Katta guruhda loydan buyum yasashga o‘rgatish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	1.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	18 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

69 Sotish

Katta guruhda loydan buyum yasashga o‘rgatish

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA LOYDAN BUYUM
YASASHNING AHAMIYATI
1.1. Loydan buyum yasashning bolalar rivojlanishidagi o‘rni………………….. 5
1.2. Loy bilan ishlash texnologiyalari va
materiallari……………………………. 11
1.3. Katta guruh bolalarida san’at va mehnat ko‘nikmalarini
shakllantirish.......... 15
1.4. Maktabgacha ta’limda loydan buyum yasashga o‘rgatish
usullari………….. 17
II-BOB. KATTA GURUH BOLALARINI LOYDAN BUYUM
YASASHGA O‘RGATISH METODIKASI
2.1. Loydan buyum yasashga o‘rgatishning
bosqichlari …………………………. 19
2.2. Bolalar yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda metodlarni
qo‘llash …….. 23
2.3. Loydan buyum yasashda estetik va texnik
yondashuv………………………. 26
2.4. Loy bilan ishlash jarayonida yuzaga keladigan qiyinchiliklar va ularni
bartaraf etish yo‘llari.............................................................................................. 28
XULOSA............................................................................................................... 30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 31
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Maktabgacha ta’lim tizimida bolalarni har
tomonlama rivojlantirish muhim vazifalardan biri bo‘lib, ularga ijodiy tafakkur,
tasavvur va motorika qobiliyatlarini shakllantirishga yordam beradigan
metodlardan keng foydalanish talab etiladi. Shunday metodlardan biri loy bilan
ishlash bo‘lib, bu faoliyat bolalarning mayda motorikasini rivojlantirish, tasviriy
san’atga bo‘lgan qiziqishini oshirish, tafakkurini kengaytirish va mustaqil ijodiy
faoliyatini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Katta guruh bolalarini loydan
buyum yasashga o‘rgatish nafaqat ularning tasviriy san’atga bo‘lgan qiziqishini
oshirish, balki ularni mehnatsevarlik, sabr-toqat, diqqat va mas’uliyatlilik kabi
fazilatlarni egallashga ham undaydi. Bundan tashqari, loy bilan ishlash jarayonida
bolalar o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish, atrof-muhitdagi hodisalarni o‘z badiiy
qarashlari orqali namoyon etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Bugungi kunda pedagogika va psixologiya sohalarida olib borilgan
tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, san’at va amaliy hunarmandchilikka
yo‘naltirilgan mashg‘ulotlar bolalarning tafakkuri va ijodiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, maktabgacha ta’lim
muassasalarida loy bilan ishlash bo‘yicha maxsus mashg‘ulotlarni yo‘lga qo‘yish
ham nazariy, ham amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega. Mazkur tadqiqot ishi katta
guruh bolalarini loydan buyum yasashga o‘rgatish jarayonining nazariy va amaliy
asoslarini o‘rganish, samarali metod va texnologiyalarni aniqlash hamda ushbu
jarayonni takomillashtirishga oid tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan.
Kurs ishining maqsadi. Katta guruh bolalarini loydan buyum yasashga
o‘rgatish jarayonini o‘rganish, bu jarayonda qo‘llaniladigan samarali usullarni
3

aniqlash va uning bolalar rivojlanishiga ta’sirini tahlil qilishdan iborat.
Shuningdek, maktabgacha yoshdagi bolalarning mayda motorikasi, ijodiy tafakkuri
va estetik didini rivojlantirishga xizmat qiluvchi pedagogik metodlarni aniqlash
ham muhim maqsadlardan biridir.
Ushbu tadqiqot orqali quyidagilarga erishish ko‘zda tutiladi:
 Bolalarni loydan buyum yasashga o‘rgatishning nazariy va amaliy
asoslarini o‘rganish;
 Loy bilan ishlash mashg‘ulotlarining bola rivojlanishiga ta’sirini aniqlash;
 Tarbiyachilar uchun samarali metod va texnologiyalarni taklif etish;
 Loydan buyum yasash jarayonida bolalarning mustaqil ijodiy faoliyatini
qo‘llab-quvvatlash.
Pedagoglar va tarbiyachilar uchun amaliy tavsiyalar berish hamda
maktabgacha ta’lim muassasalarida loy bilan ishlash metodikasini rivojlantirishga
yordam berishi kutiladi.
Kurs ishining vazifalari:
- Loydan buyum yasashning pedagogik ahamiyatini o‘rganish.
- Bolalarni loy bilan ishlashga o‘rgatish usullarini tahlil qilish.
- Amaliy mashg‘ulotlar uchun samarali metodlarni aniqlash.
- Loy bilan ishlash jarayonining bolalar rivojlanishiga ta’sirini baholash.
- Tarbiyachilar uchun metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti. Katta guruh bolalarini maktabgacha ta’lim
tashkilotida loydan buyum yasashga o‘rgatish jarayoni, uning pedagogik va
psixologik jihatlari hamda samarali metodikalarini o‘rganish.
Kurs ishining obyekti. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida katta guruh
bolalarini loydan buyum yasashga o‘rgatish jarayoni.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
4

I-BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA LOYDAN BUYUM
YASASHNING AHAMIYATI
1.1. Loydan buyum yasashning bolalar rivojlanishidagi o‘rni
Loydan buyum yasash bolalarning jismoniy, aqliy va hissiy rivojlanishiga
katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu jarayon bolalarning tasavvur qilish, ijodiy fikrlash va
qo‘l motorikasini rivojlantirishga yordam beradi.
Mayda motorika va qo‘l-harakat koordinatsiyasini rivojlantirish .
Loydan buyum yasash jarayoni bolalarning jismoniy va ruhiy rivojlanishida
muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, mayda motorika va qo‘l-harakat
koordinatsiyasini shakllantirishda bu faoliyat beqiyos natijalar beradi. Bolalar
loyni ezish, siqish, dumaloqlash, cho‘zish, yoyish, shakllar yasash kabi turli
harakatlarni bajarish orqali qo‘llarining kichik mushaklarini harakatlantiradi va
rivojlantiradi.
Bu jarayon bola rivojlanishida quyidagi
jihatlar bo‘yicha ijobiy ta’sir ko‘rsatadi:
1. Mayda mushaklarning
rivojlanishi . Loy bilan ishlash bolalarning
barmoqlari va kaft mushaklarini
mustahkamlashga yordam beradi. Bola
loyni qo‘llari bilan bosib, ezib yoki shakl
berayotganda barmoqlari doimiy ravishda
harakatda bo‘ladi. Bu harakatlar mayda mushaklarni rivojlantirib, ularning
egiluvchanligi va harakat tezligini oshiradi. Ayniqsa, yosh bolalar uchun bunday
5

faoliyat muhim bo‘lib, ularning keyinchalik yozuvga tayyorlanish jarayonida
qo‘llarining moslashuvchan va chaqqon bo‘lishiga zamin yaratadi.
2. Barmoqlar harakatining aniqligi va mustahkamligi . Loydan buyum
yasash jarayonida bola turli harakatlarni bajarish orqali harakat aniqligini
rivojlantiradi. Masalan, kichik shakllar yasash, mayda detallarni joylashtirish yoki
naqshlar tushirish barmoqlar harakatining aniqligini talab qiladi. Bu esa bola
keyinchalik qalam tutish, yozish, rasm chizish kabi nozik harakatlarni aniqroq
bajarishiga yordam beradi. Ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun bu
muhim, chunki yozuv mashqlariga o‘tishdan oldin qo‘llarining harakatlari to‘g‘ri
shakllanishi lozim.
3. Qo‘l va ko‘z koordinatsiyasini yaxshilash . Loy bilan ishlash jarayonida
bola ko‘z orqali ko‘rgan shakllarni qo‘llari bilan yaratishga harakat qiladi. Bu esa
uning qo‘l va ko‘z harakatlarining o‘zaro mosligini oshiradi.
Masalan, bola oldindan
rejalashtirilgan shaklni yasash uchun
qo‘llarini kerakli yo‘nalishda
harakatlantirishga majbur bo‘ladi. Bu esa
uning vizual idrok qilish qobiliyatini
oshirib, harakatlarni rejalashtirish
ko‘nikmasini shakllantiradi. Bunday
mashqlar bolaning kelajakda maktabda
yozuv yozish, kitob o‘qish va boshqa aniq harakatlarni bajarish jarayonida qo‘l va
ko‘z harakatlarini moslashtirishiga yordam beradi.
4. Aniq va tartibli harakatlarni bajarish ko‘nikmasi . Loydan buyum yasash
tartibli va ketma-ket harakatlarni talab qiladi. Bola biror shaklni yasash uchun
oldin loyni tayyorlaydi, so‘ng unga shakl beradi va detallarini ishlaydi. Bunday
jarayonlar bolaga ketma-ketlikni tushunish va aniq harakatlarni bajarish
ko‘nikmasini shakllantirishga yordam beradi. Natijada, bola nafaqat barmoqlarini
mashq qiladi, balki izchil harakat qilishni ham o‘rganadi. Loy bilan ishlash
6

