• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 194.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Апрель 2025
Расширение doc
Категория Литература

Продавец

Joninek

Дата регистрации 29 Май 2024

21 Продаж

Komil inson shakllantirishda mehnat tarbiyasi

Qul huvar-rahmon omanno bih. Diningni yoqmasun havas zinhor, Va qino rabbano azoban-nor. ISLOMIYAT Islomiyat butun insoniyatdur. Insoniyat esa yaxshi xulqdan iboratdur .Islomiyatni rasuli akram sallollohu alayhi vasallam afandimizning yolg‘uz o‘zlari butun dunyo yuziga yaxshi xulqlari soyasida tarqatdilar. 2.2 Abdulla Avloniy komil inson tarbiyasidagi qarashlari Abdulla Avloniy o’zining «Turkiy guliston yoxud axloq» nomli asarida komil insonlar haqida shunday deydi 3 : «Yaxshi fazilatlarni o’ziga kasb qilib olgan insonlar yaxshi insonlar deyilur». Avloniy yaxshi insonlar deganda odamlarga yaxshilik qila oladigan, kamtar, saxiy, mehnatkash, mehr-shafqatli, bilmdon, o’zgalar uchun qayg’uradigan mard insonlarni ko’zda tutsa, «Yomon insonlar deb, yomonlik fazilatlari yaxshilik fazilatlaridan ustun turadigan insonlarga aytiladi», deydi. A.Munavvarovning «Pedagogika» 4 o’quv qo’llanmasida axloq quydagicha tarif berilgan: Axloq, xulq va atvor suzlari arbacha bo’lib, ular o’zbek tilida ham o’z ma’nosida ishlatiladi. Ayrim adabiyotlarda axloq kishlarning xar bir jamiyatga xos xulq normalari majmui, deyilsa boshqalarida esa, axloq ijtimoyi ong shakllaridan biri, sotsial tartib-qoida bulib, bu tartib-qoida ijtimoiy xayotning istisonsiz xamma soxalarida kishilarning xatti-xarakatini tartibga solish funksiyasini bajaradi deyiladi. Abdulla Avloniy axloq bergan tarfi: Insonlarni yaxshilikg’a chavqruguvchi, yomonlikdan qaytaruvchi bir ilmdur. YAxshi xulqlarning yaxshiligini,yomon xulqlarning yomonligini dalil va misollar ila bayon qiladurgan kitobni 27 Vatan. Har bir kishining tug‘ulub o‘skan shahar va mamlakatini shul kishining vatani deyilur. Har kim tug‘ulgan, o‘sgan yerini jonidan ortiq suyar. Hatto bu vatan hissi-tuyg‘usi hayvonlarda ham bor. Agar bir hayvon o‘z vatanidan – uyuridan ayrilsa, o‘z yeridagi kabi rohat-rohat yashamas, maishati talx bo‘lub, har vaqt dilining bir go‘ shasida o‘z vatanining muhabbati turar.Biz turkistonlilar o‘z vatanimizni jonimizdan ortiq suydigimiz kabi, arablar arabistonlarini, qumlik, issig‘ cho‘llarini, eskimular shimol taraflarini, eng sovuq qor va muzlik yerlarini boshqa yerlardan ziyoda suyarlar. Agar suymasalar edi, havosi yaxshi, tiriklik oson yerlarga o‘z vatanlarin tashlab hijrat qilurlar edi.Bobolarimiz «Kishi yurtida sulton bo‘lguncha, o‘z yurtingda cho‘pon bo‘l», – demishlar. Men ayblik emas, ey vatanim, tog‘larim, Bevaqt tashlab ketdim, oyo, bog‘larim. Hijron qilodur meni judolig‘, Do‘ndi g‘ama ro‘z-u shab-u chog‘larim. Hammaga ma’lumdurki, eng muqaddas diniy yerimiz o‘lan Arabistonga bog‘larini, hovlilarini sotub hijrat qilgan hojilarimizning aksari yana o‘z vatanlariga qaytub kelurlar. Buning sababi, ya’ni bularni tortib keturgan quvvat o‘z vatanlarining, tuproqlarining mehr-u mahabbatidur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Hubbul – vatani minal imoni – vatanni suymak imondandur», – demishlar. Vatan, vatan deya jonim tanimdan o‘lsa ravon, Banga na g‘am, qolur avlodima uy-u vatanim. G‘ubora do‘nsa g‘amim yo‘q vujud zeri vahm, Charoki o‘z vatanim hokidur go‘r-u kafanim. Tug‘ub o‘san yerim ushbu vatan vujudim xok, O‘lursa aslina roje’ bo‘lurmi man g‘amnok? HAQQONIYAT 32 lozimdur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Har narsa ko‘p ichganda mast qiladurgan bo‘lsa, man sizni aning ozginasidan ham nahy qilaman», – demishlar. Salomatlikni saqlov lozim ishdur. Gunahdin saqla jisming yoz-u qishdur. Kasal bo‘lsang, bo‘lur dunyo qorong‘u, Maishat talx o‘lub hasrat chekishdur. Harom-u shubhadan pok et o‘zingni, Bu dunyo aysh-u ishratdan kechishdur. Hama ishratchi hijronlikda ketdi, Bu olamda bir ish ishlab ketishdur. Turkiy guliston yoxud axloq kitobi FIKR TARBIYASI Fikr tarbiyasi eng kerakli, ko‘p zamonlardan beri taqdir qilinub kelgan, muallimlarning diqqatlariga suyalgan, vijdonlariga yuklangan muqaddas bir vazifadur. Fikr insonning sharofatlik, g‘ayratli bo‘lishiga sabab bo‘ladur. Bu tarbiya muallimlarning yordamiga so‘ng daraja muhtojdurki, fikrning quvvati, ziynati, kengligi muallimning tarbiyasiga bog‘lidur. Dars ila tarbiya orasida bir oz farq bor bo‘lsa ham, ikkisi bir-biridan oyilmaydurgan, birining vujudi birig boylangan jon ila tan kabidur.Masalan: joy solinmagan yaxshi bir uyning ichida o‘tirmak mumkin o‘lmadig‘i kabi, ichiga har xil yangi ashyolar to‘ldurub ziynatlangan eski imorat ham o‘lturushga yaramaydur. Basharti o‘ltursa, insonlar: «Eski uyga yangi zoldivor», «kir ko‘ylakka jun jiyak», «mis qozonga loy tuvoq» deb hajv, kulgi qilurlar. Fikr agar yaxshi tarbiyat topsa, Xanjar, olmosdan bo‘lur o‘tkur. Fikrning oyinasi olursa zang, Ruhi ravshan zamir o‘lur benur. 23 insonning aql va fikrini haqiqiy mezonidurki, bu tarozu ila o‘z kamchiliklarini o‘lchab bilmak ila barobar boshqalarning ham af’ol va harakotini sezur. Agar ishlagan ishi shariat, aql va hikmatga muvofiq bo‘lsa, muhabbat qilur. Qabohat va yomon ishlarni qilsa, nafrat qilur. Biz janobi Haqning amr va nahyini fikr va ruhimizning ma’naviy quvvati o‘lan vijdonimiz ila ayira bilurmiz.Vijdon yaxshi xulqlarning manbayi o‘ldig‘indan vijdon sohiblari har bir ishni beg‘araz, xolis niyat ila ishlar.Shul sababli har kim nazarida maqbul va suyukli bo‘lur.Ammo vijdonsiz kishilarning ishlarida niyat va amallarida, do‘st va oshnoliqlarida yashirin bir g‘arazlari o‘ldig‘indan har vaqt hasrat va nadomat chekub, vijdon azobig‘a giriftor bo‘lurlar.Har bir insonning haqiqiy foili vijdonidur, Mevasi yaxshi amaldur, hosili vijdonidur.Inson diniy vazifalarining uluvviyatini vijdoni soyasida taqdir qila bilur. Chunki, vijdoni salomat kishilar imon va e’tiqodlarini kamolga yetkurmak uchun janobi Haqning buyruqlarini din va millatg‘a foydali ishlarni shod va xurramlik ila ishlar.Alhosil, vijdon har kimning af’ol va harakotini ko‘rsatadurgan musaffo bir oyinadurki, bu ko‘zguga chin nazar qilg‘an kishi o‘z ayb va kamchiliklarini tuzatmak harakatida bo‘lub, boshqalarning ayb va qusurlarini axtarmoqg‘a vaqti bo‘lmas. Bizim islomiyatda vijdon axloqining islohi uchun sa’y-harakat qilmak lozim o‘ldig‘indan shul doirada harakat qilg‘on kishilar ikki jahonda aziz va mukarram bo‘lurlar. Arastu hakim: «Ruhimizning ma’naviy quvvati o‘lan vijdonimiz, fikrimizga quvvat berguvchi bir vositayi idrokiya deyilur. Ya’ni, hissiyotimizning ruhimizga ta’sir ettirg‘uvchi bir robitayi ilktiriqiyyasidur», – demish. Ibn Sino hakim: «Vijdon ruh va fikrimizni tuyg‘un qilmakg‘a birinchi vositadur», – demish. Sof vijdon kabi hech komila mezon o‘lmaz, Kishi o‘z aybini bilmak kabi urfon o‘lmaz. Shod-masrur o‘lur insof ila vijdonli kishi, Kimki vijdonsiz esa, to‘g‘ri, chin inson o‘lmaz. VATANNI SUYMAK 31 komil insonga shunday ta’rif berilgan: “Bilgilki, komil inson deb shariat va tariqat va haqiqatda yetuk bо‘lgan odamga aytadilar va agar bu iborani tushunmasang, boshqa ibora bilan aytayin: bilgilki, komil inson shunday insondirkim, unda quyidagi tо‘rt narsa kamolga yetgan bо‘lsin: yaxshi sо‘z, yaxshi fe’l, yaxshi ahloq va maorif”. Bu sifatlar bilan ziynatlangan odam yolg‘on, riyo va badkirdorlikdan chekinadi, hamma vaqt ezgu niyat bilan yashab, ezgu ishlarga tayyor turadi.Yaxshi ahloqiy sifatlarni egallab borgan odam komil inson martabasiga kо‘tarila oladi. Komil inson – insonlarning eng mukammali, eng oqili, donosi. Komil insonlar odamlar jamiyati ichidan yetishib chiqadigan mо‘tabar zotdir. Insonlar komillikka ahloqiy-ma’naviy poklanish jarayonida