• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 45000UZS
Размер 60.0KB
Покупки 1
Дата загрузки 31 Июль 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Arabov Amirbek

Дата регистрации 31 Июль 2024

9 Продаж

Koronavirus pandemiyasi va global moliyaviy iqtisodiy inqiroz

mamlakatlar bilan avto, havo va temir yo‘l aloqalarining to‘xtatilishi ichki talabning pasayishiga olib keldi. Ichki talabni qo‘llab-quvvatlash uchun 14 aprel kuni O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki qayta moliyalash stavkasini 16% dan 15% ga tushirdi. Bu so‘nggi 5 yil ichida qayta moliyalash stavkasining ilk marta pasaytirilishi bo‘ldi. Birinchi chorakda YaIM o‘sishining pasayishi ham o‘tgan 3 yil mobaynida O‘zbekiston iqtisodiyoti jahon iqtisodiyotiga yanada faol integratsiyalashganini ko‘rsatdi. So‘nggi yillarda xizmat ko‘rsatish sohasining yuqori ko‘rsatkichlarda o‘sib borishi YaIM tuzilmasidagi ulushini ham oshishiga olib keldi. O‘zbekiston Respublikasi davlat statistika qo‘mitasining hisobotiga ko‘ra, 2019 yil yakunlariga ko‘ra YaIMda xizmatlar 35,5%, sanoat 30%, qishloq xo‘jaligi 28,1%, qurilish 6% ni tashkil etdi.Demak xizmat ko‘rsatish sohasidagi og‘ir vaziyat iqtisodiy o‘sish sur’atlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.Xalqaro mehnat tashkiloti kichik biznesda va o‘zini o‘zi band qilgan aholini, ayniqsa, norasmiy iqtisodiyotda ishlayotganlarni himoya qilish uchun shoshilinch va muhim siyosat choralarini ko‘rishga chaqirmoqda ] . O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining rasmiy ma’lumotlariga ko‘ra bugungi kunda O‘zbekiston mehnat bozorida 13,5 mln kishi band bo‘lib, ulardan 5,7 mln kishi rasmiy va 7,8 mln kishi norasmiy sektorda, shu jumladan, 2,6 mln kishi mehnat migranti sifatida mehnat qilmoqda.Jahon banki tomonidan berilgan ma’lumotlarga ko‘ra Covid-19 pandemiyasi va qo‘llanilgan karantin choralari ta’sirida yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz tufayli, pul o‘tkazmalarining umumiy hajmi 20%ga keskin tushadi. O‘zbekistonlik mehnat muhojirlari sonidan kelib chiqadigan bo‘lsak bu ko‘rsatkich 500 mingdan ko‘proq kishi koronavirus pandemiyasi ta’sirida doimiy ish joylariga ketolmay qolish ehtimoli yuqori.Aksariyat hollarda norasmiy sektorda bandlar ko‘rsatkichi qishloq joylarida ko‘proq bo‘lishi hududlar kesimida tahlil qilinganda ham ko‘rinib turibdi. O‘zbekiston Davlat byudjetining 2020 yil I chorakdagi daromadlari 28,5 trln so‘m yoki o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 5,4 trln so‘mga ko‘proqni tashkil etdi. Byudjet daromadlari tarkibida 2020 yil I choragida soliq tushumlari 23,8 trln so‘mni tashkil etdi. 8 xatarlarni bartaraf etishga asos bo‘lmoqda. Shu bilan birga, bu boradagi chora-tadbirlar pandemiyaning rivojlanishiga bog‘liq holda doimiy o‘zgaruvchan va moslashuvchan bo‘lishi talab etiladi. Shu nuqtai nazardan, aholi orasida ijtimoiy himoyaga muhtoj, ya'ni uy-joy sharoiti bo‘lmagan oilalar qatlami uchun ajratilayotgan subsidiyalar miqdorini yanada ko‘paytirish va moddiy yordamlarning haqiqatan ham muhtoj insonlarga yetib borishini ta'minlash, pandemiya sababli aholining iqtisodiy imkoniyatlari qisqarganini inobatga olib, uy-joy olish uchun ipoteka krediti foizi miqdorlarini kamaytirish kabi masalalar bo‘yicha ham amaliy choralar ko‘rish inson huquqlari kafolatlanishiga asos bo‘ladi . Pandemiya ko‘p mamlakatlar ijtimoiy himoya tizimi uchun juda qiyin davr bo‘ldi. Ish va tirikchilik vositalaridan mahrum bo‘lgan davrda ko‘plab odamlarning ijtimoiy yordam va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyoji oshdi. Bundan tashqari, ijtimoiy yordam ko‘rsatish mexanizmlari ijtimoiy masofani saqlash va infeksiya tarqalishini oldini oluvchi qo‘shimcha ehtiyot choralari qo‘llanilayotgan sharoitda o‘zgarishlarga uchradi.O‘zbekistonda kam ta’minlangan va himoyaga muhtoj odamlarga keng ko‘lamli bir martalik ijtimoiy yordam mart oyida tashkil etilgan Inqirozga qarshi jamg‘armasidan ko‘rsatilmoqda. Uning ijtimoiy sohaga qaratilgan xarajatlari 11 avgust holatiga 2,56 trln so‘mni tashkil etdi , shundan 489 mlrd so‘m mablag‘ ijtimoiy nafaqa to‘lovlariga sarflandi. O‘zbekistondagi ijtimoiy himoyaga muhtoj oilalarga yordam ko‘rsatish uchun ehtiyojmandlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritilgan «temir daftar» ro‘yxati joriy qilindi. Ro‘yxat mahalla qo‘mitalari raislari tomonidan sektor rahbarlari bilan birgalikda shakllantiriladi. Mas’ul shaxslar ma’lumotni «temir daftar»ga elektron shaklda sakhovat.argos.uz saytida elektron imzo kaliti yordamida kiritadilar. 35 4. Inson taraqqiyoti to g risida ma ruza. [O zbekiston - 2000], T., 2001.ʻ ʻ ʼ ʻ Muxtor Rasulov. 5. Grigoryeva I.A., Kelasyev V.N. Ijtimoiy ish nazariyasi va amaliyoti: Darslik. - Sankt-Peterburg: Sankt-Peterburg davlat universiteti nashriyoti, 2004. - S. 313-315. (Grigorieva) 6. Shоdmоnоv Sh., G‘оfurоv U. Iqtisоdiyot nazariyasi. (Darslik) -T.: «Sharq», Shоdmоnоv Sh., G‘оfurоv U. va bоshq. “Iqtisоdiyot nazariyasi” fanidan ta’lim tехnоlоgiyasi. Uslubiy qo‘llanma. - T.: «Iqtisоdiyot», 7.Bekmurodov A.Sh., Gimranova O.B., Shamshieva N.N. - Ommabop iqtisodiyot: mohiyati va asosiy tushunchalari (o‘zbek va rus tillarida). Ilmiy-ommabop qo‘llanma. Т .: Iqtisodiyot, 2009. 8.A.A.Razzoqov, Sh.H.Tashmatov, N.T.O‘rmonov - Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Oliy ta’lim muassasalarining talabalari uchun darslik /.-T.: Iqtisod-moliya, 2020 III.Foydalanilgan Veb-saytlar ro‘yxati: 1. https://index.minfin.com. 2. https://coronavirus-monitor.ru 3. www.stat.uz 41 choralarni ko`rish topshirildi. Bundan tashqari, byudjet tushumi ijrosini ta`minlash va yangi tushum manbalarini aniqlashga faol ko`maklashish, davlat hamda hududiy investisiya dasturlari ijrosi ustidan nazoratni kuchaytirish topshiriqlari berildi. Davlatimiz rahbarining topshiriqlari ijrosi yuzasidan oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlash choralari doirasida prokuror sektorlarida g`alla parvarishi, chigit ekilishi, shuningdek, aholi tomorqalarida ertaki ekinlar to`liq ekilishini ta`minlash zarurligi alohida qayd etildi. Karantin cheklovlari davrida huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurashish ishlari bir zum ham to`xtatilmaydi.Bunda fuqarolarning karantin qoidalariga so`zsiz rioya etishlarini ta`minlash, shuningdek, koronavirus pandemiyasi haqida asossiz xabarlar tarqatish, aholi orasida sarosima va vahima keltirib chiqarishga urinishlarning oldini olishga alohida e`tibor qaratish lozimligi ko`rsatib o`tildi. Koronavirus infeksiyasiga chalingan bemorlar bilan muloqotda bo`lgan fuqarolarni tezkor aniqlash va ularning salomatligini nazoratga olish bo`yicha prokuratura va boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlarda tashkil etilgan tergov guruhlari faoliyatini kuchaytirish, bu borada sanitariya-epidemiologiya nazorati xizmatlari bilan hamkorlikni yanada oshirish bo`yicha topshiriqlar berildi. Yig`ilish yakunida, prokurorlar va Departament rahbarlaridan, pandemiya sharoitida qonun hujjatlari bilan tegishli mutassaddi idoralarga yuklatilgan vazifalarni so`zsiz va muddatda bajarilishi ustidan ta`sirchan nazoratni amalga oshirish, har qanday qonunbuzarliklarga nisbatan qat`iy munosabat bildirish lozimligi alohida talab etildi. Yig`ilishda, yo`l qo`yilgan xato va kamchiliklar bo`yicha hududiy prokurorlar va departament boshliqlari tomonidan tushuntirish va izohlar berildi.Bu borada mas`uliyatsizlikka yo`l qo`ygan va talabchanlikni susaytirgan rahbar xodimlarga nisbatan lavozimidan ozod qilishgacha bo`lgan choralar ko`rilishi haqida ogohlantirildi.. Mamlakatimiz hududida koronavirus infektsiyasi qayd etilgani sababli 2020 yil 16 martdan boshlab ushbu infektsiya keng tarqalishining oldini olishga qaratilgan maxsus choralar, ya'ni karantin joriy etildi. Karantin choralarining tatbiq etilishi davlat organlari va boshqa muassasalar ish tartibiga, tadbirkorlik sub'ektlari faoliyatiga jiddiy 32 • umumiy foydalaniladigan avtomobil yo‘llarni rivojlantirish xarajatlariga — 603,2 mlrd so‘m; • aholi punktlarini obodonlashtirish ishlarini amalga oshirish xarajatlari — 438,1 mlrd so‘m; • ichimlik suvi va kanalizatsiya tizimlarini rivojlantirish xarajatlariga — 180,2 mlrd so‘m; • uy-joy kommunal ishlariga — 166,1 mlrd so‘m; • sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash xarajatlariga — 82,1 mlrd so‘m; • Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish xarajatlariga — 47,7 mlrd so‘m. Davlat hokimiyati, boshqaruv, adliya, prokuratura va sud organlari ta’minotiga hisobot davrida 1,781 trln so‘m yoki jami Davlat byudjeti xarajatlarining 6,4 foizi yo‘naltirildi Davlat byudjeti ijrosining iqtisodiy tasnif bo‘yicha ijrosini tahlili ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlarning jami xarajatlarning ulushi o‘tgan yilning 1 choragidagi 35,2 foizdan hisobot davrida 39 foizga yetganligini ko‘rsatmoqda. Joriy yilning I choragi davomida byudjet tashkilotlarining qariyb 10,8 trln so‘mlik ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlari hamda 2,3 trln so‘mdan ortiq ish haqiga nisbatan ajratmalari o‘z muddatlarida to‘liq moliyalashtirilishi ta’minlandi. Shuningdek, hisobot davrida 1,6 trln so‘mlik kapital qo‘yilmalar va 12,8 trln so‘mlik boshqa xarajatlar moliyalashtirildi. O‘zbekistonda davlat tomonidan amalga oshirilayotgan choralarning samarasi.Ko‘rilgan choralar natijasida O‘zbekistonda Covid-19 virusidan zararlanganlar orasida o‘lim darajasi 0,4% ni tashkil etmoqda. O‘zbekistonda kasallikdan davolanayotganlar ham, kasallikda gumon qilinganlar ham, karantinda saqlanayotganlarning barchasi bepul, davlat byudjeti hisobidan davolanmoqda. 21 apreldan boshlab koronavirus bilan kasallanishlar soni kunlik statistikada tuzalganlar soni kasallanganlar sonidan oshayotganligi qabul qilingan qarorlar va ko‘rilgan choralarning samarali ekanligidan dalolat beradi. 