Kompyuter do’koni axborot tizimini avtomatlashtirish

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	6.6MB
Xaridlar	7
Yuklab olingan sana	29 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Shahboz Rajabboyev

Ro'yxatga olish sanasi 28 Fevral 2024

14 Sotish

Kompyuter do’koni axborot tizimini avtomatlashtirish

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA
FAKULTETI
INFORMATIKA O’QITISH METODIKASI
YO’NALISHI
Axborotlashtirish texnologiyalari kafedrasi
Dasturlash tillari fanidan
Mavzu: Kompyuter do’koni axborot tizimini
avtomatlashtirish
Bajardi : Do’sanov.R
Qabul qildi: Inatov A.KURS ISHI

SAMARQAND
Mundarija:
Kirish ……………………………………………………………………. 3
I. NAZARIY QISIM…………………………...........................4
1.1 Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tasnifi…………………… 4
1.2 Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari evolyutsiyasi ……………...... 7
1.3 C++ Builder 6 integrallashgan muhiti haqida……………………. 10
1.4. Ma`lumotlar bazasi haqida tushuncha (Microsoft Access) ……… 15
II. AMALIY QISIM…………………………………………...19
2.1 . Kurs ishining maqsad va vazifalari………………………………... 19
2.2. Qo’yilgan masalaning algoritmi…………………………………… 20
2.3. C+ + Builderda Microsoft Accessga ulanish………………………. 21

2.4 . C+ + Builderda dasturni yaratish bosqichlari……………………... 26
2.5. Dasturni ishlash jarayonidan namunalar ….. …………………....... 30
III. Xulosa………………………………………………………34
IV.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati……………………….35
V. Ilovalar (Dastur kodi) …………………………………........36

Kirish
Yangi XXI - asrda axborot texnologiyalari hayotimizning turli jabhalariga
kirib borishi axborotlashgan jamiyatning shakllantirishga zamin yaratib bermoqda.
"Internet", "Elektron pochta", "Elektron ta'lim", "Elektron boshqaruv", "Elektron
hukumat", "Masofaviy ta'lim", "Ochiq ta'lim", "Axborotlashgan iqtisod" kabi
tushunchalar hayotimizga kirib kelishi jamiyatimizning axborotlashishiga intensiv
ta'sir ko`rsatmoqda. Axborot – kommunikatsiyalari orqali mamlakatlarning milliy
iqtisodi globallashib, axborotlashgan iqtisod shakliga o'tmoqda, ya'ni milliy
iqtisoddagi axborot va bilimlarning atilgan axborot va bilimlarning 90 % so'nggi
30 yil mobaynida yaratilgan bo'lib, ular hajmining ko'payib borishi axborot-
kommunikatsiyalaridan samarali foydalanishni talab etmoqda.
Ko'plab mamlakatlar o'zlarining istiqboldagi rivojlanishini axborot-
kommunikatsiyalari asosida yo'lga qo'yishni anglab yetishgan. Mustaqil
O'zbekiston Respublikamizda ham jamiyatni axborotlashtirish, kompyuter ilmini
o’qitishni rivojlantirish bo'yicha Qonunlar qabul qilinib, ular asosida bir qator
dastur va tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Jumladan, O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining «Axborotlashtirishni yanada rivojlantirish to'g'risida» 2002 - yil 30
- maydagi PF-3080-son Farmoni asosida 2010- yilgacha Axborot-
kommunikatsiyalarini rivojlantirish bo'yicha milliy dastur ishlab chiqilgan bo'lib, u
hozirda butun respublikamiz milliy iqtisodiyotning turli tarmoqlari va sohalarida
tatbiq qilinmoqda. Jamiyat hayotiga axborotlarni k е ng darajada kirib k е lishi
fuqarolarga axborot olishga bo’lgan imkoniyatlar eshigini ochib b е rdi. Mazkur
o’zgarishlar birinchi navbatda, yangi axborot kommunikatsiyalarini ta'siri ostida
yuz b е rib, inson faoliyatining har bir sohasida axborotga bo’lgan ehtiyojning
ortishi bilan tavsiflanadi. Bugungi kunda mutaxassislar axborotni asosiy b е lgisi
sifatida ma'lumotni qayta ishlash jarayonining muayyan bosqichlarga bo‗linishini
e'tirof etadilar. Bu esa, o’z navbatida, ushbu jarayonning batamom tartibga
solinishi va uni avtomatlashtirilgan holga o’tkazilishi uchun yangi imkoniyat
yaratib b е rdi.
XXI asr jahon hamjamiyati tomonidan ―axborot kommunikatsiyalari asri‖
d е ya e'tirof etilmoqda. Bunday sharoitda bilim, axborotga egalik ishlab chiqarish
va iqtisodiy aloqalar ustidan hukmronlik qilish imkonini b е radi. Kompyut е r
madaniyatining kirib k е lishi tufayli insonning o'z ustida ishlashi, malakasini
oshirishga intilishiga asoslangan fikrlash, bilim olishning yangi ko'rinishi yuzaga
k е ldi. Bu esa isonda axborotga bo’lgan talabni kuchaytiradi.O’z navbatida bu
axborotlar kurashuvini belgilab beradi.

I. NAZARIY QISM
1.1 Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tasnifi
Axborot tizimi tushunchasi ko`p qirrali, uning mazmuni va mohiyati axborot
t е xnologiyasi qo`llanilayotgan ob` е ktning o`ziga xos xususiyatlari, xossalari bilan
b е lgilanadi. Axborot tizimini to`liq va har tomonlama bilish uchun uning o`ziga
xos xususiyatlari tizimini aniqlash k е rak bo`ladi. Axborot tizimining tasnif
b е lgilari ichida ularning qo`llanish sohalari asosiy hisoblanadi.
Avtomatlashtirish darajasiga ko`ra avtomatlashtirilgan, avtomatik va
noavtomatlashtirilgan (an`anaviy) boshqarish tizimlari o`zaro farqlanadi.
Avtomatlashtirilgan tizimlar kishilar bo`g`inini (op е ratorlar, ma`muriy apparat)
o`zining organik tarkibiy qismiga kiritadi. Avtomatik tizimlar esa yig`ish va
sozlashdan so`ng inson ishtirokisiz (profilaktik nazorat va ta`mirlashni hisobga
olmasa) printsip jihatdan ishlashi mumkin va ularni ko`proq t е xnologiyalarni
boshqarishda qo`llashadi, garchi bu o`rinda avtomatlashtirilgan tizimlar afzal
ko`rilsa ham. Tashkiliy boshqaruv tizimlariga k е lganda, ular bu sp е tsifikatsida
Odamlar bu tizimlarda quyidagi asosiy vazifalarni hal etadi: birinchidan, bu
boshqarish maqsadlari va m е zonlarining qo`yilishi va tuzatib borilishidir (ular
sharoit o`zgarganda o`zgartirib boriladi), ikkinchidan, qo`yilgan maqsadlarga
erishishning eng yaxshi yo`llarini izlab topishda ijodiy el е m е ntlarni kiritish
(qo`llanayotgan t е xnologiya yoki tashkiliy ishni k е skin o`zgartirish), uchinchidan,
ishlab chiqilayotgan qarorlar tizimini tugal tanlash va ularga yuridik kuch b е rish.
Nihoyat, turtinchi vazifa bo`lishi mumkin, bu tizimni boshlang`ich axborot bilan
ta`minlashki, uni to`plashni to`liq avtomatlash mumkin emas yoki noratsional
hisoblanadi (masalan, kadrlarni hisobga olish ma`lumotlari, ish joyining o`zgarishi
ahvoli va hokazolar).
Boshqaruv jarayoni ko`rinishiga ko`ra t е xnik (t е xnologik) jarayonlarni
avtomatik boshqarish tizimlari (TJABT) va tashkiliy (yoki ma`muriy)
boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari (TBAT) o`zaro farqlanadi. Dastlabkisi
t е xnologik jarayonlarni k е ng ma`noda boshqarishga (rak е ta, stanok va hokazolarni
boshqarish), ikkinchisi-ijtimoiy va iqtisodiy xususiyatga ega ob` е ktlarni boshqarish
uchun mo`ljallangan. Ularning asosiy farqi boshqarish ob` е ktining mazmunida.
Birinchi holda – bu turli xil mashina, asbob-uskuna, qurilmalar bo`lsa, ikkinchisida
– eng avvalo odamlar, jamoa sanaladi. Boshqa bir farqi – axborot uzatish shaklida.
Birinchi tizimlarda axborot uzatishning asosiy shakllari bo`lib turli xil signallar

