Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini tashkil etish - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	199.0KB
Покупки	13
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

univer cafe

Дата регистрации 27 Январь 2024

99 Продаж

Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini tashkil etish

Купить

2Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini
tashkil etish
MUNDARIJA
KIRISH ......................................................................................................................
I BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARINI NAZORAT QILISH
METODLARI .........................................................................................................
1.1 Jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish ...........................................................
1.2 Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik texnologiyalarning mavjud ahvoli .......
II BOB. JISMONIY MADANIYAT DARS QISMLARINI TASHKIL
QILISH VA O‘ZARO ALOQADORLIGINI TA’MINLASHNING
PEDAGOGIK ASOSLARI ..................................................................................
2.1 Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning ta’lim metodlari ..........................
2.2 Jismoniy madaniyat dars qismlarining o‘zaro aloqadorligini ta’minlashning
pedagogik usullari ..................................................................................................
2.3 Dars jarayonida o‘tilganlarni hisobga olish .....................................................
XULOSA ..............................................................................................................
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................

3KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi Prezident
Sh.M.Mirziyoyevning 2022-yil 3-noyabrdagi PQ-414-son “Jismoniy tarbiya va
sport sohasida kadrlarni tayyorlash hamda ilmiy tadqiqotlar tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari” to‘g‘risida qaroriga ko‘ra jismoniy tarbiya va
sport sohasida malakali kadrlar tayyorlash, ta’lim jarayonini xalqaro standartlarga
moslashtirish va boshqaruv tizimini raqamlashtirish, pedagogik va ilmiy salohiyatni
yanada oshirish hamda ilmiy-tadqiqot ishlari sifatini tubdan yaxshilash, ilg‘or
xorijiy sport-ta’lim texnologiyalarining transferini amalga oshirish orqali yuqori
natijalarga erishish muhim masala sifatida belgilab olindi.
O‘zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi
Qonuni hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 18
maydagi 369-son «O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi
to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash hakida»gi qaroriga muvofiq sport turlarini va sport
turining tarmoqlarini e’tirof etish, ularni sport turlari reestriga kiritish hamda ushbu
reestrni yuritish tartibini belgilaydi». 1
Jamiyatimizda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, aholining, ayniqsa yosh
avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam shug‘ullanishi uchun
zamon talablariga mos shart-sharoitlar yaratish, sport musobaqalari orqali yoshlarda
o‘z irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash, mardlik va
vatanparvarlik, ona Vatanga sadoqat tuyg‘ularini kamol toptirish, shuningdek,
yoshlar orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish ishlarini tizimli tashkillashtirish
hamda jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirishga yo‘naltirilgan
keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Mamlakatimizning barcha hududlarida ommaviy sportning inson va oila
hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma’naviy sog‘lomlikning asosi
ekanini targ‘ib-tashviq qilish, hayotga
1
Sh.M.Mirziyoev. “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. T. “O‘zbekiston”, 2017 y. 488 b.

4katta umid bilan kirib kelayotgan yoshlarni zararli odatlardan asrash, ularga o‘z
qobiliyat va iste’dodlarini ro‘yobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar
yaratish, ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish hamda maqsadli
tayyorlash tizimini takomillashtirish borasida muhim va dolzarb vazifalar turibdi.
O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi huzuridagi
Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish jamg‘armasi faoliyatini tashkil etish,
uning daromadlari va xarajatlari parametrlarini, jumladan bolalar sporti
ob’ektlarini, xususan homiylar mablag‘laridan qurish, qayta qurish va kapital
ta’mirlash ishlarini moliyalashtirishning aniq manbalarini belgilab bergan holda
tasdiqlash to‘g‘risidagihukumat qarorini qabul qilingan. 2
Kurs ishining obyekti va predmeti. Tadqiqot obyekti Termiz shahridagi 6-
sonli umumta’lim maktab o’quvchilari bilan tashkil qilinadigan jismoniy tarbiya darslari
jarayoni hamda shu jarayonda ularning jismoniy rivojlanishiga mashqlar ta’sirini
aniqlash. Tadqiqot pryedmyeti – maktab o’quvchilarini harakat qobiliyatlarini
oshirishning shakllari hamda uslublari. O’quvchilar organizmiga jismoniy
mashqlarning rivojlantiruvchi va sog’lomlashtiruvchi ta’sirini aniqlash.
Kurs ishining maqsad va vazifalari: Kurs ishining maqsadi jismoniy tarbiya
darslarida jismoniy mashqlarning o’quvchilar organizmiga sog’lomlashtiruvchi
hamda rivojlantiruvchi ta’sirini aniqlash va tahlil qiish.
Tadqiqot vazifalari:
1. Jismoniy mashqlarning bolalar organizmiga ta’siri bo’yicha tasniflash:
2. Jısmoniy mashqlarning bolalar organizmiga sog’lomlashtiruvchi ta’siri
aniqlash va tahlil qilish:
3. Turli yosh davrlariga doir jismoniy mashqlar tuzilmasini ishlab chiqish va
jismoniy tarbiya darslariga tadbiq qilish.
Kurs ishining ilmiy yangiligi:
 Jismoniy mashqlarning so’lomlashtiruvchi ta’siri turli usullar yordamida
aniqlandi.
 maktab o’quvchilarining harakat qobiliyatlarini samaradorligini oshiruvchi
omillarni o’rganilganligida;

5 maktabda jismoniy tarbiya darslarining o’quvchilarning harakat
qobiliyatlarini oshirishning samarali usllarini ishlab chiqilganligida.
Kurs ishining asosiy masalalari va farazi. Maktab o’quvchilarining harakat
qobiliyatlarini oshirishda samarali usullarni ishlab chiqish o’quvchi yoshlarning
sportga bo’lgan qiziqishlarini va jismoniy tayyorgarliklarini ham oshiradi.
Kurs ishining o’rganilganlik darajasi . Umumta’lim maktablari
o’quvchilarining jismoniy tarbiyasi tizimida jismoniy madaniyat tadbirlarining
samaradorligi ko’pchilik hollarda bolalarning shaxsiy imkoniyatlari va syensitiv
rivojlanish davrini hisobga olgan holda o’quv-tarbiyaviy jarayonigatabaqalashtirilgan
yondashuvni talab qilishini bir qancha mutaxassislar o’z ishlarida aniq ko’rsatib
o’tganlar (T.S.Usmanxadjayyev, 2005,2007,2009; Sh.X.Xankyeldiyyev,
2005,2008;
E.A.Syeitxalilov, 2006; O.V.Goncharova, 2009 va boshqalar).
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Maktab o’quvchilarining harakat
qobiliyatlarini oshirishga doir ishlab chiqilgan uslubiyatni amliyotda qo’llash va joriy
etishdan iborat. Tadqiqotning ahamiyati sundan iboratki jismoniy tarbiya darslarida
O’quvchilarni salomatligini, harakat qobiliyatlarini oshirish va ularning jismoniy
tarbiya mashg`ulotlariga bo’lgan qiziqishlarini kuchaytirishga hamda jismoniy
tayyorgarlikdarajasini oshirishga qaratilgan.
Kurs ishida qo‘llanilgan metodikaning tavsifi. Kurs ishida quyidagi ilmiy
tadqiqot usulublaridan kyeng foydalanildi. Adabiyotlar tahlili, pyedagogik nazorat,
ekspyerimyent, talabalar jismoniy va amaliy tayyorgarliklarini nazorat sinovlari
orqali aniqlash, organizm jismoniy rivojlanish antropomyetrik ko`rsatkichlarini
aniqlash, natijalarini matyematik statistik tahlil etish, tibbiy- biologik hamda ruxiy
nazorat uslublaridan kyeng foydalanildi. Shu bilan birga magistrlik
dissyertatsiyasini yozishda Intyernyet matyeriallaridan ham foydalanildi.
Ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi 2 bob, 5 ta paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
2
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 martdagi «Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PF-5368-son Farmoni.