13 koronavirus pandemiyasi tufayli ko‘rilgan talofatlarni kamaytirish bo‘yicha yana boshqa bir qator yengilliklar berildi. Mamlakatimiz YAIMni yaratishda xizmat ko‘rsatish sohasining o‘rni va roli sezilarli darajada bo‘lib, qariyb uning yarmini tashkil qilardi. Hozirgi kunda xizmatlar sohasining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi o‘rtacha 35 foizdan yuqori bo‘lsa-da faoliyati cheklangan xizmat turlarining ushbu ko‘rsatkichdagi ulushi 10 foizni ham tashkil etmaydi. Xizmat ko‘rsatishning pasayishi talabning taklifga nisbatan yuqoriligini ta’minlaydi, bu esa narxlar muvozanatiga ham salbiy ta’sir o‘tkazadi. Iqtisodi y pasayish holatining davomiy bo‘lishi ishsizlik muammosining yanada kuchayishiga olib keladi, uning darajasini oshiradi va aholining to‘lov qobiliyati keskin tushib ketishiga sabab bo‘ladi. 15 va ishbilarmon doira vakillari uchun muhim voqea bo‘ldi, — dedi Muhammad Taqi Holiqiy. — Ushbu hujjatlarda belgilangan imtiyozlar va hukumatning o‘z vaqtida ko‘rsatgan ko‘magi tufayli hozirgi kunda korxonada yuzaga kelgan og‘ir vaziyat muvaffaqiyatli yengib o‘tilmoqda. Jumladan, korxonamiz tomonidan o‘zlashtirilgan 7,2 million dollarlik kredit mablag‘lari bo‘yicha to‘lovlar muddati 5 oyga kechiktirildi. Shuningdek, har qanday qo‘shimcha to‘lovlar 6 oyga kechiktirilgani xorijiy investorlar uchun ayni muddao bo‘lganini qayd etish o‘rinli. Ta kidlash joiz, Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidanʼ olib borilayotgan oqilona siyosat hamda mutasaddi davlat tashkilotlarining o‘z vazifalariga mas uliyat bilan yondashayotgani tufayli pandemiya davrida O‘zbekiston ʼ iqtisodiy qiyinchiliklarni osonlik bilan yengib o‘tmoqda. “EMG” guruhi «Barchamiz mushtarak makonda istiqomat qilamiz» degan g‘oyadan kelib chiqib, O‘zbekistonni o‘z vatani sifatida qabul qilgan. Kelgusida yurtingizga kiritiladigan sarmoya miqdorini oshirish orqali yirik loyihalarni ro‘yobga chiqarish hamda yangi ish o‘rni yaratishni maqsad qilganmizMa lumot uchun, ʼ Eronning “EMG” kompaniyasi 2017 yilda Toshkent viloyati Yuqori Chirchiq tumanida keramik plitkalar ishlab chiqarish korxonasiga asos solgan. Mazkur korxonaning umumiy investitsiya loyihasi qiymati 20 million AQSH dollarni tashkil etadi. Shundan 10,5 million AQSH dollari to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiya bo‘lib, qolgan 7,2 million AQSH dollari «ASIA ALLINCE BANK» tijorat banki kredit mablag‘lari hisoblanadi. Pandemiya davrida aholining ijtimoiy zaif qatlamlarini moliyaviy qo llabquvvatlash butun dunyoda bo lgani kabi O zbekistonda ham dolzarb masalaga ʻ ʻ ʻ aylandi. Shunday qiyin vaziyatda, davlat va fuqarolik jamiyati o rtasidagi samarali ʻ sheriklik namoyon bo lmoqda, ya ni Inqirozga qarshi kurashish jamg armasi, fuqarolik ʻ ʼ ʻ jamiyati institutlari, jamoat tashkilotlari birlashib, inqirozni yengib o tishga harakat ʻ qilinmoqda. Ijtimoiy himoyaga muhtoj oilalarga ko mak berish maqsadida ularning ro yxati, ya ni ʻ ʻ ʼ “Temir daftar” shakllantirildi. Biroq mahalla raislari obyektiv/subyektiv sabablarga 37 Koronavirus infektsiyasi tarqalishiga qarshi kurashish davrida aholini ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish va iqtisodiyot tarmoqlari faoliyat ko‘rsatishining barqarorligini ta'minlash, shuningdek, ayrim xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarni qo‘llabquvvatlash maqsadida: 1. 2020 yil 31 dekabrga qadar 1-ilovaga muvofiq tovarlarni olib kirishda bojxona boji va aktsiz solig‘ining nol` stavkalari belgilansin. Tarif va notarif tartibga solish kengashi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi bilan birgalikda ikki hafta muddatda kichik tadbirkorlik sub'ektlari tomonidan mahsulot ishlab chiqarishda foydalanish uchun olib kiriladigan xomashyo, materiallar, aksessuarlar va butlovchi qismlarning narxini pasaytirishga alohida e'tibor qaratgan holda, tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada takomillashtirish yuzasidan takliflar kiritsin. 2. Joriy yilning mart–iyun` oylarida to‘lash muddati tugaydigan bolalari bo‘lgan oilalarga nafaqa, bola parvarishi bo‘yicha nafaqa va moddiy yordamlar to‘lash ularni to‘lashni yangi muddatda davom ettirish to‘g‘risidagi ariza hamda boshqa hujjatlarni talab qilmagan holda 6 oy muddatga (biroq bola tegishlicha 2 yoshga va 14 yoshga to‘lgunidan ko‘p bo‘lmagan muddatda) tanaffussiz davom ettirilsin. Belgilansinki, ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam to‘lashni uzaytirish bilan bog‘liq xarajatlar Inqirozga qarshi kurashish jamg‘armasi hisobidan qoplanadi. 3. O‘zgalar parvarishiga muhtoj bo‘lgan yolg‘iz keksalar va nogironlarni bepul ta'minlash uchun asosiy oziq-ovqat mahsulotlari va gigiena tovarlarining ro‘yxati karantin tadbirlari amal qilishi davrida bir martalik niqoblar, antiseptik vositalar va bakteriyaga qarshi sovunlar jamlanmasi bilan to‘ldirilsin. 4. Belgilansinki, 2020 yil 1 apreldan 31 dekabrga qadar quyidagilar: a) turoperatorlar, turagentlar va turizm sohasida mehmonxona xizmatlari (joylashtirish xizmatlari) ko‘rsatuvchi sub'ektlar, “Uzbekistan Airways” AJ va uning tarkibiy bo‘linmalari, “Uzbekistan Airports” AJ va “O‘zaeronavigatsiya markazi” DUK: yuridik shaxslardan olinadigan er solig‘i va yuridik shaxslarning mol-mulkiga 23 iste'molchilarga realizatsiya qilishdagi aktsiz solig‘ining amaldagi stavkalari saqlanib qolinsin. 8. 2020 yil 1 apreldan boshlab yuridik shaxslar tomonidan gaz va elektr energiyasi bo‘yicha oldindan haq to‘lash to‘g‘risidagi majburiy talab 30 foizgacha pasaytirilsin. 9. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan: majburiy zaxiralar bo‘yicha talablarni engillashtirish hisobiga tijorat banklarini 2,6 trln so‘m hajmidagi qo‘shimcha likvidlik resurslari bilan ta'minlash; tijorat banklariga 3 yil muddatgacha 2 trln so‘mgacha miqdorda likvidlik taqdim etishning maxsus mexanizmini joriy etish bo‘yicha ko‘rilayotgan choralar ma'qullansin. 10. Markaziy bankning quyidagilar to‘g‘risidagi axboroti ma'lumot uchun qabul qilinsin: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 19 martdagi PF–5969-son Farmoni ijrosi doirasida yuridik shaxslarning kreditlari bo‘yicha 7,9 trln so‘m hajmdagi qarzdorligi kechiktirilgan; O‘zbekistonda va boshqa mamlakatlarda koronavirusga qarshi kurashish bo‘yicha ko‘rilayotgan choralar va iqtisodiy faollikning keskin pasayishi sababli moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan tashkilotlarning kreditlari bo‘yicha qo‘shimcha restrukturizatsiya qilinadigan to‘lovlar hajmi qo‘shimcha ravishda 7 trln so‘mni tashkil etmoqda; jismoniy shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan 2020 yilning navbatdagi 6 oyi mobaynida so‘ndirilishi lozim bo‘lgan kreditlar bo‘yicha muddati uzaytiriladigan to‘lovlar hajmi 4,7 trln so‘mni tashkil etmoqda. 11. Markaziy bank quyidagilar uchun shart-sharoitlar yaratish va tartib-taomillarni soddalashtirish choralarini ko‘rsin: tijorat banklari tomonidan moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan yuridik va jismoniy shaxslar, yakka tartibdagi tadbirkorlarning kreditlari bo‘yicha to‘lovlarga 2020 yil 1 oktyabrga qadar kechiktirish taqdim etish; amalga kiritilgan karantin rejimi faoliyatiga salbiy ta'sir ko‘rsatgan qarzdorlarning muddati o‘tib ketgan kreditlariga garov ta'minoti bo‘yicha jarima sanktsiyalari va undiruv choralari qo‘llamaslik. 25 o‘tkazishga ruxsat beriladi; aktivlarining balans qiymati bazaviy hisoblash miqdorining yuz ming baravaridan ortiq bo‘lgan mas'uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas'uliyatli jamiyatlarni har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish bo‘yicha talab 2020 yil yakunlari bo‘yicha kiritiladi; karantinga olingan shaxslarga nisbatan qo‘llanilgan ma'muriy jarimalarni (karantin qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik bundan mustasno) to‘lash muddatlari karantin muddati tugagunga qadar uzaytiriladi; 2020 yil 1 oktyabrgacha dorixonalarda tayyorlanadigan dori vositalari, tibbiy buyumlar va boshqa mahsulotlarni ulgurji sotishga ruxsat beriladi; yil yakuniga qadar qarz beruvchiga foiz shaklida daromad to‘lash majburiyatisiz qarz (qaytarib beriladigan moliyaviy ko‘mak) taqdim etilganda soliq solish maqsadida qayta moliyalash stavkasi (asosiy stavka) asosida aniqlanadigan daromad aylanmadan olinadigan soliq hamda foyda solig‘ini hisoblashda jami daromad tarkibiga kiritilmaydi va o‘z navbatida soliqqa tortilmaydi; karantin tadbirlari davrida o‘z faoliyatini to‘xtatishga majbur bo‘lgan tadbirkorlik sub'ektlari tomonidan davlat mulkidan foydalanganlik uchun ijara to‘lovlarini hisoblash va undirish to‘xtatiladi; foyda solig‘ini avvalgi chorak yakunlari asosida hisoblash bo‘yicha o‘rnatilgan talablarni bekor qilgan holda, ushbu soliqni to‘lovchilar 2020 yilning ikkinchi choragidan boshlab, kutilayotgan hajmlardan kelib chiqib foyda solig‘i bo‘yicha avans to‘lovlar summasi to‘g‘risida ma'lumotnoma taqdim etish huquqiga ega. Soliq to‘lovchilar tomonidan mazkur huquqni suiiste'mol qilish holatlari aniqlanganda davlat soliq xizmati organlariga foyda solig‘i bo‘yicha avans to‘lovlar to‘g‘risida taqdim etilayotgan ma'lumotnomalarga o‘zgartirishlar kiritish vakolati beriladi; 2020 yil 1 apreldan boshlab soliq to‘lovchilar O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlarida nazarda tutilgan qo‘shilgan qiymat solig‘i bo‘yicha imtiyozlarni soliq solishdan bo‘shagan mablag‘larni muayyan maqsadlarga yo‘naltirish shartlarisiz qo‘llaydi. Inqirozga qarshi kurashish bo‘yicha respublika komissiyasi (A.N. Aripov) ishlab chiqarish faoliyatini davom ettirayotgan shaxslar o‘z ishchilariga shart-sharoitlar tashkil 27 o‘zgartirishlar kiritilishiga, fuqarolarning erkin harakatlanishiga, shu jumladan, erkin mehnat qilish borasida ayrim cheklanishlarga sabab bo‘ldi. Shunga qaramay, pandemiya sharoitida ham mamlakatimizda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga qat'iy amal qilinmoqda. Asosiy qonunimizning37-moddasiga muvofiq, aholining