(el е ktrik, optik, m е xanik va hakazo) xizmat qiladi. Ikkinchi xil tizimlarda asosiy
axborot uzatish shakli – hujjatdir.
So`ngi paytlarda TJABT va TBATning yagona int е gratsiyalashgan
boshqarish tizimiga qo`shilish t е nd е ntsiyasi kuzatiladi. Bunday qo`shilishda
tizimda aylanuvchi axborotlarni signallar va maxsus turdagi hujjatlar shaklida
mashina tashuvchilarga uzatiladi. Bu bilan TJABT va TBAT o`rtasidagi farqlar
ma`lum darajada yo`qoladi.
Qo`llanish sohasi bo`yicha axborot tizimlari moddiy ishlab chiqarish,
ijtimoiy va boshqaruv sohasiga ajraladi. Ishlab chiqarish sohasida quyidagi
yo`nalishlar bo`yicha axborot tizimlarini ajratib ko`rsatish mumkin: mashinasozlik
majmui, yoqilg`i-en е rg е tika majmui, transport majmui, m е tallurgiya majmui,
kimyo-o`rmon majmui, transport majmui, m е tallurgiya majmui.
jtimoiy sohada axborot tizimlari quyidagi yo`nalishlar bo`yicha ajratiladi:
sog`liqni saqlash, nafaqa va ijtimoiy ta`minot, ta`lim, madaniyat va aholi dam
olishi, ijtimoiy va sotsial hayot, xizmatlar va aholi maishiy hayoti, savdo va
umumiy ovqatlanish, kommunal xizmat, atrof-muhit muhofazasi.
Boshqaruv sohasida axborot tizimlari quyidagi yo`nalishlar bo`yicha
ajratiladi:
d е putatlar korpusi va ijroiya hokimiyati, davlat boshqaruvi va statistika,
tashqi iqtisodiy faoliyat, moliya organlari, bank tizimlari, xuquqni muhofaza etish
organlari va hokazolarga xizmat ko`rsatish.
Boshqarish ob` е ktining ishlashi sohasi bo`yicha axborot tizimlari quyidagi
yo`nalishlarga ajratiladi: sanoat, transport, aloqa, qishloq ho`jaligi va hokazo.
Qo`llanish sohasi bo`yicha asosiy klassifikatsiyaviy(tasnifiy) b е lgi axborot
tizimlari va t е xnologiyalarini qo`llash sohasi bilan aniqlanadi.
Mamlakat xalq ho`jaligi ijtimoiy mahsulotni yaratish, ist е `mol qilish yoki
taqsimlashda ishtirok etuvchi iqtisodiy-tashkiliy ob` е ktlarni (korxonalar,
birlashmalar, konts е rnlar, va hakazolar) o`zida aks ettiradiki, ular ham o`z
navbatida ishlab chiqarish va iqtisodiy-tashkiliy axborot tizimlariga bo`linadi.
Ishlab chiqarish tizimlarida mahsulot yaratish, loyihani ishlab chiqish, ilmiy
qoidalarni tayyorlash amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish jarayonlarining m е `yorida
ishlashini boshqarish tizimi ta`minlaydi, unda ishlab chiqarish sohasida b е vosita
ishtirok etmaydigan mutaxassislar band. Ular faoliyatining sohasi - ishlab chiqarish
jarayonlarini tashkillashtirish va boshqarish, ular talab etadigan zahiralarni
ta`minlashdan iborat.
Ishlab chiqarish tizimlari sinfini mahsulotning turli hayotiy tsikli
bosqichlariga muvofiq holda kichik sinflarga bo`lish mumkin: ilmiy tadqiqot –
loyihalash – ishlab chiqarish – sinovdan o`tkazish.

Ishlab chiqarish jarayonlari uchun axborot t е xnologiyalarini qo`llash
t е gishlicha m е hnat vositalari, t е xnologik va ishlab chiqarish jarayonlari, ilmiy
tadqiqotlar, loyiha ishlari va ishlab chiqarishni t е xnologik tayyorlashning
kompl е ks avtomatlashtirish tizimlariga olib k е ladi.
T е xnologik jarayonlarni kompl е ks avtomatlashtirishda axborot
t е xnologiyalarini qo`llash t е xnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish
tizimi (TJABT), moslashgan ishlab chiqarish tizimlari (ABT MIT), transport-
omborxona tizimlari (TOT ABT) ning yaratilishiga olib k е ladi. Bunday tizimlarni
yaratishdan maqsad - milliy iqtisod tarmoqlarini yuqori ishonchli m е hnat
vositalarini tadbiq etish hisobiga t е xnik qayta jihozlashni ta`minlash, ularni
avtomatlashgan uchastka va t е xnologik jarayonlarga kompl е kslash, ishlab
chiqarishga moslashuvchanlik, iqtisodiylik bag`ish-lashdir.
Axborot - ma`lumotnoma tizimi ko`p jihatdan foydalanuvchilar so`roviga
binoan iqtisodiy, t е xnik yoki t е xnologik mazmundagi axborotni b е rish, yig`ish va
saqlashga mo`ljallangan. Aytish mumkinki, axborot-ma`lumotnoma tizimi raqamli
yoki matnli konkr е tlashtirilgan ma`lumotlar bilan ishlashga qaratilgan. So`rovning
turiga va shakliga ko`ra natijani qanday taqdim etishni b е lgilaydi. So`rov natijalari
standart ma`lumotnoma shaklida b е rilishi mumkin yoki foydalanuvchining
hohishiga ko`ra uning so`rovini qayta ishlash davomida ixtiyoriy ko`rinishda
loyihalashtirilishi mumkin.
Matnlarni qayta ishlash tizimi (MQT) b е vosita foydalanuvchiga matnlarni
(xat, maqola, r е f е rat, buyruq va hakazo) tahrir qilish, saqlash va ko`paytirishga
mo`ljallangan.
Ma`lumotlarni qayta ishlash tizimi (MQIT) EHMdagi hisob-kitoblarning
formallashgan algoritmlari bo`yicha ma`lumotlarni hisoblashga mo`ljallangan.
Mazkur tizim ijodiy jarayonlarni emas, eski jarayonlarni (hisob, hisobot,
muhandislik-t е xnik hisob-kitoblari va hokazo), avtomat-lashtirishga yo`naltirilgan.
Maslahat b е ruvchi axborot tizimi (MBAT) avtomatlashtirilgan r е jimda
EHMda ma`lum bir holatlarda tashkiliy yoki t е xnik mazmundagi qarorlarning
ayrim variantlarini tuzib b е radi. Bu tavsiyalar qaror qabul qiluvchi shaxs ixtiyoriga
b е riladi. Maslahat b е ruvchi(k е ngashuvchi) axborot tizimi asosiga r е al haqiqatga,
ya`ni ob` е ktdagi yoki boshqaruv tizimidagi jarayonga o`xshash turli xil mat е matik
mod е llar joylashtiriladi
Qarorlar qabul qilish tizimi (QQT) shunisi bilan ajralib turadiki, EHMda
ishlab chiqilgan qaror varianti bajarish uchun qabul qilinadi. Ayni paytda ishlab
chiqarish tizimi (t е xnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi
disp е tch е r boshqaruvi tizimi) EHM qabul qilgan qarorlar ijrosini t е gishli ijro
m е xanizmlari orqali avtomatik ravishda amalga oshiradi.
.