erishadilar. Komil, barkamol insonni tarbiyalash, voyaga yetkazish haqida musulmon sharqi ahloqi tarixida inson hayoti uchun dasturulamal, qо‘llanma vazifasini о‘tagan kо‘p pandnomalar, xalq kitoblari yaratilgan. Bu о‘rinda Prezidentning quyidagi sо‘zini eslash о‘rinli: “...bizning ulug‘ ajdodlarimiz о‘z davrida komil inson haqida butun bir ahloqiy mezonlar majmuini, zamonaviy tilda aytganda, sharqona ahloq kodeksini ishlab chiqqanliklarini eslashimiz kerak, deb bilaman. Ota-bobolarimizning ongu tafakkurida asrlar, ming yillar davomida shakllanib, sayqal topgan or-nomus, uyat va andishga, sharmu hayo, ibo va iffat kabi yuksak ahloqiy tuyg‘u va tushunchalar bu kodeksning asosiy ma’no-mazmunini tashkil etadi”. Komil inson fazilatlarini о‘zida ifoda etgan asarlar sirasiga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: Kaykovusning “Qobusnoma”, Sa’diyning “Guliston”, “Bо‘ston”, Amir Temurning “Temur tuzuklari”, Abdurahmon Jomiyning “Bahoriston”, Alisher Navoiyning “Mahbubul-qulub”, Husayn Voiz Koshifiyning “Ahloqi muhsiniy” va boshqalar. Bu asarlarning kо‘pchiligida odil shoh va adolat, halollik va soflik, poklik, tо‘g‘rilik, insonparvarlik, ma’rifatli bо‘lish kabi insonning sharqona fazilatlari berilgan. Alisher Navoiyning “Nasoyimul muhabbat” asarida komil insonga xos xususiyatlar, uning sharqona fazilatlari sanab о‘tilgan. Bular qatoriga ulug‘ mutafakkir quyidagilarni kiritadi: tavba, halol luqma 14 9. Hasanboyeva O,Tadjiyeva M, Toshpulatova Sh va boshq. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. T.: Ilm-ziyo, 2018 10. Qodirova.F, Toshpulatova Sh, A’zamova M. Maktabgacha pedagogika. O’quv qo’llanmaT.: Ma’naviyat, 2019 11. Qodirova F.R, Tashpulatova Sh.K. Bolalar bog’chasida metodik ishlar.Darslik T.: Voris, 2019 12. Qayumova N. Maktabgacha pedagogika. T.2017 13. Qodirova.F.R, Toshpo’latova Sh.Q, Kayumova N.M, A’zamova M.N Maktabgcha pedagogika. Darslik “ Adabiyot uchqunlari ” nashriyoti 201 8 14. Qodirova . F . R , Toshpo ’ latovaSh . Q , KayumovaN . M , A ’ zamovaM . NMaktabgchapedagogika . Darslik “ Tafakkur ” nashriyoti 2019 Elektron ta’lim resurslari: www.pedagog.uz www.ziyonet.uz www.edu.uz www.kasu.uz 36 Bizim shariati islomiyada «axloqi hasana» – yaxshi xulqlar ila xulqlanmak, har narsaga ibrat ko‘z ila boqub, xulqini tuzatmak vojibdur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam: «Islomiyatda buzuqlik yo‘qdur, buzuqlikni ustiga oluv ham yo‘qdur. Islomiyatda eng mu’tabar kishilar yaxshi xulq egalaridur», – demishlar. BAYT Yaxshi birla yursa, har kim maqsudi hosil bo‘lur, Yursa nodonlar ila, bir kun borib qotil bo‘lur. Kattalar qilgan nasihatni kichiklar olmasa, Oqibat xulqi buzuq bir beadab johil bo‘lur. FATONAT Fatonat aql egasi bo‘luv demakdir. Aql insonlarning piri komili, murshidi yagonasidur.Ruh ishlovchi, aql boshlovchidur. Inson aqli ila din va e’tiqodini mahkam qilur, shariat hukmlariga bo‘yunsunar. Aqlsiz jinni kishilar bularga bo‘yun qo‘ymas, shariatdan tashqari ishlarni ham qilur. Janobi Haq insonni hayvonlardan so‘z va aql ila ayirmishdur. Hayvonlar o‘zlariga bo‘laklar tarafidan keladurgan zulm va jabrlarni shox, tish, tumshuq, tirnoqlari ila qaytarurlar. Lekin inson janobi Haq tarafidan berilmish aql va idroki soyasida o‘ziga keladurgan zarar va zulmlardan saqlanur. Yer yuzidagi hayvonlarni asir qilub, bo‘ynidan boylab, iplarining uchini qo‘llariga bergan insonlarning aqlidur.Ilm insonlarning madori hayoti, rahbari najotidur. Ilm o‘rganmak, olim bo‘lmak uchun maktabga kirmak, muallimdan ta’lim olmak lozim. Aqlsiz kishilar na maktabga kirar va na muallimni bilar. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Ey insonlar! Aqlingizga tavoze’ qilingiz.Siz janobi Haq buyurgan va qaytargan narsalarni aqlingiz ila bilursiz», – demishlar. Hukamolardan biri: «Agar aqlingni qo‘li nafsingni jilovini ushlasa, sani yomon yo‘llarga kirmoqdan saqlar. Har narsa ko‘p bo‘lsa, bahosi arzon bo‘lur, aql esa ilm va tajriba soyasida qancha ko‘paysa, shuncha qimmatbaho bo‘lur», – demish. 25  o’quvchilarni harakatning yangi turlariga o’rgatish;  ularning irodaviy sifatlari (kuch, chaqqonlik, uquvlilik va boshqalar)ni rivojlantirish;  o’quvchilarning gigienik ko’nikmalarni rivojlantirish;  ularda ma’naviy-ahlohiy sifatlar (dadillik, qat’iyatlik, intizomlilik, mas’uliyatlik, jamoa bilan bo’lish)ni tarbiyalash;  o’quvchilarda jismoniy tarbiya va sport bilan doimiy va muntazam shug’ullanishga bo’lgan ehtiyojni shakllantirish;  o’quvchilarning sog’lom va baquvvat bo’lishlariga erishish. Jismoniy tarbiyani bolalarning maktabgacha yoshidan boshlab muntazam tashkil etish maqsadga muvofiqdir.Jismoniy tarbiya ta’lim o’qitilishi yo’lga qo’yilgan fanlardan biri sanaladi. Sinfdan va maktabdan tashqari sharoitlarda tashkil etiluvchi jismoniy mashg’ulotlar jismoniy tarbiya darslarining samaradorligini ta’minlovchi qo’shimcha tadbir hisoblanadi. Jismoniy tarbiya tarbiyaning boshqa tarkibiy qismlari bilan mustahkam bog’langan hamda ular bilan birgalikda har tomonlama rivojlangan shahsni shakllantirish vazifalarini hal etadi.Demak, yuqorida ta’kidlaganidek, yoshlarni aqliy jihatdan kamol toptirishning birinchi sharti ularni ilm olishga da’vat etishdir.Ijtimoiy tarbiyaning yana bir muhim tarkibiy qismi mehnat tarbiyasi sanaladi. Mehnat tarbiyasi shahsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish, ularda mehnatga ongli munosabat, shuningdek, muayyan ijtimoiy-foydali harakat yoki kasbiy ko’nikma va malakalarni shakllantirishga yo’naltirilgan pedagogik jarayondir. asosi, hayot manbai, umr mazmuni hisoblanadi. Mehnat tarbiyasidan ko’zlangan maqsad, avvalo, o’quvchilarga mehnatning mohiyati, mazmunini chuqur anglatishdan iboratdir.Mehnat ijtimoiy hayotning muhim asosi, shaxsda ma’naviy-ahloqiy va irodaviy sifatlarni shakllantirishning kafolatidir. Mehnat qilayotgan kishi o’zi bajarayotgan ishning natijalarini ko’rsa, his qilsa, o’sha natijalardan qoniqsa, 10  estetik bilimlarning tarkib topganligi;  estetik madaniyatning tarbiyalanganligi;  estetik va madaniy meros namunalaridan habardor bo’lish;  estetik tuyg’uning rivojlanganligi;  ijtimoiy hayot, tabiat va mehnat go’zalliklarini his etishi;  go’zallikka intilish ehtiyojining rivojlanganligi;  estetik idealning shakllanganligi;  fikrlash, faoliyat, hatti-harakat hamda tashqi ko’rinishda go’zal bo’lishga intilish. Estetik faoliyatga kirishish vazifasi har bir tarbiyalanuvchining tasviriy san’at, musiqa, horeografiya to’garaklarida faol ishtirok etishi, ijodiy birlashmalar, guruhlar, studiyalar va hokazolarda qatnashishini nazarda tutadi.Biroq, hozirgi zamon maktablarida tashkil etilayotgan estetik tarbiya shahsni estetik jihatdan shakllanishini ta’minlash borasidagi mavjud talablarga javob bermayapti.Ijtimoiy tarbiya maqsadi va vazifalarini amalga oshirish uchun tarbiya jarayonining hususiyatlarini anglab olish muhim ahamiyatga ega. Sharq mutafakkirlari o’z asarlarida bilish hamda inson aqliy tafakkuri masalalariga alohida o’rin bergan.Hususan, Abu Nasr Forbiy inson tomonidan borliqni anglanishi, tabiat sirlarini anglashida ilm-fanning rolini hal qiluvchi omil sifatida baholaydi. Allomaning fikricha, inson tanasi, miyasi, sezgi organlari u tug’ilganda mavjud bo’lgan bo’lsa, aqliy bilimi, ma’naviyati, ruhiyati, intellektual va ahloqiy sifatlari, harakteri, dini, urf-odatlari, ma’lumoti tashqi olam, ijtimoiy muhit ta’sirida, odamlar bilan tashkil etayotgan munosabatlari jarayonida shakllanadi.Abu Nasr Forobiyning e’tiroficha, inson aqli, fikri uning ruhiy jihatdan yuksalishining mahsulidir.Inson bilimlarni o’zlashtirar ekan, borliqda tirik mavjudotning yaratilish tarihigacha bo’lgan ma’lumotlarni o’zlashtira oladi, ularni