Karkassiz binolarning fazoviy bikirligini ta'minlash - Arxitektura - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	164.3KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	17 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Arxitektura

Karkassiz binolarning fazoviy bikirligini ta'minlash

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
“GEOLOGIYA-QIDIRUV VA KON-METALLURGIYA”
FAKULTETI
HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI KAFEDRASI
“5640100-Hayotiy faoliyat xavfsizligi”
bakalavr ta’lim yo‘nalishi
“Bino va inshootlar xavfsizligi” fanidan
Karkassiz binolarning fazoviy bikirligini ta`minlash
mavzudagi kurs loyihasining hisob-tushuntirish yozuvi

Bajardi: 20-18 guruh talabasi Ergashev.O.Q
Rahbar:dots. Xasanova.O.T
Toshkent
1

“TASDIQLAYMAN”
“Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi
mudiri
___________ prof. M.N. Musayev
Kafedra___________________________________202__ yil “____”___________
KURS LOYIHASI
Kurs bo’yicha ______________________________________________________
Guruh__________________ Talaba _______________ Rahbar_______________
T O P S H I R I Q
1. Ishlanadigan mavzu________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
2. Boshlang’ich ma’lumotlar___________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
3. Qo’llanmalar______________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
4. Grafik qismi_____________________________________________________
1.________________________________________________________________
2.________________________________________________________________
3.________________________________________________________________
5. Tushuntirish yozilmasining tuzilishi___________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
6. Qo’shimcha mashg’ulotlar va ko’rsatmalar_____________________________
7. Kurs loyihasini topshirish davri
1 2 3 4 Himoya
Fakt
Reja
Rahbar _______________________
2

Mundarija
KIRISH
I. Binolarning konstruktiv tiplari, fazoviy bikirligi .
1.1 Binoning turg'unligi va fazoviy bikirligi
1.2 Bino va inshootlarda psixofizologik haqida umumiy
tushuncha.
II.
Karkassiz binolarning fazoviy bikirligini ta`minlash
2.1 Qurilishda o'lchamlarni yagona uyg'unlashtirish sistemasi
2.2 Qurilishda ishlatiladigan tabiiy toshlarning xillari
Hisob qismi
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
3

KIRISH
O’zbekiston Respublikasi mustaqilli yillarida bo’lgan o’zgarishlar j amiyat
rivojining zamonaviy ilmiy-texnologik darajasi bir tomondan, qurilish ishlab
chiqarishiga, odatda, yuqori talablar qo‘yadi, ikkinchi tomondan, uni
takomillashtirishda va yangilanishiga yangi imkoniyatlarni ochib beradi.
Qurilish ishlab chiqarish asosiga hozirgi vaqtda qo‘yilayotgan prinsiplar
quyidagilardir: tizimlilik; havfsizlik; moslashuvchanlik; resurstejamkorlik; sifat;
samaradorlik.
Tizimlilik ob’ekt qurilishining ishlab chiqarish jarayonini murakkab
ierarxik tuzilishga ega, bir-biri bilan va tashqi muhit bilan konstruktiv, texnologik,
tashkiliy va iqtisodiy aloqalar bilan bog‘liq katta miqdordagi elementlardan iborat
murakkab ierarxik tuzilmaga ega yagona qurilish tizimi sifatida ko‘rib chiqishni
anglatadi.
Havfsizlik ob’ektni qurishda va foydalanishda qabul qilinadigan hajmiy-
rejaviy, konstruktiv, tashkiliy-texnologik echim(qaror)larning atrof tabiiy va
ijtimoiy sharoitlariga muvofiqligini ta’minlovchi va ob’ektning mustahkamligini
kafolatlovchi prinsipdan iborat bo‘lib, shu jumladan favqulodda va ekstremal
holatlar yuzaga kelganda1.
Moslashuvchanlik ob’ektni barpo etish ishlab chiqarish jarayonining
maydonchadagi ishlarni amalga oshirishda tez-tez o‘zgaruvchan sharoitlariga
moslashishi, keng diapazonda tashkiliy, texnologik va resursli parametrlarning
o‘zgarishiga javob bermoq va bunda loyihaviy ko‘rsatkichlarni saqlagan holda
pirovard natijaga erishish qobiliyatini anglatadi.
Resurstejamkorlik qurilish ob’ektini barpo etishning barcha bosqichlarida
moddiy, energetik, mexnat, moliyaviy resurslarni maqbullashtirishga va
sarflanishini tejashga yo‘naltirilgan prinsipni ifoda etadi.
Sifat qurilish jarayonlari barcha parametrlarining loyihaviy qiymatlarga
mos kelishi, shuningdek ob’ektni qurish va foydalanishning barcha bosqichlarida
uzluksiz nazorat qilish tizimi asosida amaldagi norma (me’yor) lar, standartlar,
tartiblarga muvofiq kelishini anglatadi.
4

I . Binolarning konstruktiv tiplari, fazoviy bikirligi
1.1 Binoning turg'unligi va fazoviy bikirligi
Binoning konstruktiv elementlari (1-3-rasmlar) vazifasiga ko'ra
qo'yidagilardan iborat bo'ladi:
to'suvchi, ya'ni xonani tashqi muhit ta'siridan himoyalaydi yoki xonalarni
bir-biridan ajratib turadi;
ko'tarib turuvchi devor – yuqorida joylashgan konstruksiyalar, jixozlar,
mebellar va shu kabilardan tushadigan og'irlikni ko'tarib turadi;
aralash devor – bir vaqtning o'zida ham ko'tarib turuvchi, ham tashqi muhit
ta'siridan himoyalovchi vazifani bajaradi.
Binolarning y e r u s t i va y e r o s t i qismlari bo'ladi. Poydevor, podval,
texnik maqsadlarga mo'ljallangan yerto'la devorlari hamda birinchi qavatning toza
poli sathidan pastda joylashgan boshqa konstruktiv elementlar binoning yer osti
qismi hisoblanadi. Birinchi qavat sathidan balandda joylashgan konstruktiv
elementlar binoning yer usti qismini tashkil etadi.
Grajdan binolarining asosiy konstruktiv elementlari:
poydevor – binoning yer osti qismi bo'lib, yuqorida joylashgan
konstruksiyalar nagruzkasini zamin (grunt) ga uzatadi.
Konstruktiv tuzilishi jihatdan uzluksiz lentasimon poydevor (ko'tarib
turuvchi devorlar ostida tutash tasma – polosa ko'rinishida joylashgan) va ustunli
poydevor (ayrim tayanchlar ko'rinishida) bo'ladi. Mayda donali materiallardan
quriladigan binolarning poydevorlariga xarsangtosh, g'ishtlar va yig'ma temir-
beton buyumlar ishlatiladi va hokazo;
devorlar (tashqi va ichki) orayopmalardan tushadigan nagruzkani qabul
qilib, poydevorga o'tkazadi, shuningdek, onalarni tashqi muhit ta'siridan himoya
qiladi.
Devorlar nagruzka qabul qilishiga qarab: k o ' t a r i b t u r u v c h i , o ' z
o g ' i r l i g i n i k o ' t a r u v c h i va p a r d e v o r l a r g a ajratiladi;
5

g'isht, temir-beton yoki metall kolonnalar ko'rinishidagi tayanch lar
yuqorida joylashgan elementlarning nagruzkasini poydevorga o'tkazadi;

