Dokument ma'lumotlari

Narxi 19900UZS
Hajmi 134.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 11 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

256 Sotish

Koder va dekodlar sxemasi muolajasi

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ ________________ fakulteti, guruh talabasi Tekshirdi ; ______________ - 20 Мавзу: Кодер ва декодлар схемаси муолажаси 1 Мундарижа: Кириш …………………..……………………………………………………...2 I. БОБ. Ахборотларни кодлаш ва декодлаш 1. Ахборотларни кодлаш …………………………………………………….4 2. Ахборотларни декодлаш ……………….. . ………………………………10 II. БОБ.Кодлашнинг техник воситалари 1. Семюел Морзе телеграф код апппарати...................................................13 2. Ф асетли кодлаш аппаратураси…………………………………………..15 III. БОБ Ахборотни шифрлаш усуллари 1. Ахборотларни шифрлашнинг ВЕРНАМ усули ……………………….18 2. Ахборотларни шифрлашнинг ГАММАЛАШ усули ……………….....21 3. Амалий қисим……………………………………………………..…......23 Хулоса ………………………………………………………………….……25 Фойдаланилган адабиётлар………………………………………….……...27 Кириш 2 Ҳар бир фан ўз ахбороти, ўзаро боғланмаган маълумотлари мажмуйига эга бўлиб, уларни қайта ишлашни ўз усуллари ва қоидалари мавжуд. Мазкур усул ва қоидалар шу фаннинг мақсад ва вазифаларидан келиб чиқади, ҳамда ахборот ва маълумотлар шу ўрганувчи асосий абектга боғлиқ бўлади. Масалан, биологияда ўрганиладиган обект-табиий трик системалар(одамлар, ҳайвонлар, ўсимликлар ва ...) бўлиб, биология фанида қўлланиладиганахборотлар ана шу обектлар ёрдамида, уларнинг бевосита иштирокида тўпланади, қайта ишланади, сақланади ва узатилади. Информатика фани учун ўрганиладиган обект бўлиб, ахборот ҳисобланади. Шунинг учун ҳам бу фанда ахборотларни йиғиш, ҳосил қилиш, сақлаш, қайта ишлаш ва узайишда ҳисоблаш техникаси қай тарзда қолланилиши асосий масала ҳисобланади. Информатикада ахборотлар икки туга – анолог ва рақамли (дискрет) ахборотларга бўлиб ўрганилади. Аналог ахборотлар узлюксиз мавжуд бўлиб, уни исталган вақтда қабул қилиш мумкин, бошқача айтганда, аналог ахборотлар атроф муҳитга(шу жумладан инсонга ҳам) узлюксиз таъсир этувчи узлюксиз сигналлардир. Табиатда бу сигналларнинг иккита, айнан бир хил комбинатсияси учрамайди. Биз иккита айнан бир хил товуш, хатто бир дарахтда иккита айнан бир хил япроқ учратмаймиз. Аммо бунинг тескариси, яъни бир хил шакилга эга бўлиб, турли мазмун касб этадиган ҳолат ҳам мавжуд. Масалан битта нота қоғозда битта ягона белги билан ифодалансада, у турли мусиқа асбосларида (ғиччак ёки найда ва бошқа ...) ижро этилганда, унинг фарқини дарҳос сезамиз. Таъкидлаш лозимки, аналог ахборотни қайта ишлаш учун уларнинг бирор даврдаги ҳолатини ажратиб оламиз ва таҳли қилишимиз лозим. Бунинг учун эса бу ахборотни бошқача шакилга ўтказишимиз лозим. Бунда турли белгилардан фойдаланамиз. Ҳар хил рангларни тули рақамлар билан, товушларни эса ноталар билан белгилаб, аналог ахборотни аналоаг ахборотга айлантиришимиз мумкин. 3 Инсон тамонидан яратилган қурилмалар ичида аналог ахборот билан ишлайдиганлари ҳам, рақамли ахборот билан ишлайдиганлари ҳам мавжуд. Аналог қурилмаларга теливизор, телефон, рақамли қурилмаларга шахсий компютерларни мисол қилишимиз мумкин. Ҳозир рақамли телевизорлар ва рақамли телефонлар ҳаётимиздан чуқур ўрин олмоқда.Биз ахборотларни турли- туман сигналлар ҳолатида қабул қиламиз. Сигналларнинг турли туманлиги ахборотларни қаята ишлаш жараёнини мураккаблаштиради. Шунинг учун ҳам ахборотларни тўплаш, сақлаш ва қайта ишлашни осонлаштириш мақсадида улар бир хил шакилга келтирилади, яъни қайта ишлаш учун қулай бўлган белгилар билан алмаштирилади. Бу жараён ахборотларни қайта ишлаш дейилади.Ҳаётда ахборотларни кодлашни турли ҳил йўллари мавжуд. Уларга қуйида сиз билан танишадиган, Морзе ва ҳарфларни рақамлаш усулларини киритиш мумкин. Ҳозирда О'збекистонда компютер ва ахборот технологиялари, телекоммуникация ва ма'лумот узатиш тармоқларини, Интернет хизматларини ривожлантириш ва замонавийлаштириш олдинги о'ринга чиқмоқда. Шу ё'налишда уларни дунё стандартларига этказиш мақсадида кенг ко'ламли чора-тадбирлар ко'рилмоқда. Ушбу мақсадни амалга ошириш учун республикада зарур ме'ёрийхуқуқий асос яратилган - «Алоқа то'ғрисида»ги, «Почта алоқаси то'ғрисида»ги қонунлар ҳамда О'збекистон Республикаси Президентининг бир қатор фармонлари, ҳукумат қарорлари қабул қилинди ва хозирда амалда қо'лланилмоқда. I . БОБ 1. Ахборотларни кодлаш Кодлаш — бир кодни белгиларини ёки белгилар гуруҳини бошқа код белгиларига ёки белгилар гуруҳига келтириш. Бирор алоқа каналига ёки қандайдир бошқа қурилмага ахборот шаклини мослаштириш талаб этилганда амалга оширилади. Мос ҳарфлар кетма-кетлиги ко ринишидаги ахборотларʻ телеграф коди ёрдамида ма лум импулси токларга айлантирилади. Буларни ʼ ҳисоблаш қурилмасига киритилганда о нли системадаги сонлар иккилик ʻ 4 системасига о згартирилади ва бошқа К.