Korxona operatsion faoliyatining tahlili

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	203.2KB
Покупки	8
Дата загрузки	18 Апрель 2024
Расширение	pptx
Раздел	Презентации
Предмет	Экономика

Korxona operatsion faoliyatining tahlili

Купить

“ IQTISODIY TAHLIL” KAFEDRASI
KORHONA OPERATSION
FAOLIYATINING TAHLILI

REJA
•
3.1. Operatsion faoliyat tahlilining mazmuni va muhim vazifalari.
•
3.2. Korxona faoliyatining turlari: operatsion, investitsion va moliyaviy
faoliyat.
•
3.3. Operatsion faoliyat tahlili va uning muhim jihatlari.
•
3.4. Mahsulot (ish, xizmat)larning tarmoq va faoliyat tavsifi.
•
3.5. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda aloqadorligini
tahlili (CVP tahlil).
•
3.6. Mahsulot (ish, xizmat)larning kritik hajm darajasi va uning omilli
tahlili.
•
3.7. Mahsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqarish hajmini tahlili.
•
3.8. Mahsulot assortimentini boshqarish.
•
3.9. Sotish hajmini tahlili.
•
3.10. Korxona operatsion faoliyati samaradorligini (mehnat unumdorligi,
ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish, innovatsion mahsulot,
eksport hajmi ko‘rsatkichlarini) baholash.
•
3.11. Operatsion leveridj tahlili.
•
3.12. Operatsion risklar va ularni boshqarish.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:
•
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 февралдаги ПҚ-4611-
сонли “Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига ўтиш бўйича қўшимча чора-
тадбирлар тўғрисида”ги Қарори.
•
2. Казакова Н.А. Финансовый анализ в 2 ч. Часть 1: Учебник и практикум для вузов.
– Москва: Издательство Юрайт, 2020. – 297с.
•
3. Казакова Н.А. Финансовый анализ в 2 ч. Часть 2: Учебник и практикум для вузов.
– Москва: Издательство Юрайт, 2020. – 209с.
•
4. Raximov M.Y., Kalandarova N.N. Moliyaviy tahlil. Darslik. – T.: Iqtisod-Moliya, 201 9 .
- 736 b.
•
5. Xasanov B.A., Raximov M.Y., Muqumov Z.A. va boshqalar. Moliyaviy tahlil. Darslik.
– T.: IQTISOD IYOT , 20 20 . - 736 b.
•
6. Сагдиллаева З.А., Юлдашева У.А., Алимов Б.Б. Финансовый анализ. / Учебник –
Т.: Iqtisod-Moliya, 2019. – 444 с.
•
7. Пардаев М.К. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик.– Т.: “ Инновацион
ривожланиш нашриёт -матбаа уй и ” ДУК , 20 20 . – 588 б.
•
8. Raximov M.Y., Mavlonov N.N., Kalandarova N.N. Iqtisodiy tahlil. O’quv qo’llanma . –
T.: Iqtisod-Moliya, 2020. – 517 b.
•
9. Subramanyam K.R. Financial statement analysis. 11th edition. New York, Mc Graw-
Hill Education, 2016. - 814 pages.

Operatsion faoliyat tahlilining mazmuni va muhim vazifalari
•
Operatsion faoliyat – xo‘jalik yurituvchi subyektning
asosiy daromad olib keluvchi faoliyat turidir.
Operatsion faoliyat tahlilida xo‘jalik yurituvchi
subyekt asosiy faoliyatining muhim obyektlari: mehnat
vositalari, predmetlari va mehnat resurlarining ta’minoti,
ishlab chiqarish, sotish va natijaga ega bo‘lishdagi
kompleks tizim o‘rganiladi.
Mehnat vositalari va ulardan samarali foydalanishni
tahlili.
Asosiy faoliyatda foydalaniladigan mehnat vositalariga
asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar kiritiladi. Ularning
odatda aktiv va passiv turlari tarkiblanadi.

Mablag’larning kоrxоnadagi harakati chizmasi
Dastlabki pul mablag’lari jamg’armasi
T о var-m о ddiy zahiralar s о tib о lish
Mehnat kuchini yollash
As о siy v о sitalar xarid qilish
Ishlab chiqarish va uni tashkil etish
Tayyor mahsul о t
Marketing va reklama xarajatlari
S о tish
Pul tushumlari

AKTIV ASOSIY
VOSITALAR PASSIV
ASOSIY
VOSITALARASOSIY
VOSITALAR

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar, ulardan samarali
foydalanish tahlilining muhim masalalari
Tahlil mavzulari O‘rganiladigan
ko‘rsatkichlar tizimi Tahlil mazmuni Tahlil natijasi
Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
tahlili va uning
nazariy jihatlari Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
tahlilining nazariy,
metodologik asoslari Ta’rifi,
turkumlanishi,
tahlil vazifalari,
axborot manbalari
bayon etiladi Zamonaviy ta’rifi,
turkumlanishi, tahlil
mazmuni, vazifalari,
axborot manbalari
tavsiflanadi
Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
bilan
ta’minlangan-
lik, va
qurollanganlik
tahlili Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
bilan ta’minlanganlik
koeffitsiyenti,
Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
bilan qurollanish
koeffitsiyenti Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
bilan ta’minlanishi,
qurollanishi va
uning dinamik
o‘zgarishlari tahlil
qilinadi Ta’minlanganlik va
qurollanganlikni
o‘stirish choralari
ko‘riladi

Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
harakatining tahlili Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning kirib kelish
koeffitsiyenti,
Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning chiqib ketish
koeffitsiyenti,
Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlar harakatining sifat
ko‘rsatkichlari Asosiy vositalar va nomoddiy
aktvilarning harakat
ko‘rsatkichlariga baho berish orqali
ularning o‘zgarishi, o‘zgarish
tendensiyalari tahlil qilinadi Harakat
ko‘rsatkichlarini
yaxshilash choralari
ko‘riladi
Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
holatining tahlili Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning eskirish
koeffitsiyenti,
Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning yaroqlik
koeffitsiyenti Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning holatiga, ularning
o‘zgarishiga va o‘zgarish
tendensiyalariga baho beriladi Holat ko‘rsatkichlarini
yaxshilash choralari
ko‘riladi
Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
samaradorligining
tahlili Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning qaytimi,
Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning sig‘im
ko‘rsatkichlari Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning qaytimi va sig‘imiga,
ularning o‘zgarishiga, mahsulot
hajmiga ta’siri tahlil qilinadi Samaradorlikni
oshirish choralari
ko‘riladi
Asosiy vositalar va
nomoddiy
aktivlarning
rentabellik tahlili Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning rentabellik
ko‘rsatkichlari Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning foydaligiga, uning
o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga
baho beriladi. Rentabellikni oshirish
choralari ko‘riladi

Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar tahlilining ko‘rsatkichlar tizimi
Ko‘rsatkichlar Ko‘rsatkich
larning
aniqlanishi Belgilar izohi
1 Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
bilan ta’minlanganlik
koeffitsiyenti (Ta,
Tn) Ta = Av / Im
Tn=Na / Im Av-asosiy vositalarning o‘rtacha yillik
qiymati
Na-nomoddiy aktivlarning o‘rtacha yillik
qiymati
2 Asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlar
bilan qurollanishi
koeffitsiyenti (Qa,
Qn) Qa=Av / X
Qn = Na / X Im-ishlab chiqarish maydoni
X-xodimlarning o‘rtacha ro‘yxat soni
3 Asosiy vositalar va
nomoddiy
aktivlarning kirib
kelish koeffitsiyenti
(Ka,Kn) Ka=Avk / Avo
Kn=Nak/ Nao Avk-kirib kelgan asosiy vositalarning qiymati
Avo-asosiy vositalarning yil oxiridagi qiymati
Nak-kirib kelgan nomoddiy aktivlar
Nao-nomoddiy aktivlarning yil oxiridagi
qiymati

