Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining rivojlanish tarixi

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining rivojlanish tarixi
MUN DARIJ A:
Kirish ……………………………………………………………….2
I   BOB   J ISMON IY   TA RBIY A   N A ZA RIY A SI   VA   RIVOJ LA N ISH
DA VRLA RI … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .… 5
1. 1 .   Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi  fanining maqsad va 
vazifalari ……………………………………………………………….5
1.2.   Jismoniy tarbiya nazariyasining rivojlanish davrlari… …………..10
II   BOB   ILMIY   TADQIQOT   JARAYONIDA   TAJRIBALAR   O’TQAZISH
UMUMIY TAVSIFI…………………………………… …………………13
2.1 .   Jismoniy   tarbiya   nazariyasini   boshqa   fanlar   bilan   bog’liqligi . ………..
13
2.2 . Jismoniy tarbiya nazariyasining  ilmiy – tadqiqot  usuliyatlari …………15
Xulosa ………………………………………………………………............21
Adabiyotlar  ro’yxati ……………………………………………………….22
1 KIRISH 
Kurs ishining   dolzarbligi.    Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2022-yil 26-
yanvar   kuni   2022-2026-yillarga   mo ljallangan   taraqqiyot   strategiyasini   belgilashʻ
hamda   uni   joriy   yilda   amalga   oshirish   masalalari   amalga   oshrish   to’g’risida
tenglish   topshiriqlar   berdi.     Yangi   O zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi   mazmun-
ʻ
mohiyati, uni yaqin va o rta istiqbolda amalga oshirish mexanizmlari haqida so z	
ʻ ʻ
yuritildi. 1
Shu   munosabat   bilan   mazkur   dasturulamal   hujjatning   ma no-mohiyati   va	
ʼ
ahamiyati haqida fikr yuritish nihoyatda dolzarbdir. 
Mamlakatimizda o‘sib kelayotgan yosh avlodning jismoniy va ma’naviy 
salomatligini shakllantirishni, sog‘lom turmush tarziga intilish va sportga mehr-
muhabbatni singdirishning g‘oyat muhim sharti hisoblanadi.
Aholini ayniqsa yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan 
shug‘ullanishlari, turli sport musobaqalarida ishtirok etishlari orqali yoshlarda o‘z 
irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo‘lgan ishonchini oshiradi.
O‘sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama aqliy, axloqiy va jismoniy 
jihatdan rivojlantirishda jismoniy tarbiya va sport muhim ahamiyat kasb etadi va 
1
  Yangi O zbekiston Taraqqiyot strategiyasi 	
ʻ Shavkat Mirziyoyev  2022-yil 
2 ularda mardlik, vatanparvarlik, sadoqat va halollik tuyg‘ularini shakllantirishda 
yordam beradi.
Davlatimiz rahbari ijtimoiy, ma’naviy-ma’rifiy sohalardagi ishlarni yangi 
tizim asosida yo‘lga qo‘yish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbusni ilgari surdi. Bunda 
ikkinchi tashabbus yoshlarni jismoniy chiniqtirish, sport sohasida qobiliyatini 
nomoyon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratishga yo‘naltirilgan. Shunday 
yaratib berilgan imkoniyatlardan foydalanib, o‘quvchi yoshlarimizni qiziqishiga 
qarab sportning turli xil yo‘nalshlariga jalb qilib, ulardan yangi chempionlarni 
tayorlashimiz zarur.
Shu o‘rinda Davlatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev quyidagi fikrlarini 
misol qilib keltirmoqchiman “Dunyoda qobilyatsiz bola bo‘lmaydi, biz ana shu 
qobiliyatni ko‘ra olishimiz, taxlil qilib yuksaltirishimiz va shu qatorda 
o‘quvchilarning qobiliyatidan kelib chiqqan holda biror bir kasbga yoki hunarga 
yo‘naltira olishimiz bizning eng asosiy vazifamizdir”.
Umumta`lim maktablari jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish, 
o`quvchilarning jismoniy  tarbiya  va  sportga  oid  nazariy-amaliy  bilimlarini  
oshirish, endi  o`sib kelayotgan yosh avlodda  sog`lom  turmush  tarzini 
sharllantirish,  jismoniy  tarbiya  darslarida ko’rgazmali 
qurollardan foydalanish hamda mashg’ulotlariga nisbatan ko`nikma va malakalarni
shakllantirishga oid  tavsiyalar ishlab chiqish  mavzuning dolzarbligini belgilaydi. 
Kurs ishining maqsadi. Umumta'lim  maktablarining   jismoniy   
tarbiya  darslarini tashkil etishda nazariy, amaliy   va   eksperimental-metodik  
asoslarni   tadqiq  etish  va  bu  borada  ilmiy  metodik  tavsiyalar  ishlab  chiqish. 
Kurs ishining   vazifalari.    
1. Mavzuga  oid  ilmiy-pedagogik  adabiyotlarni  o'rganish. 
2. Jismoniy  tarbiya  darslarida  o’quvchilarni sport mashqlarga   
3 o’rgatishning  yangicha  shakl  va  metodlarini   ishlab  chiqish. 
4 I BOB  J ISMON IY  TARBIY A  N AZARIY ASI  VA   RIVOJ LAN ISH
DAVRLARI
1.1.  J ismoniy  t arbiy a nazariy asi v a met odik asi  fanining
maqsad v a v azifalari
Jismoniy   madaniyat   nazariyasi   o'quv   fan   sifatida   jis moniy   tarbiya,   jismoniy
madaniyat va sport bo'yicha mutaxassislarni tayyorlashda hamda maxsus bilim ol-
ishda   asosiy   fan   bo'lib   hisoblanadi.   Pedagogika   institut   va   universitetlarida
jismoniy   madaniyat   fakultetlarin-   ing   o'quv   rejalarida   bu   fan   jismoniy   madaniyat
nazari yasi   va   metodikasi,   jismoniy   tarbiya   va   sport   haqidagi   bilimlarning   to'la
tizimida o'tish kursini ta’minlaydi. 2
Uning   mazmunini   jismoniy   madaniyat   nazariyasin-   ing   asoslari,   jismoniy
tarbiya masalalari, jumladan, oily o'quv yurtlarida, akademik litsey va kasb-hunar
kolle- jlarda sport mashg'ulotlari, shuningdek, katta va keksa yoshdagi kishilarning
jismoniy   tarbiyasi   kabilar   tashkil   qiladi.   Jismoniy   tarbiya   ijtimoiy   hodisalarga
taalluqlidir.
Bu   hodisalarni   xarakterlash   uchun   talablar:   jismoniy   tarbiyaning   kelib   chiqish
sabablari;   uning   jamiyat   hayo-   tida   tutgan   o'rni;   jismoniy   tarbiyaning   tarixiy
xarakter- lari mavjud.
Birinchi   Prezidentimiz   o'zlarining   "O'zbekiston   XXI   asrga   intilmoqda”   nomli
kitobida: "Ma’naviyat haqida gap ketar ekan, men avvalo insonni ruhiy poklanish
2
  Abdullayev A.A., Sh.X.Xonkeldiyev  Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati –Toshkent, 2006. 231 b. 