дан ко п соҳаларда фойдаланилади. Мосʻ ʻ информатсиялар назариялар ҳаддан ташқари ко п (ортиқча) хабарларни ʻ ихчамлаштириш, хабарларни алоқа канали бо йича узатишда уларни бузувчи ʻ радиохалақитлар та сирини камайтириш мақсадида қо лланилади. Шунинг учун, ʼ ʻ мос телеграф кодида ко п учрайдиган ҳарфлар о рнига анча қисқа нуқта ва ʻ ʻ тирелар уйг унлашувидан фойдаланилади ʻ Ахборотларни кодлаш маълумотларни узатиш ва сақлаш қулай бўлган кўринишда ифодалашдир. Тор маънода айтганда “кодлаш” атамаси, маълум бир маълумотнинг бир кўринишидан сақлаш, узатиш, қайта ишлаш осон бўлган бошқа кўринишга ўтказишдир. Одатда кодлашда ҳар бир шакл алоҳида белги билан тақдим этилади. Компютер фақат рақамли кўринишда акс эттирилган ахборотни қайта ишлаши мумкин. Бошқа барча маълумотлар (масалан, товуш, тасвир, приборларнинг кўрсаткичлари ва бошқалар) компютерда қайта ишланиши учун рақамли формада тавсифланиши керак. Масалан, мусиқий товушни рақамли формага ўтказиш учун, маълум частотадаги товуш интенсивлигини катта бўлмаган вақт оралиғида ўлчаб, ҳар бир ўлчаш натижаларини рақамли шаклда тасвирлаш мумкин. Компютер дастурлари ёрдамида қабул қилинган маълумотларни ўзгартириш мумкин, масалан турли хил товушларни бир-бирига боғлаш. Аналог усулда компютер матнли ахборотни қайта ишлаши мумкин. Компютерга киришда ҳар бир ҳарф маълум сон билан кодланади, чиқишда ташқи қурилмалар(экран ёки принтер) инсон идрок этиши учун бу сонлардан ҳарфларнинг тасвирини ҳосил қилади. Ҳарфлар тўплами ва сонларнинг мос келиши белгиларни кодлаш дейилади. Ахборотларни кодлаш усуллари. Ҳар бир ахборот бир неча хил усулда кодланиши мумкин. Компютерларнинг вужудга келиши билан алоҳида инсон ва бутун нсоният ишлатадиган барча кўринишдаги ахборотларни кодлаш зарурияти пайдо бўлди. 5 Аммо ахборотларни кодлаш муаммосини ечишни инсоният компютерлар пайдо бўлишидан анча олдин бошлаганди. Инсониятнинг оламшумул кашфиёти –ёзув ва арифметика-нутқ ва рақамли ахборотни кодлаш системасидан бошқа нарса эмасди. Ахборот ҳеч қачон соф ҳолатда бўлмаган, у ҳар доим қандайдир кодланган кўринишда бўлган. Иккили кодлаш-ахборотни ифодалашнинг кенг тарқалган усулларидан биридир. Ҳисоблаш машиналарида, роботларда, рақамли дастур бошқарувидаги станокларда умумий қонундагидек, ҳамма информатсия , аппарат бажарадиган барча ишлар, иккилик алфавит сўзлари кўринишида кодланади. Белгили ахборотни кодлаш . Асосий операция, матннинг алоҳида белгисида бажарилади-белгиларни таққослаш. Символларни таққослашда энг муҳим жиҳат ҳар бир белги учун такрорланмаслик ва бу коднинг узунлиги, бевосита кодлаш принципини танлаш амалий жиҳатдан аҳамиятга эга эмас. Матнларни кодлашда турли код жадвалларида фойдаланилади. Муҳими, бир ёки бир нечта матнни кодлаш ва декодлашда бир жадвалдан фойдаланлса бўлгани. Кодлаш жадвали –таркибида бир қанча тартибланган кодланувчи белгилар образи ва унга мос иккилик коддаги белги бўлган жадвалдир. Бирмунча машҳур кодлаш жадваллари қуйидагилар: ДКОИ-8, АС C ИИ, C П1251, Уни c оде. Тарихий тараққиёти давомида белгиларни кодлаш учун сифатли код узунлиги 8 бит ёки 1 байт деб белгиланган. Шунинг учун компютерда сақланувчи ҳар бир белгига бир байт хотира мос келади. 0 ва 1 нинг турли комбинатсиялари 8 бит код узунлигида 2 8 =256, шунинг учун бир кодлаш жадвали ёрдамида 256 тадан кўп бўлмаган белгилани кодлаш мумкин. 2байт(16 бит) код узунлиги билан 65536 та белгини кодлаш мумкин. Рақамли ахборотни кодлаш. Рақамли ва матнли ахборотни кодлашдаги ўхшашлик қуйидагилардан иборат: бу турдаги маълумотларни таққослаш мумкин бўлганлиги учун, ҳар хил сон ҳар хил кодга эга бўлиши керак. Сонли маълумотларнинг матнли маълумотлардан асосий афзалиги шундан иборатки, сонлар устида таққослаш амалидан ташқари турли-туман математик амалларни бажариш мумкин: бўлиш, кўпайтириш, илди чиқариш , логарифмни ҳисоблаш ва ҳ.к. математикада сонлар устида бу амалларнинг бажарилиши қоидалари батафсил ишлаб чиқилган . 6 Компютерга киритилган сонларнинг асосий ҳисоблаш тизими позитсион иккилик тизимидир. Матнли ахборотларни кодлаш. Ҳозирги вақтда фойдаланувчиларнинг катта қисми компютер ёрдамида ҳарфлар, сонлар, тиниш белгилари ва бошқа белгилардан иборат матнли маълумотларни қайта ишлайди. Ҳисоблаб кўрамиз, ҳамма белгилар нечта ва бизга қанча миқдордаги битлар керак. 10та сон, 12 та тиниш белги, 15 та арифметик амал, лотин ва рус алфавити ҳарфлари: жами 8 битга тўғри келадиган 155та белгилар. Ахборот ўлчови бирликлари: 1 байт = 8 бит 1 Кбайт = 1024 байт 1 Мбайт = 1024 Кбайт 1 Гбайт = 1024 Мбайт 1 Тбайт = 1024 Гбайт Кодлашнинг моҳияти шундан иборатки, ҳар бир белгига иккилик коддаги 00000000 дан 11111111гача бўлган сонлардан бири ёки ўнлик коддаги 0дан 255 гача бўлган сонлардан бири мос қилиб белгиланган. Ҳозирги вақтда рус ҳарфларини кодлаш учун 5 турлича кодлаш жадвалларидан(КОИ - 8, СР1251, СР866, Мас, ИСО) фойдаланилади. Бир жадвал ёрдамида кодланган матн бошқа жадвалда тўғри кўринмайди. Асосий белгиларни кодлашнинг усули АС C ИИ(Амери c ан Стандард C оде фор Информатион Интерчанге-маълумотларни алмасиш учун Америка стандарти)-коди деб номланиб, 16 лик саноқ тизимида кодланган 16 га 16 жадвалдан иборат. Товушли ахборотларни кодлаш. 