Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	399.0KB
Покупки	8
Дата загрузки	20 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Korxona faoliyatida rejalashtirishning o’rni va ahamiyati

mumkin.
Har qanday korxona murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida ko’p maqsadli
xarakterga ega.
Korxonani faoliyati davomida strategik maqsadlarni amalga oshirish bilan bir
vaqtda ko’plab taktik va tezkor maqsadlarni ham hal etadi. Sof iqtisodiy maqsadlar
bilan ijtimoiy, texnikaviy va tashkiliy vazifalar chambarchas bog’liqdir. Maqsadlarni
tuzilmalarga ajratish turli xil jixatlar bo’yicha amalga oshirish mumkin (3-jadval).
3-jadval
Korxona maqsadlarining tahminiy tasnifi
№ Tasniflash belgilari Maqsadlar guruhlari
1. Mazmuni
(predmeti) Iqtisodiy
Tashkiliy
Siyosiy
Ishlab chiqarish Ijtimoiy
Texnologik
Ilmiy
Estetik
Psixologik
2. O’lchami Maksimum
Ko’p emas Minimum
Kam emas
3. Rejalashtirish
miqyoslari Uzoq muddatli
(strategik)
O’rta muddatli (taktik) Qisqa muddatli
(tezkor)
4. Harakatlar sohasi Global
Regional
Oliy
Oraliq Milliy
Lokal (mahalliy)
Yo’ldosh(qo’shimcha)
Quyi
5. Ierarxiya darajasi Korxona Tuzilmaviy bo’linma
6. O’zaro
munosabatlar Komplementar
Indeferent Raqobatli
7. O’lchamlilik Miqdoriy Sifat jixatdan
(o’lchovsiz)
8. Yo’naltirilganlilik Tijorat Notijorat (ijtimoiy)
9. Muxit Ichki Tashqi
10 Subyekt Individual (shaxsga Guruhga (kollektivga)

• muvofiqlashtirish - qarorlar qabul qiluvchi shaxslar o’rtasida nizosiz
munosabatlarni ta’minlash, maxsuslashtirilgan bo’linmalar ishlarini moslashtirish,
muvofiqlashtirish.
Nazorat - bu xo’jalik faoliyatining joriy holati ko’rsatkichlarini maqsadlar bilan
taqqoslash, solishtirish.
Missiyadan farqli ravishda maqsadlar korxona faoliyatining bir muncha aniq
yo’nalishlarini aks ettiradi (2-jadval).
2-jadval
Korxona missiyasi vamaqsadlari orasidagi farqlanish
Ko’rsatkichlar Missiya Maqsadlar
Vaqt mezoni Kelajakda intilish
mavjud , lekin vaqt
bo ’ yicha cheklanishlar
yo ’ q va joriy holatga
bog ’ liq emas . Doimo amalga oshirish
muddatlarini ko’zda
tutadi.
Axborotni
yo’naltirilganligi Korxonaning tashqi
muxitga -
iste’molchilar, jamiyat,
mintaqa, manfaatlari
qadriyatlari va
ustuvorliklariga
yo’naltirilgan. Ko ’ pincha firmaning
ichki muxitiga
yo ’ naltirilgan va
resurslar , zahiralardan
foydalanishni
yaxshilashga
yo ’ naltirilgan bo ’ ladi .
Ta’riflanish
xususiyatlari Umumiy atamalarda
ifodalanadi va korxona
obrazini, uning
markasini, ish usullarini
yoritib beradi. Ko’pincha faoliyat
natijalarining aniq
natijalarini aks ettiradi.
O’lchovliligi Sifat jixatidan
tasniflanadi, natijalarni
nisbiy aks ettirish ustun
turadi Asosan miqdoriy
o’lchovga ega
bo’ladi,
birlikda va
ko’plikda ifodalanishi

14-jadval
To’quv jihoziga xizmat ko’rsatuvchi ishchining mahsulot birligiga
to’g’ri keladigan qoplanmaydigan asosiy ish usullariga vaqt sarfi
Ish usullari Qoplanmaydigan vaqt(T
1 , sek)
Uzilgan iplarni ulash. 18
Texnik sabablarga ko’ra o’zi
to’xtagan jihozlarni yurgizish 3
Xom ashyoni jihozga o’rnatish 24
Tayyor mahsulotni jihozdan
olish. 27
Jami 72
15-jadval
To’quv jihoziga xizmat ko’rsatuvchi ishchining mahsulot birligiga
to’g’ri keladigan qoplanadigan ish usullariga vaqt sarfi.
Ish usullari Qoplanadigan vaqt(T
2 , sek)
Asosiy ipni to’g’rilash 4
Matoni tozalash 4
Xom ashyoni chiqindilardan
tozalash 6
Urchuq ipini almashtirish 8
Jami 22
Xizmat ko’rsatish me’yori quyidagicha aniqlanadi:
N
xk = (T
m + T
2) /T
1 *K
b = (208 + 22)/72*0.5 = 1,6 2 ta
Bu yerda: T
m - 1 metr matoga to’g’ri keladigan mashina vaqti, sek/ metr,
T
m = 3600/ A yoki 1/A=3600/17,3 = 208 sekund

bilan ular korxonamiz tomonidan yaratiladigan mahsulotni xarid qilib olishga tayyor
hisoblanishadi.
4-jadval
Bozor tahlili
№ Ko’rsatkichlar Farg’ona 100 km
masofadagi
aholi punkti 100 kmdan
uzoq
1. Talab hajmi Yuqori Yuqori Yuqori
2. Talabni qondirish hajmi O’rtacha O’rtacha O’rtacha
3. Raqobat darajasi Past Past O’rtacha
4. Mahsulot sotib olishga
tayyor iste’molchilar 4 2 6

Bozor tahlili natijalaridan ko’rinib turibdiki, Farg’ona viloyatida bizning
mahsulotimizga bo’lgan talab hajmi yuqori bo’libgina qolmay, korxona quvvati
talabni qondirish darajasi o’rtachaligi kuzatilmoqda. Viloyatda trikotaj mato ishlab
chiqaruvchi korxonalar mavjud bo’lmagani sababli raqobat darajasi pastdir va 4 ta
xo’jalik yurutuvchi sub’ekt bizning mahsulotmizni sotib olishga tayyor hisoblanadi.
100 km masofadagi aholi punktlarida ham (Andijon) deyarli shunday holat
kuzatilmoqda. Bu hududda ham raqobatchi korxona boshqa shahar(Toshkent)dan
bo’lganligi sababli bizning mahsulotga talab hajmi yuqori hisoblanadi hamda hozirga
kelib 2 ta korxona bilan shartnomalar tuzilgan.
100 kmdan uzoq aholi punktlarida esa (Toshkent) raqobat darajasi ancha katta
hisoblanadi. Bu hududda 6 ta trikotaj matolari ishlab chiqaruvchi korxona mavjud.
Lekin, trikotaj mahsulotlari yaratuvchi korxonalarning soni ko’pligi sababli bu bozor
bizning korxona uchun juda ham qulaydir. Bu hududda talab hajmi yuqori va raqobat
darajasi o’rtacha hisoblanadi.

Internet saytlari:
1. www.allbest.ru ;
2. www.bp.okii.ru ;
3. www.cbu.uz ;
4. www.dissercat.com ;
5. www.gov.uz ;
6. www.profbusiness.ru ;
7. www.primebplan.ru ;
8. www.ref.uz ;
9. www.stat.uz ;
10. www.uza.uz ;
11. www.yournewbusiness.ru ;
12. www.ziyonet.uz ;

adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, o’z ichiga 3 ta jadval, 3 ta rasmni olgan. Kurs
ishining asosiy qismida mavzu nazariy jihatdan yoritilib, amaliy qismda esa aniq bir
korxona misolida biznes reja tuziladi.

qilish va tovar va xizmatlarga bo’lgan bozor talabi va korxona tomonidan ularning
taklifi o’rtasida mutanosiblik saqlanadi.
Hozirgi davrda faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarning xatti-harakatlari biznes rejada
ifoda etilmoqda.
Biznes reja korxonaning ichki xujjati bo’libgina qolmay, balki undan investorlar va
kreditorlarni taklif qilishda ham foydalanish mumkin. Investorlar tavakkal qilib
sarmoya berishdan avval loyihani sinchiklab o’rganib, ishlab, qarab ishonch xosil
qilishlari va uning samaradorli ekanligidan xabardor bo’lishlari kerak. Ular sarmoya
berish imkoniyatlarini ko’rib chiqishdan oldin biznes rejani sinchiklab o’rganib
chiqishadi, so’ng loyihani ishlab chiqqanlar bilan uchrashadilar.
Rivojlangan xorij mamlakatlari tajribasini o’rganar ekanmiz, biznes reja hamma
uchun o’ta zarurligi yaqqol namoyon bo’ladi. Uning dolzarbligini bir qator misollar
bilan izohlashimiz mumkin.
Jumladan, iqtisodiyotimizga bozor munosabatlarini kirib kelishi bilan o’zgarib
borayotgan xo’jalik faoliyati sohasi xatto tajribaga ega bo’lgan rahbarlarning ham ish
yuritishga o’zgartirish kiritishni taqozo etadi va ayniqsa xozirgi kunda bu narsa
raqobatga tayyor bo’lib turishga chaqiradi. Bu sohada ikkinchi darajali ishlar
bo’lmaydi.
Bundan tashqari, xorijdan investitsiyalar olish uchun buyurtmalarni isbotlab
berish imkoniyatilariga ega bo’lish, investitsiya mablag’larini har bir jihatini xorij
tadbirkorlaridan qolishmaydigan darajada ishlab chiqilganligini investorga ko’rsata
olish zarur.
Bu kabi muammolarni yechish uchun biznes reja tuzish kerak va u avvalgi
texnik iqtisodiy asoslash xujjatining o’rnini bosish kerak. Bozor iqtisodiyoti
sharoitida rejalashtirish alohida shaxs va mehnat jamoalari, kichik va o’rta
korxonalari uchun erkin bozor munosabatlarini vujudga keltirish asosi bo’lib
qolmoqda. Yuqoridagi fikr-mulohazalarning barchasi kurs ishi mavzusining
dolzarbligini asoslaydi va uni ishlab chiqish amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi.
Kurs ishi kirish qismi, nazariy qism, amaliy qism, xulosa va takliflar hamda
foydalanilgan