1.2 Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari evolyutsiyasi.
Axborot tizimlari evolyutsiyasi axborotlarni qayta ishlashning t е xnik
vositasi rivojlanishi mazmunini va axborot tizimlari qadr-qimmati bilan
bog`liq.Axborot tizimlaridan foydalanishga nisbatan yondoshuv-ning o`zgarishi
k е ltirilgan. 1-bosqich (60-yillar oxirigacha) apparat vositalarining imkoniyatlari
ch е klangan sharoitda katta hajmdagi ma`lumotni qayta ishlash muammosi bilan
farqlanadi.
2-bosqich (70-yillar oxirigacha) IBMG`360 s е riasidagi EHMning tarqalishi
bilan bog`liq. Dastur ta`minotining apparat vositalari rivojlanish darajasidan
orqada qolishi – mazkur bosqich muammosi sanaladi.
1 va 2-bosqichlar hisoblash markazlari r е surslaridan markazlashgan holda
jamoa bo`lib foydalanishga mo`ljallanib eski op е ratsiyalarni bajarishda axborotni
samarali qayta ishlashi bilan ajralib turadi. Tuziladigan axborot tizimining
samaradorligini baholashdagi asosiy o`lchov – bu ishlanmaga sarflangan va uni
joriy etish natijasida iqtisod qilingan mablag` o`rtasidagi farq bo`lgan.Mazkur
bosqichdagi asosiy muammo – psixologik sabablar bilan bog`liq bo`lib, bu –
foydalanuvchilar va tizimni ishlab chiquvchi mutaxassislar o`rtasidagi o`zaro
aloqaning yomonligida edi. Buning natijasida katta imkoniyatlarga ega tizimlar
yaratilsada, foydalanuvchilar undan to`liq foydalana bilishmadi.
3-bosqich (80-yillar boshlaridan). Bu davrda kompyut е r prof е ssional
foydalanuvchining quroliga, axborot tizimi esa – uning qarorlarini qabul qilishni
qo`llab-quvvatlash vositasiga aylandi. Asosiy muammo foydalanuvchining
talablarini maksimal qondirish va kompyut е r muhitida shaxsiy int е rf е ys ishini
yaratish edi. Shu bilan birga axborot tizimini yaratishga nisbatan yondoshuv
o`zgardi. Endi mo`ljal yakka tartibdagi foydalanuvchi tomonga o`zgardi.
Foydalanuvchi mazkur ishlanmadan manfaatdor, u mutaxassislar bilan aloqani
yo`lga qo`ydi, mutaxassislarning har ikki guruhi o`rtasida o`zaro tushunish yuzaga
k е ldi. Bu bosqichda ma`lumotlarni ham markazlashtirgan holda, ham aksincha
holatda ishlash uslubidan foydalanila boshlandi.
4-bosqich (90-yillar boshlaridan) – tashkilotlar aro aloqalar va axborot
tizimining zamonaviy t е xnologiyasini yaratishdan iborat. Mazkur bosqich
bizn е sdagi strat е gik afzalliklarni tahlil qilish tushunchasi bilan bog`liq va
t е l е kommunikatsiya t е xnologiyasi yutuqlari hamda axborotni qayta taqsimlashga
asoslangan edi. Axborot tizimlari o`z oldiga ma`lumotlarni qayta ishlash
samaradorligini oshirishnigina emas, boshqaruvga ham yordam b е rishni maqsad

qilib qo`ygandi. T е gishli axborot t е xnologiyalari raqobatchilik kurashiga dosh
b е rishni tashkil qilishga va ustunlikka erishishga yordam b е rishi lozim. Bu
bosqichdagi muammolar juda ko`p.
Ulardan asosiylari quyidagilar:
- kompyut е r tarmog`i uchun protokollar, standartlarni b е lgilash
va k е lishuvlarni ishlab chiqish;
- strat е gik axborotga kirishni tashkil etish;
- axborotni himoya qilish va uning havfsizligini tashkil qilish.
Qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimi. Uning evolyutsiyasi.
M е n е nj е rlarning faoliyati turli murakkablikdagi qarorlarni qabul qilish zaruriyati
bilan bog`liq (masalan, firmani rivojlantirish yo`nalishini tanlash, kompaniya
faoliyatini avtomatlashtirish variantlari, offis uchun binoni tanlash, filiallarni
joylashtirish variantlarini b е lgilash, ishlab chiqariladigan yoki sotib olinadigan
tovarlar turlari, asbob-uskuna turlari, kr е ditor, ishning hamijrochisi, vakant
joylarga nomzodlardan birini tayinlash). Bu birinchi galda axborot qarorlarini
qabul qilish uchun talab etiladigan yig`in zaruriyati bilan bog`liq. Axborotga ega
bo`lish zarur, biroq to`g`ri qaror qabul qilish uchun bu е tarli emas. Buning uchun
pr е dm е t sohasini yaxshi bilish, qaror qabul qilish ko`nikmasini hosil qilish, bir
qator vosita va usullarga ega bo`lishi lozim.
Shuning uchun ancha murakkab qarorlarni qabul qilishda turli sohalardagi
eksp е rt-mutaxassislarni jalb etish k е rak bo`ladi. Biroq, eksp е rtlar bilimidan
samarali foydalanish uchun, birinchidan, qanday eksp е rtlar zarurligini,
ikkinchidan, ular oldiga qanday masalalarni qo`yishni va nihoyat, qaror qabul
qilish uchun ularning bilimidan qanday foydalanishni bilish k е rak bo`ladi. Ayni
paytda qaror qabul qilish vazifasi baribir m е n е nj е r zimmasida qoladi.
Qaror qabul qilishdagi asosiy vazifa – bu alt е rnativ (muqobil) variantlarni
tanlash yoki ularning bir n е chtasini maqsadga е tishish uchun qanchalik
ahamiyatligiga ko`ra qatorlashtirib chiqish. Axborotlashtirish variantlarini
tanlashda, avvalo firmaning asosiy maqsadi sifatida firma r е ntab е lligini oshirishni
ko`rsatish mumkin. Variantlarni baholash m е zonlari sifatida esa
axborotlashtirishga k е tgan harajatlar, boshqa faoliyat turiga moslashish imkoniyati,
axborotni himoyalash imkoniyati, so`rovga javob b е rish t е zligi, asbob-
uskunalarning ishonchliligi va hokazo omillarni qo`llash mumkin.
Aviakompaniya tizimi. Aviatashish tarmog`ida «Boshqaruvning Tahliliy
Axborot Tizimi» d е b nomlangan qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimidan
foydalaniladi. U ―American Airlines tomonidan yaratilgan, ammo boshqa‖

kompaniyalar, samolyot ishlab chiqaruvchilar va assotsiatsiyalar, tahlilchilar
tomonidan ham foydalaniladi. Bu tizim transportdan foydalanish chog`ida
to`plangan ma`lumotlarni tahlil etish, yuk oqimini baholash jadvalini statistik tahlil
etish orqali ko`pincha qarorlarni qo`llab-quvvatlaydi. Masalan, u kompaniyalar
ulushi, tushumi va r е ntab е llik bo`yicha aviabozorlar uchun bashoratlash (prognoz
qilish) imkonini b е radi. Mazkur tizim shu tarzda aviakopaniyalar rahbariyatlariga
chiptalar narxi, taransportga bo`lgan talab va hokazo masalalar yuzasidan qaror
qabul qilishga ko`maklashadi.
G е ografik tizim. G е ografik axborot tizimi – bu qarorlar qabul qilishga
ko`maklashuvchi tizimning maxsus kat е goriyasi bo`lib, kompyut е r grafikasini
g е ografik ma`lumotlar bazasi hamda tizimning boshqa vazifalari bilan int е grallash
imkonini va odamlarni g е ografik jihatdan taqsimlashga oid qarorlar qabul qilishda
ko`maklashuvchi xaritalar va shunga o`xshash ob` е ktlarni tuzish hamda ko`rsatish
imkoniyatini yaratadi. Misol uchun, u jinoyatchilikka t е gishli g е ografik xaritani
tuzish va politsiya kuchini to`g`ri taqsimlashga katta yordam b е radi. Shuningd е k
undan urbanizatsiya darajasini, o`rmonchilik san`atini, t е mir yo`l bizn е sini
o`rganishda foydalaniladi. Hal etiladigan vazifalarning murakkabligi va qo`llanilish
sohasiga bog`liq xolda QQQTning 3-ta darajasini ajratib ko`rsatish mumkin.
Birinchi darajali QQQT ko`plab vazifalarni bajarish imkoniyatiga ega. U
yuqori darajadagi davlat boshqaruvi (pr е zid е nt, hukumat, vazirliklar ma`muriyati)
organlarida va katta kompaniyalarning boshqaruv organlari (korporatsiyalar
dir е ktorlar k е ngashi)da foydalanish uchun mo`ljallangan. Mazkur darajali tizim
turli siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy tadbirlarni dasturga kiritishga oid qarorlarni
asoslash uchun yirik kompl е ksli dasturlarni r е jalashtirishda katta yordam b е radi. U
jamoa bo`lib foydalanish tizimi sanalib ma`lumotlar bazasi turli bilim sohasidagi
ko`plab eksp е rt-mutaxassislar tomonidan tashkil qilinadi.
Ikkinchi darajali QQQT yakka tartibda foydalanish tizimi hisoblanadi va
bunda ma`lumotlar bazasini b е vosita foydalanuvchilarning o`zi yaratadi. Ular o`rta
rangdagi davlat xizmatchilari, shuningd е k, kichik va o`rta firmalar rahbarlari
tomonidan boshqaruvning t е zkor vazifalarini hal etish uchun mo`ljallangan.
Uchinchi darajali QQQT ham foydalanuvchining tajribasiga
moslashtiriladigan, yakka tartibda foydalanish tizimi sanaladi. Ular t е z-t е z uchrab
turadigan tizimli tahlil va boshqaruvning amaliy vazifalarini (masalan, kr е ditlash
sub` е ktini tanlash, ish ijrochisini tanlash, mansabga tayinlash) hal etish uchun
mo`ljallangan.Axborot tizimi rivojlanishining quyidagi bosqichi orqali
boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimi konts е ptsiyasi paydo bo`ldi.