7 Физика курсидан маълумки товуш бу ҳавонинг тебранишидир. Ўзининг табиатига кўра товуш узлюксиз тўлқиндир. Агар товушни электр сигналга ўзгартирсак(масалан, микрофон ёрдамида), биз вақт ўтиши билан ўзгарувчи бир текис кучланишни кўришимиз мумкин. Компютер аналог сигнални қайта ишлаши учун уни қандайдир иккилик кўринишдаги сонлар кетма-кетлиги кўринишига ўзгартиришимиз керак. Бунинг учун эса дискретизатсия ва рақамлаш керак. Бу иш бундай шаклда ҳам бўлиши мумкин: маълум бир вақт оралиғидаги сигнал амплитудаларини аниқлаш ва олинган рақамли маълумотларни компютер хотирасига ёзиш. Ахборотни иккилик саноқ системасида кодлаш Компютер рақамларининг ўзини эмас, балки шу рақамларни ифодаловчи сигналларни фарқлайди. бунда рақамлар сигналнинг икки қиймати билан (магнитланган ёки магнитланмаган ; уланган ёки уланмаган ; ҳа ёки йўқ ва ҳоказо... ) ифодаланади. бу ҳолатнинг биринчисини 0 рақами билан, иккинчисини эса 1 рақами билан белгилаш қабил қилинга бўлиб, ахборотни иккита белги ёрдамида кодлаш номини олган. Бу усул қисқача қилиб, иккилик кодлаш деб ҳам аталади. бунда ҳар бир рақам ва алифбодаги белги жаҳон андозаларидаги кодлаш жадвали – АС C ИИ (Амери c ан Стандард C оде фор Информатион Интерчанге) жадвали ёрдамида иккилик белгилар кетма – кетлигида ифодаланади. Кодлаш усуллари иккита – Текис ва нотекис турда бўлиши мумкин. Текис усулларида бир хил хажмдаги белгилардан фойдаланилса, нотекис усулда белгилар тули ҳажмдаги белгиларни ўз ичига олади. Кодлашнинг нотекис усулига Морзе алифбоси усуллари мисол бўла олади, чунки унда ҳар бир ҳарф ва рақанга узун ва қисқа сигналларнинг иккилик кетма – кетлиги мос келади. Масалан “Й” ҳарфига биргина нуқта мос келса, “О” ҳарфи учун учта тире мос келади. бундай усул билан ахборотларни узатиш мумкин бўлса-да, уларни қайта ишлаш катта муаммоли вазифадир. Шунинг учун ҳам ахборотларни қайта ишлаш воситаси ҳисоблаш машиналарида текис кодлаш усулларидан фойдаланилади. Компютерларда ҳар бил белгига 0 ва 1 8 белгиларининг кетма-кетлигидан иборат саккизта белги мос қўйилади. Шу саккиста белгининг ҳар бири бит деб номланади. саккиста бит эса бир байтни ташки этади. 8 та 0 ва бирланинг турли комбинатсиясидан фойдаланиб, турли ҳилдаги белгиларни кодклашимиз мумкин. 0 ва 1 дан иборат рақамлар ёрдамида уларни саккистадан ажратсак, бу комбинатсиялар сони 2 8 = 256 бўлди ва улар ёрдамида 256 та ҳарф , рақамлар ва турли бошқа белгиларни кодлаш имкониятини туғилади. Битта белгини компютерларда кодлаш учун 8 бит, яъни 1 байт жой етади. Кўриниб турибдики, 1 байт жойда иккилик код орқали 256 та белгини кодлаш имконияти бор. АС C ИИ жадвали ёрдамида айрим белгиларнинг иккилик Системасидаги кодларни мисол сифатида келтирамиз. А-01000001 Б-01000010 C -01000011 И-01001001 Ж-010011010 К-010011011 М-010011101 Н-01001110 О-01001111 Яъни АС C ИИ жадвалида келтирилгандек Абелгисини ўнта олтиликда 14 га тенг (белги турган катакда кесидҳгаб ситр ва устун рақамлари қўшилади) 14 – 41 тетрада асосида 1=0001; 4 = 0100. Демак А белгисини комютерда кодланиши 01000001 бўлади, ЛОЛА сўзини қуйидагича кодлаш мумкин. 01001100 01001111 01001100 01000001 Буйруқларни ёки турли бошқа турдаги ахборотларни кодлаш учуншу тартибда ёндошилади. бироқ турли русумдаги компютерлаар учун бу ёндошув турлича бўлиши мумкин. Бу техниканинг хусусиятига боғлиқ бўлган ҳолатдадир. 9 0 ва 1 лар кетма – кетлиги билан график ахборотларни ҳам кодлаш муимкин. Бунинг учун қуйидаги усулдан фойдаланилади. Розмомадаги расмга диқат билан разм солсангиз, у майда нуқталардан (уларни полография тилида “Растор” дейишади) ташкил топганлигини кўрасиз. турли полография ускуналаридан фойдаланилганликбойис, бу нуқталарнинг зичлиги турлича бўлади. Кўпчилик рўзномалардаги расмларда 1 см лик узунликда 24 та нуқта бўлади, яъни 10 х 10 см 2 ўлчовидаги расм тахминан олтмушминг нуқтадан иборат бўлади. Булар бир хил даражадаги оқ ва қора нуқталарда иборат бўлса у ҳода бир нуқтадаги 1 бит етарли бўлмайди. 2 бит билан нуқтанинг тўрт хил рангини 00-оқ, 01 оч кул ранг 10-кул ранг , 11-қора рангни кодлаш мумкин бўлса уч бит саккиз хил рангни, 4 бит 16 хил рангни кодлаш имкониятини беради. Ахборот миқдори ва узатиш тезлиги. Ахборот ҳам бошқа кўпгина тушунчалар (масалан , вақт иш ҳарорат, масофа ва бошқалар) каби ўлчанади, Аммо унинг ўлчов бирлиги сиз билган математика ёки физика курсида танишган ўлчов бирлиларимиздан фарқ қилади. Ахборотни ўлчаш учун унда иштирок этган ҳарф , рақам ва бошқа белгилар 0 ва 1 рақамлари билан кодланадиган кодга алмаштирилади. Масалан 3 рақами 11 каби; 8 рақами 1000каби; А ҳарфи 01000001 ; м ҳарфи эса 11011101 каби ифодаланади. Ахборотнинг энг кичик ўлчов бирлиги сифатида бит қабул қилинган. Бит ахборотнинг рақамли ифодасидаги 0 ёки 1 белгиси бўлиб,инглиз тилидаги “бинарий дигит” сўзидан олинган ва “иккилик рақами”” деган маънони англатади. 2.Ахборотларни декодлаш Кодлаш нима эканлигини билиш декодлашни осон тушунишга имкон беради, бу шунчаки тескари жараён. Хабарни юбориладиган форматга қадоқлаш о'рнига, хабар қабул қилинади ва уни хабар форматидан олиш учун декодлаш жараёни амалга оширилади. Иероглифларнинг кодлаш мисолидан фойдаланиб, декодлаш жараёни инсоннинг шифрлаши ва тушуниши учун ко'п йиллар талаб қилди, аммо бугунги кунга қадар топилган барча иероглифлар ҳам то'лиқ 10 тушунарли форматда декодланмаган. Морсе C оде-да, агар киши ушбу хабарни олган бо'лса, улар аниқ хабарга таржима қилиш учун код нақшини билишлари керак эди, шунинг учун хабарни декодлаш имкониятига эга бо'ладилар. Белгиларни декодлашда, агар таркиб учун УТФ-8 кодлаш ко'рсатилган бо'лса, декодлаш жараёни хабарни то'г'ри намойиш қилади. Агар