• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 221.0KB
Покупки 2
Дата загрузки 11 Ноябрь 2024
Расширение doc
Категория Экономика

Продавец

Diyorbek

Дата регистрации 14 Октябрь 2024

22 Продаж

Korxonalar faoliyatini litsenziyalash

Demak, boshqaruv funktsiyalar bo’yicha taqsimlanadi va funktsional bo’g’inlar tomonidan amalga oshiriladi, ular tomonidan tayyorlanuvchi boshqaruv qarorlari esa bajaruvchilarga kesishuvchan aloqa kanallari bo’yicha etkaziladi. Boshqaruvning funktsional tuzilmasiga misol Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida rejalashtirish va bashorat qilishning iqtisodiy tabiati va ob’ektiv zaruriyati Rejalashtirish tartibga soluvchi jarayon sifatida korxona faoliyatini yaqin va uzoq istiqbol sari ilgar isurish, asoslab berish, muayyanlashtirish va izohlab berishni ifodalaydi. Oxirgi holatda gap korxona faoliyatini bashorat qilish haqida borishi mumkin. Bashorat qilishni rejalashtirishning boshlanishi va uzoq muddatli istiqbolga mo’ljallangan davomi sifatida ko’rib chiqish mumkin. Rejalashtirish va prognozlashtirish o’zaro aloqada bo’lgan ikkita jarayon bo’lib, xo’jalik faoliyatini avvaldan bajarilgan hisob-kitoblar, eng kam tavakkalchilik va eng yuqori natijalarga erishish asosida yuritishni ko’zda tutadi. Bashorat qilish rejalashtirish tavsifida o’z aksini topadi: ishlab chiqarish va korxona iqtisodiy hayotining boshqa jihatlarini strategic rejalashtirish - o’rta va uzoq muddatli bashoratlar asosida hamda joriy rejalashtirish – qisqa muddatli bashoratlar asosida ishlab chiqiladi. Bu yo’nalishlarning ikkalasi ham o’zaro uzviy aloqada bo’lib, ishlab chiqarish strategiyasini fan-texnika taraqqiyoti va hayotning real voqeligi bilan bog’laydi. Korxonada rejalashtirishning uslubiy asoslari, tamoyillari va vazifalari Rejalashtirish uslubiyati–bu iqtisodiyotni boshqarishning turli bo’g’inlarida, jumladan, korxonalarni boshqarish darejalarni ishlab chiqish usullari majmuasidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxonalar o’z faoliyatini rejalashtirishni mustaqil ravishda amalga oshiradi. Biroq burejalashtirishning tekshirib ko’rilgan va foydali usullaridan vozkechishni anglatmaydi. Bugungi sharoitlarda ham korxonalar faoliyatini rejalashtirish-texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar, progressive norma va normativlar, iqtisodiy tahlil, muqobil variantlarni tanlashga asoslanadi. Hozirgi paytda balans usulining ahamiyati oshib bormoqda. Ushbu usulning mohiyati, o’zaro aloqada bo’lgan ko’rsatkichlarni solishtirish bilan ifodalanadi. Balans usuli asosida korxonaning ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi, ishlab chiqarish quvvatiga bo’lgan talablari va Xulosa Korxonalar faoliyatini litsenziyalash tizimi mamlakat iqtisodiyoti va jamiyat xavfsizligini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Bu tizim orqali davlat muayyan faoliyat turlarini nazorat ostida ushlab turadi, tadbirkorlik subyektlarining qonuniy asosda ishlashini ta'minlaydi va iste’molchilar huquqlarini himoya qiladi. Shuningdek, litsenziyalash jarayoni biznes muhitini tartibga solish, iqtisodiy barqarorlikni saqlash va o‘zaro raqobatni sog‘lom yo‘nalishga yo‘naltirishga yordam beradi. So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida litsenziyalash jarayonida qator islohotlar amalga oshirildi, jumladan, raqamlashtirish jarayonining kuchayishi tufayli litsenziya olish va yangilash jarayonlari yanada qulay va tezkor amalga oshirilib, ortiqcha byurokratik to‘siqlar kamaytirildi. Shu bilan birga, tadbirkorlikni yanada rag‘batlantirish maqsadida ayrim faoliyat turlariga litsenziya olish majburiyati bekor qilinib, ularga oddiy ro‘yxatdan o‘tish tartibi joriy qilindi. Bu kabi o‘zgarishlar tadbirkorlar uchun faoliyat yuritish sharoitlarini yaxshilashga, investitsion jozibadorlikni oshirishga va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishga xizmat qilmoqda. Xulosa qilib aytganda, korxonalar faoliyatini litsenziyalash — bu nafaqat nazorat mexanizmi, balki davlat va tadbirkorlik subyektlari o‘rtasida ishonchli hamkorlikni yo‘lga qo‘yish vositasi hamdir. Bu tizimning samaradorligi mamlakat iqtisodiy o‘sishi va aholining xavfsizligi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, yuksak natijalarga erishish uchun litsenziyalash jarayonini soddalashtirish va shaffoflikni ta’minlash dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qoladi. Shu bois, davlat tomonidan kelgusida litsenziyalash tartibini yanada soddalashtirish, ortiqcha cheklovlarni olib tashlash va zamonaviy talablar asosida yangilash orqali korxonalar faoliyatiga ko‘proq imkoniyatlar yaratish istiqboldagi muhim yo‘nalishlardan biri sanaladi. 2. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning ahamiyati va yuzaga kelish asoslariga ko`ra, tartibga solishni ikki turga: umumiy va alohida turlarga bo`lish mumkin. Umumiy tartibga solishda davlat va uning organlari halq nomidan va jamiyat manfaatlari uchun tadbirkorlik faoliyatiga ta`sir ko`rsatsa, uning alohida turida davlat (uning organlari) ma`muriy-hududiy tuzilma doirasida uning o`ziga xos xususiyatlarini e`tiborga olgan holda aholi manfaatlari uchun tadbirkorlik faoliyatini tartibga soladi. Bunda har doim alohida tartibga solish tadbirkorlik faoliyati umumiy tartibga solish yo`nalishidan chiqib ketmasligi kerak. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishni bunday turlarga ajratishga sabab shuki, bu sohada davlat faoliyati ma`lum darajada alohidalashtirilgan bo`lib, umumiydan tashqari, hududiy tusdagi huquqiy hujjatlar ham harakatda bo`ladi. Umumiy tartibga solish tadbirkorlik faoliyatining turli tomonlarini butun mamlakat miqyosida birdek qamrab oladi va barcha uchun umummajburiy ahamiyat kasb etadi. Masalan, tadbirkorlar faoliyatining erkinligi «Tadbirkorlik faoliyatini erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi Qonun, tadbirkorlarni soliqqa tortish masalasi esa soliq, tannarxni shakllantirish tartibi to`g`risidagi qonunlar bilan hal qilinadi. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning alohida turida, masalan mahalliy davlat hokimiyati organlari tadbirkorlik faoliyati subyektlari uchun mahalliy soliqlar va yig`imlar bo`yicha imtiyozlar berishi yoki tadbirkorlar uchun qo`shimcha kafolatlar belgilashi mumkin. 3. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning mazmuniga ko`ra, uni quyidagi turlarga ajratish mumkin: a) tadbirkorlik faoliyati subyektlarini tashkil qilish va tugatish; b) rejalashtirish; v) tadbirkorlarning xo`jalik yuritish faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish. Rejalashtirish tadbirkorlik faoliyatiga davlat tomonidan ta`sir etishning shakli sifatida O`zbekiston Respublikasi hududida tadbirkorlik faoliyatini mamlakat kompleks iqtisodiy rivojlanishi yo`nalishida amalga oshirilishini ta`minlaydi. Rejalashtirilgan faoliyat mamlakat miqyosidagi samarali bitimlar tuzish, investitsiya kiritish hamda innovatsion faoliyatni rivojlantirish oziq-ovqat mahsulotlarini assortimentlari ustida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish orqali diversifikatsiyalashuv jarayoniga erishish kamchilik va muammolar bo‘yicha operativ qarorlar qabul qilish tizimini takomillashtirish Korxonani boshqarishni takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari; Ishlab chiqarishni boshqarish tizimini takomillashtirib borish mulkchilik shakli, faoliyat natijasi va yuzaga kelgan tashkiliy tuzilmaning qandayligidan qat’inazar, har bir korxona uchun muhim vazifa hisoblanadi Korxona faoliyatida strategik qarorlar qabul qilish mexanizmi. Boshqaruv qarorlari ta’sir ko‘rsatish davri bilan - strategik va taktik turlarga bo’linadi. Strategik qarorlar dolzarb oliy muammolari hal etishda maqsadli dasturlarni ishlab chiqishda ishlatiladi. Ular uzoq vaqtga, odatda bir necha yilga hisoblanadi va strategik masalalarni hal etishga qo’llaniladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida bu qarorlar korxonaning faoliyatidagi yangicha yondashuvlar, keskin burilishlarni silliq o’tishini ta’minlaydi. Strategik qarorlar korxona, hudud, soha darajasida qarorlar jamiyatdagi yangi manbaalar hisobiga butun iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni yechishga yordam beradi. Korxona strategik maqsadlari shuning uchun muhimki, ular korxona raqobat mavqeini mustahkamlaydi va biznesning