Hisobga olgan xolda
belgilanadi
-ish xajmini;
-ishlar muddatini;
-mavjud va
kutilayotgan
imkoniyatlarni;
-kutilayotgan natijalarni;
-xodimlar bo’yicha
taqsimlanishni;
-moslashuvchanlik va
to’g’rilashlar kiritish
imkoniyatlarini;
-boshqaruvning barcha
darajalarida taqqoslash,
solishtirish, imkoniyatlarini;
-ishlovchilar malakasining
oshishini;

3-rasm. Maqsadlarning mazmuni va shakliga qo’yiladigan talablar
Biznes-rejani ishlab chiqishning uchinchi bosqichida biznes-rejaning tuzilmasi
belgilab olinadi.
To’rtinchi bosqichda biznes-rejaning har bir bo’limini ishlab chiqish uchun zaruriy
axborotlarni to’plash amalga oshiriladi. Bu rejalashtirishning eng muhim sermehnat
qismi hisoblanadi. Axborotlar manbai sifatida tarmoqning maxsus
axborotnomalaridan, loyiha tashkilotlari me’yorlaridan, tahlil bilan shug’ullanuvchi
maxsus firma xizmatlaridan, statistika idoralari materiallaridan, maxsus tadqiqotlar va
kuzatishlardan, yuqori malakali iqtisodchilardan, maslahatchilardan hamda Bo lishi kerak‟
- haqiqatga yaqin
real) va amalga (
oshirish
imkoniyati;
- zid qonunlarga
kelmasligi;
- bajaruvchilarga
tushunarli;
-
o lchov
‟
imkoniyati;
- tuzilmaviy
bo linm
‟ alar va
funktsional
xizmatlar
bo yicha
‟
taqsimlangan;
- barcha
ishlovchilar va
tsexlar kuchlarini
birlashtirish;

4. Proborlash jarayoni uchun:

5. To’quv jarayoni uchun:

Yuqoridagi hisob-kitoblardan kelib chiqqan holda “High quality knitwear”
korxonasida jami ishlab chiqarishda ishtirok etadigon jihozlar soni 115 taga teng.
12-jadval
Ishlab chiqaruvchi jihozlarni qiymati hisobi
Jihoz turi Jihoz soni Jihoz qiymati,
ming so’m
O’rov 1 1 520
Tandalash 1 2 430
Shlixtalash 1 2 860
Proborlash va ip ulash 1 1 470
To’quv 111 259 740
Jami 115 268 020
Hisoblarni xom ashyo va materiallar sarfini aniqlashda davom ettiramiz.
13-jadval
Zaruriy xom ashyo va materiallar sarfi miqdori
Mahsulot
birligiga
sarflanadiga
n xom ashyo
turi va nomi Sarf
meyori, 1
metr
mato
uchun Yil
davomida
ishlab
chiqariladiga
n jami Yillik xom
ashyo
hajmi, kg Xom
ashyo
materia
l
lar Jami
qiymat,
ming so’m

2. Biznes rejani tayyorash bosqichlari
Biznes rejani shakllantirishni yangi korxonani tashkil etish yoki korxona
faoliyatiga muhim o’zgartirish kiritish g’oyasi bir necha bosqichlarda amalga
oshiriladi 3
. Ularni turli darajada yiriklashtirish yoki detallashtirish mumkin (2-rasm):

Biznеs-rеjani

Loyiha maqsad va umumiy
Missiyani b е lgilash vazifalarni ifodalash tuzilmasini

(firma falsafasi) b е lgilash
3
Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энциклопедия бизнес – планов: Методика
разработки. 75 реальных образцов бизнес – планов. - М.: «Ось-89», 2003. –18
bet.

Zaruriy axborotlarni
to`plash mе'yorlarini Biznеs-rеjani tuzish
ishlab chiqish (rеjalashtirish jarayoni)

2-rasm. Biznes-rejani ishlab chiqish bosqichlari
Biznes-rejani tayyorlashning birinchi bosqichida korxona missiyasi (korxona
falsafasi) – xo’jalik subyektining qisqacha ta’rifi, uning maqsadlari, burchi, faoliyat
sohalari, harajat me’yorlari va mintaqa, jamiyatning ijtimoiy vazifalarini xal etishdagi
o’rni aniqlanadi.
Mos keluvchi missiyani tanlab olish uchun kamida ikkita savolga javob topish
kerak: ''korxona mijozlari, iste’molchilari kim?'', Korxona qanday talablarni qondirishi
mumkin?''. Masalan, foydaning ahamiyatini yaxshi bilgan Genri Ford o’z
kompaniyasi missiyasini quyidagcha ta’riflagan: ''Biz odamlarga arzon mashinalarni
xavola etamiz '' Shu bilan birga u doimo ushbu ishni kim amalga oshirsa, uni foyda
chetlab o’tmaydi deb ta’kidlab kelgan.

Korxonada mehnatni tashkil etish va boshqarish sohasi biznesning samarali olib
borilishini ta’minlaydi. Bu bo’lim sxema yoki rasm ko’rinishida keltirilgani makulrok
bo’ladi. Unda struktura ya’ni boshqaruv aniq va ravshan ko’rinadi. Shu bilan
birgalikda har bir ishchi va xizmatchining xizmat vazifasi, huquq va majburiyatlari
atroflicha keltirilgan bo’lsa nur ustiga a’lo nur bo’ladi. Ish haqi siyosati tuzilganda
oylik, yillik jami summadar ko’rsatilishi zarur hisoblanadi.
Biznes rejada har bir bo’lim qatori, tavakkalchilik ham alohida ahamiyatga ega,
sababi keyingi 2-3 yillik ichida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan holatlarni o’rgangan
holda ularga to’g’ri baxo bera olish keyingi faoliyatga keng zamin yaratib beradi.
Biznes rejaning eng muhim nuqtasi hisoblanmish moliyaviy reja, ishlab chiqarish,
tashkil etish va marketing rejalarini umumlashtirilgan holda hisob kitob ishida
aniqlikni talab etiladi.
Biznes rejani bajarilishini baholashda moliyaviy axborotlarning uch manbasi
mavjuddir, bular:
1. Yaqin uch yillikda ko’tilayotgan realizatsiya va harajatlar hajmi;
2. Yaqin uch yillik ichida pul oqimlari;
3. Joriy yil balansi va yaqin uch yil ichida balans harakatlari.
Yuqorida keltirilgan dastlabki ikkala hujjat, biznes rejada tekst ya’ni matn
ko’rinishida yoziladi, shu bilan bir qatorda reja va ilovada keltirilgan ma’lumotlarga
mos kelishi kerak. Moliyaviy reja bo’limida moliyaviy mablag’larga extiyoj
moliyalashtirish usullari ham yoritilib o’tiladi. Bunda korxonaning karz beruvchi va
investordan moliyaviy yordam olishga intilishi:
* qanday summa, qanday shartlarda;
* qarzni qaytarish grafigi;
*investitsiya hisobiga foydani baholash;
* zaruriy mablag’ni olish manbalari.
Ayrim hollarda ushbu masalani moliya rejasi tarkibida ham kushish mumkin.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday tadbirkor mahsulot ishlab chiqarishning
hajmi va o’sha davrga mos harajatlar biznes rejada nazarda tutilgan muddatda
umumlashtirilgan bo’lishi kerakligini tushinish lozim. Bu yerda mahsulot tannarxi,
umumiy va ma’muriy harajatlar hisoblanishi lozim. SHundan so’ng belgilangan

 Oqilona fikrlash ishlanmalar
Iqtisodiy  Qulaylik
 Foydalilik
 Boylik jamg’arish  O’sish
 Foyda olish
 Natijalar
Siyosiy
 Xokimiyat
 Hurmat qozonish Kapital va sotishning
umumiy xajmi,
ishlovchilar soni
Ijtimoiy
 Yaxshi
munosabatlar Sadoqat
 Nizolarning
bo’lmasligi  Foydalilikdan
ijtimoiy mas’uliyatning
yuqori turishi
 Bilvosita raqobat
 Tashkilotdagi
yaxshi muxit
Estetik
 Badiiy muvofiqlik
 Shakl va o’lchamlar
mosligi
 Tarkib  Mahsulot dizayni
 Sifat
 Foydani
kamayishi hisobiga
bo ’ lsa ham
ko ’ rkamlikni
ta ’ minlash .
Ikkinchi bosqich – biznes-reja maqsadlarini ishlab chiqish. Maqsad- bu
korxonaning kelgusidagi ko’zda tutilgan, istalgan xolati.
Biznes tizimida maqsad beshta funktsiyani bajaradi.
• tashabbus - firmaning xozirgi va ko’zda tutilgan, istalgan xolatini, harakatlar
motivlarini taqqoslash, solishtirish.
• qarorlar qabul qilish mezonlari - axborotlar va muqobillarni tanlash, biznesdagi
ustivor yo’nalishlarni baholash;
• boshqarish vositalari - harakatlarni boshqaruvchi talablar, biznes yo’nalishlarini
aniqlash;

bilan deyarli bir xil ko’rsatkichlar qayd etmoqda. Mahsulot sifati bo’yicha “Textile
Production” XK yaqqol ustunlikka ega ekanligi ko’rinib turibdi. Har 3 korxona
bozorda o’z ulushiga ega bo’lganligi sababli reklamaga kata xarajatlar sarflamaydilar.
Bozordagi faoliyat davrini tahlil qilsak, barcha korxonalarning barqaror faoliyatini
ko’rishimiz mumkin, ular bozorda eng kamida 5 yildan beri faoliyat ko’rsatmoqdalar.
8-jadval
Tovarning kuchli va kuchsiz tomonlari
Tovarning kuchli va uchsiz
tomonlarini o’rganishga
qo’yilgan masala Mahsulotning kuchli
tomonlari Mahsulotning kuchsiz
tomonlari
Mahsulot yo’naltirilgan
segmentni aniq belgilay
olasizmi?
Xa
Mijozlar talabi to’liq
o’rganilganmi?
Xa
Mahsulotning qanday afzallik
tomonlari mavjud?
Yuqori sifat, arzon narx
O’z mahsulotingizni siz Xa
tanlagan segmentga samarali
uzata olasizmi?