ijtimoiy huquqlarini himoya qilish maqsadida masofadan turib faoliyat yuritish, ta'lim olishning masofaviy usullari keng yo‘lga qo‘yilgani buni yaqqol tasdiqlaydi. Ma'lumki, davlatimiz tomonidan yuritilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar zamirida aholi farovonligi va turmush tarzini yanada yaxshilash maqsadi mujassamdir. Mamlakatimizda amal qilib turgan epidemiologik vaziyatlarda inson huquq va erkinliklarini samarali himoya qilish maqsadida aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamini yanada qo‘llab-quvvatlash zarurati yuzaga keldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 19 martda qabul qilingan “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta'sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorida pandemiya sharoitini hisobga olgan holda, fuqarolarni ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash maqsadida bir qator yengilliklar yaratildi. Jumladan, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi aholining soliqlar bo‘yicha to‘lovlar miqdori keskin kamaytirildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 3 apreldagi “Koronavirus pandemiyasi davrida aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik sub'ektlarini qo‘llabquvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni bilan fuqarolarga, hususan jismoniy va yuridik shaxslarga karantin davrida bir qator imtiyozlar yaratilganligini ko‘rish mumkin. Jumladan, karantin davrida aholi extiyoji uchun zarur bo‘lgan ayrim turdagi mahsulotlarni chetdan olib kirishda to‘lanadigan bojxona boji va aktsiz solig‘ining nol` stavkalari ko‘rsatilib, 2020 yilning 31 dekabrigacha amal qilishi belgilandi. Konstitutsiyamizning 39-moddasiga asoslanib hamda mazkur farmonga muvofiq ijtimoiy himoyaga muhtoj, moddiy yordam oluvchi aholi qatlami uchun joriy yilning 33 ko ra, muayyan yordam oluvchilarni e tiborsiz qoldirgan, odamlar davlat ko magisizʻ ʼ ʻ qolgan holatlar ham uchradi. Bunday vaziyatda ko pincha inson omili rol o ynadi, shuningdek, ehtiyojmand ʻ ʻ oilalarning farovonligini baholash mezoni standartlashtirilmagani va ko p hollarda ʻ subyektiv mezonlarga asoslangani ko zga tashlandi. Masalan, “temir daftar”ga kiritish ʻ paytida mahalla xodimlari va sektorlar rahbarlari bir necha yil davomida to plangan ʻ molmulk (transport vositalari, ko chmas mulk va boshqalar) asosida moddiy ahvolni ʻ baholashgani, ular oilalarning daromadsiz qolganini inobatga olishmaganini aytish mumkin. “Ijtimoiy himoya”, “reabilitatsiya” kabi atamalar mohiyati yana-da chuqurlashdi. Bu hayotimiz holatini to liq baholash, aholi bilan ishlashda boshqaruv tamoyillarini ʻ o rganish, ijtimoiy himoya uchun mas ul bo lgan davlat idoralari tarkibida oliy ʻ ʼ ʻ ma lumotli xodimlarning yangi ish uslublarni o zlashtirishni taqozo etadi. Hozirgi ʼ ʻ kunda mamlakatimizda ijtimoiy himoya bilan shug ullanuvchi kadrlarni 3 ta OTM ʻ tayyorlaydi. Har yili 900 dan ortiq bitiruvchi diplomga ega bo ladi, ammo aksariyat ʻ davlat idoralarida ijtimoiy xodimlar shtat birliklari mavjud emas. Vaholanki, bu davlat idoralari uchun keng inson resursi bo lishi mumkin. ʻ Mamlakatda muhtojlarga ijtimoiy xizmatlar ko rsatish uchun ijtimoiy xodimlar ʻ tizimini yaratish kerak. Bunda ijtimoiy himoya nafaqat moddiy yordam shaklida, balki inqirozga uchragan oilalarga patronaj xizmati, yolg iz keksalarga, yetimlarga yordam va ʻ mehnat muhojirlari oilalari bilan ishlash shaklida ham bo lishi mumkin. ʻ Shuning uchun ham mamlakatda ishdan bo shatishlarning katta to lqinini oldini ʻ ʻ olishga erishildi. Bunda tashkilot va kompaniyalar hukumatga moliyaviy muammolarga duch kelgani, ishchilarga oylik maosh to lay olmasligi va davlat tomonidan yordam ʻ ko rsatilishini so rab murojaat qilishadi. ʻ ʻ Davlat esa bu majburiyatni zimmasiga oladi va maoshlarning 50-70 foizini to lab ʻ beradi (korxonaning faoliyat shakli, oila a zolari soni hisobga olinadi), bu bilan ʼ fuqarolarning ishdan bo shatilishidan himoya qiladi. ʻ 38 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIYʻ ʻ UNIVERSITETINING JIZZ А X FILI А LI “SIRTQI” F А KULTETI “IQTISODIYOT” YO N ʻ А LISHI 2-BOSQICH 551-22-GURUH TALABASI RAXIMOV AKBARNING “Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish” F А NID А N KURS ISHI Mavzu: Koronavirus pandemiyasi va global moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida O‘zbekistonda aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash va turmush darajasini oshirishning ustuvor yo‘nalishlari. Bajardi: Raximov A Ilmiy rahbar: Nizamitdinov A Jizzax-2024 1 joriy qilish va mustahkamlashga qaratilgan Vazirlar Mahkamasining “Aholini ijtimoiy himoya qilish sohasida davlat xizmatlari ko‘rsatishning ayrim ma muriy reglamentlariniʼ tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori bilan farzand tug‘ilganda beriladigan bir martalik nafaqa va dafn marosimi uchun nafaqa Davlat xizmatlari markazlari orqali rasmiylashtirilishi belgilandi. Pandemiya sharoitida aholining zayf qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va qo‘llabquvvatlash maqsadida tuzilgan Homiylik xayriyalarini muvofiqlashtirish markazlari joriy yil 2 apreldan 20 mayga qadar 9139 ta mahallada istiqomat qiluvchi 413 072 ta ehtiyojmand oilaga 49 mlrd. 910 mln . so‘m miqdorida homiylik xayriyalari yetkazib berildi. Shuningdek, ijtimoiy sharoiti og‘ir 14 ming nafardan ortiq xotin-qiz doimiy daromad olinadigan, 22 299 nafari haq to‘lanadigan jamoat ishlari bilan ta minlandi. ʼ Qolaversa, nogironligi bor xotin-qizlarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash maqsadida joriy yilda 5579 nafar nogironligi bor xotin-qizga 2250 ta nogironlik aravachasi, 1357 ta eshitish moslamasi, 1972 ta reabilitatsiya vositalari yetkazib berish ko‘zda tutilgan bo‘lib, Xotin-qizlarni va oilani qo‘llab-quvvatlash davlat maqsadli jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 7 mlrd. so‘mdan ziyod mablag‘ ajratilishi rejalashtirilgan. Xususiy tibbiyotni yana-da rivojlantirish va ushbu jarayonga chet el investitsiyalarini keng jalb qilish bo‘yicha joriy yil birinchi yarim yilligida davlat tibbiyot muassasalarida 173 xil autsorsing xizmatlari bo‘yicha faoliyat joriy qilinib (rejaga nisbatan 86,5 %), ularning 126 tasini taom tayyorlash; 47 tasini kir yuvish kabi xizmatlar tashkil etadi.Joriy yilning 1 may holatiga ko‘ra tibbiyot muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash bo‘yicha tibbiyot obyektlarida 209,3 mlrd. so‘mlik (14%) ishlar bajarilgan, 195,0 mlrd. so‘m (13%) moliyalashtirilgan. Respublika bo‘ylab 21 ta obyektlarda qurilish ta mirlash ishlari yakunlandi. ʼ 2.2O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Pandemiya sharoiti uchun imzolagan farmonlar va loyihalar. 22 etishi ustidan doimiy monitoring olib borish uchun ularga sanitariya-epidemiologiya xizmatlari va sog‘liqni saqlash muassasalarining biriktirilishini ta'minlagan holda, ushbu shaxslar faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, shuningdek, koronavirus infektsiyasi tarqalishiga qarshi kurashish uchun kiritilgan cheklov tadbirlari sababli bajarilmagan investitsiya majburiyatlari muddatlarini uzaytirish choralarini ko‘rsin. 16. Belgilab qo‘yilsinki: koronavirus infektsiyasiga qarshi kurashish bo‘yicha tibbiyot va karantin muassasalari qurilishi uchun zarur bo‘lgan qurilish materiallari, shuningdek, ular faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur tovarlar 2020 yil 31 dekabrgacha muddatga bojxona to‘lovlaridan, shu jumladan qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod etiladi; koronavirus infektsiyasini aniqlash bo‘yicha ekspress-testlarni olib kirishda ular uchun bojxona rasmiylashtiruvi yig‘imi undirilmaydi. 17. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 18 fevraldagi “Jamiyatda ijtimoiy-ma'naviy muhitni sog‘lomlashtirish, mahalla institutini yanada qo‘llabquvvatlash hamda oila va xotin-qizlar bilan ishlash tizimini yangi darajaga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–5938-son Farmoniga 2-ilovaga muvofiq o‘zgartirishlar kiritilsin. 18. Xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarga mol-mulk solig‘i, er solig‘i va suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq to‘lashni kechiktirish (bo‘lib-bo‘lib to‘lash) imkoniyatini berish ishlari lozim darajada tashkil etilmaganligi mahalliy davlat hokimiyati organlariga ko‘rsatib o‘tilsin.O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi molmulk solig‘i, er solig‘i va suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq to‘lashni kechiktirish (bo‘lib-bo‘lib to‘lash) imkoniyati berilishi munosabati bilan mahalliy byudjetlarining olinmay qolinadigan daromadlari o‘rni Inqirozga qarshi kurashish jamg‘armasidan har oyda qoplanishini ta'minlasin. 19. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir hafta muddatda ijtimoiy nafaqalarni tayinlash va to‘lashning amaldagi tartibiga oilalarning ijtimoiy nafaqa 28 olishga muhtojligini baholash tartib-taomillarini soddalashtirishga, shu jumladan quyidagilarga qaratilgan o‘zgartirishlarni kiritsin: ijtimoiy nafaqa olish uchun ariza bilan birga taqdim etiladigan hujjatlarni kamaytirish; davlatning ijtimoiy yordam choralari hisoblanuvchi alohida transfertlarni oilaning jami daromadlaridan chiqarib tashlash va boshqalar. O‘zbekiston Respublikasi Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi hamda uning hududiy bo‘linmalari ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordamlarning manzilliligini ta'minlash maqsadida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan yaqin hamkorlikda ishlasin, shuningdek, ijtimoiy yordamga o‘ta muhtoj bo‘lgan oilalarga yordam ko‘rsatish uchun tegishli ko‘maklarni jalb qilish bo‘yicha tezkorlik bilan choralar ko‘rsin. 20. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ikki hafta muddatda “2020 yil uchun O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni hamda boshqa qonun hujjatlariga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish yuzasidan takliflarni kiritsin. 