Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 134.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 11 May 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

180 Sotish

Jamiyatni axborotlashtirishning muhim xususiyatlari

Sotib olish
Jamiyatni axborotlashtirishning muhim xususiyatlari MUNDARIJA: Kirish I.BOB. JAMIYATNI AXBOROTLASHTIRISH QONUNIYATLARI 1.1.Axborotlashgan jamiyatda iqtisodiyot va mehnat 1.2. Jamiyatni axborotlashtirish, informatsion jarayon haqida tushuncha II.BOB.A XBOROTLASHGAN JAMIYATNING SHAKLLANIB BORISH TENDENSIYALARI 2.1. Axborotlashtirish jarayonlari 2.2.Mamlakatimizda jamiyatni axborotlashtirish borasida olib borilayotgan amaliy ishlar haqida Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar KIRISH Axborotlashgan jamiyatga o’tish iqtisodiyotda material ishlab chiqarish( qishloq xo’jaligi, sanoat)ning ikkinchi darajaga o’tqazilib, xizmat ko’rsatish, jumladan axborot xizmati ko’rsatish sohasining asosiy rol bajarishi jarayoni bilan uyg’unlashadi. Axborotlashtirish natijasida XX asrning ikkinchi yarmida mehnat resurslarining material ishlab chiqarish sohasidan axborot ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasiga oqib o’tishi yuz berdi. XX asr o’rtalarida sanoat sohasida ishlovchilarning 2/3 qismi band bo’lgan bo’lsa, bugungi kunda ushbu sohada rivojlangan davlatlarning 1/3 aholisi banddir. Masalan, 80-yillarda AQSHda qishloq xo’jaligida 3%, sanoatda 20%, xizmat ko’rsatish sohasida 30% , axborot sohasida 48% aholi band bo’lgan. Axborot sohasida ishlovchilarga o’qituvchilar, bank xodimlari, ilmiy tadqiqotchilar, dasturchilar va boshqalarni kiritish mumkin. Bundan tashqari axborotlashtirish sanoatning an’anaviy sohalaridagi mehnat xarakterini ham o’zgartirdi. Bu holatga robototexnik tizimlarning paydo bo’lishi, mikroprotsessorli texnikaning keng qo’llanilishi sabab bo’ldi. Axborotlashgan jamiyat iqtisodiyotining muhim xususiyati – uning globallashuvidir.Bir necha asrlik o’zaro bog’liq iqtisodiyotidan farqli ravishda , global iqtisodiyot “real vaqt” rejimida butun planeta masshtabida mavjud bo’ladi va faoliyat ko’rsatadi.”Real vaqt” rejimi termini tizimni boshqarish qarorlarini qabul qilish va ularning realizatsiyasi ushbu tizimda ro’y berayotgan texnologik jarayonlardan tezroq amalga osirilishini anglatadi. Global iqtisodiyot axborot va kommunukatsion texnologiyalarga asosiga qurilgan bo’lib, boshqa sharoitda mavjud bo’la olmaydi. Yangi texnologiyalar qisqa vaqt ichida kapitallarni dunyo bo’ylab, bitta milliy hudud iqtisodiyotidan ikkinchi milliy hudud iqtisodiyotiga o’tkazish imkoniyatiga ega bo’lib, milliy institutlarini bir tarmoqqa birlashtiradi. Axborotlashgan jamiyat iqtisodiyoti ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi formalariga ega bo’ladi. I.BOB. JAMIYATNI AXBOROTLASHTIRISH QONUNIYATLARI 1.1.Axborotlashgan jamiyatda iqtisodiyot va mehnat Axbarot texnologiyalari moslashuvchan ishlab chiqarishlar deb ataluvchi qisqa muddatlarda yangi mahsulot ishlab chiqarishga moslasha oladigan ishlab chiqarish turiga asos soldi.Bunday tizimlar bozor talabiga tezroq moslasha olgani uchun, an’anaviylariga nisbatan effektivroq bo’lib hisoblanadi.Axborotlashtirishning yana bir oqibati – o’rta va kichik firmalar soni, raqobqtbardoshliligining oshib borishidir. Axborotlashtirish jarayonida “tarmoq tashkiloti” deb ataluvchi tashkilotlar shakli vujudga kelib, bunday umumlashmalarning alohida elementlari ham mustaqil, ham birgalikda faoliyat ko’rsata oladi. Axborotlashgan jamiyat iqtisodiyotining yana bir xarakteristikasi – rivojlangan axborot mahsulotlari va xizmatlari bozorining mavjudligidir. Ushbu bozor quyidagi sektorlarga ega :  Ishbilarmonlik axboroti(birja, moliya, statistika, tijorat axborotlari);  Kasbiy axborot(alohida kasblar bo’yicha,ilmiy-texnik, axborotlar);  Iste’molchilik axborotlar(yangiliklar, turli jadvallar,qiziqarli axborotlar);  Ta’lim xizmatlari Jamiyatni axborotlashtirish jarayonida aholining ish bilan ta’minlanganlik strukturasi ham o’zgarmoqda.:  Material ishlab chiqarish sohasi(sanoat va qishloq xojaligi)da band bo’lgan aholi hissasining kamayib borishi;  Xizmat ko’rsatish sohasida band bo’lgan aholi foizining va xizmat ko’rsatish turlarining o’sib borishi;  Boshqaruv va texnik ish joylari sonining tez ortishi; Ishlovchi aholining material ishlab chiqarishi sohasidan, axborot ishlab chiqarish va axborot xizmatlari sohasiga oqib o’tishi bu borada yangi mehnat shakllariining paydo bo’lishiga olib keldi.: bular moslashtirilgan ish kuni, uyda ishlash kabilar. Axborotlashgan jamiyatda madanyat . Madanyat tushunchasi juda ko’p qirrali bo’lib, bunga davr madanyati (antik madanyat, o’rta asrlar madanyati), turli mamlakat va millatlar madanyati (rus madanyati, o’zbek madanyati), biror soha madanyati (badiiy madanyat, jismoniy madanyat va hokazo) kabilarni kiritish mumkin. Rivojlangan axborotlashgan janiyat madanyati deganda nimani mushunish mumkin?Ushbu jamiyatga xos bolgan ba’zi madaniy hodisalarga to’xtalib o’tamiz. Bular - axborot madanyati va tarmoq madaniyat tushunchalaridir.Axborot madanyati deganda shaxsning yangi axborot texnalogiyalari vositasida axborot bilan ishlash qobiliyati va extiyoji tushuniladi. Ushbu extiyoj va qobiliyatlarga: - axborotlashtirish vujudga keltirgan mehnat qurilmalar bilan ishlash malakasi; - axborotlarni izlash va qayta ishlash taxnologiyalaridan foydalanish extiyojlari; - turli manbalardan olingan axborotlarni talabga javob berishi darajasi va muhimligiga qarab tiplashtirish malakasi; - o’z faoliyati soxasidagi axborot manbalarini mukammal bilish qoboliyati kiradi. Jamiyat va davlatning axoli axborot madanyatini oshirib berishdagi sayi xarakatlari jamiyatning axborotlashtirilishi tizmidagi muhim shart bo’lib hisoblanadi. Xususan, informatika fanining o’qitilishi bu sohada xizmat qiladi. Ammo bu muammo faqat ta’lim tizimigagina tegishli bo’lmay, axborot madanyati elementlari bolalikdan oilada boshlanib, inson butun umri davomida shakllantirilishi kerak. Ahborot madanyati axborotlarni texnik qayta ishlash ko’nikma va malakalari majmuasidangina iborat bolmay, inson olinayotgan axborotni sifatiy nuqtai nazardan tushunishi, ya’ni uning foydaliligi, ishonchliligini baholay olishi kerak bo’ladi. Axborot madaniyatining yana bir elementi kollektiv qaror qabul qilish metodikasini egallash hisoblanadi. Umumiy axborot doirasidagi kishilar bilan muloqot qila olish qobiliyati axborotlashgan jamiyat a’zosining muhim xususiyatidir. Tarmoq madanyati axborot uzatishning interaktiv, individual usullarining kashf etilishi turli extiyoj va qiziqishlar bilan birlashgan kishilarning virtual jamiyat va guruxlarini vujudga keltirdi .Yangi axborot texnalogiyalari va texnik vositalar ushbu jamiyat va guruxlarning bitta davlat va hudud chegaralaridan chiqib, jaxon bo’ylab yoyilishiga olib keldi.Bularga masalan, turli ilmiy jamiyatlar, vitual klublar, internet forumlar, shou biznes yulduzlari fanatlari klublari, tor soha mutaxassislari virtual kengashlari va boshqa ko’plab tarmoq jamiyatlari misol bo’ladi. Axborotlashgan jamiyatda ta’lim tizimi . Ta’lim tizimi – eng konservativ tizim bo’lishiga