Mahsulotingiz boshqa
raqobatchi korxona mahsuloti
bilan raqobatlasha oladimi,
xususan
- Narx bo’yicha
- Sifat bo’yicha
Xa
Xa

Loyihaning moliyaviy–iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi quyidagi
ko’rsatkichlar bilan asoslanadi:
- Mahsulot rentabelligi- 10.0%
- Korxonaning to’lov qobiliyatibarqaror hisoblanadi
- Loyihani amalga oshirish muddati - 1 yil
Loyiha 2016 yil yanvardan boshlab foyda keltiradi.

Korxona tavsifi
1. «Prime knitwear» korxonasining tashkiliy-huquqiy shakli –M.CH.J.
2. Registratsiyadan o’tish sanasi -20.01.2014
3. Registratsiya nomeri-
4. Registratsiya joyi-
5. Manzil: Farg’ona shahar, Mustaqillik ko’chasi, 77-uy.
6. Faoliyat turi: ishlab chiqarish.
7. Ustav kapital miqdori–300 000 AQSH dollari
8. Ishlab chiqarish maqsadi: Mavjud imkoniyatlardan foydalangan holda
mahalliy va qo’shni viloyatlar iste’molchilari uchun sifatli trikotaj gazlama ishlab
chiqarishni amalga oshirish bo’lib hisoblanadi
10. Korxona maydoni:1 000 m. kv binoda faoliyat yurutadi.
11. Korxona bo’yicha rahbarlikni direktor amalga oshiradi. U o’z vakolati
doirasida korxona faoliyati bilan bog’liq masalalarni mustaqil hal qiladi. Buxgalteriya
va statistikhisobotlarning ishonchliligiga shu hisobotlarni tayyorlagan shaxslar bilan
birgalikda moddiy va ma’muriy javobgar hisoblanadi.
Rais rejalashtirish, marketing, buxgalteriyava boshqa bo’limlarni boshliqlarini
tayinlaydi hamda ular ustidan nazorat o’rnatadi. Bosh mehanik keramik plitalarni
ishlab chiqarish bo’yicha faoliyatni boshqaradi.
12. Direktor: G’aniyev K.
13. Bosh hisobchi: Abduxakimov S.
14. Bosh mehanik: Umarov F.

Yuqoridagi jihozlar sonini aniqlash formulasiga ko’ra 1 soatda ishlov beriladigan
yarim tayyor yoki mahsulot hajmini aniqlashimiz zarur. Buning uchun yillik ishlab
chiqarish hajmiga hisoblangan xom ashyo sarfi, ya’ni 6 000 kg har qanday bosqichda
ishlaydigan jihozning o’rtacha yillik ish vaqtiga bo’linadi. Demak hisoblarni jihoz ish
vaqtini aniqlashda davom etamiz.
F
j = (365-52-7) *8*3*0.95= 6 977;
Bu yerda, 365 – yildagi kalendar kunlar soni, kun
52 – dam olish kunlari soni, kun;
7 – bayram kunlari soni, kun;
8 – smena davomiyligi, soat;
3 – smenalar soni;
0,95 – jihozning tanaffuslarini e’tiborga oluvchi koeffitsient (bunda rejali
ta’mirlash tanaffuslarining normativ miqdori, o’rtacha 5% qabul qilingan).
Bundan ko’rinib turibdiki bitta jihoz 6 977soat ishlar ekan. Hisobni 1 soatda
ishlov beradigan xom ashyo yoki yarim tayor mahsulot hajmini aniqlashda davom
ettiramiz:

Bu hajm dastlabki ishlov beriladigan yarim tayyor mahsulot hajmi hisoblanadi.
Hisoblarda bundan foydalanishdan avval chiqindi chiqish me’yorini ham e’tiborga
olish zarur, ya’ni har bir bosqichga sof ishlov beriladigan yarim tayyor mahsulot
hajmi e’tiborga olinadi. CHiqadigan chiqindining normativ miqdori quyidagi jadvalda
keltiriladi:
11-jadval
Chiqindilar me’yori
Jarayon Foiz
O’rov 0,07
Tandalash 0,03
Shlixtalash 0,04
Proborlash 0,02
To’quv 0,03

Missiya korxonaning o’zi uchun belgilab olinadi, lekin doimo xaridorga,
jamiyatga yo’naltirilgan bo’ladi. Mashhur ''Soni'' firmasining missiyasi quyidagicha
ta’riflanadi: ''Taraqqiyotni amalga oshirish orqali jamiyatga xizmat qilish''. Shu kabi
quyidagi misollarni keltirish mumkin:
- Xalqaro savdo orqali tinchlik sari.
- Mamlakat uchun nima yaxshi bo’lsa, firma uchun ham yaxshidir. - Bizning
mahsulotlar dunyoni hayot uchun yanada qulay qiladi.
- Iste’molchilar tashkilotimiz xayotiy kuchining manbai.
Korxona missiyasining fundamental asoslari bo’lib uning tamoyillari va etikasi
hisoblanadi. Ular firma xodimlari xatti-harakatlariga qo’yiladigan universal ijtimoiy
talablar majmuini ifodalovchi faoliyatning asosiy qoidalari sifatida yuzaga chiqadi.
Korxona tamoyillari o’z ichiga oladigan talablar quyidagilar:
- mahsulot (ish, xizmatlar) va bozorga talablar;
- boshqaruvga talablar - motivatsiya tizimi, qarorlar qabul qilish, nazorat,
yutuqlarni baholash va x.k.;
- xodimlarga talablar - ijodiy fikrlash, mas’uliyatni o’z zimmasiga olish,
motivlar, unumdorlikni baholash va x.k.;
- tashqi muhitga talablar - xaridorlar, ta’minotchilar, investorlar, raqobatchilar,
jamiyat, davlat.
Missiyani belglashda korxona tanlab olgan qadriyatlar yo’nalishi ham
ahamiyatga ega bo’lib, ular rahbarlar va barcha xodimlarning strategik
xattiharakatlariga jiddiy ta’sir o’tkazadi. Nazariya va amaliyotda qadriyatlar
yo’nalishining oltita turini ajratib ko’rsatish mumkin (1-jadval) 3
.
1-jadval
Qadriyatlar yo’nalishlari va ularning maqsadlar bilan aloqasi
Yo’nalish turi Qadriyatlar kategoriyasi Korxona ko’zlayotgan
maqsadlar toifalari
(tiplari)
Nazariy  Haqiqat
 Bilim Uzoq muddatli
tadqiqotlar va
3 Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энциклопедия бизнес – планов: Методика разработки. 75 реальных образцов
бизнес – планов. - М.: «Ось-89», 2003. – 20 bet

korxona mulkchilik shakli, korxona faoliyatining asosiy turlari, korxonaning
ro’yxatdan o’tganligi, unga xizmat ko’rsatuvchi bank, korxona kapitali to’g’risida
umumiy ma’lumot va xokazo.
Uchinchi bo’limda asosan ishlab chiqarilayotgan yoki ishlab chiqiladigan
mahsulotga to’la tavsifnoma berish yki mahsulotning raqobatbardoshliligini,
avzalliklari va kamchiliklari yoritishga ajratiladi, ya’ni:
* mahsulotga tavsifnoma (tovarning ijobiyligi);
* firma nomi;
* mahsulot assortimenti;
* tannarx;
* xaridorlar;
* ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish huquq va majburiyatlari.
Bundan keyingi bo’lim umumiy marketing bo’limi hisoblanib, ayni shu bandda
korxona foydasi kengayishi yoki kamayishi ko’rinadi.
Marketing rejasi biznes rejaning eng muhim qismi hisoblanadi. Unda
mahsulotlarni qay tariqa taqsimlash, baxoni o’rganish, bozorda mahsulot harakati
to’g’risida ma’lumotlar joylashtiriladi. Potentsial investor marketing rejasini korxona
ish faoliyati muvaffakiyatining kritik shartlari deb o’ylaydilar, aslida ham shunday.
Chunki biznesga kirish bu nimadir yaratish va sotishdan iborat xodisa hisoblanadi.
Shu bilan birgalikda potentsial investorga ochilayotgan yangi imkoniyatlarni baholash
maqsadida yana bir kerakli tomoni, bu bo’limda keltirilgan ma’lumotlar oldingi
bo’limlarga mos kelishi lozim. Sotish holatida esa bozor tsikliga asoslangan holda,
ishlab chiqarish, boshqarish, bozorga kirish va tuldirish va tushish va albatta shu bilan
birga bozorni baxlash bu bo’limda joy oladi.
Raqobatdoshlik darajasini baholashda marketing jami xulosasidan kelib chikib har
bir kriteriya buyicha raqobatbardoshlik solishtiriladi uning avzallik va kamchiliklari
yoritib o’tiladi.
Biznes rejani ishlab chiqarish rejasi uning yadroviy bo’limlaridan biri hisoblanadi.
Ishlab chiqarish faoliyatini texnik iqtisodiy asoslash, biznes harakteridan kelib chikib
belgilanadi. Bunda biznes rejada ishlab chiqarilishi kerak bo’lgan mahsulot buyicha
kuzda to’tilgan jarayonlar va aktivlar tasvirlab beriladi.