4 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning chiqib ketish
koeffitsiyenti (Cha,Chn) Cha=Avch / Avb
Chn=Nach / Nab Avch-chiqib ketgan asosiy vositalar qiymati
Avb-asosiy vositalarning yil oxiridagi qiymati
Nach-nomoddiy aktivlarning chiqib ketgan qismi
Nab-nomoddiy aktivlarning yil boshidagi qiymati
5 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning harakatining sifat
ko‘rsatkichlari(As,Ns) As=Avk / Avch
Ns=Nak / Nach
6 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning eskirish
koeffitsiyenti (Kea,Ken) Kea=Ave / Avd
Ken=Nae / Nad Ave-asosiy vosilarning eskirish qiymati
Avd-asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati
Naz-nomoddiy aktivlarning eskirish qiymati
Nad-nomoddiy aktivlarning boshlang‘ich qiymati
7 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning yaroqlilik
koeffitsiyenti (Kyaa, Kyan) Kyaa=Avq / Avd
Kyan=Naq / Nad Avq-Asosiy vositalarning qoldiq qiymati
Naq-nomoddiy aktivlarning qoldiq qiymati
8 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning qaytimi (Aq, Nq) Aq=Mx / Avo‘
Nq=Mx / Nao‘ Mx-mahsulot hajmi
Avo‘-asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati
Nao‘-nomoddiy aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati
9 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning sig‘im
ko‘rsatkichlari (As, Ns) As=Avo‘ / Mx
Ns=Nao‘ / Mx
10 Asosiy vositalar va nomoddiy
aktivlarning rentabellik
ko‘rsatkichlari (Ra,Rn) Ra=SF / Avo‘
Rn=SF / Nao‘ Sf-sof foyda

Asosiy vositalarning texnik xolatini ifodalovchi
kursatkichlar
•
Asosiy vositalarning yaroklilik darajasi
•
Asosiy vositalarning eskirish darajasi. 100 *
. . . .
. . . .
qiy bosh vos As
qiy qol vos As
.100*
.... ....
qiyboshvosAs qiyeskvosAs
. 100 *
. . . .
. . . .
qiy bosh vos As
qiy qol vos As
. 100 *
. . . .
. . . .
qiy bosh vos As
qiy esk vos As

«MJG ” aksionerlik jamiyati asosiy vositalarining
texnik xolatini taxlili
Asosiy
vositalar Boshlangi
ch
q iymati,
ming sum Eskirish
q iymati,
ming sum q oldik
q iymati,
ming sum Eskirish
darajasi,
% Yaro q lili
k
darajasi,
%
1 2 3 4 5 6
1. O’ tgan
yili 166100 85118 80982 51,24 48,76
2. H isobot
yili 180222 88969 91253 49,36 50,64
3. Far q i +14122 +3851 +10271 -1,88 +1,88

“ MJG ” aksionerlik jamiyatining asosiy vositalar bilan
ta’minlanganligi va kurollanganligining taxlili
K o’ rsatkichlar O’ tgan yil H isobot
yili Far q i
1 2 3 4
Asosiy vositalarning o’rtacha
yillik qiymati , ming s u mda 162387 173161 +10774
Sanoat ishlab chiqarish
xodimlari soni, kishi 838 814 -24
Bir xodimga to’gri keladigan
asosiy vositalarning o’rtacha
yillik qiymati , s u m 193779 212728 +18949

Asosiy vositalarning samaradorlik k o’ rsatkichlari
Fond q aytimi Fond sigimi
Sanoat ishlab chiqarish
fondlari qaytimi Maxsulot xajmi
Fq = -------------------------------------
Sanoat i/ch fondlari o’rtacha yillik qiymati
Mashina va uskunalar
q aytimi Maxsulot xajmi
Fq =-------------------------------------
Mashina va uskunalar o’rtacha yillik qiymati
Sanoat ishlab chiqarish
fondlari sigimi Sanoat i/ch fondlari o’rtacha yillik qiymati
Fs = --------------------------------------
Maxsulot xajmi
Mashina va uskunalar
sigimi Mashina va uskunalar o’rtacha yillik qiymati
Fs=--------------------------------------
Maxsulot xajmi

Mehnat vositalari va ulardan samarali foydalanishni tahlili
Ko‘rsatkichlar Yillar Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
201 7 yil 201 8 yil 201 9
yil 201 8 yil
201 7 yilga
nisbatan 201 9 yil
20 1 8 yilga
nisbatan 201 9 yil
201 7 yilga
nisbatan
Mahsulot hajmi, mln so‘m 241950 358353 718470 116403 360117 476520
Mahsulot sotishdan sof
tushum, mln so‘m
Yalpi foyda, mln so‘m 26145 21333 31632 -4812 10299 5487
Asosiy vositalarning o‘rtacha
yillik qiymati, mln so‘m 35529 46101 56454 10572 10353 20925
Aktiv asosiy vositalarning
o‘rtacha yillik qiymati, mln
so‘m 18993 28761 41109 9768 12348 22116
Jami asosiy vositalarning fond
qaytimi, ming so‘m 6,81 7,77 12,73 0,96 4,95 5,92
Aktiv asosiy vositalarning
fond qaytimi, ming so‘m 12,74 12,46 17,48 -0,28 5,02 4,74
Jami asosiy vositalarning fond
sig‘imi, ming so‘m 0,15 0,13 0,08 -0,02 -0,05 -0,07
Asosiy vositalar rentabelligi,
% 73,59 46,27 56,03 -27,31 9,76 -17,56

$Ko’ rsatkichlar Maxsulot xajmi, korxona ulgurji baxosida, ming sum. Sanoat i\ch fondlari o’rtacha yillik qiymati Fond q aytimi Fond sigimi 1 2 3 4 5 O’ tgan yil 2113430 166100 12,724 0,079 Shartli, h isobot yili 2 357682 173596 13,581 0,074 H isobot yili 2553967 180222 14,171 0,071 O’ tgan yildan far q +440537 +14122 +1,447 -0,008 Fond qaytimining o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar X + 0,857 +0,590 + 1,447 X Fond sigimining o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar taxlili X -0, 005 - 0, 003 X -0, 008 Mexnat vositalari bilan boglik omillarning maxsulot xajmiga ta’siri X +440469,5 + 179688,3 + 260781,2 x Fond q aytimi va fond sigi’imiga ta’sir etuvchi omillar tahlili$

Mehnat predmetlari va ulardan samarali foydalanish
tahlili
Mehnat predmetlari va ulardan samarali
foydalanish tahlilida mehnat predmetlarining
nazariy tavsifi, ularning turkumlanishi, xo‘jalik
subyektining moddiy resurslar bilan
ta’minlanganligi, samaradorligi, jami aktivlar
tarkibidagi salmog‘i, moliyalashtirilishi,
aylanuvchanligi bilan bog‘liq jihatlar tahlil
etiladi.