yaratadi, ilmiy jihatdan asoslaydi.Allomaning mazkur fikrlarini davom ettirgan holda Abu Rayhon 12 iste’mol qilub, nafsning haroratini past qilmolidur. Lekin tepsa tebranmaydurgan, turtsa ting etmaydigan bo‘lub, g‘ayrat, shijoat o‘rinlariga ham muloyimlik ishlatuv halimlik hududidan oshub, bo‘shlik, anqovlik dunyosiga chiqmakdur. Bunday halimlikdan qochmak, hazar qilmak kerak. Halimlikni qilsang agar ixtiyor, Bo‘lur xalqi olam sanga do‘st-u yor. Bo‘lur mevalik shoxni boshi past, Halim o‘lg‘usi oqili hushyor. INTIZOM Intizom deb qiladurgan ibodatlarimizni, ishlarimizni har birini o‘z vaqtida tartibi ila qilmakni aytilur. Agar yer yuzida intizom bo‘lmasa edi, insonlar bir daqiqa yasholmas edilar. Janobi Haq yer-u osmonlarni, oy va yulduzlarni, inson va hayvonlarni, qurt va qushlarni shunday bir nizom ila tarbiyat berib yaratmishdurki, aql bilmakdan, qalam yozmakdan, til so‘zlamakdan ojizdur. Dunyoga kelgan payg‘ambarlarning har birlari din va shariatlarini tarbiyat va nizom ila yurutmishlar. Xususan, islom dini mukammal ravishda tartib va nizomni rioya qilmishdur. Va bu soyada ozgina zamonda islom urug‘lari butun dunyo yuziga yoyilmishdur. Islom davlatlarining barposi nizom va intizom ila o‘ldig‘i kadi barbod va inqirozi ham tartib va nizomsizlik ila bo‘lmishdur. «Xayr, o‘tkan ishga salovat». Alhosil, har bir millatning taraqqiy va taoliysi ishlarini vaqtida nizomdan chiqarmay tartibi ila yurutmakg‘a bog‘lidur. Shogirdlar maktab va madrasalardagi zamonga muvofiq ravishda qurilmish, nizom va tartiblarni rioya qilmaklari loz imdur. Chunki tartib va nizomni rioya qilmagan kishilarning ishlari hamma vaqt notamom, o‘zlari parishon bo‘lurlar. Ammo ishlarini tartib uzra yurutgan kishilarning ishlari yerida, o‘zlari tinch va rohatda umr o‘tkarurlar. Hozirgi zamonda bizning Turkiston boylarining ishlari to‘xtab, sinuvlarining birinchi sababi ishlarini axloqsiz, bilimsiz, musrif, yalqov kishilarga topshiruvlari ila barobar o‘zlarining zamonga muvofiq tartib va nizomdan xabarsizliklarining yemushidur. Payg‘ambarimiz: «Kasblarning ortug‘roqi xiyonatsiz, yolg‘onsiz 29 rohatlansagina mehnat tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.halol mehnat – kishi hayotining mazmunini tashkil qiladi.Halqimizning «Mehnat – mehnatning tagi rohat», «Bugungi ishni ertaga qoldirma», «Daryo suvini bahor toshirar, inson qadrini mehnat oshirar», «Ishlagan tishlaydi, ishlamagan kishnaydi», «Mehnatdan qo’rqma, minnatdan qo’rq», «Odamning husni mehnat» kabi maqollar bejiz yaratilmagan. Buyuk alloma Bahouddin Nahshbandning «Dil ba yoru, dast ba kor» degan hikmati bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Allomaning fikricha, «Agar kishi hunarli bo’lsa, u bilimini haqiqatga bag’ishlaydi, o’z mehnati bilan kun kechiradi, bordi-yu kasbi bo’lmasa, bilimini kun kechirishga sarflaydi, halollikni unutadi».Ta’kidlash lozimki, mehnatsiz kelgan boylik inson ruhiyatini buzadi, har qanday muqaddas narsani qadrsizlantiradi.Mehnat jarayonida kishilarda do’stlik, birodarlik, jamoa bo’lib ishlash kabi barcha tarbiyaviy sifatlar shakllanadi.Eng muhimi, mehnat muhtojlik, bekorchilik, ahloqiy jihatdan buzilishdan saqlaydi.«Har bir insonning, ayniqsa, endigina hayotga qadam qo’yib kelayotgan yoshlarning ongiga shunday fikrni singdirish kerakki, ular o’rtaga qo’yilgan maqsadlarga erishish o’zlariga bog’liq ekanligini, ya’ni, bu narsa ularning sobitqadam, g’ayrat-shijoatiga, to’la-to’kis fidokorliliga va cheksiz mehnatsevarligiga bog’liq ekanligini anglab etishlari kerak.Huddi shu narsa davlatimiz va halqimizning ravnaq topishining asosiy shartidir».Shirin eng og’ir damlarda ham Farhodga vafodor, sadoqatli, irodali yor bo’lishi bilan birga tadbirli murabbiya, odil va donishmand davlat arbobi, komila, oqila va fazilatli, latofatli qiz edi. Shirinning bu fazilatlari minglab qizlarga o’rnak bo’lib keldi va bundan keyin ham shunday bo’lib qoladi. Estetik tarbiya tomonidan amalga oshiriluvchi vazifalarini shartli ravishda quyidagi ikki guruhga ajratish mumkin:  o’quvchilarga nazariy estetik bilimlarni berish;  ularda amaliy estetik ko’nikmalarni shakllantirish. Nazariy va amaliy estetik bilimlarni egallash asosida o’quvchilarda quyidagi holatlar ko’zga tashlanadi: 11 О ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA О ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI «Himoyaga ruxsat etilsin» “Boshlang‘ich ta’lim” fakulteti dekani ________ I.U. Tadjibayev «____» ________2025__-yil « Himoyaga tavsiya etilsin» “Boshlang‘ich ta’lim metodikasi” kafedrasi mudiri: _________ Sh.I.Botirova «____» ________2025__-yil “Boshlang‘ich ta’lim” fakulteti 5111700 – “Boshlang‘ich ta’lim va sport-tarbiyaviy ish” ta’lim y о ‘nalishi 4-kurs sirtqi 19/22-guruh talabasi Yuldasheva Xosiyat Akrom qizi “Tarbiyaviy ishlar metodikasi” fanidan tayyorlagan KURS ISHI MAVZU: “ Komil inson shakilantirishda mehnat tarbiyasi ’’ CHIRCHIQ – 2025 1 Aqldek zebo sifatni ko‘rdi Haq, insonga eb, Oqil insonlar bilan berdi jahon-olamga zeb. Aql nuri birla to‘ldi dunyoga ilm-u hunar, Aqlsiz inson qachon bilg‘usidur naf’-u zarar? Aqlsizlar bilmagaylar din nadur, dunyo nadur? Bo‘lmasa aqli bilurmi farz ila sunnat nadur? DIYONAT Diyonat alloh huzurina yaqin qiladurgan muqaddas e’tiqoddurki, olamda mundan suyukli narsa yo‘qdur Din va e’tiqodi salomat bo‘lmagan kishilar haqni botildan, foydani zarardan, oqni qoradan, yaxshini yomondan ayira olmas, munday kishilardan na o‘ziga va na boshqa kishilarga, va na millatga tariqcha foyda yo‘qdur. Din janobi Haq tarafidan bandalari uchun qurilmish to‘g‘ri yo‘ldurki, banda dunyo va oxiratda bu yo‘l ila sohili salomatga chiqar. Din ulamolari diniy kitoblarda Alloh taologa ibodat qilishning yo‘l va qoidalarini bayon qilmishlar. Ibodat ikki turli bo‘ladur: Biri tan ibodati, ikkinchisi ruh ibodati. Tan ibodati tahorat, namoz, ro‘za, zakot, haj kabi amallardurki, bularning har birini o‘z vaqtida shariatga muvofiq ravishda minnat qilmasdan, riyo qilmasdan dilni poklab, niyatni xolis qilub, shavq va zavq ila ado qilmoq lozimdur. Ruh ibodati qalb ila ado qilinadurgan ibodatdurki, e’tiqodni mahkam, dilni pok qilub, Qur’on, Hadis, fiqh kabi diniy kitoblar oqilganda jon qulog‘i ila tinglab asarlanmakdur. B ir kishi tan ibodatini qilub, ruh ibodatini qilmasa, yo ruh ibodatini qilib, tan ibodatini qilmasa o‘z vazifasini ado qilmagan bo‘ladur. Aql din ila, din amal ila, amal taqvo ila kamol topar. Din insonlarning dilidan saxovat, marhamat, shafqat, ulfat, muruvvat eshiklarini ochub, saodat va salomat bo‘stoniga olib borur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Allohni ko‘z oldingda ko‘rub turgandek ibodat qil, zeroki, san oni ko‘rmasang ham, albatta, Ul sani ko‘radur, nafsingni o‘lgan hisob et», – demishlar. BAYT Pok qilgil diningni, imoningni, 26 axloq deyilur. «Yaxshi xulq » deb agar nafs tarbiyat topib,yaxshi ishlarni qilurga odat qilsa , yaxshilikqa tavsif bulishga aytiladi. . «Yomon xulq» agar tarbiyasiz usib, yomon ishlaydurgan bulur ketsa, yomon tavsif buliish aytiladi. HILM Hilm deb bo‘lar-bo‘lmas ishga achchig‘lanmaydurgan, arslon yurakli, yumshoq tabiatli bo‘lmoqni aytilur.Hilm insonlarning tab’idan xusumat, adovat, g‘azab, hiddat kabi yomon xulqlarni yo‘q qiladurgan har kimcha maqbul bir sifatdur. Hilm ilmi axloq yuzasidan insonga eng kerakli narsadur. Nafsning rohati, qalbning matonati, fikrning salomati, vijdonning halovati halim tabiat bo‘lmoq ila hosil bo‘lur. Chunki halim kishilar har qancha quvvat va qudrat sohibi bo‘lsa ham, o‘zidan ojiz kishilarga shiddat ila muomala qilmas. Fikri salomat kishilarning qalbi halim, tab’i karim o‘lur. Zeroki, vujudimizdan paydo bo‘ladirgan af’ol va harakotimizning manbayi