5 va   yuksalishga   da’vat   etadigan,   inson   ichki   olamini   boyita-   digan,   uning   iymon-
irodasini,   e’tiqodini   mustahkamlay-   digan,   vijdonini   uyg'otadigan   qudratli   kuchni
tasavvur qilaman” deganlar. Mana shu keng qamrovli, chuqur ilmiy g'oya yangicha
fikr,   ta’lim-tarbiyaning   yangi-   cha   metodik   asosini   boshlab   beruvchi
yo'nalishlardan biridir.
Jismoniy   tarbiyaning   rivojlanishida   mehnat   faoli-   yatining   mazmuni   va
xarakteri,   fan   yutuqlari   va   bosh-   qa   faktorlarning   ahamiyati   kabilarni   anglab
olishlari   shart.Shuni   qayd   qilib   o'tish   kerakki,   bu   faktorlar   jis-   moniy   tarbiyaga
alohida-alohida emas, balki murakkab boglangan holda ta’sir ko'rsatadi. Jismoniy
tarbiyaning   mohiyatini   tushunish   uchun   eng   avvalo   uning   maxsus   mazmunini
aniqlash lozim.
Jismoniy   tarbiya   har   xil,   ya’ni,   ijtimoiy,   tabiiy   fan-   lar   tomonidan   o'rganiladi:
jismoniy tarbiya nazariyasi, sport fiziologiyasi, sport psixologiyasi, jismoniy mash-
qlar biomexanikasi hamda sport turlarining nazariyasi, uning metodikasi va h.k.
Jismoniy   madaniyat   nazariyasi   -   pedagogik   fandir.   U   inson   barkamolligini
boshqarishning   umumiy   qonunla-   rini,   shuningdek   bu   qonuniyatlar   asosida
O'zbekiston   fuqarolarining   jismoniy   tarbiyasi   vazifalarini,   metod-   larini   va   ish
maqsadlarini aniqlaydi; Jismoniy tarbiya nazariyasining mazmuni jismoniy kamol
toptiradigan va Vatan mudofaasiga tayyorlaydigan tarbiya to'g'risi- dagi bilimlarni
tashkil qiladi.
Jismoniy  madaniyat   nazariyasi   jismoniy  tarbiya  amaliyotidagi  hamma  turlarini
hamda aralash fanlarn- ing dalillarini umumlashtiradi. Buni o'rganish hamma sport
-   pedagogik   mutaxassislariga   umumnazariy   asos   bo'ladi.   Jismoniy   madaniyat
nazariyasi   va   metodikasi   fanining   bo'limlarida   jismoniy   madaniyatning   umumiy
ta'lim   hamda   kasb   amaliy   tayyorgarlik   etish   tuzilishida   va   kundalik   turmushda
xususiyatlari   o'rganiladi.   Shun ingdek,   sport   jismoniy   tarbiyaning   asosiy
6 komponent-   laridan   biri   hamda   sport   faoliyatining   maxsus   shakli   si-   fatida   tahlil
qilinadi.
Shunday   qilib,   jismoniy   madaniyat   nazariyasi   va   metodikasi   kursi   jismoniy
tarbiya   va   sport   bo'yicha   mu-   taxassislarni   tayyorlashda   maxsus   kasb-hunar
ta’limo-   tining   ilmiy   fundamentiga   kirituvchi   kengaytirilgan   bilimlar   majmuasini
o'z   ichiga   oldi.   Uning   ahamiyati   faqat   bubilimlar   qiymati   bilan   ifodalanmaydi,   u
bo'lg'usi mutaxassisga jismoniy madaniyatining butun sohalar- ida kasbiy-faoliyat
mazmunining   to'liq   tushunilishiga   imkoniyat   beradi,   uning   dunyoqarashini
o'zgartiradi,   jamiyat   sohasidagi   boshqa   ishchilarning   umumiy   ishlari   bilan
bog‘laydi   va   shu   yangi   tipdagi   bilim,   metodlarni   egallashni,   zarur   bo'lgan   keng
kasbga   nisbatan   dun yoqarashini   shakllantirishga   yordam   beradi.   Jismoniy
madaniyat nazariyasi va metodikasi - bu inson jismoniy kamolotini boshqarishning
umumiy   qonuniyatlari   haqidagi   fandir.   Bu   fanni   egallash   jismoniy   tarbiyaning
barcha   bo‘g‘inlariga   tegishli   masalalarni   hal   qilishga   to'g'ri   yondashish   imkonini
beradi.
Inson   jismoniy   tarbiyasi   maqsad   va   vazifasi   uning   boshqa   tarbiya   jarayonlari
bilan bog'liqligi shundagi- na muvofiq dеb tushuniladiki, bu muvofiqlik obyek- tiv
xarakterda   bo'ladi   va   jismoniy   tarbiya   jarayoniga   qonuniy   yo'nalish   bеradi.
Jismoniy tarbiya jarayonida tarbiyaning boshqa sohalaridagidеk maqsadga yo'nal-
tirilgan   faoliyat,   rеjalashtirilgan   natijaga   har   doim   ham   to'g'ri   kеla   olmasligi
isbotlangan.   Jismoniy   tarbi-   yada   tarbiya   natijasini   yosh   sportchi   yoki   murabbiy
mashg'ulot   jarayoniga   rejalashtirilgan   jismoniy   mash-   qlar   uning   organizmiga
qanday   ta’sir   qilayotganligini   hisobga   olishni   taqozo   qiladi,   qisqa   va   tor
yo'nalishdagi   sport   mashg'ulotlarining   natijasiga   e’tibor   bersak,   shuni   ko'ramizki,
yuqori   natijalarga   erishish   ma'lum   davr   ichida   bo'lib,   oldingilari   unutilsa,
7 mashg'ulot   keyincha-   lik   o'zini   oqlamaydi.   Bu   esa   har   tomonlama   garmonik
rivojlanishga halal beradi va sport yutuqlarini yo'qqa chiqaradi.
Shuning uchun pedagog va trener oldida o'zoqni ko'ra bilish, bashorat qila olish
talabi   ko'ndalang  bo'la-  di.  Bu   vazifani   hal   qilish   esa   o'qimishli,  o'z  ishini   biladi-
gan,   sevadigan   mutaxassislar   tayyorlash   tizimida   amal-   ga   oshirilishi   lozim.
Shunga   ko'ra   maqsad   va   vazifalar-   ni   ijobiy   hal   qilishga   qodir,   bolalik   chog'idan
jismonan  sog'lom,  ma’naviyatini   uyg'un  qilib  tarbiyalashni   ular   o'zlarining asosiy
burchlari deb bilishlari kerak.
Navqiron,   o'zligimizni   endigina   e’tirof   etayotgan   mamlakatimiz   turli   toifadagi
davlat   va   nodavlat   sport   jamiyatlari,   jismoniy   madaniyat   havasmandlari   uyush-
malari   orqali   yagona   jismoniy   tarbiya   tizimini   to'zishga   e’tiborni   kuchaytirib,
tizimda   ma'naviy   boylik,   jismoniy   barkamollik,   xalqchilik   va   uning   ilmiylik
xususiyatlarini  mujassamlashtirmoqda.
Sharq   mutafakkirlari   ma'naviy   boy,   jisman   barkamol,   komil   inson   masalasiga
azal-azaldan   alohida   e’tibor   berganlar.   Komillik   fazilatlaridan   eng   ulug'i   tanning,
inson jismining barkamolligidadir deyiladi. Insonning matonati, diyonati, riyozati,
qanoati,   ilmi,   sabri,   in-   tizomi,   nafsi,   vijdoni,   haqqoniyligi,   nazari,   ibrati,   iffati,
hayosi,   idroki,   zakovati,   iqtisodi,   itoati,   haqshunosli-   gi,   avf   eta   olishi,   vatanni