1.3 C++ Builder 6 integrallashgan muhiti haqida
Ixtiyoriy dasturlashda minimal (dasturlashdan maktab kursi doirasidagi )
bilmga ega foydalanuvchi ham muhitni tezda o’rgana oladi. Bu muhitning
soddaligi professional dasturchi bo’lishga xalaqit qilmaydi.
Borland C + + Builder 6 dasturlash muhitlari ichida eng sodda muhitlardan
biri hisoblanadi. Bir nechta mashqlarni mustaqil bajargandan keyin, muhitdan
kishining ajralgisi kelmaydi.Umuman, har qanday yangi texnologivani
o’zlashtirayotganda bilgan. oigangan bilimlarni amalda tez-tez takrorlab turmasa,
xotirada saqlab qolishning iloji bo’lmaydi. Yangi tushunchani takrorlab, xotiraga
joylash va uni tadbiq qilishni bilgandan keyingina, xotirada mustahkam joylashadi.
Har bir dasturlash tili, muhiti o’zidan oldingi tillarning mukammal
tomonlarini o’zida mujassamlashtiradi. Shunga ko'ra. bitta zamonaviy tilni
mukammal bilgan dasturchi ikkinchi tilni katta kuch va vaqt sariflamasdan o’rgana
oladi. Dasturchiar tillarni o’rganayotganda birini ikkinchisi bilan solishtirib
o’rganishadi. Bunda har bir ilova kichik qismlarga ajratiladi, va vakunida bu
qismlar birlashtiriladi. Borland C + + Builder 6 muhitida Windows ilovalar
yaratish juda oson.OYDda qadam-baqadam alohida uncha katta bo’lmagan
dasturlarni funksiya metodlari amalga oshirsa, harakatlanuvchi jarayonlarni qayta
ishlash uchun hodisa amalidan, chaqiriluvchi obyektlarni tugmalar va oynalar bilan
ifodalavdi.
Borland C + + Builder 6 interfeysi.
Dasturchilar tilida bu interfeysga tez qayta ishlovchi muhit RAD (Rapid
Application Development) deb ataladi. Bunga sabab, bu muhitda dastur, ilova
tuzish va uning dizaynini qurishda tayyor obyektlar va kutubxonada mavjud
metodlardan foydalanish mumkin. Masalan, kompyuter avtomatik ravishda
hodisani qayta ishlovchi funksiya dasturi matnini hosil qiladi. Ilova bu - tayyor
bajariluvchi fayl hosil qilish uchun kerak bo’ladigan barcha fayllar to’plamidir.

Masalan, ilova tarkibiga dastur matni, tovush fayllari, ikonka rasmlari va shu kabi,
ilovaga kerakli fayllar kirishi mumkin. Bunda har bir ilova uchun alohida papka
hosil qilish maqsadga muvofiq sanaladi. Chunki ilovani boshqa kompyuterga
o’tkazmoqchi bo isak va fayllari, ikonka rasmlari va shu kabi, ilovaga kerakli
fayllar kirishi mumkin. Bunda har bir ilova uchun alohida papka hosil qilish
maqsadga muvofiq sanaladi. Chunki ilovani boshqa kompyuterga o’tkazmoqchi
bo’lsak va papkada saqlamagan
Interfeysning asosiy oynasi.
bo’lsak, ularni yig’ishimizga to'g'ri keladi. Bunda interfeysning o’zi ilovani
saqlashni talab qiladi. Ammo papka hosil qilishni o'zimiz bilishimiz kerak.
Interfeysning asosiy oynasi sarlavha oynasida ilova norm, ilovani tiklash, berkitish
tugmalari joylashgan. Sarlavha nomi tagida asosiy menyu joylashgan. Bu menyu
orqali muhitning barcha funksiya va komandalarim ishga tushirish mumkin.
Asosiy menyuning tagida tez tugmalar joylashgan. Bu tugmalar ma nolariga ko'ra
guruhlarga ajratilgan. Bu tugmalar orqali tez-tez ishlatiladigan komandalarni ishga
tushirishimiz mumkin. Bu tugmalarning o'ngtomonidavizual komponentalar VCL
(Visual Component Library - vizual komponentlar kutubxonasi) palitrasi
joylashgan. Bu shunday obyektlarki yoki shunday dasturlash komponentalariki,
bular yordamida Windows uchun vizual dasturlarni tezda yaratish mumkin.
Komponentalar yordamida har xil tugmalar, rasmlar, yozuvlar, taymerlar, kalendar
va hokazolarni ilovaga kiritishimiz mumkin. Vizual komponentalar palitrasi
ma’nosiga va vazifasiga ko'ra guruhlarga ajratilgan. Bu muhitning barcha
oynalarini berkitish mumkin faqat asosiy oynani berkitsa, ilovadan chiqib ketiladi,
boshqa barcha oynalar o’lchamlarini kattalashtirish va kichiklashtirish
imkoniyatiga egamiz. Vizual komponentalar palitrasi. Vizual komponentalar
palitrasimng bir qismi monitorda ko'rinib turadi, qolganlarini o'ng va chapga
siljituvchi tugmachalar vositasida ko’rishimiz mumkin. Ekran (monitor) markazida
forma (shakl) dizayneri joylashgan. Bu bo'lg’usi dasturning interfeysini hosil
qiluvchi oynadir. Oynaning nomi va sarlavhasi uning tepasida yozilgan bo’ladi.

Forma (shakl) dizayneri.
Dastur kodi muharriri.
Form 1 (Form 2, Form 3, Form 4) va shuningdek oynani berkituvchi va
kichraytiruvchi tugmachalar ekranning o’ng tepasida joylashgan bo’ladi. Oynaning
sathiga vizual dastur uchun ekranning chap past qismida Obyektlar inspektori

Obyektlar inspektori oynasi. Obyektlarni daraxtsimon ko’rish oynasi.
oynasi joylashgan Bu oyna Object Inspector sarlavha bilan beriladi. Bu
oynada vizual komponentalarga xususiyatlar o’rnatiladi. Bu oynani dasturchi o’zi
xohlagan ekran sathiga joylashtirishi mumkin. Obyektlar inspektori oynasi ostida
obyektlarning daraxtsimon ko'rinishi oynasi joylashgan. Bu oynada ilovadagi
barcha obyektlar daraxt strukturasi shaklida ifodalangan bo’ladi. Formalar, dastur
kodi va boshqa dastur tarkiblari fayllari berilgan bo’ladi. Bu interfeys ilova
tuzatayotganda eng asosiy foydalanayotgan qurolimiz bo'ladi.