qaramay axborotlashgan jamiyatga o’tish jarayonida aloxida xususiyatlarga ega bo’ladi:  Axborot texnologiyalari yordamida o’quv jarayonining individuallashtirilish;  Standart o’quv jarayonining turlilashtirilishi;  Moslashuvchan-individual o’quv dasturlari tizimining rivojlanishi;  O’quv muassasalarining nomarkazlashtirilishi:uyda o’qitish,turli o’quv guruxlarining tashkil etilishi;  O’quv muassasi boshqaruvini axborotlashtirish: ta’lim muassasalarining axborot tizimlari bilan ta’minlanishi, boshqaruv faoliyatining avtomatlashtirilishi, turli predmet sohalari bo/yicha berilganlar bazalari yaratish va ulardan foydalanish. Ta’lim tizimi sifatiy va miqdoriy darajasi mamlakatning axborotlashish darajasi to’g’risida fikr yuritish imkonini beradiZamonaviy ta’lim tizimi oldida turadigan eng dolzarb muammolardan biri – har bir kishini bu tizimga jalb etishdir.Ushbu muammo iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik aspektlarga egadir. Zamonaviy axborotlashgan jamiyat oldida turgan muammolardan biri –uzluksiz ta’lim tizimiga barcha jamiyat a’zolarini jalb qilishdan iborat. Jamiyatning doimiy ozgaruvchan xususiyatga ega ekanligidan har bir kishidan uzluksiz ta’lim olish , vaqtdan orqada qolmaslik, kasbini o’zgartira olish, ijtimoiy tizimda o’z o’rnini egallashi talab etiladi. Bu borada ta’lim olishning yangi usullari, xususan masofadan va multimediya vositalari yordamida ta’lim olish bu borada katta ahamiyat kasb etmoqda.Axborot texnologiyalari mamlakatning chekka hududlarida yashovchi aholiga yashash joylarida mavjud bo’lmagan maxsus bilim resurslaridan foydalanish imkonini beradi.Rivojlangan axborotlashgan jamiyatda axborot supermagistrallari ushbu imkoniyatni texnik jihatdan realizatsiyalaydi.To’plangan tajribalar shunu ko’rsatadiki, ta’lim tizimida multimedia vositalaridan foydalanish ta’lim effektivligini sezilarli oshirdi. O’quv materialining gipermatnli tuzilishi bilan birgalikda multimedia texnologiyalari o’qitishning yuqorieffektiv vositalarini yaratish imkonini beradi.Bular – elektron kitoblar,multimedia – ensiklopediyalar,kompyuter-filmlar,berilganlar bazalari kabilardir.Axborotlashgan jamiyatda maktab an’anviy sinf-dars tizimidan qisman yoki butunlay chetlashishi mumkin. Bunda invalidlarni to’laqonli o’qitish tizimini tashkil qilish uchun barcha sharoitlar mavjud bo’ladi.Shunga qaramay, YUNESKO ning bosh direktori F.Mayor tomonidan bildirildgan:”Texnologiyalar ulardan ta’lim tizimida foydalanish imkoniyatlaridan tezroq rivojlanmoqda”-. fikrning aktualligi hozirgacha saqlanib qolmoqda .Yuqorida to’xtalib o’tilgan hodisalarning ma’lum qismini rivojlangan axborotlashgan jamiyat tendensiyalari sifatida qabul qilishimiz mumkin. 1.2. Jamiyatni axborotlashtirish, informatsion jarayon haqida tushuncha O’zbekiston qishloq xo’jaligi iqtisodiy erkinlashtirish sharoitida jadal rivojlanib bormoqda. Qishloq xo’jaligining har bir sohasida yuqori ko’rsatkishlarga erishilmoqda. Shu bilan birgalikda zamonaviy texnik vositalardan mukammal foydalanishni biluvchi malakali mutaxassislarga ham talab oshib bormoqda. Korxonalarni texnik jihatdan qayta qurollantirish, kam chiqitli va chiqitsiz texnologiyalardan, ilg’or konstruksiyalimateriallardan foydalanish dasturlarini amalga oshirish natijasidagina mehnat unumdorligii o’stirish,mahsulot sifatini yaxshilash, aholining xarid talabini qondirish, ilm-fan ishlab chiqarish tarmoqlarini, ayniqsa elektronika, asbobsoslik hisoblash texnikasi, aloqa vositalari ishlab chiqarishlarini rivijlantirish vasifasi kelib chiqadi. Bularning hammasi axborotlashtirishning ulkan imkoniyatlaridan eng samarali foydalanishni, uning bozor munosabatlariga o’tish davridagi jarayonlariga ta’sirini kuchaytirishning eng dolzarb vazifasiga aylantirilmoqda. Axborotlantirish zamonaviy dunyo taraqqiyotining eng muhim yo’nalishlaridan biri hisoblanib, jahon fan texnikasining iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot yutuqlarini o’zida mujassamlashtirgandir. Axborotlar texnologiyasi iqtisodiy masalalarni hal qilishda quyidagi asosiy jarayonlarni o’z ichiga oladi: 1. Axborotni yig’sh va ro’yxatdan o’tkazish. 2. Uni qayta ishlash va joyiga uzatish. 3. Ma’lumotlarni kodlantirish. 4. Ma’lumotlarni saqlash va izlash. 5. Iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash. 6. Axborotlarni chop etish va axborotdan foydalanish. 7. Qaror qabul qilish va boshqaruv ta’sirini ishlab chiqish. Ma’lumki, iqtisodiy axborot hamma jarayonlarning yuzaga kelishda ishtirok etadi, lekin qator holatlarda ba’zi jarayonlar ishtirok etmaydi. Ularning amalga oshirilish har xil bo’ladi. Shu o’rinda ba’zi jarayonlat qaytarilishi mumkin. Jarayon tarkibi, ularningt shakllanishi va xususiyati ko’p jihatdan iqtisodiy ob’ektga bog’liq. Axborotning shakllanishidagi asosiy jarayonlarning bajarilish xususiyatini ko’rib chiqamiz: Axborotni yig’sh va ro’yxatdan o’tkazish; axborotni yig’sh va ro’yxatdan o’tkazish har xil iqtisodiy ob’ektlarda har xil kechadi. Bu jarayon boshqarish jarayonlari avtomatlashtirilgan xalq xo’jaligi ob’ekti faoliyatini aks etgan boshlang’ch iqtisodiy hisobotni yig’sh va ro’yxatdan o’tkazish, amalga oshiriladigan ishlab chiqarish korxonalari, firmalar va boshqalarda ancha murakkabdir. Shu o’rinda boshlang’ich ma’lumotning ishonchli, to’liq va mukammal bo’lishiga katta e’tibor beriladi. Korxonada axborotni yig’ish va ro’yxatdan o’tkazish har xil xo’jalik operatsiyalarini bajarish vaqtida sodir bo’ladi. Masalan:tayyor mahsulotlarni qabul qilish, yuborish va boshqalar. Avval axborot yig’iladi, keyin mustahkamlanadi. Keltirilgan hisobotlar, misol uchun, ish joylarining o’zida ishlab chiqarilgan detallar, brak detallarning soni va boshqalar hisoblashnatijasida lelib chiqadi. Haqiqatdan axborotni yig’sh uchun o’lchash ishlari, hisob-kitob, material ob’ektlarini taqqoslash, alohida bajaruvchilarning vaqtinchalik va sonli xarakterdagi ishlarini hisob-kitob qilish kabilar amalga oshiriladi. Axborotni yig’ish uni ro’yxatdan o’tkazish bilan birga olib boriladi. Boshlang’ich hujjatlarga yozish asosan qo’lda bajariladi, shuning uchun yig’sh va ro’yxatdan o’tkazish jarayonlari hozircha mehnat talab etiladigan ishligicha qolmoqda. Korxonani boshqarishning avtomatlashtirilgan sharoitida asosiy e’tibor axborotlarni ro’yxatdan o’tkazishning texnik asosidan foydalanishga qaratiladi. Axborotlarni ro’yxatdan o’tkazishning texnik asosi o’z ichiga quyidagilarni oladi:sonli o’lchov operatsiyalarini ro’yxatdan o’tkazish, EHM aloqa kanallari orqali axborotlarni yig’ish, uzatish va boshqalar. Iqtisodiy axborotlarni uzatish har xil iqtisodiy ob’ektlarda turlicha amalga oshiriladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimida axborotni yig’ish va ro’yxatdan o’tkazish ko’pincha uni qayta ishlashdan ajratilgan holda olib boriladi. Ma’lumki axborotni yig’ish va uzatish ish joylarining o’zida amalga oshiriladi, uni qayta ishlash esa hisob-kitob markazida olib boriladi. 