sevishi kabi ijobiy xislatlariga faqat sog'lom jism, tanisihatlilik orqali erishiladi deb
qaralgan.
Mamlakatimiz   jismoniy   tarbiya   tizimining   xalqchilligi   deganda,   biz   milliy
o'yinlar   tarzida   xalq   ommasi   orasida   keng   tarqalgan   jismoniy   mashqlar,   milliy
sport turlari, ommaviy sport, olimpiadalar dasturidan o'rin olgan “katta sport” bilan
ko'p   millatli   respublikamiz   xalqlarin-   ing   shug'ullanish   imkoniyati   borligi
tushuniladi.
8 Ilmiyligi   shundaki,   jismoniy   tarbiya   sohasi   bo'yicha   ilmiy   tadqiqot   ishlarining
keng   tarqalganligi   va   uni   amaliyot   bilan   bog'lab   olib   borilayotganligi,   jismoniy
tarbiya   nazariyasi   va   amaliyotining   ilmiy   fanlari   hisoblangan   pedagogika,
psixologiya,   anatomiya,   fiziologiya,   biomexanika,   sport   metrologiyasi,   sport   tib-
biyoti   va   boshqalarga   tayanganligi.   Ularning   ilmiy   yu-   tuqlari   xalqimiz   hayotiy
ehtiyojini qondirishga yo'nal- tirilgan. Jismoniy tarbiya tizimi bir-biri bilan o'zviy
bog'liq bo'lgan pog'onalarga bo'linib, hozirgi kunda ham tarbiya jarayonidagi turli
dasturlarning bajarilishi shu pog'onalarda amalga oshirilmoqda:
1) maktabgacha   ta’lim   (davlat   va   nodavlat   maktabga-   cha   tarbiya   bolalar
muassasalari) bosqichi;
2) maktab   yoshidagilar   jismoniy   tarbiyasi   (umumiy   o'rta   ta’lim   I-XI   sinflar)
bosqichi;
3) o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi (akademik litsey- lar, kasb-hunar kollejlari)
bosqichi;
4) oliy ta’lim bosqichi;
5) harbiy bosqich;
6) oliy   ta ’ lim   va   harbiy   xizmatdan   so ' nggi   havasman -   dlik   asosidagi   jismoniy
tarbiya   bosqichi ;
Jismoniy tarbiya tizimi o'zida quydagi asosiy elementlarni birlashtiradi:
1) jismoniy   tarbiyaning   maqsadi,   vazifalari   va   tamoy-   illarining   maqsadga
muvofiqligi;
2) jismoniy tarbiya tizimida qo'llaniladigan vositalar: gimnastika, o'yinlar, sport,
turizm va boshqalar tipidagi jismoniy mashqlar;
3) turli shakldagi pedagogik jarayon mobaynida qo'llaniladigan usuliyat (ta’lim
jarayoni,   usuliyatlari,   sport   mashg'uloti   va   mustaqil   mashg'ulotlarda   foydal-
aniladigan) lar;
9 4) jismoniy tarbiya maqsadida kishilarni uyushtirish shakllari;
5) jismoniy   tarbiya   mazmuni   va   natijalarida   ifodalan-   gan   jamiyat   va   davlat
talablari (normalar va dasturlar).
Jismoniy   tarbiya   tizimining   tahlili   masalalariga   oid   nazariy   material   rus   olimlari
A . D . Novikov ,   L . P . Matveev ,   G . D . Harabugi   va   qator   boshqa   mualliflarning
darsliklar -  ida   to ' la   yoritilgan .
Jismoniy   tarbiya   jarayonining   nazariy ,   uslubiy   amali -   yotining   umumiyligi
jismoniy   tarbiya   tizimining   negiz -   ini   tashkil   qiladi .   Millatimizning   bu   sohadagi
merosini   o ' rganish   fanimizning   asosiy   vazifasidir .   Jahongirlarni   yuzaga   chiqargan
yurtimizning   elat   va   х alqlari   jismoniy   madaniyati   tari х iy   manbaalarda   o ' z   o ' rnini
olganligiga   ishonchimiz   komil .
Shu   o ' rinda   P . F . Lesgaft   va   uning   shogirdi   V . V . Gorinevs -  kiylar  ( sobiq   sho ‘ rolar
jismoniy   tarbiya   tizimining   asoschilari   deb   tan   olingan )   jismoniy   tarbiya   nazari -
yasining   rivojlanishida   munosib   hissa   qo ' shgan   olimlar   sifatida   jahon   jismoniy
madaniyati   fani   namoyandalari   qatoridan   o ' rin   olganliklarini   e ’ tirof   etish   lozim .
P . F . Lesgaft   (1837-1909)   biolog ,   anatom ,   pedagog   va   katta   jamoatchi   sifatida
inson   sha х sining   intellek -   tual   rivojlanishi   uchun   uning   yashagan   ijtimoiy   muhiti
va   tarbiyasi   ГО 1   o ' ynashini   ilmiy   jihatdan   asoslab   ber -   di .   Lesgaft   tomonidan
ishlangan   “ Maktab   yoshidagi   bolalarda   jismoniy   bilimlar ”   tizimi   hozirgi   kunda
ham   o ' z   ilmiy   ahamiyatini   yo ' qotgani   yo ' q .
Chor   Rossiyasining   jismoniy   tarbiyaga   munosaba-   ti   yaxshi   emas   edi.
“Maktablar   bizda   bolalarga   butun-   lay   jismoniy   bilimlar   bermayapti.   Bu   ishga
rahbarli-   kni   bizning   ishga   aloqasi   yo'qlarga   berib   qo'yilgan,   ular   jismoniy
madaniyatni soxta tushunchalar orqali tasavvur qiladi. Yoki bo'lmasa, qaysidir chet
el   makta-   bini   bitirib   kelgandan   eshitganlarigina   biladi.   Shuning   uchun   ular   bola
jismoniy tarbiyasiga e’tiborsizdirlar”, - deb yozgan edi P.F.Lesgaft.
10 V.V.Gorinevskiy (1857-1937) o'zining tibbiy-pedagogik   faoliyatida
Lesgaft   fikrlarini  rivojlantirib,  sobiq  sho'rolar  to'zumi   jismoniy   tarbiya   tizimining
rivo- jlanishiga katta hissa qo'shdi.
1.2.   J ismoniy  t arbiy a nazariy asining riv ojlanish dav rlari.
Jismoniy   tarbiya   nazariyasi   va   metodikasining   rivojlanishi
uchun quydagilar asosiy ma'nbalar xisoblanadi.
-   mamlakatimizda   jismoniy   madaniyat   va   sportni
yuksaltirishning   yo'llari   va   xozirgi   paytdagi   axvoli,   shu   xakidagi
xukumat qarorlari, konunlari;
-jamiyatning   rivojlanishi   davomida   insonni   xar   tomonlama
kamol   toptirish   xaqidagi   ilg’or   ta'limotlar.   Bu   ta'limotlar   insonni
xar   tomonlama   rivojlanishi   xuquqinigina   ovoza   qilish   bilan
kifoyalanmaydi,   uning   mazmunini   ochishgao'rganish   xamda
shug'oyalarni   amalga   oshirish   yo'llarini   nazariy,   amaliy   jixatdan
asoslashdan iboratdir;
-jimoniy   tarbiya   nazariyasi   va   uslubiyati   soxasi   bo'yicha   olib
borilayotgan   ilmiy   izlanishlar   va   boshqa   aralash   fanlarning
jismoniy tarbiyaga oid to'plagan nazariy, amaliy bilimlar tizimi;
11 -   jismoniy   turmush   tarzining   xayotiy   amaliyoti   tajribasi,