6I BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARINI NAZORAT QILISH
METODLARI
1.1 Jismoniy tarbiya darslarini tashkil qilish
Mamlakatimizda izchil ravishda amalga oshirilayotgan kadrlar tayyorlash
milliy modelining asosiy g‘oyasi barkamol kasb egasini tarbiyalashdan iboratdir.
Islohotlar natijasi sifatida shakllantiriladigan barkamol shaxsning mustaqil va
ijodiy fikrlash sifatlarini tarbiyalash umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining muhim
vazifalaridan biri hisoblanadi. Bu borada o‘quvchilarning darsdan tashqari
mashg‘ulotlarini samarali tashkil qilish aloxida ahamiyat kasb etadi.
O‘quvchilarni jismoniy tayyorgarlikga yo‘llash ishlarida ularning ijodkorlik
sifatlarini rivojlantirish muhim ahamiyatga egadir. Pedagog olimlarning fikrlarini
tahlil qilib, tadqiqotimizning eksperiment natijalariga tayangan holda biz maktabdava darsdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quvchilarni jismoniy tarbiya darslarini tashkil
etishga yo‘naltirishda texnik ijodkorlik va qishloq xo‘jalik tajribachiligining
rivojlanishi o‘quvchilarning g‘oyaviy-siyosiy, mehnat, ahloqiy, jismoniy va estetik
tarbiyasi birligi asosida ularni milliy mafkuramiz asosida tarbiyalashga majmuaviy
yondoshish g‘oyalarini amalga oshirishda yordam beradi degan xulosaga keldik. 3
Bunda bizning ishimiz natijasiga ko‘ra maktab pedagogika kengashi va
o‘quvchilar tashkilotlari ilmiy-texnik, tajribachilik, izlanish ishlarini
rivojlantirishga umumiy rahbarlikni amalga oshirsa, mehnat o‘qituvchisi ota-onalar
va o‘quvchilar faollari bilan hamkorlikda maktabda to‘garaklarni, o‘quvchilar
birlashmalarining turli kasblarning ilg‘or vakillari bilan uchrashuvlar, suhbatlar,
sayohatlar tashkil qiladi. Sportning ayrim tarmoqlariga ko‘proq qiziqadigan
o‘quvchilarni aniqlaydi hamda ularga tumanda, shaharda joylashgan maktabdan
tashqari muassasalardagi o‘ziga mos to‘garakni topishda yordamlashadi. Jismoniy
tarbiya o‘qituvchisi o‘quvchilarni jismoniy tarbiya va sport taraqqiyotidagi tarixiy
kunlarga bag‘ishlangan maktab kechalarini tayyorlash va o‘tkazishga jalb qiladi.
Demak,
3
Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. -
418 bet.
.

7tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki o‘quvchilarni dars mashg‘ulotlari va darsdan
tashqari vaqtlarida jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishga yo‘llash ishlarini
uyushtirishda jismoniy tarbiya o‘qituvchisi asosiy bo‘g‘in hisoblanadi. Albatta, u
o‘z faoliyatini dastlab ta’lim standartlari asosida olib borishi talab etiladi. Zero,
jismoniy tarbiyaning vazifalari Davlat ta’lim standartlari (DTS) va o‘quv dasturida
ifodalangan. Ushbu hujjatlarda maktabdagi jismoniy tarbiya va tarbiyasining
maqsadi izchil ta’riflanib, bu to‘g‘rida sportga muhabbat va sport ahliga hurmat
tuyg‘usini singdirishdan, o‘quvchilarni hozirgi zamon sporti asoslari bilan
tanishtirishdan ularda jismoniy tarbiya ko‘nikmalari va mahoratini hosil qilishdan,
ongli ravishda jismoniy tayyorgarlikga undashdan iboratligi ta’kidlangan.
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari turli davrlarda turlicha tashkil etib kelingan.
Uning maqsad va vazifalari ham xilma-xil bo‘lgan. Bu holatlar o‘z navbatida
jismoniy tarbiya atamasini o‘ziga xos tushunishni taqozo etgan. Jismoniy tarbiya
tushunchasiga izoh berishdan oldin, umuman mazkur sohaga daxldor tushuncha va
iboralarni sanab o‘tish ma’qul bo‘lar edi.Ularning asosiylariga quyidagilarni kiritish mumkin: jismoniy tarbiya, jismoniy
ta’lim, jismoniy mashg‘ulot, jismoniy tayyorgarlik, jismoniy madaniyat, jismoniy
ulg‘ayish, jismoniy kamolot, jismoniy mahorat, jismoniy mashqlar, jismoniy
sifatlar va boshqalar.
Jismoniy tarbiya – inson hayotining boshidan oxirigacha davom etadigan,
organizmni har tomonlama takomillashtiradigan, hayot uchun muhim bo‘lgan
harakat ko‘nikma va malakalarini yosh davrlariga mos holda o‘zgartirib boradigan
pedagogik jarayondir. Pedagogika fanida ta’lim va tarbiya tushunchalari o‘zaro bir-
biri bilan aloqada bo‘lgan, biri ikkinchisini to‘ldirib boradigan inson faoliyatining
turlari deb hisoblanadi.
Tarbiya ijtimoiy tajribani, insonlar tomonidan to‘plangan ijobiy fazilatlani yosh
avlodga o‘tkazish, singdirish jarayonidir.
Ta’lim esa insonning aqlini, moddiy borliq haqidagi ma’lumotlarni, jamiyat va
tabiat taraqqiyotining qonuniyatlarini, ilm-fan yutuqlari va ularning amaliyotga
tadbiqini o‘rganish jarayonidir.

8Jismoniy tarbiya tushunchasiga berilgan ta’rifda ma’lum darajada tarbiyaning
ta’lim bilan uzviy bog‘liqligi e’tiborga olingan. Biz o‘rgangan pedagogik va
psixologik adabiyotlarda insonning shaxs sifatidagi kamolotida aqliy va axloqiy
tarbiyaga kuchli ahamiyat berilganligi alohida ajralib turgani sezildi. Ammo
nazarimizda jismoniy tarbiya ikkinchi darajada turgandek his qilingan bo‘lsada,
jismoniy tarbiyasiz, aniqrog‘i jismoniy tarbiyaning ta’sirisiz, na aqliy va na axloqiy
tarbiya mukammal bo‘lmasligi e’tirof etilgan.
Jismoniy tarbiya inson organizmini morfologik va funksional jihatlardan
takomillashtiradi. Bu degani, tanadagi barcha a’zolarni normal rivojlanishi,
jumladan bosh miya va oliy nerv sistemasini to‘g‘ri shakllanishi hamda faoliyat
yuritishini ma’lum normaga solishi deb tushunish mumkin.Bosh miya, oliy nerv
sistemasi, qon aylanish tizimlari aqliy va boshqa tarbiya yo‘nalishlarining nerv-
fiziologik asoslari bo‘lishi mumkinligini e’tirof etganda, beixtiyor jismoniy tarbiya
insonni komillikka olib boruvchi asosiy tarbiya turi ekanligi tan olinadi.
Jismoniy tarbiya organizmni mukammal rivojlanishini yo‘lga qo‘yishi bilan
birga, tananing sog‘lom bo‘lishini, har qanday tashqi yuklamaga chidamliligini
ham ta’minlaydi. Insondagi irodaviy sifatlar jismoniy tarbiya bilan
shug‘ullanganda bir necha baravar ustun bo‘lishi olimlar tomonidan isbotlangan.
Jismoniy tarbiya kuch, chaqqonlik, tezkorlik kabi inson uchun hayot yo‘lida
doimiy kerak bo‘ladigan sifatlarni tarkib toptiradi. Bu o‘z navbatida mehnat
faoliyatini samarali bo‘lishiga hissa qo‘shadi. Har qanday boshlagan ishni oxiriga
yetkazish, kutilgan natijalarni qo‘lga kiritish ko‘nikmalari tezroq tarkib topadi.
Jismoniy tarbiya kishilarda insonparvarlik va vatanparvarlik tuyg‘ularini
shakllantiradi. Vatan manfaatlarini himoya qilish, zarur bo‘lsa nafaqat kuchini, balki
hayotini bag‘ishlashga odatlantiradi.
Jismoniy tarbiya ijtimoiy ahamiyatga molik bo‘lgan hodisadir. U insonning
sihat-salomatligini yaxshilaydi, har taraflama rivojlanishini amalga oshiradi. O‘zi,
millati va xalqi uchun unumli mehnat qilishga, bozor iqtisodiyoti sharoitida erkin
faoliyat yuritishga, o‘z imkoniyatlarini to‘la namoyon etishga o‘rgatadi. Vatanning
shonu-shuhratini dunyoga yoyishga, zarur bo‘lsa har qanday g‘arazli kuchlardan
ehtiyot qilishga, mardonavor himoya qilishga tayyorlaydi.