havas va orzudur. Bu havas va orzuga faqat hilm ila g‘olib kelurmiz va bu vasila ila to‘g‘ri yo‘lga kirub, yaxshi xulq sohibi, din va millat xodimlaridan bo‘lurmiz. Dunyoda chin inson bo‘lmak uchun havasning qo‘liga nafsning jilovini bermaydirgan, bo‘lar-bo‘lmas narsalardan achchig‘lanmaydurgan, sovuqqonli, yumshoq tabiatli, muloyim so‘zli, halim va sabrli bo‘lmak lozimdur.Zotiga, hilmiyati mavsuf qilsa har kishi, Ikki olamda bo‘lur rohat, halovatda ishi.Rasuli akram nabiyyi muhtaram afandimiz: «Alhilmu sayyidal axloq – Hilm xulqlarning sayyididur», – demishlar. Suqrot hakim: «Shiddat ila muomala qilgan kishilarga man viqor va halimlik ila muqobila qilurman, chunki hilm shiddatni, xusumatni past qilur. Lekin kishini ojiz va xorlik darajasiga tushuradurgan halimlikdan man bezor», – demish. Bu so‘zga qaraganda saxovatning ifroti isrof o‘ldig‘i kabi o‘rinsiz yerda hilm iste’mol qilmak insonning viqor va e’tiborini poymol qilur. Shuning uchun hilmiyat hududidan – chegarasidan chiqmay, g‘azab, hiddat kabi yerlarda hilm 28 Beruniy quyidagilarni ilgari suradi: «Inson narsa va hodisalarning faqat tashqi sifati hamda hususiyatlari haqida bilim olmay, balki tafakkuri, aqli tufayli narsa va hodisalarni taqqoslaydi, bir-biri-bilan solishtirib ko’radi, o’z bilimlarining chinligini aniqlaydi». 1.2.Komil inson haqida tushuncha Komil inson tushunchasi ma’naviy barkamol inson tushunchasi bilan hamohangdir.Ma’naviy barkamollikka erishmay komil inson darajasiga yetish mumkin emas. Demak, ma’naviy barkamollikka intilish – bu komil inson darajasiga erishish uchun intilishdir.Komillikka inson butun umri davomida erishib boradi. Uchta tushuncha: sog‘lom avlod, ma’naviy barkamol, komil inson – darajama-daraja chuqur ma’no kasb etadi. Shundan kelib chiqadigan bо‘lsak, komil inson bо‘lishning aniq cheki va chegarasi yо‘q. Shu bilan birga ma’naviy- ahloqiy komillik darajasini har kim о‘zicha belgilay olmaydi. Kimki “Men ma’naviy-ahloqiy komillik chо‘qqisiga yetdim desa, о‘ziga о‘zi yuksak baho bersa, u hali komil inson emas. Inson hech qachon о‘zining ma’naviy kamolot darajasiga baho bera olmaydi. Komillik har bir shaxsning boshqalar bilan bо‘lgan munosabatda kо‘zga tashlanadi. Komil insonni ota-ona, jamoatchilik, ular bilan munosabat shakllantiradi. Komillikning yо‘li odalardan faqat yaxshi fazilatlarni о‘rganish, ibrat olish, doimo yaxshilikka, ezgulikka intilishdir. Komil inson biz uchun idealdir. U barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi mutlaq ruhga tutash, fayzu karomati serob, qalbi ezgu tuyg‘ularga limmo-lim tо‘la pokiza zot. Komil inson odamzod orzu qilgan jamiki ezgu xislat va fazilatlarni о‘zida mujassam etgan insondir . Komil inson haqida tasavvuf adabiyotida kо‘p asarlar bitilgan.Ana shunday asarlardan biri Aziziddin Nasafiyning “Insoni komil” nomli risolasi bо‘lib, unda 13 KIRISH Mavzuning dolzarbligi .Barkamol shahsni tarbiyalash barcha davrlarda muhim ijtimoiy talablardan biri bo’lib kelgan, ammo bugungi sifat o’zgarishlar ro’y berayotgan bir davrda bu masalaning dolzarbligi yanada kuchayib talab ortib bormoqda.Respublikamiz mustaqillikka erishgach ta’lim-tarbiya jaraoni qayta ko’rib chiqilib uni rivojlantirish uchun bir qancha yangi asoslar yuzaga keldi. O’tish davrining eng asosiy hususiyatlaridan biri bu – jamiyatning ma’naviy jihatdan yanada yuqori pog’onaga ko’tarilishidir. Chunki o’tish davri birinchi galda jamiyatdan ma’naviy o’sishni talab etadi. Ma’naviy o’sish o’z navbatida fan-tehnika, madaniyat, san’at hamda iqtisodiy rivojlanishiga asos bo’lib hizmat qiladi. Shuning uchun ham bugungi kunda ma’naviy fazilatlarni tarbiyalash masalasi o’ta dolzarb masaladir.Bunday natijaga erishish uchun ta’lim–tarbiya jarayonining uyg’unligini ta’minlash, tarbiya jarayonining qonuniyatlarini chuqur o’rganish va bugungi kun talablariga javob bera oladigan barkamol yosh avlodni tarbiyalash usullarini tadqiq qilish lozim.Ma’naviyati yuksak shaxslar yurtni tanitadi.Shaxsni esa uning ma’naviy qiyofasi tanitadi.Ma’naviyat–tarbiyadan boshlanadi.Ta’lim–tarbiyasiz ma’naviyatning bo’lmasligi barchaga ayon haqiqatdir.Milliy pedagogika asoschilaridan biri Abdulla Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot – yo halokat, yo sadoqat, yo falokat masalasidir!” degan so’zlari fikrimizga dalil bo’ladi.Respublikamiz hukumati tomonidan mustaqillikning ilk yillaridanoq, jismonan sog’lom, ma’nan etuk shahs yaratishga e’tibor berila boshlandi. Bu boradagi ishlarni aniq, maqsadli amalga oshirish uchun davlat ahamiyatiga molik dasturlar, rejalar ishlab chiqildi. Ahloq ijtimoiy ong shakllaridan biri bo’lib, muayyan jamiyatda yashovchi kishilar amal qilishi zarur bo’lgan ma’lum xatti-harakat qoidalari yig’indisidir. Ahloq odamlarning bir-birlariga, jamiyatga, davlatga, xalq mulkiga, oilaga, ishlab chiqarish vositalariga, mehnat mahsulotlari va shu kabilarga munosabatini muayyan tartibga soladigan xatti-harakat qoidalari tizimida namoyon bo’ladi.Odob – odamning jamoat, el-yurt orasida o’zini tutish, boshqalar bilan qay yo’sin 5 nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Insonlarning karami dinidadur, muruvvati aqlindadur, hasabi axloqindadur», – demishlar. Agar bir qushning yosh bolasin olib, Bo‘lur tarbiyat birla yo‘lga solib. Onasin olib asrag‘on birla rom, Qilmas kishi sa’y qilsa mudom. Kerak tarbiyat yoshlikdan demak, Ulug‘ bo‘lsa lozim kelur g‘am yemak. Egur bemashaqqat kishi navdani, To‘g‘unchi egur kuydirib kavdani. BADAN TARBIYASI Badanning salomat va quvvatli bo‘lmog‘i insonga eng kerakli narsadur. Chunki o‘qumoq, o‘qutmoq, o‘rganmoq va o‘rgatmoq uchun insonga kuchlik, kasalsiz jasad lozimdur.Sog‘ badanga ega bo‘lmagan insonlar amallarinda, ishlarinda, ibodatlarinda kamchilik qilurlar. Maishatimizni rohatda bo‘lmog‘i jasadimizning sog‘lom bo‘lmog‘iga bog‘lidur. Biz sihatimizni saqlamak ila amr o‘linganmiz, shuning uchun vujudimizi hifzi-sihatga zid bo‘lgan yomon odatlar ila churitmakdan saqlanmakligimiz lozimdur. Badan tarbiyasining fikr tarbiyasiga ham yordami bordur. Jism ila ruh ikkisi bir choponning o‘ng ila terisi kabidur. Agar jism tozalik ila ziynatlanmasa, yomon xulqlardan saqlanmasa, choponning ustini qo‘yib astarini yuvub ovora bo‘lmoq kabidurki, har vaqt ustidagi kiri ichiga uradur. Fikr tarbiyasi uchun mahkam va sog‘lom bir vujud kerakdur. Shuning uchun ota-onalar bolalari kasal bo‘lgan zamon beparvolik qilmay, tezlik ila tabib yoki do‘xturga boqizmak kerak.Imom Shofe’i hazratlari: «Ilm ikki xildur: biri badan ilmi, ikkinchi din ilmi», – demishlar. Bunga qaraganda eng avval hifzi sihat qoidalarini bilmak, salomatlikga ters bo‘lgan narsalardan saqlanmak ila bo‘ladur.Ichkulik, ko‘knor, nasha, afyun, taryok, chilim, nos, popirus kabi badanning salomatlikig‘a zararli, og‘ulik, ba’zisi harom, ba’zisi makruh, ba’zisi isrof bo‘lgan narsalardan qochmak, saqlanmak shariat, aql, hikmat yuzasidan 22 elu yurtimga nima berdim?” deb о‘ylashimiz va har dam shu aqida bilan yashashimiz kerak. II BOB. KOMIL INSON SHAKILANTIRISHDA MEHNAT TARBIYASI. 2.1 Turkiy Guliston yoxud axloq asarining bola tarbiyasidagi o’rni Men bu asari nochizonimni birinchi maktablarimizning yuqori sinflarida ta’lim bermak ila barobar ulug‘ adabiyot muhiblari, axloq havaskorlarining anzori oliylarina taqdim qildim. Har kun o‘luram shomg‘acha men g‘amga giriftor, Har shab yonaram otasha parvona kabi zor. Hech kimsa emas bu meni ahvolima voqif, Men xastayamu millatim o‘lmish nega bemor. AXLOQ Insonlarni yaxshilikg‘a chaqirguvchi, yomonlikdan qaytarguvchi bir ilmdur. Yaxshi xulqlarning yaxshiligini, yomon xulqlarning yomonligini dalil va misollar ila bayon qiladurgan kitobni axloq deyilur. Axloq ilmini o‘qub, bilub amal qilgan kishilar o‘zining kim ekanin, janobi haq na uchun xalq qilganin, yer yuzida nima ish qilmak uchun yurganin bilur. Bir kishi o‘zidan xabardor bo‘lmasa, ilmni, ulamoni, yaxshi kishilarni, yaxshi narsalarni, yaxshi ishlarning qadrini, qimmatini bilmas. O‘z aybini bilub, iqror qilub tuzatmakg‘a sa’y va ko‘shish qilgan kishi chin bahodir va pahlavon kishidur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram afandimiz: «Mezon tarozusiga qo‘yiladurgan amallarning ichida yaxshi xulqdan og‘irroqi yo‘qdur. 17 MUNDARIJA: KIRISH …………………..