Moddiy resurslar va ulardan samarali foydalanish tahlili
ko‘rsatkichlari
t/r Ko‘rsatkichlar Ko‘rsatkich
larning aniqlanishi Belgilar izohi
1 Moddiy res u rslar
bilan ta’minlanganlik
koeffitsiyenti
(Tmr) Tmr=Mrx / Mrz Haqiqatdagi moddiy resurslar
ta’minoti
Moddiy resurslarga bo‘lgan zaruriy
talab
2 Moddiy res u rslar
sig‘imi (Smr) Smr= Mr / Mx
3 Moddiy res u rslar
qaytimi Qmr=Mx / Mr
4 Moddiy resurslarni
(o‘z va qarz
mablag‘lari hisobiga)
moliyalashtirish
koeffitsiyenti
(Km1,Km2) Km1=O‘MM-UMA
/ Mr
Km2=QM-O‘MM /
M r O‘MM-o‘z mablag‘lari manbasi
O‘MA-uzoq muddatli aktivlar
QM-qarz mablag‘lari

5 Moddiy resurslardan
chiqitlar salmog‘i
koeffitsiyenti (MRch) MRch = Mrch / MRs Mrch-moddiy resurslarni ishlatishdan
chiqitlar
Mrs-Moddiy resurslar sarfi
6 Moddiy resurslar
aylanuvchanligi
koeffitsiyenti
(MRa) MRa=ST / Mrq St-sotishdan tushum
Mr-moddiy resurslar qoldig‘i
7 Moddiy resurslar tarkibida
import xom ashyolar
salmog‘i (MRi) MRi=Mri / Mrj Mri-Import qilingan moddiy resurslar qiymati
Mrj-moddiy resurslar jami
8 Mahalliylashtiril gan
moddiy resurslar salmog‘I
(MRm) MRm=Mrm / Mrj Mrm-mahalliylashtirilgan moddiy resurslar
qiymati
9 Moddiy resurslardan ishlab
chiqarishdan tashqari
foydalanishning
salmog‘i(MRt) MRt=Mrt / Mru Mrt-ishlab chiqarishdan tashqari
foydalanilgan moddiy resurslar qiymati
Mru-Umumiy foydalanilgan moddiy resurslar
qiymati
1 Moddiy resurslarning TMZ
tarkibidagi salmog‘i (MRz) MRz=Mr / TMZ TMZ-tovar moddiy zaxiralar
Mr-moddiy resurslar qiymati

Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishni tahlili
•
Mehnat – bu inson va jamiyatning ehtiyojlarini
qondirishga qaratilgan oqil va ongli faoliyatdir.
•
Mehnat resurslari mehnatga layoqatli aholining 16
yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar va 16 yoshdan 60
yoshgacha bo‘lgan erkaklardan iborat qatlamidir.
•
Korxonada mehnat resurslari: xodim, ishchi, xizmatchi
kategoriyalari bilan tarkiblanadi.
•
Xodim – korxonada band bo‘lgan barcha tarkib, ishchi-
mahsulot ishlab chiqarishda bevosita qatnashuvchi,
jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchi, xizmatchilar –
jismoniy mehnatdan tashqari, xizmat ko‘rsatuvchi tarkib
hisoblanadi.

Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishning
ko‘rsatkichlar tizimi
t/r Ko‘rsatkichlar Ko‘rsatkichlarning
aniqlanishi Belgilar izohi
1 Mehnat resurslari bilan
ta’minlanganlik
koeffitsiyenti(Mt) Mt = Mr / Mrz Mr-haqiqatda band qilingan
mehnat resurslari
Mrz-zaruriy mehnat resurslari soni
2 Ishchilarning jami
san o at ishlab chiqarish
xodimlarining
tarkibidagi
salmog‘i(Xis) Xis=Is / X Is-ishchilarning soni
X-xodimlarning ro‘yxat bo‘yicha
o‘rtacha soni
3 Xizmatchilarning jami
xodimlar tarkibidagi
salmog‘i (Xxs) Xxs=Xs / X Xs-xizmatchilarning soni
4 Xodimlarni ishga qabul
qilish koeffitsiyenti
(Ibq) Xiq=Xq / X Xq-ishga qabul qilingan
xodimlarning soni

Xodimlarni ishdan
bo‘shatish koeffitsiyenti (Xib) Xib=Xi / X Xi-ishdan bo‘shagan xodimlarning soni
Xodimlar qo‘nimsizligi (Xq) Xq=Ib / X Ix-o‘z arizasiga muvofiq ishdan
bo‘shaganlar soni
Mehnat unumdorligining
inson va vaqt omili
ko‘rsatkichlari
(MU): MU
Bir xodimning mehnat
unumi (MUx) MUx=Mx / X Mx-mahsulot hajmi
Bir ishchining mehnat unumi
(MUi) MUi=Mx / I I-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni
Bir kunlik mehnat unumi
(MUk) MUk= Mx / Ik Ik-jami ishlangan ish kunlari
Bir soatlik mehnat unumi
(MUs) MUs=Mx / Is Is-jami ishlangan ish soatlari
Ish kuni davomiyligi (Id) Id=Iis / Iik Iis-jami ishlangan ish soatlari
Iik-jami ishlangan ish kunlari

O‘rtacha bir yillik ishlangan
ish kunlarining haqiqiy ish
vaqtidagi salmog‘i (Ivs) Ivs=Iyk / Iykz Iyk-bir yillik o‘rtacha ishlangan ish
kunlari
Iykz-meyor bo‘yicha bir yillik ish kunlari
O‘rtacha ishlangan bir kunlik
ish vaqtining me’yoriy ish
vaqtidagi salmog‘i (Iks) Iks=Ibs / Ism Ibs-bir kunlik o‘rtacha ish vaqti
Ism-bir kunlik me’yoriy ish vaqti
Mehnat unumdorligini omilli
ko‘rsatkichlari (Mu) Mu Mu-mehnat unumdorligi
Bir xodimga to‘g‘ri keladigan
yillik mahsulot hajmi (Mux) MUx=Is * Mui Is-sanoat ishlab chiqarish xodimlari
tarkibida ishchilarning salmog‘i
Mui-bir ishchining o‘rtacha yillik
mahsulot hajmi
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan
yillik mahsulot hajmi (Mui) Mui =Iik*Ikd*Mus Iik- bir ishchining yil davomida ishlagan
o‘rtacha kishi kunlari
Ikd-ish kuni davomiyligi
Mus-ishchining bir soatlik ish unumi
Mahsulotning mehnat sig‘imi
(Ms) Ms=Ms/Mx Ms-mahsulotga mehnat sarfi
Mx-mahsulot hajmi
Mahsulot hajmiga ta’sir
etuvchi mehnat omillari (Mx) Mx = Is*Iik*Ikd*Mus

Mehnat resurslari va unumdorlik tahlili
Ko‘rsatkichlar Yillar Mutlaq o‘zgarishi ,
(+,-) O‘sish daraj a si , %
201 7 2018 20 19 2018 y .
2017 y.
ga
nisba -
tan 2019 y.
20 18
yilga
nisba -
tan 2019 y.
2017
yilga
nisba -
tan 2018 y .
2017 y.
ga
nisba -
tan 2019 y.
20 18
yilga
nisba -
tan 2019 y.
2017
yilga
nisba -
tan
Mahsulot sotishdan
tushum, mln so‘m 241950 358353 71847
0 116403 360117 47652
0 48,11 100,49 196,95
Xodimlarning o‘rtacha
ro‘yxat soni, kishi 1293 1381 1364 88 -17 71 6,81 -1,23 5,49
Ishchilarning o‘rtacha
ro‘yxat soni, kishi 750 731 748 -19 17 -2 -2,53 2,33 -0,27
Ishchilarni xodimlar
tarkibidagi salmog‘i,
koef fitsiyenti 0,580 0,529 0,548 -0,051 0,019 -0,032 -8,74 3,61 -5,45

Ko‘rsatkichlar Yillar Mutlaq o‘zgarishi , (+,-) O‘sish daraj a si , %
201 7 2018 20 19 2018 y .
2017 y.g
a nisba -
tan 2019 y.
20 18
yilga
nisba -
tan 2019 y.
2017
yilga
nisba -
tan 2018 y .
2017 y.g
a nisba -
tan 2019 y.
20 18
yilga
nisba -
tan 2019 y.
2017
yilga
nisba -
tan
Ish vaqti fondi, kun 251 251 251 0 0 0 0 0 0
Ish kuni davomiyligi, soat 7,213 7,005 6,904 -0,208 -0,101 -0,309 -3,27 -1,06 -4,29
Bir xodimga to‘g‘ri keladigan
o‘rtacha yillik mahsulot hajmi,
ming so‘m 187,12 259,49 526,74 72,37 267,25 335,61 38,67 102,99 181,49
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan
o‘rtacha yillik mahsulot hajmi,
ming so‘m 322,60 490,22 960,52 167,62 470,30 637,92 51,96 95,94 197,74
O‘rta cha bir kunli k mahsulot
ishlab chiqarish hajmi, ming so‘m 1285,26 1953,08 3826,78 667,82 1873,70 2541,52 51,96 95,94 197,74
O‘rtacha bir soatlik mahsulot
ishlab chiqarish hajmi, ming so‘m 178,18 278,79 554,27 100,61 275,48 376,10 56,47 98,81 211,08