9Qadim zamonlardan beri jismoniy tarbiyaning inson hayotidagi beqiyos o‘rni
to‘g‘ri tushunilgan holda, uni qanday qilib samarali bo‘lishini ilmiy-pedagogik
muammo sifatida o‘rganib kelinadi.
Xalq og‘zaki ijodi namunalarida, dostonlarda, ertak va afsonalarda, maqol vamatallarda jismoniy tarbiya
yuksak baholanib kelingan. Diniy manbalarda;«Qur’on»
va payg‘ambarimizning hadislarida jismoniy yetuklik nihoyatda qadrlangan.
Yozma pedagogik adabiyotning paydo bo‘lishi jismoniy tarbiyaning nazariy
asoslarini tarkib topishi va rivojlanishiga zamin hozirladi. Ota-bobolarimizdan
bebaho madaniy va ma’rifiy yodgorlik sifatida yaratilgan va bizgacha yetib
kelgan
«Avesto» kitobida jismoniy tarbiya haqida ko‘p yaxshi fikrlar aytilgan. Kuchlilik,
chaqqonlik, mardlik, chidamlilik, qora kuchlarga nisbatan mardonavor kurashish
jismoniy tarbiyaning qirralari sifatida ulug‘langan. Adolat, haqiqatgo‘ylik,
mehnatsevarlik alohida shakllantirilishi zarur bo‘lgan fazilatlar qatoriga kiritilgan.
Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Unsurul Maoliy
Kaykovus, Bahovuddin Naqshband, Amir Temur, Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek,
Zahiriddin Muhammad Bobur, Alisher Navoiy, Abdulla Avloniy kabi buyuk
alommalarimiz jismoniy tarbiya va shaxs kamolati haqida qimmatli fikrlar
bildirganlar.
Abu Nasr Farobiy ham fozil odamlar yashaydigan shahar aholisi kuchli,
chaqqon, mehnatsevar, uquvli va sog‘lom bo‘lishi kerakligini aytgan.
Zahiriddin Muhammad Bobur «Boburnoma» asarida ta’rif-tavsif etgan
kishilarning ko‘pchiligidagi jismoniy sifatlarga yuqori baho bergan. O‘zi ham shoh,
sarkarda, olim va shoir bo‘lishi bilan birga jismoniy mashqlar va chiniqishni o‘ta
qadrlagan inson ekanligi bayon etilgan.
Abdulla Avloniy «Turkiy guliston yohud axloq» nomli asarida «badan
tarbiyasi»ga alohida e’tibor qaratgan. Badan tarbiyasi boshqa barcha tarbiyalar
uchun zamin hozirlaydi deb uqtirgan.
Ularning tadqiqotlarida O‘zbekiston sharoitida jismoniy tarbiyani tashkil etish,
o‘qitish va
yuksak mahoratli sportchilar tayyorlashning nazariy va amaliy masalalari
o‘z ifodasini topgan. Ma’lum darajada rossiyalik olimlarning (A.D.Novikov,

10L.P.Matveev) ta’siri sezilsada, milliy jismoniy tarbiya muammolari hal etilganligi
bilan ajralib turadi. Jismoniy tarbiya va ta’limning uzviy bog‘liqligi saqlangan
hoda alohida-alohida tadqiq etilgan. Yuqorida ko‘rib chiqilgan tadqiqotlarda
didaktikaning bir qator masalalari jismoniy ta’lim-tarbiya talablariga
moslashtirilgan holda o‘z ilmiy yechimlarini topganligini ko‘rsatib o‘tishni lozim
topdik.
Birinchi navbatda ta’lim jarayoni va uning tarkibiy qismlari tahlil etilgan.
O‘quvchi yoshlarda bilim, ko‘nikma va malakalarning hosil bo‘lishi, takomillashib
borishi va amaliyotdagi tadbiqi ma’lum qonuniyatlarga bog‘liq ekanligi, ulardan
tashqari jismoniy tarbiya berishning o‘ziga xos prinsiplari aniq ko‘rsatilgan.
Ikkinchidan, jismoniy ta’limning nimalardan iborat bo‘lishi va turli yoshdagi,
jinsiy va individual tafovvutga ega bo‘lganlari uchun mos mazmun tanlash
zarurligi aniq ko‘rsatilgan. Ta’lim mazmunining milliylashtirilganligi e’tiborga
loyiq holat hisoblanadi.Uchinchidan, ta’lim metodlari batafsil tadqiq etilgan holda qanday qilib ulardan
samarali foydalanish yo‘llari ko‘rsatilgan.
Ta’limning og‘zaki, amaliy, mashq qildirish, qisman izlanuvchanlik va ijodiy
o‘zlashtirish metodlari batafsil yoritilgan.
To‘rtinchidan, ta’limni tashkil etishning shakllari an’anaviy va zamonaviy
talablar asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni bajarishning xususiyatlari to‘g‘ri
ochib berilgan.
Beshinchidan, o‘quvchi tomonidan o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va
malakalar tekshirilishi, nazorat qilinishi va baholanishi zarur. Bu didaktik masala
ham o‘zining to‘g‘ri yechimini topgan. Qayd etilgan muammolarning ilmiy tahlili
va amaliyotga tadbiq etilishida munozaraga sabab bo‘ladigan joylari ham yo‘q
emas. Agar ilmda u yoki bu masalaga faqatgina bitta to‘g‘ri yo‘l bo‘ladi deb
qaralsa rivojlanish to‘htab qolgan bo‘lar edi. Har xil yondoshuvlar va qarashlar
fanning, ilm sohalarining rivojlanishi uchun xizmat qilishini esdan chiqarmaslik
kerak. Shunday bo‘lsada, bizning nazarimizda jismoniy ta’lim-tarbiya
masalalarining zamonaviy pedagogik texnologiyalar talablari asosida ishlab
chiqilishga harakat qilinmagani,