………………………………………….……………..3 Asosiy qism ……………………………………………………………..………….6 I.BOB. TARBIYA VAZIFALARI VA MAZMUNI. 1.1.Tarbiya vazifalari mazmuni shaxning milliy va umumbashariy qadryatlarini o’rganishi mazmuni ……………………………………………….……….……..10 1.2.Komil inson haqida tushuncha.…………..………….………………..…..…..14 II BOB. KOMIL INSON SHAKILANTIRISHDA MEHNAT TARBIYASI . 2.1 Turkiy Guliston yoxud axloq asarining bola tarbiyasidagi o’rni………….....24 2.2 Abdulla Avloniy komil inson tarbiyasidagi qarashlari……………..………..30 XULOSA ………………………………..………………………………………..31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ………………………....34 4 bilan qanoatlanish, о‘z kasbidan topib kun о‘tkazish, shariatga rioya etish, barchadan о‘zini kam deb bilish, hatto farzandlari, xizmatkorlariga qо‘pollik qilmaslik, chuchuk tilli bо‘lish – yaxshi, muloyim tilli bо‘lish, rahmdil, sahiy, mard, halim, xushhulq, sabrli, sadoqatli, vafoli bо‘lish, rozi-rizolik bilan kun о‘tkazish, riyozat chekishdan qо‘rqmaslik va boshqalar. Shu tariqa о‘tmishda komil insonning о‘ziga xos ahloq kodeksi ishlab chiqilgan bо‘lib, bu sifatlarga ega bо‘lish har bir odamning orzu-armoni deb qaralgan. Komil inson haqidagi g‘oyalar katta ijtimoiy-ahloqiy, ma’naviy ahamiyatga ega. U insonni sharafli, ezgulik va buyuk xayr ruhida tarbiyalash, mehru muhabbat, vafo va sadoqatni kuchaytirishga xizmat qilib keldi. Har zamon va lahzada insonlarga ularning insonligini eslatib, yovuz, qabih ishlar, nojо‘ya hatti-harakat va qiliqlardan saqlanishga kо‘maklashdi, ularda iymon va vijdon binosining paydo bо‘lishi va mustahkamlanishini ta’minlab keldi. Komil inson iymon va e’tiqodlilik, halollik va poklikning oliy timsoli. Biz hammamiz shunga intilib yashamog‘imiz lozim. Mustaqil О‘zbekistonning bozor munosabatlariga о‘tish sharoitida iymonli bо‘lish, halollik va poklik, vijdonli va diyonatli bо‘lish nechog‘lik zarur ekanligi hammamizga ayon. Quyidagi ta’rifda komil insonning asosiy xususiyatlari har taraflama chuqur va teranlik bilan bayon qilingan: “Komil inson deganda, biz avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan о‘zgalarga ibrat bо‘ladigan bilimli,ma’rifatli kishilarni tushunamiz”. Boshqa ibora bilan aytadigan bо‘lsak, Allohning о‘zi biz insonlarga buyurgan komil inson bо‘lish, halollik, tо‘g‘rilik, poklik va adolat bilan kun kechirish kabi kо‘pdan-kо‘p olijanob fazilatlarning ma’no-mazmunini nafaqat chuqur anglash, balki ana shunday xususiyatlarga ega bо‘lish, ularga doimo amal qilib yashash- odamzotning ma’naviy boyligini, komilligini belgilab beradigan asosiy mezon sanaladi. Uning shakllanganligi darajasini xarakterlovchi eng muhim fazilatlar esa quyidagilardir: aqliy zukkolik, huquqiy komillik, ahloqiy yetuklik, siyosiy teranlik, mehnatga halol munosabat, yuksak madaniy, ma’naviy saviya, professonal iftixor, milliy va umuminsoniy g‘urur va boshqalar. Yuqoridagilarni hozirgi mustaqil hayotimiz, turmush tarzimiz, kishilarning, ayniqsa, yoshlarning intilishlari bilan bog‘lab komil inson chizgilariga quyidagi xislat va fazilatlar 15 I.BOB. TARBIYA VAZIFALARI VA MAZMUNI. 1.1 Tarbiya vazifalari mazmuni shaxning milliy va umumbashariy qadryatlarini o’rganishi mazmuni. Aqliy tarbiya – shahsga tabiat va jamiyat taraqqiyoti to’g’risidagi bilim asoslarini berish, uning aqliy (bilish) qobiliyati, tafakkurini shakllantirishga yo’naltirilgan pedagogik faoliyat jarayoni bo’lib, shahs tomonidan tabiat, jamiyat, shuningdek, inson tafakkuri haqidagi bilimlarni o’zlashtirish, unda ilmiy dunyoqarashni shakllantiradi. Aqliy tarbiya yuksak ma’naviy va ahloqiy sifatlarga ega shahsni tarbiyalashda etakchi o’rin tutadi.Bilimlar tizimini ongli ravishda o’zlashtirish mantiqiy fikrlash, hotira, diqqat, idrok etish, aqliy qobiliyat, mayillik va iqtidorni rivojlantirishga ko’maklashadi. Aqliy tarbiyaning vazifalari quyidagilar sanaladi:  shahs tomonidan ilmiy bilimlarning muayyan hajmini o’zlashtirilishiga erishish;  bilishga bo’lgan qiziqishlarni yuzaga keltirish;  aqliy qobiliyat va iqtidorni rivojlantirish;  bilishga bo’lgan faollikni kuchaytirish;  mavjud bilimlarni muntazam ravishda boyitib borish, umumiy o’rta ta’lim va mahsus kasbiy tayyorgarlik darajasini oshirishga bo’lgan ehtiyojni rivojlantirish.  ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Muhammad alayhissalom o ’ z hadislarida ; « Ilmga ilm olmoq yo ’ li bilan erishilgaydir . Ilmu hunarni Hitoyga borib bo ’ lsa ham o ’ rganinglar . … Ilm egallang . Ilm sahroda do ’ st , hayot yo ’ llarida tayanch , yolg ’ iz damlarda yo ’ ldosh bahtsiz daqiqalarda rahbar , qayg ’ uli onlarda madadkor , odamlar orasida zebu - 7 ziynat , dushmanlarga qarshi kurashishda quroldir » deydi . Shuningdek , hadisi Sharifda « Ilm olmoqqa intilish har bir muslim va muslima uchun farzdir » deydilar . Alisher Navoiy o ’ zining « Farhod va SHirin » dostonidan Farhodning aqluidrokli , bilimdon , hunarmand , kamtar , insonparvar , irodali va e ’ tiqodli bo ’ lganligini tasvirlaydi . Ahloqiy tarbiya muayyan jamiyat tomonidan tan olingan va rioya qilinishi zarur bo ’ lgan tartib , odob , o ’ zaro munosabat , muloqot va hulq - atvor qoidalari , mezonlarini o ’ quvchilar ongi , hayoti , turmush tarziga singdirish maqsadida tashkil etiluvchi pedagogik jarayondir . Ahloqiy tarbiya ham ijtimoiy tarbiyaning muhim tarkibiy qismlaridan biri sanaladi . Ahloqiy tarbiya asosini shahsni ijtimoiy ahloqiy me ’ yorlardan habardor etish tashkil qiladi . Ahloq(lot. «moralis» – hulq-atvor ma’nosini bildiradi) ijtimoiy ong shakllarida biri hisoblanib, ijtimoiy munosabatlar hamda shaxs hatti-harakatini tartibga soluvchi, muayyan jamiyat tomonidan tan olingan va rioya qilinishi zarur bo’lgan tartib, odob, o’zaro munosabat, muloqot va hulq-atvor qoidalari, mezonlarining majmui sifatida aks etadi.Qur’oni Karim va Hadisi Shariflardagi ahloqqa oid ibratli maslahatlar, hikoyatlar asrlar davomida tarkib topgan milliy urf-odatlar, an’ana va qadriyatlar mazmunida o’z ifodasiga ega bo’lgan. Sharq mutafakkirlari Muhammad alHorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Ahmad alFarg’oniy, Imom Ismoil al-Buhoriy, Ahmad Yassaviy, Bahovuddin Nahshband,Amir Temur, Muhammad Tarag’ay Ulug’bek, Abdurahmon Jomiy, Sa’diy Sheroziy Alisher Navoy va Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqalarning ahloq haqidagi qarashlari bugungi kunda ham o’z ifodasini topgan.O’zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: «Kattalarni hurmat qilish, oila va farzandlar to’g’risida g’amho’rlik qilish, ochiq ko’ngillik, millatidan qat’iy nazar odamlarga hayrihohlik bilan munosabatda bo’lish va o’zaro yordam tuyg’usi – kishilar o’rtasidagi munosabatlarning me’yori hisoblanadi. O’zbeklar diyoriga, o’z Vataniga mehr- muhabbat, mehnatsevarlik, bilimga, ustozlariga, ma’rifatparvarlarga nisbatan alohida hurmat-ehtirom O’zbekiston aholisiga hos fazilatlardir».Amir Temur ahloqi husniya – yahshi hulqlar egasi bo’lgan. U oqil va tadbirli sarkarda sifatida 8 biri, sotsial tartib-qoida bulib, bu tartib-qoida ijtimoiy xayotning istisonsiz xamma soxalarida kishilarning xatti-xarakatini tartibga solish funksiyasini bajaradi deyiladi. Komil inson tushunchasi