Mahsulot ishlab chiqarish va sotishni tahlili ning muhim
vazifalari bo’lib quyidagilar hisоblanadi:
•
Mahsulоtlar ishlab chiqarishning biznes rejada mo’ljallangan hajmda
bajarilganligiga bahо berish;
•
Ishlab chiqarishning tarkibi, dinamikasi va o’zgarish sabablarini оmilli tahlil etish;
•
Mahsul о tlarning sifati va standart talablariga jav о b berish darajasini o’rganish;
•
Ma hsulоt n о menklaturasi va assоrtimentiga bahо berish hamda o’rtacha
assоrtiment rejasining bajarilishini tahlil etish;
•
Ma hsulоt ishlab chiqarish marоmiyligi va unga ta`sir etuvchi оmillarga bahо
berish;
•
Ma hsulоt ishlab chiqarish va s о tish hajmini ko’paytirish bo’yicha mavjud
imkоniyatlarni ko’rsatib be r ish;
•
Mahsulоt (ish, xizmat)lar sоtish rejasining umumiy hajmda hamda shartnоma
majburiyatlarini hisоbga оlgan hоlda bajarilishiga оb`etiv bahо berish;
•
Mahsulоt (ish, xizmat)larning sifat ko’rsattkichlarini o’rganish va ularning sоtish
hajmiga ta`sirini aniqlash;
•
Mahsulоt sоtish hajmlarining dinamik o’zgarish sabablarini aniqlash va bahо
berish;
•
Mahsulоt sоtish hajmiga ta`sir etuvchi оmillarni hisоblash va ularga bahо berish .

MAHSULОTLAR ISHLAB CHIQARISH VA SОTISH
MUОMALALARI TAHLILINING ОB`EKTLARI BO’LIB ESA
QUYIDAGILAR HISОBLANADI:
•
Mahsulоtlar turlari va assоrtimenti
bo’yicha ishlab chiqarish hajmi;
•
Mahsulоtlarning sifati va
raqоbatbardоshligi;
•
Ishlab chiqarilgan va sоtilayotgan
mahsul о tlarning tarkibi;
•
Ishlab chiqarishning mar о miyligi va
uzluksizligi.

Kоrxоnalarning mahsulоt (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish va
sоtish hajmlarini tahlil etishda tahlilining asоsiy axbоrоt
manbalari
–
kоrxоnaning biznes reja ma`lumоtlari;
–
«Kоrxоna (birlashma)ning mahsulоti bo’yicha
hisоbоti» (1- S shakl) nоmli statistik hisоbоti
ma`lumоtlari;
–
“ Tayyor mahsulоtlar harakati» to’g’risidagi 16-
sоnli vedоmоst;
–
“ Buxgalteriya balansi» (1-shakl) ma`lumоtlari;
–
«Mоliyaviy natijalar to’g’risidagi hisоbоt» (2-
shakl) ma`lumоtlari va bоshqa axbоrоt manbalari.
–
bоshqa qo’shimcha ma`lumоtlar.

Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini umumlashtiruvchi
ko‘rsatkichlar tizimiga quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi:
•
Yalpi mahsulot – bu korxonaning ma’lum bir davrda (kun, oy,
chorak, yil) ishlab chiqargan mahsuloti, ko‘rsatgan xizmat va bajargan
ishlarining amaldagi va solishtirma bahoda o‘lchangan hajmi.
•
Tovar mahsulot – ishlab chiqarishning barcha bo‘g‘inlaridan o‘tgan
va tayyor holatga kelgan, iste’molchilarga yetkazib berish uchun
mo‘ljallangan mahsulotlar.
•
Sotilgan mahsulot – iste’molchilarga ortib jo‘natilgan yoki hisob
hujjatlari taqdim etilgan mahsulotlar.
•
Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida tovarlar
guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda
hisobga olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.
•
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti - deb esa, mahsulotlarning
ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni, uning turlari, navi, o‘lchami,
markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.

Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilida o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi
Ko‘rsatkichlar Ko‘rsatkich
larning aniqlanishi Belgilar izohi
Mahsulot ishlab chiqarish
rejasining bajarilishi (Rb) Rb =Mxx/Mxr Mxx - haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot
hajmi
Mxr-rejada ishlab chiqarilishi belgilangan
mahsulot hajmi
Mahsulot nomenklaturasi va
assortimenti rejasining
bajarilishi (Rbn) Rbn=Mxn/Mxr Mxn-nomenklatura va assortimentga qabul
qilingan mahsulot hajmi
Mahsulot ishlab chiqarish
maromiyligi
koeffitsiyenti(Mrb) Rbm=Mxm/Mxr Mxm-maromiylik hisobiga ishlab chiqarilgan
mahsulot hajmi
Ayrim tur mahsulotlarning
jami mahsulotdagi
salmog‘i(Mxs) Mxs=Mat/Mx Mat-ayrim tur mahsulotlar hajmi

Mahsulot tarkibida oliy sifat
mahsulot salmog‘i(Mxo) Mxo=Mxo/Mx Mxo-oliy kategoriyadagi mahsulotlar hajmi
Mahsulot hajmida
innvoatsion mahsulot
hajmi(Mxi) Mxi=Mi/Mx Mi-innovatsion mahsulotlar hajmi
Mahsulot hajmiga mehnat
omillari ta’siri(MXm) MXm = Is*Ik*Is*M
us Is-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni
Ik-bir ishchi tomonidan ishlangan ish kunlari
Is-ish kuni davomiyligi
Mus-bir soatlik mehnat unumi
Mahsulot ishlab chiqarish
hajmiga moddiy resurslar
ta’siri(MXmr) MXmr=MR*MRq MR-moddiy resurslar qiymati
MRq-moddiy resurslar qaytimi
Mahsulot ishlab chiqarish
hajmiga mehnat vositalari
ta’siri(MXa) MXa =A vq * Avo‘ Avq–asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati
Avo‘-Asosiy vositalarning qaytimi
Sotish rejasining bajarilishi
(Srb) SRb = SMx/SMr SMx-Haqiqiatda sotilgan mahsulot hajmi SMr-
rejada belgilangan sotish hajmi

Shartnoma
majburiyatlarini
hisobga olgan holda
sotish rejasining
bajarilishi (SRsh) SRsh=SMsh/SMx SMsh-shartnoma majburiyatlarini hisobga
olgan holda haqiqatda yetkazib berilgan
mahsulot hajmi
Smx-yetkazib berilishi rejalashtirilgan
mahsulot hajmi yetkazib erilishi
Sortlilik
koeffitsiyenti (Ks) Ks=MX/Mxb Mxb-oliy kategoriya bahosida qayta
hisoblangan mahsulot hajmi
O‘rtacha sotish
bahosi (SBo‘) SBo‘=MXq/MXm MXq-Haqiqatda sotilgan mahsulot qiymati
MXm-Haqiqatda sotilgan mahsulot miqdori
Sotish hajmiga ta’sir
etuvchi omillar
(Smo‘) SMo‘ =TM qb+TM
i-TMqo TMqb-tayyor mahsulot davr boshiga qoldig‘i
TMi-Joriy davrda ishlab chiqarilgan tayyor
mahsulot hajmi
TMqo-Tayyor mahsulotning davr oxiriga
qoldig‘i