jamiyatning   yuqori   jismoniy   tayergarlikka   ega   bo'lgan   kishilarga
talabi;
- jamiyat   a'zolarinnign  jismoniy  tarbiya  qonuniyatlarini  bilshi
va   shu   asosda   inson   jismoniy   kamoloti   tizimini   tuzish   va   uni
boshqarishga intilishini vujudga kelishi;
-   jismoniy   tarbiya   tizimi     mavjud   jamiyat   ma'naviyatining   bir
bo'lagi xisoblangan jismoniy madaniyat konsepsiyalari;
-   jismoniy   tarbiya   amaliyoti   manba   sifatida   nazariy
qoidalarning   xayotiyligini   tekshiradi,   amaliyotdagi   tug’ilgan
originalg'oyalardan   foydalanadi   va   ular   esa   tarbiya   nazariyasi   va
metodikasini boyitadi.  
-   arxiv   materiallari,   shaxsiy   kuzatish   natijalari   (kundaliklar,
sportchilar   va   ularning   murabbiylarining   rejalari   va   x.k.lar)
jismoniy   tarbiya   nazariyasining   boyitadi   va   unga   manbaa   bo'lib
xizmat qiladi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining   rivojlanishi bir
necha davrlarni uz ichiga oladi.
Birinchi   davr   -   insono'zining   ijtimoiy   faoliyati   davomida
xarakat-faoliyatini   organizmga   ta'siri   xaqidagi   eng   dastlabki
12 (emperik)   bilimlari     (Ponamarev.   N.I.   1975   ).   Eng   dastlabki
emperik-bilimlarning   to'planishi   "mashqlanganlik"ning   foydasini
sezib,   ma'nosiga   yetish   va   tajribasini   uzatish   usullarini   anglashga
imkon   yaratadi.   Bu   "jismoniy   mashqlar"ning   va   "jismoniy
tarbiya"ning paydo bo'lishi uchun sharoit yaratilishida   omil bo'lib
xizmat kiladi.
Ikinchi davr - jismoniy tarbiya jarayonida qo'llanila boshlagan
birinchi   uslubiyotlarning   yaratilishi   -   qadimgi   Yunonistonda
quldorlik  davlati  davrini vao'rta asrnio'z ichiga oladi.
Jismoniy   tarbiyadagi   bu   uslublar   tajribilar   orqali   vujudga
keltirilgan bo'lib 
filosoflar,   pedagoglar,   vrachlar,   odam   organizmini   faoliyati
qonuniyatlarini   xali   bilmasligi   sababli   jismoniy   mashqlar   ta'siri
mexanizmini   tushuntira   olmas,   shunga   ko'ra   jismoniy   mashqlar
bilan   shug’ullanishning   foydasini   tashqi   ko'rinishlariga   qarab
baxolardilar.
Yunonistonning   jismoniy   tarbiya   uslubiyati   aytarli   darajada
keng tarqalgan bo'lib, u mavjud vositalar va usulubiyotlarni kuch,
chidamlilik va boshqa xarakat sifatlarini rivojlantirish uchun ularni
yagona tizimiga birlashtira     olgan edi. O'rta asrlarning o'rtalarida
13 uslubietlarning   xillari   ortdi.   Gimnastika,   suzish,o'yinlar,   kamon
otish,   otda   chopish,   qilichbozlik   bo'yicha   dastlabki   qo'llanmalar
paydo bo'ldi.
Uchinchi   davr   -   jismoniy   tarbiya   xaqidagi   nazariy   bilimlarni
intensiv   to'planishi.   Uyg’onish   davridan     XIX     asrning   oxirigacha
bo'lgan davrnio'z ichiga oladi. Inson tarbiyasi unio'qitish davolash
xaqidagi   fanning   rivojlanishning   filosoflar,   pedagogik   va   tibbiy
ma'lumotlarning, bilimlarning vujudga kela boshlagan davri.
Bu   ma'lumotlar   xali   turlicha   edi.   Chunki   ular   ko'pinchao'sha
davrda   mustaqilroq   sanalgan   filosofiya,   pedagogika,   medisina
fanlari   tarkibida   voyaga   yetar   edi.   Yo'l-yo'lakay   ammo,   zarur
bo'lgan   darajada   bunday   ilmiy   fanlarning   vakllari   ko'pinchao'z
muammolarini jismoniy tarbiyaning rolini xisobga olmay xal qilish
mumkin emasligini tushuna boshladilar.
To'rtinchi   davr   -   XIX   asrning   oxiri.   Jismoniy   tarbiyaning
nazariyasi   va   metodikasi   ilmiy   vao'quv   fani   sifatida   shakllanib
bordi.   Bu   davrning   xarakterli   tomoni   shundaki,   fan   sifatida
jismoniy   tarbiya   jamiyat   xayotining   boshqa   jabxalariga   xam   ta'sir
ko'rsata boshladi.   Jismoniy tarbiya nazariyasi olimlaridan biri Petr
Fransevich   Lesgaft   o'zining   tarix,   anatomiya,   pedagogika,
14 antropologiya,   jismoniy   tarbiya   metodikasiga   oid     asarlar   bilan
xozirgi zamon jismoniy tarbiya 
nazariyasi   va   metodikasini   mustaqil   ilmiy   -   nazariy   vao'quv   fani
ekanligini ilmiy, amaliy isbotladi.
Beshinchi   davr   -   rivojlangan   mamlakatlar   va   sobiq   sho'ro
davlati   olimlarining   izlanishlari   davri   bo'lib,   fanning   intensiv
rivojlanishi   materialistik   dialektikaga   asoslangan   xoldao'sha
davrda ilg’or xisoblangan metodlarga tayanib amalga oshirildi.
II BOB  ILMIY TADQIQOT JARAYONIDA TAJRIBALAR
O’TQAZISH UMUMIY TAVSIFI
  2.1.  J ismoniy  t arbiy a nazariy asini boshqa fanlar bilan
bog’liqligi.
  Jismoniy tarbiya muammolarini kompleksli xal etishda butun
bir   olimlar   jamoalari,     mutaxassislashtirilgan   ilmiy   vao'quv
muassasalari   samarali   mexnat   qildilar.   Amaliy   materiallarning
15 mo'lligi,   yangi   qonuniyatlarni   ochilishi,   dastlabki   yagona   jismoniy
tarbiya   nazariyasi   va   metodikasining   differensiallanishiga   olib
keldi.   Yangi   maxsus   fanlar   "Jismoniy   madaniyatni   tashkillash     va
boshqarish",   "Jismoniy   mashqlar   biomexanikasi",   "Sport
psixologiyasi   ",   "Sport   metrologiyasi   ",   "Sport   fiziologiyasi",
"Davolash   fizkulpturasi",     "Jismoniy   mashqlar   gigienasi   "
vaboshqalar   ajralib   chiqdi.   Jismoniy   tarbiya   nazariyasi   va
metodikasi   kursida   pedagogik   jarayon   muammolarini   umumiy
psixologiya,   pedagogika,   fiziologiya,   va   boshqa   fanlarning
dalillarsiz to'la izoxlab, isbotlab bo'lmaydi.
Jismoniy   tarbiya   nazariyasi   va   metodikasi   qator   ilmiy   fanlar
bilan   chanbarchas   bogliq.   Xar   qanday   fan   faqatginao'zining   ilmiy
izlanishlari   bilan   chegaralanib   qolsa   to'laqonli   samara   bera
olmaydi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bir necha fanlar
qo'shilishi   orqali   maxsus   pedagogik   muammolarni   xal   qiladigan
predmetga aylangan.
Jismoniy   tarbiyaning   butun   bir   pedagogik   muxitinio'z   ichiga