ma’naviy barkamol inson tushunchasi bilan hamohangdir.Ma’naviy barkamollikka erishmay komil inson darajasiga yetish mumkin emas. Demak, ma’naviy barkamollikka intilish – bu komil inson darajasiga erishish uchun intilishdir.Komillikka inson butun umri davomida erishib boradi. Uchta tushuncha: sog‘lom avlod, ma’naviy barkamol, komil inson – darajama-daraja chuqur ma’no kasb etadi. Shundan kelib chiqadigan bо‘lsak, komil inson bо‘lishning aniq cheki va chegarasi yо‘q. Shu bilan birga ma’naviy- ahloqiy komillik darajasini har kim о‘zicha belgilay olmaydi. Kimki “Men ma’naviy-ahloqiy komillik chо‘qqisiga yetdim desa, о‘ziga о‘zi yuksak baho bersa, u hali komil inson emas. Inson hech qachon о‘zining ma’naviy kamolot darajasiga baho bera olmaydi. Komillik har bir shaxsning boshqalar bilan bо‘lgan munosabatda kо‘zga tashlanadi. Komil insonni ota-ona, jamoatchilik, ular bilan munosabat shakllantiradi. Komillikning yо‘li odalardan faqat yaxshi fazilatlarni о‘rganish, ibrat olish, doimo yaxshilikka, ezgulikka intilishdir. Komil inson biz uchun idealdir. U barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi mutlaq ruhga tutash, fayzu karomati serob, qalbi ezgu tuyg‘ularga limmo-lim tо‘la pokiza zot. Komil inson odamzod orzu qilgan jamiki ezgu xislat va fazilatlarni о‘zida mujassam etgan insondir . 34 Chirchiq davlat pedagogika universiteti Boshlang`ich ta`lim fakulteti “Boshlang`ich ta`lim sport tarbiyaviy ishi ” Sirtqi ta`lim yo`nalishi 4-kurs talabasi Yuldasheva Xosiyat ning “ Tarbiyaviy ishlar metodikasi ” fanidan “ Komil inson shakilantirishda mehnat tarbiyasi ” mavzusidagi kurs ishi XULOSASI Mavzuning dolzarbligi:________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi: Kurs ishining tarkibiy qismlari : kirish, asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yhatidan iborat. Kurs ishining tarkibiy qismlari to`liq yoritilgan . Kurs ishining rasmiylashtirilishi: Kurs ishi o`zbek tili lotin yozuvida bayon etilgan bo`lib, talab darajasida rasmiylashtirilgan. Ilmiy rahbarning yakuniy xulosasi: Yuldasheva Xosiyat tomonidan bajarilgan ushbu kurs ishi tugallangan deb hisoblayman va uni himoyaga tavsiya qilaman. Ilmiy rahbari: _________________________ ___________________ (ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo) “___” ___________ 202 5 y 3 Emdi ochiq ma’lum bo‘ldiki, tarbiyani tug‘ulgan kundan boshlamak, vujudimizi quvvatlandurmak, fikrimizi nurlandurmak, axloqimizi go‘zallandurmak, zehnimizi ravshanlandurmak lozim ekan. Tarbiyani kimlar qilur?Qayda qilinur?degan savol keladur. Bu savolga, «birinchi uy tarbiyasi.Bu ona vazifasidur. Ikkinchi, maktab va madrasa tarbiyasi. Bu ota, muallim, mudarris va hukumat vazifasidur», – deb javob bersak, bir kishi deyurki, «qaysi onalarni aytursiz, bilimsiz, boshi paqmoq, qo‘li to‘qmoq onalarmi? O‘zlarida yo‘q tarbiyani qaydan olib berurlar», der .Mana, bu so‘z kishining yuragini ezar, bag‘rini yondurar. Otasiga nima dersiz, desak , qaysi ota? To‘ychi, uloqchi, bazmchi, do‘mbirachi, karnaychi, surnaychi, ilm qadrini bilmagan, ilm uchun bir pulni ko‘zlari qiymagan, zamondan xabarsiz otalarni aytursizmi? Avval o‘zlarini o‘qitmak, tarbiya qilmak lozimdur», – der. Mana bu so‘zni eshitgach, umid qo‘llari qo‘ltuqg‘a urilur.Xayr, bo‘lmasa muallimchi desak, «Qaysi muallim? Maqsadi pul, maslagi shuhrat, yuqori maktablarda o‘qumagan, «usuli ta’lim» ko‘rmagan muallimlarni aytursizmi? Avval o‘zlari dorilmuallimin»larda o‘qimaklari, so‘ngra dars bermaklari lozimdur», – der. Mana bu so‘z insonni hayrat daryosiga g‘arq qilur.Mudarrislarga na dersiz desak, qaysi mudarris? Matlablari osh, maqsadlari chopon, darslari beimtihon, isloh yaqinidan yurmagan mudarrislarni aytursizmi? Bular o‘z vazifalarini bilub, nafslaridan kechub, zamonga muvofiq ravishda darslarini isloh qilub, imtihon birla o‘qutmaklari lozimdur», – der. Mana bu so‘z har kimni «Alisloh» demakga majbur qilur. Bo‘lmasa hukumat-chi?desak, «xayr , hukumat hammaning otasidur. O‘z fuqarosining bolalarini tarbiya qilmak lozim, shuning uchun bizning Rusiya hukumati o‘gay bo‘lsak ham, har yerda bizlar uchun ham maktablar ochub, bolalarimizni tekin o‘qitur. Lekin o‘zimiz ish bilmagan, yalqov, uyda onamiz tarbiyasi, otadan pul tarbiyasi, muallimdan axloq tarbiyasi, mudarrisdan funun tarbiyasi ko‘rmaganimizdan, hukumat maktablaridan ham o‘z hissalarimizni ololmaymiz», – der. Mana bu so‘z bizlarni tarbiyadan mahrum, huquqning na ekanin bilmaganlig‘imizni bildirur.Alhosil, tarbiya bizlar uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidur. Rasuli akram 21 Haqqoniyat deb ishda to‘g‘rilik, so‘zda rostlikni aytilur. Inson bo‘stoni salomatga, gulzori saodatga haqqoniyat yo‘li ila chiqar. Insoniyatning ildizi o‘lan rahmdillik, haqshunoslik, odillik kabi eng yaxshi sifatlarning onasi haqqoniyatdur. Janobi Haqning shu nomi muborakini muqaddas bilgan kishi hech vaqt haqqoniyatdan ayrilmas, chunki haqqoniyat nuri qaysi dilda jilvagar o‘lsa, janobi Haqning tavfiqi rabboniysi shu dilda nash’u namo qilur. Aql egalari, vijdon sohiblari har vaqt ko‘rgan, qilgan va bilganlarini, haqiqatni va to‘g‘risini so‘zlar. Ishda to‘g‘rilik birovning nafsiga, moliga xiyonat qilmov, so‘zda to‘g‘rilik har vaqt rost so‘zlamaklikdur.Rostlig‘ haqning rizosini topar,To‘g‘ri yo‘lda yo‘q bo‘lurmu hech chopar?Bizim shariati islomiyada agar bir kishining haqiga bo‘hton qilinub, qilmagan ishni qildi deb so‘z so‘ylansa, bilgan kishi rostini so‘zlab, shul kishini oqlamak vojibdur. XULOSA Xulosa qilib aytganda sharq murafakkirlari o`zlarining pedagogik qarashlari bilan o`z davrlaridan ancha ilgarilab ketganlar. Ularning bu qarashlari bir necha asrlardan beri ajdodlarimiz tafakkurini boyitib kelmoq da va hozirgi kunda ham ular o`z qiymatini yo`q otgani yo`q Ular bizning ma’naviy qadriyatimizdir. Shunga ko`ra mutafakkirlarning o`lmas marosi oilada bolalarning ma’naviy ahloq iy tarbiyalashning muhim omili bo`lib qoladi. Abdulla Avloniy o’zining «Turkiy guliston yoxud axloq» nomli asarida komil insonlar haqida shunday deydi 3 : «Yaxshi fazilatlarni o’ziga kasb qilib olgan insonlar yaxshi insonlar deyilur». Avloniy yaxshi insonlar deganda odamlarga yaxshilik qila oladigan, kamtar, saxiy, mehnatkash, mehr-shafqatli, bilmdon, o’zgalar uchun qayg’uradigan mard insonlarni ko’zda tutsa, «Yomon insonlar deb, yomonlik fazilatlari yaxshilik fazilatlaridan ustun turadigan insonlarga aytiladi», deydi. A.Munavvarovning «Pedagogika» 4 o’quv qo’llanmasida axloq quydagicha tarif berilgan: Axloq, xulq va atvor suzlari arbacha bo’lib, ular o’zbek tilida ham o’z ma’nosida ishlatiladi. Ayrim adabiyotlarda axloq kishlarning xar bir jamiyatga xos xulq normalari majmui, deyilsa boshqalarida esa, axloq ijtimoyi ong shakllaridan 33 Chirchiq davlat pedagogika universiteti Boshlang`ich ta`lim fakulteti “Boshlang`ich ta`lim sport tarbiyaviy ishi ” Sirtqi ta`lim yo`nalishi 4-kurs talabasi Yuldasheva Xosiyatning “ Tarbiyaviy ishlar metodikasi ” fanidan “ Komil inson shakilantirishda mehnat tarbiyasi ” mavzusidagi kurs ishiga TAQRIZ Mavzuning dolzarbligi:________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ _____________________________________________________________ Kurs ishining tarkibiy qismlari va uning yoritilishi: Kurs ishi kirish, 2 bob 3 paragraf , xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yhatidan tashkil topgan. Ishning birinchi va ikkinchi bobi to`liq yoritilgan. Kurs ishining kamchiliklari. Mavzu to`liq yoritilgan. Taqrizchining yakuniy xulosasi: “ Komil inson shakilantirishda mehnat tarbiyasi ” mavzusidagi kurs ishini himoyaga tavsiya etaman. Taqrizchi: ____________________________ ___________________ (ilmiy darajasi, unvoni