1. Korxona faoliyatida rejalashtirishning ahamiyati
Rejalashtirish bozor bilan umuman mos kelmaydi, deb hisoblagan bozor
munosabatlari tarafdorlari ham bugungi kunda o’zlarining avvalgi fikrlarida qattiq
turmayaptilar. Vaqt va hayotning o’zi, xususan, ko’plab xorijiy kompaniya, firma va
korxonalar tajribalari rejalashtirish va bashorat qilishning muhim ahamiyat kasb
etishini tasdiqlaydilar.
Shu bilan bir paytda korxona uchun uning faoliyatini qaysi organ - reja bo’limi
yoki boshqa iqtisodiy bo’lim va xizmatning rejalashtirishi va bashorat qilishining
ahamiyati yo’q. Rejalashtirish sifati va mezonlar muhim bo’lib, ularga ko’ra korxona
faoliyati baholanadi va bozor sharoitlarida uning barqarorligi ta’minlanadi. Shu
sababli bozor rejalashtirishni umuman tan olmaydi deyish noto’g’ri bo’lar edi.
Aksincha, raqobatli kurash sharoitlarida ishlab chiqaruvchilar va ta’minotchilar o’z
faoliyatini sinchiklab rejalashtirishlari zarur. Bozor mexanizmi subyektiv omillar
asosiy rolni o’ynovchi resurslarni markazlashgan tarzda taqsimlashga qaraganda qattiq
va jiddiyroq hisoblanadi. Bozor sharoitlarida rejalashtirishga qarshi bo’lganlarni
«tog’ora bilan birga chaqaloqni ham tashlab yuboradi» deyish mumkin.
Shu sababli avvalgi paytlarda turli xil buyruqlar, nazorat raqamlari va limitlarga
asoslangan rejalashtirishni, samarali va oqilona faoliyat ko’rsatishning majburiy
vositasi bo’lgan rejalashtirish bilan adashtirmaslik kerak. U xorijda ham to’liq bekor
qilinmagan. Masalan, Italiyaning «Fiat» kontserni 1970 yildan boshlab tasdiqlangan 3
yillik rejalar bo’yicha, 1988 yildan esa 5 yillik rejalar bo’yicha ishlamoqda.
Kontsernning besh yillik rejalari joriy va tezkor-ishlab chiqarish rejalari bilan bog’liq
bo’lib, besh yillik rejaning har bir yili yakunidan so’ng o’tgan yil davomida erishilgan
amaliy natijalarni hisobga olgan holda unga o’zgartirishlar kiritiladi.
Chet el tajribalarining hammasidan ham mamlakatimizda foydalanish lozim
bo’lmasada, biroq rejalashtirishning roli muhimligi aslohida isbot talab qilmaydi.
Aynan rejalashtiirsh va bashorat qilish nimani, qancha, qachon va kim uchun ishlab
chiqarish kerak degan savollarga javob topadi. Xususan, ko’plab korxona yaratilishi
va faoliyati rejalashtirishdan boshlanadi. Rejalashtirish mavjud ishlab chiqarish
quvvatlari, raqobatli afzalliklardan maksimal foydalanish, turli xato va
kamchiliklarning oldini olish, iqtisodiyotdagi yangi tendentsiyalarni kuzatish va

U
j - ishlov berish bosqichida ishtirok yetuvchi jihozning soatlik unumdorligi
(texnik pasportidan olinadi).
KRO- jihozning foydali ish bilan band bo’lish koeffitsienti.
Bu ko’rsatkich quyidagicha aniqlanadi:
KRO=1-A/100
Bu yerda, A – jihozni ta’mirlash tanaffuslari vaqtining normativ miqdori, foizda
To’quv jarayoni bosqichlari uchun A quyidagicha belgilanadi:
1. O’rov jihozi – 2,5%;
2. Tandalash – 3%;
3. Shlixtalash – 4%;
4. Ip ulash – 1%;
5. To’quv – 3%;
Ushbularga asoslangan holda KRO ni hisoblaymiz.
1.KRO =1-2,5/100=0.975;
2.KRO =1-3/100=0.97;
3.KRO =1-4/100=0.96;
4.KRO =1-1/100=0.99;
5.KRO =1-3/100=0.97;
Jihozlarning soatli unumdorligi quyidagi jadvalda havola etiladi:
10-jadval
Jihozlarning soatlik unumdorligi
O’rov, MURATA-20 DRUM (kg) 240
Tandalash, BENNINGER-1
800MM
(kg) 505
Shlixtalash, SUCKER-1800MM
(kg) 714
Ip ulash va proborlash TODO-75
(kg) 120
To’quv, TOYODA JAT-710 (m.s) 17,3

1. Xom-ashyo materiallar, shu
jumladan: 162 623 500 000
a). Asosiy xom-ashyo va materiallar 2 749 500 000
b). Yordamchi xom-ashyo va
materiallar 159 874 000 000
19-jadval
Ish haqi xarajatlari
1. Ish haqi xarajatlari, shu jumladan: 797 178 121
a). Asosiy ish haqi fondi 581 215 361,8
b). Qo’shimcha ish haqi fondi 58 121 536,18
c). Ijtimoiy sug’urta ajratmasi 159 834 224

Xulosa
Hozirgi kunga kelib mamlakatimizda raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti
hukmronlik qilar ekan, har bir xo’jalik yurutuvchi sub’ekt eng kam xarajatlar
sarflab, yuqori foydaga erishishga harakat qiladi. Bunday ijobiy ko’rsatkichlarga
erishishda esa korxonada boshqaruv qarorlari to’g’ri ishlab chiqilishi kerak.
Ularning samarali bo’lishida esa korxona faoliyatini rejalashtirish alohida ahamiyat
kasb etadi, zero biznes rejaning puxta ishlab chiqilishi xo’jalik yurutuvchi
sub’ektning kelajakda faoliyat yurutishini oldindan bilish imkoniyatini yaratadi.
Raqobatli bozor sharoitida esa bu korxona uchun kata yutuq hisoblanadi.
Kurs ishining amaliy qismida ishlab chiqilgan trikotaj matosini ishlab
chiqaruvchi korxonaning biznes rejasi ham yuqorida ta’kidlangan imkoniyatlarni
yaratib berish uchun xizmat qiladi. Biznes rejaning bozor va raqobatchilar tahlili
qismidan ham ko’rinib turibdiki, mazkur korxonaning ishga tushishi juda kata
samara olib keladi. Bunga asosiy sabab raqobatchilarning kamligi, aniq
iste’molchilarning mavjudligi hamda korxona o’z faoliyatida so’nggi rusumdagi
texnika-texnologiyalardan foydalanib yuqori sifatli va past narxli trikotak
gazlamasini ishlab chiqarayotgani hisoblanadi.
Shu bilan birga, biznes rejaning ishlab chiqarish rejasi qismida foydalanilishi
ko’zda tutilayotgan texnikalarning xarakteristikalar batafsil yoritilgan bo’lib, ishlab
chiqarish jarayonida nechta jihoz qatnashishi aniq hisoblab chiqilgan.
Xodimlar rejasi qismida o’sha jihozlarni ishlashi jarayonida necha kishi
faoliyat yuritishi, ularga to’lanadigan ish haqi xarajatlari belgilangan. Bundan
tashqari, trikotaj gazlamasini ishlab chiqarishda zarur bo’ladigan barcha materiallar
aniqlanib, ularning bozor baholari asosida xom-ashyo sarfi miqdori aniqlangan.
Biznes reja katta miqdordagi boshlang’ich mablag’ni talab etsa ham, bu
faoliyatning kelajakdagi istiqbollari yuqori hisoblanadi. Biznes reja moliyaviy reja
qismida amalga oshirilgan hisoblar natijasida korxona har yili bir necha milliard
so’m miqdordagi foydaga erishishi ko’zda tutilgan. Shunday ekan, ushbu
tadbirkorlik faoliyatini amaliyotga tadbiq etish har bir xo’jalik yurutuvchi sub’ekt
uchun yana bir ajoyib biznes bo’ladi.