Mahsulot ishlab chiqarish rejasining
bajarilishi tahlili
Ko‘rsatkichlar Bazaviy bahodagi qiymati ming so‘m Reja bajarilishi , %
2017 y . 2018 y . 2019 y .
2017 2018 2019
reja xak reja xak reja xak
Ishlab
chiqarilgan
mahsulot
hajmi, ming
so‘m 260050 282792 420600 442606 502600 532036 108.7 105.2 105.8

Mahsulоt ishlab chiqarish va sоtish dinamikasini tahlili
Yilla
r Mahsulо
t
ishlab
chiqaris
h hajmi
jоriy yil
bahоsida
, ming.
so’m Bahо
inde
ksi Mahsulоt
ishlab
chiqarish
hajmi
bazis
davri
bahоsida
, ming.
so’m O’sish
sur`ati, %
Mahsu
lоt
sоtish
hajmi,
ming.s
o’m O’sish sur`ati,%
bazisli zanjirli bazisli zanjir
li
XXX
1 200000 1 ,0 200000 100 100 210700 100 100
XXX
2 215000 1,30 165384 82,7 82,7 168300 79,9 79,9
XXX
3 220000 1,35 125356 62,6 75,8 170500 81,0 101,3
XXX
4 339150 1,20 209352 104,6 167,0 250000 118,7 146,7
XXX
5 336006 1,10 254550 127,3 127,6 280380 133,1 112,2

Aktsiоnerlik jamiyati bo’yicha paxta tоlasi dinamikasining оmilli tahlili
Ko’rsatkichlar ххх1 yil ххх2 yilda
qayta
ishlangan
xоm ashyo
miqdоri va
ххх1 yildagi
tоlasi chiqimi
bo’yicha ххх2 yil O’zgari-
shi (+;-) Sh.j. jami o’zgarishi
(+;-)
Paxta x о m
ashyosi
miqd о ri
his о biga T о la
k о effi-
tsienti
his о bi-ga
Qayta ishlangan
paxta x о m
ashyosi
miqd о ri , t о nna 14659 27423 27423 +12764 X X
Paxta t о lasi
chiqimi k о ef-
fitsienti 0,369 0,369 0,320 -0,049 X X
Paxta tоlasi
miqdоri, tоnna 5403 10119 8775 +3372 +4716 -1344
 Q
1 Ch
0 -  Q
0 Ch
0 =(27423*0,369)-(14659*0,369)=10119-5403=+4716 t .
 Q
1 Ch
1 -  Q
1 Ch
0 =(27423*0,320)-(27423*0,369)=8775-10119=-1347 t .

Struktura o’zgarishining mahsulоt hajmiga ta`siri
Mahsu-
lоt turi Mahsulоt
birligini
bahоsi,
so’m Ishlab chiqarish
hajmi, dоna Mahsulоt
strukturasi, % Ishlab chiqarilgan mahsulоt
qiymat shaklida, ming so’m
Struktura
o’zgarishi-
ning
mahsulоt
hajmiga
ta`siri gr.9-
gr.8biznes-
reja haqi-
qatda biznes-
reja haqi-
qatda biznes-
reja haqiqiy
ishlab
chiqarish
reja
strukturas
i bo’yicha haqi-
qatda
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A 4000 10000 13000 50,0 68,4 40000 38000 52000 +14000
B 2500 10000 6000 50,0 31,6 25000 23750 15000 -8750
JAMI - 20000 19000 100,0 100,0 65000 61750 67000 +5250
19000 * 50 * 4000 : 100 = 38000
19000* 50 * 2500 :100 = 23750
52000-38000 = + 14000

Korxona faoliyatining turlari: operatsion,
investitsion, moliyaviy faoliyat
•
Operatsiya – (lotincha “Operatsion” - so‘zidan olingan bo‘lib)
muayyan maqsadga erishish uchun amalga oshiriladigan
harakatlarni anglatadi.
•
Faoliyat – maqsadga erishish yo‘lida muayyan vositalardan
foydalanishning rag‘batlantiruvchi jarayoni.
•
Operatsion faoliyat – xo‘jalik yurituvchi subyektning daromad
keltiruvchi asosiy faoliyati, shuningdek‚ subyektning investitsiya
va moliyaviy faoliyatiga oid bo‘lmagan o‘zga xo‘jalik faoliyatidir.
•
Operatsion faoliyat – mahsulotlar (ish, xizmat)larni ishlab
chiqarishga xarajatlarni amalga oshirish va ularni sotishdan
daromadlar olishga qaratilgan.

Faoliyat turlariga mos ravishda tahlil ham operatsion,
investitsion va moliyaviy faoliyat tahlili turlariga tarkiblanadi.
•
Operatsion tahlil – xo‘jalik yurituvchi subyektning daromad keltiruvchi
asosiy faoliyati, shuningdek‚ subyektning investitsiya va moliya
faoliyatiga oid bo‘lmagan o‘zga xo‘jalik faoliyati tahlilidir.
•
Operatsion tahlil – xo‘jalik subyektining moliyaviy natijalarining ishlab
chiqarish xarajatlari va tushum hajmiga bog‘liqligidan iborat tahlil turidir
•
Investitsion tahlil – uzoq muddatli aktivlar va boshqa investitsiya
obyektlarini sotib olish va sotishni tahlilidir.
•
Investitsion tahlil – investitsion faoliyat, uning samaradorligi va
natijaviyligi bilan bog‘liq bo‘lgan tahlil turidir.
•
Moliyaviy faoliyat tahlili – xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘z mablag‘i
va qarz mablag‘lari miqdori va ular tarkibidagi o‘zgarishlari bilan bog‘liq
bo‘lgan tahlilidir.
•
Moliyaviy faoliyat tahlili – xo‘jalik subyektining moliyaviy harakatlari,
ularning samaradorligi va natijaviyligi bilan bog‘liq bo‘lgan tahlilidir.

Operatsion faoliyatda pul oqimlariga quyidagilar misol bo‘ladi:
•
- tovarlarni sotish va xizmatlarni ko‘rsatishdan kelib tushgan pul
mablag‘lari;
•
- royalti, xizmatlar haqi, komission to‘lovlar va boshqa daromadlar
ko‘rinishida kelib tushgan pul mablag‘lari;
•
- mol yetkazib beruvchilarga tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlar;
•
- xodimlarga va xodimlar nomidan to‘lovlar;
•
- sug‘urta tashkilotining sug‘urta polislari bo‘yicha mukofotlari va
talablari, annuitetlar va boshqa sug‘urta to‘lovlari bo‘yicha pul
tushumlari va pul to‘lovlari;
•
- foyda solig‘i bo‘yicha to‘lovlar hamda soliqlarning qaytarilishi,
agar ular moliyaviy yoki investitsion faoliyat bilan aniq bog‘liq
bo‘lmasa;
•
- vositachilik yoki oldi-sotdi maqsadlarida tuzilgan shartnomalar
bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari.

MAHSULOT (ISH, XIZMAT)LARNING
TARMOQ VA FAOLIYAT TAVSIFI
•
Savdo korxonalari ;
•
Xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar ;
•
Ishlab chiqarish korxonalari ;
•
Kommunal xizmatlar ;
•
Gaz va neftni qayta ishlash korxonalari ;
•
Transport korxonalari ;
•
Qishloq xo‘jaligi ;
•
Moliyaviy soha .