bolalarning mayda motorikasini rivojlantirish bilan birga ularning aqliy faolligini
ham oshiradi. Bu jarayon bolalar uchun qiziqarli bo‘lib, ular ijodiy izlanishga
undaydi va amaliy ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Shuningdek, bola qo‘l-
harakatlarini boshqarishni o‘rganib, o‘z harakatlarini nazorat qilish va aniq
bajarishga intiladi. Bu esa uning kelajakdagi ta’lim jarayonida muvaffaqiyatli
rivojlanishiga zamin yaratadi.
Estetik did va tasviriy tafakkurni shakllantirish . Loydan buyum yasash
san’ati bolalar uchun nafaqat qiziqarli o‘yin jarayoni, balki ularga estetik did va
tasviriy tafakkurni shakllantirish imkoniyatini ham yaratadi. Bolalar loydan turli
shakllar yasash jarayonida atrof-muhitni o‘ziga xos estetik nigoh bilan ko‘rishni
o‘rganadilar. Ular rang, shakl, tekstura va nisbatlar tushunchalarini o‘z qo‘llari
bilan sinab ko‘rib, san’atga bo‘lgan qiziqishini rivojlantiradilar. Bu jarayon nafaqat
tasviriy va amaliy san’at bilan tanishish imkonini beradi, balki bolalarda ijodkorlik
qobiliyatlarini ham shakllantiradi.
Rang, shakl va tekstura tushunchalarini o‘rganish . Loy bilan ishlash
bolalarga materialning fizik va vizual xususiyatlarini tushunishga yordam beradi.
Ular turli shakllarni yasash davomida geometrik va abstrakt figuralarni bir-biri
bilan qanday bog‘lash mumkinligini tushunib yetadilar. Masalan, doira, kvadrat,
uchburchak va boshqa shakllar bilan ishlash orqali bola ularning tuzilishini amaliy
ravishda o‘rganadi. Bundan tashqari, loyning teksturasi (yumshoq, dag‘al, silliq)
bilan ishlash bolaga turli materiallarning xususiyatlarini his qilishga yordam
beradi.
7

Rang tushunchasini o‘rganish ham loy bilan ishlash jarayonining muhim
qismi hisoblanadi. Loydan yasalgan buyumlarni bo‘yash, ularni turli ranglar bilan
bezash bolalarda ranglarning uyg‘unligi haqidagi tasavvurni shakllantiradi. Ular
iliq va sovuq ranglarni, ularning bir-biri bilan qanday mos kelishini tushunib,
o‘zlarining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Bu esa keyinchalik tasviriy
san’at bilan shug‘ullanish yoki dizayn bilan bog‘liq faoliyatlarda muhim
ko‘nikmalarni hosil qilishga yordam beradi.
Ijodkorlik va estetik didni shakllantirish . Bolalar o‘z qo‘llari bilan
buyumlar yasash jarayonida estetik qarashlarini rivojlantiradilar. Ular turli
shakllarni bir-biri bilan uyg‘unlashtirish, chiroyli naqshlar ishlash va bezaklar
yaratish orqali go‘zallikni his qilishni o‘rganadilar. Bu jarayon ularda san’atga
bo‘lgan qiziqishni oshirib, dunyoni vizual idrok etish qobiliyatini mustahkamlaydi.
Loydan buyum yasash bolalarni ijodiy izlanishga undaydi. Ular turli buyumlarni
yasash davomida yangi usullarni sinab ko‘radilar, o‘z fantaziyalarini ishga solib,
noodatiy g‘oyalarni hayotga tadbiq qiladilar. Masalan, bola oddiy idish yasash
bilan cheklanmay, uni bezash uchun yangi shakllar yoki naqshlar o‘ylab topishi
mumkin. Bu esa uning tafakkurini mustahkamlash va o‘z ijodiy qobiliyatlarini
namoyon qilish imkoniyatini yaratadi.
8

Madaniy qadriyatlarga hurmat shakllantirish. Loydan buyum yasash
jarayoni milliy hunarmandchilik an’analarini o‘rganishga ham xizmat qiladi.
Bolalar milliy sopol buyumlar, naqsh va ornamentlar bilan tanishib, ularni o‘z
qo‘llari bilan yasashga harakat qiladilar. Bu esa ularning milliy san’at va
madaniyatga qiziqishini oshirib, o‘z tarixiy ildizlariga hurmat bilan qarashini
ta’minlaydi. Masalan, o‘zbek xalq hunarmandchiligining boy an’analaridan biri
bo‘lgan kulolchilik san’ati bolalar uchun katta ahamiyatga ega. Ular qadimiy sopol
buyumlar haqida bilib, ularni yasash jarayonida o‘sha davrga xos naqshlar va
uslublarni takrorlashga harakat qiladilar. Bu esa ularning tarixiy ongini
rivojlantirishga xizmat qiladi. Loydan yasalgan milliy bezaklar va
hunarmandchilik buyumlari orqali bola madaniy qadriyatlarning estetik jihatdan
qanchalik muhim ekanligini tushunib yetadi. U o‘z qo‘llari bilan milliy an’analarni
aks ettiruvchi buyumlarni yaratish orqali o‘z ajdodlarining hunarmandchilik
merosiga hurmat bilan qarashni o‘rganadi.
Tasavvur va ijodiy fikrlashni rivojlantirish . Loy bilan ishlash bolalar
uchun ijodiy jarayon bo‘lib, ularga o‘z tasavvurlaridagi obrazlarni moddiy shaklga
keltirish imkonini beradi. Bu jarayon bolaning tafakkur doirasini kengaytirib,
yangi g‘oyalarni o‘ylab topish, sinab ko‘rish va ijodiy yondashuvni
shakllantirishga xizmat qiladi. Loydan buyum yasash orqali bolalar atrof-muhitni
o‘z tasavvurlarida qayta yaratish, real va abstrakt shakllarni uyg‘unlashtirishni
o‘rganadilar.
Yangi g‘oyalarni o‘ylab topish va ijodiy tafakkurni rivojlantirish . Loy
bilan ishlash jarayoni bolalarni yangi shakllar va dizaynlarni o‘ylab topishga
undaydi. Ular oddiy dumaloq yoki kvadrat shakllardan boshlab, asta-sekin
murakkab kompozitsiyalar yaratishga o‘tadilar. Masalan, bola dastlab oddiy idish
yasashi mumkin, lekin keyinchalik unga bezaklar qo‘shish, turli detallarni o‘ylab
topish orqali o‘z asarini yanada chiroyli qilishga intiladi. Bu jarayonda bola
tasavvurida paydo bo‘lgan shakl va obrazlarni moddiy jihatdan gavdalantirishga
harakat qiladi. Bu esa uning abstrakt va mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga
9

yordam beradi. Chunki bolalar loydan buyum yasash vaqtida o‘z g‘oyalarini
oldindan rejalashtirish, ularga mos keladigan shakllarni yaratish va ishlov berish
jarayonini tartibga solishni o‘rganadilar.
Tasavvurdagi obrazlarni real shaklga keltirish . Bolalar loy bilan ishlash
jarayonida o‘z xayollarida shakllangan obrazlarni real buyumga aylantirishga
harakat qiladilar. Masalan, ular hayvonlar, odamlar, uylar yoki o‘zlari o‘ylab
topgan fantastik qahramonlarni yasashga intiladilar. Bu jarayon tasavvur va kreativ
fikrlashni rivojlantirish uchun nihoyatda muhim. Bola tasavvur qilgan narsasini
qo‘llari yordamida shakllantirish davomida ijodiy qarorlar qabul qilishga
o‘rganadi. U oldindan rejalashtirgan tasviri bilan loydan hosil bo‘layotgan shaklni
taqqoslab, o‘z ishini takomillashtirishga harakat qiladi. Bu esa uning muayyan bir
maqsadga yo‘naltirilgan ijodiy tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Mustaqil fikrlashni shakllantirish. Loydan buyum yasash jarayoni
bolalarga mustaqil ishlash va mustaqil qaror qabul qilish ko‘nikmasini o‘rgatadi.
Ular o‘zlari xohlagan shaklni yaratish jarayonida muammolarga duch keladilar va
bu muammolarni hal qilish yo‘llarini izlaydilar. Masalan, agar bolaga yasayotgan
figurasi qulab tushsa yoki kutilgan natijaga erishilmasa, u bu muammoni qanday
hal qilish haqida o‘ylay boshlaydi. Shu tarzda bola o‘z oldiga muammo qo‘yish va
uni mustaqil hal qilish qobiliyatini rivojlantiradi. Bola ijodiy jarayonda turli
usullarni sinab ko‘rish orqali tanqidiy fikrlash qobiliyatini ham rivojlantiradi. U
loyning qanday xususiyatlarga ega ekanligini tushunib, harakatlarini shunga
moslashtirishga o‘rganadi. Masalan, juda quruq loy bilan ishlash qiyin bo‘lsa, bola
uni biroz namlash kerakligini tushunadi. Bunday kuzatuv va tajriba asosida
mustaqil xulosa chiqarish qobiliyati shakllanadi.
Bola rivojlanishiga ko‘rsatadigan ta’siri . Loy bilan ishlash bolaning
umumiy rivojlanishiga ko‘p jihatdan ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Avvalo, bu ijodiy
mashg‘ulot bolaning intellektual rivojlanishiga hissa qo‘shadi, chunki unda
mantiqiy va abstrakt tafakkur shakllanadi. U yangi obrazlarni yaratish orqali o‘z
xayolini kengaytiradi va rejalashtirish qobiliyatini oshiradi. Loydan buyum yasash
10