1-rasm. Grajdan binosining
asosiy konstruktiv elementlari:
1 - poydeor; 2 - devor; 3
orayopma;
4 - pardevor; 5 - chordoq; 6 -
tarnov; 7 - tom; 8 - deraza; 9 - eshik. 2-rasm. Ko'p qavatli
korxona binosining asosiy
konstruktiv elementlari: 1 -
ustunchali poydevor; 2 - poydevor
to'sini; 3 – kolonna; 4 - xari; 5 -
qavatlararo orayopma; 6 - tom; 7 -
devorlar; 8 – deraza.
3-rasm. Bir qavatli korxona
binosining asosiy konstruktiv elementlari: 1
- ustunli poydevor; 2 - poydevor to'sini; 3 -
kolonna; 4 - kranosti to'sini; 5 - stropila
to'sini; 6 - yopma plitasi; 7 - oynali tuynuk; 8
- tashqi devor paneli; 9 – deraza.
orayopmalar (qavatlararo yopmalar) binoning ichki bo'shlig'ini qavatlarga
bo'ladi va nagruzkani devorlarga uzatadi. Ular joylashishiga qarab:
q a v a t l a r a r o o r a y o p m a – qo'shni qavatlarni bir-biridan ajratadi;
p o d v a l u s t i o r a y o p m a s i – birinchi qavatni podvaldan ajratib turadi;
c h o r d o q o r a y o p m a s i – tepa qavatni chordoqdan ajratadi;
nagruzka tushmaydigan pardevor – xonalarni bir-biridan ajratadi;
6

tom yopma, ya'ni tomni yopish uchun ishlatilgan material va uni ushlab
turadigan konstruksiyadan iborat. Tomlar konstruktiv tuzilishi jihatdan
quyidagilarga bo'linadi:
c h o r d o q l i t o m - binoning yuqorigi qavati yopmasi bilan chordoq tomi
orasida joylashgan;
c h o r d o q s i z t o m binoning tepa qavati yopmasi bilan birlashgan;
zinalar bino qavatlarini o'zaro bog'laydi va ko'pincha, zinaxona deb
ataladigan xonada bo'ladi.
Ikki qavatli binodagi kvartiralarni o'zaro bog'laydigan zinalar ichki zina deb
ataladi. Mamlakatimizning janubiy rayonlarida zinalar binodan tashqarida bo'lishi
mumkin; bu holda ular o c h i q (tashqi) zina deb yuritiladi;
derazalar xonalarga kunduzgi yorug'lik, quyosh nuri tushishi hamda
xonalarni shamollatish uchun xizmat qiladi;
eshiklar xonalarni bir-biri bilan bog'laydi, shuningdek, binoga kirish va
undan chiqish yo'li hisoblanadi.
Ko'p qavatli sanoat binosining asosiy konstruktiv elementlari:
poydevorlar (ustunli) – kolonnalardai tushadigan nagruzkani qabul qilib,
zaminga qtkazadi;
poydevorning chetki qatorlariga yotqizilgan poydevor to'sinlari tashqi
devorlardan tushadigan nagruzkani qabul qiladi;
balandligi bir yoki ikki qavatcha keladigan kolonnalar xari (rigel)larga
konsollari bilan tayanadi;
xarilar – qavatlararo orayopmaning plitalari tayanib turadigan gorizontal
konstruktiv elementlardir;
sanoat korxonalari binolarining devorlari, orayopmalari, zinalari, deraza va
eshiklari, tom yopmalari Grajdan binolaridagi kabi vazifani bajaradi.
Bir qavatli korxona binolarining asosiy konstruktiv element lari:
kolonnalar tagidagi poydevorlar ularga tayanib turadigan element lar
nagruzkasini qabul qilib, zaminga o'tkazadi;
7

poydevor bloklariga tiralib qo'yilgan poydevor to'sinlari tashqi devorlardan
tushadigan nagruzkani qabul qiladi;
bir yoki ikki konsolli kolonnalar ular ustiga yotqizilgan kranosti to'sinlari
nagruzkasini qabul qiladi;
ustiga relslar yotqizilgan kranosti to'sinlari ko'prik kranning relslar
bo'yicha harakatlanishi uchun xizmat qiladi;
ustiga plitalar to'shalgan va qoplama yotqizilgan fermalar yoki to'sinlar
binoni tashqi muhit ta'siridan himoyalaydigan yopma hosil qiladi;
fonarlar yorug'lik tushishi va ventilyasiya uchun mo'ljal langan;
devorlar, deraza va eshiklar grajdan binolaridagi kabi vazifani bajaradi.
Hozirgi vaqtda qurilayotgan binolarning ko'pchiligi yig'ma
konstruksiyalardan quriladi. Bunday binolarning barcha konstruktiv elementlari
qurilish industriyasi korxonalarida tayyorlangan konstruksiya va detallardan iborat
bo'ladi; mazkur korxonalar hamma turdagi qurilishlar uchun kerak bo'ladigan
xilma-xil yig'ma temir-beton va beton konstruksiyalarni ishlab chiqaradi.
Turar joy va jamoatchilik binolari, sanoat va qishloq, xo'jalik binolariga
ishlatiladigan ayrim buyumlarning nomlari bir xil bo'ladi. Masalan, poydevorlar,
kolonnalar, orayopma panellari va hokazolar. Lekin nomlari bir xil bo'lgan
buyumlar binoning vazifasiga qarab bir-biridan ancha farq qiladi. Masalan, sanoat
korxonalari binolariga ishlatiladigan yig'ma konstruksiyalar grajdan binolariga
ishlatiladigan konstruktiv elementlarga nisbatan ancha yirik bo'ladi, chunki unda
kolonnalarning bo'ylama qatorlari orasidagi masofa, fermalarning balandligi,
ko'prik krandan va boshqalardan tushadigan nagruzka juda katta.
Qurilish sanoati korxonalarida barcha turdagi binolarga ishlati ladigan
umumiy buyumlardan tashqari, faqat korxona binolari uchun mo'ljallangan qator
konstruksiyalar: kranosti to'sinlari, oralig'i katta fermalar va boshqalar,
shuningdek, grajdan binolari uchun ventilyasiya bloklari va hokazolar ham
tayyorlanadi.
8