5-jadvalda “Prime knitwear” korxonasining shartnoma imzolagan xo’jalik
yurutuvchi sub’ektlari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Korxonamiz ishga tushishi
bilanoq, ular bilan bog’langan holda mahsulotlarni yetkazib berish mumkin.
6-jadval
Raqobat va raqobatli ustunlik
Solishtirish
mezonlari A bozor (Farg’ona) B bozor (Andijon) C bozor (Toshkent)
“PK”
MCHJ “Fashion
star”
MCHJ
(Toshkent) “PK”
MCHJ "Alkim
Tekstil"
MCHJ
(Toshkent) “PK”
MCHJ “Textile
Production”
XK
Yillik
mahsulot
ishlab
chiqarish
hajmi 13 mln 7 mln 13 mln 8 mln 13 mln 10 mln
Xizmat
ko’rsatish
darajasi Yuqori O’rtacha Yuqori O’rtacha Yuqori Yuqori
Baho O’rtacha O’rtacha O’rtacha Yuqori O’rtacha Yuqori
Imidj O’rtacha O’rtacha O’rtacha O’rtacha O’rtacha O’rtacha
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, biz tomondan ishlab chiqilayotgan
korxonaning mahsulot ishlab chiqarish hajmi raqobatchilardan ko’ra ancha
balandroqdir. Shu bilan birga, xizmat ko’rsatish darajasi ham yuqori sifatda
tashkillangan bo’lib, bularning barcha ajoyib imidj va muqobil baho bilan to’ldirilgan.
7-jadval
Raqobatchilar tahlili
№ Raqobatchi mahsulot Asosiy raqobatchilar

Har bir bosqich uchun mahsulotlar chiqish hajmini aniqlaymiz.
Bu yerda, Q
c – bir soatda ishlov beriladigan yarim tayyor
mahsulot yoki tayyor mahsulot hajmi
F
m – chiqindi me’yori 1-
bosqich uchun:

2-bosqich uchun:

3-bosqich uchun:

4-bosqich uchun:

5-bosqich uchun:

5-bosqichda yakuniy mahsulot hajmi mato bo’lganligi sababli 1 soatda ishlab
chiqariladigan mato hajmini aniqlaymiz. Buning uchun 4-bosqichda aniqlangan yarim
tayyor mahsulot hajmi 1 metr mato uchun sarf me’yoriga bo’linadi (87,28:0.047=1
857 metr).
Yuqoridagi ma’lumotlardan kelib chiqqan holda ishlab chiqarishda
qatnashadigan jihozlar sonini aniqlaymiz:
1. O’rov jarayoni uchun:

2. Tandalash jarayoni:

3. Shlixtalash jarayoni uchun:

Mahsulot narxi “O’rtacha xarajatlar + foyda” uslubidan foydalangan holda
o’rnatiladi. Foyda normasi 10% qabul qilingan.
Ishlab chiqarish rejasi
Gazlama ishlab chiqarish texnologik zanjiri quyidagilardan iborat:
O’rov bosqichi – bu bosqichda kichik g’altaklardagi iplar katta bobinalarga
MURATA-20 DRUM jihozlarida o’raladi.
Tandalash bosqichi – bu bosqichda BENNINGER-1 800MM jihozida
bobinalardagi iplar kengligi mato kengligiga muvofiq bo’lgan g’altaklarga o’raladi.
Shlixtalash bosqichida – tandalangan iplarga SUCKER-1800MM jihozlarida
maxsus qorishma yordamida ishlov berib uning sifati va mustahkamligi oshiriladi.
To’quv bosqichi – bunda asosiy texnologik jarayon TOYODA JAT-710 to’quv
jihozida bajariladi. Ishlab chiqarish rejasini tuzish ko’zda tutilgan ishlab chiqarish
hajmi uchun zaruriy xom ashyo sarfini aniqlashdan boshlanadi. Texnologik zanjirdagi
tayyorlov bosqichlarida ishlov beriladigan yarim tayyor mahsulotlar shu jarayon
uchun tayyor mahsulot hisoblanadi. SHu sababli har bir tayyorlov bosqichida
ishlovdan o’tadigan yarim tayyor mahsulot hajmi aniqlanadi. Ma’lumki, jihozlar
sonini aniqlash uchun ushbu bosqichlardagi ishlab chiqarish (ishlov beriladigan)
mahsulotlar hajmini aniqlash zarur. To’quv jarayonigacha bo’lgan bosqichlarda ishlov
beriladigan mahsulot kalava ip hisoblanadi. Bunda amaliyotda qabul qilingan
me’yorlardan foydalanamiz, ya’ni amaliyotda 100 metr mato uchun assortiment turiga
bog’liq ravishda o’rtacha 4.5-5.5 kg kalava ip sarflanishi belgilangan. Bu orqali 1
metr mato uchun sarf me’yorlarini aniqlash lozim (4,7:100=0.047 kg). Shundan so’ng
yillik mahsulot ishlab chiqarish hajmi uchun zaruriy xomashyo miqdori aniqlanadi,
ya’ni 1 metr mato uchun me’yor sarfi yillik ishlab chiqarish hajmiga ko’paytiriladi
(0.047*13 000 000 = 611 000 kg). Hisoblarni jihozlar sonini aniqlashda davom
ettiramiz.
Jihozlar sonini aniqlashda quyidagi formuladan foydalanish tavsiya etiladi:
Bunda: Q
c - har bir ishlab chiqarish bosqichida
ishlov beriladigan mahsulot yoki xom ashyo hajmi, kg

ulardan ishlab chiqarish faoliyatida foydalanish, korxona faoliyatining kuchsiz
tomonlarini aniqlash va bartaraf qilish hamda asoslanmagan tavakkalchiliklarning
oldini olishga imkon beradi.
Amaliyotning ko’rsatishicha, ishlab chiqarish faoliyatini rejalashtirishda har bir
korxona o’zining bugungi kundagi va kelajak uchun strategiyasini belgilab oladi. Shu
sababli rejalashtirish korxonani rivojlantirish strategiyasidan ajralmas bo’lib, buni
quyidagi sxema yordamida aks ettirish mumkin (1-rasm).

1-rasm. Rejalashtirish jarayoni
Mazkur holatda strategiya kelajak uchun umumiy g’oyani shakllantirshga imkon
berdi. Rejalashtirish jarayonining o’zi va bevosita strategik reja esa korxonaga aniqlik,
individuallik hadya etib, bu unga ma’lum turdagi xodimlarni jalb qilish va boshqa
turdagi xodimlarni jalb qilmaslikka imkon beradi. Bu reja korxona uchun istiqbollar
ochib berib, yangi xodimlarni jalb qiladi, mahsulot ishlab chiqarishdan tashqari uni
sotishga ko’maklashadi.
Rejalar shunday tuzilishi kerakki, ular uzoq vaqt davomida buzilmasligi, shu
bilan bir paytda zarur hollarda yo’nalishni o’zgartirishga moslashgan bo’lishi lozim.
Amalda rejalashtirish jarayonida ikkita muhim savolga javob topish zarur:
1) korxona uchun bozordagi vaziyat bilan bog’liq joriy vazifalarni
bajarishda to’siqlar yaratmaydigan strategik maqsadni qanday tanlash;
2) strategik maqsadlarga tayangan holda eng murakkab va kutilmagan
hodisa va tashqi tendentsiyalarga munosib va samarali javob qaytarishi uchun
moddiy, moliyaviy va mehnatresurslarini qanday shakllantirish lozim.
Bozormunosabatlarisharoitlaridaharbirkorxonaishlabchiqarishningto’xtovsizo’si

Korxona
missiyasi Korxo na
maqsadlari Tashqi muhit tahlili va
baholanishi Kuchli va zaif
tomonlarni
baholash
Stratеgiyani
baholash Stratеgiyani
amalga Stratеgiyani
bеlgilash Muqobillarni
tanlash

Korxona faoliyatida rejalashtirishning o’rni va
a h amiyati
Reja:
Kirish
1. Nazariy qism.
2. Korxona faoliyatida rejalashtirishning ahamiyati
3. Biznes rejani tayyorlash bosqichlari
4. Biznes reja tuzilmasi va tarkibi
5. Amaliy qism.
6. Yillik talab hajmi 13 mln metr mato bo’lgan ishlab chiqarish
korxonasining biznes rejasini ishlab chiqish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

15. Korxona missiyasi bo’libmahalliy va xorij aholisining trikotaj gazlama
mahsulotlariga bo’lgan talabini o’rganish va qondirish bilan birga ushbu tarmoqda
yetakchi korxona darajasiga ko’tarilish hisoblanadi.
Mahsulot nomi : trikotaj matosi.
Qo’llanish sohasi : mahalliy vaqo’shni hududlar aholisni trikotaj matosi bilan
ta’minlash.
“Prime knitwear” korxonasidagi ishlab chiqarish jarayoni ommaviy turdagi
ishlab chiqarish hisoblanadi. Bunda ishlab chiqarish jarayoni maxsus MURATA-20
DRUM, BENNINGER-1 800MM, SUCKER-1800MM, TODO-75, TOYODA JAT-
710 jihozlardan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Korxona o’z faoliyatini asosan mahalliy, shu bilan birga yurtimizning boshqa
viloyatlari iste’molchilariga qaratgan.
Korxonani asosiy iste’molchilari aholi, tikuvchilik fabrikalari hisoblanadi.
Xozirgi davirda 12 ta yuridik shaxslar bilan shartnoma tuzilgan. Tayyor mahsulot
yetkazib berish shartnomada ko’rsatilgan summaning 10% qiymati oldindan to’lov
to’liq bajarilgandan so’ng amalga oshiriladi. Qolgan summa tovarni qabul qilib olgan
kundan boshlab 7 ish kuni davomida to’lab beriladi. Xom-ashyo va materiallar
zahirasi 7 kunni tashkil etishi rejalashtirilgan.
Tuzilgan shartnomalarga asosan birinchi yilda 13 mln. metr mato ishlab
chiqarish, 2-yilda sotish hajmini 12% ga, 3-yilda esa 20% ga oshirish ko’zda tutilgan.
Mahsulot o’zining yuqori sifatliligi va ishonchliligi hamda yuqori sifatli xom-
ashyodan tayyorlanishi hamda texnologik jarayonda eng so’nggi rusumdagi texnikalar
yordamida ishlab chiqilishi bilan ajralib turadi.
Bir nechta ko’rinishdan iborat bo’lgan matolar taqdim etiladi. Keyingi yillarda
mahsulot assortimentini kengaytirish ko’zda tutilgan, ya’ni ishlab chiqarishda bezak
beruvchi tsexni tashkil etib ishlab chiqarish o’zlashtiriladi.
Marketing rejasi
Hozirgi kunga kelib trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarayotgan korxonalar
ro’yxatiga nazar tashlar ekankiz, Farg’ona viloyatida bunday xo’jalik sub’ektlari 5ta
ekaniga amin bo’lamiz. Lekin, ularni xom-ashyo, ya’ni trikotaj gazlamasi bilan
ta’minlab beradigan birorta ham korxona mavjud emas. Shunday ekan, biz tomondan