F.I.SH.) (imzo) “___” ___________ 2025- y 2 kirishiin umumiy tarzda bayon etishimiz mumkin: Komil insonning umumiy xislatlari: yoqimlilik, kо‘rkamlik, jozibadorlik, salobatlilik, hurmatga sazovorlik, shoironalik, ulug‘sifatlik, о‘ziga xoslik, yetuklik, jiddiylik, madaniyatlilik, tarbiyalanganlik va boshqalar. Komil insonning ahloqiy fazilatlari: insonparvarlik, dо‘stlik, g‘amxо‘rlik, jonkuyarlik, samimiylik, odamiylik, bolajonlik, iymonlilik, fidokorlik, xushmuomalali, boadabli, iltifotli bо‘lishlik, kechirimlilik, mehmondо‘stlik, halollik, tо‘g‘rilik, diyonatlilik, haromdan hazar etish, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va hokazolar. Ishbilarmonlik xislatlari: ishchanlik, tirishqoqlik, serharakatlilik, mas’uliyatlilik, insoflilik, halollik, malakalilik, epchillik, udaburonlik, saranjom- sarishtalik, tadbirkorlik, aniqlik, tejamkorlik, barkamollik, ta’masizlik, tavakkalchilik va boshqalar. Zukkolik, idroklilik fazilatlari: zehnli, bama’ni, xotirjamlik, sog‘lom fikrli, donishmandlik, sezgirlik, zakovatlilik, topqirlik, notiqlik, tanqidiylik, dalillik, omilkorlik, savodxonlik, qiziquvchanlik, ishqibozlik kabilar. Ehtiroslilik xislatlari: kо‘tarinkilik, tantanavorlik, kulib turuvchanlik, hazinlik, kelajakka ishonch, ezgulik, kek saqlamaslik, olijanoblik, otashinlik, nozik tabiatlilik, hayolilik, hijolatpazlik, iffatlilik va hokazolar. Ayni shu xislat va fazilatlarni yoshlarimiz ongiga singdira borilishi ularni barkamol, sog‘lom va komil inson qilib voyaga yetkazishda ta’lim- tarbiya tizimi va ota-ona tarbiyasining tо‘g‘ri qо‘yilishi muhim rol о‘ynaydi. Vatan, millatning kelajak poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni bо‘lmish farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq, chunki inson qalbiga yо‘l avvalo ta’lim-tarbiyadan boshlanadi. Buning uchun har qaysi ota-ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida avvalo buyuk kelajakni yaratuvchi shaxsni kо‘rishi zarur. Mustaqillik ruhida yangicha fikrlaydigan fozil, komil inson, eng avvalo, fuqarolik burchini a’lo darajada his etadigan shaxs bо‘lishi darkor. Sodda qilib aytganda, har qaysi komil inson, har birimiz: “Shu davlat, shu jamiyat menga nima berdi?” deb emas, balki “Men о‘zim Vatanimga, 16 bo‘ladur. «Qush uyasinda ko‘rganin qiladur». Inson javhari qobildur. Agar yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqlardan saqlanub, go‘zal xulqlarga odatlanub katta bo‘lsa, har kim qoshida maqbul, baxtiyor bir inson bo‘lub chiqar. Agar tarbiyatsiz, axloqi buzulub o‘ssa, Allohdan qo‘rqmaydurgan, shariatga amal qilmaydurgan, nasihatni qulog‘iga olmaydurgan, har xil buzuq ishlarni qiladurgan, nodon, johil bir rasvoyi olam bo‘lub qolur.Rasuli akram nabiyyi muhtaram afandimiz: «Imoni komil bo‘lgan kishilar yaxshi xulqli bo‘lurlar, sizning eng yaxshilaringiz xotunlariga yaxshilik qilganlaringizdur», — demishlar. Xudoning rahmat-u fayzi hama insonga yaksardur, Va lekin tarbiyat birla yetushmak sharti akbardur. Tug‘ub tashlov-la bo‘lmas bola, bo‘lg‘ay balo sizga, Vujudi tarbiyat topsa, bo‘lur ul rahnamo sizga. Temirchining bolasi tarbiyat topsa, bo‘lur olim, Buzulsa xulqi, Luqmon o‘g‘li bo‘lsa, bo‘lg‘usi zolim. Yomonlarga qo‘shuldi Nuhning o‘g‘li, o‘ldi beimon, Yurudi Kahf iti xublar-la bo‘ldi oti inson. TARBIYA Tarbiya – «Pedagogiya», ya’ni bola tarbiyasining fani demakdur. Ilmi axloqning asosi tarbiya o‘ldug‘indan shul xususda bir oz so‘z so‘ylaymiz. Bolaning salomati va saodati uchun yaxshi tarbiya qilmak, tanini pok tutmak, yosh vaqtidan maslakini tuzatmak, yaxshi xulqlarni o‘rgatmak, yomon xulqlardan saqlab o‘sdurmakdur. Tarbiya qilguvchilar tabib kabidurki, tabib xastaning badanidagi kasaliga davo qilgan kabi tarbiyani bolaning vujudidagi jahl maraziga «yaxshi xulq» degan davoni ichidan, «poklik» degan davoni ustidan berub, katta qilmog‘i lozimdur. Zeroki, «Hassinu axloqiko‘m» amri sharifi uzra xulqimizni tuzatmakg‘a amr o‘linganmiz. Lekin xulqimizning yaxshi bo‘lishining asosiy panjasi tarbiyadur.Axloqimizning binosining go‘zal va chiroyli bo‘lishiga tarbiyaning zo‘r ta’siri bordur, ba’zilar «tarbiyaning axloqqa ta’siri yo‘q, insonlar 19 AXLOQ TARBIYASI Axloq tarbiyasi: insonlarga eng muhim, ziyoda sharaf, baland daraja berguvchi axloq tarbiyasidur. Biz avvalgi darsda tarbiya ila dars orasida farq bor, deduk, chunki dars oluvchi-biluvchi, tarbiya oluvchi-amal qiluvchi demakdur. Shuning uchun tarbiya qiluvchi muallimlarning o‘zlari ilmlariga omil bo‘lub shogirdlarga ham bergan darslarini amal ila chaqushturub o‘rgatmaklari lozimdur. Bu ravishi ta’lim ila berilgan dars va ma’lumot shogirdlarning diliga tez ta’sir qilub, mulloyi boamal bo‘lurlar.Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Eng yomon kishilar ilmiga amal qilmaydurgan kishilar», – demishlar. Agar tarbiya qiluvchi muallim o‘zi olim bo‘lub amalsiz bo‘lsa, buning ham shogirdlarning axloqiga zo‘r ta’siri bo‘ladur. «Domlaning o‘zi falon joyda falon ishni qildi. Ammo bizlarga qilmanglar, haromdur, deb va’z etadur», deb fikr va xayollariga bo‘yla shak va shubha tushub qoladur. BAYT Minbar uzra jilva aylab va’z etarlar qilma deb, O‘zlarin xilvatda ko‘rsang oni qilmoqda emish. Ichma suv derlar biza oltun-kumush asbobda, Bilsamiz maqsudlari qo‘ltuqg‘a urmoqda emish. YAXSHI XULQLAR Yaxshi xulq: bir qismi o‘z nafsimizga, bir qismini bir-birimizga qarshu ishlatmak uchun kerakli bo‘lgan yaxshi xulqlar: fatonat, diyonat, islomiyat, nazofat, g‘ayrat, riyozat, qanoat,shijoat, ilm, sabr, hilm, intizom, miqyosi nafs, vijdon, vatanni suymak, haqqoniyat, nazari ibrat, iffat, hayo, idrok va zako, hifzi lison, iqtisod, viqor,xavf va rajo, itoat, haqshunoslik, xayrixohlik, munislik, sadoqat, muhabbat va afvdur. Mana bu yozdig‘imiz yaxshi xulqlar aql va shar’i sharifga muvofiq. Alloh taolo ham bandalar qoshida maqbul va mu’tabardur. Emdi bu yaxshi xulqlarni qo‘lga olmak uchun ota-ona, muallim ustodlarimiz hazratlarining hikmatli nasihatlarini jon qulog‘i birla tinglab, doim xotirda tutmoq, axloqi yaxshi kishilar birla ulfat bo‘lmak, axloqi buzuq yomon kishilardan qochmak lozimdur. 24 kishilarni turli lavozimlarga tayinlash va vazifasidan ozod etishda ham shoshma- shosharlik va adolatsizlikka yo’l qo’ymagan, balki etti o’lchab, bir kesgan.Imom Ismoil al-Buhoriy «Ahloqning yahshi bo’lishi, taomning pokizaligi, rostlik va omonatga hiyonat qilmaslik – mana shu to’rt hislatni Olloh Taolo senga bergan bo’lsa, dunyoviy ishlardan chetda qolgan bo’lsang ham, zarari yo’qdir», degan edi.Demak, ahloqiy tarbiya barkamol inson tarbiyasida etakchi bo’g’in, insoniy sifatlarni yaratuvchi, shakllantiruvchi, mukammalikka erishtiruvchi vosita hisoblanadi.Abdulla Avloniy ta’kidlaganidek, ahloqiy tarbiya insonlarni yahshilikka chaqiruvchi, yomonlikdan qaytaruvchi bir omildir. YAhshi hulqlarning yahshiligi, yomon hulqlarning yomonligini dadil va misollar bilan bayon qiladurg’on kitobdir.Huddi shu ma’noda ahloh kishining hulq-atvori, e’tiqod- iymoni, yurishturishi, fikr-mulohazalari, mushohada va muloqotida namoyon bo’ladi. Ahloqli inson o’zini qattiq hurmat qiladi, unda ichki intizom kuchli bo’ladi.Suhbatdoshning ko’ngliga qarab gapiradi, kishining dilini og’ritmaydi, muloqot odobiga rioya qiladi.Jismoniy tarbiya o’quvchilarda jismoniy va irodaviy sifatlarni shakllantirish, ularni aqliy va jismoniy jihatdan mehnat hamda Vatan mudofaasiga tayyorlashga yo’naltirilgan pedagogik jarayon bo’lib, ijtimoiy tarbiyaning ajralmas tarkibiy qismi sifatida namoyon bo’ladi. Yuqori darajada rivojlangan ishlab chiqarishga asoslangan mavjud ijtimoiy sharoit jismonan baquvvat, ishlab chiqarish jarayonida yuqori unum bilan ishlashga qodir, qiyinchiliklardan cho’chimaydigan, shuningdek, vatan