olgan   boshlang’ich,   keng   ilmiy   izlanish   vao'qitish   predmetidan
asta   -   sekinlik   bilan   maxsus   sport   soxasi   fanlari   ajralib   chiqa
boshlagan   (gimnastika,   yengil   atletika,   sporto'yinlari   fanlari   va
16 boshqalar).   Ammo   jismoniy   mashqlarning   aloxida   turlari   uchun
kerakli   bo'lgan,   nisbatan   umumiy   qonuniyatlar,   qaysiki,   xamma
turlar uchun ta'sir ko'rsata olganlari aloxida fan bo'lib ajralmadi va
ajralib chiqishi xam mumkin 
emasdi.
Biologiya   fani   bilan   bog’liqligi   -   jismoniy   tarbiya   vositalarini
shug’ullanuvchilar     organizmiga   ta'sir   reaksiyasinio'rganish
kerakligiga   aloqadordir.   Jismoniy   tarbiya   jarayonini   samarali
boshqarish   anatomiya,   fiziologiya,   bioximiya,   sport   tibbiyoti
fanlarining   qonuniyatlarini   xisobga   olish   bilangina   amalga
oshirilishi mumkin.
Shuni   esda   saqlash   lozimki,   jismoniy   tarbiya   nazariyasi   va
metodikasining   boshqa   fanlar   bilan   bog’liqligi   bir   tomonlama
bo'lmay,   ikki   tomonlamadir.   Jismoniy   tarbiya   xaqidagi   fanning
rivojlanishi   aralash   fanlarga   ta'sir   etmay   qolishi   mumkin   emas.
Jismoniy   madaniyatni   va   u   bilan     boliq   bo'lgan   xodisalarni
o'rganuvchi   ilmiy   fanlarni   shakllanishi,   ya'nidifferensiyalash   yo'li
bilan   bog’liq   shuning   uchun   aloxida   va   xususiy   ob'ektlarga   va
yo'llanmalarga   qo'llash   mumkin   bo'lgan   jismoniy   tarbiyaning
ayrim   tomonlarini   ifodalaydigan   xususiy   parometrli   ko'pchilik
17 fanlar     vujudga   keldi.     Masalan:     ularning   bir   qismi
gimnastikao'yinlar, yakka kurash, yengil atletika, suzish va boshqa
bir     qator   xususiy   xayotiy   amaliy   bilimlarnio'z   ichiga   oladigan
jismoniy tarbiya-sport amaliyotidano'sib chiqdi.
              Boshqa bir qatorlari oldindan shakllangan   tabiiy yoki   ilmiy-
amaliy   fanlar;   anotomiya,   fiziologiya,   psixologiya,   gigiena,
bioximiya   va   boshqa   fanlar   tarzida   tavsiya   qilingan.   Jismoniy
madaniyat nazariyasini shakllanishida   sosiologiya, antropologiya,
ijtimoiy   psixiologiya   va     boshqalar   axamiyatli   darajada   ta'sir
ko'rsatib   kelmoqda.   Demak,     jismoniy   madaniyat   nazariyasi
kursio'z ichiga 
keng   kompleksli     bilimlarni     mujassamlashtiradi.   Bu   nazariy
bilimlar   jismoniy   tarbiya   va   sport   bo'yicha   mutaxasisning   kasbiy
tayyorgarligiga   oid   fundamental   bilimlar   deb   tan     olinadi.   U
bo'lajak   mutaxassisga   kasbiy   faoliyatining   mazmunini   to'laqonli
tushunishiga,o'z kasbi bo'yicha saviyasi, intelektini  kengaytirishga
imkoniyat beradi.
2.2. Jismoniy tarbiya nazariyasining  ilmiy – tadqiqot  usuliyatlari
Barcha   ilmiy   fanlar   kabi   jismoniy   tarbiya   nazariyasi   ilmiy   izlanish
uslubiyatlaridan   foydalanadi.   Xozirgi   kunda   jismoniy   tarbiya   jarayoning
18 ilmiy tekshirish uslubiyatlarining turli xillari mavjud bo'lib, ayniqsa qo'shma
fanlarning tadqiqot uslublari, ayniqsa, fiziologiya, antropologiya, bioximiya,
psixologiya   va   ijtimoiy-tarixiy   yo'nalishlarning   izlanish   uslublariga   ko'proq
extiyoj sezilayotganligi axamiyatga molik. 
Jismoniy   tarbiya   nazariyasining   asosiy   ilmiy   tadqiqot   uslubiyatlari   -
nazariy   taxlil   va   umumlashtirish,   pedagogik   kuzatish,   eksperiment   (tajriba)
va matematik xisoblashdan nisbatan ko'proq foydalanilmoqda. 
1.   Ilmiy   tadqiqotda   jarayonida   nazariy   taxlil   va   umumlashtirish
Maolumki, nazariy taxlil va umumlashtirish adabiyot materiallarini to'la taxlil
qilish   va   umumlashtirishdan   boshlanadi.   Adabiyot   materiallarini   to'liq
o'rganib   chiqish   juda   qiyin.   U   xar   4-5   yilda   yana   shunchadanga   ko'payadi.
Bundan tashqari ilmiy jurnallardagi tadqiqotlar xaqidagi maqolalar bir necha
marotaba   ko'paymoqda.   Bunda   yordamchi   ilmiy   predmet   -   "bibliografiya"
fani   tadqiqotchining   ishini   yengillashtiradi.   U   nashr   qilingan   adabiyotlarni
tartibga soladi va ro'yxatini tuzib chiqadi. Retrospektiv uslub orqali sistemaga
solish   maolum   davr   ichidagi   mavjud   adabiyotlarning   ilmiy   yo'nalishi
bo'yicha   yangiliklarga   qisqa   izox   beradi.Bundan   tashqari,   tadqiqotchi
"bibliografik   tavsifnoma"dan   xam   foydalaniladi.   Tavsifnoma   yangi   chiqqan
adabiyot   uchun   yozma   ravishda   yoki   referat   sifatida   (ilmiy   ish   natijasini
qisqartirgan xolda) tayyorlaydi, unga izox beradi.
Bibliografik izlanish esa tadqiqotchining adabiyotlar ustidagi birlamchi
ishi   bo'lib,   tadqiqotchi   izlanishi   orqali   topilgan   qarama-qarshiliklar   ustida
nazariy baxs yuritadi, ularni bir-biri bilan taqqoslaydi.
19 Nazariy   taxlil   va   umumlashtirishning   yana   bir   usuliyati   xujjat
materiallari   ustida   ishlashdir.   Jismoniy   tarbiyaning   ko'p   tomoni   amaliy
mashg’ulotlar  uchun  tuzilgan  rejalar,   kundaliklar,  konspektlar,   xisobotlar  va
shunga   o'xshashlarda   ifodalanadi.   Ular   albatta   amaliyotni   nazarda   tutgan
xolda   tuzilgan   bo'ladi.   Ularni   ilmiy   jixatdan   chuqur   o'rganish   kutilmagan
natijalarni   berishi   mumkin.   Masalan,   jaxonning   kuchli   sportchilarini
tayyorlash   va   ularning   shug’ullanish   rejalarini   solishtirish,   malakali
sportchilarning   kundalik-lari,   xaftalik,   oylik,   yillik   jismoniy   yuklamalarning
xajmi,   miqdori,   bajarish   intensivligi   va   boshqalar   tadqiqotchiga   manba
bo'lishi mumkin. 
Ilmiy   tadqiqot   uchun   musobaqa   materiallari,   ko'p   yillik
trenirovkalarning   natijalarini   o'rganish   xam   tadqiqot   oboekti   bo'lib   xizmat
qiladi.Ilmiy   maqsadda   tuzilgan   turli   xil   anketalar   xam   xujjat   materiallari