jarayoni bolaning estetik didini ham rivojlantiradi. U o‘z yasagan buyumining
chiroyli bo‘lishini istaydi va natijada shakl, nisbat va bezaklarga e’tibor bera
boshlaydi. Bu esa uning san’at va go‘zallik tushunchalariga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi. Loy bilan ishlash bolaning hissiy rivojlanishiga ham ta’sir qiladi. U o‘z
his-tuyg‘ularini yasayotgan buyumlari orqali ifodalash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Masalan, ba’zi bolalar o‘z kayfiyatlariga qarab turli shakllarni yaratadilar – ba’zida
ular quvnoq obrazlar yasashsa, ba’zida esa jiddiyroq shakllarga e’tibor qaratadilar.
Bu jarayon bolaning ichki dunyosini ifodalashga yordam beradi va ularning hissiy
barqarorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
1.2. Loy bilan ishlash texnologiyalari va materiallari
Loydan buyum yasash qadimdan san’at va hunarmandchilikning muhim
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib kelgan. Bugungi kunda ham bu amaliy mashg‘ulot
bolalar rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Ushbu jarayonni to‘g‘ri tashkil etish
uchun ishlatiladigan materiallar va texnologiyalar haqida batafsil tushunchaga ega
bo‘lish lozim.
Loydan buyum yasash qadimdan insoniyat madaniyatida muhim o‘rin tutib
kelgan. Bugungi kunda ham u turli maqsadlarda, jumladan, kulolchilik,
haykaltaroshlik va qurilish materiallari tayyorlashda keng qo‘llaniladi. Loyning
tarkibi va fizik xususiyatlari (plastiklik, zichlik, elastiklik) uning qaysi turdagi
11

buyum yasash uchun mos kelishini belgilaydi. Shuning uchun, avvalo, uning
turlarini va xususiyatlarini bilish muhimdir. Eng keng tarqalgan loy turlaridan biri
qizil loy bo‘lib, u tabiiy holda qizg‘ish yoki jigarrang tusga ega. Yumshoq tuzilishi
tufayli uni shakllantirish oson va havoda tez quriydi. Shuningdek, suv bilan
namlanganida yana ishlov berish mumkin. Ushbu turdagi loy asosan kulolchilik va
hunarmandchilikda qo‘llanadi, chunki u yaxshi plastiklik xususiyatiga ega.
Oq loy , yoki kaolin, juda nozik
tuzilishga ega va sof tarkibli bo‘lib,
undan chinni va fajans buyumlari
tayyorlanadi. U pishirilgandan so‘ng
oq rangda bo‘ladi, shuning uchun
unga maxsus sirg‘a (glazur) surtiladi.
Bu esa buyumga silliq va yaltiroq
ko‘rinish beradi. Oq loydan
tayyorlangan mahsulotlar odatda
nozik dizaynga ega bo‘lib, chiroyli
bezatilgan bo‘ladi.
Ko‘k loy tarkibida minerallar ko‘p bo‘lganligi sababli yuqori sifatli
keramika buyumlarini tayyorlashda ishlatiladi. Ushbu turdagi loy zichroq va
qattiqroq bo‘lib, ishlov berishda maxsus texnologiyalar talab etiladi. Uning
plastikligi past bo‘lgani sababli, undan tayyorlangan buyumlar mustahkamroq va
mexanik ta’sirlarga chidamli bo‘ladi.
Qora loy organik moddalarga boy bo‘lib, juda plastik va elastik hisoblanadi.
U boshqa loy turlariga qaraganda yumshoqroq bo‘lib, oson shakllantiriladi. Qurish
jarayonida rangi o‘zgarishi va pishirilgandan so‘ng turli tusga kirishi uning o‘ziga
xos xususiyatlaridan biridir. Shu sababli u asosan san’at asarlari va bezak
buyumlari tayyorlashda ishlatiladi.
Sopol loy esa kulolchilikda keng qo‘llanadi. O‘rta zichlikka ega bo‘lib,
undan turli idishlar va figurali buyumlar tayyorlanadi. U yaxshi shakllanadi va
12

pishirilganda mustahkam bo‘lib qoladi. Sopol buyumlar odatda maxsus sir bilan
qoplanib, bezaklar bilan boyitiladi. Loy bilan ishlash jarayonida uni oldindan
tayyorlash muhim ahamiyatga ega. Avvalo, loy suv bilan aralashtirilib, kerakli
elastiklik darajasiga keltiriladi. Bundan tashqari, uning tarkibidagi mayda
zarrachalar, tosh va qum ajratib olinishi lozim, chunki bu jarayon loyning sifatini
yaxshilaydi va tayyor buyumlarning mustahkamligini oshiradi. Shu bilan birga,
ishlov berish jarayonida loyning qurish tezligi, pishirish harorati va sirlash
texnikasi kabi omillar ham hisobga olinishi kerak. Loydan buyum yasash san’ati
yillar davomida rivojlanib, yangi texnologiyalar bilan boyib bormoqda. Zamonaviy
usullar bilan tayyorlangan sopol buyumlar nafaqat amaliy, balki estetik jihatdan
ham yuqori qadrlanadi. Shu bois, loy turlari va ularning xususiyatlarini yaxshi
bilish, undan sifatli mahsulot tayyorlash uchun muhim shart hisoblanadi.
Ishlatiladigan asboblar va jihozlar . Loydan buyum yasash jarayonida turli
asbob va jihozlardan foydalanish
muhim ahamiyatga ega. Ushbu
vositalar buyumning shakllanishi,
silliqlanishi va yakuniy ko‘rinishini
ta’minlaydi. Asosan qo‘l asboblari,
mexanik vositalar, qo‘shimcha
materiallar va pishirish pechi kabi
jihozlar ishlatiladi. Qo‘l asboblari
orasida yumshatish taxtachasi loyni
tekislash va shakl berishda muhim rol
o‘ynaydi. Pichoq va kesuvchi asboblar esa ortiqcha qismlarni kesish va buyum
shaklini aniqroq yaratishga yordam beradi. Metall va yog‘och skulptura asboblari
mayda detallarni ishlov berish uchun qo‘llaniladi. Loyning silliqligini ta’minlash
va ortiqcha namlikni olish uchun yumshoq shimgichlar va latta ishlatiladi.
Mexanik vositalardan eng muhimi kulol g‘ildiragi bo‘lib, u aylana shakldagi
buyumlarni yasashda yordam beradi. Kulol g‘ildiragidan foydalanish tajriba va
13

maxsus texnikani talab qiladi, chunki uning yordamida simmetrik shakllarni
yaratish osonlashadi. Bundan tashqari, maxsus qoliplar va matritsalar bir xil
shakldagi buyumlarni tayyorlashda qo‘llaniladi. Buyumlarning sifatini oshirish va
ularga estetik ko‘rinish berish uchun turli qo‘shimcha materiallar ishlatiladi.
Glazur (sirg‘a) buyumning ustki qismini silliqlash, himoyalash va uni chiroyli
qilish uchun ishlatiladigan maxsus qoplamadir. Sirlangan buyumlar namlikka va
mexanik ta’sirlarga chidamli bo‘ladi. Bo‘yoqlar loydan yasalgan buyumlarga rang
berish uchun tabiiy va sintetik shaklda qo‘llanadi, bu esa buyumga yanada
jozibadorlik baxsh etadi.
Loy buyumlarini mustahkamlash uchun maxsus pishirish pechi talab etiladi.
Bunday pechlarda buyumlar yuqori haroratda (800-1200°C) pishiriladi, bu esa
ularning qattiqligini va chidamliligini oshiradi. Bolalar uchun mo‘ljallangan loy
ishlari esa tabiiy sharoitda quritilishi mumkin, lekin bunday usulda tayyorlangan
buyumlar mo‘rt bo‘lib qoladi. Loy bilan ishlash jarayonida to‘g‘ri asboblar va
jihozlardan foydalanish buyumning sifatiga bevosita ta’sir qiladi. Shuning uchun,
har bir bosqichda kerakli vositalardan foydalanish, buyumni nafaqat mustahkam,
balki estetik jihatdan ham jozibador qilishga imkon yaratadi.
Ish jarayonida xavfsizlik qoidalari. Loy bilan ishlash jarayonida xavfsizlik
qoidalariga qat’iy rioya qilish zarur. Ayniqsa, bolalar ishtirok etadigan
jarayonlarda xavfsizlik choralari alohida e’tiborga olinishi kerak. Ish joyini to‘g‘ri
tashkil qilish va xavf-xatarlarni oldini olish ish unumdorligini oshiradi hamda
noxush holatlarga yo‘l qo‘ymaydi.
Birinchidan, ish joyini to‘g‘ri tashkil qilish lozim. Ish stoli tekis va barqaror
bo‘lishi, atrofda keraksiz buyumlar bo‘lmasligi kerak. Bu nafaqat ish jarayonining
qulayligini, balki xavfsizligini ham ta’minlaydi.
Ikkinchidan, loydan foydalanishda ehtiyot bo‘lish zarur. Loyni ishlatishdan
oldin uni yaxshilab yuvish va tarkibida begona moddalar (tosh, shisha parchalari,
metall zarralar) yo‘qligiga ishonch hosil qilish kerak. Qurigan loy maydalanib,
14