1.2 Bino va inshootlarda psixofizologik haqida umumiy tushuncha .
Interyer (франц . interieur — ichki) - me morlikda — bino va inshootʼ
(turar joy, jamoat va sanoat) larning, badiiy bezatilgan va jihozlangan ichkari
qismi. Vazifasiga ko ra, me moriy yechimi (ko rinishi, hajmi, shakli, bezaklari va
ʻ ʼ ʻ
b.)ga, jihozlar xususiyati (mebel jihozlari va b.)ga, binoning qanday maqsadga
mo ljallanganligiga, o zaro mos yaratilishiga bog liq.
ʻ ʻ ʻ
Interyer holati orqali xonadon sohibining didi haqida, yoki zavod цехini
jixozlaganiga qarab ilmiy taraqqiyot holati haqida xulosa chiqarishimiz mumkin.
Uyni eshik derazalarning shakli, hajmi, devor va shift , polni bezagi va uy
jihozlarining bezagi ta’sviri orqali qaysi davrga mansubligini bilib olishimiz
mumkin.
Teatrdagi interyer har tomonlama ichki jihozlari bilan estetik jihatdan
zavod цехidan farq qiladi.
Zavodning metall quyish цехini ko’z oldimizga keltiraylik.
Katta seh poliga yotqizilgan katta hajmdagi plitalar, relesda harakat
qilayotgan og’ir kranlar, kumushsimon tutun orasidan цехga tushayotgan sun’iy
yorug’ yonidagi metall pishiriq, qozondan ko’rinayoggan qizil lava va ko’k tutun
kabi holati o’zini hayotiy go’zalligi bilan rassomni beixtiyor o’ziga tortadi.
Interter janrida hayotning turli bosqichlarida ko’plab rassomlar ijod
qilishgan ularning asalari orqali o’sha davrdagi qishloq uylari, cherkov,
xonani, saroylarni ichki interyerlari orqali qanday holatda bo’lganini bilamiz.
Ko’plab shunday realistik san’at asarlarida yozuvchi olimlarning, jamoat
arboblarining xonalari tasvirlangan.
9

Arxitektura inshootlarini loyihalash ularning mustahkamligi,
chidamliligi va atrof-muhit uchun xavfsizligini ta'minlaydigan barcha qurilish va
sanitariya me'yorlariga muvofiq amalga oshirilishi kerak.
Qurilishni boshlashdan oldin qurilish diagrammasida quyidagi nuanceslarni
hisobga olish kerak:
Kelajakdagi oby'ektning joylashuvi va uni asosiy nuqtalarga muvofiq
joylashtirish.
Zamin holati. Bunga yer osti suvlarining mavjudligi va ularning paydo
bo'lish chuqurligi, tuproqning muzlash darajasi va uning tarkibi kiradi.
Tashqi ish sharoitlari, ya'ni atrof-muhitning, harorat o'zgarishi, yuqori
namlik, bo'ron shamollari va boshqalar.
Uning qurilishida foydalaniladigan qurilish materiallari tanlovini
belgilaydigan oby'ektning maqsadi.
Muhim: barcha qurilish materiallari ekologik xavfsizlik, yong'inga
chidamlilik, sovuqqa yoki korroziyaga chidamlilik talablariga javob berishi kerak.
Zamonaviy binolarni loyihalashtirish bu butun ilm-fan bo'lib, u yerda
oby'ektni zarur ishonchlilik va chidamlilik bilan ta'minlaydigan ortiqcha ma'lumot
yo'q. Shunday qilib, loyihada strukturaning xavfsizligini ta'minlaydigan salbiy
omillarni (masalan, yer osti suvlarini drenajlash) bartaraf etish to'g'risidagi
ma'lumotlar ko'rsatilishi mumkin.
Shuningdek, me'moriy inshootlarni loyihalashda poydevorning kattaligi,
turi va mustahkamligidan tortib, tom yopish materiallarining hajmi va og'irligiga
qadar barcha hisob-kitoblarni bajarish muhimdir.
Sanoat binolarining ichki qismini hal qilishda zamonaviy ilm-fan, texnika,
san'at yutuqlaridan foydalanish orqali funktsional, texnik, me'moriy va iqtisodiy
talablarni bajarish hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot sifatini oshirish, ishchilarning
charchoqlarini kamaytirish, ishlab chiqarish jarohatlarini kamaytirish asosan ichki
me'moriy yechimga bog'liq. Ichki arxitektura yaqindan sanoat binosining umumiy
10

me'moriy va konstruktiv ko'rinishi bilan bog'liq va jarayon, binolar, sanitariya-
gigiyena talablari, qurilish iqlim maydoni meteorologik rejimida bog'liq.
Sanoat binolarining ichki qismini me'moriy tashkil qilishning mumkin
bo'lgan usullari ichki makonning birligi, ishlab chiqarish xonasining tashqi makon
bilan aloqasi, qurilish tuzilmalari, texnologik asbob - uskunalardan foydalanish va
ayrim hollarda ichki kompozitsiyaning faol elementlari sifatida ishlab chiqarilgan
mahsulotlar, yorug'lik va rangni kompleks ishlatish hisoblanadi.
Bir qavatli va ko'p qavatli sanoat binolarini loyihalashda ichki makonning
birligi printsipi so'nggi paytlarda tobora ko'proq e'tirofga sazovor bo'ldi. Keraksiz
ichki devorlar va bo'linmalardan voz kechish katta jihozlardan foydalanishga
imkon beradi, ishlab chiqarish jarayonini modernizatsiya qilish bilan bog'liq
ishlarni osonlashtiradi. Ustunlarning katta tarmog'i ishlab chiqarish binosining
keng ko'lamli rejalashtirish echimini butunlay yangi ichki xususiyatlarga ega
bo'lgan ko'p qirrali xususiyatga ega.
Ichki makonning birligining me'moriy ifodasi, butun zaldan o'tib, zamin va
shipning tekisliklari shisha qismlar bilan ajratilgan turli xonalarda bir xil rangli
(ya'ni rangli) va konstruktiv echimlarga ega bo'lganda yanada kuchayadi. Yuk
ko'taruvchi tuzilmalardan ramkaning ustunlari yordamida yagona maydoni katta
hajmli tuzilmalar bilan qoplanganligi haqidagi tasavvurni yaratadi.
Ishlab chiqarish binolarini tashqi makon bilan bog'lash (bu erda oqilona)
lenta yoki uzлюксiz shisha qurilma bilan amalga oshiriladi. Ichki va ichki
muhitdagi vizual termoyadroviy ishchilarning psixologik holatiga ijobiy ta'sir
ko'rsatadi, ularning charchoqlarini kamaytiradi. Ba'zi tashqi elementlarning
(visorlar, maysazorlar, devor qoplamalari va boshqalar) binosiga kirish tashqi va
ichki makonning o'zaro bog'liqligiga yordam beradi.
Qattiq qurilish binolarida yoqimsiz yopiq his-tuyg'ular binoning engil
shaffof qoplamasi elementlari bilan, shuningdek, ichki bezakni bezashlari bilan
yumshatilishi mumkin. Badiiy va psixologik ta'sir shuningdek, kompozitsiyaga
soxta yorug'lik ob'ektlari, landshaft nurli vitraylar va boshqalarni kiritish orqali
erishiladi.
11