bo'lib xizmat qilishi mumkin. 
Tuzilgan   savollarga   "xa"   va   "yo'q"   deb   javob   berish   xam   ko'p   xulosalarga
olib keladi. 
 Ilmiy tadqiqot jarayonida pedagogik kuzatish
Tadqiqotchi   qo'llayotgan   bu   usuliyatning   ijobiy   tomoni   shundaki,
izlanuvchining o'zi tadqiqotda aynan ishtirok etmaydi. Xayotdagi kuzatishdan
farqli o'laroq, bu usuliyat kuzatish predmetini aniq o'rganadi, kuzatilayotgan
va   undan   aniqlangan   dalillarni   tezlik   bilan   xisobga   oladigan   tizimni   ishlab
chiqishi   va   uni   izlanishda   qo'llashi   oson   kechadi.   Maxsus   bayonnomalar,
yozuvdagi   shartli   ifodalagichlar   va   tadqiqotni   osonlashtiradi.   Barcha   ilmiy
20 kuzatishlar   natijasi   kuzatuvchi-ning   shaxsiy   qobiliyatigagina   bog’liq
bo'lmasligi   lozim,   chunki   o'rganilayotgan   dalillar,   ularni   natijalari
ko'pchilikda   turlicha   fikr   xosil   bo'lishiga   olib   keladi.   Bu   usuliyatning   qulay
tomoni   shundaki,   bir   vaqtni   o'zida   bir   necha   kuzatuvchi   bir   oboektni
kuzatishi   va   natijalarni   solishtiriladi.   Bunda   ayrim   apparatlar   o'sha
xarakatning bajarilishini qayta takrorlashi yoki tadqiqot o'lchoviga qarab uni
foto,   kinospyomka,   video,   magnit   tasmasi   yozuvi   va   boshqalar)   orqali
kuzatish lozim bo'lgan xulosalarni qiladi. Bunday xulosalar oboektiv bo'ladi.
Uni   ijrosidagi   kamchiliklar   yoki   yangiliklarni   takroriy   ko'rish   imkoni   bor.
Lekin   qator   sport   turlari,   xarakat   faoliyati   va   xarakat   aktini   baxolashda
baxslar,   munozaralar   qilishga   to'g’ri   keladi.   Xulosalar   suboektiv   bo'lib
yakuniy   xulosa   natijasiga   salbiy   taosir   qilish   xollari   xam   uchraydi.Xozirgi
zamon jismoniy tarbiya nazariyasida xarakatlarni ijrosi bajarilishidagi ayrim
dalillar   va   ular   xaqidagi   xulosalarda   noaniqlikga   yo'l   qo'yilishi   kuzatiladi.
Masalan,   badiiy   gimnastika,   akrobatika,   suvga   sakrash,   figurali   uchish   va
boshqalarda   xarakatni   ifodalanishining   bayoni   faqat   ko'z   bilan   baxolanadi.
Qator xakamlarning xar biri o'z fikrini subektiv xolatda o'zicha bayon qiladi,
umumiy xulosa umumlashtirilib so'ng baxolanadi. Bunday kuzatish usuliyati
tadqiqotchi yoki 
kuzatuvchidan o'ta kuchli saloxiyatni talab qiladi.
Keng   tarqalgan,   aniq   xisobga   olish   usuliyatlaridan   biri
xronometrlashdir.   "Xrono"-vaqt,   "metr"-o'lchov   demakdir.   Bunda   xarakatni
bajarish   uchun   sarflangan   vaqtga   qarab   natija   taxlil   qilinadi.   Masalan,   800
metrga   yugurishda   xar   bir   100   metr   uchun   sarf   bo'lgan   vaqt   yoki   darsni,
21 trenirovka mashg’ulotining boshidan oxirigacha zichlikni aniqlash maqsadida
xronometrlashdan   mashg’ulotning   asosiy   vaqtini   samarasiga   baxo   berish
uchun foydalaniladi. 
Ilmiy tadqiqot jarayonida tajribalar o'tkazish
Ilmiy   tekshirishning   bu   metodi   tekshiruvchining   o'zi   tomonidan
uyushtirilib   eksperimentda   tadqiqotchining   o'zi   aktiv   aralashuvi   orqali   olib
boriladi.   Bu   metodda   tekshiralayotgan   jarayonni   maxsus   sharoitda   yoki
tajribani yana qaytadan takrorlash uchun imkoniyat yaratilishi bilan qulay. 
Uslubiyatning   qulay   yoki   qimmatli   tomoni   xam   ana   shunda.   Salbiy
tomoni xam yo'q emas.Jismoniy tarbiya jarayonida olib borilayotgan tajribani
maxsus   sharoitni   xisobga   olmay   yoki   sunoiy   qaytadan   o'sha   sharoitni
yaratishda   nazoratdagi   masalaga   oid   bo'lmagan   muammolar   xam   yuzaga
kelishi   mumkin.   Bu   ilmiy   tadqiqot   usuliyatining   salbiy   tomonidir.
Eksperimentni   oboektiv   o'tkazishning   amaliyotida   tabiiy,   modulli   va
laboratoriya eksperi-mentlari deb nomlangan eksperiment xillaridan foydala-
niladi.
Tabiiy   eksperiment   xayotiy   sharoitda   olib   boriladi.   Undan   tajriba
ishtirokchilar butunlay bexabar (samaraligi xam shunda) bo'ladilar. Masalan,
bir   maktabning   ikki   sinfidagi   jismoniy   tarbiya   darslarida   dastur   materialini
o'zlashtirilishi   anoanaviy   o'qitish   uslullari   bilan,   boshqasida   esa   maxsus
tanlangan usuliyatlar bilan olib borilib, natijani taqqoslash orqali qaysi sinfda
samaradorlik yuqori bo'lganligini aniqlash mumkin bo'ladi.
Modulli   eksperiment   metodidan   kuzatuvchi   xayotda   uchray-digan
oddiy   sharoitdan   bir   oz   o'zgargan   muxitda   tajriba   o'tkaziladi.   Masalan,
22 muskul kuchini o'stirishda sportga yangi kelganlar bilan ish olib borilib, ular
xaftada uch marta, aloxida guruxlarga bo'linib, birinchi guruxi yotgan xolatda
shtangada   mashq   qilish,   ikkinchi   guruxi   esa   o'zining   tanasi   o?irligidan
foydalanib, uchinchi guruxi faqat gantel ko'tarish bilan maolum, belgilangan
muddat   davomida   mashq   qiladi.   Xar   qaysi   guruxning   moduli   aloxida
(shtanga,   gavdasi   og’irligi,   gantel)   mashqlar   faqat   yelka   kamar
muskullarining   kuchini   ortirishga   yo'nalti-rilgan.   Eksperimentdan   so'ng
natijalar   taqqoslanib   samara   bergan   modul   va   uning   mashqlari,   uslubiyati
effekti eolon qilinadi va undan amaliyotda foydalanish tavsiya qilinadi.
Laboratoriya   eksperimentida   shug’ullanuvchilar   kundalik   xayotiy
sharoitda   amaliyotida   kam   uchraydigan   xolatda   tajriba   o'tkazadi.   Masalan,
jismoniy   tayyorgarligi   teng   ikki   gurux   olinib,   ulardan   birining   mashg’uloti
laboratoriyada,   ikkinchi-siniki   esa   oddiy   tabiiy   sharoitda   olib   boriladi.   Bu
tajribaning   qulayligi   tajribaning   laboratoriya   sharoitida   yangitdan   takrorlay
olish mumkin ekanligidadir. Usuliyatni salbiy tomoni tajriba o'tkazuvchining
tajribada   aynan   ishti-roki   bo'lib,   oboektiv   bo'lmagan   yakuniy   xulosalarga
xam olib kelishi mumkin. 