rivojlanish yo’nalishini ko’rsatadi. Strategiya – bu faoliyat turlarining ma’lum dastasini nazarda tutuvchi noyob va qulay mavqeni yaratishdir. Strategiyani yaratish asosiy boshqaruv muammosini ko’taradi ya’ni, korxonaning hozirgi va kelajak imkoniyatlarini hisobga olib, kerakli natijalarga qanday erishish mumkinligini ko’rsatadi. «Strategik boshqaruv» termini yuqori darajadagi boshqaruvni ishlab chiqarish darajasidagi joriy boshqaruvdan farqini aks ettirish uchun 60-70 yillarda muomalaga kiritilgan. Operativ boshqaruvdan strategik boshqaruvga o’tishning mohiyatini aks ettiruvchi asosiy g’oya sifatida yuqori raxbariyat diqqat markazini atrof muhitdagi o’zgarishlarga muvofiq tarzda va o’z vaqtida ta’sir ko’rsatish uchun tashqi muhitga o’tkazish zaruriyati sifatidagi g’oya bo’ldi. Korxonalarda tadbirkorlikni boshqarish tamoyillari. Boshqarish tamoyillariga kiradi: muhofaza qilish to`g`risida»gi, «Tabiatdan foydalanish to`g`risidagi»gi, «Iste`molchilar huquqlarini himoya qilish to`g`risida»gi va boshqa qator qonun hujjatlarida belgilanadi. Xo`jalik yuritish faoliyatining nazorati deganda, davlat organlari uchun tadbirkorning xo`jalik (ish) holatini kuzatish va belgilangan tartibda tekshirish, qonunda nazarda tutilgan hollarda tegishli choralar qo`llash bo`yicha qonuniy imkoniyatlari tushuniladi. «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi, «Xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to`g`risida»gi Qonunlarda tadbirkorlik faoliyati subyektlari uchun nazorat qilinuvchi sohalar va nazorat qilish tartibi: buxgalteriya va statistika hisoboti yuritish, soliqqa tortish uchun zarur bo`lgan axborotlar berish, tekshirish asoslari va boshqa munosabatlarni tartibga soluvchi normalar belgilangan. Qonun hujjatlarida tadbirkorlik faoliyatining ayrim subyektlari uchun xo`jalik yuritish faoliyatining maxsus nazorat qilinuvchi sohalari nazarda tutilishi mumkin. Masalan, «Tabiiy monopoliyalar to`g`risida»gi (№ 815-1), «O`simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida»gi (№ 543-1), «Atmosfera havosini muhofaza qilish to`g`risida»gi (№ 353-1) Qonunlarda maxsus nazorat qilish belgilangan 3 . Tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlarini litsenziyalash . Litsenziyalash mazmun-mohiyati bilan davlat xavfsizligi va mamlakat mudofaasini ta`minlash, fuqarolar salomatligi va ma`naviyati, ularning qonuniy manfaatlari hamda haq-huquqlarini himoya qilish sari yo`naltirilgan bo`lib, tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilishning bir turi hisoblanadi. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyalash talab qilinadigan faoliyat turlari belgilanganki, ular jumlasiga amalga oshirilishi fuqarolarning huquqlari va qonuniy 3 O'zbekiston Respublikasi qonunlaridan olingan doirasiga kiradi. Bundan tashqari, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yuridik shaxs tashkil etmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanayotgan jismoniy shaxslar (yakka tartibdagi tadbirkorlar) faoliyatning litsenziyalayotgan ayrim turlarini amalga oshirishini ta`qiqlab qo`yish huquqiga ega. Qonunning 3-moddasi 1-qismi 1-bandida keltirilgan ta`rifga ko`ra, litsenziyalovchi organ tomonidan yuridik yoki jismoniy shaxsga berilgan, litsenziya talablari va shartlariga so`zsiz rioya etilgani holda faoliyatning litsenziyalanayotgan turini amalga oshirish uchun ruxsatnoma (huquq) litsenziya bo`lib hisoblanadi. Litsenziyalarni ikki turga ajratish mumkin: namunaviy (oddiy) va yakka tartibdagi (maxsus) litsenziyalar. Cheklanmagan doiradagi yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan litsenziyalar namunaviy litsenziyalar turiga kiradi. Yuridik va jismoniy shaxslarga alohida talablar va shartlar asosida beriladigan, litsenziatlarga faoliyatning mazkur turini amalga oshirishda mutlaq huquqlar beruvchi, miqdoriy cheklangan litsenziyalar yakka tartibdagi litsenziyalar hisoblanadi. Aytish kerakki, yakka tartibdagi litsenziyalarni berish O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartib va qoidalar asosida tanlov (tender) o`tkazish yo`li bilan amalga oshiriladi. Litsenziya har bir litsenziyalanadigan faoliyat turi yoki uning bir qismi (qismlari) uchun alohida berilishi mumkin. Litsenziyadan faqat litsenziyani olgan yuridik yoki jismoniy shaxsgina foydalanadi. Litsenziyani yoki unga doir huquqlarini litsenziat boshqa shaxslarga berishi taqiqlanadi. Agar litsenziyada boshqacha hol ko`zda tutilgan bo`lmasa, u O`zbekiston Respublikasi hududi bo`yicha amalda bo`ladi. Litsenziya odatda litsenziya da`vogarning arizasida so`ralgan muddatga beriladi va amal qilish muddati cheklanmaydi. Qonun hujjatlarida litsenziyaning amal qilish muddati cheklanishi mumkin, lekin bu muddat besh yildan kam bo`lmasligi kerak. Ayrim hollarda litsenziya da`vogarning xohishiga yoki O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ko`rsatmasiga ko`ra bu muddat kamaytirilishi mumkin. Aytish lozimki, Qonunda litsenziyaning amal qilish muddati tugaganda, litsenziat litsenziyalovchi organga muddat tugashidan kamida ikki oy oldin ariza Korxonaning tashqi iqtisodiy shartnomalari va turlari; Shartnoma (bitim) - huquqiy shakl bo‘lib, unda korxonalaming huquq va majburiyatlari, o‘zaro aloqalarini tartibga solish me’yorlari aks etadi.Tomonlar bitimlarni kelish tartibi, till, mazmuni, tarkibiy tuzilishi,muddati, kim imzo chekishi kabilarni o‘zaro kelishadilar.O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida korxonalar nima haqida shartnoma tuzishni tanlashda, majburiyatlami, o‘zaro xo‘jalik munosabatlarining qonunlarga zid bo‘lmagan boshqa har qanday shartlami aniqlashda, shu jumladan tashqi iqtisodiy faoliyatni mustaqil ravishda amalga oshirishi belgilab qo‘yilgan.Tashqi iqtisodiy faoliyatda shart- nomalarning quyidagi turlari keng tarqalgan: oldi-sotdi, pudrat, ruxsat- noma, vakillik, yuk tashish, barter (mavoza), kompensatsiya bitimlari, «qarz surishish negizi»bitimlari, kooperatsiya bitimlari, «qarz surishish negizi»dagi bitimlar kabilar. Faoliyati asosida avvaldan fikran o‘ylagan, pirovard natijaga erishishdir. Ishlab chiqarish jamoasi hisoblangan korxonaning niyati uning rivojini obyektiv qonuniyatlarini va istiqbolini belgilash asosida amalga oshadi. Korxona o‘z oldiga ongli ravishda maqsad qo‘yib fikriy model yarata oladi va unda obyektiv sharoitlarni inobatga oladi. Korxonalar o‘z maqsadlariga erishish uchun ma’lum vazifalarni bajaradilar. Sanoat korxonalarining faoliyati hozirgi zamon shart-sharoitlari asosida quyidagi vazifalarni bajarishdan iborat:iste’molchilarning o‘sib kelayotgan talablariga muvofiq yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarib, yetkazib berish;har bir korxona mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish korxonaning rejada belgilangan topshiriklarini o‘z vaqtida so‘zsiz bajarish; uzluksiz tarzda mehnat unumdorligini o‘stirib borish;asosiy ishlab chiqarish fondlaridan unumliroq foydalanish;muntazam ravishda mahsulot tannarxini pasaytirib, korxona rentabelligini oshirish; Korxona maqsadini amalga oshirishning tashkiliy asoslari. korxonadagi bo‘limlar faoliyatini o‘zaro muvofiqlashtirishda birbiriga bog‘liq tizimlar shaklida tuzilmani shakllantirish mahsulot sifatini oshirishga ta’sir etuvchi xalqaro sifat menejmentini joriy etish korxonalarda muntazam turli tahlil usullaridan foydalangan holda xavflar va risklarni tadqiq etish axborotlar oqimini samarali tashkil etishda zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanish investorlar bilan - referat; Foydali model talabnomasida quyidagilar keltirilgan bo‘ladi: - avtorlar tomonidan guvohnoma berilishi to‘g‘risidagi ariza; - foydali model tasnifi; - chizma; - referat; Sanoat namunasi talabnomasi mazmuni quyidagilarni yoritib beradi: - sanoat namunasiga patent berilishi haqida ariza; - foto albom, maket yoki rasm; - ma’lumot turi, umumiy chizmasi, yergonometrik sxemasi; - sanoat namunasi tasnifi; Ushbu kashfiyot, foydali model va sanoat namunasi olish haqidagi arizaga belgilangan tartib va miqdorda tovon puli to‘langanlikni tasdiqlovchi hujjat taqdim yetilishi kerak. Patentlar harakat muddati quyidagi hollarda to‘xtatish mumkin: - muhofazalangan sanoat mulki obyyekti patentga layoqatlilik shartlariga mos kelmagan taqdirda; - talabnoma materiallarida ixtironing mohiyati yyetarli darajada ochib berilmagan bo‘lsa; - ixtiro