бошқа кодлаш формати ишлатилса, аммо уни қо'ллаб-қувватламаса ёки тушунмаса, декодлаш жараёни кутилмаган натижаларни намойиш этади. Аслида, таҳлил қилиш ва талқин қилишни талаб қиладиган ҳар қандай жараён, ог'заки ёки ог'заки бо'лмаган ҳолда, декодлаш жараёнидир. Барча алоқа жараёнларида учта асосий элемент мавжуд: манба (жо'натувчи), узатувчи восита (хабар канали) ва мақсад (қабул қилувчи). Э'тибор беринг, хабарларни узатиш воситаси симсиз, радио, одам, ёруг'лик ёки товуш бо'лиши мумкин, уларнинг бир нечтасини номлаш мумкин. Манба о'з хабарини мавҳум фикрдан ёки форматланмаган хабардан кодлаш орқали то'плайди ва уни хабар канали бо'йлаб мақсадга узатиладиган форматга айлантиради. Кейин қабул қилгич хабарни декодлайди, шунда кейинги ҳаракатлар амалга оширилишидан олдин тушунилади. Информатсияни кодлаш зарурияти компютерлар пайдо бўлмасдан анчагина олдин вужудга келган. Техникада кодлашга эҳтиёж телеграф пайдо бўлиши билан вужудга келган бўлсада, компьютерлар ихтиро қилинганидан сўнг бундай эҳтиёж янада ортди. Кодлаш назариясининг таъсир соҳаси реал (ёки халалли) каналлар бўйича маълумотларни қамраб олса, предмети узатилган информатсиянинг корректлигини таъминлаш ҳисобланади. Бошқача айтганда, кодлаш назарияси сигнал узатилганидан сўнг маълумотлардан ишончли ва осонгина фойдали информатсияни ажратиб олишга имкон берувчи маълумотларни қандай жойлаштириш ўрганади. Баъзида кодлаш назариясини шифрлаш билан алмаштиришади, аммо бу нотўғри. Чунки криптография тескари масалани эчади. Унинг мақсади – маълумотлардан информатсияни ажратиб олишни қийинлаштириш. Кодлаш – хабарни берилган канал бўйича узатиш учун қулай холга келтириш. Оддий мисол тариқасида хабарни телеграмма кўринишида узатишни кўрсатиш мумкин. Бунда 11 барча символлар телеграф кодида кодланади. Декодлаш – қабул қилинган хабарни тиклаш амали. Алоқа системасида кодлаш ва декодлаш учун қурилмалар кўзда тутилиши лозим. Бундай системаларни назарий асослаш К.Шеннон томонидан амалга оширилган. У қатор теоремалар орқали кодлаш ва декодлаш қурилмаларининг киритилиши лозимлигини асослади. Кодлаш ва декодлаш қурилмаларининг вазифалари информатсия манбаи хусусиятларини алоқа каналлари хусусиятлари билан мувофиқлаштиришдир. Уларнинг бири (кодлаш қурилмаси ёки кодер) шундай кодлашни амалга ошириши лозимки, натижада информатсия ортиқчалигини бартараф этиш йўли билан хабар бирлигида символларнинг ўртача сони жиддий камайсин. Бу эса ўз навбатида халаллар йўқлигида узатишнинг вақти ёки хотира қурилмасининг хажми бўйича ютуққа эга бўлишга имкон беради. Бундай кодлаш самарали (ёки оптимал) деб аталади, чунки у система самарадорлигини оширади. Узатиш каналида халаллар мавжудлигида бундай кодлаш кириш йўли информатсиясини унинг кейинчалик ишланиши масаласига мақбул жавоб берувчи кетма-кетликка ўзгартиришга имкон беради. Бошқа кодлаш қурилмаси (канал кодери) қўшимча информатсия ортиқчалигини киритиш йўли билан информатсияни узатишда ёки сақлашда берилган ҳақиқийликни таъминлайди. Бундай кодлаш ортиқчали ёки халалларга бардош кодлаш деб юритилади. Кодлар махфий ёзув воситаси сифатида қадимдан маълум. Юнон тарихчиси Геродот эрамиздан аввал В – асрда фақат адресатга тушунарли хатларга мисол келтирган. Махфий алфавит Юлий Тсезар томонидан ишлатилган. Турли маҳфий шифрларни яратиш устида ўрта аср олимлари Ф.Бекон, Д.Кардано ва бошқалар ишлашган. Жуда антиқа шифрлар ва кодлар пайдо бўлди. Аммо вақт ўтиши билан улар расшифровка қилинди ва уларнинг махфийлиги йўқолди. Алоқа каналлари бўйича хабарларни узатишга мўлжалланган биринчи код С.Морзе коди ҳисобланади. Бу кодда харф ва сонларни кодлашга мўлжалланган символларнинг турли сони мавжуд. Кейин телеграфияда ишлатилувчи Н.Бодо коди пайдо бўлдики, унда ҳар бир харф ва сон символларнинг бир хил сонига эга. Символлар сифатида берилган 12 онда электр занжиридаги импульснинг борлиги ёки йўқлигини кўрсатиш мумкин. Иккита турли элементар сигналларни ишлатувчи кодлар иккилик кодлар деб аталади. Ушбу сигналларни 0 ва 1 символлари ёрдамида белгилаш қулай хисобланади. Унда код сўзи ноллар ва бирлар кетма-кетлигидан иборат бўлади. Информатсияни кодлаш масаласига рақамли маълумотларни қандайдир ўзгартириш сифатида қараш мумкин. Хусусий холда ушбу амал символларни гурухлаш (тириадалар ёки тетрадалар кўринишида ифодалаш) ёки позитсион саноқ системасидаги символлар (рақамлар) кўринишида ифодалашга келтирилиши мумкин. Хар қандай позитсион системада ортиқча информатсия бўлмаганлиги ва барча комбинатсиялари рухсат этилганлиги сабабли, бундай системалардан назоратлашда фойдаланиш мумкин эмас. Систематик код – информатсион хоналаридан ташқари назорт хоналарига эга бўлган код. Назорат хоналарига дастлабки сон хусусида қандайдир информатсия ёзилади. Шу сабабли систематик код ортиқчаликка эга. Бундай абсолют ортиқчалик назорат хоналари сони м орқали, нисбий ортиқчалик э c а м/н нисбат орқали ифодаланади. Бу эрда н=м+к –код сўзидаги хоналарнинг умумий сони, к - информатсион хоналар сони. Коднинг тузатиш (корректлаш) қобилияти тушунчасини одатда хатоларни аниқлаш ва тузатиш имконияти билан боғлашади. Миқдоран коднинг тузатиш қобилияти хатоликни аниқлаш ва тузатиш эхтимоллиги орқали аниқланади. Таъкидлаш лозимки, асосий эътиборни якка хатоликларни аниқлаш ва тузатишга қаратилиши лозимлиги исбот қилинган. Коднинг тузатиш қобилияти код масофаси тушунчаси билан ҳам боғлиқ. А ва В код комбинатсиялари учун код масофаси д(А, В) дастлабки комбинатсияларни 2нинг модули асосида хоналар бўйича жамлаш орқали аниқланувчи учинчи комбинатсиянинг салмоғи сифатида аниқланади. Ушбу оралиқ баъзида Хемминг оралиғи деб ҳам юритилади. 