2.3. Karantin sharoitida aholini ijtimoiy himoya qilish va tadbirkorlikni qo‘llab quvvatlash to‘grisida audioselektr yig‘ilishi va amalga oshirilgan ishlar. Yig`ilishda, joylardan Bosh prokuratura va hududiy shtablari hamda ishchi guruhlar a`zolari, viloyat va tuman-shahar prokurorlari, shuningdek, Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti boshlig`i, departamentning hududiy boshqarmalari hamda tuman-shahar bo`limlari boshliqlari qatnashdi. Ta`kidlandiki, hozirgi vaziyatda har bir davlat organi va mas`ullardan infeksiyani yurtimizda keng tarqalishining oldini olish, uning davlat va jamiyat hayotiga, fuqarolarning kundalik turmush tarziga salbiy ta`sirini kamaytirishda alohida mas`uliyat talab etiladi. Kuni kecha, global inqiroz va pandemiya sharoitida prokuratura organlari tomonidan amalga oshiriladigan vazifalar bo`yicha aholimizga Bosh prokuraturaning murojaati e`lon qilindi.Shundan kelib chiqqan holda, Bosh prokuror o`rinbosari tomonidan murojaatda ko`rsatilgan vazifalarni amalga oshirish bo`yicha barcha darajadagi prokurorlar hamda Departament boshliqlariga aniq ko`rsatmalar berildi. 29 Ayniqsa, yordamga muhtoj, yakka-yolg`iz, ishsiz fuqarolarni ijtimoiy himoyalashga e`tiborni kuchaytirish zarurligi ta`kidlandi.Jumladan, prokurorlar sektorlarida og`ir turmush sharoitidagi hamda karantin davrida vaqtinchalik daromad manbaini yo`qotgan 5 mingta oilaga prokuratura organlari tomonidan moddiy yordam ko`rsatishni tashkil etish bo`yicha tegishli vazifalar belgilab berildi.Ish haqi, pensiya, nafaqa va boshqa birinchi darajali to`lovlarni o`z vaqtida to`lanishiga oid qonunlar ijrosi ustidan nazoratni kuchaytirish lozimligi alohida qayd etildi. Ma`lumki, karantin cheklovlarini joriy etilishi munosabati bilan, ko`plab hayotiy masalalar, ayniqsa aholini oziq-ovqat, dori-darmon, tibbiy niqob va boshqa vositalar bilan uzluksiz ta`minlash kabi o`ta muhim va dolzarb masalani zudlik bilan hal etish zarurati yuzaga keldi.Bu borada, prokuratura organlari tashabbusi bilan aholiga qulaylik yaratish maqsadida muntazam ravishda arzonlashtirilgan savdo yarmarkalari tashkil etilmoqda, bozorlarga eng zarur oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar narxida kiritish doimiy amalga oshirilmoqda.Shu jumladan, “Aholini oziq - ovqat mahsulotlari bilan uzluksiz va qulay ta`minlashning vaqtinchaliktartibi” asosida 1 apreldan buyon 25 826 ta ko`chma savdo rastalari tashkil etilib, ular orqali savdo nuqtalaridan uzoq va chekka hududlarda yashovchi aholiga 28 737 tonna oziq-ovqat mahsulotlari etkazib berildi.Maxsus jihozlangan 127 ta ko`chma dorixona orqali 979,7 mln. so`mlik dori vositalari va tibbiyot buyumlari sotilishi ta`minlandi. Amalga oshirilgan ishlarga qaramasdan, ayrim hududlarda narxlarni asossiz oshirish, savdo maskanlarida sanitariya-epidemiologiya qoidalarga rioya etmaslik holatlari ham kuzatilayotganligi qayd etildi.Shu bois, zarur mahsulotlarni uzluksiz etkazib berilishi va narx-navosi barqarorligini ta`minlash ustidan nazoratni yanada kuchaytirish lozimligi ko`rsatib o`tildi. Xususan, prokurorlardan, joylarda ushbu mahsulotlar ta`minoti ahvolini, shuningdek, laboratoriyalarda koronavirus infeksiyasini aniqlash bo`yicha test uchun zarur vositalar zahirasi etarliligini doimiy o`rganib borish, vujudga kelayotgan mavjud muammolar bo`yicha Bosh prokuraturaga zudlik bilan takliflar taqdim etilishi talab etildi. 30 Departament organlari rahbarlariga tegishli mutasaddi idoralar bilan hamkorlikda sun`iy taqchillikni oldini olish, ko`chma savdo rastalarini tashkil etishda hududdagi aholi soni va joylashuvini hisobga olish, bozor va savdo majmualariga kirish-chiqishda dezinfeksiya ishlarini tashkil etish, savdo rastalarida ijtimoiy masofaga amal qilinishini ta`minlash bo`yicha ishlarni jadallashtirish topshirig`i berildi.Koronavirus infeksiyasini iqtisodiyotga ta`sirini yumshatish, zarur sohalarda tadbirkorlik faoliyatini jadal rivojlantirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Shu sababli, tadbirkorlarni qo`llab-quvvatlash, karantin cheklovlari, sanitariya va gigiena talablariga rioya etgan holda ularning faoliyati to`xtab qolishiga yo`l qo`ymaslikning barcha zarur choralarini ko`rish, soliq to`lovlari, bank kreditlari hamda kommunal to`lovlar bo`yicha berilgan imtiyozlarning to`liq qo`llanilishi ustidan nazoratni kuchaytirish lozimligi alohida qayd etildi. Bu yo`nalishda hududiy prokurorlar tomonidan qisqa vaqt davomida mutasaddi idoralar bilan hamkorlikda amalga oshirilgan tadbirlar natijasida turli sabablarga ko`ra faoliyat ko`rsatmayotgan 289 ta eksportyor korxonalarining faoliyati tiklandi, 58 ta korxonaga aylanma mablag`larini shakllantirish uchun 153,5 mlrd. so`m kredit ajratilishi ta`minlandi.Ayni vaqtda, bu borada ba`zi tarmoq va hududlarda sustkashlikka yo`l qo`yilganligi ham ta`kidlab o`tildi. Ayrim hududlarda esa, eksportyorlarning muammolarini o`rganish va ularni bartaraf etishga ko`maklashish bo`yicha ishlar samarali tashkil etilmagan.Yig`ilishda, 3.379 nafar eksportyorlar, shuningdek, 30 dan ortiq ish o`rniga ega, yirik oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilarining har biriga prokuratura xodimlarini biriktirish orqali ularning faoliyatida yuzaga kelayotgan muammolarni aniqlash va tezkor hal qilish bo`yicha tegishli vazifalar belgilandi. Shu bilan birga, prokurorlardan, eksport prognozi bajarilishi bo`yicha topshiriqlar ijrosiga mas`uliyatsizlik bilan yondashgan, tadbirkorlarga yordam berish o`rniga suiiste`molchilik qilgan mutasaddi idoralarning rahbarlariga nisbatan jinoyat ishi qo`zg`atishgacha bo`lgan keskin choralar ko`rilishi talab etildi. Mavjud 516 ta karantin postlariga biriktirilgan Departament xodimlariga yuk tashishda turli to`siq va muammolar vujudga kelishining oldini olish yuzasidan qat`iy 31 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati. I.Prezident farmonlari. 1. Toshkent sh. 2020-yil 15-aprel,PQ-4679-son O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 22 apreldagi 213-f-sonli qarori. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 19-martdagi PF-5969son Farmoni. II. Darsliklar. 1. B.Y.Xodiyev, Sh.Sh.Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi.(darslik) –T.: “Barkamol fayz media”, 2017. 450-459 b. 2.B.Y.Xodiyev, Sh.Sh.Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi.(darslik) –T.: “Barkamol fayz media”, 2017. 481-496 b. 3.Q.X. Abdurahmonov, B.X. Umurzakov, X.X. Abdurahmanov. 2021 40 solig‘i bo‘yicha imtiyozlarni soliq solishdan bo‘shagan mablag‘larni muayyan maqsadlarga yo‘naltirish shartlarisiz qo‘llaydi; • koronavirus infeksiyasiga qarshi kurashish bo‘yicha tibbiyot va karantin muassasalari qurilishi uchun zarur bo‘lgan qurilish materiallari, shuningdek, ular faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur tovarlar 2020-yil 31 dekabrgacha muddatga bojxona to‘lovlaridan, shu jumladan qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod etiladi; • koronavirus infeksiyasini aniqlash bo‘yicha ekspress-testlarni olib kirishda ular uchun bojxona rasmiylashtiruvi yig‘imi undirilmaydi. Jahon miqyosida, shu jumladan O‘zbekistonda ham qat’iy karantin choralarining kiritilishi, eng avvalo, iqtisodiy faollikning va aholi daromadlarining pasayishiga olib kelmoqda. Ayniqsa, joriy yilning ikkinchi choragida iqtisodiy vaziyat dunyoning barcha mamlakatlarida keskin yomonlashdi. Rivojlangan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotning pasayishi 10-20 foizni, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa 7-15 foizni tashkil etdi. Xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayonlariga faol kirib borayotgan O‘zbekiston iqtisodiyoti ham global iqtisodiy muammolardan zarar ko‘rmoqda. Inqirozga qarshi ko‘rilgan qat’iy va amaliy chora-tadbirlar evaziga 6 oy yakunlari bilan O‘zbekiston yalpi ichki mahsuloti 0,2 foizga o‘sdi. Savdo va xizmat ko‘rsatish sohasida band bo‘lgan shaxslar ish joylarini vaqtincha yo‘qotdilar, xorijdan 200 mingdan ortiq vatandoshlarimizning olib kelinishi ishsizlar sonini ko‘paytirdi. Bunday murakkab sharoitda aholini, ayniqsa uning ehtiyojmand qatlamlarini ijtimoiy va moddiy qo‘llabquvvatlash masalasi davlatning birinchi darajali e’tiborida turibdi.Shu maqsadda, bugun O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan “Koronavirus pandemiyasi davrida ijtimoiy himoyaga va yordamga muhtoj aholi qatlamlarini moddiy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmon qabul qilindi. Farmonga binoan: Birinchidan, pandemiya sharoitida moddiy yordam va ko‘makka muhtoj 19 mart-iyun` oylarida tugaydigan to‘lov muddati, shuningdek bolalari bo‘lgan nafaqa oluvchi oilalar va bola parvarishi uchun moddiy yordam oluvchilarning to‘lov muddati arizalarsiz 6 oy muddatga to‘xtovsiz amalga oshirilishi belgilandi. Banklar tomonidan moliyaviy qiyinchilikka uchragan jismoniy va yuridik shaxslarga berilgan kreditlarning so‘ndirilish va fuqarolarning mulk va yer soliqlarini to‘lash muddati uzaytirildi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi hamda Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi bilan birgalikda 2020 yilning yakuniga qadar: 14 yoshgacha bolalari bo‘lgan ehtiyojmand nafaqa oluvchi oilalarning amaldagi sonini 2 barobarga oshirib, 700 mingtagacha yetkazishni; bola 2 yoshga to‘lgunga qadar bola parvarishi bo‘yicha nafaqa oluvchi ehtiyojmand onalarning amaldagi sonini 330 mingdan 400 mingtaga oshirishni; moddiy yordam oluvchi kam ta'minlangan oilalarning amaldagi sonini 89 mingdan 100 mingtaga yetkazishni ta'minlash kabi vazifalar yuklatildi.Konstitutsiyamizning 40 moddasida belgilab qo‘yilganidek, “Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega”. Pandemiya davrida ushbu konstitutsiyaviy me'yor to‘la ta'minlanishini kafolatlash, ayniqsa, muhim sanaladi. Nafaqat milliy, balki xorijiy ekspertlar ham haqli e'tirof etganidek, mamlakatimiz aholi salomatligini saqlash, bemorlarga sifatli hamda tezkor tibbiy xizmat ko‘rsatish, COVID-19 infektsiyasiga qarshi samarali kurash olib borish kabilar bo‘yicha jahonning ko‘plab davlatlariga o‘rnak bo‘la olmoqda. Yurtimizdagi barcha viloyat va shaharlarda koronavirus infektsiyasiga chalingan bemorlarni xalqaro standartlar asosida davolashga ixtisoslashgan tibbiyot muassasalari tashkil etildi. Natijada, O‘zbekiston kasallikni jilovlashga muvaffaq bo‘lib kelayotgan dunyodagi kam sonli davlatlardan biri bo‘lib qolmoqda. Oxirgi ma'lumotlarga qaraydigan bo‘lsak, mamlakatimizda koronavirusdan tuzalish ko‘rsatkichi o‘rtacha 90 foizdan yuqorini tashkil etmoqda.Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilangan me'yorlar pandemiya davrida ham mamlakatimizning barqaror rivojlanishiga va mavjud xavf- 34 Ular o‘tgan yilning I choragi bilan solishtirganda 5,3 trln so‘mga ko‘paygan. Yirik soliq to‘lovchilar bo‘yicha mintaqalararo inspeksiya to‘liq faoliyat yurita boshladi va 15,4 trln so‘m yoki soliq organlari tomonidan ma’muriylashtiriladigan barcha daromadlarning 65 foizi yig‘ilishini ta’minlab berdi.Davlat byudjetining xarajatlari ijrosi.Davlat byudjetining 2020 yil I chorakdagi xarajatlari 27,661 trln so‘mni yoki jami yillik tasdiqlangan xarajatlarning 21,1 foizini tashkil etdi. Shundan, respublika byudjeti xarajatlari 18,153 trln so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, mahalliy byudjetlar orqali 9,508 trln so‘mlik xarajatlar moliyalashtirilgan. Ijtimoiy soha xarajatlari. Hisobot davrida ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish uchun Davlat byudjetidan 15,550 trln so‘m yoki umumiy xarajatlarning 56,6 foizi miqdorida mablag‘ sarflandi. Ijtimoiy xarajatlarning o‘tgan yilning mos davriga nisbatan o‘sishi 18,5 foizni tashkil etdi.Ijtimoiy xarajatlarning asosiy qismini tashkil etgan ta’lim tizimi muassasalarini saqlash va ularni rivojlantirish xarajatlariga Davlat byudjetidan 7,961 trln so‘m mablag‘ ajratildi. Shundan maktabgacha ta’lim muassasalarini saqlash xarajatlari uchun Davlat byudjetidan 1,426 trln so‘m (o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 450,5 mlrd so‘m yoki qariyb 1,5 baravarga ko‘p), jumladan oziq-ovqat sotib olish xarajatlariga 162,6 mlrd so‘m (o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 53,6 mlrd so‘mga yoki 1,5 baravarga ko‘p) mablag‘lar ajratilgan.Xususan, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalariga amalga oshirgan xarajatlarini qisman qoplash uchun 134,5 mlrd so‘mlik subsidiyalar (2019 yil 1 choragida 6,9 mlrd so‘m) ajratilgan. Ilm-fanni rivojlantirishga hisobot davrida 150,0 mlrd so‘m yoki ijtimoiy sohaga ajratilgan mablag‘larning 1 foizi miqdorida mablag‘ ajratildi (2019 yil I choragida — 0,3 foiz). Sog‘liqni saqlash sohasiga Davlat byudjetidan yo‘naltirilgan mablag‘lar miqdori 3,883 trln so‘m yoki o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 1084,4 mlrd so‘mga (1,4 baravarga) ko‘p mablag‘lar ajratilgan. Ajratilgan mablag‘ning jami Davlat byudjeti xarajatlaridagi ulushi 14 foizni (2019 yilda — 11,6 foiz) tashkil etdi. Jumladan, 9 Shu sababli O‘zbekistonda ishsizlik past darajada saqlab qolindi, ba zi firmalarʼ endilikda ishchilari maoshlarining to lanmay qolgan qismini to lab berishmoqda. ʻ ʻ Bundan tashqari, soliq imtiyozlari ham berilmoqda. Ehtiyojmand oilalarga ijara to lovini ʻ to lash kechiktirilmoqda. Hozirgi pandemiya davrida yordamga muhtoj aholi qatlamini ʻ himoya qilish masalasida ayrim savollar yoki ma lum bir noroziliklar bo lmoqda. Bu ʼ ʻ masalada jarayonning shaffofligini ta minlash uchun ijtimoiy himoya yagona reyestri ʼ axborot tizimi ishlab chiqildi. Ya ni himoyaga olish onlayn tizim orqali amalga ʼ oshirilmoqda. Bundan tashqari, pandemiya davrida aholini moddiy, nomoddiy qo llab-quvvatlash ʻ maqsadida joylarda ishchi guruhlar tashkil etildi. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlari qarorlari bilan ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamning dastlabki ro yxatlari shakllantirildi. Mazkur ro yxatni onlayn tarzda yuritish, ʻ ʻ monitoring qilish maqsadida avtomatlashtirilgan “Saxovat.Argos.Uz” elektron dasturi ishga tushirildi. Endilikda yordamga muhtoj aholi qatlamining ro yxatini mazkur ʻ dasturga kiritish, daromad manbasini aniqlash, mehnatga layoqatli qismining bandligi ta minlash, ular doimiy daromadga ega bo lgandan so ng, “Temir daftar”dan chiqarish ʼ ʻ ʻ ishlari bevosita onlayn amalga oshirilmoqda. 640 601 913-ushbu raqam bugungi kunda dunyoda koronavirus infeksiyasiga chalinganlar soni hisoblanadi. Shundan 6 616 337 nafari bu dunyoni tark etdi. 620,317,629 nafari esa sog‘aydi. Bundan ko‘rinib turibdiki ushbu kasallik dubyodagi eng katta yo‘qotishlarga sabab bo‘ldi. 39 Madaniyat va sport sohasiga yo‘naltirilgan mablag‘lar miqdori o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 58,6 foizga o‘sgan. Buni quyidagilar bilan izohlash mumkin: O‘zbekiston prezidentining qaroriga asosan Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi qoshida 186 ta tuman (shahar) axborot-kutubxona markazlari tashkil etildi. Shuningdek, Milliy kutubxonaning 2020 yil shtatlar jadvalida 92 ta qo‘shimcha shtat birliklari ajratildi. Bu esa o‘z navbatida, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan xarajatlarni 18,2 mlrd so‘mga oshirgan. Shuningdek, milliy kinematografiyani yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi doirasida badiiy film, hujjatli film va multiplikatsion filmni suratga olish, shuningdek, qisqa metrajli va bolalar yumoristik filmlarini suratga olish xarajatlariga joriy yilning I choragida 19,3 mlrd so‘m mablag‘ ajratilgan bo‘lib, bu o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 8,9 mlrd so‘mga ko‘pdir.Bundan tashqari, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi xodimlarining gonorar to‘lovlari, radio aloqa, radio eshittirish va televideniya markazi xizmati (SRRT) hamda boshqa amalga oshirilgan xarajatlar hisobiga o‘tgan yilgi raqamlarga nisbatan xarajatlar 24 mlrd so‘mga oshgan. O‘zbekiston Vazirlar mahkamasining qaroriga asosan sport maktablari hamda olimpiya va milliy sport turlari bo‘yicha ixtisoslashtirilgan davlat maktab-internatlari ayrim xodimlarining bazaviy tarif stavkalari 2020 yil 1 yanvardan o‘rtacha 1,35 baravarga oshirilgan bo‘lib, natijada sport maktablarining ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlari bo‘yicha xarajatlar 2019 yilning I choragiga nisbatan 58,3 mlrd so‘mga oshganligi sabab bo‘lgan.Ijtimoiy nafaqalar, moddiy yordam, kompensatsiya to‘lovlari va aholi bandlik darajasini oshirishga Davlat byudjetidan hisobot davrida 1,668 trln so‘mni yoki o‘tgan yilning mos davrida ajratilgan mablag‘ga nisbatan 293,6 mlrd so‘m ko‘proq mablag‘ ajratildi, o‘sish 21,4 foizni tashkil etdi. Iqtisodiyotga amalga oshirilgan xarajatlar joriy yilning I choragida 3,158 trln so‘mni tashkil qilib, ushbu xarajatlar jami Davlat byudjetining I chorak xarajatlarining 11,4 foizini tashkil etdi. Iqtisodiyot xarajatlari asosan quyidagi yo‘nalishlarga amalga oshirildi: • suv xo‘jaligi ekspluatatsiyasi xarajatlari — 926,6 mlrd so‘m; 12 Kirish. 2019 yilning noyabr-dekabr oylarida Xitoy Xalq Respublikasining Uxan shahrida paydo bo‘lgan koronavirus pandemiyasining jahon miqyosida keng tarqalishi global inqirozni vujudga keltirdi. Bu jahon inqirozlaridan turli jihatlari bilan farq qilib, iqtisodiyotga salbiy ta’siri juda kuchliligini ko‘rsatmoqda. Iqtisodiy tilda aytadigan bo‘lsak, bu pandemiya yalpi talab va yalpi taklifga, makroiqtisodiy barqarorlikka tashqi “zarba” bo‘lib, oldingi iqtisodiy inqirozlardan ko‘lami va zarari jihatidan katta farq qiladi. Qisqa vaqt ichida COVID-19’ning global miqyosda keng tarqalishi deyarli barcha davlatlardagi iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shuningdek, virusning ta’sir ko‘lami kengayishda davom etmoqda. Pandemiya davrida ushbu jarayon maktablardagi va maktabgacha ta'lim tashkilotlaridagi sharoitlar bolalar va o‘smirlar uchun xavfsiz bo‘lishiga qanday erishish mumkin? Bugungi kunda ushbu masala dunyoning ko‘pgina mamlakatlari uchun ustuvor bo‘lib turibdi, va O‘zbekiston ham bolalar maktablarga va bolalar bog‘chalariga o‘z salomatliklari uchun xatarsiz qaytishlarini ta’minlash uchun barcha zarur choralarni ko‘rmoqda. Maktablarda va maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalar va o‘smirlar xavfsizligini ta'minlash maqsadida O‘zbekiston hukumati tomonidan maktablar va maktabgacha tashkilotlar xavfsiz ochilishi va faoliyat yuritishi bo‘yicha qo‘llanmalar ishlab chiqildi. Ushbu qo‘llanmalarni tadbiq etish maqsadida Sog‘liqni saqlash vazirligi, Maktabgacha ta'lim vazirligi va Xalq ta'limi vazirligi UNICEF bilan birgalikda bolalar va ota-onalar, barcha ta'lim tashkilotlari xodimlari hamda ma'muriy tuzilmalar uchun bir qator axborot-ta'lim materiallarini ham ishlab chiqdilar.Ushbu materiallar COVID -19 to‘grisida bilimlarni oshirish, pandemiya sharoitida ta'lim muassasalarida bolalar jam 3 Ammo shu paytgacha Pandemiya davrida O‘zbekiston va ushbu hamkor mamlakatlar o‘rtasidagi munosabatlarga bag‘ishlangan umumlashtiruvchi tadqiqotlar e’lon qilingani yo‘q. Shunga qaramasdan mavzu bo‘yicha ekspertlar tomonidan bir qancha tadqiqotlar e’lon qilinganligini ta’kidlash joiz. Xususan ekspert Oleg Limanovning “Uzbekistan –China Relations During the Covid-19 Pandemic” analitik maqolasida asosan Pandemiyagacha bo‘lgan umumiy sohalardagi hamkorlik tahlil etilgan hamda Pandemiyaning O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalarga ta’siri yoritilgan. Bundan tashqari i.f.d., prof. Raximova Dilfuzaning “Koronavirus pandemiyasining global iqtisodiyotga va O‘zbekistonning iqtisodiy hamkor mamlakatlariga ta’siri” maqolasida koronavirus pandemiyasigacha bo‘lgan davrdagi iqtisodiy rivojlanish va Pandemiyaning O‘zbekiston va asosiy hamkor mamlakatlar iqtisodiyotiga salbiy ta’siri tahlil etilgan. Lekin shuni aytish kerakki ushbu maqola ko‘proq iqtisodiy ahamiyatga egadir. Kurs ishining maqsadi – men o‘z kurs ishimda bugungi kunda dolzarb muammoga aylangan koronavirus pandemiyasi davrida yurtimizda amalga oshirilgan chora tadbirlar, aholini ijtimoiy-moddiy jihatdan qo‘llab quvvatlash uchun qilingan sa’y-harakatlar haqida yoritib berishga harakat qildim.Bu kurs ishida men pandemiya vaqtidagi yurtimiz va jahonda amalga oshirilgan va aholini qo‘llab quvvatlash uchun amalga oshirilgan ishlar haqida yoritib berishni maqsad qildim. Kurs ishining tuzilishi – kirish,ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat bo‘lib ja’mi __ sahifani tashkil etadi. 