2. Axborotlarni uzatish. . Axborotlarni uzatish turli usullar bilan amalga oshiriladi, kur’er yordamida, pochta orqali yuborish, transport vositalari bilan etkazish, uzoq masofalarga aloqa kanallari orqali uzatish va boshqalar. Uzoq masofalarga aloqa kanallari orqali uzatish vaqtni va xarajatni qisartiradi. Uni amalga oshirish uchun esa turli maxsus texnik vositalar kerak bo’ladi. Ba’zi axborotlarni yig’sh va ro’yxatdan o’tkazishning texnik vositalari ish joylariga o’rnatilgan datchiklardan olinayotgan axborotlarni yig’b, EHM ga uzatadi. Axborotlarning qayta ishlash markaziga aloqa tarmoqlari orqali etib kelishi asosan ikki usulda amalga oshiriladi: 1) mashina tashuvchilarda 2) bevosita EHM da maxsus dasturli va apparatli vositalar yordamida amalga oshiriladi. Axborotni uzoq masofaga uzatish usuli doim o’sib, rivijlanib bormoqda. Bu usul ko’p qirrali tarmoqlararo tizimda katta ahamiyatga ega. Chunki distatsion uzatish bir boshqaruv bosqichidan ikkinchisiga axborotning o’tishini tezlashtiradi va ma’lumotlarni qayta ishlashga ketadigan umumiy vaqtni tejaydi. 3.Mashinali kodlashtirish. Mashinali kodlashtirish-bu mashina tashuvchilariga axborotni EHM da qabul qilingan kodlarda yuzish jarayonidir. Bunday axborotlarni kodlashtirish berilgan boshlang’ich hujjatlarni magnit disklarga o’tkazish yoli bilan amalga oshiriladi, so’ngra EHM da qayta ishlash uchun kiritiladi. 3. Iqtisodiy axborotlarni yig’ish va saqlash. Iqtisodiy axborotlarni yig’ish va saqlash –axborotlardan ko’p marta foydalanish, axborotlarni doimiy qo’llash, boshlang’ich ma’lumotlarni qayta ishlashgacha ularni to’plash kabi zaruriyatlardat kelib chiqadi. Axborot, Kompyuterlashtirish, xisoblash texnikasi, axborot texnologiyasi, modellash, ma’lumotlar manbai, dasturlashtirish, shaxsiy kompyuterlar, dastur bilan ta’minlash va shu kabi ilmiy tushunchalar jamiyatni axborotlashtirishning eng muxim xususiyatlarini ifoda etadi. Axborot- ijtimoiy, tabiiy fanlarning, tafakkur ilmining taraqqiyoti natijasida yuzaga kelgan bilim va ma’lumotlar, kishilarning amaliy faoliyati davomida to’plagan tajribalari majmui, demak inson axborot oqimi ichra yashar ekan, turli- tuman voqealar, xodisalar va jarayonlarning bir-biriga aloqadorligi, o’zaro munosabati mohiyatini tahlil etish, mushoxada va muloxaza qilib ko’rish, tabiat va jamiyatning rivojlanish qonunlari qanday amal qilayotganligini anglab yetish maqsadida ko’pdan ko’p so’zlarga, dalil va raqamlarga murojaat qiladi. Axborot tufayli nazariyot amaliyot bilan birlashadi. Axborot texnologiyasi- bu usullar tizimi va axborotlarni yig’ish, saqlash, izlash, qayta ishlash, uzatish yo’lidir. U informatikaning predmeti xisoblanadi hamda boshqaruv amaliyotini o’tkazishni, ishlab chiqarishni boshqarishni, ilmiy izlanishlar va sanoat miqyosida korxonalarning tashkil topishini, ularning texnik rivojlanishi natijasida xalq xo’jaligining yangi tarmoqlarini yuxaga keltiradi. Axborot texnologiyasi boshqarish jarayonlarini aks ettiruvchi iqtisodiy axborotlarni o’lchash, jamlash, saqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajaradi. Axbotot texnologiyasini o’rganish uch qismdan iborat: Axborot texnologiyalari tashkil qilishning nazariy asoslari o’rganikadi, bundan asosiy e’tibor axborot tizimini yaratish tamoyillari, rivojlantirish bosqichlari, iqtisodiy axborotning xususiyatlari, tuzilishi va qayta ishlash jarayonlariga qaratilgan. Axborot texnologiyasitizimining unsurlari: xisoblash texnikasining tuzilishi, foydalanish usullari, ma’tematik va dasturiy ta’minoti va uning faoliyatini belgilovchi lingvistik erganomik va umumiy ta’minotlarni o’rganadi. Boshqarish sub’ekt faoliyatiga ta’luqli bo’lgan iqtisodiy masalalarni echish yo’llari o’rganiladi. Axborot texnologiyasi tizim sifatida boshqarish sub’ektida shakllanadi.Shu sababli xam axborot texnologiyasi boshqarish sub’ektining ustqurmasi xisoblanadi.Demak axborot texnologiyasining shakllanishi uchun quyudagi unsurlarning bo’lishi majburiydir. 1. mutaxasislar 2. nexnik vositalar 3. axborotlar Shuning uchun xam axborot texnologiyasi boshqarish funksiyalarini ifodalovchi axborotlarni yig’ish, jamlash, uzatish, saqlash va boshqa jarajonlarni amalga oshiruvchi inson- mashina tizimi deb yuritiladi. Bu tizimni yaratish uchun bir qancha tamoyillar ishlab chiqarilgan. Hisoblash texnikasi to’g’risida to’xtalsak birinchi marta 1623 yili nemis olimi Vilgelm Shikkard tomonidan ixtiro qilindi. 1645 yili buyuk fransuz matematigi Blez Paskal o’zining xisoblash mashinasini yaratdi. Paskalning mashinasi bo’yi 30-4- sm, eni 15, balandligi 10sm bo’lgan jez qutichadan iborat edi. Qo’shish, Ayirish amallarni bajarar edi. 1673 yil nemis matematigi Gotfrid Leybnits 4, arifmetik amalni bajaradigan va ildiz chiqaradin xisoblash mashinasi yaratikdi. 1623 yildan boshlab hisoblash texnikasi asta- sekin rivojlanib, hozirgi kunda murakkab tizimga ega bo’lgan vositaga aylandi. Fan va texnikada qilingan yutuqlar natijasida 1946 yilda birinchi “ENIAK” nomli EHM yaratildi. AQSHdagi Pensilvaniya universitetida amerikalik olim Dj. Neyman (1903-1957) axborotlarni saqlash imkoniga ega bo’lgan elektron lampalar yordamida raqamli hisoblash mashinasini yaratdi. Fan va bu EHM 18.000 ta elektron lampadan tuzigan bo’lib, 30 tonna og’irlikka ega va 150 m2 xonani egallagan. Sobiq ittifoqda 1951 yili olim Lebedev rahbarligida Elektron hisoblash mashinasi yaratilgan. EHM o’zining rivojlanish tarixini 50- yillardan boshlab, to xozirgi kunlarga qadar bir necha avlodlarni o’z boshidan o’tkazdi. II.BOB.A XBOROTLASHGAN JAMIYATNING SHAKLLANIB BORISH TENDENSIYALARI 2.1. Axborotlashtirish jarayonlari Axborotlashtirish jarayonlari jamiyatni industirialdan axborotlashganga o`tishini ta`minlab beradi. Axborot bozori iste`molchilarga barcha kerak bo`lgan axborot mahsulot va xizmatlarini taqdim etib, ularni ishlab chiqishni esa informatika industriyasi ta`minlaydi. Lekin, hozirgi kungacha axborotlashgan jamiyat tushunchasining to`liq ta`rifi mavjud emas. Jamiyat taraqqiyotining tarixida bir necha axborot inqilobi bo`lib o`tdi. Birinchi inqilob yozuvning kashf etilishi bilan bog`liq bo`lib, miqdor va sifat jihatdan ilgarilab ketishga olib keldi. Avloddan avlodga bilimlarni uzatish imkoniyati paydo bo`ldi. Ikkinchi inqilob (XVI asrning o`rtalari) kitobni chop etish bilan bog`liq bo`lib, u tubdan industrial jamiyatni, madaniyat va faoliyatni tashkil etishni o`zgartirib yubordi. Uchinchi inqilob (XIX asrning oxirlari) elektr tokining kashf etilishi bilan bog`liq bo`lib, telegraf, telefon va radioning vujudga kelishiga olib kelib, turli hajmdagi axborotlarni tezkor yig`ish va uzatish imkonini yaratdi. To’rtinchi inqilob (XX asrning 70 yillari) mikroprotsessor texnologiyalari va shaxsiy komp`yuterlarning yaratilishi bilan bog`liqdir. Mikroprotsessor va integral chizmalar asosida komp`yuterlar, komp`yuter tarmoqlari va ma`lumotlarni uzatish tizimlari yaratilgan. Oxirgi axborot inqilobi texnik vositalarni ishlab chiqish, yangi bilimlarni yaratishning texnologiya va usullari bilan bog`liq bo`lgan axborot industriyasini oldingi qatorga surmoqda. Yaponiyalik olimlarning fikricha, axborotlashgan jamiyatda kompyuterlashtirish jarayonlari insonlarga axborotlarning ishonchli manbalariga kirish imkoniyatini yaratib, ularni mehnattalab ishdan ozod qiladi va ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalarda axborotlarni