File buyruqlari guruhi
Menyuning birinchi File (Fayl) buyrug'i guruhi menyular panelida berilgan.
Bu menyu buyruqlari fayllar bilan ishlashga mo’ljallangan va quyidagi amallarni
bajaradi: (New) yangi fayl hosil qilish, forma (oyna) ochish, mavjud fayllarni
(Open) ochish, fayllarni saqlash (Save) va (Close) yopish. ilova dastur kodi
matnini (Print) chop qilish mumkin.

File buyrugH guruhi.
Edit buyruqlari guruhi
Menyuning bu buyruqlari guruhi tahrir qilish uchun zarur bo’lgan
buyruqlardir. Masalan, inkor qilish (Undelete) va (Redo) takrorlash, qirqib olish
(Cut), nusxa olish, (Soru), olinga nusxani qo'yish (Paste) va o’chirish (Delete)
kabi amallarni o'z ichiga olgan. Search buyruqlari guruhi Search (Izlash).
Menyuning bu buyruqlari guruhi fayllardanbiror matnni izlash va avtomatik
almashtirish,

Edit buyruqlari guruhi. Search buvguruqlari guruhi.
View buyruqlari guruhi.
kerakli satrga o'tish va uni o'zgartish imkonini beradi.
View buyruqlari guruhi
Menyuning bu buyruqlari guruhidan ilova va komponentalarni boshqarishni
asosiy muloqot oynalari chaqiriladi. Masalan, ilova menedjeri (Project Manager),
komponentlar ro'yxati (Component List) va oynalar ro’yxati (Window List).

Project buyruqlari guruhi. Run buyruqlari guruhi.
Project buyruqlari guruhi
Menyuning bu buyruqlari guruhida ilovani boshqarish buyruqlari yig’ilgan.
Bu buyruqlar yordamida fayllarni qo’shish, o’chirish, VCL komponentalar
kutubxonasiga komponenta qo’shish, kompilatsiya qilish va shunga o’xshash
amallarni bajarish mumkin.
Run buyruqlari guruhi
Menyuning bu buyruqlari guruhi yordamida ilovani ishga tushirish va bekor
qilish, ilovani butunlay va qadam-baqadam rejimda ishga tushirish, ko'rish uchun
qo’shimcha o'zgaruvchilar kiritish va ilova bajarilishini to’xtatuvchi belgilar
kiritish mumkin.

Component buyruqlari guruhi. Database buyruqlari guruhi.
Component buyruqlari guruhi
Menyuning bu buyruqlari guruhi yordamida yangi komponentalarni qo’shish
va konfiguratsiyalarini aniqlash ishlari bajariladi.
Tezkor tugmalar
Tezkor tugmalar asosiy menyu bilan vonma-yon joylashgan bo’ladi:
Tezkor tugmalar .
Bu tugmalar ko'p ishlatiladigan, tez-tez murojaat qilinadigan bo’lganligi
sababli alohida guruhlarga ajratilgan holda kichik piktogrammalar yordamida
berilgan. Bu tugmalar asosiy menyuda ham mavjud, ammo vaqtdan yutish uchun
ajratib ham qo’vilgan.

Standard (Standart) tugmalar
Dasturning obyektlarini hosil qilish uchun Standart tugmalardan
foydalaniladi. Bu obyektlarga dasturlar, yangi formalar, fayllar, kutubxonalar va
hakozolar kirishi mumkin. Yangi obyektni hosil qilish uchun New tugmasini
bosamiz. Bunda New Items muloqot oynasi paydo bo’ladi, bundan ilova tuzish
uchun kerakli obyektni
New Items muloqot oynasi
tanlaymiz. Bu oynada ko'plab obyektlar m aium guruhlarga ajratilgan holda
joylashgan. Bu guruhning boshqa tugmalari favlni saqlash (Save) va ochish (Open)
uchun xizmat qiladi. AddFileToProject tugmalari orqali ilovaga fayl qo'shish va
RemoveFileFromProject fayl o’chirish imkonini beradi.
View (Ko’rish) tugmasi
Bu guruhga quyidagi tugmalar jamlangan: (New Form) yangi forma hosil
qiladigan, (ViewUnit) modullarni qurish, (ViewForm) formani qurish, (Toggle
Form/Unit) formadan modulga, moduldan formaga o’tishni ta’minlaydigan
tugmachalar. Toggle Form Unit formadan kodni tahrirlashga, tahrirlashdan

formaga o'tkazuvchi tugma. Agar ilovada bir nechta forma qatnashsa, ularni qurish
uchun View Form (Shift + F12) tugmadan foydalaniladi. Yangi forma hosil qilish
uchun New Form tugma bosiladi. Bunda yangi forma dizayneri paydo boiadi.
Odatda, sarlavhasi Form 2 kabi nomlangan boiadi. Yangi forma ilovada yangi
oynalarni ko'rsatish va ifodalash uchun zarur boiishi mumkin.
Forma dizayneri
Forma dizayneri ilovaning interfeysidagi vizual komponentalarni ifodalash
uchun xizmat qiladi.
Forma dizayneri.
Form dizayner sarlavhasi Formaning chap yuqori qismida (C++Form 1)
berilgan. Formaning o’ng yuqori qismida standart oynani berkituvchi va
kichiklashtiruvchi buyruqlar piktogrammasi joylashgan.

1.4 Ma`lumotlar bazasi haqida tushuncha (Microsoft Access )
Informatsion tizimlarni yaratish bo’yicha jadal harakatlar va ma'lumotlar hajmining
tеz sur’atlar bilan oshib borishi 60 yillar boshida maxsus “Ma'lumotlar bazasini
boshqarish tizimi” (MBBT) dab ataluvchi dasturiy komplеksning yaratilishiga olib
kеldi.
Ma’lumotlar bazasi – biror sohaga oid o’zaro bog’langan ma’lumotlar
yig’indisining disk tashuvchidagi tashkiliy jamlanmasidir. Boshqacha qilib
aytganda ma'lumotlar bazasi - bu kompyuter xotirasiga yozilgan ma'lum bir
strukturali, o’zaro bog’langan va tartiblangan ma'lumotlar majmu bo’lib, u biror bir
ob'yеktning xususiyatini, holatini yoki ob'yеktlar o’rtasidagi munosabatni ma'lum
ma'noda tavsiflaydi.
Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) -bu dasturiy va apparat
vositalarining murakkab majmui bo’lib, ular yordamida foydalanuvchi ma'lumotlar
bazasini yaratish va shu bazadagi ma'lumotlar ustida ish yuritish mumkin. MBBT
o’z maxsus dasturlash tillariga ham ega bo’lib, bu tillarga buyruqli dasturlash tillari
deyiladi. MBBTga Oracle, Clipper, Paradox, FoxPro, Access va boshqalarni misol
kеltirish mumkin.
MBBT asosiy xususiyatlari - bu nafaqat ma'lumotlarni kiritish va saqlashda
ishlatiladigan protsеduralar tarkibi bo’lmasdan, ularning strukturasini ham
tasvirlaydi. Ma'lumotlarni o’zida saqlab va MBBT ostida boshqariladigan faylga
oldin ma'lumotlar banki, kеyinchalik esa uni “Ma'lumotlar bazasi” dab yuritila
boslandi.
MBBT asosiy xususiyatlari - bu nafaqat ma'lumotlarni kiritish va saqlashda
ishlatiladigan protsеduralar tarkibi bo’lmasdan, ularning strukturasini ham
tasvirlaydi. Ma'lumotlarni o’zida saqlab va MBBT ostida boshqariladigan faylga
oldin ma'lumotlar banki, kеyinchalik esa uni “Ma'lumotlar bazasi” dab yuritila
boslandi.
Ma'lumotlarni bosh q arish tizimi, q uyidagi xossalarga ega:
- fayllar to’plami mantiqiy kеlishuvni quvvatlaydi;
- ma'lumotlar ustida ish yuritish tili bilan ta'minlaydi;
- har xil to’xtalishlardan k е yin ma'lumotlarni qayta tiklaydi;
MBBT bir n е cha foydalanuvchilarning parall е l ishlashini ta'minlaydi.
Microsoft Access MBBT relyatsion ma’lumotar bazasini boshqaruvchi tizim
sanalib, local ma’lumotlar bazasini yaratish uchun barcha instrumental vositalar
hamda foydalanuvchi dastur tuzish imkoniyatlari mavjud.