formulasida yoki sanoat namunasining muhim belgilarida, talabnomaning dastlabki materiallarida bo‘lmagan belgilar mavjud bo‘lsa; - patentda mualliflar noto‘g‘ri ko‘rsatilgan bo‘lsa; Patent, dastlabki patent yoki guvohnomani amal qilish muddatini qisman yoki to‘liq to‘xtatish yuzasidan qaror qabul qilingan holatlarda mualliflar apelyatsiya kengashiga murojaat qilishlari mumkin. Ariza beruvchi Appelyatsiya kengashi qaroridan qoniqmagan holatlarda Qaror qabul qilingan kundan boshlab 6 oy muddat ichida Oliy Sudga murojaat qilishi mumkin. - korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli; - joylashgan o‘rni; - faoliyat turi; - ta’sischilar va jamiyat javobgarligi; - jamoaning maqsadi va asosiy vazifalari; - jamg‘arma fondi; - korxona huquq va burchlari; - korxonaning tashqi iqtisodiy faoliyati; - korxona faoliyatining tugatilishi; - xujjatlarni yurgizish, topshirish, saqlash va boshqalar; Tashkil yetilgan kichik korxonalar tomonidan ko‘zlangan maqsad ilmiy-texnik, ishlab chiqarish va tijorat faoliyatidan foyda olishdan iboratdir. Kichik innovatsion korxonaning asosiy faoliyat turi: 1. Ilmiy texnik mahsulotlar ishlab chiqarish; 2. Ilmiy izlanishlar olib borish; 3. Mamlakatimiz va xorijda ishlab chiqarilgan murakkab texnika, texnologiyalarni ta’mirlash va modernizatsiya qilishga ko‘maklashish; 4. Patentlardan foydalanish huquqini sotib olish; 5. Sanoat qurilmalarini yyetkazib berish, o‘rnatish, ta’mirlash va ishga tushirishni ta’minlash; 6. O‘quv mashg‘ulotlari va madaniy tadbirlar tashkil etish; 7. Yelektron hisoblash vositalarini ishlab chiqarish, yaratish, foydalanish va realizatsiya qilish borasida kompleks ishlarni bajarish va boshqalar; Zarur hollarda kichik innovatsion korxonalar faoliyati qonunda belgilangan tartibda tugatiladi. bilan murojaat qilishi va umumiy tartibda litsenziyaning amal qilish muddatini uzaytirish tartibi nazarda tutilgan. Qonun hujjatlarida, shuningdek faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to`g`risidagi Nizomlarda faoliyatning litsenziyalanayotgan turini amalga oshirayotganda litsenziat tomonidan bajarilishi majburiy bo`lgan litsenziya talablari va shartlari belgilanganki, ular litsenziatning qonunga rioya etishi shartligi, litsenziya da`vogarlariga qo`yiladigan maxsus bilim va tegishli malakaga ega bo`lishi lozimligi, foydalaniladigan moddiy-texnika bazasi, asbob-uskunalar, texnik vositalar va boshqalar talabga javob berishi zarurligi to`g`risidagi normalarni o`z ichiga oladi Litsenziat, ya`ni, faoliyatning litsenziyalanadigan turini amalga oshirish litsenziyasi bo`lgan yuridik yoki jismoniy shaxs bo`lish uchun litsenziya da`vogari litsenziyalovchi organga quyidagi hujjatlarni taqdim etishi kerak: 1) litsenziya berish haqidagi ariza; 2) yuridik shaxslar uchun – davlat ro`yxatidan o`tkazilganligi to`g`risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi; jismoniy shaxslar uchun – yakka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro`yxatidan o`tkazilganligi to`g`risidagi guvohnomaning notarial tasdiqlangan nusxasi; 3) arizani ko`rib chiqish uchun litsenziya da`vogari tomonidan yig`im to`langanligini tasdiqlovchi hujjat; 4) faoliyatning ayrim turiga litsenziya olish uchun qo`yiladigan talablar va shartlarni litsenziya da`vogari bajarishga qodir ekanligini tasdiqlovchi hamda qonun hujjatlarida belgilab qo`yiladigan boshqa hujjatlar. Litsenziyalovchi organ hisob varag`iga litsenziya da`vogarining arizasini ko`rib chiqqanligi uchun yig`im undiriladi. Yig`im miqdori har bir litsenziyalanadigan faoliyat turi bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Bunda yig`imning eng ko`p miqdori eng kam oylik ish haqining besh barobaridan oshib ketmasligi kerak. Litsenziyalovchi organ litsenziya da`vogarining arizasini qabul qilib olingan kundan e`tiboran o`ttiz kundan oshmagan muddat ichida namunaviy litsenziya berish yoki berishni rad etish to`g`risida qaror qabul litsenziatdan litsenziyani qayta rasmiylashtirish to`g`risidagi arizani qabul qilib olgan kundan e`tiboran besh kun ichida litsenziyalar reyestriga tegishli o`zgartirishlar kiritib, yangi litsenziya berishi lozim. Faoliyatning aniq turlari uchun litsenziyalar reyestri litsenziyalovchi organlar tomonidan olib boriladi. Ularda quyidagilar qayd qilinadi: - litsenziatlar to`g`risida ma`lumotlar; - litsenziyani berishga mas`ul litsenziyalovchi organ haqida ma`lumotlar; - amalga oshirish uchun litsenziya berilgan faoliyat turlari; - litsenziyaning tartib raqami va berish sanasi; - litsenziyaning amal qilish muddati; - litsenziyaning reyestrda qayd etilganligi to`g`risida ma`lumot, litsenziya faoliyatini to`xtatish va qayta rasmiylashtirish uchun asos hamda amalga oshirilgan sana; - litsenziyani bekor qilish uchun asoslar va sana; - boshqa ma`lumotlar. Qonunda litsenziyaning amal qilishini to`xtatish yoki amal qilishini tugatish litsenziyaning mavjudligini tasdiqlovchi hujjatni qayta rasmiylashtirish tartibi va asoslari nazarda tutilgan. Litsenziyalovchi organlar quyidagi holatlarda litsenziyaning amal qilishini to`xtatib turish huquqiga egadirlar: - litsenziat litsenziya shartnomasida nazarda tutilgan litsenziya talablari va shartlarini buzganligi aniqlanganda; - litsenziyalovchi organlarning litsenziat zimmasiga aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish majburiyatini yuklovchi qarorlari litsenziat tomonidan bajarilmaganda; - litsenziyani qayta rasmiylashtirish uchun zarur bo`lgan muddat davomida. Litsenziyalovchi organ litsenziyaning amal qilishini to`xtatib turish haqida chiqargan qarorida bunday holatni bartaraf etish uchun muddat belgilashi shart bo`lib, ko`rsatilgan muddat olti oydan oshib ketmasligi 5. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyatining asoslari. Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish jarayonida bozor iqtisodiy jihatdan o`zining talab va taklif qonuniyatlari asosida ijtimoiy zaruriy ishlab-chiqarish rivojini, tovar bahosini, uning sifatini, mahsulotlarning iste`molbop xususiyatlarini belgilaydi, ilmiy-texnik taraqqiyotga turtki beradi va shuning bilan birga keraksiz, samarasiz, raqobatga bardoshsiz bo`lgan ishlab-chiqarishni chetga surib tashlaydi. Ana shu tariqa bozor tadbirkorlar manfaatlariga ta`sir ko`rsatadi, bu sohada ishlab-chiqarishni va tovarlar (ishlar, xizmatlar) sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyotining rivojlantiruvchi mezoni bo`lgan raqobat tadbirkorlarning ishlab-chiqarish xarajatlarini kamaytirishga va baholarni pasaytirishga majbur etadi. Biroq, har qanday jamiyatda uning iqtisodi qanday bozor modeliga moslashtirilgan bo`lishidan qat`i nazar, uning iqtisodi va xususan tadbirkorlik sohasida davlatning tutgan o`rni alohida ahamiyatga ega bo`lib, tadbirkorlar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyati yuzaga kelishi tabiiy. Chunki bozor iqtisodi sharoitida tadbirkorlar faoliyatini erkin rivojlanishini davlat-huquqiy mexanizmining yordamisiz tasavvur etib bo`lmaydi. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish, unga ta`sir ko`rsatish zaruriyatini jamiyat manfaatlarini muhofaza qilishning quyidagi talablari bilan asoslash mumkin: 1. Iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotda ustuvor bo`lgan davlat va jamiyat ehtiyojlarini ta`minlash; 2. Davlat budjetini shakllantirish; 3. Atrof-muhitni himoya qilish va tabiat resurslaridan oqilona foydalanish; 4. Aholi bandligini ta`minlash va ishsizlikni oldini olish; 5. Mamlakat mudofaasi va xavfsizligini ta`minlash; 6. Tadbirkorlik faoliyatining erkinligini va raqobatni amalga oshirish hamda monopoliyadan himoya qilish; 7. Tadbirkorlarning tashqi iqtisodiy faoliyatida huquq-tartibotni saqlash, qonuniylikni ta`minlash; 8. Chet el investitsiyasi faoliyatining erkinligini kafolatlash. Yuqorida keltirilgan davlat tomonidan hal etilishi lozim bo`lgan vazifalar ro`yxatidan ko`rinib turibdiki, tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyatining asoslari jamiyat ommaviy manfaatlaridan kelib chiqadi. Aytish kerakki, bozor sharoitida xususiy manfaatlar odil sudlov yo`li bilan, agarda qachon va qanday darajada ommaviy (jamoat) manfaatlar bilan qo`shilib kelsa, mumkin qadar davlat aralashuvi yo`li bilan himoya qilinadi. Tadbirkorlik faoliyatiga va xususan, tadbirkor ishiga davlat aralashuvining chegarasi, boshqacha qilib aytganda, tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish qamrovi jamiyat uchun kerak bo`lgan yo`nalishda, iqtisodiy rivojlanishni inobatga olgan holda bozor munosabatlarining muhim elementlarini saqlab qolish zaruriyati bilan belgilanadi. 6. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish turlarining tasnifi. 1. Tadbirkorlik sohasini tartibga solishda davlat faoliyati ko`p qirrali bo`lib, bunda davlat (uning organlari) quyidagi darajalarda harakat qiladi: - butun jamiyat (mamlakat) manfaatlari vakili sifatida O`zbekiston Respublikasi hududi miqyosida; - Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar aholisi manfaatlarining vakili sifatida mazkur hududlar miqyosida; - tumanlar va shaharlar aholisi manfaatlarining vakili sifatida mazkur hududlar miqyosida. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq yuqorida ko`rsatib o`tilgan barcha ma`muriy-xududiy tuzilmalar O`zbekiston Respublikasining subyektlari hisoblanib, mamlakatimizda tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishda o`zlarining qonunda belgilangan vakolatlari doirasiga harakat qiladilar. qilishi va tegishli qaror qabul qilinganligi haqida litsenziya da`vogarini uch kun ichida xabardor qilishi shart. Litsenziya berish to`g`risida yozma shakldagi xabarnomani olgandan keyin litsenziya da`vogari uch oy muddat ichida davlat bojini to`lab, litsenziya shartnomasini imzolagan taqdirdagina litsenziyani olishi mumkin bo`ladi. Litsenziya shartnomasi litsenziyalovchi organ va litsenziatning o`zaro huquqlari va majburiyatlarini belgilovchi hujjat sifatida alohida o`rin tutadi. Shartnoma ikki nushada yozma shaklda tuziladi. Agar ushbu muddat ichida litsenziat litsenziya uchun davlat bojini to`lamasa yoxud davlat boji to`langanligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etmasa yoki litsenziya shartnomasini imzolamagan bo`lsa, litsenziyalovchi organ mazkur litsenziyani bekor qilishga haqli. Litsenziya berishni rad etish haqidagi xabarnoma yozma shaklda rad etish sabablari, ularni bartaraf etish va hujjatlarni takroran ko`rib chiqish uchun mumkin bo`lgan muddat ko`rsatilgan holda litsenziya da`vogariga yuboriladi. Litsenziya da`vogari tomonidan hujjatlar qaytadan taqdim qilingan taqdirda, litsenziyalovchi organ arizani avvalgi to`langan yig`im hisobidan o`n kun muddat ichida ko`rib chiqadi. Litsenziya berishni rad etish haqidagi xabarnomada ko`rsatilgan muddat o`tgach, qaytadan berilgan ariza yangitdan berilgan ariza deb hisoblanadi va uni ko`rib chiqish uchun qaytadan yig`im undiriladi. Litsenziya berishni rad etishga Qonunning 17-moddasida sanab o`tilgan asoslar mavjud bo`lgandagina yo`l qo`yiladi. Boshqa asoslarga ko`ra, litsenziya berishni rad etish mumkin emas. Aks holda, litsenziya da`vogari litsenziyalovchi organning litsenziya berishni asossiz rad etilganligi va noqonuniy xatti-harakatlari ustidan shikoyat qilishga haqli. Litsenziyalarni rasmiylashtirish O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan litsenziyalar blankalarining namunalari va ularni tayyorlash tartibi asosida amalga oshiriladi. Litsenziyalar qat`i hisobot hujjati hisoblangan, hisobga olish seriyasiga, tartib raqamiga va himoyalanganlik darajasiga ega bo`lgan blankalardaa rasmiylashtiriladi. Yuridik shaxs bo`lmish litsenziat qayta tuzilgan, uning nomi yoki manzili o`zgargan taqdirda, shuningdek, jismoniy shaxs bo`lmish litsenziat familiyasi, ismi, otasini ismi yoki turar joyi o`zgargan taqdirda, litsenziyani qayta rasmiylashtirilmaguncha litsenziat unda ko`rsatilgan faoliyat turi bilan shug`ullanishga haqli emas. Litsenziyalovchi organ - ilmiylik; - boshqaruvchi tizimning boshqaruv obyekti tabiati va xususiyatlariga mosligi; - vakolat va mas’uliyat; - yakkaboshchilik va kollegiallik; - oqilona markazlashtirish; - to‘g‘ri va teskari aloqalaming muvofiqligi; - moslashuvchanlik Tadbirkorlikda boshqarish jarayoni tegishli funksiyalarni bajarish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Umumiy holda boshqarish funksiyalarini quyidagicha ajratib ko’rsatish mumkin: rejalashtirish tashkil qilish (uyushtirish); tartibga solish; taqdirlash (motivlash); - hisob va hisobot; nazorat va tahlil. Boshqaruv korxona faoliyatidagi ob'еktiv zarurat BOShQARUV - ijtimoiy mеhnat jarayoniga ishlab chiqarish rivojlanishining ob'еktiv qonunlari asosida yo'naltirilgan tarzda ta'sir o'tkazish tizimi, har bir ishchining va butun jamoaning mеhnatini bir vaqtning o'zida nazorat qilish, motivasiya va tartibga solish usulidir. Boshqaruv tizimi ishlab chiqarish samaradorligiga va korxonaning iqtisodiy salohiyatini mustahkamlashda muhim omillardan biri bo libʻ xizmat qiladi. TЕXNOLOGIK Tеxnologik tuzilmali korxonalarda sеxlar va ishlab chiqarish uchastka-lari tеxnologik jihatdan bir xillik tamoyili asosida tashkil qilinadi (masalan, to'qimachilik kombinatlarida yigiruv va to'quv sеxlari). “Joriy yetilguncha” va “joriy yetilgandan so‘ng” holatni taqqoslash turi kashfiyotlarni balki kafolat, miqdor, balki sifat ko‘rsatkichlarni ye’tiborga olinishini ifoda etadi. Bu yyerda ehtimollik darajasi yuqoridir. Solishtirish ekspertizasida davlat tomonidan moliyalashtirilgan va moliyalashtirilmagan ishlar va tashkilotlar holati solishtiriladi. Bu iqtisodiy jihatdan alohida ahamiyat kasb etadi. Qisqa muddatli va tez shakllanuvchi obyyektlarga alohida urg‘u beriladi. Solishtiruv ekspertiza usuli AQSH va boshqa ilg‘or mamlakatlarda keng qo‘llaniladi. Bu usulning kamchiligi uzoq muddatli davrlarni baholashda maqsadga muvofiq emasligidir. Shunday ekan, ekspertiza o‘tkazishda barcha usullarni “yutuq” va “kamchilik”larini inobatga olgan holda umumlashgan usulni tanlash bugungi davrda eng samarali hisoblanadi. Ekspertiza o‘tkazishda maxsus komissiya quyidagi tamoyil (tamoyil) larga tayanadi: 1 mustaqil tadqiqotchilar guruhining mavjudligi, ya’ni yekspertiza natijalari bo‘yicha kadrlar va nazorat usullarini tanlashda ishtirok etuvchi sudyalar sifatida qarash; 2 kashfiyot va yangilik qo‘shimcha qiymatini aniqlashda faoliyatni ishlab chiqaruvchi sifatida qarash; 3 o‘rta muddatli rejalashtirish va boshlang‘ich prognozlash o‘tkazish bilan bog‘liq harajat, nazorat vaqti va samaradorlikni hisobga olish; 4 nazorat usullari davlatni fan-texnika taraqqiyoti siyosati bilan uzviy bog‘liqlikda bo‘lishi. Kashfiyotlarni ekspertizadan o‘tkazishda ishlashi va tadqiqot natijalarini ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik muhitga potensial ta’sirini inobatga olmoq lozim. Bu yerda kafolat nafaqat miqdor, balki sifat jihatdan baho berishi lozim.Yakuniy qaror qabul qilish jarayonida yekspert guruhining barcha a’zolari fikrlari hisobga olinishi shart. Ekspertlar kashfiyotga aloqador bo‘lgan barcha ma’lumotlarni talab qilishlari lozim. Har bir yekspertlar guruhi tarkibiga ekspertiza talab qiluvchi tomonning yuqori malakali xodimlari kiritilishiga ruxsat yetiladi. Korxonalar faoliyatini litsenziyaiash tartibi Korxonalar faoliyatini ayrim turlari davlat tomonidan litsenziyaiash (ruxsatnoma) orqali amalga oshiriladi.Jahon tajribasida litsenziya ixtiro, texnologiya, texnologik bilim,ishlab chiqarish siri, tajribasi, savdo markasi kabilarga beriladi.Chet ellar amaliyotida litsenziyalar huquqiy xarakteri va miqdoriga qarab har xil turlarda ishlatifadi. Ular maxsus, maxsus bo‘lmagan (oddiy), to‘la kabilar. Bu litsenziyalar patentli yoki patentsiz bo‘ladi. Patentli litsenziya - litsenziyani ishlatish huquqini nou-xausiz berishni («sof patent») bildiradi,Litsenziyalami sotish patentli va patentsiz bo‘lishi mumkin.Oddiy - bunday litsenziyalar (litsenziya egasiga) ushbu hududida bitta litsenziyani bir necha sotib oluvchilarga sotilish huquqini beradiMaxsus - sotib oluvchiga litsenziyani ishlatishni mo-napol huquqini beradi. To‘la – litsenziantga litsen-ziyani muddatiga (patent yoki nou- xouni) ishlatishga maxsus huquq beradi. Litsenziyalar bilan savdo litsenziya kelishuvlar (shart-nomalar) asosida amalga oshiriladi. Litsenziya - iqtisodiyotning ayrim sohalari yoki tarmoqlarida jiddiy davlatshumul ahamiyatga ega bo‘lgan sohalar, tarmoqlar, korxonalarga ayrim mahsulotlami yaratish, ishlab chiqarish sotish, tashish, saqlash va ta’mirlash kabi ishlami amalga oshirish uchun ruxsatnoma berish to‘g‘risidagi hujjat. Birinchi bosqich - korxonani tashkil qilish va faoliyatini tiklash.Ikkinchi bosqich - reorganizatsiya Uchinchi bosqich - restruktrizatsiya. Sanatsiya - iqtisodiy nochor korxonalarni bankrotligining oldini olish maqsadida qarzdor korxona - huquqiy shaxsning muassislari (qatnashchilari), qarzdoming kreditorlari va boshqa shaxslar, shu jumladan, davlat tomonidan qarzdor korxonaning to‘lov qobiliyatini tiklash bo‘yicha o‘tkaziladigan chora-tadbirlami tashkil qiladigan faoliyat. Keyingi bosqich bu bankrotlik.Korxona bankrotligi uning iktisodiy nochorligining oqibati. Bankrotlik deganda, sud tomonidan e’tirof etilgan yoki qarzdomi ixtiyoriy ravishda o‘zini bankrot deb e’lon qilgan qarzdoming moliyaviy majburiyatlarini bajara olmasligi, qisqa qilib aytganda moliyaviy qobiliyatsizlikka tushuniladi 1 . 