11interfaol metodlarning keng ko‘lamda tadbiq etilmagani, ta’limning muammoli
usularidan foydalanishga e’tibor berilmagani e’tirozga loyiq hol deb hisoblash
mumkin.
1.2. Jismoniy tarbiya darslarida pedagogik texnologiyalarning mavjud
ahvoli
Pedagogika fani taraqqiyotining so‘ngi bosqichida qo‘lga kiritilgan yangiliklar
juda ko‘p bo‘lishiga qaramasdan, oldingilaridan keskin farq qiladigan, pedagogik
faoliyatni keskin o‘zgartirishni taqoza etadigan yangilik – bu pedagogik jarayonni
texnologik asoslarda yo‘lga qo‘yishdan iboratdir.O‘tgan asrning 50-60 yillarida dunyodagi rivojlangan mamlakatlarda an’anaviy
ta’lim tizimidan qoniqmaslik, mazmun-mohiyat jihatidan butunlay yangi, bilim
berish va aqliy kamolotga erishishning ilmiy asoslangan tizimini yaratishga intilash
kuchaydi.
Bu harakatlarning natijasi sifatida hamkorlik pedagogikasi, bunyodkorlik va
ijodkorlik pedagogikasi, ta’lim jarayonini optimallashtirish va faollashtirish,
muammoli ta’lim kabi pedagogik tushunchalar paydo bo‘ldi, bir qator davlatlarda
ilg‘or pedagogik texnologiyalar ishlab chiqildi va amaliyotga keng ko‘lamda
tadbiq etib boshlandi.
O‘zbekistonda zamonaviy pedagogik texnologiyalar haqida dastlabki
tadqiqotlar va ilmiy yondoshuvlar 1990 yillarda paydo bo‘ldi. Mustaqillikka
erishgandan keyingi davrlarda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning ilmiy-
nazariy asoslari o‘rganilish bilan birga, O‘zbekiston sharoitiga mos keladigan
variantlari ishlab chiqildi. Ularni ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etish dastavval
tajriba sifatida va keyinchalik, ta’limning samarali tizimi shaklida joriy etildi.
O‘zbekistonda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning ilmiy-nazariy
asoslarini ishlab chiqishda N.Azizxo‘jaeva, F.Avliyoqulov, Habdukarimov, J.
Yo‘ldoshev, M.Ochilov, N.Sayidahmedov, E.G‘oziev, O‘.Tolipov, B.L.Faberman,
S.Og‘aev, H.Qarshiboev, Ch.Mirzaev va boshqalar samarali faoliyat yuritdilar.
Ularning tadqiqotlari asosida umumiy ta’lim maktablarida, akademik litsey va
kasb-

12hunar kollejlarida, oliy o‘quv yurtlari va malaka oshirish tizimi muassasalarida
pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanib kelinmoqda.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning mohiyati haqida so‘z borganda,
avvalo uning ta’rifiga aniqlik kiritish zarur deb hisoblaymiz.Hozirgi paytgacha barcha talablarga javob beradigan, hamma tomonidan birdek
qabul qilingan ta’rifning bo‘lmaganligi sababli bir-biridan farq qiladigan qoidalar
uchrab turadi. YuNESKO ma’qullagan ta’rif quyidagicha: «Pedagogik texnologiya
– bu, ta’lim shakllarini optimallashtirish maqsadida texnik vositalar, inson salohiyati
hamda ularning o‘zaro ta’sirini inobatga olib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirishning
barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish va qo‘llashning tizimli metodidir» Boshqa
mualliflar tomonidan berilgan ayrim ta’riflarni e’tiboringizga havola etamiz:
«Pedagogik texnologiya – amaliyotga joriy etish mumkin bo‘lgan ma’lum
pedagogik tizim loyihasidir».
«Pedagogik texnologiya – oldindan belgilangan, loyihalashtirilgan o‘quv-
tarbiya jarayonini izchil amalga oshirishdir».
«Pedagogik texnologiya- ta’lim-tarbiyadan ko‘zlangan maqsadga erishish
uchun o‘quv jarayonida qo‘llaniladigan usullar, vositalar majmuidir».
Professor M.Ochilov yuqoridagi ta’riflarni tahlil qilgan holda quyidagi ta’rifni
tavsiya etadi: «Pedagogik texnologiya – tizimli, texnologik yondoshuvlar asosida
ta’lim shakllarini qulaylashtirish, natijasini kafolatlash va xolisona baholash uchun
inson salohiyati hamda texnik vositalarning o‘zaro ta’sirini inobatga olib, ta’lim
maqsadlarini oydinlashtirib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirish jarayonlarida
qo‘llaniladigan usul va metodlar majmuidir».
Barcha ta’riflarda pedagogik texnologiyalarning ma’lum bir qirralari aks
etganligi aniq-oydin sezilib turadi. Shuning uchun ham bizning tasavvurimizda
pedagogik texnologiya haqida hosil bo‘lgan tushunchalar; ta’lim jarayonini har
tomonlama mukammal loyihalashtirish, aniq maqsadlar qo‘yish va ularga
erishishning kafolatlanganligi, bunda inson salohiyatining ta’lim vositalari, qoida va
metodlarning uyg‘unlashuvi hamda eng maqbul shakllarda amalga oshuvining
tizimli holatidan iboratdir.

13Zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilim beruvchini (o‘qituvchi) va bilim
oluvchini (o‘quvchi) ta’lim jarayonida faol bo‘lishini, ongini batamom
o‘zlashtirayotgan o‘quv materialiga qaratishni taqoza etadi. O‘qituvchi, ayniqsa
ta’lim mazmunini texnologik loyihaga aylantirish jarayonida, o‘ta chuqur bilimgaega bo‘lishi, eng kichik detallargacha e’tiborida saqlashi va ularni loyiha mazmuniga
kiritishga erishmog‘i darkor. O‘quv materialini texnologik loyihaga aylantirish
qanday tartibda bo‘ladi, qanday qoidalarga amal qiladi, nima bilan boshlanib, nima
bilan yakunlanadi, degan savollar paydo bo‘lishi tabiiy. Biz quyida pedagogik
texnologiya loyihasi tarkibiy qismlari haqida ma’lumot bermoqchimiz.
Loyiha o‘rganiladigan mavzuning nomidan boshlanadi. Mavzuning mazmuni
asosiy savollarga bo‘linadi. Savollar mavzu ichidagi tugallangan fikrlarda va
keyingisidan ma’lum darajada farqlanadigan tushunchalarni qamrab oladi.
Savollar sun’iy tarzda ko‘paytirilmasligi va kamaytirilmasligi kerak. Bu yerda
loyihalashtiruvchining bilimi va mahorati katta rol o‘ynadi.
Mavzu asosiy savollarga bo‘lingandan keyin loyihaning ikkinchi elementi,
ya’ni tayanch tushuncha va iboralar yozib chiqiladi. Mazkur mavzu uchun
ahamiyatli bo‘lgan asosiy tushunchalar alohida-alohida qayd etiladi. Ularning
ma’nosi mazmunning ichida izohlanadi. Lekin bilim oluvchi tayanch tushunchalarni
mazmunning boshida ko‘rib, nimalarga e’tiborini qataish kerakligini bilib oladi.
Loyihaning uchinchi elementi maqsadlar tizimi hisoblanadi. Bu yerda har bir
asosiy savol uchun alohida maqsadlar qo‘yiladi. Avvalo o‘qituvchining maqsadlari
(ta’limning, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi) va bilim oluvchilarning maqsadlari
(identiv o‘quv maqsadlari) ketma-ketlikda aniq belgilanib chiqiladi.
Bilim oluvchilar uchun qo‘yiladigan maqsadlar identiv o‘quv maqsadlari yoki
o‘quvchilarning mashg‘ulot davomidagi o‘quv vazifalari deb ham ataladi. Bilim
oluvchilarning o‘quv vazifalari aniqlanganidek pedagogik texnologiyalarning yana
bir qoidasiga amal qilinadi.
Pedagogika va psixologiya fanlari o‘quvchilar tomonidan bilim asoslari
o‘zlashtirilganda to‘rtta bilim egallash darajalarini ilmiy asoslaganlar. Birinchi
o‘rinda bilish- tushunish darajasi turadi. Bunda bilim oluvchining ongiga asosiy