avtomatlashtirilgan usulda qayta ishlashning yuqori darajada tashkil qiladi. Jamiyatning taraqqiy etib borishining asosiy kuchi bo`lib, material ko`rinishdagi mahsulotni emas balki axborot mahsulotlarini yaratish hisoblanadi. Axborotlashgan jamiyatda nafaqat ishlab chiqarish, balki butun turmush tarzi va qadriyatlar tizimi ham o`zgaradi. Tovarlar ishlab chiqarish va iste`mol qilishga yo`naltirilgan industrial jamiyatga nisbatan axborotlashgan jamiyatda esa intellekt, bilimlarni ishlab chiqish va iste`mol qilishga yo`naltirilgan bo`lib, aqliy mehnat ulushining oshib borishiga olib keladi. Bunday jamiyatda bilimga bo`lgan talab kundan-kunga ortib boradi. Axborotlashgan jamiyat – bu ishlayotganlarning ko`pchiligi axborotlarni va uning oliy shakli bo`lmish bilimlarni ishlab chiqish, saqlash, qayta ishlash va foydalanish bilan band bo`lgan jamiyatdir. XX asrning oxirlariga kelib, rivojlangan davlatlarda fan va texnikaning rivojlanib borishi bilan axborotlashgan jamiyatning shakllanib borishi bo`yicha nazariyotchilarning aytgan fikrlari amalda namoyon bo`lmoqda. Barcha dunyo borlig`ining bir yagona komp`yuterlashtirilgan va axborotlashtirilgan elektron xonadon va kottejlardagi insonlar hamjamiyatiga aylanib borishi bashorat qilinmoqda. Hohlagan yashash joyi turli xildagi elektron asboblar va komp`yuterlashtirilgan vositalar bilan jihozlangandir. Olimlar axborotlashgan jamiyatning o`ziga xos quyidagi xususiyatlarini keltirishadi: axborot inqirozligi muammosi hal bo`ladi, ya`ni axborot tanqisligi bilan axborotning ko`pligi o`rtasidagi qarama-qarshilikka bartaraf beriladi; boshqa resurlarga nisbatan axborotning prioritetligi ta`minlanadi; rivojlanishning asosiy shakli bo`lib axborotlashgan iqtisod hisoblanadi; jamiyatning negiziga zamonaviy axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalari asosida bilimlarni avtomatlashtirilgan usulda yig`ish, qayta ishlash va foydalanish qo`yiladi; inson faoliyatining barcha jabhalarini qamrab olgan holda, axborotkommunikatsiyalar texnologiyalari global tus oladi; barcha inson taraqqiyotining axborot yagonaligi shakllanadi; taraqqiyotning barcha axborot resurslariga informatika vositalari asosida har bir insonning erkin kirishi amalga oshadi. SHu bilan birgalikda quyidagi havfli tendentsiyalar ham mavjud: ommaviy axborot vositalarining jamiyatga ta`sirining kundan-kunga ortib borishi; axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalari tashkilot va insonlarning shaxsiy hayotini buzub yuborishi mumkin; aniq va sifatli axborotlarni tanlab olish muammolari mavjud; ko`pchilik insonlarga axborotlashgan jamiyatga ko`nikish qiyin kechadi. Axborotlashgan jamiyatga o`tishga eng yaqin turgan mamlakatlardan bo`lib axborot industriyasi taraqqiy etgan AQSH, YAponiya, Angliya, Germaniya va G`arbiy Evropa davlatlarini keltirish mumkin. Insonlar, jamoalar va tashkilotlarning faoliyati hozirgi kunda borgan sari mavjud axborotlardan samarali foydalanishi bilan bog`liq bo`lmoqda. Bunga erishish uchun avvalom bor axborotlarni yig`ish, qayta ishlash va taqdim etish borasida katta hajmdagi ishlarni amalga oshirishga to`g`ri keladi. Turli sohalarda optimal qarorlar qabul qilish uchun katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash talab qilinadi, bu esa maxsus texnik vositalarni jalb qilmasdan hal qilib bo`lmaydi. Axborot hajmining ortib ketishi XX-asrning o`rtalariga to`g`ri keladi. Insonga axborotlar oqimi oqib kela boshlab, unga axborotlardan to`liq holda foydalanish imkoniyalarini chegaralab qo`ydi. Har kuni kelayotgan axborotlar oqimida orientir olish qiyinlashib bordi. Vujudga kelayotgan katta hajmdagi axborotlarni quyidagicha izohlash mumkin: ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari natijalarini aks etgan xujjat, xisobot, dissertatsiya, doklad va boshqalarning sonini keskin ortib borishi; inson faoliyatining turli sohalari bo`yicha davriy nashrlar sonining doimiy ravishda ortib borishi; kommunikatsiyalar tizimiga o`tkazib bo`lma ydigan magnit lentalarida ham axborotlarning ko`payganligi. YUqoridagi keltirilgan omillar asosida axborot portlashi vujudga kelib, u quyidagilarda namoyon bo`lmoqda: axborotlarni qabul qilish va qayta ishlash bo`yicha insonning chegaralangan imkoniyatlari bilan saqlanayotgan katta hajmdagi axborotlar o`rtasida qaramaqarshilik vujudga keladi. Oldinlari bilimlar xajmi asta-sekinlik bilan o`zgargan bo`lsa, 1900 yilga kelib har 50-yilda, 1950 yilda esa har 10-yilda, 1970- yilga kelib har 5-yilda va 1990 yildan boshlab har yili ikki barobarga ortib bormoqda;axborotlarni iste`mol qiluvchilar uchun mavjud axborotlar tarkibida ortiqcha bo`lgan axborotlar miqdori ham kattadir;axborotlarni tarqatish borasida ma`lum bir iqtisodiy, siyosiy va boshqa ijtimoiy to`sqinliklar ham mavjud. Masalan, axborotning maxfiyligi tufayli turli tashkilot xodimlari axborotlardan foydalana olishmaydi. Jahonda judayam katta miqdordagi axborotlarning yig`ilganiga qaramasdan, ulardan insonlar imkoniyatlarining chegaralanganligi uchun to`liq foydalana olishmayapti. SHuning uchun ham axborot tanqisligi jamiyat oldida yuqoridagi muammolarni hal etishni talab etmoqda. Elektron hisoblash mashinalarining keng joriy etilishi, turli sohalarda axborotlarni qayta ishlash va uzatishning zamonaviy vositalarini qo`llash axborotlashtirish deb nomlangan yangi evolyutsion jarayonni boshlanishiga xizmat qildi. Axborotlashtirish – yuridik va jismoniy shaxslarning bo`lgan ehtiyojlarini qondirish uchun axborot resurslari, axborot texnologiyalari hamda axborot tizimlaridan foydalangan holda sharoit yaratishning tashkiliy ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy jarayoni. Jamiyatni axborotlashtirish – bu axborot resurslarini shakllantirish va ulardan foydalanish asosida tashkilot, davlat boshqaruv organlari, fuqarolarning huquqini amalga oshirish va iste`molchilarning axborot ehtiyojlarini qondirish uchun optimal sharoitlarni yaratishning tashkiliy ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnik jarayonidir. Axborotlashtirish tarixi AQSH XX-asrning 60-yillarida, YAponiyada 70yillarida va 70-yillarning oxirida G`arbiy Evropada boshlangan. Zamonaviy ishlab chiqarish va boshqa faoliyat ko`rsatish sohalari borgan sari axborot xizmat ko`rsatish va katta miqdordagi axborotlarni qayta ishlashga muxtoj bo`lmoqda. Turli xildagi axborotlarni qayta ishlashning universal texnik vositasi bo`lib shaxsiy komp`yuter hisoblanadi. Komp`yuterlarning paydo bo`lishi va taraqqiy etib borishi – bu jamiyatni axborotlashtirish jarayonining ajralmas qismidir. Jamiyatni axborotlashtirish zamonaviy ijtimoiy taraqqiyotning qonuniyatlaridan hisoblanadi. Ushbu tushuncha yaqin vaqtlargacha keng qo`llanilib kelingan «jamiyatni komp`yuterlashtirish» tushunchasini siqib chiqarmoqda. Ular o`zaro birbiriga o`xshash bo`lsa ham, bir-biridan jiddiy farq qiladi. Jamiyatni komp’yuterlashtirish deganda, asosiy e`tibor axborotlarni qayta ishlash natijalarini tezkor olish va ularni saqlashni ta`minlab beruvchi komp`yuterlarning texnik bazasini joriy qilish va kengaytirishga qaratiladi. Jamiyatni axborotlashtirish deganda esa, asosiy e`tibor inson faoliyatining barcha sohalarida bilimlarni o`z vaqtida, to`liq va tezkor holda to`liq foydalanishni ta`minlab berishga yo`naltirilgan kompleks chora-tadbirlarga yo`naltiriladi. SHunday qilib, «jamiyatni axborotlashtirish» tushunchasi «jamiyatni komp`yuterlashtirish» tushunchasiga nisbatan keng ma`nonini anglatadi. «Jamiyatni axborotlashtirish» tushunchasida e`tiborni nafaqat texnik vositalarga, balki ijtimoiytexnik taraqqiyotning maqsad va mazmuniga ham yo`naltirish lozim. Komp`yuterlar jamiyatni axborotlashtirish jarayonining tayanch texnik qismi hisoblanadi. 