5 Shuningdek, institutda iqtisodiyot nazariyasi ixtisosligi bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib borayotgan tadqiqotchi D.Salaev davlatimiz Rahbari tomonidan qabul qilingan O‘zbekiston aholisini pandemiyaning salbiy ta’siridan himoyalash hamda ijtimoiyiqtisodiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan qarorlar va chora-tadbirlarni atroflicha sharhlab berdi. O‘z navbatida, siyosatshunos tadqiqotchi O.Alimov global miqyosda koronavirus tarqalishining dunyo siyosatiga ta’siri va post-pandemiya xalqaro munosabatlarining shakllanishi borasidagi tahliliy fikr-mulohazalarini taqdim etdi. Ilmiy seminarda ekspert sifatida ishtirok etgan institut yetakchi professoro‘qituvchilari s.f.d., prof. S.A.Jo‘raev, s.f.n., dos. I.N.Bekmuratov yosh olimlar tomonidan bildirilgan fikr-mulohazalarni ilmiy tahlil qilib, o‘z xulosalari va tavsiyalarini berishdi. Xususan, ularning nuqtai nazaricha, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev tomonidan pandemiya sharoitida aholi turmush tarzini keskin pasayib ketishining oldini olishga qaratilgan maqsadli chora-tadbirlarning o‘z vaqtida va zudlik bilan qabul qilingani natijasida mamlakatimizda koronvirus tarqalishi darajasini jilovlab olish imkoniyati yaratildi.Shuningdek, tadbir yakunida O‘zbekistonda masofaviy ta’limning yo‘lga qo‘yilishi, rivojlangan davlatlarning bu boradagi tajribasi borasida ham to‘xtalinib, yosh olimlarning raqamli ta’lim va an’anaviy ta’limning o‘ziga xos xususiyatlari hamda ularni milliy manfaatlarimiz nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda rivojlantirish borasidagi mulohazalari atroflicha tahlil qilindi. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi YaIM joriy yilning 1choragida 4,1% ga o‘sdi (o‘tgan yilning shu davrida 5,3%). Tashqi savdo aylanmasi 10,2% ga kamaydi. Ammo bu ko‘rsatkichlarda karantin choralarining qo‘llanilishi ta’siri minimal bo‘ldi. Chunki koronavirus birinchi chorak tugashiga ikki hafta qolganida aniqlandi va karantin tadbirlari 16 martdan 6 aprelgacha mamlakat bo‘ylab bosqichmabosqich joriy etildi.Agar tashqi savdo aylanmasi yil boshidan buyon Xitoy va Yevropada epidemiya ta’sirida salbiy ta’sir ko‘rsatgan bo‘lsa, unda barcha savdo ob’yektlarini yopish (oziq-ovqat do‘konlari va bozorlardan tashqari), umumiy ovqatlanish va xizmatlar, mamlakat ichidagi transportda qat’iy cheklovlar va boshqa 7 Xulosa Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahbarligida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar, xususan, koronavirus pandemiyasi davrida iqtisodiyotni, shuningdek, mahalliy va chet elik ishbilarmon doira vakillarini qo‘llabquvvatlashga qaratilgan e tibor xorijlik tadbirkorlar tomonidan yuqoriʼ baholanmoqda. Jumladan, Eronning «Ehsan Maybod Manufacturing Group» (“EMG”) kompaniyasi rahbari Muhammad Taqi Holiqiy “Dunyo” AA muxbiriga bergan intervyusida bu boradagi ishlarni alohida e tirof etdi. ʼ Pandemiya sharoitida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning «Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi va ʼ «Koronavirus pandemiyasi davrida aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi farmonlari mamlakatda faoliyat olib borayotgan barcha xorijiy investorlar, tadbirkorlar 36 Mundarija. Kirish………………………………………………………………………..….…….3-5 I BOB.PANDEMIYANING IQTISODIYOTIMIZGA TA’SIRI……………...…6-14 1.1.Pandemiya sharoitida mamlakatimiz iqtisodiyotining o‘zgarishi…………...……6- 11 1.2.Koronavirus pandemiyasining kichik biznesga ta’siri…………………….…….11- 14 II BOB.PANDEMIYA SHAROITIDA AHOLINING MODDIY,IJTIMOIY HIMOYASI………………………………………………………………………...15-33 2.1. Koronavirus pandemiyasi davrida ijtimoiy himoyaga va yordamga muhtoj aholi qatlamlarini moddiy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar…….….15- 21 1.2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Pandemiya sharoiti uchun imzolagan farmonlar va loyihalar………………………………………………………………21-27 2.3. Karantin sharoitida aholini ijtimoiy himoya qilish va tadbirkorlikni qo‘llab quvvatlash to‘g ‘ risida videoselektr yig‘ilishi va amalga oshirilgan ishlar…………..27- 33 Xulosa va takliflar………………………...……………………………………….34-36 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati…………………………………….........……….37 2 oyida 700 minggacha yetkaziladi; kam ta’minlangan oilalarga beriladigan moddiy yordamni oluvchilar soni yil boshiga nisbatan 1,5 barobarga oshirilib,100 mingtaga yetkaziladi. Umuman olganda, ijtimoiy nafaqa oluvchilarning umumiy soni 600 mingga ko‘payib, joriy yilning dekabr oyida 1,2 millionga (mamlakatdagi jami oilalarning qariyb 14,1 foizi) yetkazilishi ko‘zda tutilmoqda va bunga byudjetdan qo‘shimcha 426 milliard so‘m ajratiladi.O‘zbekistonda kambag‘al oilalarning umumiy soni respublikadagi jami oilalarning 12-15 foizini tashkil etishini inobatga olsak, ijtimoiy nafaqa mexanizmi bilan yil oxiriga borib mamlakatdagi barcha kambag‘al oilalarning har bir qatlami to‘liq qamrab olinadi. Buning ustiga yuqorida aytib o‘tilgan bir martalik moddiy yordam oluvchi oilalar sonini qo‘shsak, davlatdan moliyaviy ko‘mak oladigan oilalarning soni sezilarli darajada ko‘payadi. Farmonda shuningdek keksa yoshdagi hamda nogironligi bor shaxslarni moddiy qo‘llab quvvatlash maqsadida 2020 yil 1 sentyabrdan boshlab pensiyalar, bolalikdan nogironligi bo‘lgan shaxslarga, zarur ish stajiga ega bo‘lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga beriladigan nafaqalar miqdori 10 foizga oshirilishi ko‘zda tutilmoqda. Bu esa, joriy yil yanvar-iyul oylaridagi inflyatsiya ko‘rsatkichlaridan (4,3 foiz) yuqoridir.Bu 2,8 million keksa yoshdagi fuqarolarni, 687 ming nafar nogironligi bo‘lgan shaxslarni, 210 mingdan ortiq boquvchisini yo‘qotgan shaxslarni pandemiya davrida moddiy qo‘llab quvvatlash imkonini beradi. Bunda, o‘rtacha pensiya miqdori 764 ming so‘mdan 841 ming so‘mgacha oshadi. Bolalikdan nogironligi bo‘lgan shaxslarga beriladigan nafaqa miqdori amaldagi 466 680 so‘mdan 513 350 so‘mgacha ko‘payadi. Shuningdek, pensiya tayinlash uchun zarur ish stajiga (7 yil) ega bo‘lmagan, hayoti davomida Pensiya jamg‘armasiga umuman badal to‘lamagan 37,5 ming nafar keksa fuqarolarga beriladigan nafaqa oyiga 315 030 so‘mgacha oshiriladi.Farmonda ko‘zda tutilgan aholini ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash chora-tadbirlariga 2020 yilning oxirigacha byudjetdan jami qo‘shimcha 2,5 trillion so‘m yo‘naltirilishi ko‘zda tutilmoqda. Aholini ijtimoiy himoya qilishning yangi tartiblarini 21 I BOB.PANDEMIYANING IQTISODIYOTGA TA’SIRI. 1.1.Pandemiya sharoitida mamlakatimiz iqtisodiyotining o‘zgarishi. 2020 yil 10 aprel kuni Toshkent davlat sharqshunoslik institutida “Pandemiya sharoitida aholini ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy himoyalash” mavzusida Yosh olimlar kengashining kengaytirilgan tarkibdagi onlayn ilmiy-nazariy seminari o‘tkazildi. “Zoom” platformasida onlayn formatda tashkil etilgan ushbu ilmiy-nazariy anjumanda Toshkent davlat sharqshunoslik instituti, shuningdek, respublikamizning turli oliy ta’lim hamda ilmiy tadqiqot muassasalari professor-o‘qituvchilari, tadqiqotchilari, shuningdek, magistratura va bakalavriat talabalari ishtirok etdi. TDShI rektori G.Sh.Rixsieva koronavirus pandemiyasi davrida oliy ta’lim va ilmiy tadqiqotlar sohasida professor-o‘qituvchilar, yosh olimlar va tadqiqotchilar uchun yaratilgan shart-sharoitlar haqida zikr etib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev tomonidan amalga oshirilayotgan aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash hamda ularning barqarorligini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarning mazmun-mohiyatini alohida qayd etdi. Yosh olimlar kengashi raisi PhD, dosent D.Sayfullaev hozirgi sharoitda ilmiy tadqiqot ishlarining raqamli texnologiyalar bilan uyg‘unlashuvi, oliy ta’limning masofaviylashuvi, ilmiy tadqiqotlarda innovasion yondashuvlar muhim ahamiyatga molikligini takidladi. Tadbir davomida institut doktoranti Sh.Po‘latov so‘zga chiqib, pandemiya sharoitida dunyo davlatlarida, shu jumladan, O‘zbekistonda masofaviy ta’lim va ilmiy tadqiqotlar uchun yaratilgan shart-sharoitlar hamda muammolar haqida batafsil ma’lumotlar berdi. 6 doridarmonlar xarid qilish xarajatlariga 252,2 mlrd so‘m (2019 yilda — 189,9 mlrd so‘m) ajratilgan. Bundan tashqari joriy yilning I choragida, sog‘liqni saqlash sohasiga tashkil etilgan “Inqirozga qarshi kurashish” jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 343,6 mlrd so‘m mablag‘ ajratilganini ham alohida ta’kidlash o‘rinli, deyiladi sharhda. Ushbu mablag‘lar quyidagi tadbirlarni amalga oshirish uchun yo‘naltirildi: • Qoraqalpog‘iston respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlariga sanitariya-epidemiologiya osoyishtalik markazlariga karantinda saqlanayotgan fuqarolarni saqlash, jamoat joylarini dezinfeksiya qilish va epidemik holati bilan kurashish bo‘yicha boshqa tadbirlarga 82,7 mlrd so‘m; • Sanitariya — epidemiologiya osoyishtalik agentligiga shaxsiy himoya, dezinfeksiya, izolyasiya vositalari, test (PSR) diagnostikumlari, tibbiy texnika vositalarini xarid qilish uchun 123,5 mlrd so‘m; • Toshkent viloyatining Yuqori-Chirchiq tumanida aholini vaqtinchalik karantinda saqlash majmuasi va Zangiota tumanida maxsus shifoxona qurilishi hamda Toshkent shahrida zamonaviy diagnostika laboratoriyasi kompleksini rekonstruksiya qilish uchun 107,4 mlrd so‘m; • O‘zbekiston Respublikasi kasaba uyushmalari Federatsiyasi kengashiga kam ta’minlangan xotin-qizlarni qo‘llab quvvatlash uchun 30 mlrd so‘m. Madaniyat va sport sohasiga Davlat byudjetidan 2020 yilning I choragida yo‘naltirilgan mablag‘lar miqdori 541 mlrd so‘mni tashkil etib, ushbu xarajatlarning 249,2 mlrd so‘mi madaniyat sohasi, 291,8 mlrd so‘mi sport sohasi hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. 