1-расм. Халалли алоқа каналининг информатсион модели 13 II. БОБ.Кодлашнинг техник воситалари 1. Семюел Морзе телеграф код апппарати Семюел Морзе 1837-йилда электор магнитли телеграф қурулмасини ихтиро қилган ва 1838-йилда шу қурилма учун телеграф кодини ишлаб чиққан. ахборотларни кўдлашда ишлатиладиган усуллардан бири ахборотларни телеграф коди ёрдамида кодлаш усулидир. Улардан турли ҳарф ва рақамлар, нуқта ва треларнинг махсус кетма – кетлиги кўринишида ифодаланган. Яъни ахборот учта белги ёрдамида ифодаланади: “Узун сигнал” (Тире ёрдамида ифодаланади.), “Сигналсиз” (Бўшлиқ пауза билан ифодаланади). Мазкур кодлаш усули ҳанузгача қўлланилиб келинмоқда. Морзе қўллаш усули текис бўлмаган (ўзгаручан ) код деб юритилади. Инсониятга маълум белгилар бу усулдаги икки, ёки ундан кўп белгилар ёрдамида ифодаланади. H harf Morze usulida ifodalanishi Belgilar soni Hharf Morze usulida ifodalanishi Belgilar soni N -. 2 K -.- 3 T - 1 E ..-.. 5 A .- 2 R .-. 3 L .-.. 4 O --- 3 Мазкур усулда “Электрон” сўзини ёзсак у қуйидаги кўринишга эга бўлади: Мажмоага кирган белгиларнинг турли бошқа белгилар билан ҳамда уларнинг бир нечаси билан ифодаланиши мазкур усулнинг кенг қўлланилишига тўсиқинлик қилса, унинг фақат икки белги – нуқта ва тиредан иборатлиги уни техник воситаларида қўллаш имконини беради.Одамлар ўзаро мулоқот қилганда, уларнинг бир бирига тушунарли бўлган белгилар, товушлардан ва уларни 14 боғловчи қонун – қоидалардан фойдаланадилар. ана шу белгилар, қонун қоидалар мажмуни шу ўринда код вазифасини бажаради. Бирор белгилар ёрдамида ёзилган ахборотни кодланган ахборот деб қарашимиз мумкин. Чунки мазкур ахборот билан таниш бўлмаган киши унинг ёрдамада тайёрланган ахборотни қабул қила олмайди ва қайта ишлаш имконига эга бў1майди. Шунинг учун икки тараф ўзаро ахборот алмашганда олдиндан бирор қонун ва қоидага келишиб олади. Масалан, автомабил сигналини эшитиш билан ўзимизни четга оламиз, ёки чорраҳадан ўтишда светафор сигналларидан фойдаланиш одиндан келишиб олинган қатит қоидага риоя қилиш кодидир.Ахборотни кодлашнинг энг содда яна бир усули - бизга маълум бўлган алифбодаги ҳарфларни уларни таркибини кўрасатувчи сонлар билан алмаштиришдан иборат.Бу усулдан фойдалансак, масалан: “Бугун ҳаво иссиқ” деган гап қуйидаги кўринишда бўлади: 2. 20 06 20 13 07 01 21 12 08 18 18 16 Бу ҳолда тиниш белгилари ва бошқа керакли белгиларни ҳам махсус сонлар билан ифодалаш ва уларни матинга киритиш мумкин. қаралаётган масалага қўшимча шарт киритамиз: Эфирга узатилаётган ахборотни ихтиёрий тингловчи қабул қилиш ва юқорида усулда қайта кодлаб олиш мимкинлигини билган ҳолда, биз ҳарфлар кетма-кетлиги тартибини ўзгартирамиз. аммо, ахборот кимга белгиланган бўлса, янги тайёрланган кетма-кетликни у албатта билиши керак, акс ҳолда узатилган ахборотни қайта кодлаш масаласи юзага келади. алифбога ҳарфлар кетма кетлигини тартиблашнинг анчагина усули мавжуд. масалан қуйидаги тартибни оламиз: A B V G J Z I Y K L M N E 12 03 16 14 04 25 20 11 31 24 19 07 27 05 O P R S T U F X CH SH Q H O’ G’ 17 08 22 28 10 18 23 29 02 13 21 34 09 37 15 Бу аралаштирилган алифбо усули дейилади. ҳаво иссиқлиги тўғрисидаги юқоридаги матн бу ҳолда қуйидаги кўрониш олади: 18 14 18 27 34 12 16 17 11 28 28 11 21 Мазкур ахборотни юқорида келтирилган жадвалдаги маълумотларни билмасдан қайта кодлаш жуда қийин иш ҳисобланишини кўриш қийин эмас. 2.Фасетли кодлаш аппаратураси Фасетли таснифлаш усули кўпгина мустақил белгиларга асос-ланган. Бундай белгилар тўплами иҳтиёрий бўлиши мумкин. Бу ҳол объектни ҳар қандай белгига кўра гуруҳдаш имконини беради. Таснифлашнинг фасет усули бир даражали саналади, илк объектлар тўплами алоҳида фасетларнинг белгилари аҳамиятига мувофиқ таснифлашган гуруҳларга ажратилади. Фасетлар бир- биридан мустақил. Кодлаш тизими кодларни яратиш қоидаларининг мажмуи са налади. Кодли ишоралар (белгилар) аралаш, ишоралар узунлиги (рамзлар сони) ва тузилмаси билан ажралиб туради. Код тузилмаси кодланадиган аломатлар тартиби билан белгиланади. Коддаги рамз урни код разряди саналади. Катта разряд кичигидан чап томонда бўлади. Кодда кўпинча кушимча, заҳира разряд (кодни текшириш учун назорат коди) мавжуд бўлади. Кодлашнинг икки ҳил таснифли ва рўйхатга олувчи услуби мавжуд. Таснифли кодлаш объектлар таснифли асосида қурилган. Кодлашнинг тас нифли тизими икки ҳил кетма-кет (изчил) ва параллел бўлиши мумкин. Кодлашнинг таснифли изчил тизими Таснифлашнинг иерарҳик тизимига асосланган, параллел тизим эса фасетли таснифлашга асосланган. Тасниф коди объект ҳақида ҳаёлий Ахборотга эга. Кодлашнинг рўйхатга олувчи тизими объектларни олдиндан таснифлашга асосланмаган. Код фақат объектларни идентифи-касиялашни таъминлайди. Рўйхатга олиш тизими тартибли ёки серия-тартибли бўлиши мумкин. Кодлашнинг тартиб тизими кодланувчи объектлар тўплами катта бўлмаган ва уларни гуруҳларга ажратилган ҳужжат бўлмаганда фойдаланилади. 