2.2.Mamlakatimizda jamiyatni axborotlashtirish borasida olib borilayotgan amaliy ishlar haqida O`zbekiston Respublikasi milliy iqtisodining ijtimoiy-yo`nalti-rilgan bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o`tishi hamda ilmiy-texnika taraqqiyoti jamiyatimiz ijtimoiy-iqtisodiy hayotining turli jabhalariga axborotkommunikatsiyalar texnologiyalari sohasidagi barcha yutuqlarni tadbiq qilish darajasini tezlashtirib yubordi. Mamlakatimiz milliy iqtisodi tarmoqlarini axborotlashtirish jamiyat rivojlanishining ob`ektiv jarayoni hamda zarur bo`lgan axborotlarni yig`ish, saqlash, uzatish, qayta ishlash va taqdim etishning tabiiy davomidir. Iqtisodiyot, ishlab chiqarish, aloqa, ilmiy-tadqiqot, ta`lim, tibbiyot va biznes sohalaridagi mehnat sifati, mehnat unumdorligi va samaradorlik darajasini yuksaltirish ularda tadbiq qilinayotgan eng zamonaviy axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalari bilan bog`liq. Axborot texnologiyalarining hayotimizning turli jabhalariga kirib borishi axborotlashgan jamiyatni shakllantirishga zamin yaratib bermoqda. «Elektron ta`lim», «Elektron hukumat», «Elektron boshqaruv», «Masofaviy ta`lim», «Ochiq ta`lim», «Axborotlashgan iqtisod» kabi tushunchalar hayotimizga keng kirib keldi. Respublikamiz milliy iqtisodi tarmoqlariga axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini joriy etish borasida amaliy ishlar O`zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to`g`risida» Qonuni, «Komp`yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish choratadbirlari to`g`risida» O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori, «Komp`yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to`g`risida» O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari asosida olib borilmoqda. YUqorida keltirilgan Prezidentimiz Farmonlarida «...real iqtisodiyot tarmoqlarida, boshqaruv, biznes, fan va ta`lim sohalarida komp`yuter va axborot texnologiyalarini keng joriy etish, aholi turli qatlamlarining zamonaviy komp`yuter va axborot tizimlaridan keng bahramand bo`lishlari uchun shart-sharoitlar yaratish» belgilab ko`yilgan [5]. Axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalariga asoslangan axborotlashgan jamiyatda xalqaro miqyosdagi ishlab chiqarish jarayonlari, ijtimoiy-iq-tisodiy xo`jalik masalalari, ko`pgina mikro- hamda makroxo`jalik aloqalar, zamonaviy tsivilizatsiya rivojlanishi va boshqalar o`z aksini topadi. YA`ni, axborotlashgan jamiyatni barpo etmasdan turib ijtimoiy va iqtisodiy hayotdagi islohatlarni, fan va madaniyat rivojini, milliy iqtisodni yuksaltirishni, shuningdek, oqilona halqaro iqtisodiy aloqalarni yo`lga qo`yish borasidagi masalalarni amalga oshirib bo`lmaydi. O`zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish» to`g`risida Qonun qa-bul qilindi. Ushbu Qonunda quyidagilar asosiy vazifalardan qilib quyidagi-lar belgilab qo`yilgan: axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati axborot resurslari, axborot texnologiyalari va axborot tizimlarini rivojlantirish hamda takomillashtirishning zamonaviy jahon tamoyillarini hisobga olgan holda milliy axborot tizimini yaratish; har kimning axborotni erkin olish va tarqatishga doir konsti-tutsiyaviy huquqlarini amalga oshirish, axborot resurslaridan erkin foydalanilishini ta`minlash; davlat organlarining axborot tizimlari, tarmoq va hududiy axborot tizimlari, shuningdek yuridik hamda jismoniy shaxslarning axborot tizim-lari asosida O`zbekiston Respublikasining yagona axborot makonini yaratish; xalqaro axborot tarmoqlari va Internet jahon axborot tarmog`i-dan erkin foydalanish uchun sharoit yaratish; davlat axborot resurslarini shakllantirish, axborot tizimlarini yaratish hamda rivojlantirish, ularning bir-biriga mosligini va o`zaro aloqada ishlashini ta`minlash; axborot texnologiyalarining zamonaviy vositalari ishlab chiqarili-shini tashkil etish; axborot resurslari, xizmatlari va axborot texnologiyalari bozo-rini shakllantirishga ko`maklashish; dasturiy mahsulotlar ishlab chiqarish rivojlantirilishini rag`-batlantirish; tadbirkorlikni qullab-quvvatlash va rag`batlantirish, investitsiya-larni jalb etish uchun qulay sharoit yaratish; kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish, ilmiy tadqi- qotlarni rag`batlantirish. Bozor iqtisodiyotining takomillashib borishi turli tadbirkorlik sha-kllarining vujudga kelishiga sharoit yaratib bermoqda. Tadbirkorlikning rivojlanishi axborotkommunikatsiyalar biznesini shakllantirish va taraq-qiy ettirishga ham katta ta`sir ko`rsatadi. Axborot faoliyati - bu milliy iqtisod sohasi bo`lib, axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqish va qayta ishlab iste`molchilarning bu boradagi talabini qondirish bilan shug`ullanayogan tadbirkorlikning bir shaklidir. Axborotkommunikatsiyalar texnologiyalari bozorining mamlakat milliy iqtisodida nufuzli o`rinni egallab borayotganligini inobatgan olib, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining«Komp`yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborotkommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to`g`risida»gi Farmoni qabul qilindi. Axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirish, iqtisodiyot va jamiyat hayotining barcha sohalarida zamonaviy axborot texnologiyalarini, komp`yuter texnikasi va telekommunikatsiya vositalarini ommaviy ravishda joriy etish hamda ulardan foydalanish, fuqarolarning axborotga ortib borayotgan talab-ehtiyojlarini yanada to`likroq qondirish, jahon axborot hamjamiyatiga kirish hamda jahon axborot resurslaridan baxramand bo`lishni kengaytirish uchun qulay shartsharoitlarni yaratish maqsadida quyidagi asosiy vazifalar belgilab qo`yildi: zamonaviy ishonchli va xavfsiz milliy ma`lumotlar axborot bazalarini yaratish, axborot resurslari va xizmat;larining bozorini rivojlantirish, axborot almashuvning elektron shakllariga izchillik bilan bosqichma-bosqich o`tish; real iqtisodiyot tarmoqlarida, boshqaruv, biznes, fan va ta`lim sohalarida komp`yuter va axborot texnologiyalarini keng joriy etish, aholi turli qatlamlarining zamonaviy komp`yuter va axborot tizimlaridan keng bahramand bo`lishlari uchun shart-sharoitlar yaratish; maktablar, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va oliy o`quv yurtlarining ta`lim jarayoniga zamonaviy komp`yuter va axborot texnologiyalarini egallashga xamda ularni faol qo`llanishga asoslangan ilg`or ta`lim tizimlarini kiritish;axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida, birinchi navbatda dasturiy vositalarni, ma`lumotlarning axborot bazaparini ishlab chiqish, respublika, tarmoq va mahalliy axborot-kommunikatsiya tarmoklarini shakl-lantirish, komp`yuter va telekommunikatsiya texnikasini ishlab chiqish; IR sohalarida ishlash uchun yuqori malakali mutaxassis kadrlar tayyorlashni tashkil qilish: axborot-kommunikatsiya tarmoqlari va xizmatlari konvergentsiyasini nazarda tutgan holda mamlakatning barcha hududida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining texnikaviy infratuzilmasini, shu jumladan ko`chma aloqa, IR texnologiyalari, boshqa zamonaviy telekommunikatsiya va ma`lumot uzatish vositalarini jadal rivojlantirish;milliy va xalqaro axborot tarmoklariga g`oyat tezkorlik bilan kirib borishni joriy etish, aholi punktlari, shu jumladan qishloq aholi punktlarining ularga kirib borishini ta`minlash; sifatli mahalliy dasturiy mahsulotlar ishlab chiqarish va ularni eksport qilishni rag`batlantirishning samarali mexanizmini yaratish; mahalliy komp`yuter texnikasi va unga butlovchi buyumlar ishlab chiqish hamda ishlab chiqarishni tashkil etishga ko`maklashish. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Komp`yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish choratadbirlari to`g`risida»gi Qarori qabul qilindi. Ushbu Qaror yuqoridagi me`yoriy xujjatlarni amaliyotga tadbiq etishda katta ahamiyat kasb etmoqda. Bugungi kunda komp`yuter va axborot texnologiyalari, telekommunika-tsiyalar tarmoqlarini, ma`lumotlar uzatishni, Internet xizmatlariga kirib borishni rivojlantirish va zamonaviylashtirish respublikamizda ustuvor o`rinlarga chiqmoqda. Bu borada respublikamiz fani ham katta tajribaga egadir. Mamlakatimizda axborotlashtirish jarayonlarining ischil olib borilishida O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi qoshidagi «Informatika»(oldingi Kibernetika) institutining xissasi juda kattadir [44]. O`zbekistonda kibernetika faniga 1956 yili O`zR FA V.I.Romanovskiy nomidagi matematika instituti qoshida hisoblash texnikasi bo`limi tashkil qilingan kundan boshlab asos solingan. Akademiklar X.M. Abdullaev, M.T. O`rozboev va V.A. Bugaevlar fanning ushbu muhim yo`nalishining tashkilotchilari bo`lganlar. 1959 yilda hisoblash texnikasi bo`limida yuzga yaqin xodimlar ishlaganlar. Bu vaqtda O`rta Osiyoda birinchi bo`lib «Ural-1» EHMi ishga tushirilgan va bo`lim V.P.CHkalov nomli aviatsiya zavodida rejali hisoblarni boshlagan edi. Aviatsiya birlashmasi Fanlar akademiyasi (FA) ko`magida qudratli hisoblash markaziga ega bo`lgan. Keyinchalik xuddi shunday ishlar Toshkent kabel zavodida va boshqa korxonalarda ham amalga oshirildi. 1966 yilda Hisoblash markazli (HM) Kibernetika instituti tashkil qilindi, 1969 yilda o`sha vaqt uchun qudratli hisoblangan ikkita M-20 rusumidagi EHMli mashinalar bilan jihozlangan. Bir necha yil ichida vazirlik va idoralarning tarmoqli avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi (ABT)da texnik topshiriqlar tuzildi, Axborot hisoblash markazi (AHM) tarmoqlarini tashkil qilish boshlandi. Bu ishlar keyinchalik, 1973 yilda O`zbekiston Respublikasining rahbariyatini «Respublikada ABT ishlab chiqish (RABT) va O`zbekiston xalq xo`jaligiga joriy qilish haqida» qaror qabul qilishiga asos bo`ldi va O`zR FAdan RABT bo`yicha HM Kibernetika instituti bosh tashkilot qilib tayinlandi. SHu munosabat bilan 1978 yilda O`zR FA HM Kibernetika instituti Fanlar Akademiyasi hayotida birinchi bo`lib O`zbek «Kibernetika» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasiga aylantirildi. Yillar davomida birlashma negizida, uning faol ishtirokida yuzlab EHMlar bilan jihozlangan yuzdan ortiq AHM va ko`plab ABTlar yaratiddi. 1979 yilda RABT birinchi navbati, 1985 yilda esa ikkinchi navbati topshirildi. Birlashmada 800 ga yaqin fan nomzodlari, 100 dan ortiq fan doktorlari tayyorlangan va ular AHMlarida ishlashadi. Institut oliy o`quv yurtlarida kibernetika yo`nalishi bo`yicha beshta fakul`tetlarni tashkil qilishda faol ishtirok etgan. Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti qoshidagi «Axborot texnologiyalari va menejment» (dastlabki nomi «Iqtisodiy kibernetika») fakul`teti shular jumlasidandir. Hozirda birlashma «Zamonaviy informatsion texnologiyalar» ilmiy-texnikaviy markaziga aylantirilgan va unda zamonaviy kibernetikaning ko`p sohalari bo`yicha izchil izlanishlar olib borilmoqda. Hisoblash usullarini ishlab chiqish va hisoblash tajriba-larini EHMda o`tkazish zamonaviy kibernetika masalalarini echishning nazariy asosi hisoblanadi. Bu yo`nalish Kibernetika institutiga asos solingan kundan boshlab rivojlantirib kelinmoqda. Hozirgi kunda bu ishlar akademiklar F.B.Abutaliev, B.A.Bondarenko, T.Bo`riev hamda professor SH.A.Nazirov rahbarligidagi ilmiy maktablar tomonidan olib borilmoqda. Akademik F.B.Abutaliev rahbarligida atmosfera jarayonlariga oid keng miqyosli tajribalar olib borildi. Orol dengizining qurigan qismidan tuz va changni tarqalishini tadqiqot qilish uchun matematik modellar yaratildi va hisoblash tajribalari o`tkazildi. Akademik B.A.Bondarenko rahbarligida va uning shogirdlarining faol ishtirokida matematik fizikaning polichiziqli differentsial tenglamalari nazariyasining asoslari yaratildi. Deformatsiyalanuvchi qattiq jism mexanikasi masalalarini algoritm-lash va murakkab inshootlar hisobini EHMda bajarish usullari akademik T.Bo`riev va professor ІІІ .X.Nazirovlar rahbarligida ishlab chiqildi va davom ettirilmoqda. Qayishuvchanlik (plastiklik) nazariyasi masalalarini echish jarayoni-ning eksperimental tadqiqotlar qismini avtomatlashtirish sohasidagi ishlar professor K.SH. Bobomurotov rahbarligida amalga oshirildi. Gaz va neft` konlarini topish, gazni uzatish va qayta ishlov berishni ishlab chiqish va gaz taqsimlash tizimlarini loyihalash katta xalq xo`jaligi axamiyatiga ega bo`lgan ishlardir. Kibernetika institutida bu yo`nalishlar bo`yicha ilmiy tadqiqotlar 1960 yillarning boshlarida sobiq Ittifoqning gaz sanoati vazirligi buyurtmasiga ko`ra boshlangan edi. Gaz va neft` kon-larini loyihalash va ishlatish masalalarini hal qilishning nazariy va uslubiy asoslari, yirik gaz konlari va magistral gaz yo`llari tizimlari-ning gazodinamik va gazotermodinamik ko`rsatkichlarini hisoblash algoritm-lari va dasturlari ishlab chiqildi. Bu ishlarda F.B.Abutaliev, R.Sadullaev, N.Muxitdinov, I.Alimov va institutning boshqa xodimlari ishtirok etdilar. Olingan natijalar o`sha vaqtdagi «Gazli», «Urengoy», «Severniy Urtabulak» kabi neft` va gaz konlarining katta loyihalariga hamda «Severnoe Siyanie-tsentr», «Srednyaya Aziyatsentr», «Buxoro-Ural» magistral gaz yo`llari loyihalarini ishlab chiqishga asos bo`ldi. Tadqiqotlar asosida seysmologik kuzatishlarni qayta ishlashning das-turiy vositalari majmuasi, CHorvoq GESdagi kuzatishlarning avtomatlashti-rilgan tizimi, O`rta Osiyo va Qozog`iston hududlarida seysmik xatarni ol-dindan bashoratlash masalalarini echishni avtomatlashtirish uchun seysmo-logik ma`lumotlar banki ishlab chiqildi va tatbiq qilindi. Barcha seysmo-logiya sohasiga oid ishlar E.V. Kvashin rahbarligida va institut xodimlari N.K.Ubaydullaev, IA.Davidov, U.G.Tilaboldiev va boshqalar tomonidan bajarildi. Xorijiy nashrlarda baxolarni hisoblash algoritmlar sinfi deb nom-langan yangi sinfdagi idroklash algoritmlari