chang hosil qilishi mumkin, bu esa nafas yo‘llariga zarar yetkazadi. Shu sababli,
bunday holatlarning oldini olish lozim.
Uchinchidan, asboblarni xavfsiz ishlatish muhimdir. Pichoqlar va boshqa
o‘tkir asboblar faqat kattalar nazorati ostida qo‘llanilishi kerak. Kesish va o‘yish
ishlarini bajarayotganda qo‘lni jarohatlamaslik uchun ehtiyotkorlik bilan harakat
qilish lozim. Bolalar uchun xavfsizroq bo‘lgan yumshoq chekkali asboblar tavsiya
etiladi.
To‘rtinchidan, gigiyena qoidalariga rioya qilish kerak. Loy bilan ishlagandan
keyin qo‘llarni sovun bilan yuvish shart. Agar loy changi yoki bo‘yoqlar ko‘zga
yoki og‘izga tushsa, darhol yuvib tashlash kerak. Ish paytida yuz va ko‘zlarga
tegmaslik, bo‘yoq yoki glazur kabi kimyoviy moddalar bilan ehtiyotkorlik bilan
ishlash talab etiladi.
Beshinchidan, quritish va pishirish jarayonida ehtiyot choralarini ko‘rish
lozim. Loydan tayyorlangan buyumlar pishirish pechida yuqori haroratda ishlov
beriladi. Bu jarayon faqat mutaxassislar tomonidan amalga oshirilishi kerak,
chunki noto‘g‘ri pishirish yoriqlarga va hatto portlashga olib kelishi mumkin.
Quritish jarayonida esa buyumlar yorilib ketmasligi uchun ularni asta-sekin havoda
quritish tavsiya etiladi. Loy bilan ishlash xavfsizlik qoidalariga rioya qilinsa, bu
jarayon nafaqat foydali va ijodiy mashg‘ulotga, balki xavfsiz faoliyatga ham
aylanadi.
1.3. Katta guruh bolalarida san’at va mehnat ko‘nikmalarini
shakllantirish
Bolalarda san’at va mehnatga oid ko‘nikmalarni rivojlantirish ularning
ijodiy tafakkuri, mustaqil ishlash qobiliyati va jamoa bilan ishlash malakalarini
shakllantirishga xizmat qiladi. Ushbu jarayonda bolalar estetik did, aniq harakat
koordinatsiyasi hamda mehnatga hurmat kabi fazilatlarni egallaydilar.
15

Katta guruh bolalarida san’at va mehnat ko‘nikmalarini shakllantirish
ularning ijodiy va amaliy qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi.
Bolalar mehnat faoliyati orqali mustaqillik, mas’uliyat va o‘z ishiga e’tibor bilan
yondashishni o‘rganadilar. Mehnat madaniyatini rivojlantirish uchun avvalo ularga
ish joyini tartibli saqlash, ishlatiladigan material va asbob-uskunalarni
ehtiyotkorlik bilan ishlatish, vazifalarni bajarishda vaqtdan unumli foydalanish, har
bir bosqichni reja asosida amalga oshirish kabi ko‘nikmalarni singdirish kerak.
Bolalar ishni to‘g‘ri yakunlash, undan so‘ng esa o‘z ish joyini yig‘ishtirish
odatlariga o‘rgatilsa, ularda tartiblilik va mas’uliyat hissi shakllanadi. Mehnat
faoliyati jarayonida bolalar mustaqil ish bajarish malakasini rivojlantirishlari uchun
ularga topshiriqlarni bosqichma-bosqich o‘rgatish muhim ahamiyatga ega.
Ularning o‘zlari mustaqil ishni bajarib, natijasini baholashlari ularning o‘ziga
bo‘lgan ishonchini oshiradi va ijodiy fikrlashga yordam beradi. Buning uchun
avvalo har bir topshiriqni qanday bajarish bo‘yicha aniq yo‘riqnomalar berish
lozim. Oddiy ishlarni mustaqil bajarishga o‘rgangan bolalar asta-sekin murakkab
topshiriqlarga ham moslashib boradilar. Bolalarga o‘z ishlarini baholash va
kamchiliklarni tushunib to‘g‘rilashga o‘rgatish orqali ularda o‘z fikrini tahlil qilish
va xulosa chiqarish qobiliyati shakllanadi. Mustaqil ishlash ko‘nikmasi bolalarda
ijodiy yondashuv, tafakkur, kuzatuvchanlik va izlanish qobiliyatini oshiradi.
Bolalarni jamoada ishlashga o‘rgatish ham muhim bo‘lib, bu ularda kommunikativ
ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi. Guruhda ishlash jarayonida bolalar
o‘z fikrlarini erkin ifodalash, o‘zaro kelishib ishlash, bir-biriga yordam berish va
jamoaviy mas’uliyatni his qilishga o‘rganadilar. Jamoaviy loyihalar orqali bolalar
birgalikda harakat qilish va umumiy natijaga erishish uchun harakat qilish
muhimligini tushunadilar. Har bir bolaga jamoa ichida o‘ziga xos rol ajratish
ularning faol ishtirokini ta’minlab, tashabbuskorlik va hamkorlik qobiliyatini
shakllantirishga yordam beradi. Birgalikda ishlash jarayonida mehribonlik,
hamjihatlik, hurmat, yordam berish kabi ijtimoiy qadriyatlarni shakllantirish
muhimdir. San’at va mehnat faoliyati bolalarning estetik didi va ijodiy
16

qobiliyatlarini rivojlantiradi, ular o‘z atrof-muhitini kuzatib, go‘zallikni his qilishni
o‘rganadilar.
Shuningdek, bolalar ijodiy faoliyat orqali o‘z fikrlarini ifodalash, o‘z
g‘oyalarini hayotga tatbiq etish, yangi usullar va texnikalarni qo‘llash malakasini
rivojlantiradilar. Mehnat faoliyati bolalarning jismoniy rivojlanishiga ham ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi, chunki ular turli materiallar bilan ishlash, asbob-uskunalardan
foydalanish orqali qo‘l harakatlarini takomillashtiradilar, mayda motorikani
rivojlantiradilar va umumiy muvozanatni saqlash qobiliyatini oshiradilar. Mehnat
faoliyati jarayonida bolalarda kuzatuvchanlik, tafakkur va xotira rivojlanadi. Ular
mehnat qilish davomida oldindan reja tuzish, bajarilayotgan ish jarayonini kuzatish
va natijani baholash kabi ko‘nikmalarni egallaydilar. Shu bilan birga, ijodiy
mehnat bolalarda hayotga bo‘lgan qiziqish va tashabbuskorlikni oshirib, o‘ziga
bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydi. San’at va mehnat faoliyati orqali bolalar atrof-
muhitni chuqurroq anglash, o‘z his-tuyg‘ularini ifodalash va o‘z qobiliyatlarini
namoyon etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ular tabiiy materiallardan foydalanish,
turli texnikalar bilan tanishish, yangi tajribalarni sinash orqali o‘z ijodiy
imkoniyatlarini kengaytiradilar. Natijada bolalar san’at va mehnat faoliyati orqali
nafaqat ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradilar, balki mustaqil fikrlash, hamkorlik
qilish, muloqot qobiliyatlarini shakllantirib, shaxsiy va ijtimoiy jihatdan
rivojlangan inson bo‘lib yetishadilar.
1.4. Maktabgacha ta’limda loydan buyum yasashga o‘rgatish usullari
Bola hayotining beshinchi yilida uning tevarak-atrof haqidagi bilimlari va
turmush tajribasi kengayib boradi. Uning qo'l muskullari mustahkamlanib,
rivojlanadi. Bola qo'l barmoqlari bilan nozik harakatlarni bajara oladigan bo'ladi.
Uning psixikasida ham sifat o'zgarishi yuz beradi: xotirasi o'sadi, diqqat tobora
17

barqaror bo'ladi. Bolalar predmetni yasashdan oldin uning qismlarini, shaklini va
xususiyatlarini aniq tasavvur eta oladilar. Shu bilan birga, katta guruhdagi bolalar
predmetlarni ko'proq harakatda tasvirlashga harakat qiladilar.
Bu guruhda bolalarni loy ishlariga o'rgatishda quyidagi vazifalar qo'yiladi:
predmet shaklini, proporsiyasini, uning tuzilishini, xarakterli detallarini va
harakatini tasvir etish. Shuningdek, dekorativ loy ishlarini bo'yash ishlari davom
ettiriladi. Bolalar idishlar yasab, ularni bo'yaydilar, dekorativ plastinkalar
tayyorlab, ularni bezaydilar. Katta guruhdagi bolalar mavzu mazmunini yaxshi
tushunadilar va texnik usullar ham murakkablashadi.
O'rta guruhda qismlardan yasash jarayoni amalga oshirilsa, katta guruhda
bolalar butun bir loy bo'lagidan yasashni boshlaydilar. Shu bilan birga, stek bilan
ishlashga ham keng imkoniyat beriladi. Dastlab, bolalar o'zlariga tanish bo'lgan
sodda predmetlarni yasaydilar. Bolalar loy bilan ishlashning ikkita usuli –
konstruktorlik va haykaltaroshlik usullaridan foydalanib, turli xil meva va
sabzavotlarni yasaydilar. Masalan, bodring, lavlagi, sabzi, olmaning ikki xil turini
yasashlari mumkin. Shu usullarda odam va hayvon figurasi ham tayyorlaydilar.
Ushbu ishlarning mazmuni asosan o'yinchoqlardan olinadi. Masalan, Dimkovo
qo'g'irchog'ini yaratish orqali bolalar asta-sekin loydan buyum yasashga o'tadilar.
Tarbiyachi bolalarni predmetlarning sifatlarini loydan tasvirlashga o'rgatadi.
Masalan, uzun, qisqa, ingichka, kalta shakllarni yasash, predmetlarni vertikal yoki
tik holatda joylashtirish, qismlarni mahkam biriktirish va ularni silliqlash kabi
ko'nikmalar shakllanadi. Bolalar asta-sekin o'z ishlariga mazmun berishni
o'rganadilar va asosan butun loy bo'lagidan haykaltaroshlik usulida mushuk,
kuchuk, quyon va boshqa hayvonlarni yasaydilar. Ikkinchi yarim yillikda butun loy
bo'lagidan idishlar yasab, ularni lentasimon usul bilan bezashga o'tadilar.
Bolalarning tevarak-atrof haqidagi tasavvurlari kengayadi va loy bo'yicha
bilim va malaka egallaydilar. Ishlari yanada sifatli bo'ladi. Bolalar harakatdagi
odam yoki hayvon shakllarini yasashga o‘tadilar. Masalan, raqsga tushayotgan
Petrushka yoki "Ikki qizg‘anchiq ayiq" ertagi asosida ishlashadi. Idish yasashda
18