MAHSULOT (ISH, XIZMAT)LARNING TARMOQ VA FAOLIYAT TAVSIFI
•
Savdo korxonalari. Chakana va ulgurji savdo korxonalari boshqa
korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish bilan
shug‘ullanadilar. Ular uchun aktivlarning muhim qismi tovarlar zaxirasi
hisoblanadi. Shu sababli ham tahlilda muhim e’tibor tovarlar zaxirasining
tarkibiga va dinamikasiga qaratiladi.
•
Xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar. Xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalarning
o‘ziga xos xususiyati shundaki‚ ularda yangidan qiymat (mahsulot)
yaratilmaydi. Xizmatlar omborda saqlanmaydi, zaxiralarning jami aktivlar
tarikibidagi salmog‘i uncha yuqori bo‘lmaydi. Kompaniyalarda asosiy
rolni intellektual kapital egallaydi. Bunday kompaniyalar tahlilida asosiy
e’tibor, aylanma aktivlarning samaradorligiga qaratiladi.
•
Ishlab chiqarish korxonalari. Ishlab chiqarish korxonalari tarmoqning
eng faol, yuqori potensialli, ko‘p mehnat va xarajat talab qiladigan tarmoq
bo‘g‘ini hisoblanadi. Ularga xos bo‘lgan eng muhim jihatlar asosiy
vositalar, tovar moddiy zaxiralar va tugallanmagan ishlab chiqarish
aktivlari qiymatining juda yuqoriligi bilan xarakterlanadi.

•
Kommunal xizmatlar. Mazkur korxonalarda tahlilda eng muhim e’tibor an’anaviy hisoblangan
to‘lovga qobillik, likvidlik, aktivlar va xususiy kapital rentabelligi ko‘rsatkichlarini baholash bilan
farqlanadi. Kommunal xo‘jalik korxonalari uchun eng muhim ta’sir birligi sifatida uzoq muddatli
majburiyatlarning qoplanuvchanlik darajasi baholanadi. Kommunal xo‘jalik korxonalari
xarajatlarining qoplanishiga alohida urg‘u beriladi. Ularning moliyalashtirishdagi mavjud holat (o‘z-
o‘zini moliyalashtirish, mahalliy va respublika byudjetidan, turli jamg‘armalardan, fondlardan
mablag‘ ajratish hisobiga) baholanadi. Debitorlik majburiyatlarining sifatliligi tahliliga alohida urg‘u
beriladi.
•
Gaz va neftni qayta ishlash korxonalari. Gaz va neftni qayta ishlash korxonalari moliyaviy
hisobotlarida muhim element sifatida gaz va neft zaxiralarini qidirib topish va qazib chiqarish bilan
bog‘liq xarajatlarni hisobga olish usullariga ahamiyat qaratiladi. Gaz va neftni qayta ishlash
korxonalarida asosiy kapitalning miqdori jami aktivlar qatorida eng yuqori salmoqni tashkil etadi.
Majburiyatlar summasi ham boshqa tarmoq kompaniyalariga nisbatan juda yuqori. Investitsion
kapitalning samaradorligi va natijaviyligi muhim ko‘rsatkich sifatida baholanadi.
•
Transport korxonalari. Transport tashkilotlari barcha bo‘g‘inlarda o‘z ahamiyati va muhimligi bilan
alohida o‘rin tutadi. Transport tashkilotlarida muhim samaradorlik ko‘rsatkichlari sifatida bir kilometr,
bitta yo‘lovchi, tonna yukga qilingan xarajatlar darajasi baholanadi.
•
Qishloq xo‘jaligi. Qishloq xo‘jaligi korxonalari aktivlari tarkibida eng muhim element bu yer
hisoblanadi. Boshqa aktivlardan farqli ravishda yer amortizatsiya qilinmaydigan aktiv hisoblanadi.
Shuningdek‚ aktivlar qatorida biologik aktivlar salmog‘i ham yuqori ulushni tashkil etadi. Faoliyat
samaradorligi va natijaviyligidagi dinamik o‘zgarishlar (o‘sish) qishloq xo‘jaligi korxonalarini
rivojlanishining muhim omili hisoblanadi.
•
Moliyaviy soha. Moliyaviy kompaniyalarda aktivlar tarkibida asosiy ulushni qimmatli qog‘ozlarga,
ko‘chmas mulkka va boshqa instrumentlarga yo‘naltirilgan qisqa va uzoq muddatli investitsiyalar
hajmi tashkil etadi.

Mahsulot sifati navlar bo‘yicha belgilanadigan
mahsulotlarni ikki kategoriya bo‘yicha tarkiblash
mumkin:
•
- oliy sifat kategoriyasi;
•
- birinchi sifat kategoriyasi.
•
Mazkur sifat kategoriyalari orqali mahsulotning
xalqaro va mamlakat standarti talablariga mosligi
o‘rganiladi.
•
Mahsulot sifatini oshirish realizatsiya jarayonini
tezlashtiradi, mahsulotga bo‘lgan talabni to‘laroq
qondiradi, tovar pul muomalasini tezlashtiradi,
eksport imkoniyatlarini oshiradi.

M ahsulot sifatining tahlili
Ko‘rsat-
kichlar Mahsulo
t
birligini
bahosi,
so‘m Ishlab
chiqarilgan
mahsulot, (dona) Reja-
ning
bajarili
shi, % Jami
mahsulotdagi
ulushi, (%) Ishlab
chiqarilgan
mahsulot qiymati
(ming so‘m)
biznes
rejada h aqi-
qatda biznes
rejada h aqi-
qatda biznes
rejada h aqi-
qatda
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Oliy
sifatdagi
ma h sulot 10000 5000 6000 120 45,4 43,0 50000 60000
Birinchi
sifatdagi m
a hsulot 6000 10000 15000 150 54,6 57,0 60000 80000
Jami X 15000 21000 140 100,0 100,0 110000 140000

Mahsulot assortimentini boshqarish va ishlab chiqarish
maromiyligi tahlili
•
Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida
tovarlar guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini
belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan
ro‘yxatidir.
•
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti – deb esa,
mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni,
uning turlari, navi, o‘lchami, markasi, artikullariga
qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.
•
Tovarlar nomenklaturasi va assortimentini
o‘rganishda o‘rtacha assortiment rejasining
bajarilishi tahlil etiladi.

Assortiment rejasining bajarilishi tahlili
(qiymat ifodasida)
Mahsulot
turlari Rejada H aqiqatda Assortiment -
ga qabul
qilingan
mahsulot
hajmi Assortiment
bo‘yicha
reja
bajarilishi,
% Umumiy
reja
bajarilishi,
%
1 A 12000 15000 12000 100 125
2 B 25000 30000 25000 100 120
3 S 10000 9000 9000 90 90
4 D 40000 35000 35000 87.5 87.5
5 Jami 87000 89000 71000 81.6 103
K
as - mahsulоt assоrtimentini bajarilishi kоeffitsientda;
N
as – assоrtimentga qabul qilingan mahsulоt;
N
p - jami rejadagi mahsulоt q iymati.

Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligining tahlili
O‘n kunliklar Hi sobot yili
Maromiylik
hisobiga ishlab
chiqarilgan
mahsulot Reja
bajarilis
hi, % Maromiylik
hisobiga
reja
bajarilishi,
%Biznes
rejada Haqi-
qatda
1 2 3 4 5 6
1- chorak 25000 15000 15000 60 60
2- chorak 25000 20000 20000 80 80
3 chorak 25000 30000 25000 120 100
4-chorak 25000 40000 25000 160 100
Jami 100000 105000 85000 105 85
Marоmiylik kоeffitsienti:
85000
K
M = ------------ = 0 , 85
100000

SOTISH HAJMINI TAHLILI
•
Mahsulot ishlab chiqarish uzviyligi, davomiyligi
ta’minlanadi qachonki ularni sotish to‘liq
ta’minlansa yoki to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilsa. Ishlab
chiqarish murakkab jarayon-lekin sotish undanda
murakkab jarayon. Shu sababli tahlilda, mahsulot,
ish va xizmatlarni sotish hajmini o‘rganishga alohida
ahamiyat qaratiladi.
•
Ishlab chiqarilgan va tayyor mahsulotlar qatoriga
kiritilgan aktivlarni sotish xo‘jalik faoliyatidan
olinadigan daromadlarni asosiy manbasi hisoblanadi.