2020 yil 17 sentyabr kuni Toshkent shahrida BMT Taraqqiyot dasturi tomonidan Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi xamda Jahon bankining O‘zbekistondagi vakolatxonasi hamkorligida "COVID-19 pandemiyasi sharoitida O‘zbekistonda raqamlashtirish istiqbollarini aniqlash" mavzusidagi xalqaro davra suhbati bo‘lib o‘tdi. Milliy va xalqaro raqamli soxa mutaxassislarini birlashtirgan 10 onlayn-tadbir O‘zbekistonda raqamli sektorni jamiyat manfaati uchun yanada rivojlantirishga qaratildi. O‘zbekistonning raqamli transformatsiyasining ijobiy ta'siri COVID-19 pandemiyasi paytida yaqqol sezilgan bo‘lsa-da, takomillashtirishning bir qancha yo‘nalishlari aniqlandi. Internetga ulanish butun O‘zbekiston bo‘ylab notekis bo‘lib, raqamli iqtisodiyotning milliy yalpi ichki mahsulotdagi ulushi atigi 1,8 foizni tashkil etadi. 700 ta davlat axborot tizimining 70% elektron hukumat platformasi bilan birlashtirilmagan va faqatgina 27 ta davlat idoralari Milliy davlat xizmatlarini ko‘rsatish tizimi orqali xizmat ko‘rsatadi. Davra suhbati COVID-19 pandemiyasining O‘zbekistondagi raqamlashtirish jarayoni nuqtai nazaridan olib kelgan foydalari va muammolari haqida fikr yuritish, shuningdek, pandemiya paytida va undan keyin yuzaga keladigan muammolarni hal qilish uchun jamiyat, hukumat va biznes vakillari tomonidan raqamli texnologiyalardan foydalanish usullarini aniqlash uchun imkoniyat yaratdi. Muhokamalarda 2017 yildan buyon O‘zbekistonning raqamli rivojlanish sohasidagi yutuqlari sarhisob qilindi, raqamli texnologiyalarning COVID-19ga javob berishdagi o‘rni ko‘rib chiqildi (ulardan Buyuk Britaniya, Estoniya va Singapurda foydalanish bilan taqqoslaganda), shuningdek keng ko‘llamli raqamli iqtisodiyotni kengaytirish imkoniyatlari o‘rganildi bu yo‘nalishda qanday katalizatorlar va yordam safarbar etilishi mumkinligini hisobga olgan holda O‘zbekistonni o‘zgartirish, yanada rivojlantirish masalalari yuzasidan fikr almashildi. Tadbirda "O‘zbekistondagi raqamli rivojlanish: dolzarb taraqqiyot va rivojlanish yo‘li" xamda "COVID-19 ga raqamli munosabat: O‘zbekiston va xorijiy tajriba" mavzularida ikkita tematik mashg‘ulotlar o‘tkazildi, o‘zaro fikr almashildi. Ushbu tadbir natijasida O‘zbekistonning raqamli transformatsiyasini kengaytirish bo‘yicha tavsiyalarni o‘z ichiga olgan tahliliy ma'ruza, shuningdek raqamli transformatsiya bilan bog‘liq masalalarni muhokama qilish uchun tegishli tomonlar va idoralar o‘rtasida muloqotni ta'minlash mexanizmi to‘g‘risidagi rasmiy xujjat yaqin orada taqdim etiladi. 1.2. Koronavirus pandemiyasi kichik biznesga t a’siri. 11 solinadigan soliqni to‘lashdan ozod qilinadi; ijtimoiy soliqni kamaytirilgan stavkada 1 foiz miqdorida to‘laydi; b) tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilish aylanmasi oyiga 1 mlrd so‘mdan oshmaydigan va elektron hisob-fakturalarni qo‘llaydigan qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar ushbu soliqni har choraklik asosda hisoblash vato‘lash huquqiga ega; v) foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlari, yashash uchun mo‘ljallanmagan inshootlarga, shu jumladan 2020 yil 1 aprelga qadar aniqlanganlarga nisbatan mol-mulk solig‘i va er solig‘ining oshirilgan stavkalarini qo‘llash, shuningdek, ko‘rsatilgan soliqlar bo‘yicha oshirilgan stavkalarni qo‘llash natijasida yuzaga kelgan qarzdorlikka nisbatan penya hisoblash va majburiy undirish choralarini ko‘rish tartibi to‘xtatiladi. 5. Karantin tadbirlari davrida o‘z faoliyatini to‘xtatishga majbur bo‘lgan yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i qat'iy belgilangan summasini va ijtimoiy soliqni hisoblash to‘xtatilsin, bunda faoliyatni to‘xtatganlik to‘g‘risida soliq to‘lovchining shaxsiy kabineti orqali davlat soliq xizmati organlari xabardor qilinadi va davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganlik to‘g‘risida guvohnomani topshirish talab etilmaydi. 6. O‘z faoliyatini to‘xtatgan va (yoki) tovarlar (xizmatlar) realizatsiyasidan tushumi joriy yilning birinchi choragidagi o‘rtacha oylik miqdoriga nisbatan 50 foizdan ko‘proqqa kamaygan mikrofirma, kichik korxona va yakka tartibdagi tadbirkorlarga soliq organlarini xabardor qilgan holda 2020 yil 1 oktyabrga qadar quyidagi soliqlarni foizsiz kechiktirish (bo‘lib-bo‘lib to‘lash) huquqi taqdim etilsin: mahalliy davlat hokimiyati organlariga ariza bermasdan turib aylanmadan olinadigan soliq, mol-mulk solig‘i, er solig‘i, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq bo‘yicha – ularni keyinchalik 12 oy davomida teng ulushlarda to‘lash sharti bilan; ijtimoiy soliq bo‘yicha – uni keyinchalik 6 oy davomida teng ulushlarda to‘lash sharti bilan. 7. Joriy yilning oxiriga qadar spirt, alkogol` mahsulotlari, shu jumladan vino va pivo uchun aktsiz solig‘i, shuningdek, benzin, dizel` yoqilg‘isi va gazni yakuniy 24 Belgilab qo‘yilsinki, tijorat banklari tomonidan kreditlar bo‘yicha hisoblangan va kechiktirilgan foizlar summasi kechiktirish taqdim etilgan davrda foyda solig‘ini hisoblashda jami daromad tarkibiga kiritilmaydi. 12. Belgilansinki, 2020 yil 1 oktyabrga qadar Tadbirkorlik faoliyatini qo‘llabquvvatlash davlat jamg‘armasi tomonidan: loyihalar sonidan qat`i nazar, ijobiy kredit tarixiga ega bo‘lgan tadbirkorlik sub'ektlariga aylanma mablag‘larini to‘ldirish uchun beriladigan kreditlar bo‘yicha kredit summasining 75 foizidan oshmagan, biroq 10 mlrd so‘mdan ortiq bo‘lmagan hajmda kafillik; tadbirkorlik sub'ektlariga aylanma mablag‘larini to‘ldirish uchun Markaziy bank asosiy stavkasining 1,75 baravaridan oshmagan miqdordagi foiz stavkasi bilan milliy valyutada berilgan kreditlar bo‘yicha foiz xarajatlarini qoplash uchun kompensatsiya, uning belgilangan miqdorlarini saqlab qolgan holda, taqdim etiladi. Bitta qarz oluvchiga davlat jamg‘armasi tomonidan bir vaqtda ham kafillik, ham kompensatsiya berishga qo‘yilgan cheklov bekor qilinsin. 13. Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi mazkur Farmon doirasida to‘lov muddati kechiktirilgan kreditlarni qayta moliyalashtirish uchun tijorat banklariga ajratilgan resurslarni so‘ndirish muddatlarini uzaytirsin. 14. Moliya vazirligi manfaatdor tijorat banklari bilan birgalikda mazkur Farmon doirasida muddati uzaytirilgan kreditlar bo‘yicha berilgan davlat kafolatlarini qayta rasmiylashtirsin. 15. Belgilansinki: koronavirus infektsiyasi tarqalishiga qarshi kurashish uchun kiritilgan cheklov choralari tufayli moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan korxonalarga nisbatan bankrotlik tartib-taomillarini qo‘llash va ularni bankrot deb e'lon qilishga 2020 yil 1 oktyabrgacha bo‘lgan muddatda moratoriy joriy etiladi; majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi sub'ektlarni 2019 yil yakunlari bo‘yicha auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish muddati 2020 yil 1 oktyabrgacha uzaytiriladi; aktsionerlarning 2019 yil yakunlari bo‘yicha yillik umumiy yig‘ilishlarini 2020 yil 1 oktyabrgacha muddatda, shuningdek, videokonferentsaloqa rejimida 26 oilalarning ro‘yxatlariga (“temir daftar”ga) kiritilgan va a’zolari 1,7 million nafardan ortiq bo‘lgan 400 mingdan ko‘proq oilalarga respublika byudjetidan bir martalik moddiy yordam puli beriladi. Ikkinchidan, muqaddas Qurbon hayiti bayrami arafasida xalqimizning tarixiy va ma’naviy qadriyatlarini namoyon etadigan ehtiyojmand oilalar holidan xabar olish an’anasini davom ettirgan holda joylardagi “Saxovat va ko‘mak” jamg‘armalari orqali 220-250 ming oilaga respublika byudjetidan jami 200 milliard so‘m ajratiladi. Buning natijasida 1 milliondan ortiq aholi naqd pul, oziq-ovqat mahsulotlari va dori-darmon bilan ta’minlanadi. Shuningdek, ushbu ulug‘ ayyom kunlari “Vaqf” xayriya jamoat fondini qo‘llabquvvatlash maqsadida respublika byudjetidan 150 milliard so‘m ajratiladi hamda ushbu mablag‘ xayru saxovat, muruvvat borasida joylarda amalga oshirilayotgan ishlarni yangi bosqichga ko‘tarish hamda jamiyatimizda tinchlik, do‘stlik, mehr-oqibat va hamjihatlik g‘oyalarini keng targ‘ib etib kelayotgan diniy sohada xizmat qilayotgan vakillarni moddiy rag‘batlantirish uchun yo‘naltiriladi.Uchinchidan, koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashda faol ishtirok etib, hayotini xavf ostiga qo‘yib jonbozlik ko‘rsatayotgan tez tibbiy yordam brigadalarining shifokorlari, hamshiralari, kichik tibbiy xodimlari va haydovchilarga bir martalik moddiy yordam ko‘rsatish uchun 100 milliard so‘m ajratiladi. Buning evaziga 26 ming oilaning moddiy ahvoli yaxshilanadi. Yuqoridagi choralar hisobiga 652 ming oilaga yoki O‘zbekistondagi jami oilalarning 7,7 foiziga moddiy yordam ko‘rsatiladi.Bundan tashqari, qabul qilingan Farmonda pandemiya davrida ijtimoiy nafaqa oluvchilar sonini keskin oshirish ko‘zda tutilmoqda. Jumladan: bola ikki yoshga to‘lgunga qadar bola parvarishi bo‘yicha nafaqa oluvchi ehtiyojmand onalar sonini har oyda 14-15 mingtaga oshirib, dekabr oyida 400 mingtagacha yetkaziladi yoki yil boshiga nisbatan qariyb 1,5 barobarga ko‘paytiriladi; 14 yoshgacha bolalari bo‘lgan ehtiyojmand oilalarga to‘lanadigan nafaqa oluvchi oilalar sonini yil boshiga nisbatan 2,5 barobardan ortiqqa oshirib, ularning soni dekabr 20 Karantin davrida Bandlikka ko‘maklashish jamg‘armasi va Jamoat ishlari jamg‘armasi hisobidan, 141 ming 800 nafar ishsiz fuqarolarning bandligi ta’minlanib, ularga 43 milliard 225 million so‘m ish haqi to‘lab berildi. Ta’kidlash joizki, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash – bu yangi ish o‘rinlarini yaratish, bozorda talab va taklifni shakllantirish, pirovardida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun katta imkoniyat va zaxira hisoblanadi.O‘zini o‘zi band qilgan fuqarolar uchun qonuniy faoliyat yuritish uchun qulay va sodda huquqiy tizim yaratish . Jahonda sodir bo‘layotgan bunday vaziyat O‘zbekistonga ham o‘z ta’sirini o‘tkazib turibdi. Joriy yil birinchi choragida mamlakatimizdagi iqtisodiy o‘sish sur’ati o‘tgan yilning mos davrga nisbatan 1,6 foizga pasayishi kuzatilgan. Bundan tashqari, investisiyalar o‘zlashtirish hajmi ham sezilarli qisqargan. Bu haqda Iqtisodi y taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi tomonidan O‘zbekiston iqtisodiyotining joriy holati va kutilayotgan tendensiyalar bo‘yicha ma’lumotida qayd etildi. 