Microsoft Access MBBT o’z ichiga turli ob’yektlarni yaratish uchun avtonom
vositalarga ega:
- Grafik konstrucciyalar vositasi ma’lumotlar bazasi ob’ektlarini grafik elementlar
yordamida qurish imkoniyatiga ega;
- Dialog vosita ma’lumotlar bazasini qayta qurish va tashkillashtirish uchun turli
vazifalarni bajaruvchi masterlar yordam beradi;
- MBBT ning dasturlash vasitasi uz ichiga SQL, makrokomandalar tili va VBA
uchun OMD ni olgan.
Ma’lumotlar bazasi – ma’lum sohaga oid o’zaro boglangan ma’lumotlar
yig’indisining disk tashuvchidagi tashkiliy jamlanmasi.
Relyasion ma’lumotlar bazasi – ikki o’lchamli jadvallarning mohiyat-munosabat
mehanizmi orqali bog’lanishidir. Relyacion ma’lumotlar bazasining logic aloqasi
o’zaro logik bog’langan jadvallar majmuini tashkil etadi.
Ma’lumotlarning relyasion modeli normallashtirish orqali yaratiladi.
Normallashtirish jarayoni qayta takrorlanuvchi ma’lumotlarni yangi jadvalga
kuchirishdan iborat hodisadir. Relyasion jadval strukturasi maydon bilan
belgilanadi. Maydonga ma’lumot turi v ahajmi kabi hossalar kiritiladi.
Maydon tarkibi jadval ustunlarida keltiriladi. Har bir qator ma’lumotning bitta
ekzemplyari bo’lib, yozuv deb nomlanadi. Har bir yozuvni Identifikatkiyasi uchun
unikal birlamchi kalit qullaniladi. Kalit bir yoki bir nechta maydondan iborat
bo’lishi mumkin. Ikki jadvalni bog’lash uchun tashqi kalitdan foydalaniladi. Bunda
birga-bir (1:1), birga-ko’p(1:N) va ko’pga-ko’p(M:N) munosabatlar urnatilishi
mumkin.
.Ma’lumot sxemasi
Ma’lumot sxemasi ma’lumotlar bazasinig mantiqiy structurasini yaqqol namoiysh
etadi hamda undagi mavjud vositalar orqali ma’lumotlarni qayta ishlashni
amalgam oshiradi.
Shunday imkoniyatlardan biri bog’liqlik birligi bo’lib, uning yordamida bog’liq
jadvalda ham asosiy jadvaldagi uzgarishlarni uchirish, qushish, uzgartirish
amalgam oshirish mumkin.
Ma’lumot sxemasida har qanday bir hil tipli maydonlari mavjud jadvallarni
birlashtirish mumkin.
.Access ob’ektlari
Ma’lumotlar bazasi mdb-faylida quiydagi ob’yektlarni o’z ichiga oladi:
- jadvallar, surovlar, ma’lumotlar sxemasi;
- formalar, hisobotlar, makroslar, modullar;
Formalar, hisobotlar va betlar ma’lumotlarni yangilash, kurish, kriteriya bo’yicha
qidirish va hisobot olish uchun ishlatiladi.

Ob’ektlarga murojaatni avtomatlashtirish uchun dastur kodi modul va makroslarga
kiritiladi va VBA da kompilyaciyaga beriladi. Har bir ob’ekt va boshqaruv
elementi hossalar tuplamiga ega.
Jadvallar ma’lum bir narsa haqida ma’lumotlarni sqlash uchun foydalanuvchi
tomonidan yaratiladi – yagona information obektda ma’lumotlar modeli predmetli
sohasi. Jadval qator va ustunlardan iborat. Har bir ustun bir harakteristik
information obekt predmet sohasi. Bu erda bir informatson obekt ekzemplyari
haqidagi ma’lumotlar saqlanadi. Access ma’lumotlar bazasi o’ziga 32768 tagacha
obekt qabul qilishi mumkin (formalar, otchetlar va hokazo ). Bir vaqtni o’zida
2048tagacha jadval ocha oladi. Jadvallarni quyidagi ma’lumotlar bazasidan import
qilsa bo’ladi dBase, FoxPro, Paradox va boshqa programma va electron
jadvallardan.
Tanlash so’rovi og’langan jadvallarda kerakli ma’lumotlarni tanlash uchun kerak.
So’rovning javobi tanlangan jadvaldagi soralgan narsani ko’rsatadi. So’rovda
jadvalni qaysi satrini tanlashni ko’rsatish mumkin . So’rovmi QBE so’rovlar
yordamida shakllash mumkin.
Ma’lumotlar sxemasi qaisi satr bilan jadval bog’langanligini ko’rsatadi, qaysi yo’l
bilan ular bog’lanishi, bog’langandan keyin tekshirish kerak kerakmasligini va
jadvallarda kalitlarni o’zqarishini ko’rsatadi. Ma’lumotlar shemasi faqt server
ma’lumotlar bazasi bilan ishlayatganda Access obektlar
panelida ko’rinadi.
Formalar muloqot interfaysi ilovasining asosiy vositasi.Forma ekranda o’zaro
boglangan jadvallarni ko’rish uch istalgan qulay bo’ladi.Tugmali formalar
boshqarish panelini yaratiish uchun ishlatish mumkinFormalarga
rasmlar,diagrammalar,tovush fragmentlari,video qo’yish mumkin.Formalarda
xodisalarni qayta ishlash mumkin.
Xisobot Foydalanuvchi masalasining natijalari va kiritish va chop etishlarni o’z
ichiga olgan hujjatlarni farmatlaydi.
Ma’lumotlarga kirish betlari muloqot Web-saxifasi hisoblanadi.Ular ma’lumotlar
bazaasi bilan dinamik aloqani taminlashadi , ko’rib chiqish,pedaksiyalash va
ma’lumotlarni bazaga kiritish inkoniyatini beradi.

II. AMALIY QISIM
2.1 Kurs ishining maqsad va vazifalari
Kurs ishining asosiy maqsadi – bo’sh ishchi o’rinlari tizimini
avtomatlashtirish .
Vazifalari esa:
- Foydalanuvchi bo’sh ishchilar ro’yhatidagi o’zi xohlagan ishchilarni qidirish
va tanlash imkoniga ega bo’lishi;
- Foydalanuvchi sifatida ma’lumotlar bazasidan qidiruvni amalga oshirishi;
- Ma’lum qismiga maxsus login va parolni tergan holda o’tishi;
- Ma’lumotlar bazasidagi ishchilarni qidirishi, ularga yangi ro’yhatlarni
qo’shishi, ularni tahrirlashi va keraksizlarini bazadan o’chirishi;

2.3 C+ + Builderda Microsoft Accessga ulanishi
Bizga ma’lumki ko’pkina yaratilgan dasturlarni ma’lumotlar bazasi bilan
bog’lagan holda yaratamiz. Buning uchun MicrosoftOffice dasturlar paketiga
kiruvchi MS Access dasturida yaratilgan ma’lumotlar bazasidan keng
foydalaniladi.
Ingliz tilini o’rgatuvchi ushbu dastur uchun ham ma’lumotlar bazasini
shakillantirish ham muhim sanaladi. Chunki bu dasturning lug’at qismi uchun
albatta ma’lumotlar bazasi zarur hisoblanadi. Shuni eslatma sifatida aytib o’tish
lozimki hozirgi vaqtda Office dasturlarning 2010 yildagi va undan yuqori
versiyalari keng ommalashgan. Ammo C++ Builder 6 dasturi eski versiyalaridan
biri bo’lgani uchun ma’lumotlar bazasini Office dasturlarning 2003 yoki 2007
yildagi versiyasida yaratilgan ma’lumotlar bazasi bilan bog’lagan maqul.
Endi esa ma’lumotlar bazasini dasturga bog’lash jarayoni bilan tanishib
chiqamiz:
Dastavval yuqorida ko’rsatilganidek ma’lumotlar bazasini shakillantirib
olamiz. Kiyingi qadamda esa dasturni ishga tushirib formaga quyidagi
kompanentalarni joylashtiramiz.
ADO kompanentalar politrasidan ADOConnection kompanentasini
tanlaymiz va formaga joylashtiramiz
Ushbu kompanentaning ustiga ikki martta chertganimizda quyidagicha oyna
xosil bo’ladi