yangi usul qo‘llaniladi. Bunda idishning tagi disk ko‘rinishida bo‘lib, devori
yassilangan loy bo‘lagidan iborat bo‘ladi. Bolalar o‘zlariga tanish texnik usullar
yordamida turli narsalarni yasaydilar. Masalan, xo‘roz, tovuq, o‘rdak, jo‘ja kabi
parrandalar shaklini yaratadilar. Bu chorakda bolalar ko‘proq natura asosida
mustaqil loy ishlarini bajaradilar. Katta guruhda tarbiyachi loy mashg‘ulotlarini
uyushtirishda turli metod va usullardan foydalanadi. Avval bolalar predmet yoki
naturaning shaklini, qismlarini, proporsiyasini kuzatib, tahlil qiladilar.
Predmetlarni barmoqlar yordamida his qilishlari ham mumkin. Agar bolalar yasash
usulini bilsalar, mustaqil ishlaydilar, bilishmasa, tarbiyachi qisman ko‘rsatib
beradi. Shuningdek, tarbiyachi kuzatishlar olib boradi, badiiy adabiyotdan
foydalanadi, rasm va haykaltaroshlik asarlarini tahlil qiladi. Savol-javoblar
o‘tkazadi, maslahatlar beradi. Agar bola qiyinchilikka duch kelsa, tarbiyachi
alohida loy bo‘lagida yasash usulini ko‘rsatib beradi. Topishmoqlardan keng
foydalaniladi.
Mashg‘ulot so‘ngida bolalar o‘z ishlarini tahlil qilishlari muhim sanaladi.
Tahlil suhbat shaklida olib boriladi. Har bir bola o‘z ishi haqida gapirib, uning
to‘g‘riligini, yasash usuli va shaklining muvofiqligini tahlil qiladi. Tahlilni turli
usullarda tashkil qilish mumkin: bolalar joyida o‘tirgan holda yoki doskaga chiqib
ishni muhokama qilishlari mumkin. O‘yin usulidan ham foydalanish mumkin.
II-BOB. KATTA GURUH BOLALARINI LOYDAN BUYUM
YASASHGA O‘RGATISH METODIKASI
2.1. Loydan buyum yasashga o‘rgatishning bosqichlari
Loydan buyum yasash bolalarning mayda motorikasi, ijodiy fikrlashi va
badiiy didini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon ketma-ket
19

bosqichlarda amalga oshiriladi va har bir bosqich bolalarning qiziqishi va
malakalariga mos ravishda tashkil etiladi. Dastlab bolalar loy bilan ishlashning
oddiy qoidalarini o‘rganadilar. Ular loyning xususiyatlari bilan tanishib, qo‘llarida
qanday yumshashini, qanday qilib shaklga keltirish mumkinligini his qiladilar. Loy
bilan ishlash jarayonida gigiyenaga rioya qilish, ortiqcha bosim bermaslik va nam
qo‘llar bilan ishlash muhimligi tushuntiriladi.
Loydan buyum yasash oson shakllardan boshlanadi. Masalan, doira, to‘g‘ri
chiziq, uchburchak yoki oddiy silindr shakllarini yaratish o‘rgatiladi. Bunda
bolalar loyni kaft orasida aylantirib, yumaloq shakl hosil qilish, ikki qo‘l orasida
tortib cho‘zish yoki yassi shaklga keltirish kabi asosiy usullarni o‘zlashtiradilar.
Shundan so‘ng, ushbu oddiy shakllarni birlashtirish orqali murakkab buyumlar
yaratish o‘rgatiladi. Masalan, idishlar, hayvon shakllari yoki mevalar yasash orqali
bolalarning mantiqiy fikrlashi va tasavvur qobiliyati rivojlantiriladi. Bolalar loydan
buyum yasash jarayonida o‘ziga xos texnikalarni ham o‘rganadilar. Ular loy
bo‘laklarini uzib olish, kaft orasida yumaloqlash, silliqlash, yoyish, chimdish,
suvash va stekdan foydalanish malakalarini shakllantiradilar. Ushbu usullar orqali
idish yoki haykalchalarni yanada aniqroq va chiroyli shakllantirish mumkin.
O‘rgatish jarayoni davomida bolalar avval tarbiyachi yordamida ishlaydi,
so‘ng mustaqil ravishda harakat qiladi. Mustaqil ishlar jarayonida bolalar o‘z
fikrlarini ifodalashga harakat qiladilar, o‘z tasavvurlariga ko‘ra buyumlarni
yasaydilar. Ularning ijodiy yondashuvini qo‘llab-quvvatlash uchun erkin
mavzularda ishlashga imkon beriladi. Masalan, ertak qahramonlarini yaratish, o‘z
xayollaridan kelib chiqib buyumlar yasash yoki milliy naqshlar bilan bezash kabi
mashg‘ulotlar bolalar dunyoqarashini kengaytiradi.
Loydan buyum yasash jarayoni yakunida bolalar o‘z ishlarini tahlil qilish va
baholash ko‘nikmasini ham o‘zlashtiradilar. Bu orqali ular o‘z mehnatlariga
mas’uliyat bilan yondashishga, xatolarini to‘g‘rilashga va kelgusida yanada
mukammalroq buyumlar yasashga intiladilar. Loy bilan ishlashning dastlabki
bosqichlaridan boshlab, murakkab shakllarga o‘tish orqali bolalarning badiiy
20

qobiliyatlari, tasavvur doirasi va qo‘l mehnati bilan bog‘liq ko‘nikmalari
shakllantiriladi. Mustaqil ish va ijodiy yondashuv esa ularning shaxsiy
qiziqishlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Tayyorlov guruhidagi bolalarning loydan yasash ishlari xilma-xil va
qiziqarli bo‘ladi. Buning sababi – bola bu jarayonda nafaqat jismoniy, balki
fiziologik rivojlanish hamda ijodiy tafakkurni shakllantirish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Ushbu guruhda bolalar predmetlarning shaklini aniq tasvirlash, ularning
proporsiyalarini to‘g‘ri berishni o‘rganadilar. Katta guruhga nisbatan, tayyorlov
guruhida bolalar loydan cho‘zib chiqarish usulidan ko‘proq foydalanadilar.
Shuningdek, ular stek bilan ishlashni ham o‘zlashtirib, turli ijodiy faoliyatlarni
bajaradilar. Tayyorlov guruhida loy bilan ishlash dasturi xilma-xil va murakkab
bo‘lib, bolalar predmet shakllarini ko‘rib, tushunib idrok etishga o‘rganadilar. Bu
bosqichda bolalar tasvirlashning texnik usullaridan keng va erkin foydalanishlari
kerak. Shu bilan birga, bolalar haykaltaroshlik usullaridan ham keng foydalanib,
o‘z tasavvurlari asosida mustaqil ravishda shakllar yaratishga harakat qiladilar.
Tarbiyachi bolalarning ijodiy faolligini oshirish, ularning mustaqil
ishlashlari uchun qulay sharoit yaratishi muhimdir. Bolalar mustaqil mavzu tanlab,
tasvirlash usullarini o‘zlari o‘ylab topishga o‘rganadilar. Masalan, tarbiyachi
bolalarga sabzavot va mevalarni loydan yasashni taklif qilishi mumkin. Agar katta
guruhda oddiy sabzavot va mevalarni yasash o‘rgatilsa, tayyorlov guruhida
murakkabroq vazifalar beriladi. Masalan, turli xil shakldagi va bir guruhga mansub
bo‘lgan predmetlarni yasash – olmaning ikki xil ko‘rinishi yoki bodringning turli
shakllari.
Bu bosqichda bolalar harakatdagi predmetlarni yasashni ham o‘rganadilar.
Masalan, bo‘ynini cho‘zib qichqirayotgan xo‘roz, koptok o‘ynayotgan mushukcha
kabi obrazlar yaratishlari mumkin. Shuningdek, bolalar o‘z tasavvurlariga tayanib,
turli hayvonlar shakllarini yasashadi. Odam figurasi yasashni davom ettirib, Xamro
buvi qo‘g‘irchog‘ini yangi texnik usulda tayyorlashga o‘tadilar. Masalan, bosh va
21