Xarajatlar rejasi
№ Xarajat nomlari Qiymati, so’m
I. Ishlab chiqarish xarajatlari 163 491 340 386
1. Xom-ashyo materiallar, shu
jumladan: 162 623 500 000
2. Ish haqi xarajatlari, shu jumladan: 797 178 121
a). Asosiy ish haqi fondi 581 215 361,8
b). Qo’shimcha ish haqi fondi 58 121 536,18
3. Amortizatsiya xarajatlari 45 200 000
4. Joriy ta’mirlash xarajatlari, 3% 8 040 000
5. Jihozlarni saqlash va ekspluatatsiya
xarajatlari 5 360 400
6. Ijara xarajatlari 13 200 000
7. Kommunal xarajatlar: 1 138 873 137
II. Kelgusi davr xarajatlari 110 241 000
1. Ma’muriy xodimlar ish haqi 81 660 000
2. Ijtimoiy sug’urta ajratmasi 20 415 000
3. Marketing xarajatlari 8 166 000

Jami 939 248 662
18-jadval
Xom-ashyo va materiallar xarajati
№ Xarajat nomlari Qiymati, so’m

taklif etilayotgan tayyor mahsulot trikotaj mahsulotlari ishlab chiqaruvchi koxonalar
uchun yarim tayyor mahsulot sifatida yuqori talabga ega bo’ladi.
Bundan tashqari, qo’shni Andijon viloyatida trikotaj mahsulotlari ishlab
chiqaruvchi korxonalar soni 16 taga teng bo’lib, ularda yarim tayyor mahsulot
yaratuvchi korxona yo’q. Tabiiyki, bunday katta hajmdagi talabni qondirish uchun
ular xom-ashyoni import qilishga majburdirlar, bu esa katta mablag’ va vaqt talab
etadi. Shuning uchun bizning mahsulotimiz Andijonda ham talabga ega bo’ladi.
Poytaxt Toshkent shahrida trikotaj gazlama taklifini tahlil qilar ekanmiz, u yerda
trikotaj matoni 6 ta xo’jalik yurutuvchi sub’ekt ishlab chiqarayotganiga ishonch hosil
qilamiz. Trikotaj mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar sonini 52 ta ekanini
hisobga olsak, bizning mahsulotimiz Toshkent shahrida ham o’z iste’molchisiga ega
bo’lishi tabiiy holdir.
4-rasm. “O’zbekyengilsanoat” DAK tarkibiga kiruvchi korxona va tashkilotlar
ro’yxati 4
.
Hozirgi kunga kelib, jami 12 ta korxona bilan shartnoma imzolangan bo’lib,
ularning 4tasi Farg’onada, 2tasi Andijonda va qolgan 6tasi Toshkent shahridagi
trikotaj mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalardir. Bizning korxona ishga tushishi
4 “O zbekyengilsanoat” DAKning 2013-yil 1-iyun holatiga ko ra bergan hisobotidan. ‟ ‟

Amaliy qism
Biznes rejaning titul varag’i.
Loyiha nomi:
Yillik talab hajmi 13 mln. metr mato bo’lgan ishlab chiqarish korxonasini tashkil
etish.
Ishlab chiqarish bosqichi:
Dastlabki texnik-iqtisodiy asoslash.
Loyiha tashabbuschisi
“Prime knitwear” M. CH. J
Mazkur biznes reja loyihani qo’llab-quvvatlash uchun qarorlarni qabul qilish
holatidan tashqari oshkora etmaslik sharti bilan ko’rib chiqishga havola etiladi.
Biznes loyihani ko’rib chiqish uchun qabul qiluvchi ko’rsatilgan shartlarga amal
qilish mas’uliyatini o’z zimmasiga oladi.
Biznes rejadagi ishlab chiqilgan masalalar, taklif va xulosalar loyiha
ishtirokchilari bilan kelishilgan holda havola etiladi.
Rezyume
“Prime knitwear” M.CH. J
Manzil: Farg’ona shahar, Mustaqillik ko’chasi, 77-uy
Telefon: +998732412824
Faks: +998732412824
Bosh rais: G’aniyev K.
Loyiha maqsadi:
Trikotaj matosi ishlab chiqarishni moliyaviy-iqtisodiy jihatdan asoslash.
Bozor tahlili. Iste’molchilar talabini to’liq qondirishni ko’rsatadi. Mahsulot sifati
bo’yicha ustun, narx bo’yicha esa raqobatbardosh hisoblanadi. Korxonaning
marketing strategiyasi bozorning bo’sh segmentini to’ldirish, qolgan qismini esa yangi
dizayndagi yuqori sifatli mahsulotlar bilan egallash hisoblanadi. Korxona bozorga
kirish davrida past narxlar siyosatini, talab etilsa demping narxni qo’llaydi.
Xom ashyo va zahiralar ta’minoti bo’yicha 3+7 yil muddatga shartnomalar
tuzilgan.

Sizda yangi mahsulot turini
yaratish bo’yicha g’oya bormi?

Hozircha yo’q
Iste’molchilar talabi asosida
takomillashtirish borasida ishlar
amalga oshirilganmi?

Hozircha yo’q
Yangi mahsulotni yaratish
bo ’ yicha sifat to ’ garagi tashkil
etilganmi yoki siyosat amalga
oshiriladimi ?

Hozircha yo’q
Iste’molchilar shikoyatini
o’rganasizmi? Xa

9-jadval Korxonaning narx siyosati

Ob’ektni tahlil qilishda savollar Haqiqiy holat tavsifi.
Mahsulotimiz harajatlarni va unga
bo’lgan talabni va uning To’liq aks ettiradi. Baho darajasi
raqobatbardoshliligini
darajada aks ettiradi? qanchalik bozor bahosidan past.
Bahoni
o’zgarishiga reaksiyasi
qanday? haridorlar Talab elastik bahoning pasayishi
hajmning oshishiga olib keladi.
Iste’molchilar baho
qanday baholaydilar darajasini Baho darajasi maqbul hisoblanadi.

“Prime knitwear” MCHJ mahsulotining asosiy iste’molchilari bo’lib trikotaj
matodan tayyor mahsulot yaratadigan firmalar va xususiy iste’molchilar hisoblanadi.

Kirish
Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotining barcha sohalarida chuqur
islohotlar amalga oshirilayotgani sababli respublikamiz asosiy makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari yildan yilga yuqori sur’atlarda o’sib bormoqda. Jumladan, yakunlangan
2013-yil ham bundan mustasno emas, zero, yurtboshimiz I.A.Karimov
ta’kidlaganlaridek: o’tgan yilda mamlakatimizning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda
mutanosiblikka erishgani, modernizatsiya va diversifikatsiya hisobidan yuqori
sur’atlar bilan rivojlanganini qayd etamiz” 1
. 2013-yilda yalpi ichki mahsulotning
o’sish su’rati 8 foizni tashkil etdi. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish
2012-yilga nisbatan 6,8 foizga, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi esa 8,8
foizga, qurilish materiallari sanoati 13,6foizga, chakana savdo hajmi 14,8 foizga o’sdi.
Inflyatsiya darajasi prognoz darajasidan past bo’lib, 6,8 foizni tashkil etdi, davlat
byudjeti esa yalpi ichki mahsulotlga nisbatan 0,3 foiz profitsit bilan bajarildi 2
.
Makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni yuqori o’sish darajasini ta’minlashda real sektor
korxonalarining o’rni beqiyosdir. Bu sektorga qarashli korxonalar aholining
ehtiyojlarini e’tiborga olgan holda yuqori sifatli mahsulotlarni ishlab chiqaradilar yoki
xizmat ko’rsatadilar. Korxonalarning samarali faoliyati bevosita rejalashtirish tizimiga
bog’liqdir.
Rejalashtirish boshqaruv tizimida markaziy o’rinni egallaydigan element
hisoblanganligi sababli boshqarishga ehtiyojning paydo bo’lishi ob’ektiv asoslariga
murojaat qilish zarur. Boshqarish jamiyat rivojining barcha bosqichlari uchun xos
bo’lgan xususiyatdir. Boshqaruv borasidagi munosabatlarning muhim xususiyatlari
ularning rejali xarakterga ega ekanligidir. Rejalilik mohiyati shundaki, insonlar ongli
ravishda o’z xarakatlari maqsadlarini belgilaydilar va o’z xarakatlarini resurslar bilan
muvofiqlashtiradilar. Rejalashtirish jarayonida mahsulot ishlab chiqarish va iste’mol
1 O„zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2013-yilda
ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga mo„ljallangan iqtisodiy dasturning eng
muhim ustuvor yo„nalishlariga bag„ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma ruzasidan‟

2 Karimov I.A. 2014-yil yuqori o„sish sur atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni
‟
safarbar etish, o„zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo„ladi

9. Boshqalar, yordamchi ishchilar 6 1 900
000 22 800
000
II. Ishlabchiqarishxarajatlaritarkibigakiruvchiishhaqi: 166 54 824
057 657 888
684
1. Ishchilar, shu jumladan 166 54 824
057 657 888
684
a) IV razryadli 90 28 456
690 341 480
280
b) V razryadli 76 26 367
367 316 408
404