himoyasiga doimo tayyor bo’lgan yosh avlodni tarbiyalash zarurligini ko’rsatmoqda. Jismoniy tarbiyaning vazifalari quyidagilardan iborat:  o’quvchilarning sog’lig’ini mustahkamlash, ularni to’g’ri jismoniy rivojlantirish;  o’quvchilarning aqliy va jismoniy ish qobiliyatlarini oshirish;  ularning tabiiy harakatchanligini rivojlantirish va mukammalashtirish; 9 qilg‘on savdo va tijorat ila bandaning o‘z qo‘li birlan ishlagan ishidur», – demishlar. Davlatni koni, manbayi tartib-intizom, Sarvatni poydori erur iqtisodi tom. Muhtojlig‘ yuzini ko‘rar deb gumon qilmang, Tartibi birla yursa, kishining ishi mudom. MIQYOSI NAFS Miqyosi nafs deb qiladurgan amallarimizni, ishlarimizni shariat, insoniyat qonuniga muvofiq o‘lub, o‘lmaydig‘ini vijdonimiz ila o‘lchab ko‘rmakni aytilur. Nafs o‘lchovi haqiqiy bir o‘lchovdurki, insonning o‘z nafsiga loyiq ko‘rmagan muomalani boshqalar haqida ijro etmoqg‘a qo‘ymas, fikr egalari, insof sohiblari har vaqt nafs o‘lchovidan tashqari harakat qilmas.Agarda bir sabab ila shariat hukmidan, insoniyat qonunidan chet ketsa, bu qabohatini nafs o‘lchovi ila bilub, ikkinchi martaba qilmasga qasd va niyat qilub, shariat nizomidan, insoniyat chizig‘idan chiqmaslikg‘a sa’y va g‘ayrat qilur.Alhosil, nafs o‘lchovi ta’rifdan tashqari insonlar uchun eng foydali, har kimcha maqbul buyuk bir fazilatdur.Buyuk Iskandar: «Dunyoda eng haqiqiy, to‘g‘ri o‘lchov nafs o‘lchovidurki, bu mezonda zarra nuqson yo‘qdur», – demish. Ibn Sino hakim: «Insonning fazl-u kamolining o‘lchovi nafsning o‘lchovi ila o‘lchanur», – demish. Dunyoda har narsaning maxsus o‘lchovi bo‘lar, Banda af ’olini vijdoni ila tortib ko‘rar. Bir ishiga vaznda kelsa og‘ir o‘z nafsiga, Ul ishing qandog‘ bo‘laklarga ravo, loyiq ko‘rar. VIJDON Vijdon deb ruhimizga, fikrimizga ta’sir qiladurgan hissiyot, ya’ni sezuv – tuymaqdan iborat ma’naviy quvvatni aytilur. Biz har vaqt af’ol va harakotimizni yaxshi va yomonlig‘ini, foyda va zararlig‘ini onjaq vijdonimiz ila bilurmiz. Vijdon 30 muomala qilish, o’z turmushi, maishati va bo’sh vaqtini qanday tashkil etishi, xullas, shaxsning kundalik xulq-atvori, yurish-turishi, xatti-harakatlari qanday bo’lishi lozim va ma’qul ekanligi xususida bahs etadi. Aniqrog’i, ahloq kishining ichki olami, e’tiqodi, fazilatlari sifatida mavjud bo’lsa, odob shaxsning ko’zga tashlanadigan mulozamati, xulq-atvori, muomala-munosabatlari tarzida namoyon bo’ladi. Kurs ishini maqsadi: Komil inson shakilantirishda mehnat tarbiyasi . Kurs ishini vazifasi: 1 Axloq kishlarning xar bir jamiyatga xos xulq normalari majmui, deyilsa boshqalarida esa, axloq ijtimoyi ong shakllaridan biri, sotsial tartib-qoida bulib, bu tartib-qoida ijtimoiy xayotning istisonsiz xamma soxalarida kishilarning xatti- xarakatini tartibga solish funksiyasini bajaradi deyiladi. 2 Barkamol shahsni tarbiyalash barcha davrlarda muhim ijtimoiy talablardan biri bo’lib kelgan, ammo bugungi sifat o’zgarishlar ro’y berayotgan bir davrda bu masalaning dolzarbligi yanada kuchayib talab ortib bormoqda. 3 Komil inson tushunchasi ma’naviy barkamol inson tushunchasi bilan hamohangdir.Ma’naviy barkamollikka erishmay komil inson darajasiga yetish mumkin emas. 4 A bdulla A vloniyning turkiy guliston yoxud axloq asarining o’rganish jarayoni Kurs ishini obekti: Komil inson shakilantirishda mehnat tarbiyasi Kurs ishining pridmeti: Komil, barkamol insonni tarbiyalash, voyaga yetkazish haqida musulmon sharqi ahloqi tarixida inson hayoti uchun dasturulamal, qо‘llanma vazifasini о‘tagan kо‘p pandnomalar, xalq kitoblari yaratilgan. Kurs ishini hajmi: Kirish, asosiy qism 2 bob, 4 ta paragrif, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar Ro’yxatidan iborat. 6 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI. 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston,2019. 2. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.T.: O’zbekiston 2017. 3. Mirziyoyev Sh.M “ Harakatlar strategiyasi 2017-2021 y” T.: Ma’naviyat, 2017 4. Mirziyoyev Sh.M “ Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.T.:O’zbekiston, 2017 5. O’zbekiston Respublikasining “ Ta’lim to’g’risida”gi Qonun. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevor. T.:Sharq,2017 6. “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasining davlat o’quv dasturi.T.: 2018 7. Qodirova F.R, Qodirova R.M. Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi.T, Fan va texnologiya 2011 8. O’zbekiston Respublikasi davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to’g’risidagi Nizom. T: 2017 35 asl yaratilishida qanday bo‘lsalar, shunday o‘sarlar, tabiat o‘zgarmas», – demishlar. Yomon xo‘ tuzalmaydi darmon ila, Ipak o‘lmas ip, rangi alvon ila. Boqing, bir daraxt mevasidur yomon, Bo‘lur yaxshi payvand, parvo bilan. Bilur har kishi aslini rangidan, Va yokim ulangandagi zangidan». Lekin bu so‘z to‘g‘ri emasdur. Chunki tarbiyaning axloqga, albatta, ta’siri bo‘ladur. Oramizda masal borki, «sut ila kirgan, jon ila chiqar», mana bu so‘z to‘g‘ridur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz: «Beshikdan to mozorga borguncha ilm o‘rgan», – demishlar. Bu hadisi sharifning ma’nosi bizlarga dalildur. Hukamolardan biri: – «Har bir millatning saodati, davlatlarning tinch va rohati yoshlarning yaxshi tarbiyasiga bog‘lidur», – demish. Shariati islomiyada o‘z bolalarini yaxshilab tarbiya qilmak otalarga farzi ayn, o‘z millatining yetim qolgan bolalarini tarbiya qilmak farzi kifoyadur. Payg‘ambarimiz: «Bolalaringizni yetti yoshida namozga o‘rgatingiz. Agar o‘n yoshida o‘qimasa uringiz», – demishlar. Har kishining dunyoda oromi joni tarbiyat, Balki oxirida erur dorulamoni tarbiyat. Tarbiyat hamroh etadur hur ila ruzvonlara, Gar desam bo‘lmas xato jannat makoni tarbiyat. Ey, Otalar! Jonlaringizdan suchuk farzandingiz, G‘ayrat aylang o‘tmasun vaqt-zamoni tarbiyat. Moyai zilli xumodur tarbiyatning soyasi, Bizda anqo tuxmidek yo‘q oshyoni tarbiyat. TARBIYANING ZAMONI 20 Mo‘min banda yaxshi xulqi sababli kechasi uxlamasdan, kunduzlari ro‘za tutub ibodat qilgan kishilar darajasiga yetar», – demishlar. XULQ Inson ikki narsadan murakkabdur.Biri jasad, ikkinchisi nafsdur. Jasad ko‘z ila bor narsalarni ko‘rur. Ammo nafs idrok ila yaxshini yomondan, oqni qoradan ayirur. Jasadning ham, nafsning ham biror surati bordurki, yo yaxshi va yo yomon bo‘ladur.Jasadning surati hammaga ma’lum bir narsadurki, har vaqt ko‘zga ko‘rinib turadur. Ammo nafsning surati ko‘zga ko‘rinmaydurgan, aql ila o‘lchanadurgan bir narsadurki, buni xulq deb atalur. Agar bir kishi yoshligida nafsi buzulub tarbiyasiz, axloqsiz bo‘lib o‘sdimi, «Allohu akbar» bunday kishilardan yaxshilik kutmak yerdan turub yulduzlarga qo‘l uzatmak kabidur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam afandimiz:«Bir tog‘ning o‘rnidan ko‘chib ketganini eshitsangiz, ishoningiz, ammo bir odamning xulqi boshqa bo‘ldi deb eshitsangiz ishonmangiz», – demishlar. Xulqi yomon yuz, ko‘zlidin na sud Yuz, ko‘zli xulqni qilmas kashud. Xulq mariziga davo istasang, Marg davosin berilur qistasang. Xulqi yomoning keturar ko‘p zarar, Xulqing o‘zi boshingga kaltak urar. Xulqi fano bo‘lsa degil alhazar, Xor-u zalillikda qolur darbadar. YAXSHI XULQ, YOMON XULQ Axloq ulamosi insonlarning xulqlarini ikkiga bo‘lmishlar Agar nafs tarbiyat topib, yaxshi ishlarni qilurga odat qilsa, yaxshilikg‘a tavsif bo‘lub, «yaxshi xulq» agar tarbiyatsiz o‘sub, yomon ishlaydurgan bo‘lub ketsa, yomonliqg‘a tavsif bo‘lub «yomon xulq» deb atalur.Janobi Haq insonlarning asl xilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradurgan qilub yaratmishdur. Lekin bu insondagi qobiliyatni kamolga yetkurmak tarbiya ila 18

Komil inson shakllantirishda mehnat tarbiyasi

Купить