nazariyasi akademik M.M. Komilov raxbarligida yaratildi. Bu sinfdagi algoritmlar uchun matematik ta`minot sifatida texnologiya (E.M.Aliev), tibbiyot (F.T.Odilova) va geologiyaning (M.X.Teshaboeva) amaliy masalalarini echishda keng qo`llanib kelingan «PRASK» va «KANON» (V.Buzurxonov, N.Kim, R.A.Lutfullaev) dasturiy komplekslari yaratiddi. Tasvirlarni idroklash nazariyasining rivojlanishi, belgilarning bog`-liqligini tahlil qilishga asoslangan idroklash algoritmlarini algebralash bilan bog`liq bo`lib, baholarni hisoblash algoritmlari sinfining mustaqil butog`ini hosil qiluvchi idroklash algoritmlarining algebraik nazariyasini qurish imkonini berdi (SH.X.Fozilov). EHMda tasvir aniqligini oshirish sub`ektivizmni yo`qotish, oddiy ko`z bilan ilg`ab bo`lmaydigan xususiyatlarni ajratish va har xil soha mutaxas-sislarining ishini engillashtirish, ayrim xollarda esa qayta ishlash jara-yoni bosqichlarini to`liq avtomatlashtirish imkonini beradi. Buning uchun tasvirni tahlil qilish jarayonini shakllantirish va texnik vositalarni yaratish kerak. Biologik muammolarni hal qilishni rivojlantirish uchun hujayra darajasida hayvon va o`simlik organizmlarini imitatsiya qiluvchi matematik modellar ishlab chiqildi. O`simliklar rivojlanishining hujayrali modeli qurildi, o`simlikda vilt kasalligini chaqiruvchi paxta va zamburug` simbiozi mexanizmlari aniqlandi (B.N. Xidirov, M.Saydalieva). Tibbiy kibernetikada fundamental natijalar olindi. YUrak-qon tomir tizimi va yurakning sun`iy tizimini o`zaro aloqasining matematik modeli o`rganildi (F.T.Odilova). Tibbiyot muassasalarida bir qator yuqumli kasalliklarning rivoj-lanishini bashoratlash va tashxislashning jamoaviy qaror qabul qilish kon-tseptsiyasini joriy qilishning modellari muvaffaqiyatli aprobatsidan o`tgan (X.Z.Ikromova). YAngi yo`nalish oftalmologik kibernetika kelib chiqdi, ko`-rish tizimi tuzilmasiga chuqur kirib borish va oftalmologik axborotlarni avtomatlashtirish tizimini tashkil qilish imkoniyati paydo bo`ldi (X.M.Komilov). Qand kasalligi bilan og`rigan bemorlarda utlevod va yog` metabolizmi-ning asosiy ko`rsatkichlarini biparametrik boshqarishning algoritmlari va modellari ishlab chiqildi va tadqiq qilindi (B.U.Allamiyarov). Davriy ravishda o`zgaruvchan biologik tizimlarni rivojlanishining dis-kret matematik modellari tuzildi va tadqiq qilindi, ekologik tizimlarni uzluksiz modellarini qurishda yangi yondashuv tavsiya qilindi (O.Mahmudov). Biologik tadqiqotlar asosida mushakdagi murakkab fazoviy harakatlarni boshqarish mexanizmi ishlab chiqilgan va nerv-mushak kasalliklarini tash-xislash uchun amaliy tavsiyalar beriddi. Ko`p miqdordagi bo`g`im qisqarish-lari va elektromiogrammalarini olish, qayta ishlashning avtomatlashti-rilgan tizimi yaratildi (X.A.To`raxonov, R.M.Normatov). Nazariy asoslangan «Immunalogik reaktsiyalar ekspress analizatori» asbobi ishlab chiqildi (X.V.To`raxonov, N.YU.Kocherovskaya). Axborot nazariyasi axborot tizimlarini maqbullash bilan bog`liq bo`-lib, O`zbekistonda ma`lumotlarni uzatish tizimlari va hisoblash tarmoqla-rini ishlab chiqish bo`yicha fundamental va amaliy tadqiqotlar natijasida ma`lumotlarni uzatish tizimlari uchun maqbul qabul qilish nazariyasi pro-fessorlar T.A.Valiev va Z.T.Odilova rahbarligida ishlab chiqildi. Elektr uzatish tarmoqlari va chaqmoqdan himoyalangan troslardan ma`lumotlarni uzatish bo`yicha kompleks tadqiqotlar olib borildi. Ulardan ma`- lumotlarni uzatish tizimlari ishlab chiqildi va ABTda axborot almashinuvi bo`yicha tavsiyalar berildi (T.A.Valiev, SH.A. Zargarov). Modellashtirish asosida respublika xalq xo`jaligini boshqarishning har tomonlama avtomatlashtirish tizimi qoshida texnik baza qurish usuli (respublika HM tarmog`i, jamoaviy foydalanish HM, respublika ma`lumot-larni uzatish tizimi, axborot almashinuvi algoritmlari) ishlab chiqildi (Z.T.Odilova, SHA.Zargarov). Akademik J.A.Abdullaev rahbarligida tezkor texnik axborotni qayta ishlash va uzatish muammolari bo`yicha tadqiqotlar olib borildi. Televizion tasvirlarni qayta ishlash muammolari bo`yicha tadqiqotlar professor R.M.Otaxonov rahbarligida olib borilmoqda. Loyixalanadigan televizion kanallarning o`tkazuvchanlik xususiyatlari samaradorligini va tasvir sifatini oshirilishini ta`minlovchi video-axborotni qayta ishlovchi analog, sonli va adaptiv usullari yaratildi. R.M.Otaxonov rahbarligida laboratoriya xodimlarining olgan ilmiy natijalari ilk bor kosmonav-tikada qo`llanilib, «Salyut-Soyuz» orbita kosmik majmuasida «Zemlya-Bort» yo`nalishi bo`yicha rangli tasvirni qabul qilishni ta`minlagan. YAratilgan murakkab apparatli boshqaruv tizimlari usuli asosida zamonaviy teleuzatish tizimlari imkoniyatlarini oshiruvchi apparat qurilmalari ishlab chiqilgan. Xulosa Hozirgi kunda O`zbekistonda Informatsion Texnologiyalar va Axborot Texnologiyalarini rivojlantirish yo`lida bir talay ishlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston republikasida hukumatni avtomatlashtirish to‘g‘risida bir talay ishlar olib borilmoqda.Hukumatimiz ko‘plab ishlarni amalga oshirmoqda. Hususan,ko‘plab korxonalarni avtomatlashtirish,ularni ishini yengilashtirsh yo‘lida ko‘plab ishlar amalga oshirmoqda. Biz ham shu ishlarni yuksaltirish uchun hissamizni qo‘shish maqasadida o‘z loyihalarimizni yaratib hissa qo‘shmoqdamiz. Xussan, Mening kurs ishimda talabalr haqidagi malumotlar tizimimni yaratib ma‘lum darajada shu ishlarga hissa qo‘shish va shu bilan birga o‘zimning bilimlarimni yuksaltirishdir. Kurs ishini tayyorlash jarayonida biz dasturlash bo‘yicha bilimlarni yuksaltirish va shu tariqa hukumatni avtomatlashtirishga o‘z hissamizni qo‘shish. Bunday avtomatlashtirish jarayonlarini mukammal darajada tashkil etish mamlakat va jamiyatning rivoji uchun juda muhim omil hisoblanadi. Ko‘plab inson yumushlarini yengillashtiruvchi qurilmalar juda ko‘p lekin ularga mos keluvchi dastur yozish muhim ahamyatga egadir. Bu esa bizning dasturlarga ehtiyoj kuchli ekanligini anglatadi.Ko‘plab tashkilotlar va korxonalarni shuningdek o‘qitish tizimini ham avtomatlashtirish ancha bizga yengilllik yaratilishi malum. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. S.S.G’ulomov va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologiyalari. Toshkent ,2000 y 2. К enjaboev O. Zamonaviy axborot texnologiyalari. T. 1999 y. 3. Шафрин Ю. Основ компьютерное информационное технологии. M., 1999 г. 4. Норалиев Н.Х. ва бош=. Информатика. Ы=ув =ылланма Тошкент 2004 й. 5. Автоматизированное информационное технологии в экономике: Учебник. Под.ред. Проф. Г.А.Титоренко. M :Компьютер, 1998 г 6. Raxmonqulova S. IBM PC kompyuterlaridan foydalanish. Toshkent 2000 y 7. Информатика. Базовой курс. Под. ред. С.В,Симоновича - СПБ. 2003 г 8. Информационное технологии бухгалтерского учета. Учебник - СПБ-2002 г. 9. Maraximov A.R., Raxmonqulova S.I., Internet va undan foydalanish asoslari. T. 2001y. 10. Alimov К ., Abduvohidov А . Boshqaruv jarayonining axborotli texnologiyasi. Toshkent. 1994. 11. Ax в ortlashtirish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi qonuni. 2004y. 12. Elektron raqamli imzo to’g’risida. O’zRQ 2004 y 13. Elektron tijorat O’zRQ 2005 y. 14. www.ziyonet.uz