 Ilmiy tadqiqot jarayonida matematik xisoblash
Keyingi   yillarda   biologiya   va   pedagogika   fanlarida   tadqiqotning
matematik   xisoblsh   usuliyatlaridan   keng   foydala-nilmoqda.Xamma
voqealarning, atrofimizni o'rab olgan xar qanday jarayonlarning ikki tomoni -
sifat va miqdor tomoni mavjud. Maolumki, matematika voqelarning abstrakt
shakldagi   miqdor   tomonini   o'rganadi.   Shuning   uchun   xam   matematik
usuliyatlardan   foydalanishdan   voz   kechish   tadqiqotchini   masalaning
23 faqatgina   bir   tomonini   -   sifat   tomoninigina   o'rganishga,   uni   to'la   o'rgana
olmaslika maxkum etadi. Bunday yarim-yorti yondashishga tadqiq etiladigan
muammoni aniqlab, tadqiqotni boshlanish etapidagina yo'l qo'yilishi mumkin
xolos.   Ilmiy   tadqiqotda   xali   aniqlnmagan,   lekin   olib   borishda   voqealarning
barcha   tomonlarini,   jumladan   miqdor   tomonla-rini   xam   tadqiq   etish
muammosi turadi.
"Fan matematikadan foydalanishga muyassar bo'lgandagina takomiliga
yetadi"- degan edi Polp Lafarg. Shunga ko'ra jismoniy tarbiya nazariyasining
tadqotlarida   keyinga   yillarda   matematika   fanlaridan   foydalanilmoqda,   lekin
xozirgi paytda asosan  matematik statistika ilmiy tadqiqot jarayoniga  muxim
axamiyat kasb etmoqda.
Matematik   statistikadan   biologiya   masalalarini   xal   etishda   o'ziga   xos
ravishda   qo'llanilib   beometriya   yoki   variasion   statistika   orqali   xulosalar
amalga oshirilmoqda. 
Tadqiqot natijasida olingan materiallar tadqiqotning son va miqdor jixatlarini
mujassamlashtiradi.   Raqamlar,   ko'rsatkichlarni   aniqligi   tadqiqotchiga
matematik   jixatdan   to'g’ri   va   aniq   fikrlar,   muloxazalar   qilishga,   tadqiqot
jarayoni   bo'yicha   taqqoslash,   umumlashtirishda,   aniq   xulosalar   chiqarishga
yordam beradi. 
Agarda   suzuvchilar   yoxud   basketbolchilarning   eksperimental   va
kontrol   guruxlarini   yig’ib   ular   bilan   kuch   talab   qiladigan   mashqlar   bilan
shug’llanish   mashg’ulotlarining   samaradorligi   tadqiq   qilinsa,
shug’ullanuvchilarning   jinsi,   yoshi,   sport   maxorati   darajasiga   qarab   nazariy
fikrlarni   amaldagi   xolati   xaqida   aniq   maolumotlar   tayyorlash   mumkin.
24 Shuning   uchun   matematika   fanining   matematik   statistikasi   jismoniy   tarbiya
nazariyasi va usuliyati xamda qator sport fanlarining nazariyasi va usuliyatida
ilmiy amaliy masalalarni ijobiy xal qilish, o'quv tarbiya va sport trenirovkasi
jarayoni takomillashtirishda muxim axamiyat kasb etmoqda. 
XULOSA
Ko`p   qirrali   jismoniy   madaniyatning   negizi   bulgan   jismoniy   tarbiya
oliy   o`quv   yurtlari   talabalarini   xar   tomonlama   rivojlangan,   sog`lom
25 o`qitiladigan,   barcha   fanlarni   uzlashtirishda   ko`maklashuvchi,   mexnat
mashaqqati va vatanga munosib qilib tarbiyalashda yordam beruvchi fandir.
Jismoniy     tarbiya   fanini   o`qitishdan   maqsad   –   talabalarning   tanlangan
kasblari   buyicha   qobiliyatlarini   takomillashtirish,   mexnat   va   mudofaa
mashaqqatlariga   shay   qilib   tayyorlash,   yosh   mutaxassislar   tadbirkorligi   va
tashabbuskorligini   oshirish,   kelajakda   ishlab   chikarish   faoliyati   sharoitida
xam   jismoniy   tarbiya   va   sportni   targ`ib   qila   oladigan   mutaxassislarni
yetishtirish va quyidagilarni vazifa qilib quyishdan iboratdir: 
-  jismonan ulg’ayish va sog ` lom  h ayot kechirish k o` nikmasini tarbiyalash; 
-  nazariy bilim va amaliy ishbilarmonlik alo q adorligini ta’minlash; 
-   bo`lajak   mutaxassislarning   yuqori   darajali   tayyorgarligiga   erishishi   uchun
jismoniy tarbiya baquvvatlik, ishchanlik va ruhan sog`lomlik vositasidir; 
-   jismoniy   tarbiya   orqali   kasallikning   oldini   olishdagi   vositalardan
foydalanish,   sog`likni   saqlash   va   mustaxkamlash   sport   mashg’ulotlarida   uz-
uzini nazorat qila bilish; 
-   talabalarni   faol   sport   turlari   bilan   shug`ullanishga   jalb   qilish,   jismoniy
tarbiyaning   mohiyati   va   uning   har   tomonlama   rivojlangan   shaxs   bo`lib
yetishishiga   ko`maklashayotgan,   qo`lga   kiritilgan   yutuqlarni   tajribada
o`rganish; 
-   oila,   maktab,   oliy   va   o`rta   maxsus   o`quv   yurtlarida   mintaqaviy   va   milliy
sport turlarini tashviqot qilish va unitilganlarini esa qayta tiklash; 
26 Adabiyotlar ro‘yxati:
1. O`zbekiston Respublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to`g’rsida”gi qonuni 2015 yil
4 sentyabr’ O`RQ-394-son. 
2. Yangi O zbekiston Taraqqiyot strategiyasi ʻ Shavkat Mirziyoyev  2022-yil 
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “Jismoniy tarbiya va
sport sohasini davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi PF-5368-sonli farmoni.
4. Abdullayev  A.,  Xonkeldiyev  SH.  Jismoniy  tarbiya  nazariyasi  va  bslubiyoti. 
o‘quv qo‘llanma Toshkent., O‘zDJTI, 2005 yil - 300 b.
5. Abdullayev. A Xonkeldiyev.Sh “Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati” darslik 
Toshkent -2005 
6. Axatov M.S Uzluksiz ta’lim tizimida ommaviy sport-sog’lomlashtirish ishlarini 
boshqarish” Toshkent 2005-yil 
7. Axmedov F.Q., Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi “Ruhsora servis” нашриёти-
2021
8. K.M.Makkamjonov, F.Xo‘jaev. Jismoniy tarbiya 2- sinif darslik, 2003-yil .
9. metodikasi, o‘quv qo‘llanma TDPU, 2005 y.
10. Salomov.R.S “Sport mashg’ulotining nazariy asoslari” o’quv o’llanma Toshkent 
2005-yil 
11. Tulenova  X.B.  Malinina  N.N.,  Umumrivojlantiruvchi  mashqlarni  o‘rgatish 
Umumiy o’rta ta’limning jismoniy tarbiya bo’yicha milliy o’quv dasturi  Toshkent 
2021
  12.Jismoniy tarbiya va sport mashg`ulotlari- T: O’qituvchi, 2005.
27 Internet saytlari
1. .www.tdpu.uz
2. .   www.pcdagog.uz
3. .w\v\v. physiology.ru/handbooks.html
.\vw\v.curator.ru/e-books/b22.html
28