Jami 182 61 629
057 739 488
684

Ishbay ish xaqini aniqlashda quyidagi formuladan foydalanish tavsiya etiladi:
Ix = 12*Is*Mm*Ko’r.m*(1+Kq.t.)
Bu yerda, 12 – yildagi oylar soni
I
s – ishchilar soni
M
m – minimal ish haqi miqdori
K
o’r.m - o’rtacha malaka koeffitsienti K
q.t.
– qo’shimcha to’lovlar koeffitsienti
K
o’r.m – 2.76 ga teng.
Ishchilar soni 166 ta ishchi.
IH
ish =12*166*96 105*2,76*(1+0,10) = 581 215 361,8 so’m;
O’rtacha yillik ish xaqi fondini ham aniqlash tavsiya etiladi.
O’IH
ish = IH
ish /I
s = 581 215 361,8/166 = 3 501 297,4ming so’m;
Bu yerda: IH
ish –jami ishbay ish haqi fondi, so’m,
I
s - jami ishbay ishlovchi ishchilar soni.
17-jadval

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Барыгин В.А. “Бизнес планирование”. – М.: INFRA, 2005.
2. Boltaboyev M.R. To’qimachilik sanoatida marketing strategiyasi. - Т .:
ФАН, 2004.
3. Горемыкин В.А., Нестерова Н.В. Энtsиклопедиya бизнес – планов:
Методика разработки. 75 реальных образtsов бизнес – планов. - М.: «Ось-89»,
2003.
4. Горемыкин В.А. “Плнирование производства”. – М.: Академиchеский
проспект, 2005.
5. Isayev R., Qosimov S. Ishlab chiqarishni tashkil etish va biznes reja. – T.:
Tafakkur, 2011.
6. Isaqov M . “ Biznes rejalashtirish ” fani bo ’ yicha o ’ quv uslubiy majmua . – T .:
TDIU , 2007.
7. Кревенс Д.В. Стратегиchеский маркетинг. - М.; Издат. Дом ≪ Вильyaмс ≫ ,
2003.
8. Maxmudov E.X., Isoqov M.Yu., Najimdinov R.D. Biznes rejalashtirish.
Ma’ruzalar matni. – T.: TDIU, 2005.
9. Mirzaev F.R., Toxiri Sh. Tadbirkorlik asoslari. –T.: TATU, 2012.
10. Nazarbayev O. “Biznes reja” ma’ruza matni. – N, 2011.
11. CHернyaк В.З. Бизнес планирование. – M.: KNORUS, 2005.
Uslubiy qo’llanma va ilmiy maqolalar:
1. Ismanov I, Davlyatova G. biznesni rejalashtirish fanida kurs ishini bajarish
bo’yicha uslubiy qo’llanma. – F, 2012.

korxonaning ichki muhiti va o’z ishini yaxshi biladigan korxona xodimlaridan
foydalanish mumkin.
Rejalashtirishning beshinchi bosqichi - bevosita biznes-reja bo’limlarini ishlab
chiqish va uni yagona hujjat sifatida rasmiylashtirish.
3. Biznes reja tuzilishi va tarkibi
Biznes rejaning keng mazmunli va har tamonlamaligi biznes doirasi va sohasiga
bog’liq holatda ishlab chiqiladi. Bundan tashqari, bozor sig’imi, raqobat, korxona
imkoniyatlarining o’sishi ham biznes reja hajmi va mazmuniga ta’sir etadi. ko’pgina
investor hajmi bir yoki ikki betdan iborat bo’lib, barcha ma’lumotlar bayon etilgan
biznes rejani o’qib chiqishni yoqtiradilar. Lekin biznes rejani mazmunini qisqa va
lo’nda qilib bayon etish bir muncha qiyin. Bu ishni rejada alohida urg’u beriladigan va
qisqacha mazmun bayoniga kiritiladigan asosiy tadbirlar ravshan budib qolgan
holdagina moxirona uddalash mumkin. qisqacha bayon etilgan mazmun dastlabki
xomaki nusxa bo’lib bulgusi investorning shunga karab faoliyat yuritishini nazarda
tutish kerak. Biznes rejaning biron bir kat’iy shakldosh tarkibiy tuzilishi talab
etilmaydi, u har xil shaklda hamda tarkibda tuzilishda bo’lishi mumkin. Ammo unda
quyidagi masalalar yoritilishi shart:
• Biznesning g’oyasi va maqsadi;
• Ishlabchiqaradigan mahsulotning o’ziga xos xususiyatlari va ular bilan
bozor ehtiyojlarini qondirish;
• Ayrim bozor o’zgarishlarida firmaning xulq - atvori strategiyasi;
• Ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilishi; Firma rivojlanish istiqbollari.
Biznes rejani tuzishda texnik qoidalar sifatida quyidagi umumiy talablarni ham
bajarish uning sifatini oshiradi. Avvalo reja qisqacha bo’lishi, biznes haqidagi barcha
asosiy ma’lumotlarni qamrab olishi shu bilan birgalikda 7-10 betdan ortmasligi lozim.
Ayrim holatlarda kengroq biznes reja tuzish talab etiladi, hajmi 50 betgacha borishi
mumkin. Har qanday holatlarda biznes rejaga ikkinchi masala sifatida, ayni muhim
bo’lmagan holatlar kiritilishi mutlaqo mumkin emas. Bu jarayonda terminlardan o’z
o’rnida foydalanish, tahlil ma’lumotlarini puxta tekshirib chiqish ish sifatini
oshiruvchi omil hisoblanadi. Biznes rejani turli xil variantlari mavjud bo’lib uni

(kg) mahsulot,
metr qiymati
, so’m
Tola 0,047 13 000 000 611 000 4 500 2 749 500
Kraxmal 0,05 13 000 000 650 000 5300 3 445 000
Kley 0,45 13 000 000 5 850 000 2500 14 625 000
Soda 0,4 13 000 000 5 200 000 5 200 27 040 000
Sovun 0,37 13 000 000 4 810 000 8 000 38 480 000
Xloramen 0,3 13 000 000 3 900 000 12700 49 530 000
Paxta yog’i 0,42 13 000 000 5 460 000 4 900 26 754 000
Jami X x 26 481
000 x 162 623 500
Tashkiliy va xodimlar rejasi
Korxonani boshqarish uchun chiziqli funktsional tizimdan foydalanish samarali
hisoblanadi va u quyidagicha tasvirlanadi:
Ombor
boshlig’i Texnolog Brigadirlar

Asosiy
ishchilar
Yordamchi
ishchilar

Direktor
Tijorat ishlari bo’yicha
Direktor o’rinbosari Bosh mehanik Reja - iqtisod
bo’limi boshlig’i Bosh hisobchi

. yo’naltirilgan) yo’naltirilgan
Maqsadlar aniq tushunarli bir ma’noda tushuniladigan bo’lishi va korxonaning
kelajakdagi xolatini aks ettiruvchi atamalar orqali ta’riflanishi kerak. Shuning uchun
maqsadlarni ishlab chiqarishda uning mazmuni va shakliga qo’yiladigan talablarni
e’tiborga olish lozim (3-rasm).

Mazmuni va
aks ettirish
shakli Korxona
maqsad

lari
Xoxish iroda va

Bu yerda: A - jihozning soatlik nazariy ish unumi, metr/ soat,
K
b - ishchining foydali mehnat bilan band bo’lish koeffitsenti (K
b =0.5-06)
16-jadval
Korxonaning shtatlar jadvali
№ Xodimlar tarkibi Soni Oylik
ish
haqi,
so’m Yillik
ish haqi,
so’m
I. Davr xarajatlari tarkibidagi ish haqi, jumladan: 16 6 805
000 81 660
000
1. Direktor 1 400 000 4 800
000
2. Reja-iqtisod bo’limi boshlig’i 1 650 000 7 800
000
3. Tijorat ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari 1 650 000 7 800
000
4. Bosh mehanik 1 600 000 7 200
000
5. Bosh hisobchi 1 600 000 7 200
000
6. Texnolog 1 550 000 6 600
000
7. Brigadirlar 3 1 500
000 18 000
000
8. Ombor boshlig’i 1 500 000 6 000
000

tuzilishida ham farq katta. Biznes reja uchun umumiy andoza sifatida quyidagilar joy
oladi.
1. Rezyume;
2. Korxona haqida ma’lumot;
3. Tovar (ish, xizmat) turlari;
4. Sotuv bozori yoki marketing rejasi;
5. Marketing strategiyasi;
6. Ishlabchiqarish dasturi;
7. Ishlab chiqarishni tashkil etish;
8. Korxonaningtashkiliy reja shakli;
9. Moliyaviy reja;
10. Loyihaning rentabelligi.
Bulardan tashqari biznes rejaga yana qo’shimcha ravishda quyidagi axborotlarni
ham kiritish mumkin, ya’ni moliyaviy mablag’lar va majburiyatlar, foyda va zararlar
hisoboti va boshqalar. Yuqorida ko’rsatilgan bo’limlarga alohida ta’rif berib o’tadigan
bo’lsak, dastlab rezyume yoki xulosa va keyingi bo’limlar joy oladi.
Rezyume odatda kirish hisoblansada aslida uni xulosa sifatida qabul qilishadi.
Ushbu kirish titul varagida quyidagi ma’lumotlar joy oladi:
1. Korxona nomi;
2. Manzili;
3. Mulkchilik shakli;
4. Biznes rejani tuzuvchi ism sharifi;
5. Korxona faoliyati va biznes harakteri;
6. Biznesrejaning tuzilganlik vaqti;
7. Moliyaviy manbalar va ularga extiyoj;
Rezyume 2-4 betdan iborat bo’lishi mumkin. U biznes rejaning barcha bo’limlari
tuzib chiqilgandan so’ng yoziladi.
Ushbu bo’lim rahbarning biznes rejada ko’rsatiladigan asosiy faoliyatiga bo’lgan
aniq munosabatini ifodalaydi.
Ikkinchi bo’lim korxona to’g’risida ma’lumotga asoslanadi. Bunda avvalo
korxonaning teritorial jihatdan joylashuvi, uning nomi, xususiylashtirilgan muddati,