Mahsulot, ish xizmatlarni sotishni tahlil etish orqali nafaqat
muammolarni aniqlash balki ularni hal qilish imkoni ham
tug‘iladi. Sotishni tahlili oldiga quyidagi vazifalar qo‘yiladi:
•
- rahbariyatning samarali boshqaruvi (taktik va strategik)
qarorlarni qabul qilish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar bilan
ta’minlash;
•
- savdoda daromad keltiruvchi tovarlar (ularning turi va
tarkibini kengaytirish), yo‘qotishlarga olib kelayotgan
tovarlarni (ularni ishlab chiqarishni qisqartirish va to‘xtatish)
aniqlash;
•
- korxona (marketing, sotish) bo‘limlari faoliyat
samaradorligini baholash;
•
- bozorni segmentlarga mos ravishda ajratish;
•
- oqilona marketing siyosatini yuritish.

Sotish hajmining tahlili
Ko‘rsatkichlar Bazaviy bahoda qiymati Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
2017 y . 2018 y . 2019 y . 2018 y .
2017
yilga
nisbatan 2019 y.
2018 yilga
nisbatan 2019 y.
2017 yilga
nisbatan
Tovar
mahsulot i ning
davr boshiga
qoldigi,mln so‘m 25640 20600 84500 +4960 +63900 +58860
Ishlab chiqarilgan
mahsulot hajmi,
mln so‘m 282792 442606 532036 +159814 +89430 +249244
Tovar
mahsulotning davr
oxiriga qoldigi,
mln so‘m 20600 84500 124702 +63900 +40202 +104102
Sotilgan mahsulot
hajmi 308432 378706 491834 +70274 +113128 183402

Operatsion faoliyat samaradorlikning
umumiy ko‘rsatkichi sotishdan tushumni
sotilgan mahsulotlar ishlab chiqarish
tannarxiga bo‘lish asosida topiladi:
Ko=St/Mt
• St – sotishdan sof tushum ;
• Mt –sotilgan mahsulot ishlab chiqarish
tanna r xi .

Operatsion faoliyat samaradorligini
baholashda:
•
- moddiy resurslar sarfi (samarasi)ga
•
- mehnat sarfi (unumdorligi)ga;
•
- mehnat vositalari, ishlab chiqarish
quvvatlaridan foydalanishi (sa-
•
marasi)ga;
•
- innovatsion mahsulotga (raqobatdoshligi);
•
- eksport qilingan mahsulot hajmiga alohida
ahamiyat qaratiladi (eksport salohiyatiga) .

Moddiy resurslar va ulardan s a marali foydalanishni tahlili
Ko‘rsatkichlar Yillar Mutlaq o‘zgarishi (+,-)
201 7 201 8 201 9 201 8 y .
201 7 yilga
nisbatan 201 9 y.
20 1 8 yilga
nisbatan 201 9 y.
201 7 yilga
nisbatan
Mahsulot hajmi, mln
so‘m
241950 358353 718470 116403 360117 476520
Mahsulot sotishdan sof
tushum, mln so‘m
Yalpi foyda, mln so‘m 26145 21333 31632 -4812 10299 5487
Moddiy resurslar
qiymati, mln so‘m 35529 46101 56454 10572 10353 20925
Moddiy resurslar
qaytimi, mln so‘m 6,81 7,77 12,73 0,96 4,95 5,92
Moddiy resurslar
sig‘imi 0,15 0,13 0,08 -0,02 -0,05 -0,07
Moddiy resurslar
aylanish davri, kun 52.86 46.33 28.27 -6.53 -18.6 -24.29
Moddiy resurslar
rentabelligi, % 73,59 46,27 56,03 -27,31 9,76 -17,56

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda
aloqadorligini tahlili (CVP tahlil)
•
Strategik tahlilning samarali usullaridan biri bu
CVP tahlilidir .
•
Cost- xarajat;
•
Volume- hajm;
•
Profit- foyda.
Tushum = doimiy xarajatlar + o‘zgaruvchan xarajatlar +
foyda
Tushum = doimiy xarajatlar + bir birlikka o‘zgaruvchan
xarajatlar * mahsulot miqdori + foyda.
CVP tahlil - xarajat, tushum va foyda aloqadorligini
tahlilidir.

CVP tahlilning asosiy vazifalari:
•
- xarajatlarni to‘liq qoplash imkonini beruvchi sotish hajmini –
zararsizlik nuqtasini aniqlash;
•
- mahsulot ishlab chiqarish hajmining zararsizlik hajmini
aniqlash;
•
- zarur bo‘lgan foyda miqdoriga ega bo‘lish yuzasidan sotish
hajmini aniqlash;
•
- korxonaning raqobatdoshligini ta’minlovchi sotish hajmini
baholash;
•
- rejalashtirilgan darajadagi talab va daromadni ta’minlashga
imkon beradigan mahsulotlar narxini belgilash;
•
- eng samarali ishlab chiqarish texnologiyalarini tanlash;
•
- optimal ishlab chiqarish rejasini qabul qilishni amalga oshirish.

CVP tahlilning asosiy elementlari:
•
- kritik hajm;
•
- qoplash koeffitsiyenti;
•
- xavfsizlik normasi;
•
- sotish tarkibi;
•
- xarajatlar tarkibi;
•
- operatsion richag;
•
- moliyaviy richag samarasi.

CVP tahlilning axborot manbalari:
•
- buxgalteriya hisobi va hisoboti;
•
- boshqaruv hisobi va hisoboti;
•
- statistika hisobi va hisoboti
ma’lumotlari;
•
- hisobdan tashqari ma’lumotlar.

Mahsulot (ish, xizmat)larning kritik hajm darajasi va
uning omilli tahlili
Mahsulot ishlab chiqarishning kritik hajm darajasini
aniqlash yuzasidan 3 xil yondashuv mavjud:
Grafik usul (mahsulot ishlab chiqarish hajmini
aniqlashning xarajat-tushum-foyda aloqadorligidagi
kompleks grafigi tuziladi);
Tenglik usuli (Tushum-xarajat=foyda formulasidan
iborat tenglikdan foydalaniladi);
Marjinal daromad usuli (sotishdan sof tushum-
o‘zgaruvchan xarajatlar=marjinal foyda-doimiy
xarajatlar=yalpi foyda).

ZARARSIZLIK NUQTASI
•
“ Zararsizlik nuqtasi ˮ deganda foyda va zarur
zonalarini bir-biridan ajratib turadigan
chegaraviy nuqta tushuniladi. Bu nuqta
xarajatlarni qoplash uchun zarur bo‘lgan,
minimal oborot hajmini yoki minimal tushum
hajmini ko‘rsatadi. Bu nuqtaga erishish tufayli
ishlab chiqarilgan (sotilgan) qandaydir minimal
mahsulot hajmi bilan korxona xarajatlarini
butunlay qoplashga erishish mumkin.

Bu g‘oya “marjinal foyda konsepsiyasi ga asoslanadi. Uning formulasi quyidagicha:ˮ
Tushum – O‘X = MF – DX = Foyda
Bu yerda,
MF - marjinal foyda
O‘X - o‘zgaruvchan xarajatlar, ya’ni:
•
ijara haqi;
•
doimiy maoshlar;
•
reklama xarajatlari;
•
kommunal xizmat xarajatlari;
•
sug‘urta xizmat xarajatlari;
•
sug‘urta badallari;
•
soliqlar;
•
amortizatsiya ajratmalari.
DX - doimiy xarajatlar, ya’ni:
•
xomashyo va materiallar;
•
ishbay ish haqlari;
•
texnik xizmat ko‘rsatish;
•
mukofot summalari va h.k.

