, natijada katta
tezlikda (80 m/s-gacha) soplodan suyuq е�qilg’i konussimon bo’lib oqib
chiqadi   Bug’   qozonida   yuklama   kichik   bo’lganda   mexanik   forsunka   bug’   -
mexanik
rejimida ishlatiladi. Buning natijasida 	
е�qilg’i purkash sifatini
pasaytirmasdan rostlash diapazonini 100-20% oraliqda bo’lishi amalga
oshiriladi. Bug’-mexanik forsunkalar ikkita kanalni o’z ichiga oladi, mazut va bug’
ikki kanal orqali forsunka bosh qismiga tushadi (0,4-0,9 MPa bosimida). Bu yerda
markazdan qochirma uyurmalangan kamera o’rniga konus-sochgich aksial apparat
ishlatiladi.   Bug’   oqimi   katta   tezlikda   purkalgan   mazut   oqimi   o’zining   energiyasi
hisobiga mazut tomchilarini parchalashda qo’llaniladi. Bug’ sarflari mazut sarflari
purkalishining   10%  dan  oshmasligi  kerak.  Bundan   tashqari  uncha  ko’p  miqdorda
bo’lmagan   bug’lar,   alangalanish   yadrosiga   kelib   tushib,   faol   markaz   reaksiyasi
39 hisobiga  е�nish   reaksiyasini   faollashtiriladi.
Rasm 11. Yonish kamerasi.
40 Rasm   12.   Mexanik   purkashli   mazut   forsunkasi:   a)   forsunka;   b)   to’rtburchakli
uyurma kamerasi; v) dumaloq uyurma kamerasi. 
Rasm 12. Suyuqlikning soplodan chiqishidagi harakati va purkalishi:
1-soplo; 2-kirish kanali.
Bug’-mexanik forsunkalar unumdorligi mazut bo’yicha 11 m/soatni
tashkil etadi. Ular katta quvvatli bug’ qozonlarida chuqur diapazonda
rostlash   uchun   ishlatiladi.   Bug’   forsunkalarda   yuqori   samaradorligi   katta   tezlikka
ega   bo’lgan   (1000m/s   gacha)   bug’   oqimi   mazutni   o’zi   bilan   birga   oqizib   ketishi
hisobiga erishiladi.Bug’li forsunkaning afzalligi bu forsunkalarning oddiyligi
hamda mazutni qizitish harorati (800S Ŕ gacha) uncha yuqori bo’lmagan
41 haroratga   yuqori   sifatda   purkalishidan   iboratdir
Rasm 13. Mazut bug’-mexanikli forsunka: a Ŕ forsunka; b Ŕ
taqaning bo’ylama kesimi; 1 Ŕ mazut uzatilishi; 2 Ŕ bug’ni halqali kanalda
uzatish; 3 Ŕ taqaning korpusi; 4 Ŕ aksial aylantirgich; 5 Ŕ kesib tarqatuvchi.
Lekin, bug’ forsunkalar kam ishlatilib, ular asosan е�qilg’idan oldin
qattiq 	
е�qilg’i 	е�qadigan elektr stansiyalarda qo’llaniladi. Uzoq muddat
ishlaganda katta bug’ sarflari bo’lgani uchun ular tejamli emas (mazut
sarfidan 40-60%).
Rotatsion forsunkalar.  KVGM turkumli suv isitgich qozonlarida
mazutni 	
е�qish uchun rotatsion forsunkalar ishlatiladi. Forsunkalar o’rtacha
quvvatli elektrodvigatel bilan ta’minlangan bo’lib, purkalish konusini
juda katta chastota bilan aylantirib beradi. Mazut ortiqcha purkash uchiga
bosim bilan uzatiladi va tez aylanuvchi konus sirtini ichki tomoniga
kiritiladi. Bu yerdan markazdan qochirma kuch hisobiga mazut konus sirti
bo’ylab yupqa qatlam va mayda zarrachalar ko’rinishida o’txonaga uzatiladi.
Alanga yadrosidan tarqalgan issiqlik hisobiga konus sirti bo’ylab
42 harakatlanuvchi mazut qatlami qisqa vaqt ichida intensiv qizdirishi mumkin.