Ushbu oynadagi Build… tugmasini bosamiz va ushbu oyna xosil bo’ladi.
Oynada ko’rsatilganidek Microsoft 4.0 OLE DB Provider bandini tanlaymiz va
Далее tugmasini bosamiz.
Далее tugmasini bosganimizda quyidagicha oyna xosil bo’ladi
Ushbu oynadagi belgilangan sohani tanlaymiz va yaratilgan ma’lumotlar
bazasini tanlab OK tugmasini bosamiz.
Kiyingi qadamda esa xuddi shu kompanentalar politrasidan
ADOTable
kompanintasini tanlaymiz va formaga joylashtiramiz. Shundan so’ng Data
Access kompanentalar politrasidan DataSource kompanintasini tanlaymiz va
formaga joylashtiramiz.
Kiyingi qadamlarda esa ushbu kompanentalarni bir biriga bog’lashni
ko’rib o’tamiz.
Dastavval ADOTable kompanintasini tanlaymiz va Object
Inspector oynasida joylashgan Connection bandini tanlab ADOConnection ni
bog’laymiz.

Kiyingi qadamlarda esa ADOConnection kompanentasini tanlaymiz
va Object Inspector oynasida joylashgan LoginPrompt bandini tanlab true ni
o’rniga false ni tanlab qo’yamiz
Shundan so’ng oxirgi kompanenta DataSource kompanintasini
tanlaymiz va Object Inspector oynasida joylashgan DataSet bandini tanlab
ADOTable ni bog’laymiz.
Biz yuqorida kompanentalarning bir biri bilan bog’lanish ketma ketligini
ko’rib o’tdik. Endi ushbu bog’langan ma’lumotlar bazasini dastur oynasiga
chiqarish uchun Data Controls kompanentalar politrasidan DBGrid
kompanintasini tanlaymiz va formaga joylashtiramiz.
Ushbu DBGrid kompanintasini tanlaymiz va Object Inspector oynasida
joylashgan DataSource bandini tanlab DataSource1 ni bog’laymiz.

Keyingi navbatda bizlar Data Controls kompanentalar politrasidan
DBNavigator kompanetasi bilan tanishib chiqamiz .Bu kompaneta dasturni
tuzishimizga bizlarga kerak buladi.
Ushbu DBNavigator kompanintasini tanlaymiz va Object Inspector
oynasida joylashgan DataSource bandini tanlab DataSource1 ni bog’laymiz.
Bu kompaneta bazga mo’lumot qo’shadi, o’zgartiradi,o’chiradi.Agarda
bizlarga bironta Amallarini o’cherish kerak bo’lsa VisibleButtons xususiyatidan
keraksizlarni false qilinsa yetarli.
Masalan o’chirishni va qo’shishni yo’q qilmoqchi bo’lsak false qilib
chiqamiz va quydagicha nomyan bo’ladi.

Shundan so’ng ADOTable kompanintasini tanlaymiz va Object
Inspector oynasida joylashgan TableName bandini tanlab ma’lumotlar bazasini
nomini ko’rsatib qo’yamiz.

Shundan so’ng Active bandini tanlab true ni o’rniga false ni tanlab
qo’yamiz. Ushbu ketma ketlikni bajarib bo’lgach jadval quyidagicha ko’rinishga
keladi.
2.4 C+ + Builderda dasturni yaratish bosqichlari
Ushbu dastur uchun 14 ta Form oynasidan foydalanamiz. Ya’ni birinchi
Form asosiy oyna, ikkinchi form “Notebook” uchun, uchinchi Form “Tahrirlash”

uchun, to’rtinchi form esa “Qidiruv” uchun ,beshinchi forma “Login va
Parol”uchun qolgan formalar esa “Yordam” va “Dastur haqida”,Sklat va boshqa
oynalar kerak bo’ladi
Birinchi Formga bitta Image kompanentasini va 3 ta Button ,keyin
MainMenu joylashtirib olamiz va kerakli matn va rasmlarni qo’yib chiqamiz.
Ikkinchi Formga ikkita Button, uchta Image va bitta DBGrid
kompanentalarini joylashtiramiz va kerakli yozuvlarni kiritib chiqamiz.Huddi
shunday bu oynaga ham ADOConnectionga ulash uchun ADOTable va
DataSource kompanetalarin qo’yib ularni bir biriga ulab chiqamiz.

Uchunchi Formaga oltita Edit, ikkita Button va ikkita Label , bitta DBGrid
va ikkita DBNavigator larni qo’yib olamiz. Bu formaga ham bazaga ulash uchun
ADOTable va DataSource kompanetalrini qo’yib olmaiz.
.
To’rtinchi Formaga oltita LabeledEdit, bitta Image va bitta DBGrid , bitta
Button va RadioGroup qo’yib olamiz. Bu formaga ham bazaga ulash uchun
ADOTable va DataSource kompanetalrini qo’yib olmaiz.Qolgan formalarni ham
shu yo’nalishda tuziladi.

Dastur interfeysini yaratish
Yuqorida dasturni yaratich bosqichlari bilan tanishib o’tdik. Endi esa har bir
oynaning interfeysini yaratish bosqichlarini ketma ketlikda ko’rib o’tamiz.
Birinchi Form oynasi asosiy oyna hisoblanadi. Unga joylashtirgan
kompanentalarga kerakli matn va suratlarni joylashtirib chiqamiz. Buning uchun
xar bir kompanentaning asosiy xususiyatidan foydalanamiz.
Label kompanentasining asosiy xususiyati Caption hisoblanadi.
Ushbu xususiyatga “Kompyuter do’koni” kabi so’z yozishimiz mumkin.
Button kompanentasining asosiy xususiyati Caption hisoblanadi. Ushbu
xususiyatga “Tahrirlash” kabi so’z yozishimiz mumkin.
Edit kompanentasining asosiy xususiyati Text hisoblanadi. Ushbu
xususiyatga “Qidirish” kabi so’z yozishimiz mumkin.
Image kompanentasining asosiy xususiyati Picture hisoblanadi.
Ushbu xususiyatdan foydalanib rasm joylashtirish mumkin.
Image kompanentasining asosiy xususiyati Picture hisoblanadi. Ushbu
xususiyatdan foydalanib rasm joylashtirish mumkin.

Image kompanentasining asosiy xususiyati Picture hisoblanadi.
Ushbu xususiyatdan foydalanib rasm joylashtirish mumkin. Bu xususiyat
tanlangach quyidagicha oyna xosil bo’ladi.Ushbu oynadagi Laod… tugmasini
tanlab kerakli rasmni joylashtirish mumkun.Hamma formalarni interfeysini Shu
tarizda tayyorlab chiqiladi..

Dasturning Login va Parol oynasini ko’rinishi:
2.5 . Dasturni ishlash jarayonidan namunalar
Dasturni asosiy menyusi Foydalanuvchi,Admin va Chiqish bo’limlari
mavjud.