16 Таснифчилар . Таснифланган гуруҳлар баёнини, код тузилма си ва объектлар номланиши акс этган ҳужжат — таснифчи деб юритилади. Таснифчилар корҳона, тармоқ, давлат доирасидаги локаллашнинг турли даражасига эга бўлиши мумкин. Умумдавлат (тармоқ) даражада фойдаланиладиган таснифчиларга саноат ва кишлок ҳўжалик таснифчилари, корҳона ва ташкилот таснифчилари, ишчи касби, ҳизматчи лавозими таснифчилари, бошқарув ҳужжати таснифчилари мисол була олади. Корҳона доирасида тузилма бўлинмалари, тайёр маҳсулотларнинг локал тасниф-чиларидан фойдаланилади. Номашинавий Ахборотлар таъминотини тайёрлаш теҳнологияси . Номашинавий Ахборотлар базаси — машинавий ички Ахборотлар базасини шакллантириш манбаи бўлиб ҳизмат қилади. қуйидагилар предмет соҳасининг номашинавий Ахборот таъминотини тайёрлашнинг муҳим масалаларидир: •фойдаланувчи иловаси вазифаларини ҳал этиш учун зарур Ахборотларни сақловчи ҳужжатлар таркибини аниқлаш; •ҳужжатлар шаклини ва Ахборотлар тузилмасини белгилаш; •фойдаланувчи вазифаларида ишланадиган Ахборотларни тас нифлаш ва кодлаш; •ҳужжатларни юритиш бўйича йўриқнома ва услубий мате-риалларни ишлаб чиқиш ва қайта ишлаш учун Ахборотларни тай ёрлаш. Ҳужжатларни тайёрлаш. Кужжатларни тайёрлаш жараёнида ҳужжатлар ва уларнинг реквизитлари шакли баёнини тузиб чиқиш керақ Бу реквизитлар одатда, ҳужжат шаклида қалин чизиқ билан айлантириб чиқилади. Реквизит ҳужжатлар баёнини жадвал кўринишида тақдим этиш қулайроқ ҳар бир реквизит учун қисқартма белги — реквизит номи белгиланган бўлиши мумкин. ҳар бир реквизит учун кўпгина белги тайинланиши мумкин. Таснифлаш ва кодлаш тизимини тайёрлаш. Аввалам бор таснифланиши ва кодланиши лозим бўлган пред мет соҳаси объектларини белгилаб о;шш зарур. Таснифлаш жа раёнида аломатлар белгиланади. Шу аломатлар бўйича объект лар таснифланади ва идентификасияланади. Бу ҳолда мавжуд таснифчилардан фойдаланиш имконини кўриб чиқиш лозим. 17 Объектлар таснифлаш натижалари бўйича тегишли локал тас-нифчилар тайёрланиши лозим. ҳар бир таснифчи таснифлашнинг танланган услуби кўрсатмасини, ҳар бир ҳил объектлар тўпламининг таснифланган гуруҳи номи ва уларга мос атамаларини сақлаши керак. Кодлаш тизимини ишлаб чиқиш жараёнида объектлар код белгиларини ҳосил қилиш усуллари, код тузилмалари баён этилади. Код тузилмаси иложи борича камрок зарур ва объектлар тўпламини кодлашни кенгайтириш имконини ҳисобга олган ҳолда этарли бўлиши лозим. Код тўғрилигини назорат қилиш кўзда тутилган бўлиши керак. Оддий коддарга мисол қилиб ўлчов бирлигининг қуйидаги серияли-тартиб кодларини кўрсатиш мумкин: 001-049 (узунлик бирлиги), 050-109 (майдон бирлиги), 110-159 (ҳажм бирлиги) ва ҳоказо. Машинанинг ички Ахборотлар таъминоти. Машина ичидаги Ахборотлар таъминоти машина ташувчидаги Ахборотлар базасини ва уни юритиш воситасини ўз ичига олади. Машина ичидаги Ахборотлар базаси (МИАБ), маълумотлар ба-засининг тузилмасини, аниқ фан соҳасининг мантиқан боғланган маълумотлар моделини, шунингдек машина ташувчиларда сақланадиган алоҳида, ўзаро боғланмаган келувчи, чиқадиган ва оралиқ маълумотларни акс этгиради. Маълумотлар базасини бош-кариш тизими (МББТ) воситалари билан қўллаб-қувватланадиган маълумотлар базасида меъёрий-маълумотномали, режали, яъни шартли-доимий, Ахборот ва оператив, ҳисобот Ахборотлари сақланади Машина ичидаги Ахборотлар базасини ишлаб чиқишнинг муҳим вазифаси машина ташувчида сақланадиган маълумотларни унумли ташкил этиш саналади. Машина ичидаги Ахборотлар ба заси номашинавий соҳанинг режа ва тезкор ҳужжатларидан келадиган маълумотларни ўз ичига олади. Машина ичидаги Ахборотлар базасининг бир қисми вазифани ҳал этиш жараёнида юзага келиши ёки бошқа тизимлар алоқа каналлари бўйича келиб тушиши мумкин. 18 Машина ичидаги Ахборотлар базаси тўпламлар таркиби ва тузилмасини ташкил этиш усули ҳамда машина ташувчидаги маъ-лумотларга кириш усули билан ажралиб туради. Ахборот тўплами алоҳида мустақил файллар кўринишида ташкил этиш ёки ўзаро боғланган жамламаси ҳисобланувчи маълумотлар базаси таркибида бўлиши мумкин. Мустақил Ахборотлар тўпламлари . Файлли ташкил этилган мустақил Ахборотлар тўплами база олдида қайта ишлаш босқичида бевосита ҳужжатлардан шаклланадиган дастлабки тўпламлар бўлиши мумкин. Бундай тўплам аниқлиги текширилгач ва ҳатолар тузатилгач, маълумотлар базасига киритилиши мумкин. Фойдаланувчининг алгоритмик тилда ёзилган амалий дастурида ташкил этувчи файллар машина ичида маълумотларни ташкил этишнинг ушбу турига киради. Бунда файлларнинг мантиқий тузилмаси ва машина ташувчиларда уларнинг жойлашиш параметри ушбу файлларни ишлаб чиқиш ҳар бир дастурида сақланади. Ушбу дастурда уларни яратиш ва ўзгартиш киритиш назарда тутилган. Массивларни файлли ташкил этишда маълу-мотларнинг долзарб ҳолатини, улар ҳаққонийлигини таъминлаш қийин. III. БОБ 1. Ахборотни шифрлашнинг ВЕРНАМ усули Ҳозирги вақтда ахборотларни ҳимоялашни таъминлашнинг қандайдир бирор техник усули ёки воситаси мавжуд эмас, аммо кўп хавфсизлик муаммоларини эчишда криптография ва ахборотларни криптоўхшаш алмаштиришлари ишлатилади. Вернамнинг шифрлаш тизими модул қиймати м=2 бўлган Вижинер шифрлаш тизимининг бир қисми ҳисобланиб, 1926-йилда бу усулнинг аниқ кўриниши ишлаб чиқилади. Гилбертом Вернам АТ&США фирмаси хомийлиги остида кирувчи матн сифатида иккилик саноқ системасидан фойдаланди. Шифрлашда биринчи Инглиз алфавитидаги(А,Б...