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fanining rivojlanish tarixi

MUNDARIJA:

 

Kirish……………………………………………………………….2

I BOB JISMONIY TARBIYA NAZARIYASI VA RIVOJLANISH DAVRLARI……………………………………………………….…5

1.1. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fanining maqsad va vazifalari……………………………………………………………….5

1.2. Jismoniy tarbiya nazariyasining rivojlanish davrlari……………..10

II BOB ILMIY TADQIQOT JARAYONIDA TAJRIBALAR O’TQAZISH UMUMIY TAVSIFI………………………………………………………13

2.1. Jismoniy tarbiya nazariyasini boshqa fanlar bilan bog’liqligi.……….. 13

2.2. Jismoniy tarbiya nazariyasining  ilmiy – tadqiqot  usuliyatlari…………15

Xulosa………………………………………………………………............21

Adabiyotlar  ro’yxati……………………………………………………….22

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KIRISH 

Kurs ishining  dolzarbligi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2022-yil 26-yanvar kuni 2022-2026-yillarga moʻljallangan taraqqiyot strategiyasini belgilash hamda uni joriy yilda amalga oshirish masalalari amalga oshrish to’g’risida tenglish topshiriqlar berdi. Yangi Oʻzbekiston taraqqiyot strategiyasi mazmun-mohiyati, uni yaqin va oʻrta istiqbolda amalga oshirish mexanizmlari haqida soʻz yuritildi.[1]

Shu munosabat bilan mazkur dasturulamal hujjatning maʼno-mohiyati va ahamiyati haqida fikr yuritish nihoyatda dolzarbdir. 

Mamlakatimizda o‘sib kelayotgan yosh avlodning jismoniy va ma’naviy salomatligini shakllantirishni, sog‘lom turmush tarziga intilish va sportga mehr-muhabbatni singdirishning g‘oyat muhim sharti hisoblanadi.

Aholini ayniqsa yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan shug‘ullanishlari, turli sport musobaqalarida ishtirok etishlari orqali yoshlarda o‘z irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo‘lgan ishonchini oshiradi.

O‘sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama aqliy, axloqiy va jismoniy jihatdan rivojlantirishda jismoniy tarbiya va sport muhim ahamiyat kasb etadi va ularda mardlik, vatanparvarlik, sadoqat va halollik tuyg‘ularini shakllantirishda yordam beradi.

Davlatimiz rahbari ijtimoiy, ma’naviy-ma’rifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim asosida yo‘lga qo‘yish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbusni ilgari surdi. Bunda ikkinchi tashabbus yoshlarni jismoniy chiniqtirish, sport sohasida qobiliyatini nomoyon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratishga yo‘naltirilgan. Shunday yaratib berilgan imkoniyatlardan foydalanib, o‘quvchi yoshlarimizni qiziqishiga qarab sportning turli xil yo‘nalshlariga jalb qilib, ulardan yangi chempionlarni tayorlashimiz zarur.

Shu o‘rinda Davlatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyev quyidagi fikrlarini misol qilib keltirmoqchiman “Dunyoda qobilyatsiz bola bo‘lmaydi, biz ana shu qobiliyatni ko‘ra olishimiz, taxlil qilib yuksaltirishimiz va shu qatorda o‘quvchilarning qobiliyatidan kelib chiqqan holda biror bir kasbga yoki hunarga yo‘naltira olishimiz bizning eng asosiy vazifamizdir”.

Umumta`lim maktablari jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish, o`quvchilarning jismoniy  tarbiya  va sportga  oid  nazariy-amaliy  bilimlarini oshirish, endi  o`sib kelayotgan yosh avlodda  sog`lom  turmush        tarzini         sharllantirish,        jismoniy      tarbiya          darslarida ko’rgazmali qurollardan foydalanish hamda mashg’ulotlariga nisbatan ko`nikma va malakalarni shakllantirishga oid  tavsiyalar ishlab chiqish  mavzuning dolzarbligini belgilaydi. 

Kurs ishining maqsadi.  Umumta'lim         maktablarining   jismoniy  tarbiya  darslarini tashkil etishda nazariy, amaliy   va   eksperimental-metodik  asoslarni  tadqiq  etish  va  bu  borada ilmiy  metodik  tavsiyalar ishlab  chiqish. 

Kurs ishining  vazifalari.   

  1. Mavzuga  oid ilmiy-pedagogik adabiyotlarni  o'rganish. 
  2. Jismoniy  tarbiya darslarida  o’quvchilarni sport mashqlarga   

o’rgatishning  yangicha shakl  va  metodlarini  ishlab  chiqish. 


 

 

 

I BOB JISMONIY TARBIYA NAZARIYASI VA RIVOJLANISH DAVRLARI

1.1. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi  fanining maqsad va vazifalari


 

[1] Yangi Oʻzbekiston Taraqqiyot strategiyasi Shavkat Mirziyoyev 2022-yil