Ichki makonni idrok qilish binoning konstruktiv qaroriga bog'liq. Qurilish
inshootlari va texnologik uskunalar - me'moriy kompozitsiyaning faol elementlari.
Ritm, shakl, nisbat, o'lchov, to'qima, rang va ichki sanoat binosi tarkibiy
elementlari va texnologik uskunalar yoritish, barcha bu sezilarli ichki me'moriy
tasvirni ta'sir qiladi.
Bir qavatli sanoat binolari ichki makonda devorlarning kompozitsion
qiymatini yo'qotadigan keng ko'lamli ustunlar bilan mustahkam qurilish. Bir
qavatli binolarda asosiy rolni qoplamalarning qo'llab-quvvatlovchi tuzilmalari va
to'xtatilgan shiplarning dizayni va ko'p qavatli qo'llab-quvvatlovchi ship dizaynlari
o'ynaydi.
Texnologik uskunalar ko'pincha ichki kompozitsiyaga katta ta'sir ko'rsatadi
va ba'zi ishlab chiqarishlarda kompozitsiyaning asosiy omili bo'ladi.
Uskunalar va коммуникацияlarni joylashtirish tizimi ichki makonning
me'moriy ifodasini yaxshilashga yordam beradi, shuningdek, ishlab chiqarilgan
mahsulotlar ishlab chiqarish ichki qismiga yangi me'moriy fazilatlarni berishi
mumkin. Misol uchun, quyish do'konlarida eritilgan metall ichki makon tarkibida
asosiy e'tiborni yaratadi.
Ichki makonning ifodasi tabiiy yoki sun'iy yorug'lik bilan ta'kidlanadi, bu
uning shakllarining hajmini va yengilligini kuchaytiradi yoki zaiflashtiradi.
Yoritish armatura ichki tarkibning muhim elementidir. Sanoat binolarini sun'iy
yoritish moslamalarining shakli umumiy kompozitsion yechim bilan mos
kelmasligi kerak.
Ichki makonning oqilona yorug'lik va rangli echimi ishchilarning
farovonligi va kayfiyatini yaxshilaydi, sanoat korxonalarida qulay psixologik
muhit yaratadi.
"Rang hamma narsaga qodir, u yorug'lik, xotirjamlik yoki hayajon tug'ishi
mumkin. U uyg'unlikni yaratishi yoki shokka sabab bo'lishi mumkin, undan juda
ko'p mo "jizalar kutish mumkin, ammo bu falokatga olib kelishi mumkin"
Ishlab chiqarish muhitidagi rang kompozitsion vosita sifatida, psixologik
qulaylik omili va axborot vositasi sifatida qaraladi.
12

Ichki makonning rang muhitiga ham funktsional, ham me'moriy va badiiy
talablar qo'yiladi. Funktsional talablarga javob beradigan talablar mavjud bo'lib,
ularning bajarilishi ish joyida optimal mehnat sharoitlarini yaratishga kafolat
beradi, bu esa ishlab chiqarish jarohatlarini kamaytirishga, xodimlarning sog'lig'ini
saqlashga, ularning e'tiborini oshirishga, ko'rish organlarining faoliyatini
yaxshilashga yordam beradi.
Rangli muhit uchun me'moriy va badiiy talablar binoning ichki makonining
miqyosi-rejalashtirish va rangli echimini bir - biri bilan bog'lab turishidir va ichki
makonning rang-barang me'moriy va badiiy tarkibi ishchilarga to'g'ri hissiy ta'sir
ko'rsatadi.
Funktsional va arxitektura-badiiy talablarni kompleks ko'rib chiqish
xonadagi ranglarning kombinatsiyasini aniqlashga imkon beradi, ya'ni uning
"rangli iqlimi"ni hal qilish.
Rang xarakterlanadi:
rang-mos keladigan nomga ega bo'lgan dominant to'lqin uzunligi;
to'yinganlik - oq rangga nisbatan poklik (sof rang yoki oq aralashmasi
bilan);
yorug'lik yorqinligi, ya'ni yorug'lik aks etishi yoki radiatsiya miqdori.
Inson ko'zining ranglari bir qatorda joylashgan: qizil, to'q sariq, sariq,
yashil, ko'k, ko'k, binafsha. Ushbu gullar guruhi kromatik deb ataladi. Kromatik,
shuningdek, oq, qora va kulrang, ular faqat yorug'lik bilan bir-biridan farq qiladi.
Asosiy ranglar ko'k, sariq va qizil rangga ega; qolgan ranglar asosiy ranglarni
aralashtirishdan olinadi.
Bir-birini to'ldiruvchi ranglar deb ataladi, ular rang doirasida diametri
jihatidan qarama-qarshidir. Ranglar odamlarning idrokiga qarab sovuq (yashil,
ko'k, ko'k, binafsha) va issiq (qizil, to'q sariq, sariq) bo'linadi.
Odatda, ichki makonni echishda ranglar to'plami ishlatiladi, bu ranglar
sxemasi deb ataladi. Tegishli ranglarning ustunligiga qarab sovuq, issiq, aralash
yoki neytral bo'lishi mumkin.
13