З). Матннинг хар бир харфи 5-бит бўлакли (б0,б1…б4) Бадо рақами билан кодланади. Ихтиёрий кетма-кетликдаги иккилик калитлар к0,к1,к2, аввал китобсимон лентага ёзилади. 19 Қуйидаги расмда узатилаётган ахборотни Вернам усули орқали шифрлаш кўрсатилган. 2-расм. Вернам усули орқали шифрлаш Кирувчи матнни шифрлашда х-кирувчи матн иккилик кўринишига ўтказилади ва иккилик модул остида иккилик кетма-кетликдаги к-калит билан шифрлаш амалга оширилади. У шифрланган ёзув: Й = х ⊕ к Шифрни очишда ёзувдаги ҳар бир иккилик модул остидаги белгилар к- калит кетма-кетлиги билан тузилади. Й ⊕ к = х ⊕ к = к ⊕ х A 0 00000 B 1 00001 C 2 00010 D 3 00011 E 4 00100 F 5 00101 G 6 00110 H 7 00111 I 8 01000 J 9 01001 K 10 01010 L 11 01011 M 12 01100 N 13 01101 O 14 01110 P 15 01111 Q 16 10000 R 17 10001 S 18 10010 T 19 10011 U 20 10100 20 k yx kk y=x k=x Кирувчиёзув Шифрланганёзув ТикланганёзувКалит кетма - кетлиги V 21 10101 W 22 10110 X 23 10111 Y 24 11000 Z 25 11001 # 26 11010 ! 27 11011 _ 28 11100 @ 29 11101 ? 30 11110 * 31 11111 H=7=00111 K=10K=01010 N=13=01101 X Y XOR 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0 1 0 1 Мисол: Т0 = Китоб; Калит = Қуён ; Т1 = ? К + Қ = # 01010 + 10000 = 11010 И + У = _ 01000 + 10100 = 11100 Т + Й = Л 10011 + 11000 = 01011 О + О = А 01110 + 01110 = 00000 Б + Н = М 00001 + 01101 = 01100 Жавоб: Т1 = # _ Л А М Вернам ишлаб чиққан бу тизимни айланали лента ёрдамида текширган, узатгич (перидатчик) ва қабул қилгичларни (прёмник) кўришда бир хил ёки шунга ўхшаган калит кетма-кетлигидан фойдаланган. Вернам шифрлаш тизимининг камчилиги узатувчи орқали қабул қилиш томонига калит кетма-кетлигини қандай узатиш эди. Чунки душман калитни олса, у юборган шифрланган матнни бемалол очиб ўқий олади. Шунинг учун хам Вернамнинг шифрлаш тизми етарли эмаслиги сабабли буни ҳал қилиш учун шифрлашни гаммалаштириш усулига ўтилган. 2. Ахборотларни шифрлашнинг ГАММАЛАШ усули Гамма шифри бу очиқ матнни шифрлаш ва шифрни очиш учун ишлаб чиқилган ихтиёрий псевдо кетма-кетлигидаги алгоритмдир. Шифрлаш жараёнида 21 гамма шифри ишлаб чиқилади ва келувчи очиқ матнни тескари кўринишда иккилик модул бўйича қўшилади. Шифрлаш учун очиқ кўринишдаги Т0 бўлаклар ишлаб чиқилади. Гамма шифри қуйидаги кўринишдаги кетма-кетликда олинади. (7+11) мод 5=18 мод 5=3 Ги - Гамма шифри белгиси Шифрлашни қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин . C и=(Ти+Ги) мод Н Бу ерда: C и - Шифрланган матн; Т и - Бошланғич матн; Г и - Гамма белгиси; модН-қолдиқ; Т0 ( Т ) = РЕГИОН_27 К (Г и ) = ТИГР T P E Г И О Н - 2 7 G T И Г P T И Г Р Т Т 18 6 4 10 16 15 34 37 42 G 20 10 4 18 20 10 4 18 20 T+G 38 16 8 28 36 25 38 55 62 monN 38 16 8 28 36 25 38 11 18 C З О Ж Ъ 1 Ч З Й Р Шифрланган матн : Т и ( C и ) = 3 ОЖЪЧ 3 ЙР Шифрни очишда қайта гамма шифридан фойдаланилади: Т и = ( C и - Г и + Н )модН C 3 О Ж Ъ 1 Ч 3 Й Р Г Т И Г Р Т И Г Р Т C 38 16 8 28 36 25 38 11 18 Г 20 10 4 18 20 10 4 18 20 C-Г 18 6 4 10 16 15 34 -7 -2 +44 62 50 48 54 60 59 78 37 42 мод Н 18 6 4 10 16 15 34 37 42 0→44 18 6 4 10 16 15 34 37 42 22 Т Р Е Г И О Н _ 2 7 Бу усул билан шифрланган матнни очишда етарли қийинчиликлар туғдиради, энди калит бир неча маротаба ўзгаради. Гамма шифри ихтиёрий кўринишда ҳар бир шифрланаётган бўлакни ўзгартиради. Бунда душман ҳар бир матн бўлагини қандай қилиб очишни билмайди. Чунки душман ҳар бир турдаги калитни топиши учун анча вақт кетади. Бу холатда шифрланган матн бардошлилиги кўплигига боғлиқ бўлади. Рус алифбосидаги ҳарфлар ва пробел ҳамда рақамлар жами (34 та ҳарф), (10 та рақам 0...9 гача), 34+10 =44 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 A Б В Г Д У Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я Пб л 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 3.Амалий қисим: Сонларни 2,8,16 саноқ системасига ўтказиш . import java.util.Scanner; public class Bl { public static void main(String[] args) { int s, d, q; Scanner in = new Scanner(System.in); System.out.print( "Sonni kiriting: " ); s = in.nextInt(); boolean isValid = true ; StringBuilder son = new StringBuilder(); System.out.print( "Qaysi sanoq sistemasiga o'tkazmoqchisiz 2, 8, 16: " ); 23 d = in.nextInt(); if (d == 2 ) { while (isValid) { q = s % 2 ; son.append(q); s = s / 2 ; if (s == 1 || s == 0 ) { isValid = false ; if (s != 0 ) son.append(s); } } } if (d == 8 ) { while (isValid) { q = s % 8 ; son.append(q); s = s / 8 ; if (s == 0 ) { isValid = false ; }// son.append(s % 8); } } int e = 1 ; if (d == 16 ) { while (isValid) { q = s % 16 ; if (q > 9 ) { switch (q) { case 10 : son.append( "A" ); break ; case 11 : 24 son.append( "B" ); break ; case 12 : son.append( "C" ); break ; case 13 : son.append( "D" ); break ; case 14 : son.append( "E" ); break ; case 15 : son.append( "F" ); break ; } } else { son.append(q); } s = s / 16 ; if (s == 0 ) { isValid = false ; } } } System.out.println(son.reverse().toString()); } } Хулоса Кодлаш маълумотларни юборишдаги хавфсизлик даражаси билан ажралиб туради. Маълумотлар кодланганда шуни этиборга олиш зарурки кодланган маълумот ҳажми ҳеч қачон асл маълумот ҳажмига қараганда кичик бўлмайди. Ёки тенг ёки катта бўлади. Маълумотларни кодлашда асосан икки хил турдаги усул, яни апаратли ва дастурли усуллардан фойдаланилади. Апарат усул дастурли усулга қараганда ўзининг тезлиги билан ажралиб туради. Дастурли усул эса ўзининг ўзгартириш киритилиши билан устунлик қилади. 