14tushuncha va ma’lumotlar yetkazib beriladi. Sezgi va idrok asosidagi dastlabki,
yuzaki bilimlar tarkib topadi.
Ikkinchi bosqich reproduktiv daraja hisoblanib, o‘quvchi tomonidan qabul
qilingan axborot va ma’lumotlar esga olinadi, esda saqlanadi, kerak bo‘lganda
qayta esga tushuriladi. So‘zlab berish, aks ettirish, qayta ifodalash kabi ta’limiy
vazifalar bajarailadigan bo‘ladi. Bu darajada o‘quvchi ongida aniq tasavvurlar
hosil bo‘ladi.
Bilim egallashning uchinchi darajasi produktiv, ya’ni samarali daraja
hisoblanadi. Bunda o‘quvchi o‘zlashtirgan bilimlar asosida ko‘nikma va
malakalarga ega bo‘lgan, ularni amaliyotda qo‘llay oladigan va tegishli natijalarni
qo‘lga kiritadigan bo‘lishadi.
Jismoniy tarbiya tili bilan aytganda sport mahorati va madaniyati shakllangan
holat tushuniladi. Bilim olishning eng yuqori darajasi ijdiy o‘zlashtirish
hisoblanadi. O‘quvchi oldingi uch boskich darajasiga erishgan va egallagan
bilimlarni boyitish, takomillashtirish, o‘zgartirish, o‘zining nuqtayi nazariga ega
bo‘lishi, tanqidiy baholay olish darajasiga erishadi.
Identiv o‘quv maqsadlari mana shu o‘zlashtirish darajalariga moslashtirilgan
holda belgilanadi. Savolning mazmuniga qarab tegishli murakkablikdagi
maqsadlar qo‘yiladi. Amerikalik olim B.Blum ta’limiy maqsadlar qo‘yish ketma-
ketligi (taksonomiyasi) ni ishlab chiqqan. Unga ko‘ra bilimlarni egallash olti
darajaga ajratilgan:
Bilish; Tushunish; Tatbiq etish; Analiz (tahlil); Sintez (umumlashtirish);
Baholash.
Identiv o‘quv maqsadlarini qo‘yishda bu tartibga amal qilish uchun tegishli
fe’llardan foydalaniladi. quyida namuna uchun o‘zlashtirish darajalariga mos
keladigan fe’llar ko‘rsatilgan jadvalni e’tiboringizga havola etamiz. Loyihaning
to‘rtinchi qismi savolning mazmunini o‘z ichiga oladi. Mazmun o‘quv dasturi va
darslik doirasida bayon etiladi. Mazmunning ichida tayanch tushuncha va iboralar
alohida e’tibor berilgan holda izohlanadi.

15II BOB. JISMONIY MADANIYAT DARS QISMLARINI TASHKIL
QILISH VA O‘ZARO ALOQADORLIGINI TA’MINLASHNING
PEDAGOGIK ASOSLARI
2.1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning
ta’lim metodlari
Jismoniy tarbiyaning o‘qitish predmeti sifatidagi maxsus bilim va xarakat
faoliyatlari ukituvchidan o‘qitishga xos ma’lum usullar va uslubiyatlar
(metodlar)ni bilishni talab etadi. Ta’lim (o‘qitish)ning uslublari ko‘p bo‘lishiga
qaramay ularning hech biri universal emas. Ta’lim metodlarining tavsifini bilish bu
uslublar tarkibidan
qulayini tanlab olishga, o‘qitish vazifalarini hal qilish uchun
nisbatan samaralilarini ajratib olishga imkon beradi. 4
Metod - faoliyatning shunday usuliki, turli sharoitda, turli xildagi
shug‘ullanuvchilar bilan keng doiradagi vazifalarni hal etish imkoniyati bo‘ladi.
Masalan: ko‘rgazmalilik metodi bilan harakat faoliyatlarini tanishtirish, uni
takomillashtirishning(turli yoshdagi o‘quvchilar, kattalar bilan ishlashda) turli
xildagi ta’lim vazifalarini hal qilish mumkin.
Metodik usul - bu pedagogning shunday ta’sir faoliyatiki, o‘qitishning
qandaydir ma’lum bir sharoitida ta’limning xususiy vazif alarini (yoki uning bir
qismini) hal etish uchun qo‘llaniladi. Masalan: mashqni o‘quvchiga yonlamasiga-
uzi yon tomoni bilan turib kursatishi.
Uz navbatida, agar metodlar kompleksi (so‘z bilan ifodalash, kurgaz malilik
va amaliy urgana boshlash) orkali kuyilgan vazifani xal kilish mumkin bo‘lsa
(masalan, sakrashga urganishini), unda metodik usullar tizimi ta’limning anik bir
sharoititda metodlarni amalga oshirish, kullashdek xizmatlarni utaydi (masalan,
sakrashni ko‘rsatishda profillik ko‘rsatishni yoki old ko‘rinishi, qolaversa, ikkala
metodik usulni xam qo‘llashga tug‘ri keladi). Har bir metodning turli xil metodik
usullari bo‘lishi mumkin
4
Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. - 400
bet.
.

16 Ular son-sanoqsiz darajada ko‘p bo‘lib, ma’lum vaqt mobaynida ayrimlari yo‘q
bo‘lib ketsa, ayrimlarining ko‘rinishlari o‘zgaradi, o‘qituvchining ijodiy izlanishi,
faoliyati natijasida yangilari xam vujudga kelib, amalda qo‘llaniladi. Ko‘pincha
o‘qitish darajasiga xos metodik usullar hajmini o‘qituvchi (trener) tomoni dan ko‘p
bilish orqaligina farqlash mumkin.
Tajribasiz o‘qituvchilarda ba’zan uslubiyat - metodik usulning tashqi
alomatlarini o‘zida mujassamlagandek ko‘rinishi mumkin. Masalan: ayrim
mashqlarni bo‘laklarga ajratib o‘rgatish ularning tizimini yarata olmaslikka olibkeladi, natijalar kutilganday bo‘lmaydi. Bu usul ko‘p holda metodik usulga o‘xshash
bo‘ladi.
Uchinchidan, jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining ilmiy asoslangan
mazmuniga e’tiborni qaratgan holda, jahondagi eng ilg‘or ta’lim-tarbiya
mazmunlariga uyg‘un bo‘lgan ma’lumot va axborotlarga suyangan holda
shug‘ullanish. Jahon xalqlarining jismoniy tarbiya va sport turlarini o‘rgangan
holda, ular bilan shug‘ullanib yuqori ko‘rsatkichlarni qo‘lga kiritish uchun harakat
qilish. O‘zbek milliy o‘yinlarini jahonga yoyish. Kurashning qisqa muddatda
qiziqarli xalqaro sport turiga aylanishini asoslash.
Sakkizinchidan, jismoniy tarbiya va sport jihozlarini tayyorlovchi mahalliy
ishlab chiqarish korxonalarini barpo etish. Ular tayyorlagan jihozlar xalqaro
talablarga javob berishiga erishish. Ayniqsa yoshlar uchun sport kiyimlari, asbob-
uskunalar, mashg‘ulotlar uchun zarur bo‘lgan jihozlarning qulay va arzon
bo‘lishiga ahamiyat berilsa hamma uchun foydali bo‘lar edi.
Bulardan tashqari ayrim pedagogik va psixologik tavsiyalarni ham bayon
etishni ma’qul bildik.
Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish jarayonida do‘stlik, o‘rtoqlik,
o‘zaro yordam, fidoyilik, vatanparvarlik, insonparvarlik, baynalminalchilik, ongli
intizom, mustahkam irodaviy sifatlar tarkib topib boradi. Har bir mashg‘ulotda
bunday imkoniyatlardan to‘lafoydalanishgaharakat qilish kerak. Jismoniy
tarbiyaning estetik qiymatini oshirish, mehnatsevarlikka yo‘naltirilganligini kun