Jamiyatni axborotlashtirishning muhim xususiyatlari

MUNDARIJA:

Kirish 

I.BOB. JAMIYATNI AXBOROTLASHTIRISH QONUNIYATLARI

1.1.Axborotlashgan jamiyatda iqtisodiyot va mehnat

1.2. Jamiyatni axborotlashtirish, informatsion jarayon haqida tushuncha

II.BOB.AXBOROTLASHGAN JAMIYATNING SHAKLLANIB BORISH TENDENSIYALARI

2.1. Axborotlashtirish jarayonlari

2.2.Mamlakatimizda jamiyatni axborotlashtirish borasida olib borilayotgan amaliy ishlar haqida

Xulosa 

Foydalanilgan adabiyotlar

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KIRISH

Axborotlashgan jamiyatga o’tish iqtisodiyotda material ishlab chiqarish( qishloq xo’jaligi, sanoat)ning ikkinchi darajaga o’tqazilib, xizmat ko’rsatish, jumladan axborot xizmati ko’rsatish sohasining asosiy rol bajarishi jarayoni bilan uyg’unlashadi.     Axborotlashtirish natijasida XX asrning ikkinchi yarmida mehnat resurslarining  material ishlab chiqarish sohasidan  axborot ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasiga oqib o’tishi yuz berdi. XX asr o’rtalarida sanoat sohasida ishlovchilarning 2/3 qismi band bo’lgan bo’lsa, bugungi kunda ushbu sohada rivojlangan davlatlarning 1/3 aholisi banddir. Masalan, 80-yillarda AQSHda qishloq xo’jaligida 3%, sanoatda 20%, xizmat ko’rsatish sohasida 30% , axborot sohasida 48% aholi band bo’lgan. Axborot sohasida ishlovchilarga o’qituvchilar, bank xodimlari, ilmiy tadqiqotchilar, dasturchilar va boshqalarni kiritish mumkin. Bundan tashqari  axborotlashtirish sanoatning an’anaviy sohalaridagi mehnat xarakterini ham o’zgartirdi. Bu holatga robototexnik tizimlarning paydo bo’lishi, mikroprotsessorli texnikaning keng qo’llanilishi sabab bo’ldi. 

Sotib olish