25 Компютерларда фойдаланувчининг айрим предмет соҳаларидаги амалий иловасини ишлаб чиқишда Ахборотлар таъминоти муҳим ўрин тутади. Иқтисодий Ахборотлар ҳусусияти Ахборот долзарблигига, ишончлигига, киришнинг оддийлигига ва Ахборотни излаш тезлигига нисбатан юқори талабларни қўйиш билан ажралиб туради. Ахборотлар таъминотининг асосий мақсади фойдаланувчи вазифасини ҳал этиш учун зарур маълумотларнинг бутун тўпламини машинавий ташувчиларда ишончли сақлаш ва ушбу маълумотларга қулай кира олишдир. Фойдаланувчининг вазифасини ҳал қилиш жараёнида Ахборотлар таъминоти масаласига ишланманинг нисбатан мустақил ва муҳим қисми сифатида қаралади. Зарур Ахборотлар таркиби ва ташкил этилиши бўйича номашинавий ва машинавий ички соҳала-рида қарор қабул қилинади. Бу шу нарса билан изоҳданадики, илк Ахборотлар машинадан ташқари муҳитда, бошқарувчи шаҳснинг қарор қабул қилиш жа раёнида ҳрсил бўлади. Одатда, илк Ахборотлар номашинавий соҳа ҳужжатларида қайд этилади. Компютерда фойдаланувчининг амалий иловасини яратиш ва у билан ишлаш учун номашинавий соҳа мулоқотлари маши навий соҳага ўтқазилиши керақ У эрда машина ички Ахборотлар базасини ташкил этади. Компютер стенографияси ривожланиши тенденсиясининг таҳлили шуни кўрсатадики, кейинги йилларда компютер стенографияси усулларини ривожлантиришга қизиқиш кучайиб бормоқда. Жумладан, маълумки, ахборот хавфсизлиги муаммосининг долзарблиги доим кучайиб бормоқда ва ахборотни ҳимоялашнинг янги усулларини қидиришга рағбатлантирилаяпти. Бошқа томондан, ахборот-коммуникациялар технологияларининг жадал ривожланиши ушбу ахборотни химоялашнинг янги усулларини жорий қилиш имкониятлари билан таъминлаяпти ва албатта, бу жараённинг кучли катализатори бўлиб умумфойдаланиладиган Интернет комп'ютер тармогининг жуда кучли ривожланиши ҳисобланади. Ҳозирги вақтда ахборотни ҳимоялаш энг кўп қўлланилаётган соҳа бу — криптографик усуллардир. Лекин, бу йўлда компютер вируслари, «мантиқий бомба»лар каби ахборотий қуролларнинг 26 криптовоситаларни бузадиган таъсирига боғлиқ кўп эчилмаган муаммолар мавжуд. Бошка томондан, криптографик усулларни ишлатишда калитларни тақсимлаш муаммоси ҳам бугунги кунда охиригача ечилмай турибди. Компютер стеганографияси ва криптографияларининг бирлаштирилиши пайдо бўлган шароитдан қутулишнинг яхши бир йўли булар эди, чунки, бу ҳолда ахборотни ҳимоялаш усулларининг заиф томонларини йўқотиш мумкин. Шундай қилиб, комп'ютер стенографияси ҳозирги кунда ахборот хавфсизлиги бўйича асосий технологиялардан бири бўлиб ҳисобланади. Стенографиядан фойдаланиладиган яна бир соҳалардан бири — бу муаллифлик ҳуқуқларини ҳимоялаш ҳисобланади. Компютерли график тасвирларга махсус белги қуйилади ва у кўзга кўринмай қолади. Лекин, махсус дастурий таъминот билан аниқланади. Бундай дастур маҳсулоти аллақачон баъзи журналларнинг компютер версияларида ишлатилаяпти. Стенографиянинг ушбу йўналиши нафақат тасвирларни, балки аудио ва видео ахборотни ҳам қайта ишлашга мўлжалланган. Бундан ташқари унинг интеллектуал эгалигини ҳимоялашни таъминлаш вазифаси ҳам мавжуд. Ҳозирги вақтда компютер стенографияси усуллари икки асосий йўналиш бўйича ривожланмоқда: Фойдаланилган адабиётлар: 1. “ A New Fast and Efficient Image Codec Based on set Partitioning in Hierarchical Trees”. Ув иллиам А.Пеарлман, 1996. 2. Двухетапний Трансформатсионний метод кодирования изображения. И.Н.Айзенберг, Л.П.Ярославский, 2007. 3. Кодирования изображений с последуюшим возможним оптималним декодирования. А.В.Шокуров, 2007. 4. Кодирования информатсии. Презинтация К.Ю.Поляков, 2013. 5. “Тасвирларни оптимал декодлашнинг сўнгги усуллари ”. А.В.Шокуров , 2007 27 6. “Тасвирни иерархик дарахтга бўлган ҳолда тез ва унумли кодлаш усуллари ”. Амир Саид , 1996 Интернет манбалари 1. http://www.icst.pku.edu.cn/course/ImageProcessing/2009/resource/cr1221.pdf 2. http://www.visionbib.com/bibliography/image-proc146.html 3. http://www.debugmode.com/imagecmp 4. http://chernykh.net/content/view/810/891 5. http://informatika.sch880.ru/p22aa1.html 6. http://www.sketchpad.net/default.htm l 28

Koder va dekodlar sxemasi muolajasi

Мавзу: Кодер ва декодлар схемаси муолажаси

 

Мундарижа:

 

Кириш …………………..……………………………………………………...2

  1. БОБ. Ахборотларни кодлаш ва декодлаш
  2. Ахборотларни кодлаш …………………………………………………….4
  3. Ахборотларни декодлаш ………………...………………………………10

 

  1. БОБ.Кодлашнинг техник воситалари
  2. Семюел Морзе телеграф код апппарати...................................................13

 

  1. Фасетли кодлаш аппаратураси…………………………………………..15

 

  1. БОБ Ахборотни шифрлаш усуллари
  2. Ахборотларни шифрлашнинг ВЕРНАМ усули ……………………….18
  3. Ахборотларни шифрлашнинг ГАММАЛАШ усули ……………….....21
  4. Амалий қисим……………………………………………………..…......23

Хулоса ………………………………………………………………….……25

Фойдаланилган адабиётлар………………………………………….……...27

 

 

Sotib olish