Rasm 15,16.  Yonish kamerasida yogilg’ining yonishi
43 7.  Issiqlik quvvati 3MW bo’lgan qozon qurilmasida M40
mazutini yoqishda issiqlik balans hisobi
Qozonxondada   mazut   yoqilganda   SO
3   ni   kontsentratsiyasini   SO
3   ni   qaynash
harorati   va   massa   emissiyasi   aniqlash   (N
0   =   3   MVt)   0.5,0.7,0.8,1   N
0   da   yuqori
oltingugurtli   mazut   qozon   pechida   yoqiladi   va   Q
H P
=38.77   MJ/kg   yoqilg’idagi
oltingutgut   miqdori   S P  
=   2.65%   ortiqcha   havo   koiffisenti   a
T= 1.02   termal   stressli
pechning kesimi g
f  = 8.92 MJ/m 2
Hisoblash: ushbu yoqilg’i uchun V 0
n  =10.2 va V 0
г   =10.99 m 3 
/kg
V
Г  =10,99 + (1,02 - 1)10,2 = 11,194
Oltingurgut dioksidininghajm ulushi quyidagicha topiladi
P
SO2  =V
SO2  /V
Г =2 S P
 /100p
SO2  V
г =0.007 S P 
/ V
г
P
SO2  =0.007*2.6/11.194=1.626*10 -3
o'choqdagi ortiqcha kislorod miqdori quyidagicha aniqlanadi
O
2  =  21(a
T  -1) V 0
n  / V
Г  
O
2  =  321*0.02*10.2/11.194=0.383%
Nominal yukda SO
3  miqdori quyidagicha aniqlanadi
SO
3  = 0.424 p
SO2  O
2 0.5
 q
f  (N/N
0 ) 2
SO
3  = 0.424*1.626*10 -3
 *0.383 0.5
 *8.92*1=3.8*10 -3 
% 
 0.8 N
0  da 
SO
3  = 3.8*10 -3 
*0.8 2 
= 2.435*10 -3 
%
0.7 N
0  da 
SO
3  = 3.8*10 -3 
*0.7 2 
=1.865*10 -3 
%
0.5 N
0  da 
SO
3  =  
3.8*10 -3 
*0.5 2 
=0.951*10 -3 
%
Qaynah harorati nuqtasi
Nominal yuklamada quyidagicha aniqlanadi
t
P  =50+50A 0.7
SO3
t
P  =50+50*38 0.2 
=153.3 C
0.8 N
0  da quyidagicha t
P  =50+50A 0.7
SO3
44 t
P  =50+50*24.35 0.2 
=144.7 C
0.7 N
0  da quyidagicha t
P  =50+11A 0.2
SO3
t
P  = 50+11*18.65 0.7 
= 135.3 C
0.5 N
0  da quyidagicha t
P  =50+11A 0.2
SO3
t
P  = 50+11*9.51 0.7 
= 103.2 C
Nominal yuklamada tutun gazida SO
2  kontsentratsiyasi
g
SO2  =10 3
 (1.626*10 -3
 3.8*10 -5
)11.194*2.86*1.032/1.22 = 42.5  г /kg
Atrof-muhitga SO
2  ning ommaviy chiqishi quyidagicha aniqlanadi
M
so2 =  Bg
SO2
M
so2  = 57.7*42.5 = 2452.5 g/s
Bu yerda B- mazut sarfi 
45 8. Xulosa
1 .   Паст   кувватли   сув   иситувчи   қозонларнинг   ишлаш
принципи,   тузилиши   ва   технологияси   ўрганилиб
чиқилди.
2.Мазут ёқилғилари ҳақида умумий маълумотлар олинди.
3.М40 маркали мазутнинг хоссалари ўрганилди.
4.М40 ни қозон қурилмасида ёқишга тайёрлаш.
5.М40   мазутни   ёқишнинг   иссиқлик   ҳисоблари
бажарилди.
46 9. Foydalanilgan   adabiyotlar   ro ’ yxati
1.Хаванов   П.   А.   Источники   теплоты   автономных   систем
теплоснабжения // АВОК. – 2002.
2.Хаванов   П.   А.   Системы   теплоснабжения   от   автономных
теплогенераторов // АВОК. – 2002. 
3.Хаванов   П.   А.   Принципиальные   тепловые   схемы   автономных
источников   теплоснабжения   с   коллекторами   малых   перепадов
давления // АВОК. – 2002. 
4.А. Н. Безгрешнов, Ю. М. Липов, Б. М. Шлейфер Расчот паровых котлов
в примерах и задачах // Москва Энергоатомиздат -1991
5.Хаванов   П.   А.,   Барынин   К.   П.   Некоторые   ошибки   при   разработке
тепломеханической  части  автономных  источников  теплоты  //   АВОК. –
2004. 
6. R . A . Zoxidov   M . M . Alijonova   SH . S . Mavjudova   ISSIQLIK   TEXNIKASI   //
O ’ zbekiston   FaylasuflariMillioy   Jamiyati   Nashriyoti   Toshkent -2010
7. ToshDTU   Energetika   fakulteti   “ Issiqlik   Energetikasi ’’   kafedrasi   kata
o ’ qituvchi   To ’ xtaxunov . K . A   ToshDTU   Energetika   fakulteti   “ Issiqlik
Energetikasi ’’   kafedrasi   assissenti   Qurbonova . N . M   “ Qozon   Qurilmalari ”
fanidan   o ’ quv   uslubiy   majmua  //  Toshkent -2011
47