17sayin kuchaytirish, iqtisodiy mohiyatini samarali bo‘lishiga hissa qo‘shishni
ta’minlash chora-tadbirlarini belgilash.
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida va sport musobahalarida psixologik
tayyorgarlik judda katta rol o‘ynaydi. Eng avvalo xarakterni shakllantirish,
irodaviy sifatlarni mustahkamlash, psixik jarayonlarni takomillashtirish jismoniy
tarbiya mashg‘ulotlarini samaradorligini belgilaydi.
G‘alabaga bo‘lgan ishonch, o‘z-o‘ziga ta’sir etish, ustanovkalar qo‘yish,
diqqatni jamlash, aqliy faollik jismoniy mashg‘ulotning natijasini eng yuqori
bo‘lishini ta’minlaydi.
2.2. Jismoniy madaniyat dars qismlarining o‘zaro
aloqadorligini ta’minlashning pedagogik usullari
O‘quv ishlari shakli o‘qituvchining turli va ko‘p qirrali uslublardan
foydalanish, darsda eng yaxshi natijalarga erishish, ta’lim tarbiya ishlarini amalga
oshirishda katta imkoniyatlar yaratadi.
Har bir dars biron vazifani hal qilish va uni amalga oshirishda mustaqil
bo‘lsada, lekin ular bir biri bilan chambarchas bog‘langan bo‘ladi. Shu sababli
barcha darslar o‘quvchilarni kerakli bilim ko‘nikma va malakalar bilan
qurollantiradi.
Jismoniy tarbiya darsi aniq va mukammal pedagogik vazifalarni o‘z oldiga
vazifa qilib qo‘yish kerak. Dars vazifalari uning muhim va boshqa yo‘nalishlarini
belgilab beradi, ya’ni uning mazmuni, turi, tuzilishi va darsning uslub hamda
tashkil qilinishi aniqlanadi. 5
Dars vazifalari o‘quvchilarning yoshi, jinsi, sinfi, o‘tkaziladigan joy,
mashqlarning o‘rgatilishi tartibi va vaqti kabi sharoitlar belgilanadi. Shuningdek
o‘tgan dars materiallarini ham hisobga olinadi.
5
Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. -
418 bet.

18Jismoniy tarbiya darslarida qo‘yiladigan vazifalar xilma-xildir. Uch guruhga:
o‘rgatish, sog‘lomlatirish, tarbiyaviy vazifalar qo‘yiladi.
1. Stardan chiqishni o‘rgatish.
2. Cho‘nqayib o‘tirgan holda kichik to‘pni savatga tashlash.
3. Sog‘lomlashtirish. Qad – qomatni rivojlantirish.
Shu sababli bu prinsipial jarayonlar doimo birga olib borilishi zarur.
Har bir o‘quvchi ongli, intizomli, jamiyat qurish uchun to‘la ma’lumotli,
mehnat va mudofaa ishlariga doim tayyor bo‘lishlari kerak. Bu vazifalarni ado
etishda jismoniy tarbiya darslari muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Har bir
amaliyotchi o‘zlarining faoliyatlarida shularni to‘la singdirib olishlari, uni amalda
qo‘llay bilish kerak.
Bunday hollarda pedagogning rahbarlik roli, o‘quvchilarning qiziqib
bajarishlari katta rol o‘ynaydi. Buning uchun bilimlarni teshirish, rag‘batlantirish,
yangi vazifalarni bajarishda ularga tayana bilishdadir. Shundagina o‘quvchilarning
aktivligi, ongi, intizomi va ko‘rsatgan natijalari osha boradi.
Haqiqatan ham jismoniy tarbiya darslari ko‘p qirrali jarayondir. Darsda
didaktik prinsiplar, o‘rgatishdagi turli uslublar va axloq tarbiyasi yaxshi yo‘lga
qo‘yilganda maqsadga qo‘yilgan vazifalarni to‘la amalga oshirish imkonlari
yaratiladi.
Ko‘rgazmalilik, texnik vositalardan foydalanish, amaliy bajarib ko‘rsatish,
bajarilayotgan mashqlarni kundalik tabiiy sharoitalarda uchraydigan harakatlar,
tabiatning foydali vositalaridan foydalanish yo‘llari o‘zviy bog‘lab olib borilganda
o‘quvchilarda sportga qiziqish, harakatlarni tushunib bajarishga bo‘lgan ehtiyojlar
kuchayadi. Buning boisi shundaki, jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchilarning
sog‘ligini mustahkamlashga e’tibor kuchaytirilishi bilan birgalikda, ularni kasb
tanlash, mehnat qilishga tayyorlashdir. Shuning bilan birgalikda “Jismoniy tarbiyao‘qituvchisi” kasbiga ham o‘quvchilarni qiziqtirish ko‘zda tutilmog‘i kerak. Bu ham
davlat manfaatidagi eng muhim kasblardan biri hisoblanadi.

19Jismoniy tarbiya o‘qituvchilari o‘z darslarini, nazariy tushuncha berish va
suhbatlarida ana shularni nazarda tutmoqlari kerak. Jismoniy tarbiya darslari
maktabda turli xil shakl va mazmunda bo‘ladi. Lekin ular bir-biri bilan uzviy
bog‘liqdir. Dars tuzilish deganda 45 minut davomida muayyan mashqlarni tuzilishi
va uni o‘rgatilishini tushuniladi. Jismoniy tarbiya darslari tuzilishi jihatidan 3
qismdan iborat. Ya’ni tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi qismlar .
Jismoniy tarbiya darslarida tarbiya, sog‘lmlashtirish va o‘rgatish vazifalari
bir- biriga bog‘langan holda hal qilinadi. Shuning uchun o‘qituvchi darsni oldiga
aniq maqsadlar qo‘yishda jismoniy tarbiya sistemasining umumiy vazifalariga
amal qilgan holda aniqlaydi. Dars vazifalarini, mashg‘ulot o‘tkazish joyini va
darsga tegishli jihoz-anjomlarni belgilagandan so‘ng dars mazmunini aniqlaydi. 6
Dars mazmunini aniqlashda, darsning asosiy qismiga ta’luqli mashqlarni,
so‘ngra tayyorgarlik va yakunlovchi qism mashqlarni tanlash maqsadga
muvofiqdir. Tashkiliy uslubiy ko‘rsatmalar darsda qo‘llaniladigan vositalardan
to‘liqroq foydalanish va shu bilan birga o‘quvchilar tarbiyasini maqsadga muvofiq
hal etish uchun tanlanadi. Konspektning tashkiliy uslubiy bo‘limiga:
- darsni maqsadga muvofiq taxlil etish;
- shug‘ullanuvchi faoliyatini darsda tashkil etish uslublari;
- o‘rgatish va tarbiyalashning uslub va uslubiy usullari;
- darsning o‘tkazish sharoitlari yoziladi.
Dars tugashdan so‘ng o‘qituvchi o‘tkazilgan dars bo‘yicha ushbu konspektga
qisqacha o‘z mulohazalarini yozish kerak.
Dars konespekti maktabda jismoniy tarbiya sohasida o‘quv ishlarini
rejalashtirishning aniq hujjati bo‘lib, o‘qituvchi tomonidan har bir sinfga yoki
paralel sinflarga tuziladi.
Darsga konespekt tuzishda eng kerakli asosiy va yordamchi vazifalarni aniq
va uslubiy tomondan asoslangan holda ifoda qilishdir.
6
Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. -
400 bet.

20Dars oldiga qo‘yiladigan vazifalarni o‘qituvchi o‘ziga buyruq sifatida
belgilaydi. Shuning uchun vazifalar buyruq ma’nosida ifoda qilinadi.
Dars oldiga qo‘yiladigan vazifalarni bir-biriga bog‘langan holda hal qilinadi.
Bular o‘quv materiali, har darslik ishlashga asoslanib belgilanadi va o‘rgatish
tamoyillari hamda o‘tkazilgan darsni natijalariga qarab aniqlashtirilib shu dars
bajariladigan qilib ifodalanadi.
2.3 Dars jarayonida o‘tilganlarni hisobga olish
Jismoniy tarbiya o‘qituvchilari dars oldiga aniq vazifalar qo‘yishda, jismoniy
tarbiya tizimining umumiy vazifalariga rahbarlik qilgan holda quydagilarni:
1. O‘qituvchilar oldingi darslarni qanday o‘zlashtirirganliklarini;
2. Har bir darslik ish rejaini, davlat dasturini va shu dars uchun qo‘shimcha
adabiyotlarni;
3. Sinfdagi o‘quvchilar sonini, dars o‘tkazish joy sharoitini va mavjud sport
anjomlarini;
4. Dars jadvalining xususiyatini, dars turini;
5. O‘quvchilarning sog‘liq holatini, ularning jismoniy tayyorgarliklarini va
hokozolarni hisobga olish muhim ahamiyatga egadir.
O‘qituvchi yuqoridagilarni hisobga olgan holda o‘ziga qator savollarga javob
beradi.
1. Shu darsda o‘quvchilarga nima o‘rgatish kerak?
2. Shu darsda nimalarni o‘rgatish, qaytarishi, takomillashtirishi kerak?
3. Asoan qanday jismoniy sifatlarni tarbiyalashga o‘z e’tiborini jalb etishi
kerak va hokazo?
4. Darsda sog‘lomlashtirish vazifalarni qanday hal etilishi mumkin?
Shu savollarga to‘liq javob bera olgandagina o‘qituvchi dars oldiga aniqroq
vazifalarni qo‘ya oladi.