1 . Ali o‘g‘li A.O. Statistical study of direct maintenance of small business activities in the regions // EPRA International Journal of Economic and Business Review (JEBR). – 2022. – Т . 10. – №. 6. – С. 30–33. Kirish Korxonalar faoliyatini litsenziyalash — davlat tomonidan qo‘yilgan talablarni bajarish asosida, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun beriladigan ruxsatdir. Bu jarayon biznes subyektlari tomonidan ayrim iqtisodiy faoliyat turlarini amalga oshirish uchun maxsus ruxsatnomaga ega bo‘lishni taqozo etadi. Litsenziyalash tizimi tadbirkorlik faoliyatini nazorat qilish va aholi xavfsizligini ta'minlashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, davlat litsenziyalash orqali iqtisodiy barqarorlikni, raqobat muhitini va qonuniy tartiblarni saqlab qolish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Litsenziyalashning asosiy maqsadi — davlat tomonidan belgilangan talab va mezonlarga mos keluvchi korxonalar faoliyatini rag‘batlantirishdir. Shuningdek, bu tizim iste’molchilar huquqlarini himoya qilish, sog‘liq va xavfsizlik talablari bajarilishini ta'minlashga ham xizmat qiladi. Ayrim faoliyat turlari (masalan, farmatsevtika, transport, bank, sug‘urta xizmatlari) davlat nazorati ostida bo‘lib, bu faoliyatlarni litsenziyasiz amalga oshirish qonunbuzarlik hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasida korxonalar faoliyatini litsenziyalash “Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida”gi qonun hamda boshqa normativ-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Ushbu qonunlarga ko‘ra, muayyan faoliyat turlari bo‘yicha litsenziyalar beruvchi davlat organlari belgilangan. Davlat xizmatlari markazlari yoki Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali (my.gov.uz) orqali ariza topshirish, talablar bilan tanishish va litsenziya olish jarayonlari soddalashtirilgan. So‘nggi yillarda litsenziyalash jarayonida o‘zgarishlar kuzatildi: raqamlashtirish jarayonlari kuchaydi, litsenziya olish jarayonlari yanada ochiq va shaffof bo‘ldi. Shu bilan birga, muayyan faoliyat turlari uchun litsenziyalar bekor qilinib, ro‘yxatdan o‘tish tartibi joriy qilindi. Bu yangiliklar tadbirkorlik uchun yangi imkoniyatlar yaratish, biznes muhiti yanada qulaylashtirish maqsadida qilingan islohotlar qatoriga kiradi. Demak, korxonalar faoliyatini litsenziyalash tartibi nafaqat davlat talablarini bajarish, balki tadbirkorlar va iste’molchilar manfaatlarini himoya qilishda ham muhim mexanizmdir. Patent yegasi bo‘lmagan har qanday shaxslar kashfiyotdan yoki sanoat mulk obyyektidan (mualliflik huquqi) patent, dastlabki patent yoki guvohnoma bilan muhofazalangan sanoat yegasining ruxsati bilan litsenziya shartnomasi asosida foydalanish huquqiga yegadir. Litsenziya shartnomasi patent idorasida ro‘yxatdan o‘tkazilishi mumkin. Patent yegasi sanoat mulk obyyektidan foydalanish huquqini har qanday shaxsga topshirishga rozi yekanligi to‘g‘risida patent idorasiga ariza berishi mumkin. Bu iqtisodiy adabiyotlarda ochiq litsenziya deb talqin yetiladi. Bunday holda patent idorasi bu xil arizalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar ye’lon qilinganidan keyingi yildan boshlab, patentning amal qilishini saqlab turish uchun to‘lanadigan boj haqi 50 foizga kamaytiriladi. Ochiq litsenziya sotib olish istagini bildirgan shaxs patent yegasi bilan to‘lovlar haqida shartnoma tuzishi shart. Shartnoma talablari bo‘yicha nizolar xo‘jalik sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi. Patent yegasining ochiq litsenziyaga huquq berilishi haqidagi arizasi qaytarib olinmaydi. Vazirlar Mahkamasi mamlakatning ayrim korxona va tashkilotlarga milliy xavfsizlik manfaatlarini ko‘zlab, patent yegasining ruxsatisiz, unga mutanosib miqdorda tovon to‘lash sharti bilan sanoat mulki obyyektidan foydalanishga ruxsat berishi mumkin. Tovon puli miqdori to‘g‘risidagi nizolar Oliy xo‘jalik sudi tomonidan hal yetiladi. Litsenziya shartnomasi asosida patent yegasi (litsenzialar) sanoat mulki obyyektiga bo‘lgan huquqini yoki undan foydalovchi huquqni o‘zga shaxsga (litsenziaga) berishi mumkin. Litsenziant yesa shartnomada ko‘rsatilgan to‘lovlarni litsenziarga to‘lasydi va shartnoma nazarda to‘tilgan boshqa talablarni bajarish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi. Mutlaq litsenziya berilsa, litsenzentga shartnomada qayd yetib o‘tilgan doirada sanoat mulki obyyektidan foydalanish mutlaq huquqi beriladi, bunda litsenziar mazkur obyyektdan litsenziatga berilmagan doirada foydalanish huquqini o‘zida saqlab qoladi. Oddiy litsenziya berilsa, litsenziar sanoat mulki obyyektidan foydalanish huquqini litsenziatga berib, ixtiro sanoat namunasiga olgan Korxonalar faoliyatini litsenziyalash tartibi Reja: 1. Kirish 2. Korxonalarni litsenziyalash tartibi 3. Firma faoliyatini patent – litsenziyalashni boshqarish 4. Kashfiyot ekspertizasi va uni o‘tkazish tartibi 5. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyatining asoslari. 6. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish turlarining tasnifi . 7. Xulosa 8. Foydalanilgan adabiyotlar Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi (2000–2005) 2. Akramovich N.A. The priority of using innovative technologies in the agricultural education system // Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т . 1. – №. 10. – С. 185–191. 3. Хакимов О.М., Курбанов З.Х., Мухаммедов Ф. Реализация возможностей получения легких наполнvелей на основе меньше пластиковых почв в нашей республике // Science and Education . – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 176– 181. 4. Мухтаров Б. А., Ортиков Ё. Ю. Культурное и экономKеское развvие туризма в Узбекистане // Молодой ученый. – 2016. – №. 14. – С . 375–378. 5. Rashidov U., Rashidov A. Assessment of Costs For the Quality of Logistics Activities // International journal of business diplomacy and economy. – 2022. – Т . 1. – №. 3. – С. 39–43. 6. Ҳосилмуродов И., Султоналиева Г. Тафаккур услубooг фалсафий- методологик таҳлили // Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. – 2022. – Т . 1. – №. 1. – С . 549–551. 7. Nodira T. Innovative management in the development of the higher education system // Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т . 1. – №. 10. – С . 346–351. 8. Ali o‘g‘li A.O. Statistical study of direct maintenance of small business activities in the regions // EPRA International Journal of Economic and Business Review (JEBR). – 2022. – Т . 10. – №. 6. – С. 30–33. 9. Норбеков Х., & Туйчиева Н. (2022). Формирование конкурентных преимуществ компани. Zamonaviy Innovatsion Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari Va Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va Istiqbollar, 1(1), 589– 592. Retrieved from 10. https :// lex . uz 11. https :// kun . uz manfaatlariga, sog`lig`iga, jamoat xavfsizligiga zarar yetkazishi mumkin bo`lgan hamda tartibga solib turilishi litsenziyalashdan tashqari usullar bilan amalga oshirilishi mumkin bo`lmagan faoliyat turlari kiradi. Litsenziyalash talab qilinadigan faoliyat turlari qonun bilan belgilanadi. Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash bilan bog`liq munosabatlar O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 49- moddasi, O`zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi Qonunning 13-moddasi, O`zbekiston Respublikasi «Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to`g`risida» 4 gi Qonuni keyingi o`rinlarda Qonun deb yuritiladi va boshqa qonun hujjatlari hamda faoliyatning aniq turlari litsenziyash tartibi to`g`risidagi Nizomlar bilan tartibga solinadi. Bundan tashqari, tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlarini litsenziyalash tartibi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Litsenziyalash sohasini litsenziyalovchi organlar amalga oshiradi. Qonunga ko`ra, litsenziyalash deganda, litsenziya berish to`g`risidagi arizani topshirish va ko`rib chiqish, litsenziyani qayta rasmiylashtirish, litsenziyaning amal qilishini to`xtatib turish, tugatish va bekor qilish jarayoni bilan bog`liq tadbirlar kompleksi tushuniladi. Qonun hujjatlariga muvofiq litsenziyalashni amalga oshiruvchi maxsus vakolatli organlar – litsenziyalovchi organlarga qonun ularning faoliyati bilan bevosita bog`liq bo`lgan qator vakolatlarini belgilab beradi. Masalan, litsenziya talablari va shartlariga litsensiatorlar qat`iy rioya etishini nazorat qilish, litsenziyalarni qayta rasmiylashtirish, ularning amal qilishini to`xtatib turish va qayta tiklash, litsenziyalarning amal qilishini tugatish yoki bekor qilish va boshqalar. Shu bilan birga litsenziyalovchi organlarning shu organlar litsenziyalaydigan faoliyat turlari bilan shug`ullanayotgan korxonalar, tashkilotlar va muassasalar tuzishi yoki ular faoliyatida muassislar sifatida ishtirok etishi taqiqlanadi. Litsenziyalovchi organlarni va litsenziyalash tartibini belgilash, O`zbekiston Respublikasi hududida litsenziyalar reyestrini yuritish tartibini belgilash, litsenziyalovchi organlarning qonun hujjatlariga rioya etgan holda ish yuritishni nazorat qilish hamda litsenziyalashning ayrim turlarini amalga oshirish O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi vakolatlari 4 O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksidan patent va foydali modelga olingan guvohnomadan kelib chiqadigan barcha huquqlarni, shu jumladan, boshqa shaxslarga litsenziya berish huquqini ham o‘zida saqlab qoladi. Litsenziyalash talablari va shartlari – bu dalolatnomada belgilangan huquqiy talablar va shartlar yig‘indisidir. Litsenziyalashda qonun talablari bo‘yicha litsenziat amal qilishi majbur bo‘lgan shartlar quyidagilar: 1. O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga (yekologiya, sanitariya – yepidemiologiya, gigiyena qonun va qoidalarga) amal qilish; 2. Litsenziya va litsenziatga qo‘yilgan malaka talablariga; 3. Obyyektning ko‘rsatilgan maxsus talablariga; Litsenziyadan foydalanish uning harakteri va hajmiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: Oddiy – patentdan foydalanish huquqi litsenziant va litsenziarga tegishli bo‘ladi. To‘la – huquqdan faqat litsenziant foydalanadi. Bepul – Nou-Xau va boshqa faoliyatidan foydalanish imkoniyati. Litsenziant shartnoma Patent idorasidan albatta ro‘yxatdan o‘tishi shart, aks holda, u yaroqsiz hisoblanadi. Bugungi kunda ekspertlar ishlari doirasi nafaqat kashfiyotga baho berish bilan cheklanib qolmasliklari kerak, balki ular ishni borishini nazorat qilib turishlari ham mumkin. Mamlakatimizda ilmiy-tadqiqot ishlari, ishlanmalar uchun harajatlarni budjet hisobidan qoplab borish mexanizmi ishlab chiqilgan. Har yili fundamental va amaliy tadqiqotlar bo‘yicha loyihalar tanlovi o‘tkaziladi. Tanlov natijalariga ko‘ra buyurtmachi va bajaruvchilar orasida korxonalar, tarmoqlar hatto dalatlararo shartnomalar rasmiylashtirilib, keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Kashfiyotga mualliflar ilmiy ahamiyati tahlili asosida yekspert bahosi beriladi. Kashfiyotning ilmiy ahamiyatini baholashda quyidagilar inobatga olinadi: 1. Kashfiyot mohiyatini aniq ifoda etilishi; 2. Tadqiqot usuli va maqsadining aniqligi; 3. Kashfiyotga sifat jihatdan tavsifnoma (kashfiyot: fundamental harakterga ega, amaliy harakterga va hokazo); 4. Ilmiy ishlanma (muammoni yyechish yuzasidan ilmiy va ilmiy – uslubiy material, mavzu yuzasidan chop yetilgan ishlar, ilmiy – uslubiy ishlanmalarning mavjudligi); 5. Qo‘yilayotgan muammoning yangilik darajasi (mualliflik bor tadqiqot muammosini shakllantirganligi va ilmiy asoslab berganligi, yechimda o‘ziga xos yondashuv, o‘rganilganlik darajasi va mualliflarning o‘ziga xos yondashuvlarini tavsiya etilganligi). Kichik innovatsion korxonalarni tashkil etishni boshqarish Innovatsion faoliyat bilan shug‘ullanuvchi kichik korxonalarni tashkil etish, odatda, bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi: 1. G‘oyaning yuzaga kelishi; 2. Ta’sischilarni tanlash; Kashfiyot ekspertizasi va uni o‘tkazish tartibi Har qanday kashfiyot (tadqiqot) natijasini amaliyotga tatbiq etishdan avval maxsus shakllantirilgan ekspertlar hukmiga havola yetiladi va ularning yakuniy qaroriga asosan keyingi bosqichga o‘tkaziladi. Ekspertizadan o‘tkazishdan ko‘zlangan asosiy vazifa kashfiyotning ilmiy- texnik darajasini uning bajarilishi mumkin bo‘lgan imkoniyatlar va samaradorligini baholashdan iborat. Ekspertiza xulosalari asosida kashfiyotning amaliyotga tatbiq yetilishini va uni shakllantirishning maqsadga muvofiqligi aniqlanadi. Bozor munosabatlari rivojlangan barcha mamlaatlarda kashfiyotni baholash, kelishuv va shartnomalarni huquqiy jihatdan rasmiylashtirish va uni bajarilishini nazorat qilish tartibi joriy yetilgan. Bu yyerda yekspertiza o‘tkazish muddati, kelishuv va ariza berishni moliyalashtirish yuzasidan yuritiladigan taktikalar davomiyligi katta ahamiyat kasb etadi. Kashfiyotlarni amaliyotga tatbiq etish yo‘llari, kashfiyotga mos keladigan majburiy shartlar asosida doimiy ravishda takomillashtirilib boriladi. Hozirgi vaqtda davlat budjeti hisobidan moliyalashtiriluvchi kashfiyotlarni ekspertizadan o‘tkazishning uchta usuli mavjud: • yozuv harakteri; • “joriy yetilguncha” va “joriy yetilgandan so‘ng” holatni taqqoslash; • solishtirish ekspertizasi. Jahonning ko‘plab mamlakatlarida, shu jumladan, mamlakatimizda ham yozuv harakteridagi ekspertiza ommaviy tus olgan. Bu yyerda mohiyat shundan iboratki, kashfiyotni tatbiq yetilishi natijalari ma’lum bir tovarlar va xizmatlarni bozordagi holatiga ta’siri o‘rganiladi. Olingan natijalar umumlashtiriladi, prognozlar ishlab chiqiadi va pirovard ta’sir hisobga olinadi. U ilmiy-texnik tekshirish va tajribakonstruktorlik ishlarining patent huquqi, soliq qonunchiligi, ta’lim, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash bilan bog‘liqligini hisobga olishni talab etadi. 3. Ilmiy tekshirish va tajriba konstruktorlik ishlari olib beruvchi korxonani tashkil etish; 4. Korxona ishlayotgan ehtiyojni ta’minlash uchun bozorni o‘rganish,; 5. Ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yilishini zaruriy omillarini yyetkazib beruvchilarni tanlash; 6. Korxona ustav jamg‘armasini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan Moliyaviy manbaalarni aniqlash; 7. Ta’sis hujjatlarini tayyorlash va biznes reja ishlab chiqish; 8. Korxonani Davlat ro‘yxatidan o‘tkazish; Mulk shakliga ko‘ra korxona ta’sischilari quyidagilar bo‘lishi mumkin: - davlat organlari va mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish organlari; - jismoniy shaxslar, yakka tadbirkorlar; - tijorat tashkilotlari; - yuridik shaxslar; - xorijiy fuqarolar va xorijiy firmalar; - o‘rtoqlik uyushmalari; - jamoatchilik fondlari; Innovatsion sohadagi kichik korxonalarni tashkil etish 2 usulda amalga oshiriladi: - Yangi tashkil etish va korxonani qayta tashkil etish; Innovatsion faoliyat bilan shug‘ullanuvchi kichik korxonalarni tashkil etish O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Kichik innovatsion korxonalar ham o‘z faoliyatini tasdiqlangan Nizom asosida amalga oshiradi. Korxona ustavida quyidagilar ko‘rsatiladi: PRЕDMЕTLI Prеdmеtli tuzilmaga asoslangan korxonalarda har bir sеx ma'lum bir mahsulot yoki uning bir qismini ishlab chiqaradi (masalan, avtomobil zavodida motor sеxi, shassе sеxi va hokazo). ARALASh Aralash (prеdmеtli tеxnologik) tuzilma tayyorlov sеxlarini tеxnolo-gik tamoyilda (tеmirchilik, cho'yan quyish, po'lat quyish va hokazo), ishlov bеrish va mahsulot chiqarish sеxlarini esa prеdmеtli tamoyil asosida tashkil etishni nazarda tutadi. Korxonalarning boshqaruv organlari tuzilmalarini takomillashtirishda sifat ko'rsatgichlar.. Optimallik tuzilma bo'linmalari o'rtasida eng kam boshqaruv bo'g'inlariga ega bo'lgan holda o'zaro aloqalarni rasional tarzda o'rnatish- dir. Shu sababli ko'p bo'g'inlilikni qisqartirish boshqaruv tizimini takomillashtirish oldiga qo'yiluvchi asosiy talablardan biri hisoblanadi Ishonchlilik axborotlarni o'z vaqtida olish va boshqaruv qarorlarini bajaruvchilarga va bajarish joylariga o'z vaqtida