tanani alohida yasash, yubkasini esa yassilangan loydan konussimon shaklda hosil
qilish kabi usullar qo‘llaniladi.
Bolalar o‘z fikrlari asosida turli mavzularga oid ishlanmalar bajaradilar,
masalan, “Qiz bola yoki bola bog‘cha ko‘tarib ketmoqda” , “Bola maktabga
ketmoqda” kabi mavzularda tasvirlash ishlari olib boriladi. Shuningdek, ertak
qahramonlari – Yalmog‘iz kampir, Chipollino kabi personajlarni loydan yaratish
orqali ijodiy tafakkurni rivojlantiradilar. Bu esa bolalarda mustaqillik, ijodiy
izlanish va yangi tasviriy vositalarni o‘ylab topish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Bundan tashqari, bu bosqichda bolalar butun bir loy bo‘lagidan shakllar
yasash, dekorativ loy san’ati bilan shug‘ullanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Xalq
o‘yinchoqlari, idishlar, dekorativ plastinkalar yasashga o‘rganadilar. Bolalar idish
yasashning yangi usullarini ham o‘zlashtiradilar. Masalan, halqachalar usuli bilan
idish yasashda, oldin halqachalar hosil qilinib, ustma-ust joylashtiriladi va
mustahkam ulanadi, so‘ng tashqi va ichki qismi silliqlanadi. Stek bilan ichki
qismini olib tashlash usuli esa silindrsimon va sharsimon shakllarni hosil qilishda
qo‘llaniladi. Halqachalar usulida chashka, tog‘oracha, vaza , stek bilan esa kuvshin,
ko‘za, xum kabi idishlar tayyorlanadi. Jamoaviy loy ishlari ham katta ahamiyatga
ega. Masalan, “Parranda fermasi” , “Hayvonot bog‘i” kabi mavzularda ishlash
orqali bolalar guruh bo‘lib ishlash, hamkorlik qilish va ijodiy yondashishni
o‘rganadilar.
Tarbiyachi mashg‘ulotlarni o‘tkazishda kuzatish va predmetlarni ko‘rib
chiqish usulidan keng foydalanadi. Bolalarga turli xil ilustrativ kitoblar va rasmlar
ko‘rsatilib, ular ustida birgalikda ishlanadi. Odam figurasini tasvirlash ancha
murakkab jarayon bo‘lgani sababli, bolalar sanitarka, kosmonavt kabi
qo‘g‘irchoqlarni ko‘rib chiqish orqali shakllarning proporsiyalarini yaxshiroq
tushunib boradilar. Shuningdek, “O‘yinchoqlar magazini” kabi didaktik o‘yinlar
orqali bolalar yangi o‘yinchoqlarni bilib olishlari va o‘z loy ishlari orqali ularni
yaratish imkoniyatiga ega bo‘lishlari ta’minlanadi.
22

O‘yinchoqning xususiyatlari haqida so‘z yuritiladi. Idishlarni yasash
jarayonida tarbiyachi bolalarning diqqatini idishning shakliga va uni qanday
usullar yordamida yasash mumkinligiga qaratadi. Shuningdek, bolalarni xalq
amaliy-dekorativ san’atiga qiziqtirish maqsadida ularni muzeyga ekskursiyaga olib
borish mumkin. Bolalarni predmetli yoki mazmunli loy ishlari bilan tanishtirishda
badiiy adabiyotdan keng foydalaniladi. Bunday asarlarni tanlab o‘qib berish
lozimki, bolalar eshitganlari asosida tasvirlamoqchi bo‘lgan qahramonlarini aniq
ko‘z oldilarida gavdalantira olsinlar. O‘qib bo‘lgach, bolalar bilan birgalikda qaysi
personajni yasash haqida suhbatlashish muhimdir. Bu guruhda ham o‘yin
usullaridan foydalanish mumkin. Masalan, bolalar turli xil idishlar yasaganda
"ustaxona" o‘yinini tashkil etish mumkin, natijada bolalar yanada qiziqish bilan
ishlaydilar. Shuningdek, ushbu guruhda bolalar loydan buyum yasashning barcha
texnik usullarini o‘rganadilar. Jumladan, loy bo‘lagini uzib olish, kaft orasida
yapaloqlash, silliqlash, yoyish (qo‘g‘irchoq yubkalarida), suvash, chimdish va
stekdan foydalanish malakalarini egallaydilar.
2.2. Bolalar yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda metodlarni
qo‘llash
23

Bolalar bilan loydan buyum yasash jarayonida ularning yosh xususiyatlarini
hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Har bir yosh davrida bolalarning idrok etish,
tasavvur qilish, harakatlarni muvofiqlashtirish va ijodiy yondashish qobiliyatlari
har xil bo‘ladi. Shu sababli, kichik yoshdagi bolalar uchun oddiy va tushunarli
usullar qo‘llanilishi, kattaroq yoshdagilar esa mustaqil ishlash va ijodiy tafakkurni
rivojlantirishga yo‘naltirilishi lozim. Loydan buyum yasashda bolalar o‘z
tasavvurlaridagi obrazlarni moddiy shaklga keltirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Bu ularning qo‘l harakatlarini rivojlantirish, tafakkurni shakllantirish va o‘z ifoda
usullarini boyitishga xizmat qiladi. Bolalar tabiatan atrof-muhitni o‘rganishga
qiziqadilar, shuning uchun ularga oldin tanish bo‘lgan narsalarni loy orqali
yasashga o‘rgatish samarali natija beradi. Masalan, mevalar, hayvonlar, oddiy
idishlar va boshqa real hayotda mavjud bo‘lgan buyumlarni yasash orqali ular o‘z
atrof-muhitini anglashni o‘rganadilar.
Bolalar ko‘proq ko‘rgazmali va amaliy mashg‘ulotlar orqali tez o‘rganadilar.
Bu usullar ularning yangi ma’lumotlarni qabul qilishini osonlashtiradi va loy bilan
ishlash jarayonini yanada tushunarli qiladi. Bolalarga tayyor namunalardan
foydalanish orqali qanday shakllar yasash mumkinligi ko‘rsatiladi. Masalan, sodda
idishlar, hayvon shakllari yoki geometrik figuralarni ko‘rsatib, ularga shunga
o‘xshash narsalarni yasashni taklif qilish mumkin. Bolalar uchun qiziqarli bo‘lishi
uchun suratlar, diagrammalar yoki video lavhalar orqali loy bilan ishlash texnikasi
tushuntirilishi mumkin. Amaliy mashg‘ulotlar esa bolalarga o‘zlari buyum yasab
ko‘rish imkoniyatini beradi. Dastlab tarbiyachi qandaydir shakl yasash jarayonini
bosqichma-bosqich namoyish etadi, so‘ng bolalar mustaqil ravishda bajarib
ko‘radilar. Mashg‘ulotlarni qiziqarli va samarali qilish uchun bolalarni kichik
guruhlarga bo‘lib ishlashga yo‘naltirish ham mumkin. Bu usul ularga o‘zaro fikr
almashish, hamkorlikda ishlash va bir-biridan o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
24

Bolalarni loy bilan ishlashga o‘rgatishda ularning mehnatini rag‘batlantirish
muhim ahamiyatga ega. Rag‘batlantirish bolalarda ishtiyoq va qiziqish uyg‘otib,
keyingi faoliyatlarini yanada samarali qiladi. Masalan, bolalarning yasalgan
buyumlarini ko‘rgazmaga qo‘yish, ularga kichik sovg‘alar berish yoki maqtov
so‘zlari bilan ruhlantirish ularning kelajakdagi ijodiy faoliyatiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Tarbiyachi ularning harakatlarini baholab, har bir bolaga alohida e’tibor
berishi kerak. Bu esa bolalarning o‘z qobiliyatlariga bo‘lgan ishonchini
mustahkamlaydi va ularni
yanada faol bo‘lishga undaydi.
Loydan buyum yasash
jarayonida bolalar nafaqat
texnik ko‘nikmalarni
egallaydilar, balki o‘z
tasavvurlarini kengaytirish,
sabr-toqatli bo‘lish, diqqatni
jamlash va ijodiy yondashish
kabi ko‘nikmalarni ham rivojlantiradilar. Shu sababli, bu faoliyat nafaqat qo‘l
mehnatini o‘rgatish, balki bolalarning shaxsiy rivojlanishiga ham katta hissa
qo‘shadi.
Bolalar bilan loydan buyum yasash jarayoni ularning yosh xususiyatlarini
inobatga olgan holda tashkil etilishi kerak. Kichik yoshdagi bolalar uchun oddiy
shakllarni yaratish, materialni his qilish va harakatlar orqali o‘rganish muhim
ahamiyatga ega bo‘lsa, kattaroq yoshdagilar uchun esa mustaqil va ijodiy ishlash
imkoniyatlarini kengaytirish lozim. Ushbu jarayonda samaradorlikni ta’minlash
uchun bir qator metodlardan foydalaniladi. Bolalar loy bilan ishlashni o‘rganish
jarayonida vizual va amaliy usullar katta ahamiyatga ega. Ko‘rgazmali
materiallardan foydalanish ularga jarayonni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Masalan, oldindan tayyorlangan loy buyumlari bolalarga ko‘rsatiladi yoki suratlar,
diagrammalar hamda videolavhalar orqali ishlash bosqichlari tushuntiriladi.
25