Rangni idrok etishga ta'sir yorug'lik, rang muhiti, binoning yorug'lik
mamlakatlari va mavsumiga nisbatan joylashishi bilan bog'liq.
Sun'iy yorug'lik manbalari bilan ma'lum sirtlarni yoritganda, sirt rangi
spektr tarkibiga qarab turli yo'llar bilan qabul qilinishi mumkinligini hisobga oladi,
ya'ni.ishlatiladigan lampalar turiga bog'liq bo'ladi. Floresan lampalar bilan yoritish
eng to'g'ri rangni beradi, chunki ularning spektral tarkibi quyosh nuriga eng yaqin.
Ishlab chiqarish ichki qismini hal qilishda rangni qo'llashning ikkita
yo'nalishi mavjud: birinchisi yorqin kontrast rangli kombinatsiyalardan
foydalanishga asoslangan, ikkinchisi tonal rangli kombinatsiyalardan
foydalanishga asoslangan. Yorqin, kontrast rangli kompozitsiyalar bunday
sohalarda qo'llaniladi, bu erda ishchilar soni ahamiyatsiz, odamlar qisqa muddatli
va shuning uchun interyerning rangli echimlari psixofizyologik talablarga kamroq
mos keladi.
Ishchilar ko'p sonli korxonalarda, ishchilar butun smenada do'konda
bo'lganida, yorqin rangli aksinlarsiz tonal birikmalar qo'llaniladi. Shu sababli,
fiziologik jihatdan eng yaxshi ish sharoitlari, ayniqsa, ranglarning ranglarini to'g'ri
ajratish kerak bo'lgan korxonalarda yoki ishchilarning uzoq muddatli ko'rish
kuchlanishi zarur bo'lgan joylarda yaratiladi.
Qurilish tuzilmalari, mashinalar va asbob-uskunalarni optimal ranglar bilan
bo'yash va quvur liniyalari va vizual ajitatsiya elementlarining yorqin kontrast
rangi bu guruhning sanoat binolarining ichki qismiga me'moriy xilma-xillikni
beradi.
Ishlab chiqarishning texnologik jarayoni va qurilish joyining iqlim
maydoni ishlab chiqarish binolarining rang-barang iqlimiga katta ta'sir ko'rsatadi.
Odatda, issiq ranglar oralig'i isitilmaydigan do'konlarda, tabiiy yorug'liksiz
xonalarda va sovuq iqlim sharoitida joylashgan ishlab chiqarish binolarida
ishlatiladi; sovuq ranglar - har qanday iqlim sharoitida yoki issiq iqlim sharoitida
joylashgan korxonalarda katta issiqlik ishlab chiqarish korxonalarida. Insonning
mehnat faoliyati ichki ranglar sxemasini tanlashda asosiy rol o'ynaydi. Shunday
qilib, ranglarning sovuq diapazoni aqliy ish uchun ishlatiladi, bu esa doimiy
14

konsentratsiyani talab qiladi va qo'lda ishlashning yuqori darajasi yoki vaqti - vaqti
bilan katta aqliy yoki jismoniy faoliyatni talab qiladigan ishlarda issiq bo'ladi.
Shovqinli xonalarda tinch ranglarga ustunlik berish kerak: yashil yoki ko'k, chunki
ular insonning qiziqishini bartaraf qiladi.
Binoning ichki qismini hal qilishda ishlab chiqarish muhitining barcha
rangli elementlari guruhlarga bo'linadi:
I-qurilish inshootlari; II-texnologik uskunalar, III-ko'tarish va transport
uskunalari; IV-muhandislik коммуникацияlari: Har bir guruh o'zining rangli
eritmasiga mos keladi.
Rangli sirtlarning maksimal maydoni qurilish tuzilmalari - devorlar, ship,
qismlar, zamin bilan qoplangan. Ishlab chiqarish xonasining ichki qismining rang
sxemasini to'g'ri tanlash bilan siz do'kon va ish joyining yaxshi yoritilishiga
erishishingiz mumkin, rangli sirtlardan aks ettirilgan nurdan foydalanish, xonaning
nisbatlarini vizual his qilishni yaxshilash, qayta ishlangan qismlar uchun qulay fon
yaratish.
Apelsin rangi qizil va sariq yorqinligini birlashtiradi. To'q rangli rang
rangli ranglar bilan aniq sariq rang sifatida qabul qilinadi. To'q rangli rang:
" diqqat: xavf !"Kiyim-kechakning chetini tortib oladigan mashinalarning
himoyalanmagan qismlari yoki mashinalar qismlarini kesish, kesish, yoqish sariq
yoki to'q sariq rangga bo'yalgan bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, himoya
eshiklarining ichki tomonlari, qovoqlari, termostat qopqoqlari, zaharli moddalar
bilan qoplangan shkaflar bo'yalgan bo'lishi kerak. Ushbu rang: "yopiq!"Bundan
tashqari, siz to'q sariq rangga ko'proq e'tibor berish uchun qora doiralarni
tasvirlashingiz mumkin.
Qizil rang odatda yong'inga o'xshaydi. Bu rang yong'inga qarshi vositalar
va ularning joylashuvi bilan qoplangan.
Yashil rang ishlab chiqarishda birinchi yordam va birinchi yordam
to'plamlarini ko'rsatish uchun xizmat qiladi. Yashil fonda oq xoch joylashtiriladi.
Yoki aksincha-oq fonda yashil xoch. Misol uchun, dori-darmonlarni reklama
qilishda ko'pincha yashil rang sifatida ishlatiladi, bu hamma narsani yumshata
15

oladi, tajribalarning aniqligini yo'qotadi. Yashil shifobaxsh, tasalli beruvchi ta'sirga
ega.
Oq rang bu joyning erkin ekanligini ko'rsatadi. Oq o'qlar harakat
yo'nalishini ko'rsatadi. Oq bo'yoq urn va qutilar joylashgan joylarni qoplaydi.
Rang sxemasi zo'riqish yoki asabiylashmasligi kerak. Turli xil ranglarning
kombinatsiyasini tanlash sizning dizayningizdan nimani xohlayotganingizni hal
qilish bilan boshlanadi. Faqat shu tarzda ranglarning eng yaxshi kombinatsiyasini
tanlashingiz mumkin.
Ranglarni tanlash juda muhim masala. Dizayndagi ranglarning
kombinatsiyasi har doim asosiy vazifalarning asosiy qismidir. Ranglarning
kombinatsiyalariga ahamiyat berishga ishonch hosil qiling — bu muhim!
Binoning o'lchamlari, konfiguratsiyasi va dizayn sxemasi interyerning rang
sxemasida muhim ahamiyatga ega. Rangning dinamik xususiyatlarini hisobga
olgan holda, optik aldash orqali binolarning nomutanosibligini tuzatishingiz
mumkin. Uzoq va tor xonalar kengroq va qisqa ko'rinishi mumkin, agar oxirgi
devorlar qizg'in issiqda bo'yalgan bo'lsa va yon tomoni ochiq sovuq ohangda
bo'lsa. Shiftni issiq, qizg'ish rangda bo'yashda xonaning balandligi hisobga
olinadi..
Ichki me'moriy tarkibi xususiyatlari ranglar tegishli tanlash bilan ta'kidlash
mumkin. Bunga rangli ritmik kompozitsiyalarni kiritish yoki binoning tektonik
tuzilishini aniqlash yoki ichki miqyosni o'zgartirish orqali erishiladi.
Ichki makonning me'moriy tarkibini hal qilishda metrik va ortib borayotgan
ritm tizimlari tez-tez ishlatiladi. Misol uchun, mashina asbob-uskunalari haddan
tashqari xilma-xilligi bir xil intervallar (metrik ritm) orqali ularni almashtirish
bilan qurilish inshootlarini rang bilan ajratish orqali qilinadi. Haddan tashqari
monoton uskunalar va takroriy dizaynlar bilan, dizaynlarning rangli eritmasini
ortib borayotgan ritmda qo'llash oqilona.
Ba'zan ramkaning elementlarini qarama-qarshi tuzilmalar rang yordamida
amalga oshiriladi, buning natijasida binoning tektonik tuzilishi aniq aniqlanadi.
16