2020 yilning ikkinchi choragida esa iqtisodiy o‘sish sur’ati 4,1 foizni tashkil etib, o‘tgan yilning mos davridagi ko‘rsatkichiga (5,7 foiz) nisbatan 1,6 foiz kamayishi kuzatilgan.Ushbu holatlar mamlakatimizda ham bir qancha muammolarni keltirib chiqarmoqda va mavjud ayrim muammolarni yanada kuchaytirmoqda. Shu sababli davlatimiz tomonidan karantin sharoitida ishlash, ayniqsa, ishsizlik va oziq- ovqat xavfsizligi bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etishga jiddiy e’tibor qartilmoqda. O‘zbekistonda pandemiya sharoitida vujudga kelgan umumiy muammolarni hal qilishning o‘ziga xos yo‘llari ishlab chiqildi. Davlat rahbari va hukumat tomonidan bir qator muhim farmon va qarorlar qabul qilindi. Shu asosida moliya vazirligi huzurida Inqirozga qarshi kurashish jamg‘armasi tashkil etildi. Iqtisodi yotda band bo‘lgan jismoniy va yuridik shaxslarga soliq to‘lash muddati kechiktirildi, ayrim subyektlar esa joriy yil oxirigacha soliq to‘lovidan ozod etildi. Tadbirkorlik sub’ektlari va korxonalarga qator imtiyozlar taqdim etildi, ayrim qarzdorliklar kechiktirildi, debitorlik qarzdorlik uchun jarima qo‘llash to‘xtatildi, auditorlik tekshirishlar yil oxirigacha bekor qilindi, 14 II BOB.PANDEMIYA SHAROITIDA AHOLINING MODDIY,IJTIMOIY HIMOYASI. 2.1. Koronavirus pandemiyasi davrida ijtimoiy himoyaga va yordamga muhtoj aholi qatlamlarini moddiy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar. 2020-yilning mart — iyun oylarida to‘lash muddati tugaydigan bolalari bo‘lgan oilalarga nafaqa, bola parvarishi bo‘yicha nafaqa va moddiy yordamlar to‘lash ularni to‘lashni yangi muddatda davom ettirish to‘g‘risidagi ariza hamda boshqa hujjatlarni talab qilmagan holda 6 oy muddatga (biroq bola tegishlicha 2 yoshga va 14 yoshga to‘lgunidan ko‘p bo‘lmagan muddatda) tanaffussiz davom ettiriladi. Ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam to‘lashni uzaytirish bilan bog‘liq xarajatlar Inqirozga qarshi kurashish jamg‘armasi hisobidan qoplanadi. O‘zgalar parvarishiga muhtoj bo‘lgan yolg‘iz keksalar va nogironligi bo‘lgan shaxslarni bepul ta’minlash uchun asosiy oziq-ovqat mahsulotlari va gigiyena tovarlarining ro‘yxati karantin tadbirlari amal qilishi davrida bir martalik niqoblar, antiseptik vositalar va baktyeriyaga qarshi sovunlar jamlanmasi bilan to‘ldiriladi. 2020-yil 31 dekabrga qadar tovarlarni olib kirishda bojxona boji va aksiz solig‘ining nol stavkalari belgilandi. 2020-yil 1 apreldan 31 dekabrga qadar quyidagilar belgilandi: • turopyeratorlar, turagentlar va turizm sohasida mehmonxona xizmatlari (joylashtirish xizmatlari) ko‘rsatuvchi subyektlar, «Uzbekistan Airways» AJ va uning tarkibiy bo‘linmalari, «Uzbekistan Airports» AJ va «O‘zaeronavigatsiya markazi» DUK: yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘i va yuridik shaxslarning molmulkiga 16 bo‘lgan vaqtda qo‘llar va nafas olish gigienasi, ijtimoiy masofa saqlash qoidalariga rioya qilishning ahamiyati to‘g‘risidagi bilimlarni oshirishga qaratilgan. Shu bilan birga, mazkur materiallarga bolalar bog‘chalarida xavfsiz muhitni tashkil qilish, kichik yoshdagi bolalarni o‘qitish va ular bilan muloqot qilishga oid batafsil yo‘riqnomalar kiritilgan. Ma'lumot uchun: Bunga qadar O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan: - 19 martda "Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta'sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi farmon; - 26 martda "O‘zbekiston Respublikasida koronavirus infektsiyasi keng tarqalishining oldini olishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi: - "Koronavirus infektsiyasi tarqalishiga qarshi kurashishga jalb qilingan tibbiyot va sanitariya-epidemiologiya xizmati xodimlarini qo‘llab-quvvatlashga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi; - 27 martda "Aholining dori vositalari, tibbiy buyumlar, tibbiy texnika va eng zarur tovarlarga bo‘lgan ehtiyojini ta'minlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi qarorlar imzolangan. Bundan tashqari, 26 mart kuni “O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat, Jinoyatprotsessual kodekslariga va Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilingan. Shuningdek, 23 martda Vazirlar Mahkamasining "Koronavirus infektsiyasi tarqalishiga qarshi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi qarori tasdiqlangan. O‘zbekiston Respublikasi va boshqa xorijiy mamlakatlar matbuotida Covid-19 pandemiyasining turli davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy-siyosiy, diplomatik aloqalarga, global iqtisodiyot, turizm va boshqa sohalarga ta’siri to‘g‘risida turli ilmiy maqolalar va tadqiqotlar bo‘yicha ma’lumotlar berib borilmoqda. Bundan tashqari juda ko‘plab internet saytlari, axborot agentliklari O‘zbekistonning Xitoy Xalq Respublikasi va Koreya Rspublikasi bilan turli sohalardagi aloqalari haqidagi yangiliklarni muntazam yoritib bormoqda. 4 solinadigan soliqni to‘lashdan ozod qilinadi; ijtimoiy soliqni kamaytirilgan stavkada 1 foiz miqdorida to‘laydi; • tovarlarni (xizmatlarni) realizatsiya qilish aylanmasi oyiga 1 mlrd so‘mdan oshmaydigan va elektron hisob-fakturalarni qo‘llaydigan qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar ushbu soliqni har choraklik asosda hisoblash va to‘lash huquqiga ega; • foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlari, yashash uchun mo‘ljallanmagan inshootlarga, shu jumladan 2020-yil 1 aprelga qadar aniqlanganlarga nisbatan mol-mulk solig‘i va yer solig‘ining oshirilgan stavkalarini qo‘llash, shuningdek, ko‘rsatilgan soliqlar bo‘yicha oshirilgan stavkalarni qo‘llash natijasida yuzaga kelgan qarzdorlikka nisbatan penya hisoblash va majburiy undirish choralarini ko‘rish tartibi to‘xtatiladi; • karantin tadbirlari davrida o‘z faoliyatini to‘xtatishga majbur bo‘lgan yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i qat’iy belgilangan summasini va ijtimoiy soliqni hisoblash to‘xtatiladi; Mikrofirma, kichik korxona va YaTTlarga soliq organlarini xabardor qilib 2020yil 1 oktyabrga qadar quyidagi soliqlarni foizsiz kechiktirish (bo‘lib-bo‘lib to‘lash) huquqi byerildi: • mahalliy davlat hokimiyati organlariga ariza byermasdan turib aylanmadan olinadigan soliq, mol-mulk solig‘i, yer solig‘i, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq bo‘yicha — ularni keyinchalik 12 oy davomida teng ulushlarda to‘lash sharti bilan; • ijtimoiy soliq bo‘yicha — uni keyinchalik 6 oy davomida teng ulushlarda to‘lash sharti bilan. 2020-yilning oxiriga qadar spirt, alkogol ь mahsulotlari, shu jumladan vino va pivo uchun aksiz solig‘i, shuningdek, benzin, dizel ь yoqilg‘isi va gazni yakuniy iste’molchilarga realizatsiya qilishdagi aksiz solig‘ining amaldagi stavkalari saqlanib qoladi. 2020-yil 1 apreldan boshlab yuridik shaxslar tomonidan gaz va elektr enyergiyasi bo‘yicha oldindan haq to‘lash to‘g‘risidagi majburiy talab 30 foizgacha pasaytiriladi. Aholini ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish uchun quyidagilar belgilandi: 17 • koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish uchun kiritilgan cheklov choralari tufayli moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan korxonalarga nisbatan bankrotlik tartib-taomillarini qo‘llash va ularni bankrot deb e’lon qilishga 2020yil 1 oktyabrgacha bo‘lgan muddatda moratoriy joriy etiladi; • majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarni 2019-yil yakunlari bo‘yicha auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish muddati 2020-yil 1 oktyabrgacha uzaytiriladi; • aksionyerlarning 2019-yil yakunlari bo‘yicha yillik umumiy yig‘ilishlarini 2020- yil 1 oktyabrgacha muddatda, shuningdek, videokonfyerensaloqa rejimida o‘tkazishga ruxsat beriladi; • aktivlarining balans qiymati bazaviy hisoblash miqdorining 100 ming baravaridan ortiq bo‘lgan mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlarni har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish bo‘yicha talab 2020-yil yakunlari bo‘yicha kiritiladi; • karantinga olingan shaxslarga nisbatan qo‘llanilgan ma’muriy jarimalarni (karantin qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik bundan mustasno) to‘lash muddatlari karantin muddati tugagunga qadar uzaytiriladi; • 2020-yil 1 oktyabrgacha dorixonalarda tayyorlanadigan dori vositalari, tibbiy buyumlar va boshqa mahsulotlarni ulgurji sotishga ruxsat beriladi; • karantin tadbirlari davrida o‘z faoliyatini to‘xtatishga majbur bo‘lgan tadbirkorlik subyektlari tomonidan davlat mulkidan foydalanganlik uchun ijara to‘lovlarini hisoblash va undirish to‘xtatiladi; • foyda solig‘ini avvalgi chorak yakunlari asosida hisoblash bo‘yicha o‘rnatilgan talablarni bekor qilgan holda, ushbu soliqni to‘lovchilar 2020-yilning ikkinchi choragidan boshlab, kutilayotgan hajmlardan kelib chiqib foyda solig‘i bo‘yicha avans to‘lovlar summasi to‘g‘risida ma’lumotnoma taqdim etishi mumkin; • 2020-yil 1 apreldan boshlab soliq to‘lovchilar O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlarida nazarda tutilgan qo‘shilgan qiymat 18

Koronavirus pandemiyasi va global moliyaviy iqtisodiy inqiroz

Купить