еtkazishni ta'minlaydi. Ishonchlilik va tеzkorlik joriy va istiqboldagi boshqaruv tizimining samaradorligida muhim turtki hisoblanadi.. Tеzkorlik (opеrativlik) barcha funksional bo'linmalarning, zarur hollarda ishlab chiqarish bo'linmalarining, boshqaruv qarorlari o'z vaqtida va sifatli bajarilishini ta'minlash uchun o'zaro aloqalar aniqlik bilan olib borilishi. Tеjamkorlik asosan boshqaruv tizimida maksimal samaraga erishgan holda boshqaruv apparati va uning xarajatlarini kamaytirishga, ya'ni ishlab chiqarish samaradorligining o'sishiga erishishdir Boshqaruv tizimini tkaomillashtirishning muhim yo'nalishlaridan biri - korxonaning funksional xizmatlari va bo'limlari faoliyatini ortiqcha tuzilmaviy bo'linmalarni tugatish, xizmat ko'rsatuvchi bo'limlarni optimallashtirish, birlamchi hisobga olish hamda hisob-kitob va boshqa boshqaruv amallarini soddalashtirish yo'li orqali muvofiqlashtirishdir. Bozormunosabatlari sharoitlarida korxonani boshqarishning tamoyillari,maqsad va vazifalari Korxonani boshqarishda samaradorlikka erishish uchun, avvalo, boshqaruvning maqsadlari, shuningdek, vositalari va unga erishish usullarini aniq belgilab olish zarur. O‘zbekistonda patentlarni himoya qilish masalalari bilan O‘zbekiston Respublikasining Davlat patent idorasi shug‘ullanadi. Idora “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni asosida mulkni yaratish, ularni huquqiy jihatdan muhofaza qilish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soladi hamda mulk obyyektlarini muhofaza qilish bo‘yicha yagona davlat siyosatini amalga oshiradi. Patent idorasi mulk obyyektlariga talabnomalarni ko‘rib chiqish uchun qabul qiladi, ular bo‘yicha ilmiy – texnik yekspertiza o‘tkazadi, ularni davlat ro‘yxatiga oladi, muhofaza hujjatlarini beradi, rasmiy axborotnoma nashr etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan «Patent idorasi to‘g‘risida»gi Nizomga muvofiq yana bir qator boshqa vazifalarni ham bajaradi. Patent idorasining faoliyatini mablag‘ bilan ta’minlashning manbai davlat budjeti mablag‘i va patent bojlari hisoblanadi. Patent kashfiyotning ustuvorligi, modelning yoki sanoat nusxasini va foydalanish huquqini tasdiqlab beradi. Kashfiyot patenti 20 yil muddat mobaynida amal qiladi, bu muddat Patent boshqarmasiga ariza tushgan kundan boshlab hisoblanadi. Loyihaning sanoat nusxasi patenti 10 yil muddatda amal qiladi. Mulkning yaratilgan modeli va sanoat nusxasi mualliflar izlanishlari asosida vujudga keladi. Agar kashfiyot yoki sanoat mulk obyyektini yaratishda bir necha shaxslar ishtirok yetgan bo‘lsa, ularning barchasi muallif deb tan olinadi. Ularga tegishli bo‘lgan huquqdan foydalanish tartibi, ular orasidagi kelishuv bilan belgilanadi. Agar bir necha shaxslar bir – biridan bexabar mustaqil ravishda kashfiyot yoki sanoat mulk obyyektini yaratgan bo‘lsa patent, dastlabki patent yoki guvohnomaga bo‘lgan huquq patent idorasiga birinchi bo‘lib talabnma topshirgan shaxsga tegishli bo‘ladi. Obyyekt mualliflari, o‘zining obyyektiga nisbatan g‘ayri – qonuniy ravishdagi o‘zlashtirishni ko‘zlab, boshqa shaxslar tomonidan talabnoma topshirilgan, yoxud patent, dastlabki patent yoki guvohnoma olingan bo‘lsa, sud tartibida bunga norozilik bildirishi mumkin. Dastlabki patent yoki guvohnoma yekspertizadan o‘tkazilgandan so‘ng, patent yesa, obyyekt mohiyatan yekspertizadan o‘tkazilgan so‘ng taqdim yetiladi. Yaratilgan kashfiyot yoki sanoat mulk obyyektiga patent, dastlabki patent yoki guvohnoma quyidagilarga beriladi: - sanoat mulki obyyektining mualliflari yoki ularning merosxo‘rlariga; - muallif yoki uning huquqiy vorisi tomonidan patent, dastlabki patent yoki guvohnomaga oid talabnomada yoki sanoat mulki obyyekti patent idorasida ro‘yxatdan o‘tkazilgunga qadar topshirilgan arizada ko‘rsatilgan jismoniy va yuridik shaxslarga; - mazkur moddada nazarda to‘tilgan hollarda ish beruvchiga; Agar ish beruvchi sanoat mulki obyyekti yaratilganligi haqida muallif ma’lum qilgan sanadan ye’tiboran to‘rt oy muddat ichida patent idorasiga talabnoma topshirmasa, talabnoma topshirish huquqini o‘zga shaxsga o‘tkazmasa, muallif talabnoma topshirish va patent, dastlabki patent va guvohnomani o‘z nomiga olshi huquqiga yega bo‘ladi. Bunda ish beruvchi yaratilgan kashfiyotga kelgusida foydalanishi uchun patent yegasiga tovon to‘lashi shart bo‘ladi. Ish beruvchi tomonidan, yaratilgan kashfiyot obyyekti maxfiy saqlanadigan bo‘lsa, u loyiha muallifga mutanosib miqdorda haq to‘lashi shart. Haq miqdori litsenziyaning bozor narxidan mutlaqo kam bo‘lmasligi lozim. Patent yegasi kashfiyot obyyektidan foydalanish huquqini har qanday jismoniy va yuridik shaxslarga berishi mumkin. Kashfiyot talabnomasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - kashfiyot mualliflari tomonidan patent so‘ralganligi haqida ariza; - kashfiyotning to‘la va so‘ralgan darajada amalga oshirilishini ifodalovchi tasnifi; - kashfiyot tasnifini to‘la ifodalovchi formulasi; - chizma va boshqa materiallar; muhim iqtisodiy vazifalarni hal etish uchun mo`ljallanib, viloyat, tuman va boshqa ma`muriy-hududiy bo`linmalar yoki ayrim tarmoq, soha tadbirkorlariga yo`naltiriladi. Bundan maqsad mamlakat va halq manfaatlarining ustunligini ta`minlashdan, tadbirkorlik faoliyatining erkinligini kafolatlash va rag`batlantirish asosida jamiyat farovonligi uchun xizmat qilishdan iborat. Rejalashtirilgan faoliyat ko`rsatkichlariga erishishda davlat iqtisodiy choralaridan, xususan, moliyalashtirish, subvensiya, kredit, soliq imtiyozlarini berish kabilardan foydalanadi. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan rejalashtirish asosida davlat ehtiyojlari uchun tovar va mahsulotlar sotib olish davlat budjeti va davlat ehtiyojini qondirish uchun mo`ljallangan boshqa hil mablag`lar hisobidan qoplanadi. Tadbirkorlarning xo`jalik yuritish faoliyatini tartibga solish xo`jalik faoliyatini yuritishga yo`l qo`ymaslik, uni o`zgartirish yoki bekor qilish, yoki aksincha ushbu faoliyatni muvofiq holatini qo`llab-quvvatlash maqsadida tadbirkorlik faoliyati subyekti (subyektlari)ga nisbatan davlat tomonidan ta`sir etishdan iborat. Tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlarini yuritishga yo`l qo`ymaslik (taqiqlash) atrof-muhitni, tabiatni muhofaza qilish tartibida uchrashi mumkin. Masalan, ekologiya zarar yetkazishi mumkin bo`lgan obyektlar qurilishini davlat qonun yo`li bilan ta`qiqlaydi. Xo`jalik yuritish faoliyatini o`zgartirish atrof-muhitga, tabiatga zararli faoliyat turini cheklash yoki uni butunlay to`xtatish haqida qaror qabul qilish natijasida sodir bo`ladi. Tadbirkorlarning xo`jalik yuritish faoliyatini tartibga solish masalani bevosita (direktiv) yechish (ta`qiqlash, ruxsat etish) va bilvosita, ya`ni iqtisodiy rag`batlantirish yordamida hal qilish yo`llari bilan amalga oshiriladi. Xo`jalik yuritish faoliyatini tartibga solish imkoniyatlari faqat qonunga tayanmog`i lozim. Aytish kerakki, bunday normalar (qoidalar) bir qancha normativ aktlardan joy olgan. Masalan, tadbirkorlarning xo`jalik yuritish faoliyati haqidagi asosiy qoidalar O`zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi Qonunda nazarda tutilgan bo`lsa, uning ayrim sohalari va jihatlari tegishli qonunlarda, jumladan, «Investitsiyalar to`g`risida»gi, «Atrof-muhitni uqori sifatli va raqbotbardosh mahsulotlarni engkam xarajatlar asosida ishlab chiqarish eng ko’p daromad olishni ta’minlab, inqirozga uchrashdan saqlaydi hamda har bir korxonaning asosiy vazifasi hisoblanadi. Boshqaruvning barcha vazifalari ushbu maqsad amalga oshishiga xizmat qilishi lozim. Boshqaruvning samaradorligiga ko’p jihatdan korxona oldiga qo’yilgan maqsadlar va bajariluvchi vazifalarning o’zaro munosabatlari yordamida erishiladi. Boshqaruvning tashkiliy tuzilmalari va funktsiyalari Tashkiliy tuzilma deganda korxona boshqaruvi funktsiyalarin ibajaruvchi turli xil bo’lim, xizmat va bo’linmala rtarkibi, o’zaro munosabatlari va bir-biriga bo’ysinishini tushunish lozim. Tashkiliy tuzilma boshqaruvning tizim va alohida faoliyat turi sifatidagi bir butun ligini ifodalaydi. U boshqaruv organlarining ma’lum bir tartibini, hokimiyat va bo’ysinish aloqalarini, vertical va gorizontal mehnat taqsimotining integratsiyalashuvini tashkil etadi. Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasi bilan aloqada va ko’p jihatdan unga bog’liq bo’ladi. Korxona qanchalik katta, ishlab chiqarish va unda foydalanuvchi mehnat qurollari va texnologiyalar qanchalik murakkab bo’lsa, boshqaruvning ishlab chiqarish vatashkiliy tuzilmasi, shuningdek, korxona boshqaruv apparatining funktsiyalari shunchalik murakkablashadi. Chiziqli tuzilma boshqaruv tuzilmasining eng ko’p tarqalgan turi bo’lib, unga ko’ra boshqaruvning har bir bo’g’ini o’zidan yuqori turuvchi faqat bitta boshqarmaga ega bo’ladi va barcha masalalar bitta aloqa kanali orqali hal etiladi. Bunday tuzilmada boshqaruv bo’g’inlari tizimi to’laligicha ishlab chiqarish bo’g’inlari tizimi bilan mos tushadi. Har bir ishlab chiqarish jamoasi tepasida rahbar turadi va korxona xodimlari unga bevosita bo’ysinadilar. Barcha boshqaruv funktsiyalari rahbar qo’lida mujassamlanadi. Boshqaruvning funktsional tuzilmasiuchun boshqaruv va ob’ekt funktsiyalari bo’yicha boshqaruv yacheykalari yaratish tavsiflidir. Bu yacheykalar bajarilishi shart bo’lgan qarorlarni boshqaruvning quyi pog’onasiga yoki bevosita ishlab chiqarish bo’g’inlariga etkazib beradi. ularning manbalari aniqlanadi. Bundan kelib chiqqan holda moddiy balans, ishlab chiqarish quvvatlari balansi, ishchikuchi balansi, ishvaqti balansi, qiymat balansini ajratib ko’rsatish mumkin. Balanslar, qoidaga ko’ra, ehtiyojlar va ularga mos keluvchi resurslarning mavjudligi yoki manbalarini o’z ichiga oluvchi, o’zaro moslashuvchi jadval shaklida tuziladi. Korxonalarda rejalashtirish tizimi Rejalashtirish–qaror qabul qilishning uzluksiz bir jarayoni bo’lib, bu jarayon davomida korxona faoliyati va rivojlanishining maqsad va vazifalari atrofda ro’y berayotgan o’zgarishlarni inobatga olgan holda vaqt bo’yicha aniqlanadi va belgilanadi hamda ularni amalga oshirish uchun resurslar aniqlanadi. Mazmuniga ko’ra, rejalashtirish texnik-iqtisodiy va tezkor-ishlab chiqarish turlarigabo’linadi.Texnik-iqtisodiy rejalashtirish korxona faoliyatining barcha (iqtisodiy, texnik, ijtimoiy va hokazo) jihatlarini qamrab oluvchi rejalashtirish turi bo’lib, asosan bir yilga mo’ljallangan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish rejasi shaklida amalga oshiriladi. Mazkur rejalashtirish turning soddalashtirilgan ko’rinishi ko’pincha korxona faoliyatining yillik rejasi deb ataladi. Tezkor-ishlab chiqarish rejalashtirish texnik-iqtisodiy rejalashtirishning davomi bo’lib, korxona faoliyati yillik rejasini yanada qisqaroq muddatga-sutka, o’n kunlik, oyga bo’lib muayyanlashtirish bilan tavsiflanadi. Tezkor-ishlab chiqarish rejalashtirish-kalendar rejalashtirish va dispetcherlashdan iborat bo’ladi. Kalendar rejalashtirishda korxona yillik rejasida va birinchi o’rinda ishlab chiqarish dasturi (mahsulot tayyorlash rejasi) ni o’n kunlik, hafta, kun va smena bo’yicha aniqlashtirish hamda bu ko’rsatkichlarni bajaruvchilarga etkazish ko’zda tutilgan. Biznes-reja, uning mazmuni va ishlab chiqish tartibi Tadbirkorlik-korxonalar xo’jalik yuritish faoliyatining uzluksiz qismi bo’lib, foyda (daromad) olish va uni ko’paytirishga qaratilgan bo’ladi. Korxonalar hayotida u, boqi beg’amlikka berilish, turg’unlik va isrofgarchilikni inkor qilishni anglatadi. Korxona rahbari yoki mutaxassis tadbirkorlik va tashabbuskorlik“ ruhiga” ega bo’lmasa, demak, u bo’sh yoki yomon xodim, xizmatda belgilangan soatlarni o’tkazib o’tiruvchi - litsenziya sohta hujjatlardan foydalanilgan holda olinganligi fakti aniqlanganda. Bundan tashqari, litsenziya sud tartibida ham bekor qilinadi: - litsenziya olish uchun taqdim etilgan hujjatlarda noaniq va yanglish ma`lumotlar qayd etilganda; - litsenziat litsenziya talablari va shartlarini bir martadan ortiq yoki ko`pol ravishda buzgan taqdirda; - litsenziya berish haqida qarorning noqonuniyligi fosh etilgan sharoitda. Litsenziyalovchi organ yoki davlat hokimiyati organi o`z vakolati doirasida ariza bilan sudga murojaat qilishi mumkin. Sudga murojaat qilgan vaqtdan boshlab litsenziyalovchi organ litsenziyaning amal qilishini to`xtatish huquqiga ega. Litsenziyalash shart bo`lgan faoliyat turini litsenziyasiz yoki litsenziya shartlariga zid holda amalga oshirish huquqbuzarlik hisoblanadi. Agar bu faoliyat fuqarolarga, tashkilotlarga yoki davlatga yirik hajmda moddiy zarar yetkazsa, jinoyat sanalib O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 190-moddasi bilan jinoiy ish qo`zg`atilishiga asos bo`ladi. lozim. Litsenziyaning amal qilishini to`xtatib turishga olib kelgan holatlar bartaraf etilishi bilan litsenziyalovchi organ o`n kun muddat ichida litsenziyaning amal qilishini tiklash to`g`risida qaror qabul qilishi shart. Litsenziyaning amal qilishini tugatish quyidagi hollarda amalga oshiriladi: - litsenziat ariza bilan murojaat qilganda; - yuridik shaxs tugatilganda; - yakka tartibdagi tadbirkorlik guvohnomasining amal qilishi tugatilganda; - yakka tartibdagi tadbirkorning muomala layoqati cheklanganda yoki muomalaga layoqatsiz deb topilganda; - litsenziat litsenziya talablari va shartlarini muntazam ravishda yoki bir marta ko`pol ravishda buzganda; - litsenziat litsenziyaning amal qilishini to`xtatib turgan holatlarni ko`rsatilgan muddatda bartaraf etmaganda; - litsenziyalovchi organning litsenziya berish to`g`risidagi qarorining qonunga hilofligi aniqlanganda; - litsenziyaning amal qilish muddati tugaganda. Litsenziyaning amal qilishini tugatish sud qaroriga binoan ham amalga oshirilishi mumkin. Litsenziat litsenziyalovchi organning litsenziyaning amal qilishini to`xtatib turish yoki tugatish to`g`risidagi qarori ustidan sudga shikoyat qilishga haqli. Agar sud mazkur qaror yuzasidan chiqarilgan qarorni asossiz deb topsa, litsenziyalovchi organ litsenziatga yetkazilgan zarar miqdorida javob beradi. Ma`muriy tartibda litsenziyani quyidagi hollarda bekor qilish mumkin: - litsenziya berish haqida qaror qabul qilingan kundan e`tiboran uch oy mobaynida litsenziat tomonidan davlat boji to`lanmagan yoki litsenziya shartnomasi imzolanmaganda; - litsenziat litsenziyani bekor qilish to`g`risida ariza berganida; shaxs hisoblanadi. Aksincha, tadbirkorlik va tashabbuskorlik “ruhiga” ega bo’lgan mutaxassis yoki mansabdor shaxslar ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va rivojlantirish, mehnat sifatini ko’tarish va korxonaning oladigan daromadlarini ko’paytirish yo’llarini izlab topadilar. Agar yakka shaxs individual tarzda yoki kichik bir jamoa vositachilik, oldi-sotdi, maslahat va boshqa xizmatlar bilan shug’ullansa, u holda biznes-reja talab qilinmaydi. Boshqa hollarda biznes-reja yangi korxona tashkil qilish yoki biron-bir tijorat loyihasini amalga oshirish uchun mo’ljallanayotgan asoslangan xatti-harakatlarni o’z ichiga oluvchi hujjat hisoblanadi 2 . Biznes-rejani tayyorlash natijasida «Ishni nimadan boshlash kerak?»; «Samarali ishlab chiqarishni qanday tashkil qilish lozim?» «Birinchi foyda yoki daromad qachon olinadi?», «Investorlar va kreditorlar bilan qachon hisob-kitob qilish mumkin?», «Yuzaga kelishi mumkin bo’lgan xavf-xatarni qanday kamaytirish mumkin?», «Raqobatchilar bilan kurashda qanday choralardan foydalanish mumkin?» kabi savollarga javob olinadi. Firma faoliyatini patent – litsenziyalashni boshqarish Halqaro darajada intellektual mulkni huquqiy tartibga solish iqtisodiy – ijtimoiy madaniy huquqlar haqidagi III – Halqaro paketda belgilab berilgan. Sanoat mulkini muxofafza qilish va patentlardan foydalanish to‘g‘risidagi Parij konvensiyasi kashfiyotlarni huquqiy himoyasiga asos soldi. Sobiq Ittifoq respublikalari ushbu konvensiyaga 1965 yilda qo‘shilgan. Alohida olingan har bir a’zo davlatning kashfiyotlarini patentlashtirishda dastlabki ariza muddati alohida ahamiyat kasb etadi. Bunda kashfiyotning yangiligi ifoda yetilib, uning foydalanish va tijorat imkoniyatlarini aniqlash imkoni ko‘rsatiladi. 2 Akramovich N.A. The priority of using innovative technologies in the agricultural education system // Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т . 1. – №. 10. – С . 185–191. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI MA’MUN UNIVERSITETI IQTISODIYOT TARMOQLAR VA SOHALAR YO’NALISHI IQTISODIYOT FANIDAN KURS ISHI Mavzu: Korxonalar faoliyatini litsenziyalash tartibi Bajardi: Kamilov Dadaxon 3-kurs 22_1 guruh talabasi Ilmiy raxbar: Komissiya a’zolari: ____________________________ _________________________ ___________________________ Himoya natijasi: «_____» baho «___» ______________ 20__ й .
Купить