Shuningdek, tabiiy shakllar – mevalar, hayvon figuralari yoki boshqa
buyumlarning namunalari asosida bolalarning idroki kuchaytiriladi. Amaliy
mashg‘ulotlar esa bolalarga mustaqil ijod qilish imkoniyatini beradi. Tarbiyachi
har bir bosqichni ko‘rsatib, bolalarga takrorlashni tavsiya qiladi. Dastlab oddiy
shakllardan boshlab, asta-sekin murakkabroq tuzilmalarga o‘tish ularga o‘z
qobiliyatlarini bosqichma-bosqich rivojlantirishga yordam beradi.
Loydan buyum yasash jarayonida individual va guruh bo‘lib ishlash
metodikasini qo‘llash muhim sanaladi. Individual ishda har bir bola o‘zining
qobiliyati va tezligiga qarab mustaqil faoliyat yuritadi. Tarbiyachi esa har bir
bolaning ehtiyojlarini inobatga olib, ularga alohida yondashadi. Bu metod
bolalarning ijodkorligini rivojlantirish bilan birga, ularga mustaqil ishlash va o‘z
mehnatidan mamnun bo‘lish imkoniyatini beradi. Guruh bo‘lib ishlash esa
bolalarning jamoaviy mehnat ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Bolalar kichik guruhlarga ajratilib, birgalikda ishlashlari mumkin: har biri alohida
qismlarni yasaydi va oxirida ularni birlashtirib, umumiy mahsulot yaratadilar. Bu
esa o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish, bir-biriga yordam berish va fikr almashish
imkonini beradi. Guruhiy ish bolalarning ijtimoiy faolligini oshirishga xizmat
qiladi va ularga jamoaviy mehnat madaniyatini o‘rgatadi. Bolalarning qiziqishini
oshirish va ularning ijodiy faolligini rag‘batlantirish uchun samarali baholash va
rag‘batlantirish tizimini yo‘lga qo‘yish lozim. Rag‘batlantirish bolalarning yangi
usullarni sinab ko‘rishga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi. Ularni og‘zaki yoki yozma
shaklda maqtash, kichik sovg‘alar yoki yulduzchalar tizimi orqali mukofotlash
ularning mehnatiga munosib baho berishga yordam beradi. Shuningdek, baholash
jarayoni bolalarning ijodiy faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Har bir bolaning ishi
uning yoshi va imkoniyatlariga qarab baholanadi, bunda ijodkorlik, texnik
usullardan foydalanish va umumiy estetik ko‘rinish e’tiborga olinadi. Bolalarga o‘z
ishlarini yoki guruhdoshlarining ishlarini baholash imkoniyati berilganda, ular
tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga o‘rganadilar. Baholash natijalari ularga o‘z
26

ishiga mas’uliyat bilan yondashish va kelajakdagi ijodiy faoliyatini yanada
rivojlantirish uchun motivatsiya beradi.
2.3. Loydan buyum yasashda estetik va texnik yondashuv
Loydan buyum yasashda estetik va texnik yondashuv muhim ahamiyatga
ega bo‘lib, mahsulotning nafaqat chiroyli ko‘rinishini, balki mustahkamligini ham
ta’minlaydi. Loydan buyum tayyorlash jarayonida rang, shakl va kompozitsiyani
to‘g‘ri tanlash birinchi o‘rinda turadi. Rang tanlash jarayonida tabiiy
pigmentlardan foydalanish mumkin bo‘lib, ular buyumga tabiiy jozibadorlik va
estetik qimmat baxsh etadi. Loy tabiiy ravishda turli xil tuslarga ega bo‘lishi
mumkin, biroq tayyor mahsulotlarni yanada jozibador qilish uchun maxsus
bo‘yoqlar va sirlar qo‘llaniladi.
Shakllantirishda buyumning vazifasi va amaliy qo‘llanilishi inobatga olinishi
lozim. Masalan, idishlar, haykalchalar yoki dekorativ buyumlar shakllari insonning
estetik talablariga mos ravishda yaratiladi. Buyumlar silliq va chiroyli ko‘rinishi
uchun qo‘lda yoki maxsus charxlash usullari yordamida shakllantiriladi. Ularning
umumiy kompozitsiyasi ham muhim bo‘lib, naqsh va bezaklar o‘zaro uyg‘un
bo‘lishi kerak. Juda murakkab yoki notekis shakllar buyumning estetik qimmatini
pasaytirishi mumkin. Buyumlarni mustahkamlash va to‘g‘ri quritish jarayoni
ularning uzoq muddat xizmat qilishini ta’minlaydi. Quritish bosqichida buyumlarni
bevosita quyosh nuri yoki shamol ta’siridan himoya qilish muhimdir, chunki bu
jarayonda tez quritish natijasida yoriqlar paydo bo‘lishi mumkin. Quritish sekin va
tabiiy sharoitda olib borilishi kerak, ayniqsa katta hajmli buyumlar ichki qismi bir
tekis qurishini ta’minlash uchun qisman yopib qo‘yiladi. Pishirish jarayonida esa
maxsus pechlardan foydalaniladi. Pech harorati 800–1200°C oralig‘ida bo‘lishi
lozim, chunki bunday haroratda loy zichlashib, mustahkamlanadi va suvga
chidamli bo‘ladi. Tayyor buyumlarni bezash va pardozlash ularning estetik
ko‘rinishini yanada yaxshilaydi. O‘yma naqshlar bilan bezash milliy va zamonaviy
dizayn elementlarini aks ettirish imkonini beradi. Buyumlar turli xil bo‘yoqlar
bilan bezatilishi mumkin bo‘lib, bunda tabiiy pigmentlar va keramika uchun
27

mo‘ljallangan bo‘yoqlar qo‘llanadi. Sir bilan qoplash esa buyumning silliq va
yaltiroq bo‘lishini ta’minlaydi, shu bilan birga ularni suv va mexanik ta’sirlardan
himoya qiladi.
Tayyor mahsulotni laklash esa namlik va tashqi ta’sirlardan qo‘shimcha
himoya beradi. Pardozlash jarayonida jilolash usuli qo‘llanib, buyumning yuzasi
yanada silliq va porloq bo‘lishi ta’minlanadi. Shu yo‘llar orqali estetik va texnik
yondashuv uyg‘unlashib, yuqori sifatli, chiroyli va mustahkam loy buyumlari
yaratiladi. Loydan buyum yasash jarayoni yakuniy bosqichda o‘ziga xos
pardozlash va mustahkamlash usullarini talab qiladi. Ushbu bosqichda buyumning
nafaqat tashqi ko‘rinishi, balki uning chidamliligi ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Tayyor buyumlarni bezash va pardozlash texnikasi bir necha usullarni o‘z ichiga
oladi.
Birinchidan, buyumlarni tabiiy holatda yoki bo‘yoqlar bilan bezash mumkin.
Tabiiy holatda qoldirilgan loy buyumlari o‘zining tabiiy tuslari va teksturasi bilan
jozibador bo‘lishi mumkin, biroq ularni yanada chiroyli qilish uchun turli naqshlar
va bo‘yoqlar qo‘llaniladi. Bo‘yoqlash jarayonida ekologik toza pigmentlardan
foydalanish tavsiya etiladi, chunki bunday bo‘yoqlar mahsulotga tabiiy ko‘rinish
baxsh etadi va uzoq vaqt o‘z rangini saqlab qoladi. Milliy uslubda naqsh berish
uchun o‘yma naqsh texnikasi, cho‘tka bilan rasm chizish, yoki maxsus
shablonlardan foydalanish mumkin.
Ikkinchidan, sir bilan qoplash (glazurlash) buyumga yaltiroq va suvga
chidamli qoplama hosil qilish imkonini beradi. Sirli qoplama faqat bezak uchun
emas, balki buyumning mustahkamligini oshirish uchun ham ishlatiladi. Ushbu
jarayonda maxsus keramik sirlar qo‘llanadi, ular yuqori haroratda qizdirilganda
shaffof yoki rangli qoplama hosil qiladi. Sirlangan buyumlar yuvishga chidamli
bo‘lib, ulardan kundalik hayotda idish-tovoq sifatida foydalanish ham mumkin.
Uchinchidan, jilolash va laklash texnikasi qo‘llaniladi. Jilolash natijasida
buyum silliq va porloq ko‘rinishga ega bo‘ladi, bu esa uning estetik qimmatini
oshiradi. Laklash esa buyumning namlikka, mexanik ta’sirlarga va changlanishga
28