Kritik hajm darajasini aniqlashga quyidagi
hollarda murojaat qilinadi:
•
korxona yangi tashkil etilganda;
•
ishlab chiqarish va marketing tadqiqotlari
tahlilida;
•
yangi mahsulot turini ishlab chiqarish yoki eski
mahsulot turini rad qilish qarorini tayyorlashda;
•
ishlab chiqarishni modernizatsiyalashda;
•
mahsulotlarni tarkibiy o‘zgarishlarini amalga
oshirishda.

Kritik hajm (zararsizlik) darajasini aniqlanishi
Ko‘rsatkichlar O‘tgan yil Hisobot yili O‘zgarishi
1. Jami ishlab chiqarish xarajatlari 275344 332501 57157
2. O‘zgaruvchan xarajatlar 224664 280284 55620
3. Doimiy xarajatlar 50680 52217 1537
4. Sotish hajmi 342763 422275 79512
5. Xarajatlarning o‘sish darajasi , % 80.33% 78.74% -1.59%
6. O‘zgaruvchan xarajatlarning o‘sish
darajasi % 65.54% 66.37% 0.83%
7. Doimiy xarajatlarning o‘sish darajasi
% 14.79% 12.37% -2.42%
8. Sotishdan foyda 38560 43306 4746
9. Sotuv rentabelligi % ( q .8: q .4 x 100) 11.25% 10.26% -0.99%
10. Q oplash jamg‘armasi ( q .3+ q .8) 89240 95523 57157
11. Q oplash jamg‘armasi koeffitsiyenti
( q .10: q .4) 0.26 0.23 -0.03
12. Zararsizlik nuqtasi ( q .3: q .11) 194923.08 227030.43 32107
13. Moliyaviy mustahkamlik zaxirasi %
( q .4: q .12 x 100-100) 75.85% 86% 10.15%
14. Operatsion r i chag 0.005

Mahsulot ishlab chiqarishni kritik hajm darajasini hisoblashning quyidagi bog‘lanishli
ifodasini berib o‘tish mumkin.
Yk=(S/P)*Yk+U
Bunda:
• Yk-kritik hajm darajasidagi mahsulot hajmi;
• U-jami o‘zgaruvchan xarajatlar;
• S-mahsulot birligida o‘zgaruvchan xarajat;
• P-mahsulot birligini bahosi.
Shuningdek, Kritik hajm darajasida mahsulot ishlab chiqarishni quyidagi ifodalar orqali
aniqlash ham mumkin.
Qk=U/(P-S)
Qk= O‘x+Dx+ 0 yoki
Qk= M* S +Dx+ 0
Belgilar izohi:
• Qk-kritik hajm darajasidagi mahsulotni miqdoriy birligi;
• O‘x-o‘zgaruvchan xarajat ;
• Dx-doimiy xarajat ;
• 0- nol miqdordagi foyda ;
• M-mahsulot birligi;
• R-mahsulot birligiga o‘zgaruvchan xarajat.
C+S+ 0 =O‘zgaruvchan xarajatlar+O‘zgarmas xarajatlar+ foyda.
Bunda foyda miqdori nolga teng deb olinadi. Ya’ni; ishlab chiqarish va savdo aylanmasidan
olingan daromad to‘liq, barcha xarajatlarni qoplagan holda foydaga ega bo‘linmaydi.

Mahsulot ishlab chiqarishning kritik darajasini
aniqlash ko‘rsatkichlari
Ko‘rsatkichlar Summasi
1 Mahsulot birligiga
o‘zgaruvchan xarajatlar 10000 sum
2 Doimiy xarajatlar 2000000 sum
3 Mahsulot birligining sotish
bahosi 12000 sum
4 Kritik hajm darajasi 1000 dona

Kritik hajm darajasining aniqlanishi usullari
5 Tomas Karlin formulasi bo‘yicha
Qk=U/(P-S)
5.1.Miqdorda 200000 0 /(12000-10000) 1000 dona
6 Prof. Sheremet A.D. formulasi bo‘yicha
Yk=U/1-(S/P)
6.1.Q iymatda Yk – 2000000/1-(10000/120000) 120481 92 sum
6.2.M i q dorda Yk - 12004801/12000 1000 dona
7 Prof. Sheremet A.D.
Yk=Q*S+U
7.1.Qiymatda Yk= 1000*10000+200000 0 12000000 sum
7.2.Miqdorda 12000000/12000 1000 dona
8 I.f.n.dots. Raximov M.Yu.
Yk=(S/P)*Yk+U
Ifodaning
o‘zgarishi Yk-(S/P)*Yk=U
ushbu formula quyidagi ifodaga keladi
((1-(S/P))*Yk=U
undan Yk quyidagi tartibda aniqlanadi
Yk=U/(1-(S/P) bu ifoda Prof. Sheremet A.D. formulasi
bo‘yicha
Yk=U/1-(S/P) bilan bir xillikka ega
8.1.Q iymatda 10000/12000* Yk +2000000 bundan
Bundan Yk =2000000/1-10000/12000 12048192 sum
8.2.Miqdorda 12004801 sum /12000 1000 dona

Kritik hajm darajasining aniqlanishi usullari
9 I.f.n.dots. Raximov M.Yu.
Yk=C+S+o
9.1.Qiymatda Yk= 10000*1000+2000000+foyda nol darajada 12000000 sum
9.2.Miqdorda Yk= 12000000/12000 1000 dona
10 Prof.Tomas P. Karlin
Yk=Qk*P
10.1.Qiymatda
Yk = 1000*12000
10.2Miqdorda
Qk = 200000 0 / ( 12000-10000 )
11 I.f.n.dots. Raximov M.Yu.
Yk=U/(P-S)/ P
11.1Q iymatda Yk=2000000/(12000-10000)/12000 12048192 sum
11.2.Miqdor da Yk=12004801 sum/12000 1000 dona

Operatsion leveridj tahlili
•
Leveridj bu – tom ma’noda og‘ir narsalarni o‘zgartira
oladigan ma’lum bir kuch (yelka) bo‘lib, uning
yordamida nisbatan og‘ir yuklarni joyida ko‘chirish
mumkin. Iqtisodiyotga tatbiq qilganda u uncha katta
bo‘lmagan o‘zgarish natijaviy ko‘rsatkichning sezilarli
darajada o‘zgarishiga olib keluvchi omil sifatida qaraladi.
•
Operatsion leveridj – bu mahsulot tannarxi va ishlab
chiqarish hajmini tuzilmalarini o‘zgarishi natijasida yalpi
foydaga ta’sir ko‘rsatishning potensial imkoniyatidir.
•
Operatsion leveridj ko‘pincha ishlab chiqarish leveridji
deb ham yuritiladi.

•
Qiymat bo‘yicha operatsion leveridj quyidagi
formula orqali hisob kitob-qilinadi:
Or=V/P;
Or=(F+X o‘ + Xd)/F = 1 + Xo‘/F + Xd/F .
Bu yerda: Or-operatsion richag;
•
F-sotishdan foyda;
•
Xo‘-o‘zgaruvchan xarajat;
•
Xd-doimiy xarajat.
•
Natura shaklidagi operatsion richag quyidagi
bog‘lanishda topiladi:
Or=T-Xo‘/F .

Operatsion richag
Ko‘rsatkichlar Belgi Summa, mln so‘m
Sotishdan tushum T 60000
Sotishdan foyda F 5000
O‘zgaruvchan
xarajatlar Xo‘ 30000
Doimiy xarajatlar Xd 25000
Operatsion richag
/qiymat/ Orq 12.0
Operatsion
richag/natura/ Orn 6
Xulosa: korxonada operatsion leveridj qiymati 12 ming
so‘mni natura bo‘yicha 6 ming birlikni tashkil etgan.

Korxona operatsion faoliyatining tahlili

Купить

Информация о документе

Продавец

Korxona operatsion faoliyatining tahlili

Похожие документы