21Darsda tarbiyaviy vazifalar
Axloqiy, irodaviy va estetik sifatlarning tarbiyalash darsning hamma
qismlarida hal etiladi. O‘qituvchi o‘rgatish bilan bir vaqtda tarbiyalaydi ham. U
darsning har bir daqiqasida o‘qituvchilar faoliyatiga kerakli yo‘nalish beradi, o‘quv
jarayoniga va bir-biriga bo‘lgan munosabatning va xokozo bilan tashkil qiladi.
Shuning uchun tarbiyaviy vazifalar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushungan holda dars oldiga
vazifalar tashlanadi ularning to‘g‘ri amalga oshirish kerak.
Tarbiyalash bilan bog‘liq vazifalarning quyidagicha ifodalash mumkin:
1. Ovoz signaliga muvofiq harakat yo‘nalishini o‘zgartira bilishni tarbiyalash.
2. Yo‘nalishni o‘zgartirib yugurushda tezlikni tarbiyalash.
3.Sinfdoshi mashq bajarayotganda uni kuzata bilishni va xatolarning aniqlash
hamda shu xatolarning to‘g‘irlashga yordam bera olishni tarbiyalash.
4. O‘rganilayotgan mashqlarning to‘g‘ri tushuna bili shva uni ijodiy tadbiq
eta olishni tarbiyalash.
5. “Boy o‘g‘li ” o‘yinida o‘z xarakatlarini tez to‘xtata bilish va ularning
qaytadan tez tiklash ko‘nikmalarini tarbiyalash.
6. Qarshilik bilan mashq bajarishda qo‘l muskul kuchini
tarbiyalash. Masalan; 1) Balanddan pastga sakrashda, qo‘rqmaslikni
tarbiyalash.
2) Berilgan asboblarga nisbatan batartib munosabatda bo‘lishni tarbiyalash,
Sog‘lomlashtirish vazifalari
Organizm funksiyalarini umumiy va maxsus rivojlantirishga qaratilgan.
Ma’lumki, shu darsda qo‘yilgan vazifalarning natijalarini hal qilinishini aniqlash
qiyin shuning uchun bu vazifalarni yozishda “ta’sir ko‘rsatish” yoki yordamlashish
degan so‘z qo‘shiladi. Masalan: nafas organlarini rivojlantirishga yordamlashish.
Sog‘liqni yaxshilash, jismoniy rivojlanish va maxsus jismoniy tayoyrgarlik
darsini oshirishda qo‘llaniladigan vazifalar:
Masalan: 1. To‘g‘ri qaddi-qomatni shakllantirish.

222. Asosiy diqqatning qorin muskulariga qaratgan holda umumiy muskular
ustida ishlanish davom ettirish va hokazo.
O‘rgatish (ta’lim) vazifalari
Shug‘ullanuvchilarda ma’lum bilimlar, harakat ko‘nikma va malakalari va
ularni har xil sharoitlarda ishlata bilishga yo‘naltirilgandir. O‘rgatish vazifalairini
ifodalashda qo‘ydagilar e’tiborga olinadi.
a) o‘rgatishda texnikaning negizi;
b) o‘rganayotgan harakt faoliyatidagi texnikani asosiy zvenoga yoki
detallarni;
v) shug‘ullanuvchilarga bo‘lgan jismoniy va psixik talablar darajasi. O‘rgatish
vazifasiga:
1) u yoki bu bilan tanishtirish;
2) mustahkamlash va nazorat, normativlar qabul qilish va boshqalar kiradi.
O‘rgatish bosqichlarini ifodalash, pedagogik jarayonni va o‘rgatishni yetakchi
uslublarini yo‘nalishini aniqlaydi.
Dars konspektida, takomillashtirish terminini ifoda qilish shart emas. Chunki
darsda yechiladigan vazifalarni aniq hajmini bera olmaydi. Mazmuni bo‘yicha bu
termin harakatni yoki gavda holatini qandaydir o‘zgartiradi. Yoki umuman bajarish
texnikasini yaxshilaydi deb taxmin qiladi. Lekin bu qaysi o‘zgarish,
shug‘ullanuvchilar nima ustida aniq ishlashi kerakligi ma’lum emas. Masalan
balandlikka perekat usulida sakrashni takomillashtirish.
Shunday qilib harakat faoliyatini takomillashtirish uzluksiz takrorlanadigan
o‘rgatish fazalari tanishtirish o‘rgatish va mustahkamlashdan iboratdir. Mashq shu
aniq bosqichlarni dars konspektiga yozish kerak. O‘rgatilayotgan harakat
faoliyatini texnikasini zvenosi va detallari deb shu harakatni tashkil qiladigan
qismlariga aytiladi. 7
7
Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. -
418 bet.

23XULOSA
Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘quvchilarni jismoniy tarbiya
darslarini tashkil etishga yo‘llash muammolari taqlili uning pedagogik masala
sifatida o‘zining to‘laqonli yechimini topmaganligini ko‘rsatdi. Bu yo‘nalishning
ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan tub islohotlar talablariga muvofiqligini
ta’minlash uchun o‘qitishga eng zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash
uslublarini ishlab chiqish, bilim va ko‘nikmalarning shakllanganlik darajasini
aniqlash, ularni ta’lim tizimiga joriy qilishning samarali shakllarini ishlab chiqish
zarur.
Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishga tayyorlash o‘quvchilarning
barkamol shaxs sifatida tarbiyalash, ijodkorlik qobiliyatlari, ko‘nikma va shaxs
xislatlarining shakllanishida muqim bosqich bo‘lib, o‘quv fanlari va darsdan
tashhari mashg‘ulotlarga ijodiy yondoshish, ta’lim jarayoni hamda kasbiy tarbiyani
muammoli ta’lim asosida umumlashtirishga asos bo‘ladi.Islohotlar tufayli ta’lim tizimini pedagogik texnologiyalarga oid ishlanmalar
bilan ta’minlanish darajasi tobora yaxshilanib bormohda, biroq buning natijasida
yuzaga keladigan ulkan didaktik imkoniyatlardan foydalanish uchun yetarli
nazariy- uslubiy asos yaratilgan emas. Shu sababli o‘quvchilarni jismoniy tarbiya
darslarini tashkil etish ta’limiga yo‘naltirish masalalarini muvvofaqiyatli hal
qilishda o‘quvchilar kasbiy tarbiyasining maqsad va vazifalarini uzviy
aloqadorlikda, ularning jismoniy tarbiya bo‘yicha malaka va ko‘nikmalarini yanada
mukammal o‘zlashtirishlariga xizmat qiluvchi faoliyat turi sifatida rivojlantirishni
ilmiy-uslubiy jihatdan asoslab oldik.
Kurs ishimizni bajarish jarayonida, mavzuning mazmuniga dahldor bo‘lgan
manbalarni o‘rganish, ilmiy tahlil qilish, ularga asoslangan holda kuzatish va tajriba-
sinov ishlarini olib borganimizda o‘zimiz uchun ko‘p yangiliklarni bilib oldik.
Ularning ta’sirida quyidagi xulosalar chiqarildi:
Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi fani pedagogika fanining
yutuqlariga suyanib, yoshlarning umumiy va jismoniy kamolotlari muammolarini