Rang sxemasining tabiati ichki o'lchamning idrokini o'zgartirishi mumkin.
Ranglarning minimal soniga ega bo'lgan rangli kompozitsiyaning laconic echimi,
katta rangli tekisliklar bilan cheklangan Harmonik nisbatlarga ega bo'lib, ichki
makonning katta hajmini aniqlaydi. Ko'p rangli kompozitsiyalar binolarning ichki
qismini alohida hajmlarga ajratadi.
Yashash xonasida o'tish joylari kengroq-90 – dan, asosiy ob'ektlar – divan,
kreslolar, qahva stollari-va aksessuarlar yo'lni to'sib qo'ymaydi. Yashash joylari
o'rtasida qulay muloqot qilish uchun 2 metrdan oshmasligi kerak.
Divandan kofe stoliga bo'lgan masofa, o'tirgan kishi stol ustidagi narsalarga
osongina etib borishi kerak. Shu bilan birga, stol oyoqlarini uzatishga to'sqinlik
qilmaydi
II Karkassiz binolarning fazoviy bikirligini ta`minlash
II.1. Qurilishda o'lchamlarni yagona uyg'unlashtirish sistemasi
Yig'ma temir-beton konstruksiya va detallar ko'plab ishlab chiqa rila
boshlagandan keyin qurilish korxonalarini tubdan o'zgartirish, qurilish
muddatlarini qisqartirish, bino hamda inshootlarni zavodda tayyorlangan yirik
yig'ma elementlardan qurish ishlarini ko'proq mexanizasiyalashtirish imkoniyati
tug'ildi.
Yig'ma elementlarni ishlab chiqarish ish vaqtida buyumlarning nomlari
(turlari)ni cheklash (kamaytirish) texnik va iqtisodiy jihatdan juda muhim.
Bunga erishish uchun ularni bir xillash, tiplarga ajratish va standartlash
talab qilinadi.
Bir xillash (unifikasiya) deganda, yig'ma konstruksiya va detal larning tur
o'lchamlarini juda cheklash tushuniladi; bunda ularni tayyorlash texnologiyasi
ancha soddalashadi, montaj ishlari tezla shadi. Qurilish konstruksiyalarini bir
17

xillash binoning hajmiy planlashtirish parametrlari (qavatlarning balandligi,
prolyotlar, qadamlar), o'lchamlarining turli-tuman ligini kamaytirishga hamda
konstruksiyaga ta'sir etadigan hisobiy nagruzkalarni unifikasiyalashga asoslangan.
Bir shaklga keltirilgan (unifikasiyalangan) konstruksiyalar har xil
maqsadlarga mo'ljallangan binolarga ishlatiladi. Bularning arxitektura, texnik va
iqtisodiy talablarni to'la qondiradigan hamda qurilishda ko'p martalab
foydalanishga yaraydiganlari t i p a v i y k o n s t r u k s i y a l a r sifatida tasdiqlanadi.
Tiplarga ajratish qurilishda ko'p martalab foydalanishga yaraydigan ayrim
konstruksiyalarning iqtisodiy jihatdan eng samarali yechimini (variantini) topish va
tanlashdan iborat. Shunday qilib, tiplarga ajratish qurilish konstruksiyalarining tip
o'lchamlarini, binolarning tiplari sonini kamaytirish imkoniyatini tug'dirish bilan
birga, qurilish ishlarini soddalashtiradi va arzonlashtiradi.
Standartlash qurilish konstruksiyalari va buyumlarini bir xillash hamda
tiplarga ajratishning eng so'nggi bosqichidir. Ishlatib sinab ko'rilgan va keng
tarqalgan tipaviy konstruksiya hamda buyumlar s t a n d a r t l a r (namunalar) sifatida
tasdiqla nadi. Standartlashtirilgan konstruksiyalarning o'lchamlari, shakli va sifati
GOST tomonidan belgilanadi.
Ko'plab quriladigan binolarga ishlatiladigan yig'ma buyumlarning tiplari
sonini kamaytirish maqsadida detallarning yagona sortamentn (sifat va belgilari
majmui) ishlab chiqilgan; loyihalash tashkilotlari hamda qurilish industriyasi
korxonalari bu sortamentga amal qilishlari shart. Yagona sortamentni joriy etish
buyumlarni ko'plab ishlab chiqarish texnologiyasini yaxshilashga, ularning sifatini
oshirishga va tannarxini pasaytirishga yordam beradi.
Binoning hajmiy-planlashtirish konstruktiv elementlari o'lchamlarini
yig'ma konstruksiyalar o'lchamlari bilan bog'lash (asosiy modul bazasida) qoidalari
majmui «Qurilishda o'lchamlarni yagona uyg'unlashtirish sistemasi» («Yedinaya
koordinasionnaya sistema razmerov v stroitelstve») deb ataladi.
A s o s i y m o d u l q i l i b 100 mm qabul qilingan. Binoning va yig'ma
konstruksiyalarning o'lchamlari karrali 100 mm bilan belgilanadi.
Konstruksiyaning uzunligi va enini belgilashda yiriklashtirilgan modullar (6000,
18

3000, 1500, 1200, 600, 300, 200 mm), konstruksiyaning o'lchamlari katta
bo'lmaganda esa maydalangan karrali modullar (50, 20, 10 mm) qabul qilinadi.
Qurilishda o'lchamlarni yagona uyg'unlashtirish sistemasi»da yig'ma
konstruksiyalar orasidagi tirqishlar va choklarni hisobga olish uchun modul
o'lchamlarining bir necha kategoriyasi ko'zda tutilgan:
konstruksiyalarning nominal o'lchamlari binoning koordinata o'qlari
oralig'ini belgilaydi yoki shartli o'lchamlari (tirkish va choklarning tegishli qismi
hisobga olingan bo'ladi);
konstruktiv o'lchamlar – yig'ma elementlarning loyihadagi o'lchamlarini
ko'rsatadi – nominal o'lchamlardan tirqish va choklarning normalashtirnlgan
kattaligicha (5, 10, 15, 20 mm) farq qiladi;
haqiqiy o'lchamlar – tayyorlangan konstruksiyaning amaldagi o'lchami
yoki qurilgan binoning reja o'qlari orasidagi haqiqiy masofalar. Bino konstruktiv
elementlarining koordinata o'qlariga nisbatan (ular chizmada harflar yoki raqamlar
bilan belgilanadi) joylanishi YeMS da bog'lash deb ataladi.
Ko'tarib turuvchi devorli binolarda (8-rasm, a, b) koordinata o'qlari ichki
devorlar markazi buylab, tashqi devorlarda esa devorning ichki kirrasidan 100 va
50 mm ga karrali masofadan utadi.
Karkasli binolarda (8-rasm, v) kolonnalarning o'rta qatorlarida reja o'qlari
kolonna markazi bo'yicha o'tadi. Chetki qatorlarda reja o'qlari yo kolonnalarning
markazi bo'yicha ( o ' q b o ' y i c h a b o g ' l a s h ) yoki konstruktiv elementning qirrasi
bo'ylab o'tadi ( n u l n u q t a d a b o g ' l a s h ).
4-rasm. Devorlar va kolonnalarni koordinata reja o'qlariga bog'lash :
19a
)