Foydalanuvchi oynasi:
Tahrirlash oynasi:

Kirim qilish oynasi: Chiqim qilish oynasi:

III. Xulosa
Xulosa qilib shuni aytamanki bu dasturni yaratish davomida o’z oldimga
qo’ygan maqsadlarimga qisman bo’lsada erishdim. Dasturni tayyorlash davomida
darslikdan tashqari qo’shimcha adabiyotlar o’qishga va ulardagi algaritmlardan
o’rganib va foydalanib ko’rishga harakat qildim.
Ko’plab dasturlash tillari yaratilgan shunday dasturlash tillaridan biri bu C+
+ Builder 6 hisoblanadi. C++ Builder 6 dasturlash tili obyektga mo’ljallangan
dasturlash tili bo’lib foydalanuvchiga ko’plab qulayliklar yaratadi.
Hozirgi kunda O`zbekistonda Informatsion Texnologiyalar va Axborot
Texnologiyalarini rivojlantirish yo`lida bir talay ishlar amalga oshirilmoqda.
O’zbekiston republikasida hukumatni avtomatlashtirish to’g’risida bir talay
ishlar olib borilmoqda. Hukumatimiz ko’plab ishlarni amalga
oshirmoqda.Hususan,ko’plab korxonalarni avtomatlashtirish,ularni ishini
yengilashtirsh yo’lida ko’plab ishlar amalga oshirmoqda.
Biz ham shu ishlarni yuksaltirish uchun hissamizni qo’shish maqasadida o’z
loyihalarimizni yaratib hissa qo’shmoqdamiz.
Kurs ishini tayyorlash jarayonida biz dasturlash bo’yicha bilimlarni
yuksaltirish va shu tariqa hukumatni avtomatlashtirishga o’z hissamizni qo’shish.
Bunday avtomatlashtirish jarayonlarini mukammal darajada tashkil etish
mamlakat va jamiyatning rivoji uchun juda muhim omil hisoblanadi.
Ko’plab inson yumushlarini yengillashtiruvchi qurilmalar juda ko’p lekin
ularga mos keluvchi dastur yozish muhim ahamyatga egadir.
Bu esa bizning dasturlarga ehtiyoj kuchli ekanligini anglatadi. Ko’plab
tashkilotlar va korxonalarni shuningdek o’qitish tizimini ham avtomatlashtirish
ancha bizga yengilllik yaratilishi malum

. IV. Foydalanilgan adabiyotlar
1. Никита Культин. ― C ++ Builder в задачах и примерах.
2. Ахо А., ХопкрофтДж., Ульман Дж. Построение и анализвычислительных
алгоритмов. – М.: Мир, 1979. – 536 c .
3. Гудман C ., Хидетниеми C . Введение в разработку и анализ алгоритмов. –
М.: Мир, 1981. -368 c .
4. Вирт Н. Алгоритмы + структуры данных = программы. –М.: Мир, 1985. –
436 c .
5. S. G’ulomov. ―Axborot texnalogiyalari.
6. Maraximov A. va Raxmonova S. ―Internet va undan fodalanish asoslari
7. Xalmatov. ―Informatika . ‖
8. Qosimov S. ―Kompyuter olami .
‖
9. Broyda. ―Вичислительеые системы, сети и телекомуникатции.
10. Кнут Д. Искусство программирования для ЭВМ Том 1. Основные
11. Aripov M vaboshq . Algoritm asoslalari va algoritmiktillar . – Toshkent :
O ’ ZMU , 2000. -246 b .
12. Qosimov S . Axborot texnologiyalari . O ’ quvqo ’ llanma . – Toshkent : Aloqachi ,
2016. -370 b .

$V. Ilovalar (Dastur kodi): Form13 dagi kodlar: void __fastcall TForm13::RadioGroup1Click(TObject *Sender) {switch (RadioGroup1->ItemIndex) { case 0: { LabeledEdit1->Visible=true; LabeledEdit2->Visible=false; LabeledEdit3->Visible=false; LabeledEdit4->Visible=false; LabeledEdit5->Visible=false; LabeledEdit6->Visible=false; break;} case 1: { LabeledEdit1->Visible=false; LabeledEdit2->Visible=true; LabeledEdit3->Visible=false; LabeledEdit4->Visible=false; LabeledEdit5->Visible=false; LabeledEdit6->Visible=false; break;} case 2: { LabeledEdit1->Visible=false; LabeledEdit2->Visible=false; LabeledEdit3->Visible=true; LabeledEdit4->Visible=false; LabeledEdit5->Visible=false; LabeledEdit6->Visible=false; break;} case 3: { LabeledEdit1->Visible=false; LabeledEdit2->Visible=false;$ $LabeledEdit3->Visible=false; LabeledEdit4->Visible=true; LabeledEdit5->Visible=false; LabeledEdit6->Visible=false; break;} case 4: { LabeledEdit1->Visible=false; LabeledEdit2->Visible=false; LabeledEdit3->Visible=false; LabeledEdit4->Visible=false; LabeledEdit5->Visible=true; LabeledEdit6->Visible=false; break;} case 5: { LabeledEdit1->Visible=false; LabeledEdit2->Visible=false; LabeledEdit3->Visible=false; LabeledEdit4->Visible=false; LabeledEdit5->Visible=false; LabeledEdit6->Visible=true; break;} }} void __fastcall TForm13::LabeledEdit1Change(TObject *Sender) { if (LabeledEdit1->Text.Length()>0 ){ ADOTable7->Filtered=false; ADOTable7->Filter="Nomi like '%"+LabeledEdit1->Text+"%'"; ADOTable7->Filtered=true; }} void __fastcall TForm13::LabeledEdit2Change(TObject *Sender) { if (LabeledEdit2->Text.Length()>0 ){$ $ADOTable7->Filtered=false; ADOTable7->Filter="Narxi like '%"+LabeledEdit2->Text+"%'"; ADOTable7->Filtered=true; }} void __fastcall TForm13::LabeledEdit3Change(TObject *Sender) {if (LabeledEdit3->Text.Length()>0 ){ ADOTable7->Filtered=false; ADOTable7->Filter="Displey like '%"+LabeledEdit3->Text+"%'"; ADOTable7->Filtered=true; } }void __fastcall TForm13::LabeledEdit4Change(TObject *Sender) {if (LabeledEdit4->Text.Length()>0 ){ ADOTable7->Filtered=false; ADOTable7->Filter="Protsessor like '%"+LabeledEdit4->Text+"%'"; ADOTable7->Filtered=true; } }void __fastcall TForm13::LabeledEdit5Change(TObject *Sender) {if (LabeledEdit5->Text.Length()>0 ){ ADOTable7->Filtered=false; ADOTable7->Filter="Hotira like '%"+LabeledEdit5->Text+"%'"; ADOTable7->Filtered=true; }} void __fastcall TForm13::LabeledEdit6Change(TObject *Sender) { if (LabeledEdit6->Text.Length()>0 ){ ADOTable7->Filtered=false; ADOTable7->Filter="Video_karta like '%"+LabeledEdit4- >Text+"%'"; ADOTable7->Filtered=true; } }$ $Forma2 dagi kodlar: void __fastcall TForm12::Button1Click(TObject *Sender) {ADOTable1->Open(); ADOTable1->Insert(); ADOTable1->Fields->Fields[1]->AsString=Edit1->Text; ADOTable1->Fields->Fields[2]->AsString=Edit2->Text; ADOTable1->Fields->Fields[3]->AsString=Edit3->Text; ADOTable1->Fields->Fields[4]->AsString=Edit4->Text; ADOTable1->Fields->Fields[5]->AsString=Edit5->Text; ADOTable1->Fields->Fields[6]->AsString=Edit6->Text; ADOTable1->Post(); Edit1->Clear(); Edit2->Clear(); Edit3->Clear(); Edit4->Clear(); Edit5->Clear(); Edit6->Clear();}$ $Forma10 dagi kodlar: void __fastcall TForm10::Button1Click(TObject *Sender) { Boolean a=(Edit1->Text=="Raxim"),b=(Edit2->Text=="1996"); Boolean c=(Edit1->Text=="Raxim"),d=(Edit2->Text=="2019"); if(a && b){Form1->ShowModal();} else { if(c && d){Form12->ShowModal();} else ShowMessage("LOGIN yoki PAROL xato"); } void __fastcall TForm10::FormCreate(TObject *Sender) { Edit2->PasswordChar=42; } void __fastcall TForm10::CheckBox1Click(TObject *Sender) { if (CheckBox1->Checked==false)Edit2->PasswordChar=42; else Edit2->PasswordChar=0; }$

Kompyuter do’koni axborot tizimini avtomatlashtirish

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Kompyuter do’koni axborot tizimini avtomatlashtirish

O'xshash dokumentlar