24har tomonlama o‘rgangan. Tegishli qonuniyat va tamoyillarni ilmiy asoslaganligi
hamda ularni amaliyotga tadbiq etishning uslubiy jihatlarini hozirgi davr talablariga
moslashtirgan holda ishlab chiqqanligi aniqlandi.
Ta’lim-tarbiya muassasalarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini o‘qitish
uchun juda kam vaqt ajratilgan. Yoshlarning jismoniy tarbiya va sport o‘yinlariga
bo‘lgan qiziqishlari hisobga olinib, mustaqil jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bilan
shug‘ullanib kelinadi. Mustaqil jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishning o‘ziga xos
talablari aniqlandi. Ularga rioya qilish mustaqil jismoniy tarbiyani yanada samarali
bo‘lishini ta’minlaydi.
Mustaqil jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish yoshlarning ehtiyoji,
qiziqishlari, sportning ma’lum bir turini mukammal egallash maqsadida amalga
oshiriladi. Bunday mashg‘ulotlar maqsadli yo‘naltirilgan bo‘lib, ayrim jismoniy
sifatlarning kuchli shakllanishiga olib keladi. Muntazam shug‘ullanish
boshlangandan keyin uch-to‘rt oy muddat orasida qo‘lga kiritilgan natijalar bir, bir
yarim barobarga o‘sadi. Chaqqonlik, tezkorlik, chidamlilik, kuchlilik kabi jismoniy
sifatlar ayrim sport o‘yinlari yuzasidan umumiy va professionalllik tayyorgarligini
jadallashtiradi.
Kurs ishi sifatida bajargan ishimiz kelajakdagi jismoniy tarbiya o‘qituvchisi
sifatidagi faoliyatimizda shubhasiz foyda berishiga umid qilamiz. Mavzuning
mohiyatiga chuqurroq kirib borganimiz sayin hali tadqiq etilishi zarur bo‘lgan
jihatlari ko‘p ekanligi ma’lum bo‘ldi.

25FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
2. O‘zbekiston R espublikasi «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi qonuni
(o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilgan yangi tahriri 47 modda) O‘zbyekiston
Ryespublikasining birinchi Pryezidyenti I.Karimov tamonidan 2015 yil 4 syentyabr
kuni imzolandi va O‘RQ-394-son bilan byelgilab qo‘yildi
3. O‘zbekiston Respublikasi pryezidyenti Shavkat Mirziyoyev «Jismoniy tarbiya
va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi yangi qarorni
imzoladi. 2017 yil 4 iyun № PQ-3031.
4. Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (1-
jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2017. - 400 bet.
5. Abdullaev. Sh.Xankeldiev. «Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi» (2-
jild)/ Toshkent / «NAVRUZ» nashriyoti, 2018. - 418 bet.
6. Daminov I. A., Qosimov O'. R. Sportchilarni tayyorlash texnologiyalari (Engil
atletika misolida). Lesson-Press. Toshkent / 2021. 216 b.
Elektron ta’lim resurslari
1. www.tersu.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.ziyonet.uz

26 Tasdi k l ay man
Kafedra mudiri _____________
__» _______ 20__y.
Kurs ishi (l oyi ha)ni baj ari sh y uzasi dan
t opshi ri q l ar
_______________________________________________ fani b o‘ yicha
guru h ___ talaba __________________ ra x bar ___________________________
TOPSHIRI Q
1. Ishlanadigan loyi h a (mavzu) ________________________________________
__________________________________________________________________
2. Boshla ng ich ma’lumotlar ___________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
3. qo‘ llanmalar __________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
4. Chizma q ismining tuzilishi ________________________________
1. ____________________________________________________
2. ____________________________________________________
3. ____________________________________________________
4. ____________________________________________________
5.Yozma q ismining tuzilishi _______________________
______________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________6. qo‘ shimcha
q ismining tuzilishi ____________________
_____________________________________________________
7. Kurs (ishi) loyi h asini bajarish rejasi _______________________
Raxbar __________________
(imzo)
1 2 3 4 5 ximoyalandi

27 2-ilova
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
KURS ISHI (loyi h asi)ga
MULO X AZA
Talaba ________________________________________________
(ismi va familiyasi)
Mavzu ____________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
________________________________________
1. Mavzuning dolzarbligini asoslash_____________________________________
2. q ismlar b o‘ yicha bajarilgan ish tavsifnoma (ishning nazariy va amaliy a x amiyati,
zamonaviy-ilmiy uslublardan
foydalanganligi)___________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
______
3. Muallif ishga ba h o (musta k illigi, intizomliligi va bosh k alar)
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
4. Umumiy xulosalar (ishning topshiri q ga mos kelishi, talab darajasiga javob berishi,
h imoyaga qo‘ yilish
imkoni)____________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________«____» _________ 20__yil
Ra x bar ________________

28 3-ilova
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
KURS ISHI (loyi h asi)ga
TA Q RIZ
Talaba _____________________________________________
(ismi va familiyasi)
Mavzu ____________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________
______________
1. Mavzuning dolzarbligini asoslash ____________________________________
__________________________________________________________________
2. Ishning tarkibini ba h olash __________________________________________
____________________________________________________________________________________________
______________
3. Mavzuning ba h olanishi va uning afzallik tomonlarini k o‘ rsatish
____________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
4. Ishda foydalanilgan adabiyotlarga ba h o berish
____________________________________________________________________________________________
________________________________________
5. Ilmiy munozara yuritish q obiliyatiga ba h o berish
____________________________________________________________________________________________
________________________________________
6. Xulosa va takliflarning ochi q ligi va dalillari asoslanganligi
____________________________________________________________________________________________
________________________________________7. Jadval va grafiklar, chizmalar sifatiga berilgan
ba h o, ishni rasmiylashtirishning talab darajasiga javob berishi
__________________________________________
__________________________________________________________________
8. Ishdagi kamchiliklar _______________________________________________
____________________________________________________________________________________________
______________
9. Mualifning q aysi taklifini ishlab chi q arishga joriy etish ma q sadga muvofi q
__________________________________________________________________
_____________________________________________________
10. Ishning qo‘ yilgan talab darajasiga mos t o‘g‘ risida umumiy xulosa __________
____________________________________________________________________________________________

29___________________________________________________________________
Ta q rizchining (F.I.Sh.) ish joyi, unvoni __________________________________
__________________________________________________________________
«__» _________ 20__ yil ___________
imzo (mu x r)

Tasdi q layman
Fakultet dekani ____________
Termiz Davlat Universiteti, Sport faoliyati va bosharuvi fakulteti «Sport bosharuvi»
kafedrasida bajarilgan kurs ishlarini ba h olash mezonlari
№ Mezonlar Maksimal
ball To‘plagan
ball
1 Mavzuning dolzarbligi 5 bal
2 Ishning ilmiy-uslubiy yangiliklari va ijodiy
yondoshish darajasi 10 bal
3 Mavzu b o‘ yicha natijalarning ilmiy t o‘ garaklarda,
konferensiyalarda ishtirok etishi 5 bal
4 Tushuntirish kismining rasmiylashtirilishi
(natijalarning ilmiy texnikaviy, ishlab chikarish
iqtisodiy, madaniy sohalarga mosligi va ishning
ilmiy, ijodiy tahlil etilishi) 20 ball
5 Ilmiy-amaliy xulosalar 10 ball
6 Imlo xatolari (orfografik) 5 ball
7 Tinish belgilari (punktiatsion) xatolari 5 ball
8 Uslubiy xatolari (stilistik) 5 ball
9 xusni xati (kolligrafiya) 5 ball
1
0 Talabaning h imoya k ilish darajasi, pedagogik
ma h orati 15 ball
11 Savollarga ani q va t o‘ li q javob berishi 10 ball
12 K o‘ rgazmali va texnik vositalari 5 ball
Jami 100

30Ushbu baholash mezonlari kafedra yig‘ilishida muxokama qilinib ma’qullangan.
B-a №_ «__» _______ 20__ yil
Kafedra mudiri: ________________________________

Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar faoliyatini tashkil etish

Купить