II.2. Qurilishda ishlatiladigan tabiiy toshlarning xillari
Tabiiy tosh materiallar turli tog' jinslaridan mexanik yo'l bilan olinadi.
Ulardan qurilish materiallari sifatida hamda beton, g'isht, qorishma va shu kabi
sun'iy qurilish materiallari tayyorlanadigan xom ashyo tarzida keng foydalaniladi.
Tosh materiallarning fizik, mexanik va ximiyaviy ko'rsat kichlariga bog'liq
bo'lgan, qurilish xossalaridan eng muhimlari materialning zichligi, pishiqlik
chegarasi, sovuqbardoshligi, uzoqqa chidamliligi, ya'ni mustahkamligi va issiq
o'tkazuvchan ligidir. Mexanik pishiqlik marka bilan, boshqacha qilib aytganda,
materialning siqilishga, egilishga va cho'zilishga chidamlilik darajasi bilan
ifodalanadi.
Tosh materiallar quyidagicha klassifikasiyalanadi:
zichligiga ko'ra – og'ir (zichligi 1800 kg/m 3
dan ziyod) va yengil (zichligi
1800 kg/m 3
dan kam) materiallar;
siqilishga chidamlilik chegarasiga ko'ra – 4-1000 markaga ajratiladi; shu
bilan birga, yengil tosh materiallarning markasi 200 gacha bo'ladi; og'ir tosh
materiallarning markasi 100 dan boshlanadi va ancha yuqori bo'ladi;
20a - ko'tarib turuvchi devorlari
bo'ylama turgan bino; b - ko'tarib
turuvchi devorlari ko'ndalang bino;
v - karkasli bino; 1 - 4, A, B, V
binoning koordinata o'qlari b
)
v)

sovuqqa chidamlilik darajasiga ko'ra – Mrz 10 markadan Mrz 300
markagacha ajratiladi. Shu bilan birga, yengil tosh materiallarning markasi Mrz 10
dan Mrz 25 gacha bo'ladi.
Qurilish obyektlarida mutlaqo ishlov berilmagan, dag'al ishlangan va sirti
puxta silliqlangan tabiiy tosh materiallar qo'llaniladi.
Qurilishda ishlatiladigan tabiiy toshlarning xillari:
Xarsangtosh – noto'g'ri shakldagi ohaktosh, qumtosh va boshqa zich tog'
jinslari bulaklari - tosh devorlarga nshlatiladi va betonga to'ldirgich sifatida
qo'shiladi;
chaqirtosh – yirikligi – 5-150 mm keladigan turli shakldagi, o'tkir qirrali
mayda toshlar (toshmaydalagichlarda olinadi) – betonga to'ldirgich sifatida
qo'shiladi, poydevor tagiga solinadi va hokazo;
shag'al – yirikligi – 5-150 mm keladigan, sirti tekis toshlar—karyerlar,
daryo, dengizlar va ko'llar tubidan olinadi, beton tayyorlaganda to'ldirgich sifatida
qo'shiladi, trotuar va yo'llar qurishda to'shama sifatida solinadi va hokazo;
arralangan devorbop tosh – kattaligi 390x190x188 mm, 490x240x188
mm, massasi 40 kg gacha bo'lib, ohaktosh va tufdan arralab olinadi, devorlar va
pardevorlar uchun ishlatiladi;
ohaktosh, tuf va gips toshdan arralab olingan bloklar – hajmi kamida 0,1
m 3
; devorbop material hisoblanadi;
devorlarga qoplanadigan pardoz toshlar – sirti turlicha naqsh langan
koshinlar – ichki va tashqi devorlar sirtiga qoplanadi.
Poydevor va devorlarga ishlatiladigan material hamda buyumlar:
noto'g'ri shakldagi xarsangtoshlar (kattaligi 150x150 mm) – poydevorlarga
ishlatiladi;
yotqizishga qulay, yassi xarsangtosh – taxminan ikkita qirrasi parallel
bo'lib, poydevor qurish va boshqa yerosti konstruksiyalari uchun ishlatiladi;
arralangan devorbop toshlar va yirik bloklar – devorlar va poydevorlar
qurish uchun foydalaniladi;
21

shu bilan birga, zichligi 2100 kg/m 3
dan ortiq bo'lgan bloklar podvallar
poydevori va devorlariga ishlatiladi.
Devorlar sirtiga qoplanadigan tabiiy tosh materiallar:
yo'nilgan plitalar granit, qumtosh va zich ohaktoshlardan tayyorlanadi;
qalinligi tayyorlash texnologiyasiga mos qilib olinadi, lekin 100 mm dan yupqa
bo'lmaydi; sirti naqshdor (bo'rtiq, taram-taram, chiziq-chiziq va xol-xol) bo'ladi.
Bunday koshinlar tashqi devorlarning sirtiga qoplanadi;
arralangan toshlar – granit, ohaktosh, marmartoshlardan arralab olinadi:
qalinligi 40-150 mm bo'ladi, sirti yaltiratilgan, jilvirlangan, arralab naqshlar
solingan koshinlar tashqi devorlar sirtiga qoplanadi;
marmartosh va ohaktoshlardan tayyorlangan yupqa (qalin ligi 6-20 mm)
koshinlar ichki va tashqi devorlar sirtiga qop lanadi;
zich jinslardan tayyorlangan tosh taxtalar faqat hashamat li binolar uchun
mo'ljallangan bo'lib, deraza tokchalariga ishlatiladi.
Tabiiy toshlardan tayyorlangan koshinlash buyumlari transport vositalariga
mexanizmlar yordamida ortishga va tushirishga moslashtirilgan yashiklarda
tashiladi. Sirti jilolangan detallar (koshinlar) yashiklarga juft-juft qilib, tik holatda
joylanadi; bunda har bir juft koshinning jilolangan sirti bir-biriga qaratilgan va
oralariga qog'oz qistirma qo'yilgan bo'lishi shart. Ular ponalar bilan mahkamlanishi
lozim. Boshqa koshinlarni oralariga qistirmalar qo'yib va tikkasiga joylab,
yashiksiz tashish va shu holatda saqlash mumkin; ohaktosh, marmartoshdan
tayyorlangan plitalar yopiq omborlarda, nam ta'siridan himoyalangan holda
saqlanishi lozim.
HISOB QISMI
BALKANING O’Z OG’RLIGIDAN TUSHAYOTGAN YUKNI ANIQLASH
Berilganlar : Xonaning balandligi – 3 m, Xonaning uzunligi – 5 m, Xonaning
eni – 4 m , Deraza balandligi – 1,7 m, Deraza romlari yogochdan , quyoshga karshi
qurilmalar qo’llanilmagan. Shisha yuzasining aniklashni dastlabki hisobi.
22