soliqlar tartibi va stavkalari asosida korxonaning soliklardan keyngi sof foydasini
aniqlashimiz lozim bo’ladi. Kutilayotgan, mahsulot sotish hajmi va harajatlar
summasi birinchi un ikki oyga va keyingi yillarda aniqlashda bozor haqidagi
ma’lumotlarga tayanish kerak bo’ladi.
Biznes reja, so’ngi yillarda yuqori darajada ahamiyat kasb etmoqdaki, XXI asr
bevosita uning rivojlanishida katta imkoniyatlar eshigini ochdi. Bu davrga qadar
venchur kapital, va hamkorlikda yoki qo’shma holatda biznesni yuritish keng
rivojlangan edi. Lekin shu o’rinda yoddan chiqarmaslik kerakki, venchur kapitalga
erishishda ham investorning ishonchini qozonish darkor, buning uchun esa albatta
biznes reja mustaxkam tayanch vazifasini o'taydi.
Axborotlarning ikkinchi manbasi hisoblangan pul oqimida esa, pul oqimlarini
oldindan bilish uchun boshlangich mablag’larga ko’tilgan debitorlik karz summasi va
boshqa tushumlarni aniqlash kerak. Shu jumladan oylar buyicha yil davomidagi
barcha to’lovlar hisoblanadi. Biznes rejaning moliyaviy bo’limiga quyidagilar
kiritilishi shart:
1. Korxonaning o’tgan davrdagi moliyaviy holati;
2. Sungi uch yillikda foyda yoki zararlar hisobi;
3. Zararsizlik nuqtasi;
4. Moliyaviy rejaga asoslangan buxgalteriya hisobi;
Biznes reja bu shunday olg’a tashlangan dastlabki kadamki, uning markaziy
nuqtasida turuvchi masalasi quyidagilar hisoblanadi.
1. Yagona maqsadga yo’nalganlik;
2. Foyda keltiruvchanlik;
Biznes faoliyatida barcha manyovrlarga javob qaytarish taktikasini bilish
yuzasidan kat’y yondashgan holda tuzish va ularda taxminiy ko’rsatkichlar keyingi
rejalarda turli xil baland parvoz so’zlarni ishlatish, haqiqatdan amalga oshmaydigan
sonlarni ko’rsatish orqali o’z biznesini boshlamokchi bo’lgan har qanday shaxs yoki
firma korxonalar faqatgina o’zlarini aldab qo’yishgan bo’lishadi holos.
Bu bilan o’zlarini turli moliyalashtirish muassasasi yoki investordan
uzoqlashtiriladi. Shuning uchun tuzilayotgan biznes rejada to’g’ri, aniq keltirilgan
ma’lumotlar tahlili biznes sifatidan oshirishiga omil bo’ylab xizmat qiladi.

Farg’ona
bozori
(“Fashion star”
MCHJ) Andijon bozori
("Alkim
Tekstil"
MCHJ) Toshkent
bozori
(“Textile
Production”
XK)
1. Manzil Toshkent
shahar,
Uchtepa
tumani Toshkent
shahar,
Chilonzor
tumani Toshkent
shahar,
M.Ulug’bek
tumani
2. Sotish hajmi (mln metr) 7 8 10
3. Bozorda egallagan
salmog’i (%) 75 60 15
4. Narx strategiyasi Xarajat + 15% Xarajat + 17% Xarajat + 14%
5. Rentabelligi (%)
6. Mahsulot sifati O’rtacha O’rtacha Yuqori
7. Reklamaga xarajatlar O’rtacha Past O’rtacha
8. Korxonaning bozordagi
faoliyati (yil) 5 8 6
4-jadval asosida raqobatchi korxonalarning iqtisodiy tavsifini ko’rib chiqishimiz
mumkin. “Fashion star” MCHJ va ("Alkim Tekstil" MCHJ) Farg’ona va Andijon
bozorlarida monopol hisoblanadilar, ular bu bozorlarning asosiy qismini egallashgan
(75 va 60%). “Textile Production” XK esa Toshkent bozorining 15%nigina egallagan
bo’lishiga qaramasdan, poytaxtdagi korxonalar ko’pligi hisobiga qolgan korxonalar

shi, mahsulotsifatiningoshirilishivauningo’zvaqtidasotilishi, shuningdek,
rejalashtirilganfoydavadaromadnio’zvaqtidaolishasosidao’zininggullabyashnashinita’
minlashgaintiladi.
Shusabablikorxonafaoliyatiko’pmaqsadlivadinamikxaraktergaegabo’ladi.
Birinchidan, fan-texnikataraqqiyotigayo’naltirilgan, ikkinchidan,
ishlabchiqarishquvvatlarivaresurslardansamaralifoydalanishgaerishuvchi,
uchinchidanesa,
bozorkon’yunkturasigao’zvaqtidavatezkorlikbilanjavobberishimumkinbo’lgankorxon
arivojlanadivagullab-yashnaydi.
Istiqboldagivaziyatniqat’iyrejalashtirishbuholdao’zinioqlamaydi.
Bozorkon’yunkturasivaraqobat,
talabgamosravishdachiqarilayotganmahsulottavsifnomasigao’zgartirishkiritishimkoniy
atlaribilanbog’liqbo’lg anuzoqmuddatlidasturtalabqilinadi.
Buvazifaodatdaistiqbolgayo’naltirilgankorxonafaoliyatinijoriyrejalashtirishjarayonida
aniqlanganko’rsatkichl arnitartibgasolishyo’libilanbajariladi.
Shu sababli ko’plab korxonalar bozor kon’yunkturasining o’zgarib turishini
hisobga olgan holda ishlab chiqarish texnologiyasiga tezkor o’zgartirishlar kiritish
hamda bunda asbob-uskuna va qurilmalarning imkoniyatlarni kengaytirish, butlovchi
qismlar va materiallarni bir xillashtirish, mahsulot sifatini oshirish va assortimentini
kengaytirishga majbur bo’ladilar.
Korxona faoliyatini rejalashtirish vazifalari qaysidir ma’noda ma’lum bo’lgani
sababli uni rejalashtirish va ishlab chiqarishni tashkil etish jarayonida tartibga solish
zamonaviy fan tomonidan nisbatan kam tadqiq etilgan va umumlashtirilgan. Bu erda
amaliyot nazariyadan ancha ilgarilab ketgan. Shunday bo’lsada, korxona faoliyatining
oldindan belgilab qo’yilgan ko’rsatkichlarini tartibga solishga to’g’ri keladi. Bu
iste’molchilik talabining o’zgarishidan tashqari, korxona hayotida va iqtisodiy
muhitda ro’y berayotgan yangi vaziyatlar, xom-ashyo va materiallar ta’minotchilari
bilan aloqalar, siyosiy vaziyat va hokazolarga bog’liq bo’ladi.

5-rasm. “Prime knitwear” MCHJ tashkiliy tuzilmasi.
Xodimlar va ish haqi rejasi
Bo’limning asosiy mazmunini xodimlarga bo’lgan talabni aniqlash, ishchilar
sonini hisoblash, ish xaqi fondini hisoblash tashkil etadi.
Ishchilar sonini hisoblashda quyidagi formuladan foydalanish tavsiya
etiladi:
I
s = J
s / N
xk ;
Bu yerda:
J
s - jihozlar soni;
N
xk – xizmat ko’rsatish me’yori.
Har bir bosqich bo’yicha ishchilar soni alohida aniqlanadi. Xususan, tayyorlov
bosqichidagi ishchilar ham jihozga xizmat ko’rsatish me’yori asosida aniqlanadi,
ya’ni to’qimachilik korxonasida me’yor bo’yicha bir o’rash jihozi uchun ikki kishi, bir
tandalash jihozi uchun ikki kishi, bir shlixtalash jihozi uchun ikki kishi, bir proborlash
va ip ulash jihozi uchun ikki kishi xizmat qilishi belgilangan.
Yuqoridagi formula asosida to’quv bosqichi uchun ishchilar soni aniqlanadi.
Xizmat ko’rsatish me’yori ATPR to’quv jihozlari uchun 10-12 jihoz, STB to’quv
jihozlari uchun 6-7 jihoz qabul qilinadi yoki quyidagi tartibda avvalo xizmat
ko’rsatish me’yori aniqlanadi. Bunda kuzatishning xronometraj uslubidan foydalanib,
1 metr mato uchun to’g’ri keladigan qoplanadigan va qoplanmaydigan ish usullariga
sarflanadigan vaqt o’lchanadi va belgilanadi.
Qoplanadigan ish usullariga sarflanadigan vaqt deyilganda, jihoz ishlab turgan
vaqtda ham bajariladigan ish usullari tushuniladi, ya’ni bu vaqt sarflari asosiy mashina
vaqti bilan qoplanadi. Lekin bu ish usulari ishchining e’tibori qaratilishi hamda ularni
faol kuzatilayotganligi uchun xizmat ko’rsatish me’yorini aniqlashda hisobga olinadi.
Qoplanmaydigan vaqt deyilganda esa to’quv jihozining tanaffuslarini keltirib
chiqaruvchi ish usullariga sarflanadigan vaqt tushuniladi. Ularni o’z vaqtida bartaraf
etish ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlaydi.

Korxona faoliyatida rejalashtirishning o’rni va ahamiyati

Купить