chidamliligini oshirishga xizmat qiladi. Laklangan buyumlar uzoq vaqt davomida
o‘zining jozibasini yo‘qotmaydi va tashqi ta’sirlarga yaxshi bardosh beradi. Loy
buyumlarni to‘g‘ri ishlov berish va bezash texnikasi ularning mustahkamligini,
estetik jozibadorligini va uzoq muddatli foydalanish imkoniyatini ta’minlaydi.
2.4. Loy bilan ishlash jarayonida yuzaga keladigan qiyinchiliklar va
ularni bartaraf etish yo‘llari
Loy bilan ishlash jarayonida turli qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin, va
ularni samarali hal etish uchun tegishli chora-tadbirlarni qo‘llash zarur. Ushbu
qiyinchiliklar material sifati, texnik muammolar, bolalarning qiziqish darajasi va
innovatsion yondashuv bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ularni bartaraf etish yo‘llari
har bir muammoga individual yondashishni talab qiladi.
Birinchidan, material sifati va texnik muammolar loy bilan ishlash
jarayonining asosiy qiyinchiliklaridan biridir. Loyning sifati uning tarkibidagi
namlik darajasi, plastiklik xususiyatlari va tozaligi bilan bevosita bog‘liq. Agar loy
haddan tashqari quruq bo‘lsa, uni ishlash qiyinlashadi va u oson sinadi. Aksincha,
ortiqcha namlik bo‘lsa, buyumlar o‘z shaklini yo‘qotishi yoki quruq jarayonida
yoriqlar hosil bo‘lishi mumkin. Bunday muammolarni bartaraf etish uchun loyni
avval yaxshilab yoğish va kerakli konsistensiyaga keltirish lozim. Bundan tashqari,
ishlov berish jarayonida suv va maxsus plastiklashtiruvchi moddalar yordamida
loyning mustahkamligi oshiriladi. Buyumlarni mustahkamlash uchun esa ularni
bosqichma-bosqich quritish va pishirish tavsiya etiladi.
Ikkinchidan, bolalarning qiziqishini oshirish usullari ham muhim omillardan
biri hisoblanadi. Agar loy bilan ishlash mashg‘ulotlari monoton tarzda o‘tkazilsa,
bolalar zerikishi va motivatsiyasini yo‘qotishi mumkin. Buni oldini olish uchun
o‘yin elementlari, ijodiy topshiriqlar va interaktiv metodlardan foydalanish zarur.
Masalan, bolalarga ertak qahramonlari yoki hayvon shakllarini yasash topshirig‘i
berilishi mumkin. Shuningdek, ularning ishlarini namoyish qilish, kichik
ko‘rgazmalar tashkil etish va yutuqlari uchun rag‘batlantirish tizimini joriy qilish
bolalarning ijodiy faolligini oshirishga yordam beradi.
29

Uchinchidan, innovatsion yondashuv va zamonaviy metodlardan foydalanish
loy bilan ishlash jarayonini yanada samarali qiladi. Zamonaviy texnologiyalar
yordamida loyni qayta ishlash va buyumlarga qo‘shimcha mustahkamlik berish
mumkin. Masalan, 3D bosib chiqarish texnologiyalari keramika ishlab chiqarishda
keng qo‘llanilib, loydan tayyorlangan buyumlarning aniq shaklga ega bo‘lishiga
yordam beradi. Shuningdek, rangli loy turlari, tabiiy pigmentlardan foydalanish, sir
qoplama texnikalarini joriy qilish va ekologik toza materiallardan foydalanish ham
bolalar uchun yanada qiziqarli bo‘lishi mumkin. Loy bilan ishlash jarayonida
yuzaga keladigan qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun sifatli materiallardan
foydalanish, bolalarning qiziqishini oshirish va innovatsion metodlarni qo‘llash
zarur. Ushbu yondashuvlar bolalar uchun nafaqat qiziqarli, balki samarali ijodiy
muhit yaratishga xizmat qiladi. Loy bilan ishlash bolalarning tasavvurini
rivojlantirish, ijodkorligini oshirish va motorika qobiliyatlarini shakllantirishda
muhim sanaladi. Ushbu jarayon samarali bo‘lishi uchun bolalarning yoshiga qarab
individual yoki guruh bo‘lib ishlash metodikasi qo‘llaniladi. Individual
yondashuvda har bir bola o‘z qobiliyatiga mos ravishda ishlaydi, mustaqil ravishda
shakllar yaratib, ijodiy izlanishlar olib boradi. Guruh bo‘lib ishlash esa bolalarda
hamkorlik qilish, fikr almashish va o‘zaro yordam berish ko‘nikmalarini
rivojlantirishga xizmat qiladi.
Loydan buyum yasash jarayonida estetik va texnik jihatlarga alohida e’tibor
qaratish lozim. Rangsiz loyni bo‘yash, turli shakllarni yaratish va ularni
birlashtirish orqali bolalar o‘z badiiy didini shakllantiradi. Buyumlarni
mustahkamlash va quritish texnologiyalarini o‘rgatish, ularni pishirish yoki tabiiy
sharoitda quritish usullaridan foydalanish buyumlarning mustahkamligini oshiradi.
Tayyor mahsulotni bezash va pardozlash esa bolalarga san’at estetikasi bilan
tanishish va o‘z ijod mahsulini mukammal darajaga yetkazish imkonini beradi. Ish
jarayonida ba’zi texnik muammolar ham yuzaga kelishi mumkin. Masalan, loyning
sifatsizligi, buyumlarning sinishi yoki notekis qurishi kabi muammolar bolalarda
tushkunlikka olib kelishi mumkin. Bunday vaziyatlarning oldini olish uchun sifatli
30

materiallardan foydalanish, to‘g‘ri quritish va mustahkamlash usullarini qo‘llash
muhimdir. Shuningdek, bolalarning qiziqishini oshirish uchun ularni yangi usullar
bilan tanishtirish, interaktiv o‘yinlar orqali loy bilan ishlash jarayoniga jalb qilish
foydali bo‘ladi.
XULOSA
Katta guruh bolalarini loydan buyum yasashga o‘rgatish jarayoni ularning
mayda motorikasini rivojlantirish, ijodiy fikrlashini shakllantirish va estetik didini
oshirishga xizmat qiladi. Ushbu yoshdagi bolalar hali qo‘l harakatlarini aniq bajara
olmaydi, shuningdek, o‘z fikrlarini moddiy shaklda ifodalashda qat’iylik
yetishmaydi. Shu sababli tarbiyachi ularning tasvirlash ko‘nikmalarini
rivojlantirishga alohida e’tibor qaratishi lozim.
Loy bilan ishlash mashg‘ulotlarida quyidagi muhim jihatlar inobatga olinadi:
 Bolalarning loy bilan ishlashga bo‘lgan qiziqishini oshirish;
 Ularning predmet shakliga, kattalik va hajmiga diqqatini jalb qilish;
 Qo‘l va barmoqlar harakatlarini rivojlantirish, ularni muvofiqlashtirish;
 Estetik did va ijodiy tafakkurni shakllantirish.
Katta guruh bolalari dastlab eng oddiy shakllarni yasashga o‘rgatiladi. Ular
tayoqcha, qalamcha kabi sodda predmetlarni yasash orqali qo‘l harakatlarini
rivojlantiradilar. Bu jarayonda bolalar ikkala kaft va barmoqlar bilan ishlashga
o‘rganadilar. Keyinchalik, murakkabroq shakllarni hosil qilishga, masalan,
tayoqchani buklab halqa shaklini yaratishga o‘tiladi. Shu tariqa, bolalar tanish
predmetlarni yaratish va ularni o‘zgartirish bo‘yicha dastlabki tajribaga ega
bo‘ladilar.
Keyinchalik, bolalar dumaloq shakldagi predmetlarni yasashni o‘rganadilar.
Masalan, ular loy bo‘lagini qo‘l kaftlari orasida aylantirib, shar, olma, apelsin,
olcha, koptok kabi shakllarni yasashadi. Bu esa ularning tasvirlash va
shakllantirish ko‘nikmalarini yanada rivojlantiradi. Umuman olganda, katta guruh
bolalarini loydan buyum yasashga o‘rgatish ularning jismoniy va psixologik
31

rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu jarayon nafaqat ularning mayda
motorikasini va harakat koordinatsiyasini yaxshilaydi, balki ijodiy tafakkurni
shakllantirish, mantiqiy fikrlash va mustaqil ijod qilish qobiliyatini rivojlantirishga
ham yordam beradi. Shu sababli tarbiyachi har bir mashg‘ulotni bolalar yoshiga
mos holda tashkil etishi va ularning qiziqishlarini hisobga olishi lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Xasanova Sh. Tasviriy faoliyatga o‘rgatish nazariyasi va metodikasi. –
Toshkent: Tafakkur, 2020. – 192 bet.
2. Nurmatova M.Sh., Xasanova Sh.T. Rasm buyum yasash va bolalarni
tasviriy faoliyatga o‘rgatish metodikasi. – Sho‘lpon, 2020.
3. Nurmatova M.Sh., Xasanova Sh.T., D. Azimova. Ustahonada amaliy
mashg‘ulot. – Musiqa, 20 2 0.
4. M.U. Hamidova, F.A. Karimova. Tasviriy faoliyatga o‘rgatish maxsus
metodikasi. – 20 2 4 Manba
5. Sultonova G. Tasviriy san’at darslarida innovatsion texnologiyalar. –
Toshkent, 2019.
6. Ortikova D. Maktabgacha ta’limda tasviriy san’at. – Samarqand, 2020.
7. Jo‘rayev A. San’atshunoslik asoslari. – Toshkent, 20 21 .
8. Hoshimov B. Rassomlik va pedagogika. – Buxoro, 20 20 .
9. Xolmurodov R. Milliy san’at va tasviriy faoliyat metodikasi. – Qarshi,
2021.
10. Nasriddinov I. Bolalar bilan tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari. –
Namangan, 20 22 .
11. Xalilov J. Kompozitsiya asoslari va tasviriy faoliyat metodikasi. –
Toshkent, 2022.
12. Murodov O. Tasviriy san’atni o‘qitish metodikasi. – Nukus, 2018.
13. Sharipov K. Ixtisoslashtirilgan maktablarda tasviriy faoliyatni o‘rgatish.
– Toshkent, 20 22 .
14. Safarov H. Bolalar rasm chizish asoslari. – Farg‘ona, 2021.
32

15. Tursunova N. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun tasviriy faoliyat. –
Andijon, 20 21 .
16. Shodmonova F. Grafik san’at va uning o‘qitish usullari. – Toshkent,
20 23 .
17. Xudoyberdiyev I. Tasviriy san’at darslarida estetik tarbiya. – Navoiy,
2020.
33

Sotib olish