Temir beton ustunlarining sxemasi
Yon tomondan yoritilganda:
100 S
o /S
p = e
n ¿ k
z ¿ h
o / 
o ¿ r
1 ¿ K
zd
bu erda: S
o – yoritish proyomining yuzasi. S
p – xona polining yuzasi. S
p = 5 x
4 = 20 m 2

Tabiiy yoritilganlik koeffitsientini meyorlangan qiymati. e
n = 0,5 %
Toshkent shahri V poyasda joylashgan, yorug’lik iqlimining koeffitsienti:
M = 0.8 C = 0.85 e
n v
= e i
M C = 0.5
¿ 0.8 ¿ 0.85 = 0.34%
k
z – zapas koeffitsienti k
z = 1,2, h
o – derazaning yorilganligini xarakterlovchi
koeffitsient. h
o = 10,5 , K
zd – deraza karshisida turgan binoni xisobiga
yoritilganlikni kamayishini xisobga oluvchi koeffitsient/ K
zd = 1 
0 – yoruglik
utkazishning umumiy koeffitsienti.

0 = 0,8
¿ 0,7 ¿ 1 ¿ 1 = 0,56
r
1 - ichki kaytgan nurlar xisobiga tabiiy yoritilganlik koeffitsientini oshib
ketishini xisobga oluvchi koeffitsient. r
1 = 1,6
S
o = 50,341,210,5/0,561,6 = 21,4/0,896 = 23 %
Demak turar joy binosini deraza yuzasi xona pol yuzasining 23% dan kam
b o‘ lmasligi kerak. Tabiiy yoritilganlikni A.M.Danilyuk metodi bilan h isoblash k.k.
23

Xonani tabiiy yoritilganlik koeffitsient q uyidagi fomuladan ani q lanadi:
e = e
n + e
o +e
z +e
p e
n = e x
n ¿ 
0 ¿ q
Tabiiy yoritilganlik koeffitsientini h isobiy q iymatini ani q lash uchun xonaning
rejasi va kirkimi masshtab bilan kalka q o g‘ ozga chiziladi va grafikdan o‘ tgan
nurlar sanaladi va q uyidagi jadvalga joylashtiriladi:
Yon tomondan yoritilganda tabiiy yoritish koeffitsienti quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
E = (E
1
¿ q + E
zd ¿ R) ¿ r
1 ¿ 
0 /k
z E
zd = 0
E = E
1
¿ q ¿ r
1 ¿ 
0 /k
z E
1 = 0,01 ¿ N
1 ¿ N
2
Tabiiy yoritish koeffitsienti xar bir h isobiy nuqta uchun ani q laniladi:
E
1 = 0,01
¿ 10 ¿ 68 ¿ 1,2 ¿ 3,3 ¿ 0,56/1,2 = 12,38 %
E
2 = 0,01
¿ 13 ¿ 58 ¿ 1,00 ¿ 2,0 ¿ 0,56/1,2 = 7,03 %
E
3 = 0,01
¿ 9,5 ¿ 46 ¿ 0,86 ¿ 1,6 ¿ 0,56/1,2 = 2,76 %
E
4 = 0,01
¿ 6 ¿ 36 ¿ 0,77 ¿ 1,2 ¿ 0,56/1,2 = 0,91 %
E
5 = 0,01
¿ 4,2 ¿ 30 ¿ 0,69 ¿ 1,1 ¿ 0,56/1,2 = 0,43 %
Yuqoridagi natijalarga qarab xonaning qirqimida tabiiy yoritish koeffitsientini
grafigi chiziladi.
.
Xulosa
24

Bıno va inshoatlar xavfsizligi fanidan “Qurulish maydonini tanlashda
xavfsizlikga quyiladigan talablar “ mavzusida kurs loyihasi tayyorladim. Kurs
loyiha davomida quyidagi ma`lumotlarga ega bo`ldim: Binolarning konstruktiv
tiplari, fazoviy bikirligi, Binoning turg'unligi va fazoviy bikirligi, Bino va
inshootlarda psixofizologik haqida umumiy tushuncha, Karkassiz binolarning
fazoviy bikirligini ta`minlash, Qurilishda o'lchamlarni yagona uyg'unlashtirish
sistemasi.
Bundan tashqari kurs loyiha davomida qurulish maydonlariga quyiladigan
talablarga oid chizmalar ko`rib chiqdim.
Hisob qismida esa binolarni konstruktiv tiplarini, fazoviy bikrligini
hisoblab chiqdim.
FOYDALANILGAN ADABOYOTLAR
25

1. Abdurashidov K.S., Xabilov B.A., Toychiyev N.J., Raximboyev A.G.
Qurilish mexanikasi. — Т., 2000.
2. Анализ причин аварий и повреждений строительных конструкций.
— М.: «Стройиздат», 1973.
3. Asqarov В . Qurilish konstruksiyalari. — Т ., 1995.
4. Атлас деревянных конструкций. Г.Гётц и др., пер. с нем. - М.:
«Стройиздат», 1985.
5. Qambanov X. U. Turar-joy binolarining konstruktiv elementlari. (0 ‘quv
qoilanma.) — Т., «0‘qituvchi», 1992.
6. QMQ 2.03.08-98 «Yog'och konstruksiyalari». O‘zR Davlat arxitektura
va qurilish qo'mitasi. — Т., 1998.
7. QMQ 2.02.01-98 «Bino va inshootlar zaminlari».
8. QMQ 2.08.01-94 «Turar-joy binolari».
9. QMQ 1.02.07-97 «Qurilish uchun muhandislik izlanishlar».
10. Rasulov X.Z. Zamin va poydevorlar. (O'quv qo'llanma.) — Т.,
«O'qituvchi», 1993. 13. Rasulov X.Z. Binokorlik. (Lug'at.) — Т., Qomuslar bosh
tahririyati. 1994.
www.ziyouz.com
www.hozir.uz
www.arxiv.uz
26

Karkassiz binolarning fazoviy bikirligini ta'minlash

Sotib olish